akademia 2007+

cją swoich nauczycieli. 10 Nie oznacza to oczywiście, że dydaktyczne metody
Bauhausu nie sprawdziły się w innych szkołach, np. budapeszteńskim
Bauhausie (Muhely), którego absolwentem był Victor Vasarely.
Wypracowany w Bauhausie model edukacji artystycznej załamał
się w latach 70. Wyrazem tego załamania był termin „postmodernizm” –
jeszcze w latach 60. każdy chciał być nowoczesny, w latach 70. już nie było
to takie oczywiste, a w latach 80. termin „nowoczesny” przestał być uważany
za komplement i wbrew nazwie, zaczął oznaczać obrońców dawnej
sztuki. Zmiana ta znalazła odzwierciedlenie w nowym modelu edukacji
opartym na triadzie: postawa – praktyka – dekonstrukcja. 11
Pojęcie kreatywności stało się podejrzane jako pojęcie metafizyczne
i ideologiczne, służące wspieranie status quo, jego miejsce zajęła postawa.
Celem edukacji artystycznej stało się wypracowanie właściwej postawy.
Pojęcie postawy wzięte zostało ze słynnej wystawy Haralda Szeemanna
When Attitudes become Form zorganizowanej w Kunsthalle w Bernie
w 1969 roku. Sztuka jest postawą wobec rzeczywistości, a dokładniej, krytyczną
postawą wobec zniewalających ludzkie życie ideologii, jest zatem
krytyką biowładzy (władzy nad życiem). Żeby artysta mógł sprostać temu
zadaniu musi być obeznany z teoriami współczesnej biowładzy, w tym
z teoriami kultury wizualnej, którą biowładza się coraz częściej posługuje.
Pojęcie medium ustąpiło miejsca pojęciu praktyka. Praktyka wiąże
się nie tyle z technicznym, co społecznym podziałem, ma więc mniej
formalne niż medium, a bardziej społeczne (i polityczne) zabarwienie.
Przykładowo, praktyka malarska nie oznacza środków i technik malarskich
(métier) ani właściwego dla malarstwa języka (medium), lecz miejsce
malarstwa w przestrzeni społecznej, wypracowane na potrzeby malarstwa
instytucje produkcji, dystrybucji i recepcji. Pojęcie praktyki zmienia
również stosunek do sztuki. Zamiast szukać jakiejś istoty sztuki, mówi
się teraz o różnych, historycznie zmiennych, a tym samym związanych
i zależnych od kulturowych kontekstów praktykach artystycznych. Sztuka
staje się w ten sposób jedną z praktyk znakowania (signifying practice),
wchodzącą w rozmaite relacje z innymi praktykami, szczególnie tymi
związanymi z kulturą medialną.
Trzecim pojęciem nowej, postmodernistycznej triady jest pojęcie dekonstrukcji,
znoszące opozycję między imitacją (naśladownictwem) i inwencją
(innowacją). Jeżeli imitacja jest powtórzeniem a innowacja różnicą,
to dekonstrukcja łączy oba te pojęcia, a dokładniej, odkrywa różnicę w powtórzeniu
i powtórzenie w różnicy – piosenka Roya Orbisona In Dreams
przeniesiona do filmu Davida Lyncha Blue Velvet, czy piosenka Anny Jantar
Nic nie może wiecznie trwać wykorzystana jako podkład muzyczny do
zmiksowanego filmu Kieślowskiego Krótki film o miłości w video Tomasza
Kozaka (Sex and Character, 2004) jest tym samym i innym jednocześnie,
jest powtórzeniem i różnicą. Dekonstrukcja znosi wszystkie tradycyjne,
binarne opozycje – produkcja/reprodukcja, oryginalność/wtórność, obecność/nieobecność,
sztuka/niesztuka, podważając ich esencjalizm i koncentrując
się na oddzielającej te pojęcia ramie, czyli parergonie, na procesie
ramowania. Inaczej mówiąc, odkrywa sztukę w niesztuce i niesztukę
w sztuce, a ściślej rzecz ujmując, pyta, co sprawia, że takimi podziałami
się posługujemy i co z tego dla nas wynika?
Czy triada postawa – praktyka – dekonstrukcja kładzie solidne podstawy
pod nowy model edukacji artystycznej, czy jest tylko wyrazem (symptomem)
wyczerpania się wcześniejszego, modernistycznego modelu edukacji?
Pytanie to możemy zawiesić. Wiemy bowiem dzisiaj dobrze, że żaden
model edukacji artystycznej nie eliminuje do końca modeli wcześniejszych.
Trudno sobie wyobrazić szkołę artystyczną, w której nie nauczano
by studentów kunsztu, technik artystycznych, a więc métier. Trudno
sobie wyobrazić szkołę, której pedagodzy odrzucili by całkowicie pojęcie
medium, chociaż wprowadzenie do programów nauczania zajęć z intermediów,
multimediów, miksowanych mediów (mixed media), czy nowych
mediów w istotny sposób zmienia wcześniejsze rozumienie medium. Chodzi
więc nie tyle o nauczanie, o to, czego rzeczywiście naucza się w szkole
artystycznej, lecz o pewną wizję nauczania sztuki, która skutecznie bądź
nieskutecznie przygotowuje studentów do funkcjonowania we współczesnym
świecie sztuki. Wiadomo przecież, że model nauczania oparty na
triadzie talent – métier – imitacja będzie tworzył sfrustrowanych rzemieślników
przekonanych, że dzisiejszy świat sztuki preferuje pseudoartystyczne
dowcipy i żarty kosztem prawdziwego warsztatu artystycznego. Każdy
absolwent takiej uczelni znajdzie mnóstwo przykładów potwierdzających
o sztuce problemach | A. Kisielewski akademii | G. Dziamski
Strategia Akademia trawestacji, przeciw akademizmowi. czyli dzisiejsza Uwagi obecność o szkolnictwie
tradycji artystycznym awangardy
168
169