akademia 2007+

modyfikuje. Rolą twórcy jest przefiltrowywanie wartości zastanych; stworzenia
spójnej całości zasymilowanej i wzbogaconej kulturą pamięci tego,
co było i przetrwało. Nie możemy dziś zgodzić się z poglądami takich badaczy
i filozofów kultury, głównie niemieckiego obszaru językowego, że
wytwory kultury wciąż rodzą się na nowo, nie są częścią rozwijającej się
tradycji, nie sięgają do geniuszy przeszłości, do jej dokonań, a geniusz teraźniejszości
zależy wyłącznie od sił twórczych kolejnych populacji ludzkich.
Innymi słowy, to stanowisko, że kultura nie może być przekazana
innym epokom stanowiąc zamknięty system wartości, które nie przechodzą
do innych kultur.
Przeciwstawianie rozumu tradycji będzie jeszcze długo pokutować
jako dowód błędnego odczytywania tych pojęć, traktując w takim kojarzeniu
rozum jako alternatywę dla tradycji, która tutaj miała być balastem
dla teraźniejszości. Gdyby tak było, to cała przeszłość kulturalna byłaby
jednym wielkim reliktem czasu, muzealnym składem. Cała inicjacja artystyczna
opiera się na na tradycyjnych wzorach kultury, na poznawaniu
epok i kanonów estetycznych, na szacunku dla wartości trwałych. Tradycyjne
wzorce z przeszłości są punktem wyjścia do łamania tabu, do przekraczania
przestrzeni znaczeń; były nimi również dla geniuszy każdej epoki
zanim osiągnęli swą wyjątkowość.
To co przeszłe, stare prze ku nowemu i właśnie tego, co nowe potrzebuje
stare, tego potrzebuje tradycja, ażeby się urzeczywistnić. Krzyżowanie
się tradycyjnego z nowoczesnym nie znajduje swego ujścia we wspólnym
zrozumieniu, ale, jak twierdzi T. W. Adorno tylko na szczycie nowego może
uchronić się stare; w rozbiciu, nie dzięki ciągłości 4 . Tradycja wchodzi więc
w układ myślenia modernistycznego siłą konfrontacji. Konflikt między nowym
a trwaniem, czyli między impresją chwili, emocjonalnym burzeniem
ładu a stabilizacją dzieła, jego trwaniem w czasie i w poza-czasie, podobnie
jak konflikt tradycji z awangardą stanowił zwykle o potencji sztuki; powodował,
że tworzyła się ona w ostrych sporach i polemikach. I choć fanatyzm
i emocjonalność zacierały często obiektywność racji, a konfrontacja
wyprzedzała rozumienie, właściwy spór o wartości człowieka, o jego możliwości
rozgrywał się gdzieś indziej: w zaciszu, we wnętrzu, w głębi duszy,
w nas samych, poza oficjalnym, medialno-internetowym obliczem sztuki.
Twórczość jest tą specyficzną, jedyną w swoim rodzaju wartością
zdolną wykorzystać i zespolić trzy przestrzenie bytów: przeszłą, teraźniejszą
i przyszłą. Mając świadomość tego, co było, świadomość tradycji
i kultury przodków, doceniając wagę teraźniejszości, zawierzając intuicji
i postawie otwartej na to, co nadejdzie, człowiek – twórca wypełnia życie
posiłkując się tymi trzema czasami. Kult tradycji jako bazy wyjściowej powinien
stanowić podstawę poszukiwań artystycznych młodych twórców;
musi być jednak oparty na autokrytycznej analizie wartości przyjmowanych
dla ich zmian, bądź do tworzenia nowych. Od tradycji i historii wyzwolić
się nie da. Wciąż wracamy do nich, nie dla szacunku, ale dla nauki
i wagi doświadczeń, na których jak na drożdżach, poprzez analogie
i krytykę szukamy własnego oblicza, proponujemy alternatywnie nową
logikę i sens. Przekraczamy granice kulturowe. Poszerzamy obszar autoprzestrzeni
odsuwając kasandryczną przepowiednię Jerzego Ludwińskiego
sprzed kilkunastu lat, że sztuka naszych czasów będzie każdą.
Ewolucja sztuki oparta jest nie na ciągłości, nie na płynnym przechodzeniu
systemów i sposobów wizualizacji, ale na polemice i konfrontacji,
czyli na zespoleniu poprzez rozbicie i analizę, a perspektywa czasu
w sposób najwłaściwszy zweryfikuje to, co powstaje, co jest niejasne,
a któremu teraźniejszość próbuje nadać bieg. Totalna rewolucja w sztuce
XX w., w jej mimesis, w procesie twórczym, ikonografii i estetyce poszerzyła
przestrzeń sztuki o całą gamę działań i doświadczeń istniejących
do tej pory poza nią.
Spojrzenie postmodernistyczne, zrywające auratyczny charakter
dzieła odarło go z potencjału sacrum, natomiast za zaletę możemy uznać
próbę przełamywania granic kulturowych, odwoływania się do pamięci,
historii i tradycji. Ta polemika z tradycją, obok wydania wielu dzieł wybitnych,
często kończyła się fiaskiem, gdy problem przerastał inwencję i wyobraźnię
twórcy, a artysta, nie mając nic do zaproponowania, w tej żonglerce
konwencjami rodził kolejny twór tautologiczny.
Zanegowanie tradycji auratycznego charakteru dzieła sztuki wiążącego
się z otaczającą go aurą, sferą sacrum na rzecz dzieła powstałego
przez zaskoczenie i szok estetyczny przeniosło nas w inny wymiar, w nowy
splot doświadczeń. Szybka rejestracja, metodą ich kojarzenia (klisze, cyo
sztuce problemach | A. Kisielewski sztuki | J. Karbowniczek
Strategia Tradycja i trawestacji, pamięć podstawą czyli dzisiejsza myślenia obecność twórczego
tradycji awangardy
276
277