AİLE HAKEMLİĞİ

geçerli olur; resen boşayamazlar; çünkü boşamak -nassın istisnaları dışındakocaya
aittir.
2- İmam Mâlik ve diğer rivayete göre Ahmed b. Hanbel ile Ali, İbn Abbas, Şa’bî,
İbrahim Nehâî, Evzâî, Muhammed b. Sirin, Said b. Cübeyr gibi müçtehitlere göre
hakemler hâkim durumundadır. Karı-kocanın vekâlet vermesine muhtaç olmadan
ıslah, bedel karşılığında veya bedelsiz tefrik şıklarından birini tercih onlara aittir.
Mezkûr Âyet ile sahabe tatbikatı buna delalet etmektedir.” 37
F. 1917 Osmanlı Devleti Aile Hukuku Kararnamesi’nde Aile Hakemliği
Modern anlamda ilk İslâm aile hukuku kanunu 1917 yılında Osmanlı
İmparatorluğu’nda tedvin edilen “Hukuk-ı Aile Kararnâmesi”dir. Bu kararnâme,
Osmanlılardan sonra da bazı İslâm Ülkeleri’nde uzun süre yürürlükte kalmış ve daha sonra
hazırlanan aile kanunlarına örnek olmuştur.
Mecelle şahsın hukuku, aile ve miras hukuku gibi özel hukuk dallarını
kapsamadığından bu alan yine fıkıh ve fetva kitaplarına kalıyor, bu ise özellikle hâkimler için
bazı güçlükler ve problemler doğuruyordu. Boşluğu doldurmak için bir komisyon kurulmuş,
şekil bakımından çağdaş kanunlar örnek alınarak ve Hanefî mezhebi yanında diğer
mezheplerin bazı hükümleri de dahil olmak üzere fıkha dayalı adı geçen komisyonun
hazırladığı proje “Hukuk-ı Aile Kararnâmesi” adıyla bir kararnâme olarak 25 Ekim 1917
tarihinde yürürlüğe konulmuştur. 38 19 Haziran 1919 tarihine kadar yürürlükte kalan
kararnâme bu tarihte içten ve dıştan bazı baskılar sonunda yürürlükten kaldırıldı. 39
Aile hukukumuzun taknîn ve tedvini cereyanının ilk ürünü olan 1917 aile kararnâmesi
157 maddeden ibaret olup münâkehât ve müfarakât diye iki kitaba bölünmüştür. Münâkehât
kitabı altı ana kısımdan, müfarakât kitabı da üç ana kısımdan oluşmuştur. 40
Bu kararname, zamanın değişmesiyle hükümlerin de değişebileceği, devlet başkanının
tercih ettiği mezhep hükmünün tatbik edileceği 41 gibi prensiplerden yararlanarak
düzenlenmiş, İslâm’ın ruhuna uygun maddelerdir.
37 İmam Malik b. Enes (v. 179/795), el-Muvatta’ (nşr. M. F. Abdulbaki), s. 584, Mısır, 1051; Eş-Şîrâzî, Ebû
İshak İbrahim b. Ali (v. 476/1083), el-Mühezzeb, c. II, s.71, Kahire, 1959; İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed (v.
620/1223) el-Muğnî, c. VII, s.321, Kahire, 1970; İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-
Hâfid (v. 595/1199), Bidâyetü’l-müctehid nihâyetü’l-muktesıd, c.II, s. 81, İstanbul, 1333; bkz. Karaman, a.g.e.,
c. I, s. 318-319; Mevdudi, a.g.e., c. I, s. 318.
38 Takvim-i veqayi’de neşir tarihi: 31 Teşrin-i evvel 1333; Karaman, a.g.e., c. I, s. 225.
39 Fındıkoğlu, Fahreddin Ziya, “Aile Hukukumuzun Tedvini Meselesi”, s. 711-719, Ebu’l-Ulâ Mardin’e
Armağan, İstanbul, 1944; Karaman, a.g.e., c. I, s. 225; Erman, Hasan, Medenî Hukuk Dersleri-Başlangıç
Bölümü, s. 24-26, Der yayınları, İstanbul, 2010.
40 Karaman, a.g.e., c. I, s. 225-226.
41 Mecelle’nin mazbatası ile 1801. maddeleri.
15