akademia 2007+

sności. Sposób ten zależy od sytuacji i warunków społecznych, przestrzeni
kulturowej i jej użytkowników. Tradycja jest skarbnicą kultury z jej kapitałem
wiedzy, norm, dóbr, wytworów materialnych i ideowych, z których
czerpiemy wzory i wartości do doskonalenia się, do zachowania tożsamości
i ciągłości człowieczeństwa. Wprowadza w nasz czas pewien porządek,
pewną racjonalność w postępowaniu stanowiąc bardzo istotny punkt
odniesienia do naszych poczynań. Jest potężną instytucją, a jej twórcze
wykorzystanie polega na możliwości przekształcania tradycji poprzez jej
doskonalenie.
Doskonaląc nasze myślenie i działanie w oparciu o analizę dotychczasowych
norm unikamy wpadnięcia w próżnię niepamięci, w której to
budowa założeń od podstaw niedługo wymagała by i tak kolejnych zmian
i poprawek. Wyzwolenie od tradycji w takiej niepamięci przeszłości byłoby
cofnięciem się do jakiegoś momentu zerowego, a startując z tego punktu
i tak bylibyśmy atakowani świadomością i pamięcią tego, cośmy zanegowali.
Nawet w najbardziej radykalnym postępowaniu myślenie beztradycyjne
jest nierealne. Można tworzyć nowe teorie – twierdzi K.R. Popper –
ale tworzy się je po to, by rozwiązywać problemy, którym nie sprostały stare. 2
Jak więc powstaje tradycja i jaką pełni funkcję? Czy da się ją badać
w naukowy sposób? Zanim powstała naukowa tradycja wyjaśniania
praw przyrody przez greckich filozofów, tłumaczenie tych procesów zastępowała
mitologia. Mitotwórcy tłumaczyli zjawiska przyrody przypisując
przyczyny ich powstawania i skutki bogom; i tak sztorm był następstwem
gniewu Posejdona, zaćmienie Słońca, czy gradobicie – karą za występki
życia. Kaprysy natury pełniły rolę wyroczni użytkowników Ziemi zanim
nauka zastępując mit zaczęła wyjaśniać te kwestie po swojemu. Zamiast
bezkrytycznie akceptować tradycję religijną, mityczną, filozofowie i mędrcy
zaczęli ją kwestionować zastępując stare mity nowymi. Dali w ten sposób
początek nowej tradycji, opartej na krytycznej postawie wobec mitów,
analizie ich, stawianiu pytań. Starej tradycji tworzenia mitów towarzyszy
teraz nowa tradycja krytycznej wobec nich postawy.
Zarówno nauka jak i religia są w równym stopniu producentkami
mitów, z tym, że nauka przyjmuje wobec nich postawę krytyczną, postawę
pytań i wątpliwości, a religia jak twierdził D. Diderot daje nam tylko odpowiedzi.
Fenomen nauki i postępu w niej polega nie na kumulacji wiedzy,
ale na krytyce istniejących teorii i na sposobie przekształcania jej tradycyjnych
mitów. Punktem wyjścia w tym żywym procesie nauki i czynu nigdy
nie będzie moment zerowy, a każda negacja teorii, czy systemu będzie
tylko negacją częściową bowiem w rzeczywistości opiera się na mocnych
zasadach krytykowanej opcji: Skoro pragniemy postępu, oprzeć się musimy
na ramionach poprzedników i kontynuować określoną tradycję. 3 Koncepcja
”palenia mostów” nigdy nie była pomysłem realnym, wymagała zniesienia
tradycji i teorii dotychczasowych. Zaczynanie wszystkiego od nowa jest
fikcją, jest wejściem w próżnię społeczną, w której nie ma jakiegokolwiek
punktu odniesienia. Takie wyzwolenie się z więzów tradycji najczęściej
prowadzi do zastąpienia jednej tradycji inną.
Jak więc należy obchodzić się z tradycją? Do tradycji można podchodzić
akceptując ją (zwykle są to nawyki, zwyczaje, obrzędy, których
nie ma sensu zmieniać), bądź zajmować wobec niej postawę krytyczną,
odrzucając ją, przyjmując lub modyfikując. Ażeby na mocy racjonalnych
przesłanek odrzucić daną tradycję, należy ją poznać i zrozumieć. Wszystko
co wżyciu odrzucamy musi przejść przez wolę zrozumienia, aby nasza
negacja miała realną podstawę, a decyzja nie była dyktowana opinią
społeczną.
W wypadku akceptacji tradycji najbardziej trafną jest postawa krytyczna
podejmująca próby jej obalenia, podobnie jak przy udowadnianiu
teorii naukowych i akceptowaniu nurtów w sztuce. Do każdej tradycji musimy
więc mieć stosunek krytyczny poprzez rozumienie jej i analizę, musimy
pamiętać, ze wszelka krytyka jednej tradycji dokonuje się na podstawie
innej, a wszystkie układają się w wielki łańcuch ludzkich myśli, działań
i ludzkiego uobecniania. Nasze myślenie odnajduje sens tylko w specyficznym
zachowaniu ciągłości tradycji, kultury i tylko w oparciu o tę bazę
możemy przekształcać mity i wartości, cele i idee; tylko w centrum naszego
świata, a nie poza nim. Nawet niechlubną tradycję nietolerancji może,
poprzez analizę jej wad i skutków, zastąpić tradycja tolerancji.
Tradycja w swej genezie wyrasta z przeszłości, z pamięci czasu,
wchodzi w teraźniejszość tworząc pewien consensus poglądów i przekonań.
Przyjmowana bezrefleksyjnie, może osłabić dążenie do indywiduo
sztuce problemach | A. Kisielewski sztuki | J. Karbowniczek
Strategia Tradycja i trawestacji, pamięć podstawą czyli dzisiejsza myślenia obecność twórczego
tradycji awangardy
272
273