akademia 2007+

Czy różnorodne będzie
piękne?
Stefan Speil
Niedawno wróciłem z Biennale w Wenecji, i gdyby bezpośrednio po powrocie
ktoś poprosił mnie o podsumowanie wrażeń, powiedziałbym, że były one dogłębnie
deprymujące. Świat sztuki, jakim przedstawia się go w tym gigantycznym
zestawie wystaw, wydawał się być miejscem smutnym, miejscem gdzie
niewiele było rzeczywistej nadziei na przyszłość, miejscem w którym nawet
te co bardziej konwencjonalne w formie prace wydawały się prowadzić do nikąd.
Nie jest to najnowsza recenzja do kończącego się właśnie Biennale*,
choć te aktualne utrzymane są w podobnym tonie. Autorem przytoczonej
opinii o poprzednim z 2003 roku jest krytyk sztuki Richard Noyce, jeden
z inicjatorów i uczestników panelu dyskusyjnego jaki przez Internet przeprowadził
latem 2003 roku prezes Międzynarodowego Triennale Grafiki
w Krakowie Witold Skulicz. Tytuł debaty Grafika na krawędzi – będący tytułem
przyszłej książki Noyce’a, niezwykle pojemny i aktualny, spowodował
napisanie tego krótkiego tekstu o własnym spojrzeniu na zadany temat:
grafika jutro. Autor cytatu nie ma złudzeń, że sztuka prezentowana
na festiwalach typu Biennale, czy Documenta jest obrazem kryzysu kultury,
ale i sama też jest w kryzysie. Jej prowokacyjne zewnętrze ukrywa
pustkę i niemoc.
Jak ma się więc na takim tle kondycja grafiki, również tej na krawędzi?
Przeglądając katalogi międzynarodowych wystaw i konkursów, a także
śledząc bieżące wydarzenia, należałoby stwierdzić, że kryzysu w grafice
nie widać, a perspektywy jej rozwoju i ekspansji po nadejściu epoki
cyfrowej wydają się być wręcz nieograniczone. Jednym z atutów grafiki
w porównaniu z siostrzanym malarstwem sztalugowym, który przetrwał
i nadal gwarantuje jej stabilność na światowym forum i rynku sztuki jest
*) 51. Biennale Sztuki w Wenecji 2005 – przyp. red.
rola i waga warsztatu – wymóg dobrej znajomości i potrzeba ciągłego doskonalenia
technik i technologii, które nie są proste i łatwe do opanowania.
Jednak najnowsze techniki, urządzenia i programy ten właśnie fundamentalny
wymóg mogą podważyć i zmarginalizować, zaś grafika totalna,
o której kształcie decydować będą możliwości komputerów i wielkoformatowych
drukarek, mogą unicestwić kult i kulturę warsztatu jako zasadniczej
cechy tej dyscypliny sztuki.
Charakterystycznym zjawiskiem, które przyspiesza i radykalizuje
ewolucję myślenia o grafice, jest coraz częstsze funkcjonowanie grafiki
(a właściwie elektronicznej matrycy) wyłącznie w Internecie bez oryginalnych
autorskich odbitek. Ten przejaw globalizacji, której naturalna koleją
rzeczy poddaje się również sztuka, a grafika cyfrowa w szczególności,
budzi wśród artystów wiele obaw i wątpliwości. Fala komercjalizacji znalazła
nowe, często koszmarne formy eksploatacji sfery sztuki, nie mające nic
wspólnego z etyką i dobrą wolą wobec świata w którym żyjemy. W internecie
pojawiają się oferty drukowania »Print on Demand«, można zamówić tysiące
obrazków w nielimitowanych seriach. Pełno jest artystów oferujących w internetowym
menu całą serię swoich prac na każdy temat. Czy można jeszcze
mówić o osobowości artysty?. 1 Podobnie jak demon komercjalizacji i wynikająca
z niego dewaluacja dzieła graficznego, wątpliwości u innej grupy
autorów budzi inwazja fotografii w technikach cyfrowych. Sprzężenie aparatu
cyfrowego, komputera i drukarki tak bardzo ułatwiające i przyspieszające
proces wytwarzania obrazów, np. dla reklamy, w grafice artystycznej
wywołało spore zamieszanie i kontrowersje.
Do niedawna jeszcze na przeglądy i konkursy nie przyjmowano
grafik zrealizowanych w technikach cyfrowych z przetworzoną fotografią,
odmawiając im prawa współzawodnictwa z klasycznym warsztatem.
Ten okres mamy na szczęście za sobą, zaś grafika cyfrowa zyskała dzięki
tej czasowej dyskryminacji własne, konkurencyjne fora prezentacji. Fotograficzność
stale powraca jako zarzut, choć krytycy nie są w stanie wyznaczyć
linii granicznej, wiedząc iż grafika wiązała się z fotografią już
od początków jej istnienia na wiele różnorodnych sposobów. Zarysowane
w ten sposób podziały – z jednej strony trwanie w warsztatowej ortodoksji,
z drugiej akceptacja i asymilacja przetworzonej cyfrowo fotografii
120 121