akademia 2007+

alności, do odrębności, chyba, że są to zasady o trwałych wartościach,
niepoddające się próbom czasu. Tradycja poszanowania rodziny, przekazywana
z pokolenia na pokolenie, podobnie jak tradycja szacunku dla drugiego
człowieka, dla jego pracy są od dawna niepodważalnymi zasadami
i wartościami w naszej kulturze chrześcijańskiej. Żywą jest wciąż tradycja
odwoływania się do autorytetów z przeszłości, bohaterów literackich, geniuszy
epok, postaci świętych. Są to wzorce wzięte z pamięci przeszłości,
zwykle niepodatne na ewolucję, nieuległe wobec teraźniejszości.
Tradycja jest też swego rodzaju porozumieniem w czasie. Jest tą
substancją samoodradzającą się, dzięki której dialektyka myśli i tworzenia
nabiera właściwego kierunku poszukiwań, a ciągłe iskrzenie, krytyka
i ścieranie się poglądów uszlachetnia cel i stwarza nadzieję na odzyskanie
traconych w pośpiechu wartości. A jednak wciąż pokutuje negatywne
i błędne odczytywanie tego pojęcia, przesuwające ją na obrzeża kultury
w stronę folkloru, w stronę nawyków, lokalizując ją za żelazną bramą nowoczesności.
Zarazem znaczna część ludzi chwyta się mitów i zachowań
tradycyjnych bojąc się zmian i związanego z nimi chaosu, tworząc z niej
tabu, magiczną strefę nienaruszalności. Ale historię tworzą ci, co łamią
tabu, pokonują przeszkody podnosząc swe cele na wyższy poziom, na przekór
racjonalnym przesłankom. Dla nich tradycja jest konstruktywnym dobrem
pokoleń, jest istotnym elementem w sztafecie ciągłości kulturowej.
Krytycy współczesnej kultury zachodniej zarzucają jej, że utraciła
swe tradycje. Na skutek ich rozkładu nastał społeczny nieład, upadek
znaczenia autorytetu, brak czasu na kontemplację, a właściwie utrata zdolności
kontemplacyjnych. Z kolei antytradycjonaliści atakują ją za jej regularność
i powtarzalność zachowań, jednorodność postaw, ale też za bezrefleksyjność
i brak racjonalnego myślenia. Przyjmują wobec niej postawę
krytyki, nie skłaniając się ku jej poznaniu i zrozumieniu, aby ją odrzucić.
Odrzucając, nie wiedzą, że zastępują jedną tradycję drugą; nie znając tego,
co odrzucają, nie wiedzą, tak naprawdę czego poszukują.
Lekceważący stosunek do tradycji jest symptomem obecnych czasów.
Zwłaszcza u rzeczników kontestacji, w przestrzeni zwolenników
trans-, post- i neoawangardy w sztuce. Biorą oni ją (tradycję) jako wartość
(w odniesieniu do systemu), kulturowo skostniałą, związaną z tradycjonalizmem:
stereotypowym nawykiem kulturowym przeciwstawiając ją nowoczesności
– w ich mniemaniu synonimowi zmian. Przeciwstawiając oba
terminy: tradycyjny – nowoczesny sobie, siłą rzeczy oceniamy ich wyobrażenia
standardowe, a nie ich właściwe przesłanie i sens. W takiej konstelacji
tradycja zwykle przegrywa kumulując w sobie przymioty stagnacji,
braku rozwoju, a nawet zacofania. Oba pojęcia powinniśmy porównywać
nie jako skrajności, ale w spójni ewolucyjnej, w ich wzajemnej kontynuacji
i egzystencjalnym uwikłaniu, skupiając uwagę zarówno na różnicach
jak i na podobieństwach.
Wielointerpretacyjne odczytywanie dzieła, bądź szerszego wątku
kulturowego prowadzące do nawiązania dialogicznego kontaktu z nim,
do odkrywania coraz to nowych sensów, wskrzesza przeszłość i tradycję
do stałego uczestnictwa w tej rozgrywce. Ów podmiot widziany w tak aktywnym
zespoleniu (przeszłość – teraźniejszość, tradycja – nowoczesność)
pozwala na odkrycie w nim zupełnie nowych pokładów treści. Hermeneutyczne
widzenie tradycji, z pełną świadomością tego, co było pozwala docenić
wagę teraźniejszości i zawierzyć temu, co nadejdzie. Jeżeli przeszłość
wykorzystamy jako przestrzeń bytową do teraźniejszego wzrastania, przyszłość
pozostająca zawsze wielką niewiadomą przestanie straszyć nas swą
kasandryczną niepewnością. Tradycja w życiu człowieka jest zatem pewnym
regulatorem norm i wzorców; stanowi, będąc dobrem kultury, rodzaj
bezpiecznego oparcia i potencjału wartości, skąd czerpiemy siłę i mądrość
doświadczenia. Stosunek do niej uczy pokory, przełamywania oporów, panowania
nad emocjami, a świadomość jej nadaje nowoczesności szlachetnego
ludzkiego blasku. Tradycja humanistyczna, bliska postawie twórcy
i naukowca, opiera się na poszanowaniu dziedzictwa kulturowego i myśli
intelektualnej. Jest wartością konstruktywną dla wzrostu i transgresywnego
rozwoju człowieka. Jest też podstawą psychologiczną, filozoficzną i estetyczną
dla artystycznego rozwoju.
A jak przebiega proces odradzania się tradycji w sztuce ? Człowiek
zaczyna rozumieć i doceniać wartość tradycji kiedy przeszłość przestaje
mu ciążyć, a sam, dzięki refleksyjnej roli pamięci odczuwa wagę symboli
przeszłości i całego dorobku materialno-duchowego, który otrzymał niejako
w spadku. To pamięć jest strażnikiem tradycji, a umysł i rozsądek ją
o sztuce problemach | A. Kisielewski sztuki | J. Karbowniczek
Strategia Tradycja i trawestacji, pamięć podstawą czyli dzisiejsza myślenia obecność twórczego
tradycji awangardy
274
275