akademia 2007+

przykłady artystów-pedagogów katowickiej ASP, ilustrujące uzupełniające
się i przeciwstawne zarazem postawy twórcze grafików, realizujących
swoje prace w druku cyfrowym, nie stoją w opozycji do graficznej tradycji;
tak traktowana matryca wirtualna nie różni się w swej najgłębszej istocie
od matrycy wypukłej, wklęsłej, płaskiej, ażurowej i transparentnej 16 . Jak pisze
bowiem Dorota Folga-Januszewska (…) specyfiką dzieła graficznego jest jego
podwójny byt, podwójność formy i intencji. Nie nakład, nie reguły postępowania
z płytą, lecz myślenie dwoma stadiami charakteryzuje tę sztukę, czyniąc
z niej tak fascynujący świat, gdzie energia włożona w jedną postać materialną
dzieła, rozpoznana zostaje dopiero w jego śladzie. 17 Z poglądem tym zgadzają
się inni autorzy 18 , cytujący odmienne fragmenty wypowiedzi Autorki
na temat Podwójnego bytu grafiki. Także nam wypadnie się z tym zgodzić,
widząc w nim podstawy do sformułowania współczesnej definicji grafiki
w znaczeniu formalnym 19 i dodając, że matryca wirtualna w analogiczny
sposób uczestniczy w procesie powstawania dzieła graficznego jak jej fizyczne,
analogowe poprzedniczki.
Szkicując system pojęć grafiki, oparty na klasyfikacji znanych typów
matryc, poszerzony o określenia wynikające z pojawienia się i używania
w graficznej praktyce artystycznej matryc nowego rodzaju, odmiennych
od tradycyjnych matryc drukowych, w szczególności matrycy
wirtualnej, należy podkreślić neutralność tego systemu wobec szczegółowych
problemów warsztatowych, takich jak rodzaj materiału, z którego
matryca została wykonana, sposobów i narzędzi użytych do jej wykonania,
rodzaju podłoża na którym została odwzorowana czy wydrukowana,
metody druku, obecności (lub nie) farby, jak również zagadnień powielania
czy kwestii relacji pomiędzy oryginałem a kopią.
Wprowadzając do tejże klasyfikacji, po matrycy ażurowej, pojęcie
matrycy transparentnej, której fizyczną reprezentacją byłby fotograficzny
negatyw, diapozytyw, ale także cliché-verre 20 oraz wykonywane na różnego
rodzaju foliach rysunki i przezroczyste montaże, których kolejna faza
graficznego bytu nie jest w tej postaci jeszcze przesądzona, lecz możliwa,
a przede wszystkim zależna od wyboru i decyzji artysty, otrzymamy spójny
i konsekwentny zarazem system teoretycznego opisu procesu tworzenia
obrazów graficznych 21 , w którym kluczową rolę odgrywa pojęcie matrycy.
Matryca, już choćby ze względu na etymologię tego słowa (łac. matrix)
zasługująca na umieszczenie w centrum procesu graficznego, zawiera,
jednoczy w tym procesie oba, komplementarne byty graficzne, trafnie
rozpoznane i scharakteryzowane przez Dorotę Folgę-Januszewską: zamysł,
ideę twórcy i odzwierciedlenie tej idei w wybranym przez artystę medium.
Matryca posiada przy tym właściwości i swego rodzaju potencjał, pozwalający
na jej odwzorowanie w innym procesie, niż ten, który ją uprzednio
ukształtował. Warto przy tym zauważyć, że matryca, w szerokim znaczeniu
tego pojęcia, powstać i istnieć może niezależnie od woli i udziału człowieka,
jako zapis fizycznego procesu lub zjawiska. Zdolność odzwierciedlania,
będąca istotą matrycy, zdaje się wynikać wprost z natury świata,
z natury zjawisk, które ją, matrycę, uformowały; człowiek jest wyłącznie
odkrywcą i użytkownikiem metod wykorzystania tej właściwości matrycy
22 . Sporządzona przez samego artystę lub tylko przez niego wykorzystana
matryca graficzna, w zgodzie ze swym potencjałem, wyłania, w procesie,
który Janusz Kaczorowski nazwał matrycowaniem, po odpowiednim
czasie i niezbędnych zabiegach technicznych, ów „drugi byt” grafiki, obraz,
obiekt, będący bezpośrednim śladem bytu poprzedniego, stanowiącego
źródło i warunek konieczny finalnej postaci grafiki.
Proponowana klasyfikacja, opierająca się na 6. dających się dziś wyodrębnić
i opisać typach matryc, w tym 5. analogowych: wypukłej, wklęsłej,
płaskiej, ażurowej i transparentnej oraz 6. wirtualnej, zdaje się wystarczać
dla scharakteryzowania znanych technik warsztatowych grafiki i ich poszczególnych
wariantów, wraz z najbardziej nawet tajemniczymi „technikami
własnymi”, sprowadzającymi się w istocie do technicznych sposobów
kształtowania powierzchni matrycy, nakładania na nią farby lub jej
odmiennego, niż zazwyczaj, drukowania, czy wyciskania na tradycyjnym,
bądź nietradycyjnym podłożu.
Matryce drukowe są w tej klasyfikacji podzbiorem matryc, których
odwzorowanie następuje w procesie druku, będącym jednym z przypadków
matrycowania. Klasyfikacja ta również, można wyrazić taką nadzieję,
pozwala pożegnać się z określeniem „grafika komputerowa”, chociaż
mimo wszelkie starania, ta niefortunna kalka z języka angielskiego pozostanie
być może w języku potocznym. Na gruncie proponowanego systemu
o sztuce grafice | | A. G. Kisielewski Banaszkiewicz
Strategia Pojęcia grafiki trawestacji, czyli dzisiejsza obecność
tradycji awangardy
110
111