akademia 2007+

z kołami transawangardowa próba powrotu do tradycyjnych motywacji
malarskich z postulatem odkryć w samej malarskiej substancji. Wybierając,
czy też może raczej będąc skazanym na natrętny, obsesyjny motyw
z kołami (o potencjalnej nieograniczoności i powtarzalności) unaocznia
Ćwiertniewicz w swym malarskim dziele nieskończoność abstrakcji.
Jak podkreślają badacze zjawiska utopii, wspólnymi jej cechami są
izolacja, autarkia i dążenie do stabilności 14 . Utopijny, o całościowym charakterze,
projekt Ćwiertniewicza, naznaczony systemowością 15 , na który
składa się jego abstrakcyjne malarstwo oraz prowadzony przez niego
dyskurs o własnej (ale nie tylko) sztuce, nosi wiele z wymienionych cech.
Mimo potencjalnej nieskończoności abstrakcji, w jego postawie i obrazach
wyraźnie widoczna jest dążność do izolacji oraz nie przekraczania
ram i płaszczyzny modernistycznego malowidła. Malarstwo żyje – pisał
Ćwiertniewicz – dopóki się zmienia – czy to wyklucza krok w tył?, sprawdzanie
tego co było? Sprawdzam stare, własne, o znaku dobrze już czytelnym,
chcę wiedzieć czym to jest nadal. Utopista praktykujący 16 . Ćwiertniewicz
reprezentuje skrajne podejście do utopii. Jego utopia jest czymś realnym
i utopijnym zarazem. To powrót do kół tak rzeczywistych i tak utopijnych
zarazem 17 . W jednym z zapisków przedstawiał swoją utopię jako typowy
Wunschbild: Kroczę w kierunku idylli, malarstwa bez skaz 18 . Nie można
jednak zapominać o jego mrocznych obrazach, obrazach w których zaszło
słońce. Malowanie abstrakcji z kołami jest jego codzienną rutyną.
Jak przypomina Jerzy Szacki, Northrop Frye zwraca uwagę, iż twórcy
utopii przedstawiają z zasady działania zrytualizowane. Niezwykły jest
sam projekt utopii, cała reszta jest tylko codzienną rutyną 19 . Te notatki
– pisał o swoim dzienniku i o sobie artysta – zapowiadają się nudnie, jak
codzienne malowanie moich kół, jak moje życie skupione na codziennej pracy
20 . Wojciech Ćwiertniewicz, niczym współczesny, czynnie praktykujący
król Utopus, nad wyraz skutecznie realizuje swój projekt oraz sprawnie
i niepodzielnie rządzi swą abstrakcyjną wyspą Utopią. Patrząc, jak
każdy utopista, synoptycznie oraz widząc wszystko jako powiązaną, zorganizowaną
i zrównoważoną całość 21 . Utopijną będziemy nazywać – pisał
Karl Mannheim – tylko taką »transcedentną wobec rzeczywistości« orientację,
która przechodząc do działania jednocześnie, częściowo lub całkowicie
rozsadzać będzie istniejący w danym czasie porządek bytu 22 . Odgrodzona
od reszty świata utopia Ćwiertniewicza nie ma cech rewolucyjnych,
ma funkcje krytyczne, a przy tym jest izolacyjna i konsolacyjna. W jego
przypadku, jak byśmy powiedzieli za Bierdiajewem, życie idzie w kierunku
utopii. Jego przeznaczeniem jest codzienna nieustająca podróż
do kraju, którego nie ma.
Przez szybę w kroplach deszczu patrzę – pisał Wojciech Ćwiertniewicz
w swym dzienniku w końcu sierpnia 1997 roku – na szare niebo,
i łatwo decyduję się na dzień z kółkami w pracowni. A jest to podróż po
trosze w przeszłość, bo »robię« je, kolejne, według reguł awangardy modernizmu
23 . Ostatnie cytowane słowa w tej wypowiedzi rozumiejącej malarstwo
i sztukę na sposób greenbergowski jako formy transhistoryczne
(zarazem bezczasowe i podlegające ciągłej zmianie) należy rozumieć
w kontekście teoretycznych rozważań transawangardy, która pojawiła
się na europejskiej scenie artystycznej w czasie kiedy Ćwiertniewicz
tuż po ukończeniu studiów malarskich w krakowskiej ASP w 1981 r.
rozpoczynał swe aktywne życie artystyczne. Pozostawał długo pod jej
wpływem, i nawet wiele lat później pamiętać należy właśnie o kontekście
transawangardy w przypadku jego malarstwa oraz myślenia artysty
o sztuce (wtedy już bardziej jej teoretycznych rozważań niż samej malarskiej
praktyki). W 1979 roku Achille Bonito Oliva wprowadził pojęcie
transawangardy, paralelne w stosunku do postmoderny, chcąc w ten
sposób opisać i zaznaczyć zajmowane przez nią stanowisko poza modernizmem,
zdecydowanie odrzucające społeczną misję artysty i sztuki.
Transawangarda była jednym ze zjawisk, które uwolniły sztukę spod
dyktatu awangardy (zarówno klasycznej, jak i neoawangardy), podważając
przywłaszczenie sobie przez nią monopolu na nowość oraz przyzwalając
na swobodne korzystanie z tradycyjnych malarskich motywacji z jej
awangardowych form i stylistyk. Te diagnozy o kontynuacji niech dopełni
z ducha transawangardowe pytanie Ćwiertniewicza: Dlaczego nowoczesność
to bezwarunkowa rezygnacja z czegoś co było, co zostało zdobyte,
rozwinięte, co dobrze służyło malarstwu? 24 . A także wypowiedź samego
artysty o genezie i tonacji jego malarstwa: Ciemny odmęt w chrzcielnicy
modernizmu 25 . Z punktu widzenia modernistycznej historii malarstwa,
o sztuce | Janusz Antos
Praktykowanie utopii. O związkach modernistycznych abstrakcji
z kołami oraz „Dzienników” Wojciecha Ćwiertniewicza
42 43