akademia 2007+

wania, sposoby myślenia. 3 Poznanie tradycji służy bardziej świadomemu
uczestniczeniu w twórczym dialogu. Współczesna typografia europejska
wiele zawdzięcza dziedzictwu przeszłości, zwłaszcza w obszarze kształtowania
proporcji, czy krojów pism. Często nie zdajemy sobie sprawy korzystając
z nowoczesnych mediów – biorąc do ręki książkę, czy kartkę
papieru, – jak głęboko tkwimy w tradycji sięgającej korzeniami myśli filozoficznej
starożytnej Grecji. Wówczas to ukształtowały się najważniejsze
systemy proporcji. Najdoskonalsza z nich – złota proporcja wciąż inspiruje
projektantów, czego przykładem są oparte na niej, wydawane przez ponad
pół wieku w formacie o wymiarach 111×180 mm książki serii Classic
Wydawnictwa Penguin. Współcześnie stosowane systemy standaryzacji
formatowania papieru również wywodzą się z dawnej tradycji. Północnoamerykański
format letter o wym. 215 × 279,4 mm oparty na proporcjach
połowy wysokiego oktagonu (1: 1,294) znany był już w czasach rzymskich.
Potwierdzają to zbiory British Museum, w których znajduje się rzymska
książka z woskowych tablic o dokładnie takich proporcjach datowana na
300 rok ne. Arkusze drukarskie używane obecnie w Płn. Ameryce o wymiarach
25 × 38 cali (mniej więcej 2:3) oraz 20 × 26 cali (mniej więcej 3: 4)
są pozostałością po średniowiecznej tradycji. Strona o proporcjach 1: 1,414
oparta na stosunku boku kwadratu do jego przekątnej będącej promieniem
opisanego na nim okręgu – która stanowi obecnie standard europejski
ISO – była także znana średniowiecznym skrybom. 4 Pierwsze próby
standaryzacji podziału płaszczyzny w oparciu o proporcje pierwiastka
z dwóch były podjęte we Francji w okresie Rewolucji. Francuzi powiązali
proporcje z systemem metrycznym, który właśnie wprowadzili. Podstawą
był arkusz o powierzchni 1 m 2 i proporcjach 1: 1,414. Wysiłki Francuzów
nie przyniosły jednak trwałego rezultatu. Dopiero po wojnie w 1920 roku
Niemiecki Instytut Norm Przemysłowych DIN (Deutsche Industrie-Normen)
wprowadził system formatowania oparty na pierwiastku z dwóch.
Zaletą wprowadzonego systemu była możliwość uzyskiwania takich samych
proporcji po podziale płaszczyzny na pół. Z czasem system ten rozprzestrzenił
się na inne kraje europejskie. 5
Równie znaczący wpływ tradycji uwidacznia się w obszarze zagadnień
związanych z mikrotypografią. Interesującym wątkiem rozważań
jest ewolucja krojów pism, jaka dokonała się na przestrzeni kilkuset lat.
Ciągłość owego procesu zmian, których celem było dążenie do poprawy
czytelności pism drukarskich, można prześledzić przeprowadzając analizę
porównawczą obejmującą kroje pism oparte na wzorach ukształtowanych
na początku tradycji drukarskiej (Adobe Garamond, Garamond) oraz
oryginalne kroje zaprojektowane współcześnie (Times New Roman, Georgia).
Jednym z wczesnych krojów pisma, który doczekał się szczególnie
wiele „tłumaczeń” na język technologii cyfrowej jest renesansowy krój pisma
Garamond, opracowany przez Clauda Garamonda w Paryżu w 1530
roku (m.in.: Stempel Garamond, Adobe Garamond). Nie wszystkie jednak
wersje, choć w nazwie mają słowo Garamond, bazują faktycznie na pracy
Clauda Garamonda. Na fakt ten zwraca uwagę Robert Bringhurst 6 , opisując
krój pisma Garamond (opracowany dla Monotype w latach 1991–95)
– który według niego – opiera się na projekcie Jeana Jannona, pierwszego
wielkiego typografa europejskiego baroku. Dokładne porównanie minuskuł
kroju Adobe Garamond (opracowanego przez amerykańskiego typografa
Roberta Slimbacha w 1989 roku) i kroju Garamond w tym samym
stopniu pisma (580 p.) uwidacznia wiele drobnych różnic, które wskazują
na późniejszy, barokowy rodowód kroju Garamond (rys.1). Garamond posiada
nieco większe „oko” liter (g, o), nieco większy kontrast, minimalnie
rys. 1
o problemach akademii | E. Stopa-Pielesz
Dialog tradycji i eksperymentu we współczesnej
typografii
152 153