akademia 2007+

o problemach sztuki
Myślę więc tworzę.
Redefiniowanie pojęć i terminów
sztuki
Beata Wąsowska
Nowe zjawiska artystyczne zmuszają nas do podjęcia próby ponownego
zdefiniowania pojęć sztuki i ich klasyfikacji, gdyż pojawiają się problemy,
które stawiają każdego współczesnego twórcę wobec konieczności znalezienia
odpowiedzi na wynikające z nich pytania. Zasadniczym dla grafików
pytaniem, wynikającym z pojawienia się technologii cyfrowej, jest pytanie
o to, czym jest współczesna grafika? Czym jest tzw. grafika cyfrowa?
Czy grafika cyfrowa i grafika warsztatowa są tożsame, czy to zupełnie odrębne
dziedziny kreacji artystycznej? Twierdzenia opisujące grafikę, jakie
powstały przed rozwojem technologii cyfrowej stały się niewystarczające.
Najnowsze klasyfikacje i opisy wciąż jak się wydaje nie wyczerpują tematu.
Nabywcy prac graficznych i marszandzi nadal nie postrzegają odbitek
grafiki tzw. cyfrowej jako dzieła sztuki. Wątpliwości odbiorcy wynikają
z tych samych przyczyn z jakich wieki temu zaniżano wartość grafiki jako
utworu artystycznego. Grafika najpierw była reprodukcją. Wydruk grafiki
cyfrowej, podobnie jak kiedyś odbitka grafiki warsztatowej, nadal postrzegany
jest jak reprodukcja. Jak się wydaje, po to, aby możliwe było zauważenie
różnicy pomiędzy odbitką – reprodukcją, a odbitką – dziełem sztuki
należy odpowiedzieć na pytanie: co robi artysta-twórca, niezależnie od
tego czy jest malarzem, rzeźbiarzem, czy grafikiem?
Artysta jest twórcą, a więc tworzy. W procesie kreacji powstaje
utwór. Czym jest utwór? Czy utwór to dzieło sztuki? Czy utwór to produkt
aktywności intelektualnej człowieka, czy produkt jego rąk? Czy każdy
przedmiot artystyczny to utwór? Kiedy przedmiot artystyczny jest dzie-
łem sztuki? Czy obraz, grafika (odbitka), rzeźba jest dziełem sztuki, czy
tylko przedmiotem lub tylko utworem? Podobnych pytań można stawiać
wiele. Bez uwzględnienia zmian jakie dokonały się w postrzeganiu sztuki
żadna z odpowiedzi nie będzie satysfakcjonująca.
***
Przedstawione niżej tezy wynikły z powodów nie tylko artystycznych. Okazuje
się, bowiem, że bałagan terminologiczny sztuki we współczesnym
sformalizowanym świecie przyczynia się do lapsusów ustawodawczych,
a w ich konsekwencji do nieświadomego lub wymuszonego sprzecznością
przepisów łamania prawa przez uczestników rynku sztuki. Ustawodawca
w swoich działaniach legislacyjnych krzywdzi twórców, lub o niektórych
zapomina utrudniając im tym samym funkcjonowanie w prawnych realiach
państwa, albo traktuje na równi z przedsiębiorcami. (Tego doświadczyliśmy
przy okazji objęcia twórców obowiązkami wynikającymi z ustawy
o VAT). Podatek dochodowy, wywóz prac za granicę, czy ochrona majątkowych
praw autorskich – wszystkie powinności, jakim podlegamy zależą od
definicji utworu i dzieła sztuki. Nowe dyscypliny sztuki, wprowadzają na
rynek sztuki nowe obiekty. Aby uniknąć błędnego klasyfikowania naszych
działań i ich rezultatów za nowymi artefaktami i działaniami musi iść
nowa, stworzona przez ludzi sztuki terminologia i klasyfikacja. Poniższy
tekst jest autorską propozycją klasyfikacji terminów sztuki i wynikających
stąd twierdzeń, podjęty z nadzieją, że propozycja ta zainicjuje polemikę,
której plonem będą klasyfikacje i definicje terminów sztuki uwzględniające
XX-wieczną zmianę paradygmatu sztuki, że wynikłe z polemiki definicje
i twierdzenia ułatwią porozumiewanie się ze sobą.
I Pomiędzy chaosem a porządkiem.
W powszechnym obiegu funkcjonuje wiele równoprawnych definicji utworu.
Choć są to definicje niekompletne, stanowią jedyny punkt odniesienia
dla twórców i użytkowników utworów. Ich wadą jest to, że nie pozwalają
odróżnić utworu od tego, co utworem nie jest. Poszukując odpowiedzi
na pytania: Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby dany twór nazwać
202 203