akademia 2007+

szem Dalego. Używając heliograwiury, Dali z reguły dodatkowo docinał
ręcznie już wytrawione płyty – korygował szczegóły, a nawet dodawał jakieś
elementy. Tak było np. w wypadku il. do Onana G. Hugneta, która to
grafika jest poza tym prawdopodobnie pierwszym w historii grafiki przypadkiem
rysunku automatycznego na płycie graficznej. Sam artysta nazwał
go spazmografią, jako że rzeczony rysunek powstał w trakcie masturbacji.
Informuje nas o tym tekst wycięty na płycie (Spazmografie, które
wykonałem lewą ręką, podczas gdy prawą masturbowałem się do krwi i kości,
do spiral kielicha 8 ) (il. 3).
Również ilustracje Dalego do Pieśni Maldorora zostały wykonane
w technice heliograwiury. Ponieważ uważano powszechnie, że są to akwaforty,
wywołało to małą sensację w środowisku historyków sztuki i kolekcjonerów,
ponieważ heliograwiura jest – nie bójmy się tego słowa – techniką
na poły graficzną, na poły reprodukcyjną. Badacz wczesnej twórczości
Dalego, wspomniany R.M.Mason, oparł swoja tezę na dwóch istotnych
przesłankach – primo na zdjęciach w powiększeniu, które pozwoliły mu
na odróżnienie kreski akwaforty od heliograwiury. Oczywiście, że jest to
il. 3 Onan, 1934
wiedza biorąca się z doświadczenia, skądinąd wiadomo, że nie można w takim
wypadku zastosować zbyt dużego powiększenia, ponieważ po mikroskopem
zaczyna się pokazywać struktura użytej farby i papieru, zamiast
trójwymiarowego obrazu kreski – wypukłej rysy na papierze. W wypadku
heliograwiury i akwaforty farba i papier są identyczne, nie mogło więc
być mowy o jakichkolwiek rozróżnieniach technologicznych 9 . Wiadomo
natomiast, że w porównaniu z akwafortą, kreska heliograwiury jest mniej
wyraźna, mniej ostra, bardziej rozmazana, że heliograwiura nie oddaje
pewnych subtelności, wręcz pomija niektóre delikatne wykończenia. Secundo
– Mason korzystał z zachowanych szkiców do grafik Dalego i na
tej podstawie mógł stwierdzić, że Dali posłużył się techniką heliograwiury.
Rysunki te jednak dotyczą wyłącznie samej kompozycji, nie obejmują
zaś np. remarek. Istnieją również szkice niepowiązane dosłownie z grafikami
10 – a była to niemal reguła w wypadku Dalego, że rysunki swe przenosił,
a właściwie zlecał ich przeniesienie na płytę wykwalifikowanemu
rzemieślnikowi. Remarki i uzupełnienia występują w późniejszych wydaniach
(w 1974 roku Pierre Argillet, wydawca, nabył płyty i zrobił z nich
odbitki) i są oczywistym dowodem, że Dali docinał ręcznie już wytrawione
płyty (il. 4, il. 5). Warto dodać, że Dali najpierw wykonywał rysunki
ołówkiem, potem tuszem i piórkiem, z tego robił odbitkę grafitową, która
służyła mu następnie do przeniesienia rysunku na płytę do heliograwiury.
W opozycji do twierdzenia Masona pozostają ówczesne listy Gali
zwracającej się z prośba o dosłanie dalszych płyt, ponieważ już posiadane
zostały już przezeń wycięte (w sensie: wytrawione) 11 .
Drugim przykładem zastosowania przez Dalego szlachetnej techniki
reprodukcji był tzw. ksylodruk. Miało to miejsce już po wojnie, kiedy
to Dali na powrót zajął się grafiką, widząc w niej doskonałe źródło dochodu.
Jego pierwsze próby graficzne w tym okresie, określanym mianem
buletyzmu, obejmowały przede wszystkim techniki metalowe, a głównie
akwafortę. Warto nadmienić, że jak zwykle Dali wykonywał matrycę nieodręcznie
– wypadku Apokalipsy św. Jana była to np. detonacja na płycie
bomby z gwoździami, przypadkowy układ gwoździ zainspirował go do
namalowania na odbitce rysunku postaci akwarelą, i według tego rysunku
grawer wytrawił płytę. Ksylodruk jest techniką dziwną i mało znaną.
o sztuce problemach | A. Kisielewski sztuki | A. Manicka
Strategia Najlepsze trawestacji, są te dni, kiedy czyli zarabiam dzisiejsza dziesięć obecność tysięcy dolarów za grafikę przed śniadaniem.
tradycji Grafika Salvadora awangardyDali w kontekście szlachetnej sztuki reprodukcji
232
233