akademia 2007+

uczeń – wymóg formalnego wykształcenia poświadczonego dyplomem
wyższej uczelni nie był konieczny, wystarczyło, że młody adept sztuki terminował
przez jakiś czas u wybranego mistrza zaznajamiając się z podstawami
warsztatowymi. Profesjonalizacja zawodu artysty, mierzona
ukończeniem wyższej uczelni artystycznej, nabrała przyspieszenia po II
wojnie, a dokładniej w latach 60. ubiegłego wieku. Diana Crane pokazuje
ten proces na przykładzie powojennej amerykańskiej awangardy. Spośród
abstrakcyjnych ekspresjonistów (artyści urodzeni w latach 1900–1915,
własny styl wypracowali w latach 40.) 75% nie posiadało formalnego wykształcenia
artystycznego, a jedynie 10% legitymowało się tytułem Master
of Art, a więc dyplomem szkoły wyższej. Wśród artystów minimal-artu
i pop-artu (urodzeni w latach 1925–1935, debiutujący w drugiej połowie lat
50. i na początku 60.) już tylko 44% nie posiadało formalnego wykształcenia,
a ukończonymi studiami mogło się wykazać 25 % artystów minimal
artu i 30% artystów pop-artu. Spośród fotorealistów (urodzeni w latach
1935-1945, debiutujący na przełomie lat 60. i 70.) jedynie 20% nie posiadało
formalnego wykształcenia, natomiast 41% ukończyło studia. Wskaźnik
ten był jeszcze wyższy w przypadku artystów tzw. pattern painting (styl
zrodzony w połowie lat 70) – 13% nie posiadało formalnego wykształcenia
akademickiego, a 51% ukończyło szkoły artystyczne z tytułem magistra. 3
O czym świadczy pokazana przez Diane Crane tendencja? O postępującej
profesjonalizacji sztuki – sztuka, jak wszystkie inne dziedziny
współczesnego życia, podlega profesjonalizacji, a w związku z tym coraz
trudniej zostać uznanym artystą bez ukończenia wyższych studiów
artystycznych. Liczba szkól artystycznych wzrasta, wzrasta też liczba absolwentów
tych szkół. Niektórzy mówią, że prowadzi to do dewaluacji dyplomów,
ale – jak słusznie zauważył już dawno temu Pierre Bourdieu
– pierwszymi ofiarami dewaluacji tytułów szkolnych są osoby nie posiadające
tych tytułów, bo to przed nimi, w pierwszej kolejności zamykają
się ścieżki kariery artystycznej 4 – spośród abstrakcyjnych ekspresjonistów
aż 75% samouków doszło do znaczącej pozycji artystycznej, a trzydzieści
lat później, wśród malarzy pattern painting, jedynie 13%. Warto też zwrócić
uwagę na jeszcze jednej aspekt profesjonalizacji zawodu artysty. Artysta
posiadający dyplom wyższej uczelni artystycznej przestaje być artystą
funkcyjnym, zmuszonym do ciągłego wykazywania się swoimi umiejętnościami,
ciągłego przekonywania widzów, że zasługuje na miano artysty,
ponieważ tytuł artysty został mu przyznany przez grono profesjonalistów,
które uznało, że posiadł wystarczającą wiedzę i umiejętności, by być artystą.
Cóż więc z przywołanymi na początku paradoksami? Straciły rację
bytu? Nie do końca, ale dzisiaj stały się raczej siłą niż słabością szkolnictwa
artystycznego. Paradoksy te, od ponad stu lat przypominają szkolnictwu
artystycznemu, że nie jest doskonałe, że musi się nieustannie reformować,
by nie popaść w akademizm, czyli skostniałe doktrynerstwo przekonane,
że znalazło właściwy sposób nauczania sztuki, bo sztuki – tu Kant wykazał
się niebywałą intuicją – rzeczywiście nie można się nauczyć. W nauczaniu
sztuki ogromną rolę, tak dzisiaj, jak i zawsze, odgrywa samokształcenie.
Prawdą jest też, że sztuka, żywa sztuka, rodzi się ze sprzeciwu wobec
tego, co za sztukę jest uważane, także ze sprzeciwu wobec tego, co za sztukę
uważają profesorowie Akademii.
2. Zmienne wizje nauczania sztuki.
Każde nauczanie, także nauczanie sztuki oparte jest na pewnych zasadach,
czy też pewnej wizji pedagogicznej. Klasyczne Akademie, które stały
się obiektem ataku artystów nowoczesnych, opierały swoje nauczanie
na triadzie: talent – métier – imitacja. 5 Talent był uważany za dar natury, za
coś danego, przyrodzonego, choć nie tożsamego z genialnością, pojęcie
geniuszu pojawiło się później i ma romantyczny rodowód. 6 Talent był zaledwie
zapowiedzią, pewną potencją, z którą przychodzimy na świat, która
wymaga rozpoznania, rozwinięcia i oszlifowania, by mogła rozbłysnąć
pełnym blaskiem. Talent nie jest równomiernie rozdzielony – jedni mają
talent, inni nie, ale przede wszystkim talent jest zawsze talentem do czegoś
– talentem do rysunku, śpiewu, tańca itd. Métier oznaczał kunszt, rzemiosło,
technikę, której opanowanie pozwala rozwinąć się talentowi, natomiast
imitacja należała do głównych technik nauczania w klasycznych
Akademiach – nauczanie przez naśladowanie natury i dawnych mistrzów.
Métier i naśladownictwo pozwalały studentowi Akademii wpisać własny
talent w tradycję artystyczną lub – ujmując to inaczej – oddać własny talent
w służbę tradycji artystycznej.
o problemach akademii | G. Dziamski
Akademia przeciw akademizmowi. Uwagi o szkolnictwie
artystycznym
164 165