akademia 2007+

w dziele. Dziełem tym bywa i sam twórca, zmieniający swoje ciało, psychikę
(lub ich obraz) wystawiane na pokaz. Autokreacja ja artysty następuje
dużo wcześniej niż zostaje odkryte ja u każdego innego zwykłego
członka wspólnoty. Źródła owej samowiedzy wyrastają nie ze wspólnotowych
form myślenia o swoim działaniu, ale z indywidualności afirmującej
siebie jednostki. Tkwią one w starogreckim pojęciu wolności, jaką
posiadają artyści i filozofowie oraz władcy. 3 Powszechne natomiast odkrywanie
wolności własnego ja niektórzy badacze kultury wiążą dopiero z pojawieniem
się kapitalizmu, który uczynił osobowość jednostki towarem. 4
W takim typie środowiska kulturowego, kapitał wiedzy społecznej
zamienia się w samowiedzę. Twórca winien dysponować szczególnie wysoką
samowiedzą, a jej fundamentem zawsze jest poczucie tożsamości
własnego ja wraz z rozumieniem znaczenia swoich kulturowych umiejętności
i możliwości, które wpisują podmiot w struktury społecznych
praktyk. Poczucie tożsamości oznacza spostrzeganie siebie jako osoby wyodrębnionej
z owego otoczenia, dysponującej spójnymi i trwałymi kompetencjami
osobowościowymi. 5
Nowoczesny marketing oraz poszukiwanie korporacji, zatrudniających
nas ze względu na merkantylne dyspozycje osobowości zawodowej,
przyczyniają się często do negacji kryteriów warsztatowych. Pierwotnym
kryterium oceny artysty na postmodernistycznym rynku mediów staje
się jego tożsamość cielesno-emocjonalna. Tożsamość ja przeniesiona
do samego dzieła, bez towarzyszącej dziełu osoby (właściwego nosiciela
prestiżu) nie potrafi przemawiać do masowej publiczności. Także elitarna
publiczność chłonie chętniej dzieło podane przez twórcę lub poprzez
osobę innego artysty. Fizyczna obecność twórcy przy własnym dziele, to
wyraz dążenia do poszukiwanego uznania i prestiżu. Tożsamość twórcy
wymaga zatem kreowania rozgłosu.
Rozgłos ~
Jest on najbardziej pożądany w społeczeństwie masowej kultury zdominowanej
przez media, dostarczające elektronicznej rozrywki. Artysta bez
rozgłosu traci głos nie dlatego, że jego dzieła nie mają wartości. Traci nawet
nie dlatego, że nie komunikuje się z odbiorcami obecnymi na innym
polu, popkultury organizującej zbiorowe przeżywanie treści, podawanych
w estetyce ludycznej rozrywki. Traci on możliwość zaistnienia w świadomości
szerokich kręgów społecznych, bowiem ich uczestnicy nie są zwykle
zdolni do poruszania się na polu sztuki wysokiej, ponieważ nie poznają
technik i środków wyrazu skierowanych na wywoływanie u odbiorcy
egzystencjalnych dylematów. O tym także pisze Pierre Bourdieu wskazując
na habitus (fundament kapitału kulturowego jednostki), jako system
dyspozycji jednostki, jej nawykowych schematów reagowania, myślenia
i przeżywania – ustanawianych w środowisku socjalizacji. Nazywa on te
kompetencje kulturowe nieuświadamianą wirtuozerią lub fundamentalną
sprawnością, zawierającą wyczucie reguł gry w danym polu praktyki społecznej
(tu – artystycznej) 6 . Dzieło sztuki wymaga wytworzenia nawyku
uważnego odbioru formy, prowadzącego do przeżywania jej jako wartościowych
bodźców egzystencjalnych. Jeśli dziecko, stając się młodym odbiorcą
wytworów kultury masowej, nie pozna dźwięków fagotu, waltorni,
rożków, klawesynu, nie znajdzie w sobie cierpliwości do przeżywania
klasycznej muzyki 7 , to ponadto nie uprawomocnia obcowania z nią, jako
prestiżowego obcowania z wyższymi społecznie wartościami. Rozgłos,
w społeczeństwie zdominowanym przez przeciętne gusta telewizyjnej
publiki, słusznie przestaje być dla artysty krytycznego wobec otaczającego
świata wartością podstawową. Jego poszukiwanie rozgłosu będzie zaadresowane
do ludzi posiadających ten sam kod kompetencji kulturowych,
czyli zazwyczaj do innych artystów. Powstają zatem kręgi profesjonalnych
twórców sztuki, którzy będą swoimi wzajemnymi arbitrami. Ukształtowane
zostaną środowiskowe autorytety i wąskie wyspecjalizowane instytucje
organizujące obieg dzieł oraz wartości artystycznych, jakie im towarzyszą
wśród wąskich kręgów publiczności dysponujących wysokimi
zasobami kapitału kulturowego. Widać jednak, że kręgi te mają zdolność
włączania w nie osób wrażliwych, a wywodzących się z różnych warstw
społecznych, co powoduje heterogeniczność publiczności artystycznej
pod względem zasobów kapitału społecznego. Nie oznacza to zerwania
więzi twórców wysokiej sztuki z władzą i mass mediami. Rozgłos wokół
dzieła i jego twórcy jest już jednak pochodną środowiskowych relacji i zabiegów
o dostęp do narzędzi marketingowej promocji.
o sztuce problemach | A. Kisielewski
akademii | A. Bartoszek
Strategia Kapitał kulturowy trawestacji, jako czyli pole dzisiejsza kreacji i komunikacji obecność
tradycji artystycznej.
awangardy
190
191