akademia 2007+

cyklu graficznych odbitek wyobrażających iluzjonistycznie przedstawione,
misterne obramowania obrazów, których tematem jest typowe dla strategii
dekonstrukcjonistycznych przesunięcie uwagi na parergon, to co marginalne
i zewnętrzne. Na ramę wystawy i galerii nakładają się ramy stylu,
ale ostateczny kształt kolekcji nie zależy od samych obrazów czy miejsca
ich prezentowania, lecz od wyobraźni widzów, ich upodobań i wrażliwości.
Konkretyzacja poszczególnych dzieł jest zależna, co podkreślały towarzyszące
ekspozycji edukacyjne filmy o sztuce, od ich kompetencji odbiorczych.
Dlatego na mosiężnych tabliczkach pod obrazami, na których
zazwyczaj umieszcza się nazwiska autorów, widzowie oglądali odbicia
własnych twarzy.
Twórczość – pisał Robert Nisbet – jest sprawą nowej konfiguracji
starych idei, substancji i technik31. Toteż oparta na cytatach sztuka nie
tylko nie respektuje jedności dzieła, lecz wręcz zachęca do „zdrady” pierwowzoru,
polegającej z jednej strony na dawaniu pierwszeństwa temu, co
uboczne, marginesowe i wątpliwe w danych stylach czy dziełach, 32 z drugiej
uprzywilejowuje czytelnika jako ich subiektywnego tłumacza. Nic nie
jest nieprzekładalne – pisze Derrida, 33 ale język przekładu/interpretacji, jak
wskazuje Bal, przywołując benjaminowską kategorię aktualności, ulega
ciągłym przeobrażeniom 34 . W XIX wieku zasada cytacji służyła kumulacji
doskonałości. Dziś prze-pisanie wzorca może prowadzić do przekształcenia
go i pozbawienia pierwotnych znaczeń. Bywa jednak, zwłaszcza w architekturze,
ale też w malarstwie, czego dowodzą min. przywołane prace
Kuskowskiego, że ironiczna gra cytatami ustępuje miejsca szczepieniu, 35
ujawniającemu esencję dzieła. U jego źródeł leży derridiańska gramatologia,
traktująca tekst jako system oparty na możliwości powtarzania się
identycznych form znaków, wszczepianych w różne, poróżniające go ze
sobą związki oraz przekonanie o tym, że żaden autor nie panuje nad swoim
dziełem w takim stopniu, by całkowicie kontrolował efekt cytowanego
przypomnienia. Bowiem sztuka, jak zauważył Oskar Wilde, odzwierciedla
widza, nie życie 36 .
1 B. Frydryczak, Wagabunda w świecie sztuki, w: A. Zeidler-Janiszewska (red.), Trudna ponowoczesność.
Rozmowy z Zygmuntem Baumanem. Część I. WFH, Poznań 1995, s. 288.
2 ibidem.
3 vide: V. Sajkiewicz, Powtórzenie? Obrazy obrazów we współczesnym malarstwie polskim, w:
M. Popczyk (red.), Przestrzeń sztuki: obrazy – słowa – komentarze, Folia Academiae, ASP
Katowice 2005; idem, Przemalowywanie świata, Czas Kultury 2004, nr 4.
4 J. Kristeva, Semeiotiké. Recherches pour une sémanalysa (Extraits), Seuil, Paris 1978, s. 85,
cyt. za: G.Sztabiński, Awangarda a postmodernizm: zagadnienie cytatu, w: G.Dziamski (red.),
Awangarda w perspektywie postmodernizmu, WFH, Poznań 1996, s. 63.
5 R. Shusterman, Praktyka filozofii, filozofia praktyki. Pragmatyzm a życie filozoficzne, Universitas,
Kraków 2005, s. 184.
6 ibidem.
7 S. Morawski, The Basic Functions of Quotation, w: Sign-Language-Culture. The Hague, Paris
1970, s. 690, cyt. za: G.Sztabiński, op. cit., s. 63.
8 vide: S. Czekalski, Nie ma nic poza galerią. Gramatologia, intertekstualność, związki międzyobrazowe,
w: M.Poprzęcka (red.), Twarzą w twarz z obrazem, SHS, Warszawa 2003, ss. 71–84.
9 S. Czekalski, Cóż po Derridzie u Brysona? Pytanie o intertekstualność obrazów, w: Ł.Kiepuszewski
(red.), Historia sztuki po Derridzie, UAM, Poznań 2006, s. 81.
10 J. Derrida, Points de suspensions. Entretiens, Galilée, Paris 1992, s. 58, cyt. za: M. P.
Markowski, Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura, Wydawnictwo Homini, Kraków
2003, s, 212.
11 N. Bryson, Vision and Paiting: The Logic of the Gaze, Yale University Press, London 1983,
s. 127.
12 S. Czekalski, Intertekstualność i malarstwo. Problemy badań nad związkami międzyobrazowymi,
UAM, Poznań 2006, s. 210.
13 K. Pawełek, Archiwum ambasadorów, Obieg on line 2006.
http://www.obieg.pl/calendar2006/kp_kulik.php.
14 S. Czekalski, op. cit., s. 211.
15 P. Bernatowicz, Łódzki dialog. O sztuce Kamila Kuskowskiego, Arteon 2006, nr 6, s. 5.
16 J. Lubiak, Dekonstrukcja ram muzeum, Obieg 2006, nr 2, s. 96.
17 H. Bloom, Lęk przed wpływem. Teoria poezji, Universitas, Kraków 2002, s. 75.
18 S. Czekalski, op. cit., s. 26.
19 ibidem, s. 25.
20 G. Sztabiński, op. cit., s. 75, idem: Problemy intelektualizacji sztuki w tendencjach awangardowych.
WUŁ, Łódź 1992, ss. 132-161.
o sztuce | V. Sajkiewicz
Cytacje czy translacje? Reinterpretacje sztuki dawnej
we współczesnej sztuce polskiej
78 79