AİLE HAKEMLİĞİ

2 Mayıs 1923 tarihinde İstanbul’da toplanan ahkâm-ı şahsiye komisyon yeni bir kanun
hazırlamak için çalışmıştır. Bu komisyonun mesai ve müzakereleriyle aldığı kararlar Adliye
Ceridesi, yıl 1339’da neşredilmiştir.
1924-25 yılları arasında aynı gaye ile toplanan ikinci bir komisyon çalışmaları
neticesinde bir lâyiha hazırlamıştır. Bu lâyihanın birçok hükümleri 1917 tarihli Hukuk-ı Aile
Kararnâmesi’nin aynıdır. Lâyiha 142 maddedir. 42
Batı kanunlarından birinin Türk Medeni Kanunu olarak iktibas fikri 1925 yılında iyice
kuvvetlenmiş, nihayet bir gün devrin Adliye Vekili M. Esat Bozkurt’un mezkûr komisyonlar
önünde yaptığı bir tebliğle 43 bunların görevlerine son verilmiştir. İsviçre Medeni Kanunu bazı
tadiller ile kül haline terceme ettirilerek 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilmiş ve 6 Ekim
1926 tarihinde de yürürlüğe girmiştir. 44
Hukuk-ı Aile Kararnâmesi’nin hakemlerle ilgili 130. maddesinde kötü muamele ve
geçimsizliği şöyle düzenlemiştir:
“Zevceyn beyninde niza ve şikak zuhur edip de tarafeynden biri hâkime müracaat
ederse hâkim tarafeyn ailelerinden birer hakem tayin eder. Bir veya iki taraf ailesinden
hakem tayin edilecek kimse bulunamaz veya bulunup da hakem olacak evsâfı haiz
olmazsa, hariçten münasip olanları tayin eyler. Bu suretle teşekkül eden aile meclisi
tarafeynin ifadât ve müdâfâatını tetkik ile beynlerini ıslaha çalışır. Kabil olmadığı
surette kusur zevcde ise beynlerini tefrik eder. Ve zevcede ise mehrin tamamı veya bir
kısmı üzerine muhâlâa eyler. Hakemler ittifak edemezler ise hâkim evsâf-ı lâzimeyi
haiz diğer bir heyet-i hakemiyye veya tarafeyne karabeti olmayan üçüncü bir hakem
tayin eyler. Hakemlerin verecekleri hüküm kat’î ve nâkabil-i itirazdır.”
131. madde : “…tefrîka dair sadır olan hüküm talâk-ı bâini tazammun eder ve keyfiyet
ale’l-usûl tescil edilir.”
Kanun “aile meclisi” dediği hakem heyetine, kabil-i itiraz olmamak üzere ıslah ve
boşama yetkisi vererek Mâlikî mezhebini iltizam etmiştir. Hanefî mezhebinin hâkim
bulunduğu Osmanlı camiasında Mâlikî mezhebine ait bir hükmün alınması, mezkûr
kanunun esbâb-ı mûcibe lâyihasında müdâfaa edilmiştir. 45
42 Adliye Cerîdesi, yıl: 1340-1341.
43 Bu tebliğin metni şudur: “Sayın Arkadaşlar, Türk ihtilalinin kararı, Batı medeniyetini kayıtsız şartsız kendine
mal etek, benimsemektir. Bu karar o kadar kesin bir azme dayanmaktadır ki önüne çıkacaklar demirle, ateşle yok
edilmeğe mahkûmdurlar. Bu prensip bakımından kanunlarımızı oldukları gibi Batı’dan almak zorundayız.
Böylelikle Türk ulusunsun iradesine uygun harekette bulunmuş olacağız. Keyif ve isteklerimize göre değil,
milletimizin dileklerine göre iş başarmaya borçluyuz. Şimdiye kadar geçen hizmetlerinize teşekkür eder,
komisyonların vazifelerine son veririm.” Bkz. Karaman, a.g.e., c. I, s. 227.
44 Fındıkoğlu, a.g.e.a.y.; Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, Türk Medeni Hukukunun Umumî Esasları, s. 61-90,
İstanbul, 1951; bkz. Karaman, a.g.e., c. I, s. 227.
45 Bkz. Ceride-i İlmiyye, yıl: 1336, sayı: 34, s. 1020-1021; Karaman, a.g.e., c. I, s. 319.
16