akademia 2007+

Akademia – programy
Dorota Głazek
Jubileusze skłaniają do zastanowienia się jak było w przeszłości. Jubileusz
szkoły stawia pytanie kto, kogo i jak kształcił, wedle jakich programów. Termin
akademia, mający antyczny rodowód, długo, do schyłku XVI wieku
oznaczał stowarzyszenie. 1 Do dzisiaj zresztą takie czcigodne, skupiające
zasłużonych i uznanych artystów i uczonych gremia istnieją – w Polsce to
reaktywowana po 1989 roku Polska Akademia Umiejętności, nam najbardziej
chyba znana ze swojego Gabinetu Rycin w Krakowie. Akademie, jako
szkoły artystyczne, zaczęły się od prywatnej bolońskiej Accademia degli
Incamminati, czyli Akademii wprowadzanych na właściwą drogę, założonej
w 1582 przez malarzy, braci Carraccich 2 . Sami Carracci, współtwórcy
programowego eklektyzmu malarskiego schyłku XVI wieku, wzorem ideałów
sformułowanych już wcześniej w Akademiach – stowarzyszeniach,
np. w założonej przez Vasariego Akademii florenckiej, proces nauczania
oparli na studium rysunku z odlewów i, jako wyższy stopień wtajemniczenia
artystycznego, z żywego modela. Oczekiwali równocześnie, że studenci
przyjmowani do Akademii będą już wykształceni w zakresie podstaw
technicznych sztuki, mówiąc inaczej, że byli już w warsztacie cechowym
i doszli do stopnia czeladnika. Powstawanie Akademii zarówno jako stowarzyszeń
jak i szkoły Carraccich było zresztą wyrazem wyzwalania się
artystów z rygorów organizacji cechowych, które straciły ostatecznie swoje
znaczenie dopiero w XVIII wieku 3 . Ich upadek zbiegł się w czasie z powstaniem
nowego typu Akademii – szkół wyższych, organizowanych już
przez państwo, władcę lub przez prywatnych mecenasów, ale wspieranych
przez oficjalne władze, reprezentowane najczęściej przez członków Akademii
– stowarzyszenia. Wzorem tych uczelni nie była Akademia bolońska,
ta dała początek długiej tradycji prywatnych ateliers, prowadzonych przez
mniej czy bardziej znanych artystów danego czasu. Mieli je np. J. J. David
i Ingres, przyjmujących płatnych uczniów, uczących rysunku z odlewów
i żywego modela, i prowadzących regularne, codzienne korekty. W poło-
wie dziewiętnastego wieku we Francji, przede wszystkim dzięki dokonaniom
swoich studentów np. Maneta, szczególną rolę odegrały takie szkoły
prywatne, jak ateliers T. Couture czy Académie Suisse i Académie Julien.
Jednak podstawową rolą tych prywatnych szkół i kursów nie było wcale
kształcenie niepokornych opozycjonistów artystycznych, a wręcz przeciwnie,
przygotowywanie kandydatów do państwowej Akademii 4 . Ta oczekiwała
bowiem od kandydatów do studiów w swoich murach, ludzi dorosłych,
posiadania wykształcenia ogólnego oraz umiejętności technicznych
i znajomości rysunku, opanowanego poprzez kopiowanie wzorów i rysowanie
odlewów poszczególnych części ciała 5 . Trzeba też zauważyć, że ateliers
znacznie wcześniej niż oficjalne szkoły zaczęły przyjmować w poczet
swoich uczniów kobiety; paryska École des Beaux-Arts otwarła się dla
studentek dopiero w 1897 roku. W tych prywatnych szkołach studiowali
też ludzie, którzy chcieli pracować w Paryżu, a nie dostali się do oficjalnej
École, jak Wyspiański w 1891, który zapisał sie do Akademii Colorossiego 6 .
Wzorem dla XIX-wiecznych Akademii państwowych była francuska
Akadémie Royale de Peinture et de Sculpture, założona przez Ludwika
XIV w 1648 roku. Było to nie tylko stowarzyszenie wybranych artystów ale
i szkoła, do której przyjmowano 12-letnich kandydatów, a członkom Akademii
nie wolno było nauczać prywatnie. System konkursów, nagród i stypendiów
Akademii, z których najbardziej zaszczytną była Prix de Rome
– czteroletnie stypendium na pobyt w Rzymie, mekkce artystycznej XVII
wieku – promowały określone wartości artystyczne 7 . Temu celowi służył
też Salon, wzór wszystkich publicznych wystaw, który w zasadzie nie miał
konkurencji, co najmniej do 1863 roku, do Salonu Odrzuconych, będącego
zresztą rewersem, dopełnieniem Salonu bez przymiotników.
Po reformach czasów rewolucji i okresie wojen napoleońskich francuską
wyższą szkołę artystyczną, nazwano ostatecznie École des Beaux-
Arts, termin akademia rezerwując dla stowarzyszenia artystów, którego
członków powoływały władze państwowe. To Akademia sprawowała nadzór
nad szkołą, mianowała je profesorów, przeprowadzała najważniejsze
konkursy, w tym konkurs na szkic kompozycyjny i oczywiście o Prix de
Rome, którego przedmiotem był pejzaż historyczny 8 . École mająca kilka
sekcji, malarstwa, rzeźby, architektury (od 1795), w zasadzie utrzyma-
142 143