akademia 2007+

Matryca re-presji
W schematach funkcjonowania informacji wizualnej, elementem odróżniającym
grafikę od rysunku lub malarstwa jest matryca. To z niej odbija
się obraz, zazwyczaj w wielu egzemplarzach. Rewolucja druku, którą
przeanalizował Marshall McLuhan i równoległa rewolucja druku obrazu,
czyli grafiki, rozpoczęła w ramach cywilizacji europejskiej nową jakościowo
epokę nowożytną, w której rośnie trwałość i szybkość przekazywanych
informacji w gwałtownym tempie w porównaniu z czasami książki pisanej
ręcznie i obrazu wykonywanego w jednym egzemplarzu. Zasada obicia
wielu takich samych elementów przy pomocy stempla-matrycy otwarła
drogę do cywilizacji masowego powielania takich samych elementów, nie
tyko pisma drukowanego i grafiki, ale wszelkich standardowych wyrobów
przemysłowych. Konsekwencją pomysłu posłużenia się matrycą – wzorem
i negatywem – jest obecny świat, wypełniony powielanymi w setkach,
w tysiącach lub nawet w milionach, egzemplarzy identycznymi przedmiotami,
obrazami, ideami. Multiplikacja stała się zasadą istnienia.
Czym jest matryca, jak wieloznaczne i pierwotne znaczenia wiążą
się z tym terminem może wytłumaczyć łacińska etymologia tego słowa:
materia – materia, materiał, matris – matka, matrix – macica, pień. W procesie
powstawania odbitki graficznej matryca odciska obraz na papierze,
czyli wywiera presję, łacińskie słowo premo, pressi, pressum – cisnąć, wyciskać,
wytłaczać. Od tego słowa z kolei wywodzą się takie terminy stosowane
do przekazu artystycznego jak impresja – wrażenie i ekspresja – wyrażenie.
Lecz także łacińskie presso, oznacza uciskać, przytłaczać, a rzeczownik
repressor, to określenie pogromcy i tyrana. Stąd wypływa termin represja,
szykana, przemoc.
Nowożytną cywilizację europejską, której konsekwencją jest współczesny
nam świat, cechowało nie tyko niebywałe przyspieszenie i rozwój
wszelkich dziedzin kultury, także odkryć geograficznych i generalnie wymiany
informacji umożliwianej poprzez masowe powielanie jej i rozpowszechnianie,
ale również agresja, podboje i wojny na nieznaną dotąd skalę.
We współczesnej nam rzeczywistości stykamy się z nieograniczonymi
możliwościami przekazu, zwłaszcza od kiedy pojawiły się środki mechanicznej
kopii obrazu w fotografii, filmie, telewizji, wideo oraz w komputerze
wraz z innymi technikami cyfrowej rejestracji, powielania i przesyłania.
Lecz równocześnie żyjemy w rzeczywistości wysoce represyjnej.
Spotykamy się na co dzień nie tylko z represjami politycznymi i społecznymi,
ale także stałą presję wywierają na nas otaczające i atakujące obra-
Ksawery Kaliski, Przeciw Nicości (fragment), wernisaż wystawy Sunek, Lublana
23.06.2005. Fot. Tomasz Gryglewicz
Andrzej Bednarczyk, Re-pro-duktor, wernisaż wystawy Sunek, Lublana 23.06.2006.
Fot. Tomasz Gryglewicz
o sztuce problemach | A. Kisielewski akademii sztuki | T. | Gryglewicz T. Strategia Matryca przemocy trawestacji, czyli dzisiejsza obecność
tradycji awangardy
248
249