AİLE HAKEMLİĞİ

meselenin, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde kanunlaştırıldığı ve günümüzde de birçok
İslâm ülkesinde uygulandığını belirtmemiz gerekir.
Genel anlamda hakemlik, tarih boyunca toplumlarda var olan anlaşmazlıkları çözmek
için uygulanan vazgeçilmez bir müessese olmuştur. Örneğin son peygamber Hz. Muhammed
(s.a.v.), daha kendisine peygamberlik gelmezden önce 35 yaşında kabileler arasında hakemlik
yapmıştır. O dönemde Ka’be’yi inşa eden Mekke’nin müşrik kabileleri Hacerülesved’i kimin
yerleştireceği konusunda aralarında ihtilaf çıkmış, herhangi bir antlaşmaya varmamışlar.
Bunun üzerine kabileler aralarında neredeyse savaşmaya karar vermiştir. Ancak bu sırada
Kureyşlilerin en yaşlısı Ebû Ümeyye b. Muğîre’nin teklifi üzerine Harem-i Şerif’in Benî
Şeybe kapısından ilk giren şahsın hakem tayin edilmesine karar verildi. Tam o sırada
beklenen yerden Hz. Muhammed çıkageldi. Kureyşliler hep bir ağızdan “Bu, güvenilir (emin)
bir kimsedir. Onun vereceği karara razıyız.” dediler. Mesele Peygamberimiz (s.a.v.)’e
anlatıldığında, hemen sırtından abasını (ridâ) çıkararak yere serdi. Hacerülesved’i abanın
üzerine koydu. Her kabileden birer kişiyi abanın kenarlarından tutturarak taşın konulacağı
yere getirtti. Burada taşı kendi eliyle Ka’be’nin duvarına yerleştirdi. Kureyşliler, Hz.
Muhammed (s.a.v.)’in bu problemi çözümünden son derece memnun oldular. 3 Böylece
peygamber, bir anlaşmazlığı çözmüş ve savaşın önüne geçmiştir.
Zihinlerde çok iyi bilinen bir hakem olayı da Hz. Ali (r.a.) döneminde yaşanmıştır.
İslâm tarihinde Sıffîn Savaşı’nda, savaşın sonlarına doğru Hz. Ali (r.a.) ve Muaviye arasında
hakem seçilen Ebû Musa el-Eş’arî ile Amr ibn el-As vakası yaşanmıştır. Burada ise hakemler
arası ihtilaf nedeniyle olumlu bir sonuç ortaya çıkmamıştır.
Anadolu’da da Güney ve Doğu bölgelerinde insanlar arasında çıkan anlaşmazlıklar ve
ailevî meseleler, daha çok orada âlim olarak bilinen “mela”, “seyda” çözülmüştür.
“Mela/Molla” ve “seyda”, klasik medreselerimizde mezun olan hocalarımıza verilen isimdir.
Bölgede mevcut olan “şeyhler” tarafından da bu tarz sorunlar çözüme kavuşturulmuştur.
Ayrıca bölgede bu tür anlaşmazlıklarda “ağalar” da rol oynamıştır.
Özel anlamda hakemlik, aile açısından birçok görevlerin yerine getirilmesini sağlayan
bir müessese olmuştur. Bu müessese, tarihte var olan büyük ve geniş aile yapılanmasında,
aileler arasında arabuluculuğu, olaylara doğru şahitlik etmeyi ve barış için işlerini yürütmeyi
sağlamıştır. Ayrıca çekirdek aile olarak eşler arasında meydana gelen anlaşmazlıkları çözüme
kavuşturmak için de uğraşmıştır. Şayet eşler arasında boşanma gerçekleşirse de birbirine
düşman ve kanlı bıçaklı olan, kin ve öfkeyle küskün bir şekilde ayrılan değil, medeni bir
tarzda ayrılıklarıyla ilgili problemlerini halletmiş olarak ayrılmalarını temin etmiş ve
etmektedir.
Eğer aileler arasında hakemlik olayı gerçekleşmezse, toplumda her zaman şu
olumsuzluklara şahit olmak mümkün olacaktır:
1- Ayrılan eşlerin aileleri birbirlerine düşman olmaktadır.
3 Bkz. Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 72, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara,
2011.
4