akademia 2007+

dekonstruowanie stereotypowych i oczywistych, jak by się wydawało, wyobrażeń
– w tym wypadku ciała kobiecego – w których kryła się jednak
specyficznie męska perspektywa widzenia, nader odległa od ujmowania
rzeczywistej natury ciała kobiety.
Tradycja awangardy odcisnęła sie jednak nie tylko w ironicznym
przedrzeźnianiu narzucanych przez kulturę sposobów postrzegania
płci odmiennej, lecz także modernizacyjnych idei jaką było, na przykład,
działanie w imię abstrakcyjnej wspólnoty, za czym – dodajmy – kryła się
w istocie tradycja romantyczna. Przypomnijmy tutaj znaną akcję Pawła
Althamera Bródno 2000 w której chodziło jednak nie tyle o abstrakcyjną
wspólnotę, lecz o tę jak najbardziej realną – czyli mieszkańców betonowego
bloku na warszawskim osiedlu Bródno, zjednoczonych przez artystę
wokół idei wspólnego zapalenia świateł w swoich mieszkaniach w odpowiednim
porządku, aby wytworzyć w ten sposób na elewacji bloku świetlisty
napis 2000. Trawestacja może dotyczyć także znanych z kultury
masowej ikon lub wyobrażeń, jak również uosabianych w nich wzorów
zachowań lub postaw. Przykład można widzieć w niektórych działaniach
Elżbiety Jabłońskiej, która w cyklu plakatowych prac z 2003 roku, noszących
wspólny tytuł Supermatka, zaprezentowała się w kostiumie Supermana,
Batmana i Spidermana. Siedząc na krześle z dzieckiem na ręku w zamkniętej,
a więc kobiecej przestrzeni domowej, przedrzeźniała w istocie
wypracowany w kulturze masowej stereotyp męskiej niezłomności, odpowiedzialności
i bohaterstwa, jednocześnie trawestowała estetykę charakterystyczną
dla kultury masowej.
Wspomnianą wyżej strategię trawestacji stosował także, między innymi,
Robert Maciejuk, który z uwagą przyglądał się różnorodnym obrazom
o charakterze technicznym, tworzącym ikonosferę nowoczesnej codzienności.
Takim ekscytującym artystę obrazem mógł być zielony znak
informujący o drodze ewakuacyjnej – cechujący się swoistą dramaturgią
pomimo technicznego chłodu w schematycznym prezentowaniu sylwetki
uciekającego człowieka. Takimi obrazami mogły być też znaki identyfikacyjne
na plastikowych modelach samolotów do sklejania, jak również
postać misia Uszatka i Colargola z telewizyjnej bajki. Dodać należy,
iż Maciejuk przywiązywał wielką wagę do szlachetności technik malarskich,
których jest znawcą i wręcz pasjonatem. Zjawisko dekontekstualizacji,
polegające tutaj na przeniesieniu pejzażu z telewizyjnej bajki lub znaku
z plastikowego samolotu w pole obrazu można traktować jako rodzaj
trawestacji nie tylko świata telewizyjnej bajki czy rozpoznawczego znaku
bojowego samolociku, ale także natury dzieła sztuki, a tym samym – zapewne
– i sztuki samej. Przygnębiający nastrój obrazów Maciejuka, niezwykle
silnie wyczuwalny, wynikał być może ze świadomości artysty, iż
często za znakami lub wyobrażeniami będącymi inspiracją do powstania
obrazów w istocie nic się już nie kryło.
Trawestowanie czasami wiąże się także z obnażaniem czegoś,
ośmieszaniem lub tylko zobaczeniem czegoś z innej niż zwykła, codzienna
perspektywa. To pozwala lepiej dostrzec umowność, a tym samym jego
nieoczywistość, a nawet czasami niedorzeczność. Było to widoczne nie tylko
w obrazach Maciejuka, lecz również w wielu działaniach Julity Wójcik,
która – na przykład – w jednej ze swoich akcji w Berlinie stała na skrzyżowaniu
pod sygnalizatorem świetlnym i „przedrzeźniała” znaki przezeń
emitowane, dyrygując ruchem drogowym. W lutym 2006 roku Wójcik
pojechała do Budapesztu i tam przeprowadziła akcję zatytułowaną Prognoza
pogody, w której chodząc po ulicach Budapesztu z białą meteorologiczną
skrzynką na plecach zachęcała przechodniów do demokratycznego
wyboru pogody. Głosujący zakreślali więc na kartkach do głosowania
wizerunek słońca, chmury lub płatka śniegu i wrzucali do białej skrzynki.
Wyniki wyborów artystka prezentowała następnego dnia poprzez wypuszczenie
z góry Gellerta, dominującej nad Budapesztem, latawca o kształcie
słońca, chmury lub płatka śniegu – w zależności od wyników glosowania.
Uderza w tej akcji swoista beznadziejność owych wyborów – ich
efekty nie miały, rzecz jasna, żadnego wpływu na pogodę – jak również
wyraziste trawestowanie kluczowego obrzędu w każdej liberalnej demokracji,
jakim w istocie są wolne wybory.
Trawestacja jest rodzajem parodii. W słownikowym ujęciu polega
ona na przeróbce utworu poważnego na komiczny, zwykle z zachowaniem
treści pierwowzoru. W przywołanych tutaj działaniach polskich artystów
komizm wydaje się być jednak czymś pozornym, bowiem trawestacja w założeniu
nie tyle miała bawić, ile bardziej odsłaniać coś, co z pozoru tylko
o sztuce | A. Kisielewski
Strategia trawestacji, czyli dzisiejsza obecność
tradycji awangardy
22
23