akademia 2007+

Klasyczne Akademie zostały zaatakowane przez artystów nowoczesnych,
a panujące w nich reguły nauczania wyszydzone i ośmieszone, jak
scholastyka przez zwolenników nowożytnej nauki. Artyści nowocześni
nie poprzestali na odrzuceniu Akademii, lecz próbowali powoływać własne
szkoły artystyczne. Najbardziej znaną szkołą artystyczną stworzoną
przez artystów nowoczesnych stał się Bauhaus, założony w 1919 roku przez
Waltera Gropiusa w Weimarze, przeniesiony później do Dessau i ostatecznie
zamknięty w 1932 roku. Metoda nauczania wypracowana w Bauhausie,
którą można uznać za wzorzec nowoczesnej dydaktyki opierała się na
triadzie: kreatywność – medium – innowacja. 7
W modernistycznym nauczaniu kreatywność zastąpiła talent. Różnica
między talentem a kreatywnością polega na tym, że pierwszy dany jest
niektórym (wybranym), podczas gdy kreatywność właściwa jest wszystkim
ludziom; talent nakierowany jest na określoną działalność, natomiast kreatywność
jest ogólną dyspozycją do reagowania na świat. Celem nowoczesnej
szkoły artystycznej miało być rozwijanie kreatywności. Argumentów
na rzecz tezy, że człowiek jest z natury twórczy szukano w spontanicznej
kreatywność dziecka i poetyckim myśleniu przypisywanym ludom pierwotnym
– nauczanie miało polegać na odzyskaniu tej pierwotnej kreatywności
zagubionej we współczesnej kulturze. 8 Wszyscy teoretycy wychowania
początku XX wieku, od Rudolfa Steinera po Johna Dewey'a i Herberta
Reada przyjmowali, że punktem wyjścia edukacji artystycznej nie powinny
być reguły, konwencje czy tradycja, lecz pierwotna, przyrodzona człowiekowi
kreatywność. Do tej idei nawiązywał Joseph Beuys w swojej słynnej
formule Jeder Mensch ist ein Kunstler. Jakie były konsekwencje zastąpienia
talentu kreatywnością? 1) nic nie powinno ograniczać dostępu do edukacji
artystycznej, każdy ma prawo do rozwijania swojej kreatywności, 2)
przedmiotem nauczania powinna być sama sztuka, a nie tylko jej techniki,
3) wprowadzenie do sztuki, a więc twórczego myślenia powinno poprzedzać
wszelką specjalizację, człowiek powinien być przede wszystkim
twórczy, nauczyć się twórczego, samodzielnego myślenia, a dopiero później
wybrać swoją zawodową specjalizację (idea kursu podstawowego). 9
Medium zastąpiło métier. Różnica między métier a medium polega
na tym, że pierwsze ma historyczny, a drugie transhistoryczny charakter.
Student, który opanował malarskie métier, opanował techniki malarskie,
stawał się członkiem cechu malarzy, malarstwem było dla niego to,
czym zajmowali się malarze, natomiast student, który studiował malarskie
medium, badał język malarstwa, miał za pomocą tego języka powiedzieć
coś, czego nikt przed nim w tym języku nie powiedział, miał zatem
zakwestionować dotychczasowe sposoby użycia malarskiego języka i ukazać
nowe sposoby. Celem nauczania było zatem zapoznanie studenta nie
tyle z technikami artystycznymi, co z językiem sztuki, a ściślej, z językiem
poszczególnych mediów sztuki. Jakie były konsekwencje zastąpienia
métier przez medium? Przede wszystkim przesunięcie uwagi z technik
artystycznych na język wizualny – każde medium dysponuje własnym językiem,
własnym słownictwem i gramatyką, własną syntaktyką i semantyką,
opanowanie tego języka i jego reguł stawało się zadaniem studenta.
Inwencja zastąpiła imitację. Imitacja jest techniką reprodukcji, inwencja
techniką produkcji; imitacja reprodukuje ciągle to samo, inwencja
poszukuje ciągle czegoś nowego; imitacja poszukuje ciągłości, inwencja
nowości. Celem nauczania stało się prowokowanie ciągle nowych odkryć,
zachęcanie studentów do nieustannego eksperymentowania z ograniczeniami
medium, wykraczania poza te ograniczenia i koncentrowania uwagi
na samym języku mediów, a więc na formalnej (językowej) stronie sztuki.
Nowoczesny model edukacji artystycznej można zatem przedstawić
następująco: kreatywność jest źródłem nieustannej inwencji, pomysłowości,
sprzeciwu wobec tego, co zastane, dane, otrzymane od poprzedników,
ponieważ jest zachętą do odświeżenia spojrzenia, wyzbycia się rutyny; inwencja
ta nakierowana jest na medium, a ściślej na odziedziczone po poprzednikach
media sztuki; nauczyciel jest nie tyle mistrzem dzielącym
się ze studentami swoją wiedzą techniczną, co przewodnikiem zachęcającym
studentów do ciągłego przekraczania wiedzy na temat poszczególnych
mediów sztuki. Paradoks Bauhausu, uczelni założonej i prowadzonej
przez najwybitniejszych artystów nowoczesnych – Walter Gropius, Wassily
Kandinsky, Paul Klee, Laszlo Moholy-Nagy, Theo van Doesburg, Josef
Albers, Marcel Breuer, Lyonel Feininger, Oskar Schlemmer, polegał na
tym, że to znakomite grono artystów-pedagogów nie wykształciło ani jednego
studenta, który osiągnąłby rangę artystyczną porównywalną z pozyo
sztuce problemach | A. Kisielewski akademii | G. Dziamski
Strategia Akademia trawestacji, przeciw akademizmowi. czyli dzisiejsza Uwagi obecność o szkolnictwie
tradycji artystycznym awangardy
166
167