wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Płk Ryszard Machowski 

(1925 – 2010) 

Kazimierz Stolarz 

29 września 2010 pożegnaliśmy na cmentarzu kudowskim 

płk Ryszarda Machowskiego, dzielnego 

żołnierza, szanowanego oficera, patriotycznego 

obywatela, serdecznego i dobrego człowieka. Urodził 

się w miasteczku kresowym Kałuszu w 1925 r. 

Jego ojciec Mieczysław pracował w wojskowości 

najpierw w Kałuszu, potem we Lwowie. Matka 

troszczyła się o wychowanie dzieci w polskim duchu 

kresowym i wysokiej kulturze domu. 

W czasie wojny, 19 letni Ryszard został powołany 

do II Armii Wojska Polskiego i przeszedł szlak bojowy 

od rodzinnego domu, aż do końca, czyli do 

Ryszard Machowski przed przejściem w stan 

spoczynku 

Mielnika pod Pragą w Czechach. Za wyjątkową 

odwagę i męstwo wojenne został odznaczony 

Orderem Virtuti Militari dwukrotnie: przy forsowaniu 

Nysy, a potem w walkach pod Dreznem. 

Żołnierz, który wyszedł ze strasznej wojny, który 

We Lwowie, jako gimnazjalista, z rodziną 

widział wyzwalane obozy koncentracyjne, zrujnowane 

miasta, spalone wioski i niezliczone ilości 

ofiar chciał pomóc ojczyźnie, tak, jak to wtedy 

było możliwe. 

Na nową sytuację naszego kraju w dominacji 

Związku Radzieckiego w powojennym świecie 

wyraziły zgodę Stany Zjednoczone i Wielka 

Brytania. Naród nasz musiał poszukiwać możliwości 

życia i rozwoju, do tego przy wielkich 

przemieszczeniach ludności. Ryszard Machowski 

wybrał służbę wojskową. Po zakończeniu szlaku 

bojowego, jednostki, w których służył zostały 

skierowane do ochrony granic. Służył więc najpierw 

w Gorlicach, potem w Szczecinie, następnie 

w Baligrodzie, Sanoku, a stamtąd skierowany 

został na ziemię kłodzką, do Bystrzycy i Kudowy 

Zdroju. W stan spoczynku przeszedł w 1984 r 

otrzymując stopień pułkownika. W Kudowie był 

postacią dobrze znaną. Ten wysoki stopniem 

oficer służby granicznej cieszył się sympatią i zaufaniem 

ludzi. Był lojalny, uprzejmy, serdeczny 

i wierny słowu danemu swoim rozmówcom. 

Pozostanie w pamięci naszego miasta jako bohaterski 

żołnierz odznaczony aż dwukrotnie 

Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Oficerskim 

Polonia Restituta, wieloma odznaczeniami 

krajowymi i zagranicznymi, patriotyczny Polak 

oddany swojej ojczyźnie, którego życie było 

podobne do niejednego z nas, bowiem tak jak 

wielu kudowian przywędrował tu przez świat 

ogarnięty straszną wojną, a potem swoim pracowitym 

życiem budował dzisiejszą Polskę. Na 

kudowskim cmentarzu przyszło mi pożegnać 

tego wybitnego kudowianina w imieniu Koła 

Żołnierzy Wojska Polskiego. Złożyliśmy Jemu 

żołnierski hołd. Uroczystościom pogrzebowym 

przewodził dziekan ks. Jan Szetelnicki. Kondolencje 

przekazał Burmistrz Czesław Kręcichwost 

i Rada Miejska. W pogrzebie uczestniczyli licznie 

wojskowi, poczty sztandarowe, członkowie koła 

Kombatantów i Byłych Więźniów Politycznych, 

delegacja Sudeckiego Oddziału Straży Granicznej. 

Nad mogiłą Pułkownika rozległy się pożegnalne 

tony trąbki melodii „Barki” i „Ciszy”. 

Cześć Jego pamięci! 

Z matką, dzieciństwo na kresach 

Przy forsowaniu Nysy, zdjęcie pamiątkowe z walk 

2

WSPOMNIENIA 

Ks. Gerhard z Czermnej 

Bronisław MJ Kamiński 

Od Redakcji „Pamiętnika Kudowskiego”: 

Ks. Gerhard Hirschfelder (1907 – 1942) 

wikary w parafii Czermna, który zginął 

w obozie koncentracyjnym w Dachau, 

został uznany przez papieża Benedykta 

XVI za błogosławionego. Uroczystości beatyfikacyjne 

odbędą się we wrześniu br. 

w Műnster, a w październiku br. w Kudowie 

–Czermnej. 

Ks. Gerhard 

i Pomnik Trzech Kultur 

W czasie projektowania budowy Pomnika 

Trzech Kultur - było to w 1997 r. - Społeczny 

Komitet Budowy Pomnika organizował 

w domu ludowym w Czermnej 

comiesięczne otwarte spotkania na temat 

tego projektu. Ludzie mogli zgłaszać różne 

uwagi, zastrzeżenia, swoje propozycje. 

Pewnego dnia ktoś powiedział, że projekt 

jest zanadto picassowski, że trzeba 

by go czymś ożywić, a najlepiej jakimiś 

postaciami. Według tego projektodawcy 

można by ulokować na każdym z trzech 

pylonów odpowiednią postać, a więc: jakiegoś 

Polaka, Czecha i jakiegoś Niemca, 

oczywiście, każdy z nich miałby być związany 

z Czermną. Ten pomysł podobał się 

zebranym i Komitet Budowy Pomnika 

miał na następnym spotkaniu przedstawić 

kandydatury. Postanowiliśmy przedstawić 

trzech kandydatów. Wydawało 

Kudowa, tu działał ks. Hirschfelder 

Ks. Gerhard Hirschfelder 

nam się, że największe problemy będą 

z… Niemcem. 

Wśród członków Komitetu był Daniel 

Udod, który był więźniem obozu koncentracyjnego 

w Dachau i w sprawach 

niemieckich jego głos bardzo się liczył. 

To on podsunął Komitetowi kandydaturę 

Niemca. Na najbliższym zebraniu przedstawiłem 

zebranym nasze propozycje. 

Jako Czecha zaproponowaliśmy ks. Wacława 

Tomaszka, budowniczego Kaplicy 

Czaszek. Wypowiedziałem przy tym formułę 

„jeśli będzie choćby jeden głos przeciw, 

to zaczniemy dyskusję”. Wszyscy byli 

za. Jako Niemca przedstawiłem ks. Gerharda 

Hirschfeldera. 

Na sali padło pytanie: „a kto to taki?”. Odpowiedziałem: 

„na cmentarzu w Czermnej 

znajduje się symboliczny jego grób. 

Był wikarym w Czermnej, naraził się hitlerowcom, 

zabrali go do obozu koncentracyjnego 

w Dachau i tam go zabili. Jego 

rodacy, Niemcy go zabili. Doceńmy, jako 

Polacy, odwagę tego księdza. Jeśli będzie 

choć jeden głos przeciw, zaczniemy dyskusję.”. 

Nie było ani jednego głosu przeciw. 

Wszystkie ręce podniosły się za. Sancto 

subito! Było także kilku kandydatów 

Grób ks. G. Hirschfeldera 

z Polski. Ponieważ, nie mogliśmy dojść do 

porozumienia co do sposobu prezentacji - 

projekt upadł. 

Ale sprawa ks. Hirschfeldera zaistniała 

w świadomości mieszkańców Czermnej. 

Przebieg spotkania mieszkańców Czermnej 

relacjonowałem później grupie niemieckich 

ziomków. 

Obok mnie siedział Daniel Udod, znakomicie 

mówiący po niemiecku. Daniel, trochę 

podniośle powiedział, że o ks. Hirschfelderze 

mówi się jak o świętym. Na to odezwał 

się jeden z Niemców: taki święty nie jest nam 

potrzebny. Nie byłem pewny czy dobrze go 

zrozumiałem, więc zapytałem Daniela, co 

ten Niemiec dokładnie powiedział. Daniel, 

trochę zdegustowany szepnął, że takiego 

świętego nie potrzebują. 

Odwaga dla przyszłości 

Gdy mówimy o ks. Hirschfelderze, to kojarzy 

on się nam jednoznacznie z obozem 

w Dachau, trochę mniej z odwagą i oporem 

Niemca. Niemiec zamordowany przez 

hitlerowców, to jakby nie Niemiec. Dla 

nas, Polaków to baranek nie z tego stada. 

Taka jest nasza świadomość historyczna. 

Oparta jest o prawdę, taką, jaką przeżywamy. 

Prawda o II wojnie światowej może 

być inaczej widziana przez Polaków, a inaczej 

przez Niemców. Prawda w historii jest 

prawdą doświadczenia, a doświadczenia 

polskie i niemieckie są różne. Prawda nie 

jest więc jednakowa dla wszystkich. Ów 

6

WSPOMNIENIA 

Grób Daniela Udoda w Czermnej. 

Były więzień Dachau 

wspomniany Niemiec, który uważał, że 

taki święty nie jest potrzebny w jakimś 

sensie to wyraził. A jaki święty byłby mu 

potrzebny? Jeśli nie Hirschfelder, to jaki? 

Dzień Błogosławionego jest jednak zbyt 

ważny, by zajmować się tym wątpiącym. 

Ks. Gerhard nie godził się z tym, co mówili 

i robili hitlerowcy; ktoś go śledził, 

podsłuchiwał, obrzydzał mu życie, porażał 

strachem, izolował od innych, także 

w Czermnej. Hitleryzm wśród Niemców 

na ziemi kłodzkiej był silny. Nie była to 

wtedy Kraina Pana Boga. Poszedł ks. Gerhard 

do innej parafii, do Bystrzycy, prześladowcy 

poszli za nim. Znowu to samo, 

potem aresztowanie, obóz koncentracyjny 

Dachau, z którego nie miał wyjść żywym 

i nie wyszedł. Gdy ks. Gerhard dogasał 

w Dachau, to w Kudowie, na Zakrzu 

Niemcy organizowali obóz koncentracyjny, 

filię Gross-Rosen. 

Materialnie przygotowywali się do tego 

już wtedy, gdy ks. Gerhard był w Czermnej. 

Pod względem niematerialnym, żeby 

nie powiedzieć „duchowym” byli już 

przygotowani wcześniej. Może ks. Gerhard 

już coś o tym wiedział. Czy taki 

niemiecki ksiądz był im potrzebny? Był 

bardzo niepotrzebny i dlatego pozbyli się 

go. Według Księgi Mądrości można powiedzieć 

znacznie głębiej, że myśleli, że 

się go pozbyli… Za co zginął w 1942 r.? 

Za inne myślenie, za wierność ewangelii 

i za odwagę pokazywania zła w społeczeństwie 

ogłupionym przez faszystowską 

ideologię, która doprowadziła Niemcy do 

degradacji i do zbrodni ludobójstwa. 

Pomnik Trzech Kultur w Czermnej 

W 2010 r. Papież - Niemiec posyła go 

znowu na misję, w innym krajobrazie 

geograficzno-politycznym Europy. Jedni 

uważają, że ta nowa misja ks. Gerharda, 

to zmywanie brudu z niemieckiej pamięci; 

drudzy, że to nowy pomost do budowy 

zaufania do dzisiejszych Niemców, 

jako innego pokolenia, nie mającego nic 

wspólnego z tamtymi zbrodniami. Pewnie 

i jedni i drudzy mają rację. Ale, może Benedykt 

XVI myśli, tak jak ci drudzy? Sam, 

jako młody człowiek znalazł się w trybach 

machiny zła. Nie wciągnęły go, może miał 

szczęście, może był nie do wciągnięcia, 

może nawet był nie do zmielenia. A może 

skończyłby tak, jak ks. Gerhard z Czermnej? 

Któż to wie? Posyła ks. Gerharda jako 

symbol pewnej postawy, która nie została 

wymyślona przez moralistów, pisarzy, 

dziennikarzy ale rzeczywiście miała miejsce. 

Hirschfelder, to nie jakiś ksiądz tylko 

ksiądz pouczający jak trzeba postępować, 

wymagający od innych, ale nie od siebie. 

Albo odwracający się, by nie wiele widzieć 

i spokojnie przeczekać wojnę. Może doczekałby 

się Polaków w Czermnej, może 

nie musiałby być wysiedlony, jako obywatel 

Rzeszy, i może udałoby mu się pozostać 

wśród nas, jak doktorowi Beckerowi 

i niektórym innym, żyjącym tu z nami. 

Ale ten Niemiec nie siedział cicho, nie 

skorzystał z możliwości przeczekania wojny, 

nie dał się zwieść, ani zastraszyć partyjnym 

mocarzom, donosicielom i tajnej 

policji. Gerhard Hirschfelder odpowiedział 

wszystkim swoim własnym życiem. 

Jego odpowiedź była więc bardzo prosta 

i zarazem bardzo radykalna. Już prościej 

się nie da i każdy wie, że już trudniej nie 

można. I gdzie go zaliczyć w tej wojnie, 

w której przyszło mu żyć i zginąć: do pokonanych, 

czy do zwycięzców? W jakim 

szeregu mamy postawić tego… Niemca? 

Benedykt posyła go nam, abyśmy także na 

to pytanie odpowiedzieli – i Niemcy i my, 

i wszyscy inni. Posyła go jako błogosławionego 

kościoła powszechnego. Zapewne, 

nie szybko znajdziemy odpowiedzi na 

Zbiorowy grób więźniarek obozu koncentracyjnego 

w Kudowie na Zakrzu 

te pytania. Dla nas – kudowian – Gerhard 

Hirschfelder jest jednym z najpiękniejszych 

i żywych kamieni w Pomniku Trzech 

Kultur. A jeśli i my i oni zamilkniemy - to 

„kamienie wołać będą”. 

Obóz koncentracyjny 

w Dachau 

Został utworzony w 1933 r., w trzy miesiące 

po przejęciu władzy przez hitlerowców 

(NSDAP). Był to obóz prototypowy 

i wszystkie późniejsze obozy były budowane 

podobnie. W Dachau było 18 baraków, 

w każdym 4 izby, w każdej izbie po 

52 więźniów, potem zagęszczano bez ograniczeń. 

Obóz koncentracyjny w Kudowie, 

na Zakrzu liczył 20 baraków, wielkością 

więc przypominał obóz w Dachau u jego 

początków, z tym, że część baraków na Zakrzu 

była zajmowana przez administrację 

obozu. W 1943 r. wybudowano w Dachau 

duże krematorium i komorę gazową, do 

masowych mordów. W Dachau więziono 

ludzi różnej narodowości, w tym także 

Niemców, jak np. ks. Hirschfeldera. Najwięcej 

było więźniów Polaków, w tym nasi 

profesorowie uniwersyteccy. Więziono wyjątkowo 

dużą ilość księży. W Dachau uwięziono 

1 720 księży polskich, z których zginęło 

868, w tym 557 śmiercią podobną jak 

ks. Gerhard, a 311 zamordowano w komorze 

gazowej. Obozowi w Dachau podlegało 

ponad 200 podobozów terenowych. Było 

to więc więzienie gigantyczne. Obóz został 

wyzwolony przez VII Armię Amerykańską 

29 kwietnia 1945 r. o godz.:17.00. Koło krematorium 

leżało 3 000 ciał. Na godz. 21.00 

tego dnia hitlerowcy zaplanowali wymordowanie 

wszystkich więźniów. Uratowani 

zostali w ostatniej chwili. W Kudowie zamieszkało 

po wojnie kilku byłych więźniów 

Dachau. Niektórzy jeszcze żyją. 

7

ŻYCIE POLITYCZNE 

48 Festiwal Moniuszkowski 

11-14 sierpnia 2010 r. 

Spektakl „Znasz li ten kraj … Spoko, to przecież 

Moniuszko” (fot. Konrad Buss) 

Tradycyjnie już w sierpniu Kudowa- Zdrój 

stała się widownią dokonań ojca opery 

polskiej jakim jest Stanisław Moniuszko. A ponieważ 

rok 2010 to rok chopinowski nie mogło 

tego akcentu zabraknąć podczas naszego Festiwalu, 

gdyż jak powiedział jego dyrektor artystyczny 

Sławomir Pietras „ i Chopin i Moniuszko 

zostawili nam muzykę z urodą i bogactwem 

narodowego przesłania, dzięki której przetrwaliśmy 

wszystko 

i przetrwamy jeszcze wiele”. Był więc i koncert 

fortepianowy f-moll w cudownym, magicznym 

i niepowtarzalnym ujęciu Grzegorza Niemczuka, 

były listy i pieśni Chopina – listy czytała Maria 

Seweryn, pieśni wykonywał Adam Szerszeń, był 

Warsztat Moniuszkowski pod hasłem Stanisław 

Moniuszko o Chopinie i na koniec wieczór baletowy 

pt. „Chopin tańczony nocą”. Nowością było 

widowisko muzyczne „ Znasz-li ten kraj… Spoko, 

to przecież Moniuszko”, w którym znane pieśni 

Pana Stanisława, wtopione w zabawną akcję 

sceniczną, zabrzmiały w aranżacjach jazzowych, 

rockowych, a nawet w rytmie rapu. Nie mogło 

zabraknąć Korowodu Moniuszkowskiego i bijącego 

zawsze rekordy oglądalności Turnieju 

Tenorów. Tłumy widzów na wszystkich wydarzeniach 

Festiwalu, większość których ma miejsce 

w plenerze kudowskiego Parku Zdrojowego, 

piękna, letnia pogoda i utyskiwania miłośników 

Marek Biernacki 

Chopin tańczony nocą. (fot. Konrad Buss) 

muzyki Moniuszki na organizatorów, którzy 

znów przygotowali za mało miejsc siedzących, 

choć ich liczba każdego roku się zwiększa, powodują, 

iż już z niecierpliwością czekamy na przyszłoroczną 

edycję tej jakże ważnej dla naszego 

miasta Imprezy. A za dwa lata Wielki Jubileusz 

- Festiwalowi „stuknie” 50. Już dziś rezerwujmy 

czas i miejsca w hotelach, gdyż w 2012 roku 

wszystkie drogi muzyczne prowadzić będą do 

Kudowy. 

Turniej Tenorów. Honory gospodarzy pełnią Burmistrz Kudowy zdroju Czesław Kręcichwost i Dyrektor Artystyczny Festiwalu Sławomir Pietras 

Stoją od lewej:Dymitr Fomenko, Maciej Komandera, Karol Bochański, Marek Szymański, Wasyl Grocholski, Tadeusz Szlenkier, Sławomir Pietras, 

Czesław Kręcichwost, Sylwester Kostecki, Dariusz Mikulski 

(fot. Konrad Buss) 

9

WSPOMNIENIA 

Ile jeszcze życia, 

tyle niech będzie służby 

Ks. Jan Myjak 

Lata emeryckie – Seniorat 

Ludzie, jak ten czas leci. W piśmie świętym 

jest zdanie: „przemija postać tego 

świata”. Od 27 czerwca 1999 r. przestałem 

być proboszczem w Czermnej i zostałem 

siostra przełożona Aniela zaproponowała 

mi abym odprawiał u nich stale i niejako 

pełnił rolę kapelana. Zgodziłem się bardzo 

chętnie. Czasami nachodziły mnie 

nawet myśli, że mój biskup ordynariusz 

pozbył się mnie ździebko przedwcześnie. 

Odczuwałem wcześniej, że mam jakieś 

kłopoty ze zdrowiem. Jako emeryt postanowiłem 

wreszcie zbadać swój organizm. 

Okazało się, że mam chorobę Parkinsona. 

Lekarz neurolog w szpitalu w Dusznikach 

oznajmił mi, że mam chorobę… 

papieską. Miałem też podwyższone ciśnienie. 

Poruszałem się jeszcze w miarę 

zgrabnie, dlatego też nie odmawiałem 

swojej obecności wszędzie, gdzie mnie 

prosili kierujący Kudową. Brałem więc 

udział w różnych uroczystościach, jako 

honorowy obywatel Kudowy Zdroju 

i nierzadko też przemawiałem. W 2006 r. 

otrzymałem pismo od kończących kadencję 

władz samorządowych, którego 

fragmenty zacytuję: „Księdza działalność 

i wsparcie udzielone miejskim inicjatywom 

miały wpływ na życie gospodarcze 

Kudowy Zdroju i przyczyniły się do integrowania 

kręgu osób wokół spraw ważnych 

dla naszego miasta. 

Bez Księdza zaangażowania i poświęcenia 

samorząd nie mógłby dobrze funkcjonować. 

Serdecznie za ogromną pracę 

i pomoc samorządowi – dziękujemy. 

Jest takie powiedzenie, że człowiek 

strzela a Pan Bóg kule nosi. Czy tej myśli 

nie można przenieść na decyzje przełożonych? 

Stawiam sobie i innym takie 

Posiedzenie Rady Parafialnej w Szpitalu „Orlik” 

z udziałem Biskupa Józefa Pazdura 

emerytem. W pracy, patrząc na życie swoich 

parafian i na własne, widzę wyraźnie, 

że życie przebiega jakby z bicza strzelił. 

Dostrzegam również mądrość Chrystusa 

w decydowaniu o sposobie postępowania 

w naszym życiu. Zamieszkałem w Kudowie-Zdroju 

przy ul. Buczka 45. 

Chciałem tak żyć i żyję, jak absolutna 

większość ludzi zamieszkałych w Kudowie. 

Kiedy poszedłem do sióstr służebniczek 

odprawić mszę świętą w ich kaplicy, 

Spotkanie na plebanii mieszkańców Czermnej 

z Wiceministrem Obrony Narodowej Romualdem 

Szeremietiewem(obecnie prof. dr hab. Romuald 

Szeremietiew – na KULu) 

Posiedzenie Rady Parafialnej 

w budynku „Marzanki” 

Ks. Jan Myjak i Siostry Służebniczki NMP 

w Kudowie-Zdroju. Na zdjęciu od lewej: 

S. Asumpta, S. Rufina, S. Reginalda, S. Judyta, S. 

Alberta, S. Leokadia, S. Karola, Ks. Jan Myjak 

pytanie: czy miałbym czas na to wszystko, 

gdybym dalej pracował jako proboszcz 

w parafii? Odpowiedź jest prosta: w żadnym 

przypadku. W pierwszych latach 

emeryckich, mając więcej sił, pomagałem 

księżom w sąsiednich parafiach. Głosiłem 

również rekolekcje parafialne, np. miałem 

renowacje misji w Szczytnej. To jednak 

wnet się skończyło. Pojawiły się większe 

kłopoty krążeniowe, byłem operowany 

w szpitalu wojskowym we Wrocławiu. Do 

dziś dnia myślę ze wzruszeniem, że wie- 

Ks. Jan Myjak podczas nabożeństwa w kaplicy 

domu zakonnego Sióstr Służebniczek NMP 

w Kudowie-Zdroju 

10

WSPOMNIENIA 

lu mieszkańców Kudowy Zdroju gorąco 

modliło się za moje zdrowie. 

W szpitalu wojskowym operował mnie 

ordynator chirurgii dr Skiba. Wymieniono 

mi cztery bajpasy. Dr Skiba z pewnym 

zadowoleniem powiedział mi po operacji, 

że zostało to zrobione jeszcze we 

właściwym czasie. Tak dzięki Panu Bogu 

i lekarzom mogłem dożyć złotego jubileuszu, 

50-lecia kapłaństwa. 

Na mszę świętą jubileuszową poprosił 

mnie mój następca ksiądz prałat Romuald 

Brudnowski. Chętnie się zgodziłem, bo 

przecież w Czermnej przepracowałem 27 

lat. W związku z jubileuszem miasto zorganizowało 

moje spotkanie z mieszkańcami 

w Sali Teatru Zdrojowego. W kościele, 

w godzinach południowych podziękowałem 

Bogu za łaskę kapłaństwa, obiad był 

u sióstr służebniczek, a o godz.: 17.00 rozpoczęło 

się blisko trzygodzinne spotkanie 

w Teatrze. To spotkanie rejestrowała telewizja 

sudecka i były wspaniałe recenzje 

w prasie. Nie wiem, czy sobie aż na tyle 

zasłużyłem. Za wszystko składam podziękowanie 

Panu Bogu. 

Zawsze chciałem realizować kapłaństwo 

służebne w swoim życiu, czyli służyć 

ludziom i jeżeli tak to ludzie odebrali, to 

niech będzie dziękczynienie Panu Bogu. 

Ile jeszcze życia, tyle niech będzie służby. 

Pewnego dnia odwiedziłam moich dziadków 

mieszkających w Lewinie Kłodzkim. 

Usiedliśmy wszyscy razem na tarasie, 

ogrzewając się promieniami wiosennego 

słońca. Przypomniałam sobie o konkursie 

historycznym w szkole na sceny z życia rodzinnego. 

Zapytałam dziadka Andrzeja, 

czy ma jakąś ciekawą historię ze swego życia. 

To, co usłyszałam znacznie przekroczyło 

ramy szkolnego zadania i moja szkolna 

ocena była bez znaczenia wobec oceny, jaką 

życie wystawiło bohaterowi tej opowieści. 

Dziadek Andrzej opowiedział mi prawdziwe 

wydarzenie z życia swojego ojca Stanisława 

Gregoriusa, czyli mojego pradziadka. 

Przedrostek „pra” stwarza wrażenie, jakby 

to było bardzo, bardzo dawno temu. Tymczasem, 

tak nie jest. „Pradziadków” i „prababek” 

jest pełno dookoła nas. Żyją wśród 

nas i zdarza się, że nie wiemy, jak bardzo 

bogate - i dla nas ważne - było ich życie. 

Z tej rozmowy narodziła się moja praca historyczna, 

którą przedstawiam. 

Heroiczny wyczyn 

rodziny Gregorius 

Był kwiecień, roku 1944. W Wojczy, 

w świętokrzyskim zapadła już chłodna 

i wilgotna noc. Na pola i do lasów wpełzła 

mlecznobiała mgła. We wszystkich domach 

zgaszono już światła, trudno jednak 

było o sen spokojny. Noc była rozgwieżdżona, 

choć może właśnie była ciemniejsza 

niż zwykle. Powietrze nie pachniało 

wiosną. Przecież była wojna, więc 

wszędzie pachniało tak samo – dymem. 

Przez pobliski las przemykały cztery cienie 

ludzi wycieńczonych, zmęczonych 

strachem deptającym im po piętach. Ale 

to nic dziwnego. Oni byli Żydami, a to takie 

niebezpieczeństwo być spod Gwiazdy 

Dawida w tych czasach. Kilka dni temu 

wyskoczyli z pociągu transportującego 

więźniów z Montelupich w Krakowie do 

obozu koncentracyjnego. Potrzebowali 

schronienia i jedzenia. A Wojcza wyglądała 

tak spokojnie, tak kusząco. Decydują 

się więc na poszukiwanie pomocy pośród 

ludzi zamieszkujących te okolice. Wychodzą 

z lasu na puste ulice. Wybierają 

domek, nie różniący się niczym wyjątkowym 

od innych domków. Gnani głodem 

i strachem pukają do drzwi. Chwila ciszy. 

W domu słychać jakiś niepewny ruch, zapala 

się wątłe światło na piętrze. Czwórce 

ludzi na ganku serce podchodzi do gardła. 

A co, jeśli popełnili błąd? Nie każdy Polak 

był szlachetny, niektórzy sprzedawali 

”śmierci” swoich sąsiadów pochodzenia 

żydowskiego. A śmierć wszystkim kojarzyła 

się z mundurem niemieckim. Może 

trzeba uciekać, póki jest jeszcze taka możliwość? 

Ale drzwi już się otwierają. Naprzeciw 

czwórce wędrowców wychodzi 

mężczyzna w kwiecie wieku, pewnie ze 

świeczką w ręku. Dla grupki uciekinierów 

człowiek ten okazał się przyjacielem. Dla 

mnie był on po prostu pradziadkiem. Był 

SPRAWIEDLIWI WŚRÓD 

NARODÓW ŚWIATA 

Gabriela Gregorius 

to Stanisław Gregorius. Wraz ze swą żoną 

Cecylią żył w Wojczy, woj. Świętokrzyskie, 

gmina Pacanów, okolice Buska-Zdroju. 

Dobry, prostolinijny człowiek o poczciwym 

sercu. Wielbiciel motorów i przeciwnik 

komunizmu. W kwietniu 1944 r. miał 

już czwórkę dzieci: Jerzego, Aleksandra, 

Henryka i małego Janka. I tej to nocy do 

jego drzwi zapukali Żydzi pochodzenia 

rosyjskiego. Stanisław wpuścił ich bez 

zastanowienia. Przecież ktoś mógłby ich 

zobaczyć, a po gościach widać było, że nie 

są zwyczajni. Brudni, wychudzeni i bladzi 

szybko opowiadali swoja historię i prosili 

o pomoc. W międzyczasie wstała Cecylia. 

Zapewne, jak to na kobietę przystało, zaprosiła 

wędrowców do kuchni. W domu 

była często herbata z sokiem malinowym, 

więc pewnie ich tym poczęstowała. 

Gabrieala Gregorius 

11

UNIA PRACY 

Lubię Kudowę. 

Pstrążna mnie urzeka. 

Widoki ze Szczelińca uspokajają, niczym 

bieszczadzkie połoniny. 

Kościółek Pasterki, tak jak ukryte 

w lasach Ustrzyk czy Komańczy cerkiewki, 

ostro rysuje swoje kształty. 

Gdy jeszcze jako student, przyjechawszy 

do tego, dziś odremontowanego 

schroniska, patrzyłem na, niczym ostrym 

nożem, ścięty wierzchołek Szczelińca 

poczułem magię z niego emitowaną. 

Dziś tamten widok niczym magnes 

przyciąga mnie w ten rejon. 

Gdy jestem zmęczony, gdy męczy mnie 

jakaś życiowa zmora, siadam w auto 

i przyjeżdżam. 

Tak po prostu przyjeżdżam. 

Oddycham kudowskim powietrzem. 

Relaksuję się. 

Odpoczywam. 

Lubię pstrąga smażonego przez 

p. Maciejewską. 

Rozkoszuje się smakiem wędzonego, jak 

chyba nigdzie indziej, karpia. 

Lubię siąść przy gorzkim Koźle w ciągle, 

od lat niemal nie zmienionej knajpce 

w Małej Czermnej. 

I… rozmyślam. 

Snuję wizję jak to samochody, czy to 

z polską czy z czeską rejestracją nie muszą 

jeździć kilometrami tam gdzie, gdyby 

wybudowano niewielki odcinek drogi, 

można by w kilka minut dotrzeć. Jeszcze 

nazbyt mało można tu dostrzec likwidację 

granic i unijną wspólnotę. Choć jest 

rowerowy szlak Masaryka, to nadal sieć 

drogowych połączeń jest nazbyt uboga. 

Zarówno Czesi jak i Polacy jakby bali się 

większej dostępności. I tak jest niemal 

na całym granicznym ciągu byłego województwa 

wałbrzyskiego. I choć Europa 

chce wspierać wszelkie lokalne inicjatywy 

mające na celu niwelowanie wszelkich 

granic, jakoś brak chęci sięgania po te 

pieniądze. 

Bo przecież jedna jaskółka „Masarykowego 

rowerem jeżdżenia” jeszcze wiosny 

nie czyni… 

Kudowa jak mało turystycznie atrakcyjnych 

polskich regionów ma tych magnesów 

przyciągających ludzi tyle, że mogła 

by obdarzyć niejedną miejscowość. 

Doceniano to już dwa wieki temu. 

Świadczą o tym wykute w skałach strzałki 

prowadzące miłośników górskich wędrówek 

od strony Pasterki w Błędne Skały. 

Urokami kudowskich tras urzeczeni 

byli wielcy naszej cywilizacji. To nie tak 

dawno przecież, przyjeżdżał tu i podziwiał 

tajemnicze skały Karol Wojtyła, późniejszy 

papież Jan Paweł II. 

Kudowa może być pierwszym polskim 

turystycznym miastem w pełni 

przyjaznym osobom poruszającym się 

na wózkach inwalidzkich. Niewiele potrzeba 

by tak się stało. Są już niemal gotowe 

szlaki turystyczne. Rozwiązanie 

wydaje się proste. System odpowiednio 

skonstruowanych wyciągów i łagodne 

zejście na końcu trasy. Pomysł wymaga 

technicznego dopracowania. Sukces realizacyjny, 

to także szansa dla właścicieli 

bazy noclegowej (po dostosowaniu jej 

pod względem dostępności dla turystów 

na wózkach), właścicieli infrastruktury 

gastronomicznej, także handlu, usług 

itp. To szansa także na promocję miasta. 

Promocję w regionie, w kraju, w Europie. 

Marek Szewczyk 

Pokochać Kudowę… 

Marek Szewczyk 

Pieniądze na realizację uzyskać można 

z kilku źródeł unijnego wsparcia. Także 

PFRON powinien dołożyć. Jednym 

z istotnych celów Unii Europejskiej jest 

powstanie społeczności małych ojczyzn, 

społeczności nasyconych troską o miejsce 

gdzie mieszkają, gdzie żyją, gdzie się 

rodzą i zakładają rodziny. Tak powstają 

lokalne ogniwa dynamicznego rozwoju 

ekonomicznego, lepszego bytu tych społeczności. 

Tak może wejść Kudowa Zdrój 

na kolejny szczebel rozwoju. 

Istotnym staje się więc skupienie możliwie 

wszystkich mocy, drzemiących 

zarówno w mieszkańcach jak i w miłośnikach 

oraz sympatykach Kudowy. 

Miastu wskazane jest szeroko rozumiane 

wsparcie, by działania już rozpoczęte 

były kontynuowane i dawały podstawy 

do dalszych, pozwalających lepiej żyć 

i funkcjonować miastu, a przez to i jego 

mieszkańcom. Niezbędne jest zapewnienie 

wsparcia technicznego i zawodowego. 

Unia Pracy, której od stycznia br. mam 

przyjemność być Przewodniczącym Rady 

Okręgowej stoi na stanowisku, że jeszcze 

przed wyborami samorządowymi wszyscy 

zainteresowani powinni przedstawić 

swoje propozycje dla Kudowy, sposoby 

ich realizacji i przede wszystkim finansowania 

przedstawionych propozycji. 

Mieszkańcy powinni wiedzieć, co kryje 

się za hasłami wyborczymi poszczególnych 

kandydatów, by po dokonaniu 

wyborów mogli zarówno uczestniczyć 

w realizacji programu jak i dokonywać 

bieżącej oceny jego realizacji. 

Uważam, że już teraz należy uwagę 

skierować na rzemieślników, drobnych 

wytwórców, małe i średnie przedsiębiorstwa, 

bowiem dzięki nim utrzymywane są 

miejsca pracy i powstają (lub powstawać 

mogą) nowe. 

13

WYDARZENIA 

Wizyta z Białorusi 

w Skansenie w Pstrążnej 

24 września 2010 r. przybyła do Skansenu 

w Pstrążnej wycieczka z Białorusi, czterema 

autokarami, w której było ponad 150 lekarzy 

z obwodów Grodzieńskiego, Brzeskiego 

i Mińskiego. W składzie wycieczki był też 

chór Cantus Amicorum. Goście zwiedzili 

sale wystawowe i budynki Muzeum-Skansenu, 

a następnie biesiadowali na placu pod 

dzwonnicą. Od dawna nie było tak sympatycznego 

spotkania w Skansenie. 

Goście znakomicie bawili się od wczesnych 

godzin popołudniowych do zmroku. 

Wciągnęli do zabawy Polaków, Czechów, 

Niemców i Duńczyków. 

Bardzo dobra organizacja tej wycieczki ze 

strony EKOprojektu z Sokółki i dobre samopoczucie 

gości – dają nadzieje na następne 

takie spotkania w Kudowie. 

Dla gości z Białorusi przygotowano dodatkowe stoły 

Występy chóralne gości 

Za chwilę podadzą do stołu 

Załoga Skansenu i Cyganerii przy polowej kuchni 

Organizator wycieczki z Białorusi Pan Jerzy Plawsiuk 

– dyrektor EKOprojektu z Sokółki wręcza kudowskim 

gospodarzom prezent w postaci tradycyjnego białoruskiego 

Sękacza. 

(na zdjęciu od lewej: Bronisław MJ Kamiński, Jerzy 

Plawsiuk, Bogusław Burger) 

Tekst: Elżbieta Hendler-Bolechała, Marek Biernacki 

Zdjęcia: Łukasz Żuliński 

„Marzenie jest programem życia” 

Wybrał seminarium 

Krzysztof Chilarski lat 32,mgr etnologii, 

autor wielu artykułów etnograficznych 

w „Pamiętniku Kudowskim”, 

zastępujący dyrektora Kierownik Działu 

Kultury Ludowej w Muzeum na Pstrążnej, 

który oprowadzał turystów po kuźni 

skansenu, teraz, jako stary koń dał 

się podkuć swoim marzeniom: poszedł 

do Wyższego Seminarium Duchownego 

w Świdnicy. W dniu 22 września 2010r, 

dyrektor i pracownicy Muzeum wraz 

z przypadkową dużą grupą turystów kierowaną 

przez młodego sympatycznego 

księdza - zebrali się pod chatą chlebową, 

w której po raz ostatni pan Krzysztof wypiekał 

chleb (teraz będzie piekła chleb 

pani Ela), ze wzruszeniem dziękowali za 

wieloletnią pracę i wręczyli upominki. 

Plastyk Natalia Madej przekazała wykonaną 

karykaturę Krzysztofa, której nie 

zdołaliśmy sfotografować. Dziękujemy 

panu Krzysztofowi za wielki wkład pracy 

w stan i funkcjonowanie Muzeum. 

Życzymy powodzenia w nie łatwej misji 

duchownego. Nie tylko ludzie, ale także 

obiekty kościelne pełne cennych zabytków 

zyskają dobrego opiekuna. 

(Muzeum) 

15

WYDARZENIA 

Budowa studni 

w skansenie 

września 2010 roku rozpoczęto 

budowę studni 

27 

głębinowej w Skansenie w Pstrążnej. 

Drewniane budynki zabytkowe 

otrzymają hydranty i zostanie 

zwiększone bezpieczeństwo przeciw 

pożarowe. Z tej studni również 

zasilona zostanie w wodę pitna 

dolna Pstrążna. 

W czasie wykonywania odwiertu, 

na dziewiątym metrze natknięto 

się na pokład węgla kamiennego o 

grubości jednego metra. 

Woda pojawiła się na głębokości 

36 metrów. 

BUDOWNICTWO 

KUDOWSKIE PO 1945 roku 

Spółdzielnia Mieszkaniowa 

W naszym Pamiętniku zamieszczać 

będziemy informacje dotyczące budownictwa 

w Kudowie po 1945r. Na 

zdjęciach lotniczych Kudowy-Zdroju 

zamieszczonych na stronach tego numeru 

Pamiętnika (str. 22 – 23) widać, jak 

znaczna część naszego miasta zabudowana 

została przez Spółdzielnię Mieszkaniową. 

Domy Spółdzielni Mieszkaniowej 

nadają Kudowie wygląd współczesnego, 

nowoczesnego miasta. 

Wprawdzie willowa zabudowa jest 

zawsze cieplejsza od bloków, to jednak 

wygląd dzisiejszych miast zdominowały 

duże bloki mieszkalne. Spółdzielnia 

Mieszkaniowa w Kudowie powstała 

1 marca 1980r. i rozpoczęła budowy domów 

w Kudowie, Dusznikach i Szczytnej. 

Jeszcze w latach 1970 – 1980 po 

obu stronach ulicy Zdrojowej pasły się 

krowy. Dzisiaj jest to zupełnie inny krajobraz. 

Spółdzielnia, w ciągu 30-tu lat 

swojej działalności wybudowała tylko 

w samej Kudowie 945 mieszkań, w których 

zamieszkuje 1739 osób. Wzniosła 

30 budynków wielopiętrowych, jeden 

biurowiec i 187 garaży. Zabudowana została 

powierzchnia blisko 100.000 m.kw. 

Gdyby te mieszkania w blokach rozbić 

na domki jednorodzinne, to powstałaby 

miasteczko z około 900 domami, czyli 

byłoby tych domów więcej aniżeli zastaliśmy 

domów jednorodzinnych wybudowanych 

przed 1945 r. we wszystkich 

obecnych dzielnicach Kudowy Zdroju 

(centrum, Zakrze, Czermna, Słone, Brzozowie, 

Jakubowice). 

W następnych artykułach przedstawimy 

budownictwo zakładowe i prywatne 

w dzielnicy Fabrycznej i na Górnej Kudowie 

wykonane po 1945r. Spółdzielnia 

Mieszkaniowa jest największym potentatem 

mieszkaniowym Kudowy. Domy 

i otoczenie domów spółdzielni jest odpowiednie 

do charakteru naszego miasta. 

Coraz więcej ukwieconych balkonów, 

tworzone ogródki przed domami, zadbane 

elewacje, zielone alejki między domami, 

ogólny porządek, - to piękniejsza strona 

dzielnicy spółdzielczej. Trzeba także 

pamiętać, że przez 30 lat spółdzielnia kudowska 

wspierała działalność społeczną 

i kulturalną miasta. W spółdzielni działa 

świetlica dla dzieci, spółdzielnia wspierała 

szkoły, przedszkola, organizacje społeczne, 

w tym m.in. honorowych dawców 

krwi i wiele akcji jednorazowych, a ważnych 

dla kultury miasta. Zarząd wspierał 

te działania ponieważ wszędzie tam byli 

członkowie spółdzielni lub ich dzieci. 

Czasami zapomina się o tej działalności, 

gdy pojawiają się jakieś nowe problemy. 

Od początku kieruje spółdzielnia pani 

Zofia Murańska-Łężna. Założyła spółdzielnię 

i jej prezesuje z pomocą zastępcy 

ds. technicznych i Rady Nadzorczej. 

Zarząd spółdzielni ma wiele zmartwień, 

zwłaszcza z utrzymaniem czystości z powodu 

podrzucania śmieci przez różne 

obce osoby. Brakuje także środków na 

niektóre działania techniczne, a chodzi 

o to, by nie obciążać zbytnio mieszkańców. 

Spółdzielnia kudowska należy do 

lepszych spółdzielni mieszkaniowych 

w kraju. Mieszkańcy spółdzielni coraz 

bardziej czuja się spółdzielcami. Jeszcze 

20 lat temu dominowała postawa, że nie 

mieszkają u siebie, ale w mieszkaniach 

wynajętych. Teraz świadomość uległa 

znaczącej zmianie, a wraz z nią wzrasta 

kultura osiedla spółdzielczego, widoczna 

w wystroju domów, solidarnym zachowaniu 

się spółdzielców i w coraz lepszym 

współdziałaniu ludzi. 

Redakcja 

16

WSPOMNIENIA 

50 lat kudowskiego 

Liceum Ogólnokształcącego 

„Przeminie w końcu trudny czas, nauka skończy się, 

z dyplomem w dłoni pójdziesz w świat i rozstaniemy 

się, czasami tylko w chwili czas przypomnimy jak we 

śnie, będziemy tęsknić do szkolnych lat, sen już nie 

wróci nie” 

/Kronika Szkolna/ 

1 września połączono Liceum Ogólnokształcące im. Józefa 

Lompy z Technikum i Zasadniczą Szkołą Zawodową w Zespół 

Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Kudowie- 

Zdroju. Zajęcia lekcyjne odbywają się w trzech budynkach, 

tj. przy ul. Zdrojowej 22a gdzie mieści się siedziba główna, 

przy ul. Głównej 43 i przy ul. Fabrycznej 15. 

W roku szkolnym 2010/2011 Liceum Ogólnokształcące 

im. Józefa Lompy mieszczące się przy ul. Zdrojowej 22a 

obchodzi Jubileusz 50-lecia przekazania do użytku Szkoły 

Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego. 

A tak to się zaczęło… 

W 1957 roku powstał projekt budowy drugiej szkoły podstawowej 

w Kudowie-Zdroju, ponieważ budynki szkolne 

przy ul. M. Buczka i 1 Maja z roku na rok nie mogły pomieścić 

wszystkich uczniów i nauka odbywała się na dwie 

i trzy zmiany. Po dwóch latach starań w maju 1959 r. 

rozpoczęto budowę jednopiętrowego budynku przy Alei 

Zdrojowej. 27 maja 1959 r. dokonano uroczystego wmurowania 

aktu erekcyjnego pierwszej szkoły „tysiąclatki” 

Powiatu Kłodzkiego w Kudowie-Zdroju. Szkoła została 

wybudowana w czynie społecznym. 1 września 1960 roku 

nastąpiło podzielenie uczniów szkoły podstawowej z ulicy 

M. Buczka. Szkoła liczyła wówczas 460 uczniów, uczących 

się w 12 oddziałach. Uroczystość oddania do użytku Szkoły 

Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego odbyła się 20 listopada 

1960 r. Decyzją Ministerstwa Oświaty szkoła była 

typem szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego 

jako szkoła rozwojowa z klasą 8. Jej dyrektorem został mgr 

Stefan Pokrzywa, a Grono Pedagogiczne tworzyło dziesięciu 

nauczycieli. W latach sześćdziesiątych wielu dorosłych 

mieszkańców Kudowy chciało uzupełnić wykształcenie. 

Dla zainteresowanych utworzono Punkt Konsultacyjny, 

a dzięki staraniom kolejnego dyrektora - Franciszka Śleziaka 

przy istniejącym liceum otworzono filię kłodzkiego 

LO dla Dorosłych. Od początku lat siedemdziesiątych 

liceum funkcjonowało jako Zespół Szkół Ogólnokształcących, 

składający się z Liceum Ogólnokształcącego dla 

Młodzieży i Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych. 

Od 1 września 2009 roku utworzono Zespół Szkół Ogólnokształcących 

i Zawodowych na bazie istniejącej szkoły 

i Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Kudowie-Zdroju. 

Obecną kadrę nauczycielską tworzą pracownicy wcześniej 

odrębnych placówek. W skład szkoły wchodzą klasy licealne, 

techniczne i zawodowe. Mury Liceum opuściło 3 978 

absolwentów szkoły dziennej i 2 672 abiturientów szkoły 

w systemie wieczorowym. 

• 1961/1962 działał chór składający się z młodzieży 

starszej, zespoły instrumentalne, kółka zainteresowań: 

polonistyczne, historyczne, fotograficzne, filatelistyczne, 

geograficzne. Zostało zorganizowane szereg imprez 

o bogatych programach artystycznych oraz obchodów 

z okazji ważnych rocznic, jak: Akademia z okazji 45–lecia 

Rocznicy Rewolucji Październikowej, poranek dla uczczenia 

XVII Rocznicy Wyzwolenia Dolnego Śląska, Wieczornica 

poświęcona pamięci Władysława Broniewskiego, 

Karola Świerczewskiego, Wyzwolenia Warszawy i inne. 

• 1962/1963 kółka zainteresowań: Filologiczne, Teatralne, 

Filatelistyczne, Turystyczno–Krajoznawcze, Szkolny Klub 

Sportowy, Ognisko Muzyczne, Związek Młodzieży Socjalistycznej, 

Szkolna Kasa Oszczędności, Towarzystwo 

Przyjaźni Polsko–Radzieckiej, Kółko Miłośników Ziem 

Zachodnich, Międzynarodowy Dzień Książki i Prasy 

• 1963/1964 Międzynarodowy Dzień Dziecka, Dzień Matki, 

wycieczki: do Wrocławia, Kłodzka, Książa 

• 25.01.1964 – pierwsza Studniówka w sali tanecznej 

Domu Kultury przy KZPB 

• 16.05.1964 – pierwszy „ostatni dzwonek” klasy maturalnej, 

klasy XI, wychowawca Jadwiga Pokrzywa 

• 19.05.1964 – pierwsza matura, do której podeszło 25 

absolwentów 

• 1965 – w związku z 20–leciem Państwa Polskiego 

i miasta postanowiono wybudować nowoczesne boisko 

sportowe, do wykonania którego przyczynili się w dużej 

mierze uczniowie w ramach prac społecznych i wykonali 

pracę na sumę 70 tys. złotych. 

Powiedzonka powstałe przy tej okazji: 

„Lubię kopać, to zdrowie, a zwłaszcza w rowie”, „Lubię 

chodzić do tej szkoły, gdzie na lekcjach kopią doły”, „Jeśli 

chcesz zdobyć karierę sportowca, zgłoś się łopatą do 

prof. Wołowca”, „Chcesz mieć boisko koło szkoły, weź łopatę 

i kop doły”. 

• 1968-1970 – działalność klubu dyskusyjnego „Pro & Kontra” 

• 29.09.1976 – cykl pogadanek na temat życia niewidomych 

i przeżyciach w Obozach koncentracyjnych oraz 

XXXI rocznicy Zwycięstwa Nad Faszyzmem Hitlerowskim 

i Powrotu Prastarych Ziem Piastowskich do Macierzy 

• 01.09.1990 – do szkoły wróciła religia 

• 1992 – z inicjatywy p. r. Brodziak, p. J. Koczot i p. K. Baldego 

powstała klasa przyrodnicza z autorskimi programami 

nauczania geografii, chemii i biologii 

• 04 – 13.05.1993 – strajk nauczycieli, jednak matura odbyła 

się bez zakłóceń 

• 1993 – pierwsza Sesja Ekologiczna, która następnie 

przekształciła się w Naukowe Spotkania Ekologiczne 

• 14.09.1995 – rozpoczęcie corocznych obchodów „Dnia 

Ziemi” 

• 17.08.1996 – zawiązanie współpracy z Miastem Partnerskim 

Horn–Bad Meinberg w Niemczech 

• 1996 – początek współpracy z Kudowskim Towarzystwem 

Teatralnym „Drogi Czasu” 

• 1997 – rozpoczęcie współpracy z Parkiem Narodowym 

Gór Stołowych, realizacja wspólnych projektów, np. 

„Ocalmy żabie kumkanie” i udział w „ Międzynarodowym 

Programie Czynnej Ochrony Płazów”, akcje Sprzątanie 

Świata, warsztaty naukowo-edukacyjne 

• 26.06.1999 – Pierwszy Szkolny Festyn „Lompiada”, który 

wszedł na stałe do kalendarza szkolnych uroczystości 

i przynosił spore zyski, przeznaczone m.in. na modernizację 

instalacji elektrycznej w szkole i unowocześnienie 

pracowni komputerowej /lata 2000 i 2002/ 

• 05.01.2001 – inauguracja Szkolnego Klubu Europejskiego 

17

WSPOMNIENIA 

• 20.01.2001 – pierwszy Bal Charytatywny na Rzecz Liceum, 

który przyniósł zysk 

10 000 zł, przeznaczone na zakup sprzętu sportowego 

• 23.04.2001 – początek współpracy z Gimnazjum w niemieckim 

mieście Wuppertal 

• 2002 – drugi bal Charytatywny z zyskiem 6 000 zł, przeznaczonych 

na wymianę okien w pracowni komputerowej 

• 2002 – początek współpracy z Domem Małego Dziecka 

w Kłodzku, akcje „I ty możesz zostać Mikołajem”, „Zajączek” 

• 15.03.2002 – pierwsze Drzwi Otwarte dla uczniów klas 

trzecich Gimnazjum 

• Liceum zaliczane do 50 najlepszych szkół ponadgimnazjalnych 

na Dolnym Śląsku, druga szkoła powiatu kłodzkiego 

w rankingu szkół gazety „Newsweek – Polska” 

• 13.06.2003 – pierwszy Licealny Festiwal Nauki 

• Stała działalność uczniów i nauczycieli w Kudowskim Stowarzyszeniu 

na Rzecz Osób Niepełnosprawnych „Klika” 

• Współpraca z Kudowskim Kołem Kombatantów i Sybiraków 

• Cykliczne wydawanie Szkolnej Gazetki „LOMPEK” 

• 2004 – otwarcie Pracowni Multimedialnej 

• 01.04.2004 – pierwszy szkolny „Talent Show” 

• 01.04.2004 – pożar w szkole 

• 27.09.2004 – pierwsze Międzyszkolne Warsztaty Astronomiczne 

• Współpraca z Gimnazjum w Vhrlabi – Republika Czeska 

dotycząca edukacji ekologicznej 

• 25.11.2004 – pierwsze obchody Międzynarodowego Dnia Misia 

• 15.12.2004 – renowacja i otwarcie Sali Gimnastycznej 

• 11-13.11.2005 – rozpoczęcie współpracy ze Szkołą Dydaktyki 

Fizyki pod nazwą „Borowice w Kudowie” 

• 08.01.2006 – początek współpracy z Wielką Orkiestrą 

Świątecznej Pomocy 

• 16-27.10.2006 – po raz pierwszy zbiórka monet w ramach 

akcji „Góra Grosza” 

• 09.05.2008 – nadanie imienia Profesor Ireny Leśniak-Kulpowej 

gabinetowi polonistycznemu w budynku szkoły 

• Stała współpraca z Przedszkolami i Szkołami Podstawowymi 

oraz Gimnazjum 

• Regularna współpraca z Kudowskim Ośrodkiem Kultury 

Promocji i Sportu dotycząca współorganizacji Nocy Świętojańskiej, 

Festiwali Moniuszkowskich, imprez okolicznościowych 

• Kontakty z muzeami, uczelniami wyższymi, bibliotekami 

i wydawnictwami 

• Stała współpraca z Urzędem Miasta w Kudowie-Zdroju, 

Biblioteką Miejską i Skansenem Kultury Ludowej Pogórza 

Sudeckiego, oraz Domem Pracy Twórczej „Cyganeria” 

• Kontakty z instytucjami i placówkami miejskimi oraz 

powiatowymi, w tym z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną 

w Dusznikach-Zdroju 

• 1.09.2007 – połączenie Liceum Ogólnokształcącego 

z Zespołem Szkół Ponadgimnazjalnych w Zespół Szkół 

Ogólnokształcących i Zawodowych 

20 listopada 1960 r. Liceum Ogólnokształcące w Kudowie- 

Zdroju otrzymało imię Józefa Lompy i zyskało miano popularnego 

„LOMPKA”. Ufundowano z tej okazji tablicę pamiątkową, 

która do dziś widnieje na bocznej ścianie budynku. 

Nazwisko Patrona posłużyło jako baza słowotwórcza do 

określania działalności szkolnej: 

„EKO - LOMPEK” – Szkolne Koło Ekologiczne 

„LOMPIADA” – Szkolny Festyn 

„LOMPEK” – Gazetka Szkolna 

Uczniowie z dumą noszą tarcze przypinane na uroczystości 

szkolne i koszulki z logo szkoły 

Wspomnień czar 

„Są osoby, które się pamięta, i osoby, o których się śni.” 

„Najbardziej utkwiły mi w pamięci te niedokończone 

studniówki za czasu stanu wojennego, kiedy obowiązywała 

godzina policyjna.” 

/E. Kleszczyński/ 

„Pamiętam słynne szkolne powiedzenie: 

, które miało wiele znaczeń. 

Ciekawe, czy ktoś pamięta, kto jest jego autorem?” 

/R. Piechocińska/ 

Pół wieku, to szmat czasu. Szkoła była świadkiem 

wielu sukcesów, ale i porażek. Jej absolwenci pracują 

w różnych zawodach, zajmują wysokie stanowiska, są 

wśród nich profesorowie wyższych uczelni, prezesi, 

dyrektorzy, lekarze, nauczyciele, księża, biznesmeni, 

burmistrzowie i starostowie. 

Kudowskie liceum do dziś cieszy się dobrą opinią, 

a my – dyrekcja i nauczyciele – dołożymy wszelkich 

starań, aby utrzymać wysoki poziom nauczania oraz 

przyjazną uczniom atmosferę. 

20 listopada br. będziemy świętować Jubileusz 50- 

lecia. Szczegóły na naszej stronie internetowej: 

www.lo.kudowa.i7.pl 

Współpraca: 

Ewa Różewicz 

Małgorzata Lewandowska-Buksak 

Sylwia Bielawska 

18

HISTORIA 

Refleksje historyczne 

przy akompaniamencie 

muzyki Wagnera (cz. II) 

Walkiria 

W mitologii germańskiej Walkiria to 

bogini wojowniczka 

Zbigniew Kopeć 

Król Prus kierując się zasadą dziel 

i rządź, pozyskiwał stronników wśród 

licznych rodów szlacheckich swojego 

państwa, nadając swoim bezgranicznym 

zwolennikom tytuły hrabiowskie. 

W 1778 roku w Jeleniowie osiedlił się 

ród von Mutiusów, który został nobilitowany 

i wpisany w pruski stan rycerski 

w 1745 roku. Członkowie tej rodziny 

piastowali ważne urzędy w państwie pruskim, 

m.in. byli ambasadorami Prus przy 

wielu stolicach europejskich. Posiadali 

na Śląsku liczne majątki, w tym leżący 

w pobliżu Dobromierza majątek Bronów. 

Nowy właściciel Jeleniowa, hrabia 

Franz Bernhard von Mutius, przebudował 

zakupiony dwór na barokowy pałac. 

Ponowna rozbudowa posiadłości miała 

miejsce w 1850 roku - ówczesny właściciel, 

Carl von Mutius, dobudował skrzydło 

wschodnie z wieżą w stylu włoskim. 

Pałac wówczas nazywano „Carlshof ”, zaś 

ozdobą posiadłości był duży park w stylu 

angielskim z pawilonem ogrodowym. 

Symbolem stał się ustawiony na dziedzińcu 

jeleń odlany z brązu. Kilka lat 

wcześniej ród von Mutiusów nabył dobra 

w Wałbrzychu. Ciekawostką jest zabytek 

sakralny czyli kamienny, Jan Nepomucen, 

usytuowany przy wewnętrznej drodze 

do kościoła św. Barbary, na tzw. Starym 

Zdroju w Wałbrzychu, przy ulicy 11 Listopada. 

Ufundował go w roku 1751, właściciel 

uzdrowiska „Stary Zdrój” Franz 

Josef von Mutius z Głogowa, kanclerz 

biskupa Filipa Gotarda von Schaffgotcha. 

Napis brzmi ”Świętemu Janowi Nepomucenowi, 

wyśmienitemu, czcigodnemu patronowi 

sporządzono ten pomnik na jego 

cześć”. Podpis: Królewski Radca Sądowy, 

Franz Joseph von Mutius. 

Z chwilą przejścia Śląska pod pruskie 

berło zaszło wiele zmian, 14 września 

1763 r. władze pruskie wprowadziły ustawy 

germanizacyjne: usuwając nauczycieli 

nieznających języka niemieckiego 

ze szkół, sprowadzając z głębi Prus burmistrzów 

w miejsce niemówiących po 

niemiecku, nawet zakazano zawierania 

małżeństw, gdy oblubieńcy nie znają 

niemieckiego. Uprzywilejowane miejsce 

kościoła katolickiego zajął kościół protestancki 

faworyzowany przez kolejnych 

władców pruskich. W 1797 roku wydano 

kolejne przepisy „Preussisches Allgemaine 

Landrecht”, które normowały w paragrafach 

od 237 do 317 kwestie parafii 

i jej funkcjonowania oraz duszpasterstwa. 

Z materiałów na jakie trafiłem w archiwach 

wynika, że rodzina von Mutiusów 

była patronem obecnego kościoła pod 

wezwaniem św. Katarzyny. Do obowiązków 

patrona należała odbudowa, konserwacja, 

wyposażenie wnętrza a niekiedy 

utrzymanie proboszcza w zamian za 

to otrzymywali przywileje. Patron miał 

duży wpływ na obsadę urzędu proboszcza, 

prawo do zajmowania pierwszego 

miejsca w kościele, przywilej posiadania 

kluczy, prawo do bezpłatnego pogrzebu. 

Stąd wypływa wniosek, że rodzina Mutiusów 

w wielkim stopniu oddziaływała 

na życie polityczne, gospodarcze i kulturalne 

naszej okolicy. 

John Quincy Adams (dyplomata, szósty 

prezydent USA) przebywając w sierpniu 

1800 roku na terenie Hrabstwa Kłodzkiego 

w swych listach o Śląsku wyraził się 

tak: „Hrabia Magne jest jednym z tych 

bardzo bogatych, szlachetnie urodzonych, 

z których piętnastu, czy dwudziestu 

posiada prawie całą prowincję śląską”. Do 

tej elity należała rodzina von Mutiusów. 

Trzy miesiące od pokoju w Tylży, 9 października 

1807 roku w Prusach wydano 

edykt o zniesieniu dziedzicznego poddaństwa 

chłopów. Przywiązani od kilku 

wieków do ziemi, mogli teraz się swobodnie 

poruszać, wybierać inne zawody 

i dysponować ziemią. Jednak prawdziwa 

wolność stanu chłopskiego pojawiła się 

wiele lat później. Im bardziej studiowałem 

i wgłębiałem się w dzieje miejscowej 

arystokracji tym bardziej byłem rozczarowany. 

By nie powielać zapisów kronik 

i czasopism kłodzkich przestudiowałem 

czasy współczesne. 

Fot. Ex Libris Maxa von Mutiusa. 

Analizując kolejne losy pokoleń von 

Mutiusów, w tym na dość znanej niemieckiej 

pisarki Dagmar von Mutius, która zamieszkiwała 

w Jeleniowie do 1946 roku. 

Urodziła się w roku 1919 w Christianii 

(Norwegia) jako córka niemieckiego dyplomaty 

Gerharda von Mutiusa. Znaczną 

część dzieciństwa spędziła w Norwegii, 

Danii, Niemczech i Rumunii. Jednak jej 

domem była posiadłość w Jeleniowie, 

czyli siedziba rodu von Mutius. Dagmar 

von Mutius napisała wiele eseji i opowiadań. 

Zmarła w 2008 roku w miejscowości 

Hajdelberg nad brzegiem Renu. 

Tego prawdziwego Renu, świętej rzece 

Germanii, gdzie kąpią się trzy jego córki 

ciąg dalszy na stronie 24 

19

Dyrektorzy kudowskiego Liceum Ogó 

Stefan Pokrzywa 

(1960-1968) 

Jan Bruk 

(1968-1970) 

Franciszek Śleziak 

(1970-1989) 

Grono Pedagogiczne wraz z uczniami Liceum Ogólno 

Profesorowie i doktorzy habilitowani – absolw 

20 

Prof. dr hab. 

Jan Rzońca 

Prof. dr hab. 

Grzegorz Karch 

Prof. dr hab. 

Marek Ziętek

lnokształcącego w latach 1960-2010 

Zbigniew Krysiak 

(1989-2002) 

Renata Brodziak 

(2002-2007) 

Ewa Różewicz 

od 2007 

kształcącego w Kudowie-Zdroju, 1 września 2010 r. 

enci kudowskiego Liceum Ogólnokształcącego 

Prof. dr hab. 

Henryk Wąsowicz 

Dr hab. 

Maciej Szymczyk 

Prof. dr hab. inż. 

Wiesław Ładoński 

21

Kudowa-Zdrój z lotu ptaka 

Budownictwo po 1945 roku 

Kudowa-Zdrój uzyskała prawa miejskie 1 lipca 1945 r. 

Dzięki nowemu budownictwu po 1945 r. – Kudowa stała się pięknym miastem (11000 mieszkańców) 

◀◀ 

Dzielnica Fabryczna. 

Budynki mieszkalne 

wybudowane po 1945 r. 

◀◀ 

Centrum Kudowy, 

nowe budownictwo po 1945 r. Na 

pierwszym planie ulica Norwida 

i Spółdzielnia Mieszkaniowa 

22 

Liczne i bardzo dobrej jakości zdjęcia wykonała firma Foto-Lot Paweł Fabiszewski 

– dziękujemy za zgodę na ich zamieszczenie w Pamiętniku Kudowskim 

(Redakcja)

◀◀ 

Górna Kudowa, 

osiedle domów jednorodzinnych, 

pensjonatów i hoteli 

wybudowanych po 1945 r. 

◀◀ 

Osiedle nowo wybudowane 

przy ulicach Dębowej, Świerkowej, 

Cisowej 

23

HISTORIA 

– strażniczki złota ukrytego w głębinach. 

Sądziłem, że powrót do brzegów tej rzeki 

oczyścił z grzechów jej sumienie i wniósł 

w życie pisarki uwolnienie od klątwy Nibelungów. 

Pozwoliłoby jej obiektywnie 

spojrzeć w przeszłość i przyszłość Niemiec. 

Jak bardzo się pomyliłem. Otóż trafiam 

na jej wspomnienia, wydrukowane 

w książce Marianne Weber „Kobiety wypędzone. 

Opowieść o zemście zwycięzców”. 

Trafiam na słowa... 

Opowieść 

o zemście zwycięzców 

„Hrabia Strachwitz, który w tych 

dniach stacjonuje ze swoim sztabem 

w Kudowie, wciąż doradza nam ucieczkę, 

tak byśmy zdążyły dotrzeć na czas na 

Zachód. Ponieważ hrabstwo Kłodzkie 

zostało ogłoszone twierdzą i nie wolno 

go opuszczać, mogłybyśmy to zrobić wyłącznie 

same, bez naszych ludzi. Dlatego 

propozycja ta jest dla nas nie do przyjęcia. 

Marie-Elisabeth, która została powołana 

do pracy w zakładach zbrojeniowych 

w Zakrzu, również nie zostałaby z niej 

zwolniona”. „Piątego maja otrzymujemy 

rozkaz ewakuacji” (5.05.1945 droga Jeleniów–Kudowa-Nachod) 

„Uciekające jednostki 

policji i SS jadą w trzech szeregach, 

dwóch poruszających się w jedną stronę, 

i jednym w przeciwną. Wszyscy są bardzo 

rozdrażnieni”, (9.05.1945) „Czescy partyzanci 

tropią ukryty esesmanów, po czym 

wszystkich bezwzględnie rozstrzeliwują, 

ponieważ SS kilka dni wcześniej urządziła 

krwawą jatkę w jednej z wsi.”. 

(9.05.1945) Do końca mych dni nie 

zapomnę tego poranka: wiejski plac, 

skrzyżowanie trzech ulic. Rosyjska rzeka 

nadciąga dwoma strumieniami, wpada 

w trzeci. Mieszkańcy wsi w szale zwycięstwa, 

pełni słowiańskiego sadyzmu 

i radości, że mają w nas, jedynych tu 

Niemcach, obiekt, na którym mogą zademonstrować 

Rosjanom swoją solidarność. 

A my w środku. Dzieci blade, niewyspane, 

straszliwie brudne”. „Kolejny 

okres życia w Jeleniowie charakteryzuje 

się ową dziwną słowiańską nieobliczalnością, 

która w bolszewizmie odnalazła 

szczególne spełnienie. Z perspektywy 

czasu upodabnia się do obrazów wojny 

trzydziestoletniej. Kiedy byłyśmy w samym 

centrum wydarzeń, nie miałyśmy 

dość dystansu, aby to sobie uświadomić. 

Całymi dniami, całymi tygodniami ciągną 

po naszej szosie hordy żołnierzy. 

Zmotoryzowani, na koniach, z wozami 

i taborami. Ludzie wszystkich ras zjednoczeni 

pod rosyjską flagą. Obcy, zbrodniczy 

i jednocześnie dziecinni. Odrażający 

w tej mieszance, ale także pełni tajemniczej, 

niezłamanej pierwotności. Na ich 

twarzach - rozległość wschodnich stepów, 

płodna siła ukraińskich równin, posępność 

syberyjskiej tajgi. Potężni mieszkańcy 

północy, krępi, skośnoocy Mongołowie 

ze Wschodu, żylaści Kozacy, wiecznie 

czymś zajęci Żydzi, ciemnoskórzy górale 

kaukascy. Starsi mężczyźni, w których, 

miękkich oczach można odkryć jeszcze 

coś z dobroduszności dawnych rosyjskich 

chłopów. Ci w średnim wieku już ukształtowani 

duchowo przez komunizm. Najmłodsi, 

niemal dzieci, o niedojrzałych 

twarzach przestępców”. „(Lewin dworzec 

kolejowy 1947 rok) Na dworcu czekamy 

sześć godzin, aż w końcu wsiadamy do 

bydlęcych wagonów. W ciągu tych sześciu 

godzin pojawiają się wszyscy jeleniowianie, 

którzy pozostają w domu. Przynoszą 

nam, wyjeżdżającym babki, zupy, ciasta, 

kawę w ziarnach, mleko, ziemniaki, 

wszystko z Jeleniowa. My zaś mamy jedynie 

niepewność co do naszej przyszłości 

w Niemczech, do których droga prowadzi 

przez stratę, udrękę, opresje, niedostatek, 

przynajmniej w Polsce, gdzie czekają nas 

kontrole i transport. 

Nasz młody Polak, Andrzej, jeszcze raz 

pojawia się przy wagonie, częstuje wódką. 

Jest wśród nas, pełen zrozumienia. Nagle 

ktoś zaczyna śpiewać pieśń o Śląsku, wielu 

się przyłącza, rozbrzmiewają nowe pieśni 

- żegnaj, kochana ziemio rodzinna”. 

Dagmar von Mutius kobieta światowa, 

intelektualistka, autorytet wśród 

„wypędzonych” wyparła z swej pamięci 

lata 1938-45, czas okupacji i najazdu na 

swych sąsiadów Czechosłowację i Polskę. 

Czas zagłady wielu milionów ludzi. 

Nie sądzę by nie wiedziała jak wyglądał 

wrzesień 1939 roku na polskich drogach, 

w polskich miastach i wsiach. Jak parły 

zagony teutońskich rycerzy z napisem 

„Got mit uns” lub „trupią czaszką” na 

wschód by nieść wolność i przestrzeń życiową 

ludowi Germanii. Jak do tego doszło, 

że wiele lat po II wojnie światowej 

nie wspomniała ani słowem o obozach 

zagłady, położonych na rodzinnych dobrach 

ziemskich von Mutiusów, tuż pod 

jej nosem. Nigdy też nie wspomniała 

o silnych powiązaniach rodziny z nazistami. 

Brat Dagmar o imieniu Bernhard 

Ludwig von Mutius, jako oficer SS po 

zakończeniu II wojny światowej „odbył 

staż” w Workucie (ZSRR). Gdyby nie starania 

rodziny i pana Adenauera, prawdopodobnie 

z tej katowni by nie wrócił. Patrzę 

na tekst i nasuwa się pytanie – a kto 

te „hordy ze wschodu” w 1945 roku sprowadził 

do Kudowy?!! Okazuję się, że nie 

tylko moja tytułowa Walkiria cierpiała na 

specyficzny zanik pamięci, kolejne pokolenia 

też, co można odszukać w artykule 

Elisabeth Kynast „ Moja historia życia 

od 1945 roku” wydrukowana w numerze 

188 z 2009 roku czasopisma „Ziemia 

Kłodzka”. Ich weiß nicht (nie wiem) tak 

pobrzmiewa prawda o Kudowie z czasów 

hitlerowskich i nie jest to przypadek 

odosobniony. Jak długo musi trwać taki 

stan, by być adwokatem diabła, nie jestem 

zdolny odpowiedzieć … 

Zygfryd 

Zastanawiałem się, kto ma zostać Zygfrydem, 

wnikliwie wczuwając się w piękno 

umysłu Wagnera. Przypomniała mi się 

praca Arkadiusza Kuzio-Podruckiego dr 

nauk humanistycznych, historyka i publicysty 

piszącego o arystokratycznych 

rodach Śląska. Autor zachwala ród Strachwitzów, 

który osiedlił się w Strachowicach 

koło Wrocławia (dziś dzielnica miasta) 

dzięki dobrej woli śląskich Piastów. 

W XVII w. otrzymali tytuł baronów cesarstwa, 

a pod koniec XVIII w. tytuł pruskich 

hrabiów (patrz – Wikipedia.pl). Nasza 

Walkiria-Dagmar von Mutius wspomina 

pobyt Hyazintha Grafa Strachwitz von 

Groß-Zauche und Camminetz w Jelenio- 

24

HISTORIA 

wie i Kudowie w ostatnich miesiącach II 

wojny światowej. Graf Strachwitz urodził 

się 30 czerwca 1893 roku w Kamieniu 

Śląskim (niem. Groß Stein). Jak na arystokratę 

płci męskiej przystało marzył, 

by zostać rycerzem. Tak też się stało 

17 kwietnia1933 roku wstąpił do zakonu 

rycerskiego o nazwie „Zakon Trupiej 

Czaszki” czyli SS (Schutzstaffel) otrzymując 

legitymację nr 82857 i pierścień ze 

złota Renu, pierścień Nibelunga z „trupią 

czaszką” w herbie. Do dziś w archiwach 

zapisane są słowa składanej przysięgi: 

Ich schwöre Dir, Adolf Hitler, Als Führer 

und Kanzler des Deutschen Reiches Treue 

und Tapferkeit. Ich gelobe Dir und den von 

Dir bestimmten Vorgesetzten Gehorsam 

bis in den Tod, So wahr mir Gott helfe. 

(Przysięgam Ci, Adolfie Hitlerze, jako 

wodzowi i kanclerzowi Rzeszy Niemieckiej 

wierność i odwagę. Przyrzekam Tobie 

i przełożonym, których wyznaczysz, wierność 

do śmierci, tak mi dopomóż Bóg.) 

Jego aktywność w realizacji celów zakonu 

od samego początku jest ogromna. 

Zygfryd – czyli hrabia Strachwitz, udzielał 

się w krwawej kampanii wrześniowej 

w Polsce a potem na terenie Francji. Gdy 

znalazł się na stepach Rosji pokazał co 

potrafił – jatka za jatką. „Ojciec Zakonu” 

Heinrich Himler wypowiadał się 

o Strachwitzu jako jednym z najlepszych 

i najbardziej zaufanych dowódców SS, 

wynagradzając za wierną służbę rangą 

generała Waffen – SS. Archiwa niemieckie 

podają liczbę około 900 000 zarejestrowanych 

członków czarnego zakonu 

SS na lata 1944/45. Zakonu elitarnego, 

do którego należało wielu arystokratów 

i intelektualistów niemieckich, których 

pociągała doktryna krwi i ziemi, elit 

przyszłości zbudowanych na złocie Renu. 

Ogrom zbrodni tych wybrańców jest 

tak przerażający, że nie będę tego opisywał. 

Z polecenia wodza Adolfa Hitlera, 

hrabia Strachwitz w styczniu 1945 roku, 

zorganizował na naszym terenie grupę 

bojową „Panzerjäger Brigade” składającą 

się z 3 batalionów niszczycieli czołgów 

Tekst SPIEGEL nr 8/49 

Hyazinth Graf Strachwitz 

i 8 000 żołnierzy, która miała powstrzymać 

„hordy ze wschodu”. Hrabia wraz ze 

swoim sztabem spędził w Kudowie kilka 

miesięcy i miał czas przemyśleć sprawę, 

co robić dalej. Hrabia „daje nogę” w stronę 

matecznika zakonu trupiej czaszki Bawarii. 

W operze Ryszarda Wagnera, Zygfryd 

posiadał hełm, taką czapkę niewidkę 

– wykutą ze złota Renu i oczywiście hrabia 

Strachwitz też. Dzięki niej znikł i nie 

poniósł odpowiedzialności za zbrodnie, 

nie musiał popełnić samobójstwa jak „Ojciec 

Zakonu ” Heinrich Himler. 

Niespodziewanie pojawił się na Bliskim 

Wschodzie jako mile widziany specjalista 

od oręża i budowania nowych struktur 

tamtejszych zakonów. Tam witany jest jak 

bohater, z otwartymi ramionami przez 

spragnionych wielkości i złota Arabów. 

Zadziwiająca wizja Wagnera jest nie tylko 

ponad czasowa, ale i ponad rasowa. 

Arabowie tworząc Ligę Państw Arabskich 

w marcu 1945 r. jako jednolitą siłę przeciwstawną 

ruchowi syjonistycznemu, 

skrzętnie skorzystali z doświadczeń rycerzy 

„Zakonu Trupiej Czaszki”. Zapraszali 

ich bez żadnych ograniczeń gwarantując 

swobodę, prawa obywatelskie i opiekę 

nad rodzinami, nadając status specjalistów, 

doradców itd. Świat arabski zapatrzony 

w Niemcy, współpracował z Hitlerem 

od momentu jego dojścia do władzy. 

Ale to już temat na inną „operę”. Replika 

III Rzeszy w świecie arabskim stała się 

realna. Rycerze z Niemiec w tym hrabia 

Strachwitz jako Zygfryd, wmawiają „silnym 

ludziom z Arabii”, że stworzą armię 

jakiej jeszcze świat arabski nie widział, 

która będzie dumą Wschodu i Mieczem 

Proroka. Wobec czego pułkownik Adib 

ibn Hasan al-Shishakli dla którego pracował 

Strachwitz, postanowił zostać Bismarkiem 

ludów arabskich, a jego motto 

„Chcę uczynić z Syrii Prusy Arabii” znane 

jest do dziś. My Polacy już od dzieciństwa 

wiemy, że takie działania to siły 

zła, narodowy wieszcz Adam Mickiewicz 

przepowiedział „Niedaleko Damaszku 

siedział diabeł na daszku. W kapeluszu 

czerwonym kwiatuszkami upstrzonym”. 

Wydarzenia, które opisuję z lat 1947-1951 

w podobnym stylu przebiegały w Egipcie, 

gdzie generał Muhammad Nadżib otaczał 

się podobnym towarzystwem. Wymienione 

grupy w Syrii i Egipcie przeprowadziły 

zamachy stanu, obejmując władzę. 

Doszukałem się setek nazwisk członków 

SS różnych formacji i stopni, którzy 

według prawa z okresu procesu norymberskiego 

oraz prawa Unii Europejskiej 

byli i są zbrodniarzami wojennymi. 

Zbrodniarzami, którzy nigdy nie byli osądzeni. 

Wagnerowskiego Zygfryda spotkała 

zasłużona kara, został tylko z niego 

popiół. Hrabia Strachwitz spokojnie 

wrócił do Niemiec, dożywając późnej 

starości na emeryturze generała Bundeswehry. 

Pamiętajmy, że przemoc została 

związana z kłamstwem, bo jedynie w ten 

sposób można było ją uwiarygodnić. Kartoteki 

rycerzy „Zakonu Trupiej Czaszki ” 

gdzieś się z czasem zapodziały i nie wiadomo 

gdzie. Często dorobiono im nowe 

życiorysy, nazwiska i sukcesy. Dziś Polacy 

w niektórych śląskich kościołach modlą 

25

HISTORIA 

się w ich intencji razem z polskimi biskupami, 

i w tym momencie nic i niczego nie 

rozumiem, wierzę jednak podświadomie 

w mądrość Stwórcy. 

Wiersz więźnia 

Martin Niemöller pastor luterański, 

więzień który przeżył piekło obozu Dachau 

w latach 1937-1945, napisał taki 

wiersz: 

„Kiedy przyszli po Żydów, nie protestowałem. 

Nie byłem Żydem. 

Kiedy przyszli po komunistów, nie 

protestowałem. Nie byłem komunistą. 

Kiedy przyszli po socjaldemokratów, 

nie protestowałem. Nie byłem socjaldemokratą. 

Kiedy przyszli po związkowców, nie 

protestowałem. Nie byłem związkowcem. 

Kiedy przyszli po mnie, nikt nie protestował. 

Nikogo już nie było.” 

Wiersz ten jest odpowiedzią na wiele 

pytań jakie padają, także o zaniechaniu 

i jego skutkach. W Apokalipsie św. Jana 

czytamy: 

„jeśli nie będziesz zimny ani gorący, 

a tylko letni, to pocznę wypluwać 

cię z ust moich”. 

24 WOJSKOWY SZPITAL 

UZDROWISKOWO-REHABILITACYJNY 

SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD 

OPIEKI ZDROWOTNEJ 

Wczoraj i dziś 

Pierwsza nazwa obiektu to „Sanatorium 

Oficerów Wojska Polskiego” – zostało 

zorganizowane w grudniu 1945 

roku rozkazem naczelnego Dowództwa 

Wojska Polskiego nr 0308/Org. z dnia 

31 października 1945 r. Szpital-sanatorium 

powstał w Willi Maria dr Hermana 

w centrum uzdrowiska Kudowa-Zdrój. 

Pierwszym komendantem był kpt. lek. Józef 

Kudesz. W latach 1945-46 przebywali 

w Sanatorium: Władysław Gomułka, Bolesław 

Bierut, Marian Spychalski, Marszałek 

Koniew, Willy Sthoff. W 1949 roku 

wicepremier Piotr Jaroszewicz przeznaczył 

znaczne kredyty na zakup urządzeń 

balneologicznych. 

Dalsza rozbudowa pawilonów Sanatorium 

odbywa się pod kierunkiem nowego 

Komendanta mjr lek. Mieczysława Walewskiego. 

Liczba chorych w 1951 roku 

wynosiła 150 osób miesięcznie. Otworzono 

dwa oddziały lecznicze, wykonano 

drogi dojazdowe. Sanatorium posiadało 

gospodarstwo rolne, przekazane później 

Spółdzielni Produkcyjnej w Słonem. 

Oprócz działalności leczniczej odbywały 

się w nim działania mobilizacyjne, zapasy 

dla szpitali polowych, szkolenia rezerw 

i ćwiczenia wojskowe. W 1969 roku komendantem 

Sanatorium został płk doc. 

dr Leszek Warszylewicz, zastępcą ds. 

lecznictwa mjr lek. Zbigniew Kayzer. Powstały 

bardziej nowoczesne gabinety do 

Janina Piotrowska-Iwanow 

Załoga Sanatorium Oficerów WP (1949 r.) 

fizykoterapii, balneologii, laboratorium 

analityczne, gabinet stomatologiczny prowadzony 

przez lek. stomatologa Zbigniewa 

Dobruckiego. 

W 1974 roku komendantem został mjr 

lek. Jerzy Czeredys, wyróżniali się w pracy: 

mjr lek. Marian Moskwa, por. lek. Bogdan 

Smela, mjr Ludwik Kotlarz, plut. Leszek 

Bigosiński, st. kpr. Ryszard Heliński. 

2 maja 1981 przeformowano Sanatorium 

Wojskowe na 24 Wojskowy Szpital 

Uzdrowiskowy, ordynatorami zostali ppłk 

lek. Marian Moskwa, ppłk lek. Kazimierz 

Kondracki. Ważne znaczenie dla rozwoju 

obiektu mieli kwatermistrzowie i logistycy 

np.: mjr Antoni Szczepanek, ppłk Jan 

Wojciechowski i inni. Zatrudnionych 

było 200 mieszkańców Kudowy. 

W 1982 roku powołano Komitet Założycielski 

celem reaktywowania związków zawodowych, 

tworzyli go: Józef Białek, Józef 

Przysiek, Barbara Karbiak, Henryk Rupart. 

Pałac Mutiusów w Jeleniowie 

Kolumna marszowa 24 WSzU-R 

Pracownicy służby mundurowej 

26

HISTORIA 

wojskowych. Główną działalnością Szpitala 

było lecznictwo, w 2002 roku Dyrektorem 

został lek. Zbigniew Górecki. 

Mimo starań i restrukturyzacji Szpital 

przeżył trudny okres destabilizacji. 

W 2004 roku na stanowisko Dyrektora 

24. WSzU-R SP ZOZ Minister Obrony 

Narodowej powołał mgr Zdzisława Jaksę. 

Rozpoczęto kolejne zmiany i przekształcenia, 

zwolniono 30% załogi, reszta pracowników 

przeżyła trudny okres wyrzeczeń. 

Zakład wyszedł „na prostą”. 

Józef Białek 

- kierowca - Przewodniczący NSZZ PW 

Powstał wówczas Niezależny Samorządny 

Związek Zawodowy pracowników Wojska 

z przewodniczącym Panem Józefem 

Białkiem. 

Stefania Irzycka - księgowa 

W 1995 roku komendantem 24. Wojskowego 

Szpitala Uzdrowiskowego był 

ppłk lek. Leszek Chyra, a kwatermistrzem 

mjr Franciszek Martynowicz. Profil leczenia 

pozostał ten sam, byli to pacjenci ze 

schorzeniami układu krążenia, nadciśnieniem 

tętniczym, chorobą wieńcową, 

chorobami narządu ruchu i przemiany 

materii. Słabobodźcowy klimat Kudowy 

Załoga 24. WSzU-R 

i specyficzne wody lecznicze uzupełniające 

składniki mineralne w organizmie 

sprzyjały leczeniu chorych obok nowych 

urządzeń balneologicznych zakupionych 

w czasie kadencji Komendanta Leszka 

Chyry. W 1995 roku uroczyście obchodzono 

50-lecie istnienia Sanatorium Wojskowego. 

W 1999 roku ppłk Franciszka 

Martynowicza zastąpił logistyk ppłk mgr 

Lucjan Żelawski, a zastepcą komendanta 

ds. lecznictwa ppłk lek. Jerzy Żak. 

1 stycznia 1999 decyzją Ministra Obrony 

Narodowej 24. WSzU został przekształcony 

na 24. Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny 

Samodzielny 

Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, 

chorzy kierowani byli na leczenie przez 

kasy Chorych, a następnie przez Narodowy 

Fundusz Zdrowia. Komendantem 

został nadal płk lek. Leszek Chyra, a zastępcą 

ds. lecznictwa płk lek. Zbigniew 

Górecki. Zlikwidowano działalność Szpitala 

w zakresie mobilizacji zapasów, ćwiczeń 

i zmniejszyła się liczba pracowników 

Uzyskane dotacje z Inspektoratu Wojskowej 

Służby Zdrowia pozwoliły na zakup 

najnowocześniejszych urządzeń do 

rehabilitacji w zakresie balneologii i kinezyterapii: 

3D ActoveTrak, Hi-Top, dynaback, 

donator Q, tens-Erba, Aquamed 

itp., oraz aparaturę do prób wysiłkowych, 

badań Holterowskich, spirometry, monitory, 

nowoczesne defibrylatory. 

Masaże podwodne 

Dzięki temu usługi dla kuracjuszy 

i mieszkańców wzrosły i są na wyższym 

poziomie. 

W 2007 roku Dyrektorem 24. Wojskowego 

Szpitala Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnego 

została mgr Wiesława 

Jędruszek, a zastępcą ds. lecznictwa 

lek. internista-balneolog Joanna Piotrowska-Iwanow. 

Ordynatorami: lek. 

Załoga oficerska 24 WSzU Sala reanimacyjna Sala reanimacyjna 

27

ROZMOWY Z UCZNIAMI 

Andrzej Strączyński, lek. spec. chorób 

wewn. Paweł Żukowski i dr n. med. 

Józef Świrski. Kierownikiem Logistyki 

- Marek Omelko, kierownikiem Biura 

Obsługi Kuracjusza - Henryk Rupart. 

Obecnie w Szpitalu następują duże 

zmiany na korzyść, wyremontowano 

wiele pomieszczeń, rozbudowano Zakład 

Rehabilitacyjno-Leczniczy, którym 

kieruje mgr Olga Rumińska. Utworzony 

został oddział szpitalny dla dorosłych 

z chorobami układu krążenia, istnieją 

turnusy profilaktyczno-lecznicze, zarejestrowano 

24. WSzU-R dla chorych 

z PFRON. 

W 2010 roku planujemy przekształcenie 

oddziału szpitalnego w oddział 

Poradnia Rehabilitacyjna przyjmuje 

chorych z Kudowy i okolicy, jak również 

z innych terenów Polski. Np. w roku 2009 

przyjęto w sumie 3 130 chorych i wykonano 

146 962 zabiegów. 

Oddział rehabilitacyjno-kardiologiczny 

– późna rehabilitacja w warunkach uzdrowiskowego 

leczenia sanatoryjnego. Szpital 

dysponuje odpowiednim sprzętem i personelem. 

Zamierzamy nadal poprawiać 

warunki dotyczące spraw socjalnych. 

24. Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo- 

Rehabilitacyjny rozwija się nadal dzięki 

dobrej atmosferze w pracy i oddaniu załogi, 

zwłaszcza w stosunku do kuracjuszy. 

Rozmowa z Marcinem Gawędą 

Sylwia Bielawska 

Marcin Gawęda, bardzo praktyczny młody człowiek. Od 

urodzenia jest mieszkańcem Kudowy-Zdroju. Ukończył 

podstawówkę przy ul. Buczka, a potem Publiczne Gimnazjum 

im. Jana Pawła II. Obecnie uczęszcza do Liceum 

Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Kłodzku. 

Jest uczniem klasy trzeciej. 

S.B.: - dlaczego wybrałeś właśnie to liceum? 

M.G.: Do naszego kudowskiego liceum idą ludzie, bo idą, 

bo im się nie chce szukać czegoś ciekawszego, z lenistwa. 

W mojej szkole jest więcej perspektyw. Tak uważam. W kudowskim 

liceum jest np. tylko jeden nauczyciel od chemii, 

u mnie jest ich aż trzech, do wyboru. Mamy podstawową 

chemię, której każdy musi się uczyć i rozszerzoną w ramach 

fakultetu. Każdy wybiera sobie fakultet w zależności 

od swoich zainteresowań. Różne są do wyboru, nawet artystyczne 

itd. Na swój wymarzony się nie dostałem, bo go 

w ostateczności nie utworzyli, za mało było chętnych. Miał 

być profil fizyczno-chemiczny, załapałem się na biologiczno-chemiczny. 

I nie żałuję. 

S.B.: - a co teraz robicie na fakultecie? 

M.G.: Trochę jestem rozczarowany, bo głównie zadania 

maturalne, teoria, ale to mi się na pewno przyda. 

S.B.: - od kiedy interesujesz się chemią i dlaczego akurat nią? 

M.G.: Pod koniec podstawówki cos mi zaświtało. Nie było 

konkretnego wydarzenia. Jak chodziłem z kolegami, to 

zawsze miałem przy sobie zapałki. Podpalałem wszystko. 

Koledzy śmiali się ze mnie, że kiedyś podpalę wodę. 

W gimnazjum moje zainteresowania rozwinął pan Zbigniew 

Szablewski, nauczyciel chemii. Na jednej z pierwszych lekcji 

zrobił doświadczenie, i było to moje ulubione spalanie. 

Chemia jest twórcza. Jak zacznę eksperymentować, to potrafię 

siedzieć nawet do 23.00. Sąsiedzi też już wiedzą, że 

jak schodzę do piwnicy, to zaraz będą musieli interweniować, 

bo może być różnie. 

S.B.: - czy eksperymentujesz też w domu? 

M.G.: W domu nie. Ale na podwórku już tak. Ale najciekawsze 

doświadczenia robiliśmy jednak w szkole, po 

zajęciach. Przynosiłem z warzywniaka saletrę potasową 

i do tej saletry dodawaliśmy z panem Szablewskim różne 

rzeczy np. cukier, ulepszacze np. magnez, który dawał bardzo 

jasny płomień i iskry a na koniec robił się z tego czarny 

proch. Albo saletra potasowa zmieszana z siarką i węglem 

drzewnym. Wkładaliśmy ją do takich małych pudełeczek, 

które musiały być bardzo szczelne, i albo latało, albo wybuchało. 

Jak dostał się tlen to tylko się paliło. Jak było 

szczelne, to siła nośna powodowała, że pudełeczko fruwało 

po całej klasie. Zajęcia były po lekcjach więc nikt się nie 

czepiał co my tam wyrabiamy. Raz tylko tak zadymiliśmy 

klasę, że trzeba było wszystkie okna otwierać. Na drugi 

dzień jeszcze było czuć w klasie dym. 

S.B.: - a co o twoich zainteresowaniach sądzą rodzice? Czy 

wspomagają cię, czy raczej traktują to jako chwilowe? 

M.G.: Moim rodzicom ogólnie nie przeszkadza to, co robie, 

bo prawie w ogóle w tym nie uczestniczą. Kiedy zaczynam 

coś robić w praktyce zaczynają się nerwy bo to tylko hałas 

i jeszcze może mi się coś stać itp. Jednak gdy zobaczą efekt 

jakiejkolwiek mojej pracy, to cieszą się i chwalą. A więc 

najważniejsze jest osiągnięte :) 

S.B.: - jakie masz plany na przyszłość? 

M.G.: Chcę iść na Politechnikę Wrocławską na wydział chemiczny, 

jest metalurgia, chemia organiczna z ekologią, duży wybór. 

S.B.: - a jak idzie ci teraz nauka? 

M.G.: Dobrze, miałem średnią 3,75. Ale na naukę patrzę 

przez palce. Uczę się do matury. Reszta żeby zaliczyć no 

i żeby „dopa” nie było. Nie lubię uczyć się na pamięć. Na 

przykład na początku na zajęciach fakultatywnych miałem 

problemy, bo pytałem dlaczego tak ma być. Napisałem 

prośbę o przeniesienie i nie żałuję. 

S.B.: - kim chciałbyś zostać? Naukowcem? Wynalazcą? 

M.G.: Wynalazcą nie, bo to się nie opłaca. Coś opracuję, 

coś potrzebnego a potem będę czekał wiele lat na opatentowanie, 

bo tak to u nas niestety wygląda, albo kupią 

to ode mnie Amerykanie, zapłacą niewiele a sami będą 

zarabiali miliony. Patrzę bardziej realnie. Chciałbym pracować 

na uczelni, albo w szkole. Bardzo mi odpowiadają 

godziny pracy nauczyciela. Jest dużo wolnego, wszystkie 

weekendy. Płace też nie są złe, ZUS opłacony. No i przede 

wszystkim chciałbym uczyć przez doświadczenie, tak, by 

uczniowie poznawali chemię poprzez zabawę, żeby ich 

wciągnęła tak, jak mnie. 

Mogę też być spawaczem, bo lubię coś sklecić, zbić, zespawać. 

S.B.: - czym się jeszcze interesujesz? 

W piwnicy mam mały warsztat stolarski. Ręcznie robię różne 

potrzebne mi rzeczy. Zrobiłem szafki, które stoją u mnie 

w pokoju. Gdybym miał lepszy sprzęt były by lepsze, ale 

i tak nie są złe. Jak byłem w pierwszej klasie gimnazjum 

byłem na wakacjach u cioci i zbudowałem domek na drzewie. 

Miał 2 m². Był tak solidny, że potem nie mogłem go 

zerwać. Poza tym gram w siatkówkę. W ciągu roku szkolnego 

chodzę na treningi na halę przy ul. Głównej. 

S.B.: - jesteś bardzo praktyczny. 

Tak, chyba tak. Nie lubię niepotrzebnych rzeczy, np. kwiatków 

w domu. 

S.B.: Dziękuję za rozmowę i życzę powodzenia przy kolejnych 

doświadczeniach oraz przy realizacji swoich planów 

życiowych. 

28

KUDOWIANIE W CHINACH 

Młodzi Kudowianie w Chinach c.d. 

Potem walnęliśmy flachau (nasz wkład 

w wieczór - koszt 6 Y-0,8 $) chińską masakrę 

56% i oglądaliśmy ognie z 8 pietra 

jego hotelu, wyszliśmy na ulicę i kolegę 

zmiotło letko, więc pożegnaliśmy się 

grzecznie i czule i wróciliśmy do naszej 

dzielni, gdzie też naparzanka ogniowa. 

Zjedliśmy pyszną kolację w bocznej 

uliczce, gdzie wszyscy oglądali jakiegoś 

ich Idola. W hotelu poznaliśmy 

zakręconą Niemkę i pełnego parcia na 

edukację światową Malezyjczyka, który 

mówi i pisze po chińsku. Więc napisał 

nam parę zwrotów i adresów w ichnim 

języku, kurde, to jednak nie Indie -angielski 

nie jest wszechobecny. Czasem 

podchodzą do nas Chińczycy aby pogadać, 

celem szlifowania języka, niektórzy 

chcą bowiem, ale wielu ni w ząb... co 

utrudnia troszkiu. Nie wiem co będzie 

po wyjeździe z Pekinu. Ludzie zapytani 

o drogę tłumaczą ci zawzięcie po chińsku, 

uśmiechając się sie słodko. No więc 

my też się uśmiechamy i udajemy że kumamy 

i łowimy następnego. Czasem jak 

widzą że ślęczymy nad planem miasta 

to sami podchodzą i pytają po angielsku 

czy mogą pomóc - a my, o tak proszę 

i tyle angielskiego, ale czasem działa to 

dobrze i się odnajdujemy. 

Pekin ogromny, przeludniony - choć 

i tak ze względu na porę roku nie ma 

tak wielu turystów i w zakazanym mieście 

było momentami (hmm... w końcu 

10 000 komnat) pustawo co jest podobno 

rzadkością. 

Wszędzie policja, flagi, czuć komunę, 

na Placu Tienanmen myślimy o studenckich 

akcjach ala nasz stan wojenny... które 

ja pamiętam z telewizji a Dominika ze 

szkoły... Dziś na mur a jutro w kraj, 

3 marca, 

czyli z Pekinu jedzie pociąg daleko 

... i tak dotarliśmy do Xian, jakieś 

1 000 km na południowy zachód od Pekinu, 

który chcieliśmy jak najszybciej opuścić 

gdyż marzy nam się ciepło. 

I jest cieplej tyle że pada. 

Troszkę nauki mamy za sobą, wiemy 

że na angielski poznawanych Chińczyków 

niezbyt można liczyć (oni uwielbiają 

być naszymi friendami po 30 sek.) więc, 

prosimy by pisali nam na karteczkach po 

ichniemu jak jest: ulica taka a taka, kibel, 

papier, wódka, czy to jest z psa? ile? itd... 

Z Beijingu wyjechaliśmy pociągiem - 

po prostu poszliśmy na dworzec (jakieś 

kilometr od dworca zaczyna się kolejka 

by wejść... no nie kolejka ale narodu jest 

tyle że tworzy się samoistnie) i kupiliśmy 

bilet... hehehe nie tak od razu. 

Pani podawała nam różne ceny, więc ja 

ciągle mówiłem – OK, muszę iść po kasę 

do ATM (bankomat), pani była z okienka 

tzw. anglojęzycznego, ale znała jakieś 

4 słowa, więc pantomimicznie jej pokazywałem, 

w końcu stanęło że są tylko miejsca 

stojące... ale nie za 400 Y tylko za 150 

(70 PLN) więc ok, jedziemy (czy u nas na 

PKP ktoś się kiedyś targował?). Potem 

okazało się że po prostu jej się w głowie 

nie mieściło że są też „biali” którzy nie 

jadą I klasą czy sypialnym. 

Bankomaty, w których możemy wybierać 

kasę, też nie wszystkie - jak się okazało 

tylko China Post i ISBC - partia musi mieć 

pod kontrolą kasę pobieraną przez cudzoziemców. 

Wiec latam po okolicy i testuję 

każdy po kolei... żaden nie chce dać (a kolejka 

do kasy rośnie)... ostatecznie China 

Post - nie da sie oszukać Partii, no ale nic 

szczęśliwi jesteśmy ze mamy bilety... że 

w końcu pojedziemy na południe... 

I przeżyliśmy coś co przewodnik Lonely 

Planet określa jako koszmar. 

Najpierw poczekalnia w hali do naszego 

pociągu jakieś 1 000 osób, konduktor, 

Pan i k... Władca na końcu świata 

wychodzi co 10 minut i przez megafon 

ogłasza że za 10 min będą wpuszczać na 

peron, naród chiński ustawia się w kolejce 

dłuższej niż wielki mur chiński i czeka 

w blokach startowych. W końcu konduktor 

daje znak, naród rzuca się do bramki 

- pamiętacie takie obrazki jak ludność 

w PRL-u pędziła do PDT we Wrocławiu? 

Kiedy podnosili kratę - no coś takiego. 

Swoją drogą jak człowiek mający 

130 cm wzrostu może na głowie niczym 

kobieta z Kongo unieść dwie torby wielkości 

2×2 metry? Ale nic, walczymy 

o lepsze stojące miejsca. Walkę przegrywamy. 

Miejsca przy kiblu. Miejsca miedzy 

wagonami i w szafkach na bagaże 

zajęli chinopodobni nomadzi z plemion 

mongolsko-indiansko-cyganskich. 

Pozostaje nam stać między siedzeniami... 

Dominika lekko podłamana, ja udaję 

że tak to właśnie jest backpakersem... 

29


W końcu po 4 godzinach stania sztywno 

i w ścisku, niczym tramwaj nr 8 we 

Wrocku w godzinach szczytu, chińska republika 

ludowa układa się do snu, więc jest 

na tyle miejsca żeby usiąść na plecakach, 

trochę przerąbane, bo stoimy na trasie do 

wodopoju na końcu naszego wagonu jest 

bowiem bojler z wrzątkiem, więc naród 

pociska celem zalania sobie zupki (taaak 

normalnej chińskiej zupki) gdyż oni ciągle 

jedzą, jak nie ogórki to zupki. 

Rozluźniamy się i staramy integrować... 

ja ostentacyjnie stojąc obalam flaszeczkę 

ich 56% wódy z ryżu, czym zdobywam 

sobie wyraźny szacunek w oczach starszych 

kolegów z partyzantki samego Mao, 

widać gdyż wszyscy pokazują na mnie 

palcami (nic nowego ciągle nas pokazują 

gdyż chyba jest jakoś poza sezonem i ”białych” 

jak na lekarstwo a już na pewno nie 

w pociągach dla ludności niezamożnej). 

Uśmiechają się, a niektórzy znają nawet 

angielski zwrot OK? Pokazują, szczerzą 

swoje 8 zębów i pokazują kciuka do góry, 

(a ja lekko ściemniam gdyż mam drina 

zrobionego, rozrobiłem wódę z colą)... 

Dominika robi większą furorę - rozwiązuje 

sudoku - zbiera się wokół niej mały 

tłumek i jeden anglojęzyczny pyta o co 

chodzi? A my na to że przecież to japońskie 

sudoku - kiwają że nie znają, Japonia 

daleko i znają tylko słowo hai i sushi. 

Dominika naparza cyferki, ja bawię 

się z dziećmi, które ciągną mnie za brodę. 

Jeden malec wyraźnie ucieszony moja 

innością gra ze mną w łapki, przegrywa 

i wtedy postanawia mnie opluć. Naród 

chiński zawstydzony stosunkiem gówniarza 

do cudzoziemca wyciąga chusteczki 

(138 chusteczek w ciągu 3, 4 sekund), ale 

ja uśmiecham się z miną typu - hej spoko, 

ja tez mam dzieci, u nas w kraju też 

są małe dzieci... ja to andestend... i takie 

tam, mały zbesztany przez mamę (którą 

zbeształo pół wagonu) z płaczem chowa 

się pod walizkę... 

Celem złapania oddechu i wyprostowania 

prawej nogi, co 60 minut regularnie, 

wychodzę na fajkę do kibla typu narciarz, 

jak wyglądał po 3 godz. nie będę opisywał... 

ale i tak było to najprzyjemniejsze 

miejsce w wagonie, taki spacerniak... 

W końcu wdajemy się w rozmowę 

z para młodych - jeden student - chce 

podszlifować angielski i dziewczyna 

z chłopakiem co nie mówi po angielsku, 

nie wiedzą co to Polska i gdzie leży, na 

wieść że jest nas tyko 40 milionów -celowo 

zawyżam żeby zrobić wrażenie, śmieją 

się... i mówią że nie znają tego miasta 

polsza... 

Na jednej ze stacji... wpada pan z wózkiem 

z jedzeniem... tego nie da się opisać 

- wyobraźcie sobie tramwaj, tak na maxa 

zapchany, w którym idzie pan z wózkiem 

typu lodówka na kółkach... jakaś masakra 

naród celem przepuszczenia pana fooda 

wiesza się na półkach na bagaże, wskakuje 

na pasażerów siedzących lub prawdopodobnie 

lewituje... pan przechodzi... 

my oddychamy z ulgą... i wtedy pojawia 

się następny... z napojami widząc nas - 

jedynych ”białych” w wagonie - co jest 

zjawiskiem niespotykanym - normalni 

”biali” kupują kuszetki w wagonie dla 

cudzoziemców min. 3 dni wcześniej, a ci 

co chcą z dnia na dzień se pojechać... raczej 

mało takich jest, a więc widząc nas 

pan przedstawia swoją całą ofertę: piwa, 

wodę, soki, herbatę w butelkach, słoikach 

oraz inne trunki mimo że my cały czas 

kiwamy głowami że mamy swoje i jesteśmy 

na diecie i nie chcemy... w końcu pan 

daje za wygraną i odchodzi... oddychamy 

z ulgą... wtedy wraca ten z jedzeniem... 

i znowu to samo... oddychamy z ulgą 

i wtedy wraca ten z piciem... i tak mija 

pierwsze 7 godzin... 

Potem jest jeszcze kontrola biletów... 

pan który zbiera śmieci i zamiata podłogę 

niczym Pani Czesia z Gwarka - czyli znowu 

wszyscy muszą podnieść nogi (ci co 

siedzą) a ci co stoją muszą zawisnąć... 

A ja w marzeniach wyobrażam sobie 

lóżko... normalne łóżko... wiem że Chiny 

i łóżko będzie miało 160 cm długości ale 

marzę o łóżku... to marzenie pomogło mi 

przetrwać... 

Dotarliśmy ok. 7.00 do Xian, znaleźliśmy 

hostel wypatrzony w sieci, są miejsca 

więc bierzemy szóstkę (35 PLN za osobę), 

2 miejsca zajęte - Niemiec i koleś co nie 

mówi nic tylko wydaje dźwięki niczym 

chiński bojler w pociągu (chyba Holender). 

Szczęśliwi zasypiamy... 

8 marca, czyli Dzień Kobiet 

Tak siedzę sobie... z tarasu patrząc na 

rzekę i mgłę Choingqing, nazywane jest 

Miastem Mgły... pijąc kawę... tyle że instant 

jak każdego poranka w Polszy... 

W Polszy kawa sypana a tutaj takiej nie ma 

w sklepach... słuchając jazzu... jak każdego 

poranka w Polszy tyle że chińskiego... 

Na drugim brzegu budują wielki statek 

taki jak u nas w stoczniach, więc może 

tamta plaża to stocznia? 

30


A skoro maja stocznie na plaży to na 

ruch a’la Solidarność nie ma co liczyć... 

Miasto budzi się do życia... stukają 

młotki... ruszają silniki... ludzie nawołują, 

rozkładają stoliki na dnie rzeki która na 

razie oddała im kawałek siebie... ale wiosna 

nadciąga zaczną się opady więc będą 

musieli się wynieść... tylko dokąd - miasto 

zapchane a dachy skośne śpiewa Xiao 

Juan... w moich myślach to piękna Chinka... 

ale jak jest naprawdę? 

Ta podróż potwierdza moją teorię, że 

piękno kobiety trzeba usłyszeć. W milionach 

Chinek spotykanych nie widziałem 

nic zachwycającego. Dopiero w tych, 

z którymi udało się zamienić kilka słów, 

które obdarowały mnie swoim uśmiechem, 

tylko że to jest trochę uśmiech 

Made in China, nie wiem czy oryginalny 

czy ”for turist”, we mgle wszystko jest 

piękniejsze ale ludzki gwar wygania biel 

więc myślami jestem przy moich jakże 

pięknych znajomych, mój skarb śpi piętro 

wyżej słodko, więc mogę sobie na to 

pozwolić 

Spóźnione, ale szczere życzenia z okazji 

dnia kobiet. 

12 marca, czyli różnie bywa 

Generalnie w Polszy człowiek miewa 

różne problemy, tutaj wszystkie wydają 

się taj jak całe Chiny -10 razy większe, 

stąd napad paniki u mnie, bo u nas np. 

na Mazurach nawet to w najgorszym 

przypadku idziesz na stopa i wracasz do 

domu, a tu d... bo nikt nawet nie wie gdzie 

kończy się miasto więc jak wyjść za miasto 

na stopa? 

Serio oni jacyś niezorientowani są 

w terenie, w Xian udało się nam wsiąść 

w autobus i pojechać 100 km za miasto... 

a Choingqing jest jak miasto z łowcy Androidów, 

leży nad rzekami - tutaj Jinling 

wpada do Yangce, na pagórach czasem 

wysokich, niekończąca się ilość uliczek, 

przedwczoraj się zgubiliśmy niestety, 

i okazało się że do naszej dzielni autobus 

już nie jedzie (po godzinie spotkaliśmy 

chłopaka co mówił po angielsku) gdyż 

po 20.00 już d... trzeba taxi a do naszej 

dzielni, poniekąd piękniej - taki skansen 

- stare miasto Ciqocu wchłonięte przez 

Choingquin, więc jest jakieś 12 km ale 

chłopak podzwonił pogadał po ichniemu 

i powiedział - OK już zadzwoniłem na 

policje, Dominice policja kojarzy sie z pałami 

co to marudzą, a mi z komunistyczną 

policją z MO, więc zrobiłem minę że 

ojej po co? A on na to spoko, spoko. Policja 

przyjechała busem wielkości Smarta 

i rzecze acha acha... ich huha juha... chłopak 

tłumaczy, że bardzo przepraszają ale 

są bardzo zajęci i nie mogą nas podwieźć, 

ale czy mamy jakieś Yuany, ja nato że 20 

(tak na pałe miałem jakieś 100), a oni OK, 

i zatrzymali taxi jakieś, taksiarz spękany 

a oni mu icha icha (młody tłumaczy że 

kazali mu nas za 20 Y zawieść do naszej 

dzielni), i zawiózł... 

A jak czekaliśmy na policję, to młody powiedział, 

że cieszy się że go taka przygoda 

spotkała, był wyraźnie podekscytowany... 

Generalnie Chińczycy są bardzo mili, 

tylko podobno dla Chińczyka plamą na 

honorze jest nie udzielić pomocy drugiemu 

- i stąd jak podchodzimy z planem 

miasta z zapytaniem o jakieś miejsce to 

oni wpadają w panikę, czasem na pałe 

pokazują jakiś kierunek nie patrząc o co 

pytamy... innymi razy biegają po dzielni 

w poszukiwaniu kogoś kto mówi po angielsku 

i jak znajda przyprowadzają i on 

pyta o co chodzi, a ja mówię gdzie jest 

przystanek busa nr 503, a on pyta (czyli 

tłumaczy) zioma co go złapał - a ten wpada 

w panikę i wydzwania do jakiś ludzi 

albo nie wiem informacji MPK, czasem 

ostatecznie się udaje. Bywa też tak że 

dzwoniła do swoich kolesi co mówią po 

angielsku (w ich przekonaniu) taki koleś 

przedstawia się „helou hir Johny” a ja słyszę 

że to Chińczyk ale mówię „helou Johny” 

spytałem tego sympatycznego pana 

jak dojść do dzielnicy doków portowych 

- Johny tłumaczy, ziom kiwa głowa bierze 

nas dosłownie za rękę i prowadzi 800 m, 

kiwa głowa, uśmiecha się, coś mówi pokazując 

na migi znaki a`la - ptak, czary 

mary, bujac bujac i ostatecznie przyprowadza 

nas do jakiegoś hotelu, kłania się 

i pędzi w podskokach... 

Czasami jak siedzimy sobie po prostu 

na ulicy obserwując ludzi - ja to uwielbiam 

- bo to jak obserwacja jakiegoś nieznanego 

gatunku - też podchodzą - robią 

sobie foty z nami (stąd pomysł żeby kase 

pobierać), czasami opowiadają całe historie 

po chińsku, uśmiechają się my się 

uśmiechamy. Ostatnio gostek, starszy pan 

tak godzine z nami siedział. Pytał gdzie 

śpimy (na migi - gest międzynarodowy) 

uśmiechał się prezentując 2 siekacze (Dominika 

skomentowała - że przynajmniej 

w kwestii uzębienia jestem podobny)... 

Potem pytał czy jesteśmy parą (gest a’la 

arabski dwa palce wskazujące razem)... 

jak się dowiedział że tak to pyta czy razem 

śpimy? A jak że tak, a on się uśmiał. Oj 

się uchachał. Przechodnie - chyba jego 

znajomi stają a on widać że opowiada że 

my - jego friendy - jesteśmy parą, śpimy 

oo tam (pokazuje kierunek który mu 

pokazałem) i wpatrują się razem w rzęsy 

Dominiki. Kiwają głowami że niesamowite 

- takie długie, ja robie gest a’la skrzydła 

motyla kiwają głowami ooo tak. Ogólnie 

podczas mowy migowej mówię po polsku 

- dla nich jeden pikuś, a ja mowie wtedy 

dużo z różnymi tonacjami więc oni wsłuchują 

się jak w kosmite, taki mały teatrzyk 

uliczny się robi. Czasem chyba jakiś polski 

wyraz zabrzmi jak chiński bo powtarzają 

chórem- aaaa - ulica! aa ulica! Ogólnie to 

przypomina relacje Cejrowskiego z dżungli 

- Bo ja tak pisze - ale to jest tak, że oni 

staja dosłownie 50 cm od ciebie - i wpatrują 

się, potem chcą żeby im pokazać buty, 

zegarek, telefon (przecież Nokie pewnie 

w Chinach robią)... oni tzn. starsi ludzie... 

młodsi chyba widzieli ”białych” w kinie 

więc nie aż tak są zszokowani. 

Więc często jest tak że jemy w jakiejś 

ichniej knajpie - gdyż chodzimy raczej 

tylko do takich - tanio, dobrze i klimat 

więc siedzimy, jemy a na nas patrzy jakieś 

20 osób. 

W sytuacji, kiedy jesz zupe pałeczkami 

to jest dosyć... hmm frapujące. Bo człowiek 

stara się wykazać godność osobistą 

a tu panie chlapię, cieknie mi po brodzie, 

prycham kicham, głupio mi. A oni w powadze 

stoją i patrzą. 

Czasem nas zapraszają do swojego 

posiłku - pare razy tak zrobiła rodzina 

właścicieli przybytków małej gastronomii 

31


siedząc przy wspólnym posiłku - czyli 

wygrzebując z wielkiego kociołka różne 

rzeczy. Częstujemy się po kawałeczku kiwamy 

głowami i wracamy do stolika. 

W kwestii Sanepidu sytuacja podobna 

jak w Czechach - chyba nie ma tu takiej 

instytucji. 

Juz całkowitą sensacją jest jak czasem 

w ładnych knajpkach postanawiamy rozegrać 

partyjkę tysiąca - gdyż młócimy 

dużo, Oooo, wtedy to wołają znajomych 

z ulicy i patrzą - ja im po polsku tłumacze 

zasady - kiwają głowami - czasem nawet 

doradzają że mam asem pik zbić króla 

czerwo, a ja że nie, nie, nie można, trzeba 

do koloru - a oni achaa koloooruu. 

A potrawy? yhmm nie będe was wkurzać 

ale fakt jest przepyszne... i raczej nie 

przypomina potraw z chińskich restauracji 

- ale to wiecie... często ostro. 

Staramy się jadać tam gdzie mają obrazki, 

mamy co prawda zestaw potraw po 

chińsku w małym zeszyciku ze zwrotami 

po chińsku, ale jak się dwie łączą czy cóś 

to d... więc raczej się nie sprawdza - tyle 

że możemy pokazać że chcemy ryz albo 

makaron. Najczęściej pijemy herbatkę, 

obserwujemy co ludność zamawia i potem, 

jak nam się spodoba, pytamy o cenę 

i prosimy o to samo. Czasem smakuje 

inaczej niż wygląda, albo z dna wypływają 

niespodzianki a’la flaki dziwne warzywa 

lub owoce... ale generalnie ten system się 

sprawdza. Oczywiście oni często polecają 

lokalne przysmaki - smażone skorpiony, 

kraby, kurze łapki, robale w cieście, robale 

smażone na tłuszczu, nóżki ośmiorniczek.... 

i ostro jest oj ostro a skoro nawet 

ja to piszę to domyślacie się że Dominika 

czasem poci się i łzy jej ciekną... albo ja 

zjadam dwie porcje... 

Między Guilin (też ładne) a Hong Kongiem 

- trafiliśmy do Doliny Muminków, 

ok. 20 000 pagórków szpiczastych, na 

obszarze 1 400 km kwadratowych... malownicza 

rzeka Li... raj na ziemi i do tego 

spotykamy ludzi, których spotykaliśmy 

w miastach wcześniejszych... więc skojarzenie 

z rajem jest bardzo odczuwalne... 

słońce, deszcz, zieleń, dużo ”białych” 

fakt... ale i tak przecudnie... Wystarczy 

przejść 150 m i się jest za miasteczkiem 

i można łazic...łazic...łazić... wiec łazimy, 

łazimy, łazimy - udajemy turystów... 

jeszcze przed sezonem wiec hostel mamy 

dwuosobowy (z łazienką) na ostatnim 

piętrze z widoczkiem na górki za 60 Y, 

kurde żal wyjeżdżać - jutro Hong Kong... 

a potem juz Polsza. 

Ale i stęsknieni jesteśmy... więc w sumie 

radość... 

Wczoraj miałem klasyczną sytuację pt. 

„jak szukając kibla trafić na scenę przed 

200 osobową widownie...” 

Otóż popołudniu po dobrym jedzonku 

doprawionym ostrością, spacerujemy 

z Dominiką a tu jak zawsze burczy 

w brzuszku - znak trzeba ”narciarza” znaleźć... 

więc w boczną uliczkę i szukam... 

weszliśmy na jakiś plac gdyż patrzymy 

ładny budyneczek po prawej... jakiś stary, 

reprezentacyjny... przed nim plac a po 

drugiej stronie - amfiteatr... hmmm a tam 

tyłem do nas - czarnoskóry obywatel USA 

lub Afryki przemawiający przez mikrofon 

do 200 madżongowych studentów... 

Dominika się wstrzymała... a ja gnany 

wiatrem... (sorry za dosłowność)... dreptam 

cichutko za plecami nauczyciela... 

Publiczność szemra, nauczyciel się obraca 

i mówi: 

- haj! 

no to ja lekko skruszony: 

- haj! 

a cała sala jednym, gromkim głosem 

- helouuuu! i machają rączkami... 

(w morde, myśle sobie, chcą się zaprzyjaźniać 

a mnie tu ciśnie)... 

- ma pan minutkę? pyta mnie słodziutko 

afroamerykanin 

Więc ja mu na ucho że chętnie ale najpierw 

WC... on uśmiecha się ze zrozumieniem, 

pokazuje mi drogę, więc lecę... 

Sala mi macha lekko rozżalona ale wykładowca 

uspokaja - biały zrobić kupa - 

biały wrócić. Sala się cieszy. 

Robie swoje, wracam, staje na środku 

sceny obok ticzera...rozluźniony, 

uśmiechnięty... 

Ok? - pyta szczerząc białe zęby (kurde 

dałby jeden) Pan Bambo... 

- OK, mówię, nie szczerząc zębów, gdyż 

profilaktycznie w narciarzowni chowam 

„Pana Ząbka” aby nie wpadł do dziury 

bo to nie jest WC w naszym PKP... gdzie 

można.. oj sorry te historie już znacie. 

OK, mówię i nawijam: 

- hej i powitalnie unoszę dłoń 

- hej! odpowiada cała sala madżongów 

i też unoszą dłoń, 

- Jestem z Polski... zaczynam 

- uuuuuuu... mruczą wielce zdumieni 

Madżongowie 

-..więc angielski nie jest moim ojczystym 

językiem.. 

- aaaaaaa... są jeszcze bardziej zdumieni 

(chyba że są też inne obce języki niż 

angielski) 

32


- ha, no własnie! Wtrąca Black Ticzer 

niczym Stalińska w Seksmisji (esa..esa..pamiętacie) 

no własnie kontynuuje ticzer... 

widzicie on jest z Polski a zna angielski... 

każdy biały zna angielski.. i wy też musicie... 

mówi z namaszczeniem godnym 

Martina Lutera Kinga... więc czekam, 

że powie coś w stylu: „mam marzenie... 

wielkie marzenie, że cały świat mówi po 

angielsku”... ale on zmienia ton i obraca 

sie do mnie: dziękuje Panu bardzo, mówi, 

to tyle, chciałem im udowodnić że każdy 

napotkany turysta zna angielski. 

- acha... myślę lekko rozżalony gdyż 

czuję że zaczynam się rozkręcać. 

- senkju, baj mówie... 

- baaaaajjj... seeeeeenkju... macha mi 

400 madżongowych rączek... i brawa 

Kłaniam się i wychodzę... Można powiedzieć 

iż podobnie jak na studiach zdałem 

egzamin z angielskiego. 

A teraz Ps. do tej historii 

Dwie godziny później na ulicy zaczepiły 

nas dwie Chinki Czikulinki z zapytaniem 

czy możemy im chwilkę poświęcić. 

Tak maja kilka pytań, gdyż muszą szkolić 

swój angielski... 

OK, mówimy i opowiadamy że my koleją 

transsyberyjską, Moskwa-Ulaan Bator-Pekin 

i potem południe aż tu... a tak 

bardzo nam się podoba... shoping? nie... 

my nie szopink my backpakersi... a skąd? 

z Poland... ooo... uśmiechają się one 

- a u nas na lekcji angielskiego... dzisiaj 

- zaczyna jedna najbardziej wygadana - 

to był jeden pan z poland, nasz nauczyciel 

go zagadał... taki turysta z poland... nawija 

mała przejęta 

- ej bejbe... przerywam jej... lokk at me... 

Ona luka. One lukają. A że sięgają mi 

do piersi muszą zrobić trzy madżongowe 

kroki w tył... 

- hę...pytam z zawadiackim uśmiechem...- 

ale cos czuje że mnie nie rozpoznały 

- to byłem ja przecież!!! szukałem toalety 

i trafiłem na wasz wykład na placu... 

- aaaaa..., yes, yes, oj sorry dla nas każdy 

obcy jest taki sam... no wie pan te wielkie 

oczy... i wogóle... oje ale funy... to pan 

byl... hahahahaa... w końcu chyba rozpoznają 

mnie. 

- ha, acha... ok... - ja na to 

pogadaliśmy jeszcze chwilkę, zrobiliśmy 

tradycyjne 30 fotek i poszliśmy... 

Nauka: 

Gwiazdą bywa się tylko przez kilka sekund... 

Kwiecień 2010, Hong Kong, czyli Wielka 

Niedziela w Wielkim Mieście 

Miasto jest wielkie, za duże... Smród 

i wilgoć... mgła... Rzeczy nie schną... papierosy 

zawilgocone smakują gnojówką... 

Wódka tania... 

Miliony ludzi są ciągle ze mną, szczury 

pod nami, dzikie ptaki nad nami, w parku 

za kratami flamingi... Smażone zwierzęce 

wnętrzności jako przysmak przed 

wejściem do sklepu Chanel, do którego 

kolejka wije się aż za róg ulicy... 

Hilton, Sheraton są zrobione na glanc 

i indyjskie rodziny koczujące w podziemnym 

przejściu... Biali, czarni, żółci... Hindusi, 

Muzułmanie, azjaci niewiadomego 

poglądu... 

Dzikie ptaki z nieba tropią szczury... 

sprzedawcy turystów... Jednych i drugich 

jest pełno... 

Wielka Niedziela.... Idziemy do kościoła... 

Znaleźliśmy w sieci katolicki... niedaleko... 

ubieram białą nową koszulkę polo, 

znoszone i nieprane od 2 tygodni dżinsy... 

i klapki łazienkowe... nogi nie przyjmują 

wysokich butów... 

Dominika zwiewną sukieneczkę... szukamy 

kościoła... 

Wieżowce sięgają nieba ale to nie ich 

szukamy... to mały przy nich budyneczek... 

o typowej sakralnej architekturze... 

Po drodze czarni mężczyźni proponują 

nam haszysz, maryche i coś czego nie znam 

i nie chce znać, żółte kobiety zapraszają na 

„masażi” a czarne kobiety na sex... 

Wprost ze zgiełku ulicy wchodzimy 

do... śnieżnobiałej ciszy... anielskiej ciszy- 

.....i jak spośród chmur... albo z górskiego 

szczytu rozlega się anielski śpiew... stajemy 

przy drzwiach... kościółek jest wielki 

w środku... i z tłumu wiernych wyłania się 

śnieżnobiały ksiądz nie azjata... i ministranci 

azjatyccy...i pianino gra dokładnie 

tak jak pamiętam w podstawówce... na 

koniec roku szkolnego - dźwięk wielkiej 

radości...śnieżnobiały kościół pełen jest 

ludzi azjaci, biali, hindusi, czarnoskórzy 

afrykanie... drewniane obrazki drogi 

krzyżowej, witraż w nawie głównej... 

Matka Boska z dzieciątkiem na ręku... 

Pianino gra, głos z nieba śpiewa... 

Brzmi to jak „Imagine” Johna Lennona... 

i pasuje nawet ten Lennon... tutaj bo oni 

śpiewają coś podobnego... chyba... ja tak 

czuje, że przyjdzie czas, że nadejdzie świat 

w którym nie będzie granic... i nie będzie 

wojen... Ci ludzie tutaj na pewna nie chcą 

wojny... że jagnię położy się obok lwa... 

a bliźniaki będą ciągnąć wilki za ogony... 

ludzie włączają się... są jednym głosem 

dziwnie niegłośnym... nie za głośnym... 

ale tak pięknie jednym i słyszalnym... 

Jest lekko... biało... czysto... radośnie... 

Ksiądz wita wszystkich... msza święta... 

jak w domu... angielski wygładza, upiększa 

czytania... Pierwsza czyta kobieta list 

apostolski chyba... chyba nie całkiem rozumiem... 

ale jakoś wiem o czym jest... 

Potem wychodzi dziewczyna, która z daleka 

wygląda jak Adusia... i zaczyna śpiewać 

psalm... łzy cisną mi się do oczu... 

próbuje trzymać... ale w końcu płyną... 

teraz wszystko jest białe... kryształowe... 

Adusia śpiewa... mój kochany aniołek - 

jak ona pięknie śpiewa.. uśmiecham się 

przez łzy... w pierwszych ławkach widzę 

moją babcię Krystynę... i Irenkę Kulpową... 

Szukam wzrokiem dziadka Zbyszka... 

jest!!! Siwa czupryna (czy ja też na 

starość będę miał taką czy będę łysy?)... 

Poznaję go 

Jezu jaka radość... nie mogę krzyknąć 

żeby się odwrócili... jest msza... muszę 

pilnować żeby po mszy nie wyszli innymi 

drzwiami bo się rozminiemy... a na ulicy 

ich nie znajdę... dobrze... na razie śpiewamy... 

ja... babcia, Irenka, Adusia najmocniej... 

a może podejdę myślę... nie... na 

razie śpiewamy.. może jednak... i próbuję... 

ale nie mogę się ruszyć... jestem tylko 

kolejną kamienną kolumną w kościele... 

Adusia kończy śpiewać i wraca na tył kościoła... 

bliżej nas - teraz widzę, że to nie 

ona, jedynie bardzo podobna Chinka... 

babcia, dziadek i Irenka zostają w nawie 

33

POEZJA 

bliżej ołtarza... chcę do nich pójść... ale 

nie mogę ruszyć ani noga ani ręką... jak 

we śnie a przecież widzę, słyszę i czuję 

że to jest naprawdę... kryształki łez opadają... 

śpiew cichnie... ksiądz czyta o pustym 

grobie... „Dlaczego szukacie żyjącego 

wśród umarłych? Nie ma Go tutaj”... 

potem kazanie... mówi że Jezus nie jest 

dla nas – ale dla każdego z nas z osobna... 

ksiądz opowiada że pochodzi z Irlandii... 

(kurde to prawie Polska), a Wielki Piątek 

był na Wyspie Lantau... (my też - uśmiechamy 

się do siebie z Dominiką) i spotkał 

się z mnichami buddyjskimi z klasztoru 

Po Lin... tego przy Wielkim Buddzie... 

...wciskam łzy spowrotem... wdycham 

je... łykam... skurcz mija... mogę ruszyć 

nogą...myślę że pewnie ten pusty grób 

jest chłodny... że pewnie wielkości naszego 

”hotelowego” pokoju... że lodówka 

w hotelu ledwo mrozi a w takim grobie 

wódka byłaby zimna... że dobrze by było 

kupić zaraz butelkę... tylko nie wiem czy 

te z żółtą naklejką czy tę z czerwoną jest 

ciut droższa ale w promocji dodają małą 

75 gram... Dominika je zbiera mówi, że 

ładne na pamiątki... taka mała buteleczka 

na łzy...i znowu anielski, angielski śpiew... 

k... fuck, jak ja mogłem pomyśleć o wódce 

w takiej chwili w takim miejscu myślę... 

wycieram ostatnia łzę... kościół pustoszeje... 

jest pusty... ja stoję przed ołtarzem... 

dziwnie sam 

9 kwietnia, czyli Anioł na plaży 

Na plaży wyspy Lamma w Hong Kongu, 

podchodzi do nas Amerykanka i pyta, 

tak wprost i od razu - czy może się za nas 

pomodlić i w jakiej intencji. Proszę o modlitwę 

w intencji szczęśliwego lotu gdyż 

wracamy do Polski właśnie. Ona zaciekawiona... 

i rozmawiamy o roli polskiego 

kościoła w Polsce i na świecie (papież). 

10 kwietnia, lądujemy w Polsce 

Lądujemy szczęśliwie i docieramy do 

Polski... innej Polski... Anioły są wśród 

nas... trzeba je „tylko” dostrzec... 

Poezja mądrościowa 

Lucjana Anczykowskiego 

Pan Lucjan Anczykowski znany jest Czytelnikom 

Pamiętnika Kudowskiego z poezji 

publikowanej na naszych łamach, 

także w „Bramie” i innych czasopismach, 

jak również z wielu tomików opiewających 

Ziemię Kłodzką. Przypomnijmy, 

że pochodzi z Wielkopolski, maturę 

zdawał w 1952 r. i już wtedy poznano 

jego świetne pióro w maturalnej pracy 

o „Przedwiośniu” Żeromskiego. Wiersze 

zaczął pisać w drugiej klasie liceum. Po 

Lucjan Anczykowski – w kawiarni Sisi 

maturze podjął studia na AWF, ówczesnej 

elitarnej uczelni sportowej, na wydziale 

rehabilitacji. W ramach nakazu pracy 

skierowany został do szpitala klinicznego 

na Górnym Śląsku. Swoją wiedzą i pracowitością 

wzbudził zainteresowanie profesorów 

Śląskiej Akademii Medycznej 

i przyjęty został na medycynę, od razu na 

drugi rok studiów. Specjalizację I stopnia 

zdobył w szpitalu w Raciborzu pod kierownictwem 

dr Józefa Buzka, zaś specjalność 

II stopnia pod kierownictwem doc. 

Stanisława Gruszki w Klinice Chorób 

Wewnętrznych we Wrocławiu. Do życia 

wybrał kotlinę kłodzką. Podobała mu się 

ta ziemia, wprost go oczarowała. Osiadł 

w Kudowie, tu został dyrektorem zespołu 

sanatoryjnego związków zawodowych 

i ordynatorem szpitala rehabilitacyjnego. 

Wybudował dom przy ul. Sikorskiego. 

Po kilku latach przeniósł się do Barda, 

do kierowania tamtejszym szpitalem. 

Znowu wybudował uroczy dom. Traktuje 

Bardo jako część kłodzkich Sudetów. 

… na spacerze w parku zdrojowym 

Obecnie pracuje w lecznictwie otwartym, 

wędruje po ziemi kłodzkiej i pisze poezje. 

Do Kudowy przybywa, by porozmawiać 

o kulturze, poezji i filozofii. W Kudowie 

traktowany jest jako poeta kudowski. 

Dzisiaj zaprezentujemy krótkie wiersze 

Lucjana Anczykowskiego, które traktujemy 

jako poezję mądrościową. Czytelnik 

będzie zaskakiwany głębokimi paradoksami, 

niczym mądrościami biblijnymi, 

stale w pobliżu pulsu życia. 

(Red.) 

34

POEZJA 

O uczynkach 

Pierwiastki życia dobrych uczynków, 

Leczą całą nędzę człowieka 

••• 

Najlepsze lekarstwo 

Na wydoroślenie – 

Najlepszym lekarstwem jest głód 

Na widoku 

••• 

Myśląc z pokorą 

Wzniecasz wielkość jaśniejącej sentencji 

Poryw 

••• 

Mocą porywu Himalajów 

Są nie wygaszone światełka 

Szlaku powrotu 

O, Panie 

••• 

Daj nam duchowość 

Najgodniejszej księgi, 

Taką 

Jaka była kiedyś 

Z tematyką pastoralną 

I błękitniejszym niebem 

••• 

Przenikający duch 

Piastuna sztuki, 

Jednakowo czci 

Wielkość i ruiny wielkości 

Piętno 

Przeklęta chęć, 

snucia ciemności 

Nad cudzą dolą 

Kto mogąc, 

Nie tłumi dymiących zgliszcz, 

Winny wędruje, 

W porażającym płomieniu ducha 

••• 

Siłami natury rodzimy się, 

Ale umieramy wobec jej bezsilności 

••• 

W cichych głębiach 

Każdy chce być bliższym 

Doskonałości ludzkiej 

••• 

Pełnia czasu 

Utrzymuje się światłością, 

Która nie ma zachodu 

••• 

Motyw rodowy 

Niekiedy 

W tak niewielu 

Słowach, 

Tak rodowo cichych, 

Tak rodowo wiernych, 

sam mędrzec 

drzemie 

••• 

Dzieje przeanielenia 

Toczą się w miłości 

I z miłosierdziem 

W sobie 

Roztropność 

Roztropność usidlona 

Sięga dna złudzeń 

••• 

Przed zwodniczą nadzieją 

Cofnij się do siebie 

W swoim stanie. 

Nic nadto. 

••• 

W zamęcie czasu 

Tacy mali, 

Pełni prawd niewyznawanych, 

Szukamy w zamęcie czasu 

Tego, 

Co zmysłami niewyczerpane przemknęło, 

Co by zapadło w pamięci 

Jak posągowe postacie, 

Co by z nami zostało. 

Posłannik 

••• 

Wciąż 

Pozostaje w mocy 

Posłannik radości 

Z wnętrzem baranka 

I pielęgnowaną gałązką 

Wiecznego drzewa 

Uśmierzenie niepokoju 

••• 

W przestrzeni niepokoju, 

Miłości 

Nie ubyło, 

Tylko odnajduję 

Człowieka większego 

35

Życie Kudowy na starych fotografiach 

▶ redaguje Mikołaj Krzemiński 

Zdjęcia Jadwigi Bocheńskiej 

Ludzie odchodzą, pozostają po nich pamiątki, dokumenty, są 

wśród nich stare fotografie. Na nich bliskie osoby, które znaliśmy 

lub już nikt nie pamięta kto zaś… Wydarzenia utrwalone 

na poblakłej fotce… Miejsca, które znamy i codziennie mijamy… 

Jak wyglądały 10 lub 50 lat temu? Zmieniły się? Czy są 

do rozpoznania? 

Zapraszamy zainteresowanych powojenną historią miasta do podzielenia 

się na łamach „Pamiętnika Kudowskiego” swoimi zbiorami. 

Interesują nas zdjęcia z rodzinnych uroczystości, wydarzeń 

politycznych i społecznych oraz kulturalnych (zdjęcia można zeskanować 

w Referacie Kultury, Sportu i Promocji Urzędu Miasta 

w Kudowie-Zdroju lub w Miejskiej Bibliotece Publicznej). 

W bieżącym numerze kilka fotografii z lat czterdziestych, pięćdziesiątych 

i sześćdziesiątych. 

Pokazała nam swoje rodzinne zdjęcia Jadwiga Bocheńska, która 

całe swoje życie młodzieńcze i zawodowe oraz społeczne związała 

z naszym miastem i Kudowskimi Zakładami Przemysłu 

Bawełnianego. Tutaj jest na zdjęciach wśród uczniów Państwowej 

Szkoły Przemysłowej w Kudowie-Zdroju, która mieściła się 

w budynku szkolnym przy dzisiejszej ul. Kościelnej. Serdecznie 

dziękujemy za udostępnienie zdjęć i liczymy na dalsze! Przy 

okazji prosimy o kontakt, tych którzy rozpoznają siebie lub 

swoich bliskich na publikowanych zdjęciach lub pomogą rozpoznać 

osoby występujące na nich. 

◀◀ 

22 czerwca 1949 r. - Uczniowie Szkoły Podstawowej 

i Państwowej Szkoły Przemysłowej w Kudowie- 

Zdroju na wycieczce w Wieliczce. Jadwiga Bocheńska 

- druga od lewej w pierwszym dolnym rzędzie. 

W środku siedzi dyrektor obu szkół (w okularach 

i jasnym garniturze) - Kazimierz Stobiński. 

▶▶ 

Koniec lat czterdziestych - Uczniowie Państwowej 

Szkoły Przemysłowej w Kudowie-Zdroju przed budynkiem 

szkolnym. Jadwiga Bocheńska (siedzi, trzecia 

od lewej), Wanda Rzońca (stoi, pierwsza od lewej), 

dyrektor szkoły Kazimierz Stobiński (stoi, drugi 

od prawej). Ponadto na zdjęciu Ogorzałek, Gawlik, 

W. Kobylańska, J. Jakub, Z. Krupa. 

36

Życie Kudowy na starych fotografiach 

▶ redaguje Mikołaj Krzemiński 

◀◀ 

Koniec lat pięćdziesiątych - Orkiestra dęta Kudowskich 

Zakładów Przemysłu Bawełnianego. Zdjęcie 

wykonane z okazji 70-tych urodzin dyrygenta, którego 

nazwiska nie znamy, są też anonimowi autochtoni. 

Wśród rozpoznanych muzyków są: Pietraszko, 

Nawrot, Płókarz (przewodniczący Rady Zakładowej 

w latach sześćdziesiątych). 

▶▶ 

Początek lat sześćdziesiątych - chór dziewczęcy przy 

Domu Młodego Robotnika Kudowskich Zakładów 

Przemysłu Bawełnianego. 

◀◀ 

Początek lat sześćdziesiątych - w żłobku Kudowskich 

Zakładów Przemysłu Bawełnianego w pierwszym 

wybudowanym po wojnie obiekcie socjalnym. Dzieci 

mają charakterystyczne metalowe miski… Może się 

rozpoznają dzisiejsi pięćdziesięciolatkowie… 

▶▶ 

Połowa lat sześćdziesiątych - Pracownicy Sanatorium 

Wojskowego na wycieczce w Gierłoży w Wilczym 

Szańcu - wojennej kwaterze Hitlera. 

◀◀ 

Koniec lat sześćdziesiątych - Po miejskich manewrach 

obrony cywilnej. Prezydium ćwiczeń: od lewej 

przewodniczący Rady Narodowej Heliński, ppłk 

Bahryj, Gancarz, pierwszy od lewej L. Bocheński. 

37

PRZEGLĄD PRASY 

The Sarmatian Review 

o kulturze polskiej w USA 

Redakcja nasza otrzymała wydawane w Stanach Zjednoczonych 

czasopismo „The Sarmatian Review”, w którym 

znalazła się sympatyczna wzmianka o „Pamiętniku 

Kudowskim”. Informujemy naszych Czytelników, że 

The Sarmatian Review wydaje Instytut Polski w Houston 

i redaguje prof dr Ewa M.Thompson. Pismo wychodzi od 

1981, ma charakter naukowy, porusza ważne zagadnienia 

z dziedziny polskiej kultury, literatury, polityki i historii. 

Zawiera cenne informacje bibliograficzne. Dzięki temu, że 

wydawane jest w języku angielskim, dostępne jest szerokiemu 

odbiorowi. 

Pracą przyszłości będzie nauka 

W dzienniku „Rzeczpospolita” z dnia 13 sierpnia 2010 r. 

ukazał się artykuł dr Kornela Morawieckiego pt. „Solidarny 

kierunek”. Autor dał wykład swojej filozofii politycznej. 

Morawiecki wypowiada się w tzw. kwestiach podstawowych. 

Widzi Polskę w kontekście współczesnego świata. 

Pokazuje wkład Polski w dokonania kulturalne i cywilizacyjne. 

Podkreśla, że w XX wieku Polacy zaważyli na lepszym 

kształcie Europy i świata w 1920 r. powstrzymując 

Rosję radziecką przed ekspansja na zachód; w 1939 r. podejmując 

wojnę z Niemcami, co doprowadziło do powstania 

koalicji antyfaszystowskiej i ostatecznego rozgromienia 

faszyzmu. W 1980 r. polska „Solidarność” doprowadziła do 

upadku komunizmu. Nastąpiła eksplozja szans i dokonań, 

Europa i ludzkość zdobyła nowe możliwości, ludziom na 

wszystkich kontynentach żyje się coraz lepiej. Mamy więc 

na horyzoncie nowy wspaniały świat. Czy również pojawiają 

się jakieś zagrożenia? Autor utrzymuje, że pojawiają 

się nowe globalne zagrożenia. Jednym z najbardziej niebezpiecznych 

zagrożeń jest załamywanie się światowego 

ładu finansowego, a w konsekwencji ładu społecznego. 

Autor mówi o upadku socjalizmu i kapitalizmu. Jako trzecią 

drogę widzi solidaryzm. Wspominamy o tym artykule, 

ponieważ jest w Kudowie grupa zwolenników Kornela 

Morawieckiego. Dostrzegamy pewne idee podobne do 

głoszonych przez prof. Ravi Batrę, a także godne polecenia 

jest jedno z haseł tego artykułu, że „pracą przyszłości 

będzie nauka”. 

Publicystyka polanicka 

Pan Henryk Grzybowski z Polanicy Zdroju, znany z wydawnictwa 

książkowego o Polanicy zamieszcza interesujące 

artykuły w Ziemi Kłodzkiej, Bramie i innych czasopismach. 

Pisze m.in. o niemieckim duchownym z Polanicy, którym 

był ks. Franz Filla (1883 – 1945). Duchowny ten wykazał 

się odwagą w okresie hitlerowskim wskazując na zło antysemityzmu. 

Był to więc drugi obok ks. Hirscfeldera niemiecki 

ksiądz nie milczący wobec zła hitleryzmu. 

WYDARZENIA BIEŻĄCE 

Króliczek 

W skansenie na Pstrążnej smutek po króliczku. Był piękny 

biały króliczek, który podobał się wszystkim, zwłaszcza 

dzieciom. Wychodził z klatki na spacery, dzieci dokarmiały 

go przez oczka w siatce drzwiowej. Aż przyszedł zabójca, 

wyłamał drzwiczki w klatce stojącej na dworze i porwał 

zwierzątko. Wszystko wskazuje na to, że króliczek nie żyje. 

Ze smutkiem dowiedziały się o tym dzieci, a malarka Iryna 

Malińska przejęta dolą króliczka upamiętniła to zdarzenie 

na obrazie. Obrazek ten można oglądać w muzeum na 

Pstrążnej. Nie darujemy tego łotrostwa. Wiemy, że to na 

pewno nie sprawa chłopców K. lecz kogoś innego. 

WYSTAWY W MUZEUM 

W salach wystawowych muzeum na 

Pstrążnej czynne są wystawy: 

- malarstwa Jadwigi i Natalii Madej 

- malarstwo Iryny Malińskiej 

- malarstwo Ivana Malińskiego 

- wystawa Krzysztofa Chilarskiego 

pt. „Z czego tutaj ludzie żyli” 

- wystawa fotograficzna 

„Widziane oczami dzieci z „Orlika” 

- wystawy sprzętów i mebli we wszystkich 

chałupach skansenu 

Ojczyzna w niebezpieczeństwie !!! 

W „Rzeczpospolitej" z 29 września 2010 komandor porucznik, 

oficer z Naczelnego Dowództwa Sojuszniczych 

Sił NATO w Europie Artur Bilski pisze zatrważający artykuł 

pt. „Znikająca polska armia". O tym samym piszą „Rzeczy 

wspólne” w nr 2 Bijmy na alarm. Ludzie ziem pogranicznych 

są zawsze pierwszymi obrońcami ojczyzny. 

38

WYDARZENIA 

Jubileusze Małżeńskie 

Anna Kot 

W latach 2008-2010 odbyły się w Urzędzie Stanu Cywilnego w Kudowie-Zdroju uroczystości wręczenia 

medali za długoletnie pożycie małżeńskie. 

Medale w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wręczali Burmistrz Kudowy-Zdroju Pan Czesław 

Kręcichwost i Przewodniczący Rady Miejskiej Kudowy-Zdroju Pan Bogusław Burger. 

2008 r 

1. Zuzanna i Adam Zielińscy, zawarli związek małżeński w USC Szczutowo 26 III 1958 r. 

2. Maria i Paweł Mazur, USC Duszniki-Zdrój 26 IV 1958 r. 

3. Czesława i Edward Pawełek, USC Kudowa-Zdrój 7 VI 1958 r. 

4. Janina i Bronisław Turzańscy, USC Kłodzko 17 VIII 1958 r. 

5. Cecylia i Jan Kuźnik, USC Jeleniów 20 IX 1958 r. 

6. Marianna i Alojzy Baldy, USC Kudowa-Zdrój 18 X 1958 r. 

7. Barbara i Zygmunt Bałdyga, USC Nowa Ruda 25 X 1958 r. 

8. Elżbieta i Zbigniew Sztrom, USC Warszawa 13 XII 1958r. 

9. Zofia i Józef Słubiccy, USC Jeleniów 17 XII 1958 r. 

10. Henryka i Ryszard Trzaskowscy, USC Radków 20 XII 1958 r. 

2009 r. 

1. Helena i Stanisław Ziembińscy, USC Białystok 30 V 1949 r. (60-lecie) 

2. Wanda i Ryszard Bożek, USC Augustów 31 I 1959 r. 

3. Julianna i Mieczysław Woźniccy, USC Kudowa-Zdrój 27 VI 1959 r. 

4. Janina i Franciszek Chrobak, USC Kudowa-Zdrój 2 VI 1959 r. 

5. Barbara i Zdzisław Delinowscy, USC Kudowa-Zdrój 18 VII 1959 r. 

6. Jadwiga i Edward Gazdowicz, USC Kudowa-Zdrój 23 V 1959 r. 

7. Wanda i Stanisław Pilichowscy, USC Wrocław 8 VIII 1959 r. 

8. Maria i Edward Jędruszek, USC Kudowa-Zdrój 8 VIII 1959 r. 

9. Anna i Antoni Żyła, USC Kraków 23 VI 1959 r. 

10. Helena i Stefan Adamowicz, USC Kudowa-Zdrój 25 VII 1959 r. 

11. Waltranda i Ludwik Ubik, USC Kudowa-Zdrój 10 X 1959 r. 

2010 r. 

1. Zofia i Kazimierz Lech, USC Kudowa-Zdrój 18 I 1960 r. 

2. Emilia i Franciszek Pawełczyk, USC Kudowa-Zdrój 30 IV 1960 r. 

3. Jadwiga i Jan Dobrowolscy, USC Warszawa 4 VI 1960 r. 

4. Stanisława i Karol Duraj, USC Kudowa-Zdrój 18 VI 1960 r. 

5. Irena i Zdzisław Gliwa, USC Błażowa 23VI 1960 r. 

39

WYDARZENIA 

KAMIENIE PAMIĘCI 

Z inicjatywy Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Kudowy-Zdroju zostaną wykonane tzw. Kamienie Pamięci symbolizujące 

odwiedziny Jana Pawła II w Polsce. Zostaną rozlokowane po całej Kudowie. Pierwsze dwa Kamienie Pamięci już są przygotowane 

i zostaną uroczyście odsłonięte 16 października 2010 r. 

Kamień Pamięci przy kościele Bożego Miłosierdzia na ulicy Słonecznej. Kamień ufundowany przez kudowski Klub Honorowych Dawców Krwi. 

Kamień Pamięci przy Domu Zakonnym Sióstr Służebniczek NMP w Al. Jana Pawła II. Kamień ufundowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju 

Miasta Kudowa-Zdrój 

40

WYDARZENIA 

Pomnik Trzech Kultur ma już 10 lat 

W następnym numerze " 

P. K.", m.in.: 

Po wyborach 2010, 

Rozmowa z uczonym, 

Rodziny kudowskie, 

Szkoła na Słonem, 

Budownictwo w Kudowie po 1945 r., 

Laureaci nagrody Burmistrza w 2010 r. 

...i inne 

Moment przed odsłonięciem w 1999 r. 

PAMIĘTNIK KUDOWSKI 

kwartalnik społeczno-kulturalny 

PK ukazuje się w ostatniej dekadzie 

marca, czerwca, września i grudnia. 

Oddano do druku 06.10.2010. 

Następny nr ukaże się w IV kwartale 2010 

(zima 2010). 

Redaguje zespół: 

Bronisław M. J. Kamiński (B.K.) – Red. Naczelny 

e-mail: bronislaw.kaminski@neostrada.pl 

Marek Biernacki (M.B.) – Zast. Red. Nacz. 

e-mail: koksip@kudowa.pl 

Przypominamy obecnych przy odsłonięciu 

Od lewej – pierwszy: Franz Josef Frohn z Akwizgranu, pierwszy siedzący 

z prawej: Marszałek woj. dolnośląskiego prof. dr Jan Waszkiewicz. 

W środku: politycy, dyplomaci, przedstawiciele świata kultury i mieszkańcy 

Kudowy-Zdroju 

Urszula Faroń-Bielecka 

Konrad Buss 

Jarosław Charczuk 

Krzysztof Chilarski 

Wojciech Heliński 

Zbigniew Kopeć (Z.K) 

Mikołaj Krzemiński (M.K.) – Sekr. Red. 

Katarzyna Mrowiec 

Agnieszka Stwertetschka 

Skład i oprawa graficzna: 

PB•MH 

Projekt okładki: 

FeliX 

Druk: 

©Wydawnictwo ZET® Wrocław 2010 

tel. 71 793 67 47; fax 71 783 28 64 

e-mail: biuro@wydawnictwozet.pl 

Wydawca: 

Muzeum Kultury Ludowej 

Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Po odsłonięciu pomnika – największa dotychczasowa parada historyczna 

w Kudowie-Zdroju 

Adres Redakcji: 

ul. Pstrążna 14 

57-350 Kudowa-Zdrój 

tel. 074 866 28 43 

e-mail: skansen@kudowa.pl 

Kwartalnik wpisany do rejestru czasopism w Sądzie Okręgowym w Świdnicy nr rej. 267 

zgodnie z Art. 20 Ustawy z dnia 26.I.1984 r. Prawo prasowe.

wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?