akademia 2007+

dzą w leśne mateczniki lub stają u bram labiryntów, u stóp szklanych gór,
których strzegą strażnicy progu stojący u wejścia do strefy spotęgowanej
mocy 14 . Przejście owego progu może odbywać się na wiele sposobów, które
koncentrują się wokół trzech wspomnianych wyżej metod postępowania
w sytuacji granicznej:
• Poprzez utwardzenie owego ja, co w psychologii społecznej kojarzy się
z pojęciem tożsamości typu brzytwa. 15 Jest to tożsamość skonsolidowana,
odrzucająca wszelkie miejsca niedomknięte, niedookreślone we własnym
obrazie i nastawiona negatywnie do swego zewnętrza; w konsekwencji
jej podstawowym narzędziem jest przemoc.
• Druga możliwość to sugerowane zarówno przez wielkie religie jak i mity
inicjacyjne zaprzeczenie samego siebie, wyzwolenie się z więzów ego, 16 by
przeniknąć przez mury świata jak dym wzbijający się ku niebu przez bramę
słońca. 17 W tym wypadku zmagania skierowane są nie ku zewnętrzu,
ale do wewnątrz – ku naszym własnym ograniczeniom i słabościom.
• Trzecia ścieżka to tragizm samotnej drogi, poszukiwania podjętego – pomimo
świadomości ograniczeń, nieuniknioności błędów i cienia śmierci
– poprzez przestrzeń i czas, by odnaleźć sens i znaczenie ludzkiej egzystencji
18 . Tutaj rozgrywa się dramat człowieka zmagającego się zarówno
z zewnętrznymi jak i wewnętrznymi przeszkodami.
Sztuka wykorzystuje z powodzeniem wszystkie wymienione drogi
(i opcje pośrednie), ale prowadzą one ku bardzo różnym konsekwencjom.
Ad. a.: artysta – ten, który zdobywa.
Wśród antenatów tak rozumianej sztuki znajduje się tradycja Wielkich
Odkryć Geograficznych, czasy konkwisty, amerykański kult przesuwania
frontier – granicy udomowionego świata, idea Dzikiego Zachodu (w polskiej
tradycji byłyby to wschodnie Dzikie Pola, pobrzeża Ukrainy i Rzeczypospolitej),
obszaru, gdzie wszelkie tabu, tradycje i przyzwyczajenia
należy wziąć w swoje ręce i ustanowić je na nowo. Głęboko pod spodem
płynie stary, sięgający hebrajskich korzeni, nurt linearności czasowego
wymiaru świata, w którym przyszłość to nieustannie rozwijające się
Nowe. Stąd krytyczny dyskurs oparty o pojęcie kolonizacji rzeczywistości,
gdzie bezwzględnie kolonizowane i zawłaszczane są obszary coraz
intymniejsze (patrz dyskurs feministyczny, problematyka kultur mniejszości
narodowych lub kultur tradycyjnych) lub bezbronne, 19 delikatne
pokłady psychiki i tabu kulturowe. Ten sekretny związek między przemocą
a sztuką 20 opiera się na wywodzącym się jeszcze z antycznej Grecji
założeniu, że Prawda (aletheia) jest ukryta 21 , a dotarcie do niej usprawiedliwia
brutalizację środków. A ponieważ sztuka współczesna zyskując
autonomię uzyskała równocześnie status miejsca, którym osadza się owa
upragniona Prawda, przyznajemy jej najszerszy możliwy zakres wolności
porównywalny z niezależnym charakterem nauki. Materią sztuki staje
się w konsekwencji nie tyle poziom rzeczywistości wykreowanej, wtórnej,
ale bezpośrednio – tkanka świata zjawiskowego, w obręb którego wchodzi
również człowiek jako przedmiot działania, a przemoc, mniej lub bardziej
zrytualizowana niejednokrotnie okazuje się esencją aktu artystycznego
i najprostszą drogą do prawdy. Wśród gąszczu baudrillardowskich
symulakrów, sztuka, chirurgiczne narzędzie poznania – pragnie sięgać
ku żywemu sercu bytu, 22 mimo iż artyści wielokrotnie stwierdzają, że
akt twórczy nie jest w stanie sprostać rzeczywistości i jako taki podlega
prawom i ograniczeniom metaforyki.
Ad.b. artysta – ten, który uczestniczy.
W micie bohaterskim przekroczenie magicznego progu jest przejściem
do sfery oczyszczenia, gdzie bohater poruszając się wśród niejasnych
kształtów i plątaniny ścieżek, poddawany jest próbom, których celem
jest wyzwolenie jaźni, obmycie i upokorzenie zmysłów, 23 dopuszczenie
do uczestnictwa w totalności bytu. Jego szansą na zwycięstwo jest umiejętność
nawiązania pozytywnych relacji z naturą, sferą ludzką i archaiczną
boskością. W opowieściach pojawiają się w tym momencie zwierzęta
uwalniające z więzów tych, którzy je kiedyś nakarmili, staruszki,
które w zamian za pomoc przy przejściu brodu oferują magiczne amulety,
miecze darowane śmiałkowi o czystym sercu 24 przez Panią Jeziora.
Akceptacja reguł rządzących ową sferą nowego widzenia pozwala
dostrzec tajemne więzi łączące wszystko ze wszystkim, jedność przeciwieństw,
o której mówił Mikołaj z Kuzy; wewnętrznie sprzeczną tożsamość
bytu i niebytu, życia i śmierci, piękna i brzydoty. Bohater nie jest
o sztuce problemach | A. Kisielewski sztuki | M. Korusiewicz
Strategia Wdychając trawestacji, dziki zapach, czyli czyli dzisiejsza zapiski obecność o otwieraniu granic
tradycji awangardy
218
219