akademia 2007+

dzie neokonserwatywnego postmodernizmu czy niekonwencjonalny klasycyzm,
obecny przecież w wielu przypadkach w doświadczeniach sztuki
XX. wieku – nie stają się współczesnymi wzorcami edukacyjnymi. A co
jest nimi najczęściej? Rzeźba strukturalna, malarstwo minimalistyczne
o orientacji geometrycznej, sztuka neokonceptualna artykułowana najczęściej
przy pomocy tzw. nowych mediów, czasem ekspresyjna figuracja
czy dekoracyjna abstrakcja. 4 Dalej Łubowski stawia tezę, o akademizacji
wspomnianych trendów, o ich preferowaniu niemal w sposób instytucjonalny.
Autor dostrzega też wybiórczą kontynuację XIX. metod kształcenia
w zmodernizowanej formie za jakie uznać można choćby studia z natury.
Ta, wydaje się trafna diagnoza, uświadamia fakt nieuchronności
pewnych mechanizmów połączonych z sui generis, instytucjonalnym
modelem sztuki. Ale czy rodowód tychże mechanizmów jest spuścizną
po akademizmie? Postrzeganie całej praktyki dydaktycznej na uczelniach
artystycznych zostało tak silnie uwikłane w swe akademickie korzenie,
że można wręcz mówić o paradoksie akademizmu, czy wręcz jego
kompleksie.
Ta sama wątpliwość dotyczy wypracowanych metod nauczania. Istota
dydaktyki akademickiej, niezależnie od jej konkretnego przebiegu, bazowała
na mechanicznym nabywaniu pewnej sprawności technicznej.
Biegłość wykonania była nie tyle celem, co niezbędnym narzędziem do
przekazywania idei. Trudno nie zgodzić się z takim założeniem, mając
na uwadze konwencję estetyczną sztuki akademickiej. Spontaniczny akt
twórczy, kreowanie przypadku, czy wreszcie rezygnacja z tradycyjnych
mediów, przypisane do sztuki awangardowej, były też w pewnym sensie
skutkiem postępowania, które z czasem stało się metodą. Tak długo, jak
sztuka będzie wymagała opanowania pewnego warsztatu, niezależnie czy
jest to kamera cyfrowa, czy ołówek i pędzel, na poziomie dydaktyki będzie
wymagać nauki techniki posługiwania się nimi. Rutyna i skostnienie,
jakie towarzyszyły dydaktyce akademickiej, przyczyniały się przede
wszystkim do unicestwiania indywidualnej wrażliwości. Krytyka akademizmu,
jaka miała miejsce w XX wieku dokonywana była z pozycji awangardyzmu,
gdzie promowanie indywidualnej, nieskrępowanej wypowiedzi
w wielu wypadkach było podstawową wartością. Zaznaczyć jednak trzeba,
tycznym jak i na gruncie specyficznie rozumianej praktyki. Uściślijmy zatem
samo pojęcie – akademizmem w szerszym znaczeniu nazywane jest
artystyczne doktrynerstwo, stylistyczna i ideologiczna unifikacja, rutyna,
powierzchowne przyswojenie pewnych konwencji, brak indywidualizmu,
wreszcie uprawianie sztuki bliskiej gustom elit wywodzących się bardziej
z kręgów decydentów kultury niż finansjery. Akademizm dydaktyczny
to już pojęcie bardziej zawężone, oznaczające hermetyzm i kultywowanie
rutyny własnego środowiska. 2 Najczęściej wskazywanym przykładem
tak rozumianego akademizmu dydaktycznego na gruncie polskim jest
działalność kapistów, obecnych na polskich uczelniach w latach trzydziestych
i tuż po wojnie i wszelkie postkolorystyczne tendencje z nim łączone.
Lecz, co być może paradoksalne (a może jest to prawidłowość dziejowa),
we współczesnych tekstach odnoszących się do Akademii coraz częściej
akademizmem nazywane są też konwencje awangardowe, przyswojone
i oswojone przez uczelnie. Rafał Boettner – Łubowski w zamieszczonym
na stronie internetowej artykule dotyczącym współczesnego akademizmu,
identyfikuje wprost te nurty. 3 Obserwując współczesną polską scenę artystyczną
– pisze Łubowski – (…) można by traktować jako przejaw owej oficjalnej,
instytucjonalnie popieranej sztuki: sztukę nowych mediów, sztukę krytyczną,
realizacje neokonceptualne, czy też silnie popierane przez oficjalną krytykę
dzieła neominimalistyczne. (…) Przyjmując założenie, że współcześnie jedne
postawy są bardziej nobilitowane, a inne marginalizowane przez krytyków,
wielkie galerie, znanych kuratorów czy muzea sztuki współczesnej –
można również założyć, że wyższe uczelnie artystyczne istniejąc przecież
w skomplikowanej sieci instytucjonalnych powiązań ze wspomnianymi
wcześniej przedstawicielami art-worldu mogą także akcentować, w sposób
mniej lub bardziej wyraźny, oficjalne preferencje w przypadku kształcenia
i edukacji młodych artystów. Czy zatem uczelnie artystyczne na początku
XXI. wieku stawiają pewne wybrane konwencje i postawy artystyczne na
piedestale, a innych nie dopuszczają do głosu, jako z różnych powodów
niegodnych akademickiego nauczania. Obserwując choćby powierzchownie
współczesne modele kształcenia wyższego szkolnictwa artystycznego
w Polsce można zauważyć, że pewne artystyczne postawy są w nim niemalże
nieobecne. Realizm i hiperrealizm, eklektyczna sztuka o rodowoo
problemach akademii | A. Giełdoń-Paszek
Pochwała myślenia
136 137