Cynhadledd laith Ifanc

PAPUR NEWYDD CYD AM DDIM (10c yn y siopau) Rhlfyn Haf 1992 (9)
PAPUR NEWYDDIGYMRY CYMRAEG A DYSGWYR
A NEWSPAPER FOR WELSH LEARNERSAND SPEAKERS
Cynhadledd
laith Ifanc
Daeth 80 o gynrychiolwyr (representatives)
at ei gilydd ym mìs Ebrill i
Gynhadledd gyntaf C YD er mwyn trafod
iaith ifanc, neu 'cymdeithasu yn y Gymraeg
ymhlith pobl ifainc'.
Daeth cynrychiolwyr o fudiadau gwirfoddol (voluntary),
mudiadau ieuenctid, y gwasanaeth ieuenctid
statudol ac ysgolion.
Y prif siaradwr oedd Cefîn Campbell, Cyfarwyddwr
Menter Cwm Gwendraeth. Pwysleisiodd Cefín ei bod
yn rhaid mynd â'r Gymraeg i barthau (domains)
newydd fel clybiau rygbi a chlybiau nos.
Bydd yr anerchiadau a'r argymhellion (the papers and
proposals) yn cael eu cyhoeddi yng nghanol mis
Gorffennaf.
Stori — t.7. Llythyr — t.2
Felicity Roberts, Cadeirydd newydd CYD. Darllenwch ei
geiriau ar d.11.
Tu mewn...
Portread o bentref Llannon.
Newyddion y Gystadleuaeth Gwis.
Gwestai moethus Hamdden.
Ar ôl yr Arholiad.
Emyn newydd sbon.
RHIFYN MAWR YR HAF
ò
The series for beginners, 'Yn siop ypentref', is concerned
with making decisions (or not!). See
page 3.
Cyhoeddir y rhifyn hwn o Cadwyn Cyd
trwy cymorth ariannol TAC Teledwyr
Annibynnol Cymru.
This issue is published with the financial
supportofTAC.

CYD
Llywyddion Anrhydeddus: Dan Lynn
James,
Yr Athro Bobi Jones
Cadeirydd Felicity Roberts
Is-gadeirydd: Shirley Williams
Ysgrifennydd: Lona Davies
Trysorydd: Arthur Burt
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid: Emrys Wynn
Jones
Cyfarwyddwr:
Siôn Meredith,
Adran y Gymraeg,
Yr Hen Goleg,
Heol y Brenin,
Aberystwyth SY23 2AX
Ffôn: 0970 622143 (24 awr)
Ffacs: 0970 611446
Swyddog Cyswllt De-orllewin Cymru:
Andrea Jones,
Y Ganolfan Deledu,
Sgwâr Dewi Sant,
Abertawe.
Ffôn: 0792 470470
Noddir swydd Siôn Meredith ac Andrea
Jones gan y Swyddfa Gymreig.
Mae CYD yn elusen gofrestredig (rhif
518371).
>s/

Ar draws
1. Ystafell fyw
4. Ar lan y —
5. Ddim yn rhad
7. Ar y teledu (S4C) am 6
o'r gloch
13. Nid chwith; nid Gogledd
14. Codaf fy tua'r
mynyddoedd(Salm 121)
15. Mae o'n byw mewn
coeden
17. Fel arfer yn y canol:
• y dref
CROESAIR
J
a.
13. 1
| dHT1
E7
E
H1
=
•Ti
• 10
I
r
-
Croesair gan Mrs Margaret Walker,
Llangollen, un o'r cystadleuwyr
•1
yn Eisteddfod Croesoswallt; Gorffennaf
1991.
\
Anfonwch yr atebion at Siôn Meredith yn Swyddfa CYD (cyfeiriad ar dudalen 2) erbyn
Medi 30, 1992.
(Byddwn yn cyhoeddi'r atebion yn y rhifyn nesaf.) GWOBR: Tocyn llyfr £5.
BETH YW'R YSTYR?
1
•1•jis
Beth yw'r cyfíeithiad mwya addas o'r idiomau
isod?
(Atebion: tudalen 15)
1) Does dim llawer o Gymraeg rhyngddyn nhw
a. Theydon'tspeakmuch c. They're not very talk-
Welsh
atîve
b. They don't get on d. They're goodfriends
2) Dros ben llestri?
a. Through thick and c. Over the top, out of
thin
control
b. Over the worst d. Up to his eyes in washin
S
3) Wyneb i waered
a. Upside down
b. Back tofront
4) Dan bwysau
a. Underweight
b. Under stress
c. Face toface
d. Facing difficulties
c. Short-changed
d. Under a bus
1
•8
H•
J •
1
J
•ia
I
z
I
j
•î.1
H•
£>• f
Ë
i
_
I lawr
1. Lle cynhelir yr
Eisteddfod Gerddorol
Gydwladol ym mis
Gorffennaf
2. Melyn neu goch
3. Gofalu ~; meddwl -;
pryderu -
4. Llysiau i demtio asyn
5. Tywysoges Cymru
6. Y rhif cyntaf
8. Ddarllenoch chi y cliw?
Ateb --
9. Ddim yn hen
10. Hen wlad fy nhadau
11. ~ mor glyfar ydych
chi?
12. Y diwrnod cyn heddiw
15. Arôllesu Grist
(talfyriad Lladin)
16. Dosbarth Dwyfor
(talfyriad)
Yn siop y pentref
Penderfynu (deciding)
Mr Jones: Bore da, Mrs Edwards. Sut alla i'ch
helpu chi?
Mrs Edwards: O, bore da, Mr Jones. Wel, dw i ddim yn
siwr. Dw i eisiau rhywbeth i swper. Beth
dych chi'n ei awgrymu (suggest)?
Mr Jones: Bèth am gaws, Mrs Edwards? Mae caws
ardderchog gyda fí heddiw. Ffres iawn.
Mrs Edwards: Caws—dyna syniad da, Mr Jones! Ie!
Mr Jones:
Cymera i gaws, os gwelwch yn dda.
Pa fath o gaws, Mrs Edwards? Caws o
Ffrainc? O Loegr? O'r Almaen neu o
Gymru?
Mrs Edwards: O, Mr Jones, dw i ddim yn gwybod. Alla i
ddim penderfynu. Beth dych chi'n ei
feddwl?
Mr Jones: Wel, mae'r caws o Gymru yn flasus (tasty)
iawn.
Mrs Edwards: Dyna ni, 'te—caws o Gymru, os gwelwch
Mr Jones:
yn dda.
Pa un, Mrs Edwards? Caws Caerffdi?
Pencarreg? Caws Ii n? Caws Boidy? ...
Mrs Edwards: Oes cymaint (so much) o gaws Cymreig,
Mr Jones? Mae'n anodd i benderfynu, ond
ydy? Alla i ddim dewis (choose).
Mr Jones:
Dw i'n hoffí caws Pencarreg yn fawr iawn,
Mrs Edwards.
Mrs Edwards: Wel, 'te. Cymera i hwnnw.
Mr Jones: Faint dych chi eisiau, Mrs Edwards? O,
na... fyddwch chi ddim yn gallu penderfynu...
Ga i awgrymu (suggest) hanner
pwys?
Mrs Edwards: Ie, yn union (exactly), Mr Jones. Hanner
pwys o gaws Pencarreg! Faint mae'r caws
yn costio, Mr Jones?
Mr Jones:
Dw i ddim yn gallu penderfynu, Mrs
Edwards. Beth dych chi'n ei feddwl?

CYSTADLEUAETH GWIS CYD
Erbyn Awst 4ydd eleni bydd 90 o dimau wedi ateb
cyfanswm o 9,000 o gwestiynau mewn cystadleuaeth
gwis a drefnir gan CYD.
Noddir y cwis, am yr ail dro yn olynol gan Fanc
Barclays, a dywedodd Mr Gareth Jones, Rheolwr
Manwerthu Barclays yng Ngogledd Cymru, wrth
gyflwyno siec o £300 i CYD yng Nghanolfan Iaith
Clwyd nos Fercher, Mehefin 17:
"Mae Barclays yn falch o fod yn un o brif noddwyr
CYD ac edrychwn ymlaen at weld pa dîm fydd yn
ennill yn y rownd derfynol ym mis Awst."
Bydd 400 o Gymry Cymraeg a dysgwyr o Gymru
gyfan wedi cymryd rhan yn y cwis, o ganghennau
CYD, Merched y Wawr, Urdd Gobaith Cymru a'r
Ffermwyr Ieuainc.
Bydd pump tîm yn cyrraedd y rownd derfynol yn yr
Eisteddfod Genedlaethol yn Aberystwyth ar Awst
4ydd.
Mae'r gystadleuaeth gwis wedi tyfu'n enfawr eleni!
Llynedd roedd 45 tîm yn cymryd rhan yn y rownd
gyntaf, ond eleni mae 90 tîm.
Bydd Barclays hefyd yn noddi'r cwis yn 1993. Beth
am 200 tîm y tro nesaf?
Gareth Jones, Rheolwr Manwerthu Banc Barclays yng Ngogledd Cymru ac Edwin Evans, Rheolwr
Barclays yn Ninbych yn cyflwyno siec i Siôn Meredith, Cyfarwyddwr CYD mewn cyfarfod cwis yng
Nghanolfan laith Clwyd, Dinbych ar Fehefin 17eg, 1992.
0 FIS MEDI YMLAEN SARA EDWARDS SY'N CYFLWYNO
SAITHARYSUL
y rhaglen newyddion i ddysgwyr gan BBC Cymru ar S4C
hefyd o fis Medi
PENAWDAU
Sara Edwards yn cyflwyno cyfres newydd
arloesol i ddysgwyr CA4 i Safon Uwcb, mewn
rhaglen sy'n cyfuno'r teledu a'r cyhifiadur
hom September join Sara on Mondays for
PENAWDAU
a new innovaîive series for leamers at KS4 and
'A' level, based on îbe news programme Saith ar
y Sul with visual and prinîed resource materials
yn yr hydrefhefyd
CIPOLWG
ar gyfer dysgwyr CA3, gyda darlun o fywyd
milfeddyg, posîmon, yr heddlu, argraffwr a
chogyddes
also this autumn and next spríng
CIPOLWG
an opportunity to learn Welsh at KS3 and îo
see Germany through the eyes of Welsh and
German children
Cofiwch hefyd amCATCHPHRASEbobnosar
Radio Wales a Radio Cymru
C Y M R U
W A L E S HELP LLAW I'R DYSGWYR

Cystadleuaeth Cartref Cymraeg
Mae naw cartref yn cymryd rhan yn y gystadleuaeth hon
eleni: dau yng Ngwynedd, tri yng Nghlwyd, dau yng
Nghanolbarth Cymru a dau yn y de. Mae dau feirniad wedi
bod yn ymweld â'r cartrefí ym mhob ardal ym mis Mehefin
ac fe fyddan nhw'n cyhoeddi yng nghanol Gorffennaf pwy
sydd yn mynd i'r rownd derfynol.
Llinos Dafis yw cadeirydd y rownd derfynol. Bydd
honno yn cael ei chynnal ym Mhabell y Dysgwyr ar faes yr
Eisteddfod Genedlaeth yn Aberystwyth am hanner dydd
(12.00), ddydd Mercher, Awst 5ed.
Mae CYD a'r Eisteddfod Genedlaethol yn cynnal cystadleuaeth
ar gyfer dysgwyr sydd wedi newid iaith y
cartref.
Mae'r Comisiwn Ewropeaidd a Cwmni Hamdden yn
noddi'r gystadleuaeth. Bydd y teulu sydd yn ennill yn aros
am benwythnos yn un o'r pump gwesty sydd gan gwmni
Hamdden yng Nghymru.
Dyma ddau ohonyn nhw:
Mae Gwesty Cwrt Bleddyn yng nghanol coedwigoedd
gwych, yn agos i Gaerleon—tre Rufeinig ddiddorol iawn.
Gallwch chi nofio, hwylio, pysgota, chwarae tenis neu
snwcer, neu jyst ymlacio yn y sauna neu solarium. Ac wrth
gwrs, mae'r bwyd yn ardderchog.
s
HAMDDEN
Mae Coed y Mwstwr yn blas (mansion) Fictorianaidd yn y
wlad hardd ger Pen y Bont ar Ògwr. Mae llawer o anifeiliaid
ac adar gwyllt yn byw yn yr hen goedwig o gwmpas y t . Ar
ôl i chi nofio, neu chwarae tenis neu snwcer, gallwch chi
fwynhau bwyd a gwin sy'n arbennig o dda.
5

DYSG YL
ABERYSTWYTH
Bu llawer o Gymry Cymraeg a dysgwyr y Gymraeg
yn mwynhau eu hunain yn y Ddysg yl flynyddol yn
Aberystwyth ddydd Sadwrn, Mawrth 14, 1992.
Cafodd y Ddysg yl ei threfnu gan CYD ar y cyd
â'r Adran Efrydiau Allanol, CPC Aberystwyth.
Yn y bore cafodd dysgwyr ar bob lefel gyfle i ymarfer
y Gymraeg mewn grwpiau o dan ofal tîm
brwdfrydig o diwtoriaid, Felicity Roberts, Jaci Taylor,
Mari Llwyd ac Alun Jones.
Dechreuodd y prynhawn â Seremoni i Gadeirio'r
bardd buddugol yn yr Eisteddfod. Enillydd Cystadleuaeth
y Gadair oedd Morfudd Bernard, gwraig
sydd wedi ymddeol ac yn byw ym Mhontrhydybeddau
ger Goginan. Enülodd darian a thocyn llyfr
gwerth £10 am gerdd ar y testun 'Tân'.
Beirniad y gystadleuaeth oedd Cynfael Lake,
Swyddog Datblygu'r Radd Allanol, CPC Aberystwyth.
Canmolodd y beirniad yr holl gystadleuwyr,
ac fe roddodd y gydradd ail wobr i Morfudd Bernard
ac Annette Pugh.
Dyma'r ail dro yn olynol i Morfudd Bernard ennill y
Gadair, ac fe enillodd y drydedd wobr ddwy flynedd
yn ôl hefyd.
Cafodd Morfudd ei chyfarch yn ystod y Seremoni
ag englyn gan y Prifardd Alan Llwyd, ac mae'r englyn
yn cyfeirio at ffugenw Morfudd, sef Dyddgu. (Roedd
Morfudd a Dyddgu'n ddwy gariad i Dafydd ap
Gwilym.):
Darfu'r gaeaf. Daeth afiaith Bro Gynin
Heibio i'r genedl eilwaith;
Wyt Ddyddgu'n anwesu'n hiaith;
Wyt Forfudd; wyt haf hirfaith.
(Alan Llwyd)
Daeth Morfudd Bernard yn ôl i Geredigion bum
mlynedd yn ôl ar ôl treulio'r rhan fwyaf o'i bywyd yn
Lloegr. Ond mae ei gwreiddiau yng Ngheredigion.
Aeth ei thadcu a'i mamgu o Geredigion i werthu llaeth
yn Llundain.
CWRS YSGRIFENNU
CREADIGOL
Magu hyder i ysgrifennu yw nod y cwrs. Rhoi
arweiniad, pan fo angen, rhoi profíad newydd, os
dyna yw'r dymuniad, o ysgrifennu deialog,
storiau, ysgrifau, barddoniaeth, cynghanedd ...
dewiswch chi. Os gallwch, rhowch wybod sut
gallwn roi arweiniad. Croeso i chi ddod â'ch
gwaith gyda chi os dymunwch ei drafod.
Nia Royles: Ganed ac addysgwyd yng Nghaerdydd.
Dysgodd ar yr Wlpan cyntaf yng Nghaerdydd
ac yna ym Mangor. Bu dros y blynyddoedd
yn dysgu oedolion ar gyrsiau yng Nghaerdydd,
Bangor, Wrecsam a Phrestatyn. Bu'n weithgar
iawn yn ystod ei chyfnod yn Ymgynghorydd y
Gymraeg yng Nghlwyd yn ysbrydoli dysgwyr o
bob oed.
John Owen: Ganed yn y Rhondda Fach. Astudiodd
Ddrama yng Ngholeg y Drindod dan law
Norah Isaac. Ers deunaw mis bu'n cyfarwyddo
dramâu yn broffesiynol ac yn ysgrifennu ar gyfer
radio a theledu.
YMDDIRIEDOLAETH TALIESIN CYF.
CWRS YSGRIFENNU CREADIGOL
AR GYFER DYSGWYR
16-18 Hydref 1992
yn§ NGHANOLFAN YSGRIFENNU,
TY NEWYDD, LLANYSTUMDWY
Tiwtoriaid: Nia Royles
Tiwtoriaid: John Arwyn Owen
Cysylltwch â: Megan Tomos, T Newydd, Llanystumdwy,
Cricieth, Gwynedd LL577 OLWneu Jfoniwch 0766
522811
Cefnogwch
hysbysebwyr
Morfudd Bernard a'i gwobr.

CYNHADLEDD CYD
Dyma rai o'r syniadau a gafodd eu trafod yn y Gynhadledd:
1. Bod CYD yn galw at ei
gilydd y mudiadau sy'n
gwneud cais am grant yr iaith
Gymraeg gan y Swyddfa
Gymreig er mwyn cytuno
ymlaen llaw ar strategaeth.
2. Bod yr Eisteddfod Genedlaethol
ac Eisteddfod yr Urdd
yn sicrhau (make sure) y
bydd dilyniant (follow-up) i'r
Eisteddfod yn yr ardal (fel
Menter Cwm Gwendraeth).
6.
7.
5. Annog canghennau CYD i
sefydlu gweithgor lleol (to set
up a local working party) i
gynllunio sut i gynyddu'r defnydd
o'r
ardal.
Gymraeg mewn
Bod CYD yn trefnu cyfarfod
â'r Asiantaeth Ieuenctid er
mwyn annog yr Asiantaeth i
weithredu yn y Gymraeg, a
thros y Gymraeg.
Gefeillio (to twin) ysgolion
cyfrwng Cymraeg ag ysgolion
cyfrwng Saesneg.
3. Bod CYD yn cynnal Cynhadledd
yn 1993 ar Farchnata
a Denu pobl at y Gymraeg.
4. Annog myfyrwyr ysgol i
arwyddo cytundeb neu gyfamod
iaith rhwng y Cymry
Cymraeg a'r dysgwyr. (Cytundeb
i siarad Cymraeg.)
8. Sefydlu Asiantaeth Roc
Cymraeg
Cafodd llawer o syniadau
eraill eu trafod hefyd. Er mwyn
cael rhagor o fanylion, gallwch
archebu copi llawn o'r Argymhellion
(yn rhad ac am ddim) neu
gallwch chi brynu copi o Iaith
Ifanc (y gyfrol sydd yn cynnwys
yr holl anerchiadau a'r argymhellion)
am £2.50. Anfonwch at
Swyddfa CYD, neu dewch i'n
gweld ni ym Mhabell y Dysgwyr
yn yr Eisteddfod.
AM OBIIW
3RHIFYN0G0LWG
MERTHYR ..." "MASOCIST..." "MEDDYLIWR HWYA'R UGEINFED GAWMF.
* Torrwch hwn allan a'i ddanfon i
GOLWG, Llanbedr Pont Steffan, Dyfed.
Cymru, SA48 7LX.
Mae diddordeb gennyf mewn cael 3 rhifyn
o GOLWG am ddim. Ar ddiwedd y tair
wythnosbyddgennyfddewisiddalatii'w
dderbyn (ac i dalu amdano*) neu i beidio
â'i gael ymhellach. Anfonwch y manylion
arfrysat:
ENW
CYFEIRIAD
Os yw'n weil gennych, danfonwch y
manylion ar ddarn o bapur, gan enwi'r
rhaglen hon.
PERFFORMIADAU AGORIÌ
tfiAN GELFYDDYDAU CHAPTER
GORFF. 24, 25, 26 am 8.00 y.h.
DD GENEDLAETHOL CYMRU
1 Y CASTELL • ABERYSTWYTO
GORFF. 31 - AWST 8 am 8.00 y.h.
' SWYDDFA DOCYNNAU 0222 4647S8
Hetyd ar gael o Chapter (0222) 399666
Welsh Fudge Shop (0970) 612721
Pabell y Theatrau ar faes yr eisteddfod

MONTIELLIS
Fe gyfansoddodd Monti Ellis yr emyn
arbennig yma, ar gyfer y rhai sy'n dysgu'r
iaith, ar ôl iddo fe wneud cwrs Cymraeg
Sain Dunwyd llynedd. Anfonodd y geiriau
a'r dôn i CYD, ac felly mae CADWYN
CYD yn falch iawn o'r cyfle i'w cyhoeddi
nhw am y tro cyntaf.
Mae Mr Ellis yn 76 oed ac yn byw ym Mryste.
Dechreuodd e gymryd diddordeb yn y Gymraeg
ugain mlynedd yn ôl, ac mae'n dal i deimlo'n gryf dros
yr iaith. Mae e wedi ymddeol nawr o Swyddfa'r Post
(ble roedd e'n gweithio fel 'Senior Telecommunications
Superintenant') ond mae'n dal i gymryd
diddordeb mewn teleffonau, a threnau hefyd. Yng
ngweddill ei amser, mae Monti Ellis yn chwarae'r
organ yn yr eglwys leol ac yn cyfíeithu emynau Cymraeg
i'r Saesneg.
Gobeithio y byddwch chi i gyd yn hoffi'r emyn.
Beth am roi cynnig iddo yn eich cyfarfod CYD
nesaf?
Mae UCAC yn
0
NEWYDD
SBON!
LISTEN AS YOU DRIVE
PLACE NAMES OF NORTH
WEST WALES
GWEITHREDUN
GYMRAEG
UCAC, Pen Roc, Rhodfa'r Môr,
Aberystwyth, Dyfed. SY23 2AZ
Ffôn 0970 61 5577
8
A handy and informative in-car
guide!
NEWYDD AR GYFER Y STEDDFOD:
* SOBIN A'R SAMELIAID
* RICHARD REES (PENNAL)
* ELEN AP ROBERT (SOPRANO)
* MYNEDIAD AM DDIM
* CD HOGIA LLANDEGAI
* GORAU GWERIN (CASGLIAD) - CD
AR CRAI: ADDEWID • SORIANT • TYNAL
TYWYLL • MONIARS • BYD NEWYDD •
ONE-STYLE MDV
ANFONWCH/FFONIWCH AM GATALOG
Canolfan Sain, Llandwrog, Caernarfon, Gwynedd
Ffôn: 0286 831111 Ffacs: 0286 831497

Sain Dunwyd
Monti Ellis, Bryste
r rr' °" r' r
O, Arglwydd, boed dy fendith
Ar bawb sy'n dysgu'n hiaith
Er garwed fyddo'r llwybr
A'i holl dreigladau maith.
Rho iddynt weledigaeth
O'r ucheldiroedd glân,
Trysordy'n hetifeddiaeth
Llenyddiaeth goeth a chân.
O, Arglwydd, boed dy fendith
Ar bawb sy'n taenu'n hiaith
A nertha hwy, wrth wybod
Mai teilwng yw eu gwaith.
Aed dysgwyr a chefnogwyr
Ein hiaith yn nerthol lu;
Dysg iddynt ei defnyddio
I foli d'enw Di
O, Arglwydd, boed dy fendith
Ar bawb sy'n caru'n hiaith;
Hen wrthglawdd yw i'n pobl
Rhag iddynt fynd yn gaeth.
Daw llif o werthoedd isradd
I'n bygwth ni o hyd;
O, dyro nerth i sefyll
A'u cadw'n ôl i gyd.
MontiEUis, 1992
Geirfa
bendith - blessing;
er garwed - although it (y llwybr) is hard;
gweledigaeth - vision;
etifeddiaeth - inherìtance;
taenu - to spread (to promote);
teilwng - worthy;
Aed dysgwyr... - May learners go...;
gwrthglawdd - rampart (defence).

Portread Pentref
Llannon (Non, mam Dewi Sant)
Yr Hen Sir Gaerfyrddin
Mae Llannon yn lle bach mewn plwyf mawr o'r un enw.
Mae'r plwyf yn ymestyn o'r afon Gwendraeth yn y gogledd
i draffordd (motorway) yr M4 yn y de ac yn cynnwys rhai
o'r pentrefi mwyaf yng Nghymru sef, Y Tymbl a Crosshands,
ac ar un adeg Pontyberem.
Mae Llannon ar y ffin rhwng Cymru ddiwydiannol a
Chymru wledig. Mae'r pentref yn un bach ac yn draddodiadol
(traditionally) yn dibynnu ar amaethyddiaeth
(agriculture) am fywoliaeth (livelihood). Ond yn y pentrefi
eraill, glo oedd y brenin a oedd yn cyflogi (employing) cannoedd
a miloedd o bobl. Caeodd y pwll glo olaf eleni.
Mae Llannon yn llawn o hanes. Mae'n bosib gweld un o'r
Meini Hirion (Standing Stones) mwyaf yn y sir ar fferm
Bryn Maen. Beth am ymweld â'r tolldy (toll house) a'r
ffordd i'r Tymbl neu weld y cwpan 'Bronze Age' o fferm
Gors-y-dre (nawr yn Yr Amgueddfa Genedlaethol).
Casgliad o adeiladau (buüdings) yw'r pentrefi a fel ym
mhob pe tref mae dau fath o adeilad yn bwysicach na'r
lleill, hynny yw, capel/eglwys neu tafarnau. Mae dau gapel
erbyn hyn, Hermon a Llwyn-Têg, un eglwys (dyddiad
ansicr) ac hefyd, ar fferm Pen-Twyn mae hen ysgol (1730-
52) a oedd yn paratoi myfyrwyr (students) ar gyfer y
weinidogaeth (ministry).
Clwb y Ffermwyr leuainc yn gwthio gwely yn 1989 o Gaerfyrddin
i Lanelli gan godi pum mil o bunnoedd tuag at yr ysbyty
newydd yn Llanelli.
Mae hanner y bobl yn ddwyieithog (bilingual) ond tu fas
i'r pentref tuag at (towards) Crosshands a'r Tymbl mae'r
canran (%) yn cynyddu i 80% felly does dim esgus dros
siarad Saesneg os ydych chi'n digwydd gyrru drwy yr ardal,
ond gyda chymaint i wneud yn y fílltirsgwâr, pwy sy eisiau
gyrru drwyddo? Beth am ddod i weld ac aros am sbel?
Neil Baker
Llannon, Llanelli
Os oes syched arnoch chi, beth am drio Cwrw Felinfoel
yn y 'Greyhound' neu y 'Llew Coch' — croeso Cymraeg,
ond peidiwch â chwympo mewn i'r ffynnon yn yr
ystafell 'Pool'!
Y Plas sy nesa ar ein taith o gwmpas Llannon. Hen
dafarn y 'Kings Head' yw y plas, ond newidiodd y 'Squire'
Rhys Goring Thomas yr enw i Plas yn 1860. Erbyn hyn
mae'n fflatiau i nifer o bobl leol.
Er gwaethaf (despite) y tai newydd a newidiadau sy wedi
cyrraedd y pentref, mae pawb yn ceisio cadw ein cymdeithas
yn un fywiog (lively). Mae nifer o gymdeithasau yn
ffynnu (thriving) fel, y Clwb Ffermwyr Ieuainc (Y.F.C.),
clybiau cadw'n heini (Keep fit), 'Bridge', Sefydliad y
Merched (W.I.), Cylch Meithrin a phob nos Fawrth yn y
gaeaf mae dosbarth Cymraeg yn y 'Red Lion'
Un o'r cymdeithasau pwysicaf yn y pentref yw 'Menter
Cwm Gwendraeth' sydd yn hyrwyddo gweithgareddau
(promoting activities) drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae
cangen ym mhob pentref yn y Cwm, yn trefnu 'Gigs' a nosweithiau
difyr (entertaining) a.y.y.b. Gobeithio y bydd y
cynllun yn datblygu.
10
METHU GWELD Y GOLAU
AR DDIWEDD Y 1WNNEL?
ANGEN HELP GYDAG ADNODDAU DYSGU?
MAE CYMORTH AR GAEL AR GYFER RHIENI A
DISGYBLION DRWY GYSYLLTU Â'R
GANOLFAN ASTUDIAETHAU ADDYSG,
PRIFYSGOL CYMRU, YR HEN GOLEG,
ABERYSIWYTH, DYFED SY23 2AX.
< S*(0970) 622121/5

ANELU A T CHWYLDRO IAITH
Wrth ethol swyddogion newydd yn y Cyfarfod Blynyddol Cenedlaethol yn Aberystwyth
ddydd Sadwrn Ebrill 11 eg, roedd mudiad C YD yn dathlu deg mlynedd o weithgarwch yn
ardal Aberystwyth.
Meddai Felicity Roberts, wrth gael ei hethol yn
Gadeirydd Cenedlaethol newydd CYD,
"Yr her i ni fel mudiad heddiw yw parhau i wireddu
gweledigaeth yr Athro Bobi Jones o weithredu fel yr unig
fudiad yng Nghymru sy'n rhoi'r flaenoriaeth i adfer yr iaith
ymhlith oedolion drwy eu hannog a'u cynorthwyo i ddysgu
siarad Cymraeg.
" 'Rydym yn dathlu deg mlynedd o gydweithio brwdfrydig
rhwng Cymry Cymraeg a dysgwyr i helpu dysgwyr i
ymdoddi yn y gymdeithas Gymraeg yng Nghymru.
"Erbyn hyn mae CYD wedi tyfu'n fudiad cenedlaethol
gan fod gennym weithgareddau ym mhob rhan o
Gymru.
"Y Gymraeg yw iaith ein gweithgareddau. Dyna yw cyfraniad
mwyaf gwerthfawr CYD i ddysgwyr. Mae hi mor
anodd i ddysgwyr gael cyfle i siarad Cymraeg, ond mae
CYD yn rhoi'r cyfle hwnnw iddyn nhw.
"Mudiad adfer iaith yw CYD, mudiad i'r Cymry sy'n
barod i ymroi o'u hegni a'u hamser er mwyn gwireddu'r
freuddwyd o weld Cymru'n Gymru Cymraeg ydyw.
Dewch felly ynghyd bobl Cymru—yn Gymry Cymraeg a
Dysgwyr i weithio ym mudiad CYD drwy ddilyn y tair D
bwysig, sef:
Denu pobl at yr iaith,
Dysgu'r iaith a
Defnyddio'r iaith.
" 'Rydym am chwyldroi'r sefyllfa o fod yn un lle mae'r
Gymraeg yn iaith normal bob dydd i leiafrif o bobl i un lle
mae hi felly i'r mwyafrif. Mae'r hyn sydd yn digwydd o dan
adain CYD yn chwyldroadol.
"Cymreigio Cymru gyfan yw'r nod i ni yn y nawdegau."
Mae Felicity Roberts yn diwtor Cymraeg i Oedolion ac
yn byw ger Aberystwyth. Mae hi'n gyn-gadeirydd ar
CYD Aberystwyth.
Is-Gadeirydd newydd CYD yw Shirley Wilüams o
Groesor ger Penrhyndeudraeth. Mae Shirley'n diwtor
Cymraeg i staff Cyngor Sir Gwynedd.
Siaradodd Jo Knell, Dysgwr y Flwyddyn, yn y cyfarfod
hefyd, a rhannodd ei phrofíadau wrth ddysgu siarad Cymraeg.
Hefyd siaradodd Hywel Evans, Menter a Busnes.
Dywedodd Hywel Evans fod mwy o gyfle nag erioed i
ddysgwyr ddefnyddio'r Gymraeg ym myd busnes, fel
cwsmeriaid a phobl fusnes, a rhoddodd anogaeth i aelodau
CYD i fanteisio ar bob cyfle i ddefnyddio'r Gymraeg ym
myd busnes.
Geirfa
ethol - elect
her - challenge
gwireddu gweledigaeth - to realize a dream
y flaenoríaeth - the priority
adfer - to revive, to promote
brwdfrydig - enthusiastic
ymdoddi - to integrate
cyfraniad mwyaf gwerthfawr CYD - CYD's most valuable
contribution
ymroi - to commit (time and energy)
chwyldroi'r sefyltfa - to turn/change the situation
lleiafrif - a minorìty
mwyafrif - a majority
Da iawn, Mary!
Mae Mary Davies, cyn-gadeirydd cenedlaethol CYD,
newydd ennill gradd anrhydedd yn y Gymraeg. Mae hi
wedi treulio tair blynedd yn astudio yng Ngholeg Prifysgol
Cymru, Aberystwyth. Llongyfarchiadau mawr iddi hi!
(Cofîwch anfon gwybodaeth at Cadwyn CYD am lwyddiannau
aelodau CYD.)
Bydd adloniant gan CYD bob nos
yn yr Eisteddfod:
Gwesty Llety Gwyn, Llanbadarn
Moniars, Neil Rosser, Hin Deg,
Bysedd Ystwyth, Hogia Llandegai..
a llawer mwy.
Shirley Williams, Is-Gaàeirydd CYD.
n
Tocynnau: £2.50 / £3 wrth y drws.
Ar werth yn stondin CYD ym Mhabell y
Dysgwyr.

Yn y rhifyn diwethaf fe ofynon ni i ganghennau
CYD anfon storîau a lluniau atom ni fel rhan o
gystadleuaeth Cadwyn CYD. Yr enillwyr yw
Cangen CYD Coleg Normal, Bangor. Llongyfarchiadau!
Mae nhw'n ennìll £5.
RHAGLEN FYWIOG CYD
Y COLEG NORMAL
Daeth tymor by wiog arall i ben yn y Coleg Normal, a daeth
diwedd hefyd, am y tro, ar weithgareddau C YD yn y coleg.
Cawsom raglen amrywiol iawn y tymor hwn. Dechrau
gyda Sioe y consuriwr Carl Wynn, myfyriwr ar ei drydedd
flwyddyn yn y coleg, a gorffen y tymor gyda Gemau Iaith o
bob math. Sesiwn boblogaidd i'r dechreuwyr oedd Gyrfa
Chwilod, dan arweiniad Mrs Zohrah Evans, darlithydd
Cymraeg newydd yn y coleg. Wedyn cafodd y dysgwyr
mwy profiadol gyfle i holi panel o ddarlithwyr y coleg, ac yn
y llun fe welwch y pedwar darlithydd dewr a ddaeth i ateb
ein cwestiynau—Dr Hywel Wyn Owen, Dr Helen Hughes,
Mr John Coleman a Mr Robert Morris. Roedd yn galondid i'r
dysgwyr fod dau o'r panelwyr wedi dysgu Cymraeg, a
bellach wedi croesi'r bont, ac yn dechrau dysgu trwy
gyfrwng y Gymraeg yn y coleg.
Dawns oedd ar y rhaglen ar Chwefror 4, gyda Julie
Meehan yn arwain y sesiwn. Mae Julie yn hyfforddwraig
(instructor) dawns yma yng Ngwynedd, ac yn dysgu Cymraeg.
Defnyddiodd Julie iaith a gorchmynion syml iawn yn
y sesiwn yma, a chafodd y myfyrwyr ddeunydd gwers ar
gyfer plant yn yr Ysgol Gynradd. Wedi mwynhau'r sesiwn
yn fawr, daeth nifer dda i'r sesiwn Aerobics ar Chwefror 18,
gyda Lisa Wright sy'n fyfyrwraig yn ei hail flwyddyn yn y
coleg yn arwain. Ar ôl y sesiwn cynhesu {warm up),
dangosodd Lisa ran o fideo Stonc a Roc (Dysgu drwy
Ddawns a Chân) Clwyd i ni, ac wedyn roedd yn rhaid i ni
gopib'r symudiadau ar y fideo.Llawer o hwyl, a phawb yn
chwysu ar y diwedd. Ar ddydd Mawrth Crempog daeth
Mrs Ruth Davies i ddangos rhai syniadau ar gyfer y Pasg.
Yna ar Fawrth 10, cawsom baned a theisen yn Neuadd y
George a chyfle i sgwrsio wedi tymor llawn a llwyddiannus
arall.
Edrychwn ymlaen yn awr ar gyfer yr Helfa Drysor ar
gampws y coleg, a'r ymweliad â'r Pili Palas, Porthaethwy.
Panel o Ddarlithwyr
O'r chwith i'r dde: Dr Hywel Wyn Owen, Dr Helen Hughes, Mr
John Coleman a Mr Robert Morris
12
SGETS A CHÂN Y COLEG NORMAL
Bore dydd Gwener glawog oedd o, ond hwn oedd uchafbwynt
y tymor i nifer o'r dysgwyr yn y Coleg Normal.
Roedd Neuadd Gynhadledd Menai yn llawn o fyfyrwyr
oedd i dderbyn tystysgrifau am eu llwyddiant yn dysgu'r
Gymraeg yn y coleg. Derbyniodd nifer ohonyn nhw dystysgrifau
Lefelau 1,2 a 3 Cynllun Colegau Cymru fydd yn
eu galluogi i ddysgu Cymraeg fel ail iaith mewn Ysgolion
Cynradd yng Nghlwyd, Gwent a Phowys.
Roedd deuddeg o fyfyrwyr wedi cael llwyddiant yn
arholiad Defnyddio'r Gymraeg i Oedolion—arholiad
gafodd ei gynnal yn y Coleg Normal fis Rhagfyr y
llynedd.
Y myfyrwyr a basiodd Lefel 1
Cymru.
a 2 a 3 Cynllun Colegau
CYNGOR SIR
GWYNEDD
COUN7Y COUNCIL
DOSBARTHIADAU CYMRAEG
YR ADRAN ADDYSG
GAEAF 1992/1993
Eto eleni byddwn yn cynnig llu o
ddosbarthiadau un noson yr wythnos i
ddysgwyr Cymraeg ar draws y Sir.
Mae'r dosbarthiadau yma yn dilyn
fersiwn y Gogledd o'r Cwrs Dosbarth
Nos.
• Bydd Dosbarthiadau Blynyddoedd 1,
2 a 3 ar gael.
Am fanylion pellach neu os ydych am gael
dosbarth yn eich cymdogaeth dowch i gysylltiad
a Mr Peter Williams, Prif Swyddog leuenctid a
Chymuned, Adran Addysg, Swyddfa'r Sir,
Caernarfon. Gwynedd LL55 1SH. Ffôn: [0286]
679190
Un o wasanaethau Adran Addysg Cyngor Sir
Gwynedd i oedolion y Sir

CYD Bryste
Mae gan CYD Bryste (Bristol) bron i bymtheg (15) o aelodau, gan gynnwys dysgwyr a Chymry Cymraeg. 'Rydym yn cyfarfod
mewn t tafarn ym Mryste. Mae rhai o aelodau'r gangen yn cyfarfod yn anffurfîol ar nos Fercher yng nghartref
un o'r aelodau.
Mae nifer o bobl yn ardal Bryste yn gallu siarad Cymraeg. Mae Cymdeithas Cymry Caerodor yn cyfarfod unwaith y mis
er mwyn trefnu adloniant.
Bwriad C YD Bryste yw cysylltu â dysgwyr a Chymry Cymraeg er mwyn ymarfer yr iaith ac ehangu gwybodaeth (increase
knowledge) am ddiwylliant Cymru.
Hoffem gysylltu â changhennau eraill o CYD. Felly cysylltwch â Peter Curtis o Gaerfaddon (Bath) - 0225 426682 neu
Tim Bickell o Fryste - 0272 710140.
Tim Bickell, Bryste
| BLE? o
3 YNG NGHYLCHGRONAU'R URDD £
Archebwch eich copi personol nawr o Adran Q-
• Cylchgronau, Swyddfa'r Urdd, Aberystwyth, Dyfed.
^) Dumunaf archebu 10 rhifyn am flwyddyn ac amgaeaf •

AR ÔL YR ARHOLIAD
(JaneAnn Jones tells of the horrors and compensations of the
exam for Welsh learners, 'Defnyddio'r Gymraeg)
Ymlacio? Dim siawns. Mae'r hen 'adrenalin' yn
rhedeg o hyd. Diar annwyl, y fath ddiwrnod.
Codi yn y tywyllwch am saith o'r gloch am y tro
cyntaf ers tro; tipyn o frecwast am fy mod i'n
teimlo'n sâl; gyrru am fílltiroedd i ryw le od iawn
yn y wlad...
Wedi cyrraedd o'r diwedd, pleser mawr wrth
weld fy ffrindiau, er iddyn nhw edrych mor wan â
fí—efallai mai'r golau trydan am naw o'r gloch
yn y bore oedd yr achos. Ond roedd ein
hwynebau i gyd yn wyn fel yr eira, beth
bynnag.
Roedden ni wrthi yn ysgrifennu am bron i dair
awr. Ateb y cwestiynau yn gywir neu yn
anghywir. Mae rhywbeth hollol wahanol i geisio
ysgrifennu wrth y bwrdd caled ac i eistedd ar y
gadair galed, yn lle mewn cadair freichiau o flaen
y tân, geiriadur mawr wrth law.
Yn y diwedd fe ges i sioc ofnadwy o glywed
"Dau funud i fynd"! Annwyl Dduw. Brysia,
ferch. A dyna fi wedi gorffen mewn pryd.
Ar ôl hynny roedd y prawf llafar yn go hawdd
achos roedd yr arholwr yn ddyn ifanc caredig
iawn. Hefyd, roedden ni mewn stafell fach, ac
roeddwn i'n teimlo yn gartrefol.
Does dim syniad gen i am y canlyniadau
(results). Rydw i'n meddwl o hyd ac o hyd am y
camgymeriadau TWP IAWN a wnes i.
O wel, doed a ddelo! (come what may)
Priodas CYD a Mela!
D a n h a u 1
Y CYLCHGRAWN NATUR
Dewch yn gyfarwydd
ag enwau a thermau
natur a'r amgylchedd
drwy íaith hawdd ei deall.
Allan bedair gwaith
y flwyddyn — 95c — yn eich
siop leol neu drwy
danysgrifiad blwyddyn: £4
Danhaul, Penygroes,
Gwynedd LL54 6NG
Ffôn/Ffacs: 0286 880302
Mae CYD wedi sefydlu partneriaeth (set up a
partnership) â Mela, cylchgrawn lliwgar a
deniadol i ferched.
Mae CYD yn cyhoeddi portread o un o'i
aelodau bob mis mewn Cymraeg gweddol syml.
Ym mis Awst mae portread o Pam Palmer,
enillydd y Fedal Ddrama yn yr Eisteddfod
Genedlaethol. Ym mis Medi gallwch chi ddarllen
am Lisa Wright, myfyriwr yng Ngholeg y Normal,
Bangor.
Gallwch chi brynu Mela yn eich siop lyfrau neu
siop bapur yn lleol neu ar faes yr Eisteddfod
Genedlaethol.
G yl Ddrama CYD
Ar Dachwedd 28ain bydd CYD yn cynnal G yl
Ddrama yn Nolgellau.
Bydd canghennau o CYD a dosbarthiadau
dysgwyr yn llwyfannu (to stage) dramâu byrion
neu sgetsys. Does dim cystadleuaeth!
Os hoffech chi berfformio yn yr yl Ddrama,
cysylltwch â Swyddfa CYD neu Pitar Jackson
(0341) 422652.
14

Gwyliau
yn
Llangrannog
Mae Philippa Gibson, un o aelodau CYD
Llangrannog, sydd wedi dysgu Cymraeg ac
erbyn hyn yn dysgu pobl eraill, yn byw ar fferm
yn Llangrannog. Mae hi wedi addasu hen feudy y
fferm er mwyn cynnig gwyliau hunan-gynhaliol
syml iawn—ac yn rhad iawn—i ddysgwyr. Mae
digon o le i 10 o bobl, am £3 yr un y nos.
Dewch, felly, i gael gwyliau syml gyda'ch gr p
CYD neu ddosbarth. Cewch gyfle i ymarfer eich
Cymraeg wrth fwynhau gwyliau ar lan y môr heb
dalu arian mawr!
Mae digon o weithgareddau i'w cael trwy
gyfrwng y Gymraeg yn yr ardal hyfryd hon, ac
mae'n bosibl i drefnu gwersi Cymraeg os oes
eisiau.
Mae croeso cynnes yn eich disgwyl chi ar y
fFerm am eich gwyliau ac yn gr p CYD Llangrannog
yn Nhafarn y Pentre bob yn ail nos
Fercher.
Gwledd yr Eisteddfod
Mae gwledd o weithgareddau (a feast of activities)
wedi cael ei threfnu ym Mhabell y Dysgwyr yn yr
Eisteddfod Genedlaethol eleni.
Bydd cyfle i chi gyfarfod â Meredydd Evans a
Phyllis Kinney a Dysgwr y Flwyddyn. Bydd yna
ganu a dramau a gweithdai o bob math.
Bydd rownd derfynol (final) Cystadleuaeth Gwis
Genedlaethol CYD am hanner dydd (12.00)
ddydd Mawrth, a bydd rownd derfynol y Gystadleuaeth
Cartref Cymraeg am hanner dydd,
ddydd Mercher.
I Lanelwedd eto
Mae CYD yn trefnu Uned Gyhoeddusrwydd
(Publicity Unit) Cymraeg i Oedolion eto eleni ar
Faes y Sioe Amaethyddol (the Royal Welsh
Show) yn Llanelwedd ar Orffennaf 20-23
Os gallwch chi helpu, cysylltwch â'r swyddfa os
gwelwch yn dda.
Cysylltwch â: Philippa Gibson, 0239 654 561
'Ryn ni'n disgwyl amdanoch chi!
Eisteddfod Genedlaethol Cymru
Ceredígíon, Aberystwyth
1-8 Awst, 1992
Dewch i Babell y Dysgwyr
* Gwersi iaith
* Adloniant
*Cwis
* Canu a dawnsio
* Cyfarfod â Dysgwr y Flwyddyn
Atebion cwis (o dudalen 3) 1) b : 2) c : 3) a : 4) b
15
Noson Dysgwr y Flwyddyn: nos Fercher, 5 Awst
(Tocynnau ar werth yn y Babell)
Am fwy o fanylion:
Penri Roberts
Trefnydd/Organiser
Swyddfa'r Eisteddfod
6 Y Stryd Fawr
ABERYSTWYTH
Dyfed SY23 1DE
Ffôn: 0970 625685

•
Gwyliau Cymraeg i bawb yng Nghanolfan
laith Genedlaethol Nant Gwrtheyrn, Awst 22-29, 1992
'Dyma'r gwyliau gorau 'ryn ni wedi ei gael erioed!' Dyna beîh ddywedodd llawer o bobl
oedd yn Nant Gwrtheyrn ar gyfer Miri Awst yn 1991.
Ers 1989 mae cannoedd o bobl wedi mwynhau gwyliau Miri Awst bob haf yn y Nant.
Mae Cymry Cymraeg a dysgwyr o bob oed yn dod at ei gilydd ym Mirí Awst i fwynhau
gweithgareddau diddorol: adloniant, teithiau yn yr ardal a gemau a sgyrsiau—ac mae
digon o bethau i gadw'r plant yn hapus! Ac fe fydd pawb yn mwynhau ymlacio yn
awyrgylch hamddenol y Nant.
Mae Nant Gwrtheyrn yn agos i lan y môr ar Ben Ll n yng Ngwynedd ac yn agos i Barc
Cenedlaethol Eryri. Mae llawer iawn o bobl yr ardal yn siarad Cymraeg, ac fe gewch chi
gyfle i gyfarfod â rhai ohonyn nhw yn ystod Miri Awst
Manylion pellach: Siôn Meredith, Cyfarwyddwr CYD, Adran y Gymraeg, Yr Hen Goleg,
Heol y Brenin, Aberystwyth, Dyfed SY23 2AX
(0970) 622143 (24 awr).