akademia 2007+

style życia i praktyki dnia codziennego klas wyższych. Kapitał kulturowy
w takim ujęciu oznacza zespół nawyków i praktyk symbolicznych, odwzorowujących
społecznie pożądane oraz nagradzane przywilejami, wzorce
zachowań odwołujących się do wartości klas wyższych. 1
Czy zatem artysta jest poprzez swoją rolę społeczną mimowolnym
„agentem” klas wyższych? A w skrajnej interpretacji, będzie mógł on uchodzić
nawet za powiernika wartości warstw panujących politycznie. O ile
tak ideologicznie jest uprzedmiotowiona rola artystów, to samowiedza
i kreacyjna aktywność konkretnego twórcy może zdecydowanie wykraczać
poza ten schemat. A wówczas znajdując go w roli opozycjonisty wobec
praktyk i roszczeń klasy panującej, także stwierdzimy znaczeniowe
odniesienia do symbolicznych kodów habitusu kulturowego tej sfery społecznej.
Artysta nie jest więc obojętny na panującą kulturową tkankę, z jej
politycznym (a także religijnym) ugruntowaniem. Władza nagradzająca
twórczość i stwarzająca ramy do jej promocji, jest budulcem motywacji
artystów. Nie każdy z nich będzie artystą dworskim (a tym bardziej nadwornym),
lecz każdy znajdzie się w relacji porównawczej do owych już
uhonorowanych sukcesorów politycznej łaskawości. Czy miarą jego sztuki
jest taki sukces? A może jest nią osąd innych twórców? W ten sposób
wyłania się kilka pól, na których rozpięta jest wypowiedź twórcy sztuki.
Przejrzymy niektóre z nich.
ces spowszedniał, bo gwarantowany jest przez masowe media, a jego arbitrem
stają się społeczności o kulturowym substandardzie estetycznym.
Wkracza też z ogromną siłą presja sezonowej mody, która ogromnie skraca
żywotność dzieła w czasie i nośność jego treści w świadomości masowej
publiczności.
Niektórzy więc twórcy swój sukces definiują jako programową nieobecność
w świadomości masowego odbiorcy. Akt odrzucania popularności
pokazuje potrzebę określenia adekwatnego arbitra sukcesu. Kto
nim może zostać: to często władza wyższej sfery zapraszającej i karmiącej
elitę sztuki; lub władza środowisk twórczych sytuujących się rywalizacyjnie
wobec siebie; albo samowładza artysty, zdążającego do panowania
nad samym sobą, nad swym dziełem i eliminującego (technicznie
lub socjotechniczne) uznanie dla rywali. Władza nad kryteriami i środkami
ogłaszania sukcesu zależy od kulturowych źródeł, z których wyrasta
artystyczna idea.
W filozofii sztuki, opisującej genezę języka artystycznej wypowiedzi
następowała zmiana optyki. Klasyczny i długo dominujący paradygmat
środowiska społecznego (wywodzący się z koncepcji milieu H. Taine’a)
ewoluował w stronę interpretacji środowiskowo-sytuacyjnej. W przeciwieństwie
do elitarystycznej orientacji owej pierwszej, ta wyzwala aktywność
twórcy kwestionującą społeczne statusy i świadomie umotywowaną
kontrkulturowo. Postmodernistyczne ujęcia kultury kształtują dziś paradygmat
świadomościowo-dyskursywny, 2 w którym środowisko twórcze
jest co najwyżej wspólnotą języka wyrazu, praktykowanego przez wąski
krąg zwolenników danych reguł estetycznych. Ich opozycyjność wobec
akademickich lub dworskich kanonów jest mniej istotna, lub wręcz nie
ma znaczenia. Liczy się dziś artystyczna ambiwalentność samego dzieła,
jako wyrazu twórcy poszukującego swojej estetycznej tożsamości.
Tożsamość?
Problem nie ma początku ani końca – właśnie w odniesieniu do twórcy
sztuki. Tożsamość artysty ustanawiana jest wraz z rozwojem jego ja.
Jest to tożsamość jednostki kreującej nową materię, w procesie duchowej
afirmacji swojej intuicji przekształcanej we wrażliwość zmaterializowaną
Sukces!
Czy miarą wartości jego dzieła jest sukces i jeśli tak, to jaki sukces? Artysta
zaklinający swój sukces, to zawistnik walczący z innym twórcą o autorytet,
o społeczne uznanie, o materialne powodzenie, epigon. Każdy
twórca o takiej motywacji grzęźnie w ideologicznej pułapce sukcesu, jako
pożądanej wartości. O ile zmieniają się społeczne kryteria sukcesu, o tyle
modyfikowana jest jego ideologia. Pozostaje ona jednak zasadą krępującą
wolność duchową artysty w tworzeniu niekonwencjonalnego języka
i oryginalnej estetyki dzieła. Historycznie nastąpiło przejście od ściśle
konfesyjnego, a następnie dworskiego modelu wartościowania dzieł artystycznych,
do wszechwładnego dzisiaj modelu ekonomicznego zysku
i rynkowego zasięgu w ocenie wartości autorskiej sztuki. Co więcej suko
sztuce problemach | A. Kisielewski akademii | A. Bartoszek
Strategia Kapitał kulturowy trawestacji, jako czyli pole dzisiejsza kreacji i komunikacji obecność
tradycji artystycznej awangardy
188
189