akademia 2007+

Zatem dyspozytyw to potencjalna możliwość techniczna dla jakiegoś medium
lub celu, jakiemu może służyć.
Społeczny status
Społeczny status dzieła nie jest już tak wyjątkowy jak dawniej, raczej twórczy
w potocznym ujęciu, tzn. pozwalający użytkownikowi przekształcać
artefakt według jego własnego wyobrażenia, kompetencji i urządzeń technicznych.
Dzieło sztuki dotychczasowej było niedotykalne, natomiast dzieło
przesunięte jako interaktywne bez operacyjnej percepcji odbiorcy nie
może zaistnieć.
Miejsce bytowania.
Terytorialnie miejsce dzieła (na ogół) jest poza muzeum i galerią, które
zostają zastąpione przez przestrzeń publiczną, sieć, przestrzeń specyficzną,
np. postindustrialną architekturę, przyrodę lub przestrzeń wirtualną.
W tym sensie można by powiedzieć, że przesunięcie idzie w kierunku życia
codziennego, najczęściej ukształtowanego na zdobyczach technologicznych
środowiska. Przesunięciu takiemu można przypisać oglądy rzeczywistości
sztuki opisane przez Dewey’a, czy Foucault, choć oczywiście różnią
się one koncepcją filozoficzną. Foucault jest zwolennikiem transgresji, Dewey
uspołecznionej ludzkiej ekspresji. Lecz jego rozumienie dzieła sztuki
zasadza się na spostrzeżeniu, że w społeczeństwie współczesnym (dla
niego I poł. XX w.) sztuka odnosi się jedynie do przedmiotów, nie zaś do
jednostek czy życia. Wobec tego sztuką jest to, co wychodzi spod ręki specjalisty
lub eksperta i to on jest artystą. Pozostaje zatem otwartym pytanie
(które skonsumowała II poł. X w.), czy jednak życie każdego człowieka
nie mogłoby stać się dziełem sztuki?
Sztuka ta ulega transformacji:
od pigmentu do piksela (Andrzej Gwóźdź twierdzi od pigmentu
do interfejsu),
od materii do immaterii (zamiana atomów na bity),
od awangardy do sieci,
od komunikacji jednokierunkowej do dialogicznej,
od niedotykalności do dotykalności,
od elitarności do egalitarności,
od hierarchii do pluralizmu,
od całościowo skończonego rękodzieła do bazy danych i interfejsu,
od kontemplacji do operacji (nowy rodzaj percepcji).
Przesunięcie to jest na tyle znaczące, że z punktu widzenia kultury dotychczasowej
dzieło przesunięte nie jest w ogóle sztuką, ponieważ ignoruje
terytoria i charakter sztuki dotychczasowej. Dlatego wielu twórców i teoretyków
sztuki dotychczasowej uważa przesuniętą za niesztukę, a jej sposoby
istnienia za jedynie potencjalne i raczej teoretycznie możliwe niż realne.
Ujawniona zmiana jest bardziej znacząca niż w przypadku tzw. sztuki krytycznej,
która osadzona jest jednak w paradygmacie moderny, a jedynie
przejmuje od polityki metody ideologizowania rzeczywistości. Jej celem
nie jest nawet jak w latach 70 ostrzeganie społeczeństwa przed zagrożeniami,
chce ona rywalizować z frakcjami politycznymi o swój, (jak jej się
wydaje jedynie słuszny), obraz świata.
Porównywanie obydwu można by zobrazować przenośnią: krytyczna
jest skokiem wzwyż (domaga się hierarchii), przesunięta skokiem figur
szachowych.
Choć dla jednej i drugiej skok jest odrywaniem się od ziemi, by za chwilę
na nią opaść ponownie, to ich byty oderwane jak ich trajektorie i sensy są
zasadniczo różne. Radykalność sztuki krytycznej jest podobna do kontrkulturowych
ruchów z lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku (ma cechy kontrkultury),
polega na atakowaniu ikon ancien regime’u i dyktowaniu własnych.
Artysta ma być kimś wyjątkowym, domaga się bezkarności pod
pretekstem wolności dla sztuki. Chce przywileju kontestowania wszystkiego
bez ponoszenia konsekwencji. Sztuka ma być dobrem najwyższym,
ponad prawem, religią, obyczajem, etyką.
Inaczej jest ze sztuką przesuniętą, nie jest ona czymś gotowym, powstaje
również przez działanie adresata, a nie jedynie jako akcja artysty na mechanizmach
społecznych w sztuce krytycznej. Główne zainteresowanie
o sztuce problemach | A. Kisielewski sztuki | A. Porczak
Strategia Sztuka przesunięta. trawestacji, Shiftart czyli dzisiejsza obecność
tradycji awangardy
282
283