SEHEMU YA SITA 49

.
SEHEMU YA SITA
AMANI NA UTULIVU BUNGENI
72.-(1) Spika atakuwa na wajibu wa kuhakikisha kuwa, utaratibu
bora unafuatwa Bungeni, na uamuzi wa Spika kuhusu jambo lolote
la utaratibu utakuwa ni wa mwisho.
(2) Mbunge atakayekiuka utaratibu uliowekwa na Kanuni hizi
anaweza papo hapo kutakiwa na Spika afuate utaratibu na vilevile
Mbunge mwingine yeyote anaweza kusimama na kumfahamisha
Spika kuhusu ukiukwaji wa utaratibu huo na katika kufanya hivyo,
atalazimika kutaja Kanuni ya Bunge iliyoweka utaratibu uliokiukwa.
Mamlaka
ya
Spika
kusimamia
utaratibu
49

(3) Endapo Mbunge yeyote atatakiwa kuthibitisha ukweli wa jambo
au suala alilolisema Bungeni na hadi kufikia mwisho wa muda
aliopewa amekataa au ameshindwa kutoa uthibitisho huo, Spika
anaweza kumsimamisha Mbunge huyo kuhudhuria vikao vya Bunge
visivyozidi vitano.
(4) Endapo Mbunge atafanya kosa ambalo alikwishawahi
kuadhibiwa kwa mujibu wa fasili ya (2) na (3) ya Kanuni hii, Spika
atalipeleka suala lake kwenye Kamati ya Haki, Maadili na Madaraka
ya Bunge kwa mujibu wa masharti ya Kanuni ya 71 ya Kanuni hizi ili
Kamati hiyo ilishauri Bunge kuhusu hatua za kinidhamu zinazostahili
kuchukuliwa dhidi ya Mbunge huyo.
Adhabu
zinazoweza
kutolewa
na
Spika
kwa
ukiukaji
wa
Kanuni
73.-(1) Mbunge au Waziri atakayezungumzia jambo au mambo
ambayo hayaruhusiwi na Kanuni hizi, anaweza kuamriwa na Spika
au Naibu Spika au Mwenyekiti akatishe hotuba yake na kukaa mahali
pake.
(2) Endapo Mbunge au Waziri atatumia maneno au lugha
isiyotakiwa Bungeni, yaani lugha ya matusi, usafihi, uchokozi au
lugha ya maudhi na akitakiwa na Spika ajirekebishe kwa kufuta
maneno au lugha hiyo atakataa kufanya hivyo, Spika anaweza
kumwamuru Mbunge huyo atoke mara moja nje ya Ukumbi wa
Bunge na abaki huko nje kwa muda wote uliosalia wa kikao cha
siku hiyo.
(3) Endapo Mbunge yeyote atatakiwa kuthibitisha ukweli wa
maneno aliyoyasema na hadi kufikia mwisho wa muda aliopewa,
amekataa au ameshindwa kutoa uthibitisho huo, Spika anaweza
kumsimamisha Mbunge huyo asihudhurie vikao vya Bunge
visivyozidi vitano.
(4) Endapo Mbunge atafanya kosa ambalo alikwishawahi
kuadhibiwa kwa mujibu wa fasili ya (2) na (3) ya Kanuni hii, Spika
atalipeleka suala lake kwenye Kamati ya Haki, Maadili na Madaraka
ya Bunge ili Kamati hiyo ilishauri Bunge kuhusu adhabu inayostahili
kutolewa kwa Mbunge mhusika.
Adhabu
zinazoweza
kutolewa
na
Bunge
kwa
ukiukaji
wa
Kanuni
74.-(1) Spika anaweza kutaja jina la Mbunge kwamba amedharau
Mamlaka ya Spika na kisha kupeleka jina hilo kwenye Kamati ya
Haki, Maadili na Madaraka ya Bunge ikiwa:-
(a)
kwa maneno au vitendo, Mbunge huyo
anaonesha dharau kwa mamlaka ya Spika; au
50

(b)
Mbunge huyo atafanya kitendo chochote cha
makusudi cha kudharau Shughuli ya Bunge au
Mbunge yeyote anayeongoza shughuli hiyo.
(2) Ikiwa maneno au vitendo vya Mbunge vilivyoainishwa katika
fasili ya (1) ya Kanuni hii vimetokea wakati Bunge likiwa katika
Kamati ya Bunge Zima, basi Mwenyekiti atasimamisha shughuli za
Kamati na ataagiza Bunge kurudia ili kumpatia Spika fursa ya kutoa
taarifa kwa Bunge kuhusu mwenendo wa Mbunge huyo na
kuwasilisha suala hilo kwenye Kamati ya Haki, Maadili na Madaraka
ya Bunge.
(3) Kamati ya Haki, Maadili na Madaraka ya Bunge itajadili suala
hilo na ikithibitika kuwa Mbunge husika ametenda kosa inaweza
kushauri kwamba:-
(a)
(b)
ikiwa ni kosa lake la kwanza Mbunge huyo
asihudhurie vikao vya Bunge visivyozidi kumi; au
ikiwa ni kosa lake la pili au zaidi Mbunge huyo
asihudhurie vikao vya Bunge visivyozidi ishirini;
(4) Bunge linaweza kuzingatia ushauri mwingine wowote
utakaotolewa na Kamati ya Haki, Maadili na Madaraka ya Bunge
kuhusu adhabu anayostahili kupewa Mbunge aliyekiuka masharti
ya Kanuni hii.
(5) Bila ya kujali masharti ya fasili ya (4) ya Kanuni hii, Bunge linaweza
kumchukulia hatua nyinginezo za kinidhamu, ikiwa ni pamoja na
kumsimamisha kazi Mbunge yeyote aliyetenda kosa chini ya Kanuni
hii.
(6) Adhabu yoyote itakayotolewa kwa Mbunge aliyekiuka masharti
ya Kanuni hii itatolewa kupitia Azimio la Bunge ambalo litataja
adhabu hiyo pamoja na sababu zake.
75.- Mbunge aliyesimamishwa kazi atatoka katika Bunge na
hataingia tena katika sehemu yoyote ya Ukumbi wa Bunge na
maeneo ya Bunge kwa muda wote atakapokuwa amesimamishwa,
na atalipwa nusu mshahara na nusu posho zinazoambatana na
mshahara huo.
76.-(1) Kwa madhumuni ya kudhibiti fujo endapo itatokea ndani ya
Ukumbi wa Bunge na Spika ataona kuwa kuna haja ya kutumia
51
Masharti
kwa
Mbunge
aliyesimamishwa
kazi
Udhibiti
wa fujo
Bungeni

nguvu, basi anaweza kuahirisha Shughuli za Bunge bila ya hoja
yoyote kutolewa au kusitisha kikao kwa muda atakaoutaja ili fujo
hiyo iweze kudhibitiwa na Mpambe wa Bunge.
(2) Baada ya utulivu kurudia, Spika atalipeleka kwenye Kamati ya
Haki, Maadili na Madaraka ya Bunge suala ambalo lilisababisha
kutokea kwa fujo ikiwa ni pamoja na jina la Mbunge au majina ya
Wabunge waliohusika na fujo hiyo ili Kamati hiyo iweze kulishauri
Bunge kuhusu adhabu inayostahili kutolewa.
52