wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

More documents

Recommendations

Info

LITERATURA POGRANICZA František Pilz „Babunia” i „Gość” w kudowskich domach Od Redakcji Prezentujemy piękne i bardzo interesujące fragmenty literatury czeskiej, mającej powiązania z Polską, z Kudową i jej okolicami. Pisze František Pilz, czeski nauczyciel, który pracował w Kudowie zaraz po II wojnie światowej. Dziś mieszka w Nowym Mieście, kilkanaście kilometrów od Nachodu. Mówi i pisze po polsku i często oprowadza i obwozi wycieczki po Polsce. Francišek Pilz w Teatrze Zdrojowym w Kudowie-Zdroju w 2008 r. Od studenckich lat interesowałem się Polską, jej historią, literaturą i językiem. Mile wspominam, jak przed blisko 60 laty, w Teatrze Zdrojowym w Kudowie stałem przed chórem dziecięcym mojej szkoły, koncertującym kuracjuszom i mieszkańcom czeskie piosenki ludowe, przeplatane czeską poezją. W roku 2008 w sali Teatru Zdrojowego, pięknie odnowionej, przedstawiłem polskiej społeczności Kudowy czeskich pisarzy tego pogranicza. Chciałem podzielić się z Czytelnikami „Pamiętnika Kudowskiego”, tym, co powiedziałem w czasie Sesji Literackiej w 2008 r., jak klasycy literatury czeskiej Bożena Nemcowa i Alois Jirasek pomagali mi poznać Ziemię Kłodzką i Kudowę, jej przeszłość, walory krajobrazowe, piękno przyrody, Polskę i Polaków. Dzieła tych pisarzy pomogły mi po przybyciu do Kudowy w 1948 r. – lepiej zrozumieć przeszłość i obecne warunki, które istniały po wojnie na tych terenach, gdzie osiedlili się nowi osadnicy z głębi Polski. Dla czytelnika dzieł czeskich pisarzy, ten teren pod Błędnymi Skałami, Szczelińcem i Wzgórzami Lewińskimi nie jest obcy. Po czesku nazywamy te góry Bor i Hejśovina. Swoją wiedzę o ziemi kłodzkiej przedstawię w oparciu o dwa utwory wymienionych pisarzy czeskich tj. o „Babunię” pióra Bożeny Nemcowej i „Gościa” Aloisa Jiraska. Kim byli Bożena Nemcova i Alois Jirasek, i kim są dzisiaj? Bez przesady chcę powiedzieć, że są drodzy sercu każdego Czecha, już od prawie półtora stulecia. Od drugiej połowy XIX wieku oni kształtowali świadomość narodową Czechów, naszego narodu, który od XVII wieku, przez ponad trzysta lat cierpiał zabór od monarchii austriackiej, z powodu germanizacji i rekatolizacji habsburskiej. Bożena Nemcova Urodziła się w 1820 r w Wiedniu. Dzieciństwo spędzała w Ratiborzicach, położonych w malowniczej dolinie rzeki Upy, koło miasta Czeska Skalica, niedaleko od Kudowy. Jej rodzice byli zatrudnieni u księżnej Katarzyny, córki Piotra Birona z Kurlandii, właścicielki zamków w Nachodzie, zameczku w Ratiborzicach oraz zamku w Żaganiu w północno-zachodniej części Dolnego Śląska. Księżna występuje w powieści jako dobrodziejka dla poddanego ludu, jako postać sympatyczna. Przebudowała w sposób zasadniczy zameczek w Ratiborzicach i prowadziła postępową gospodarkę rolną w swoich dobrach. Ojciec pisarki był stangretem u księżniczki, pochodził z Austrii i mówił z rodziną tylko po niemiecku. Matka była Czeszką i pracowała na zamku jako pokojówka. Rodzice zapoznali się w Wiedniu. Po urodzeniu Bożeny, rodzina przeniosła się z Wiednia do Czech, do Ratiborzic. Powieść „Babunia” to klejnot w czeskiej literaturze połowy XIX wieku. Pisarka wspomina w niej swoje dzieciństwo, spędzone w dolinie rzeki Upy, w Ratiborzicach jako najszczęśliwszy okres życia. Czytelnik dowiaduje się w książce drobiazgowo, jakie były warunki życia na pograniczu kłodzkim, które było ściśle związane ze stosunkami politycznymi drugiej połowy XVIII wieku oraz na początku XIX wieku, niedługo po wojnach śląskich. Ziemia Kłodzka przeszła wtedy spod panowania Austrii pod panowanie pruskie (niemieckie). Wzajemne stosunki mieszkańców po obydwu stronach granicy były jednak dalej utrzymywane i kontynuowane. Ta sytuacja odzwierciedla się też w powieści „Babunia”. Bohaterką powieści jest babcia Bożeny Nemcowej, Magdalena Czudowa. Babunia – jak ją znamy z powieści – urodziła się w 1770 r. w Dobruszce, małym mia- 10
steczku pod Górami Orlickimi. Jej przyszłym małżonkiem był Jerzy Nowotny, również z Dobruszki. Mimo, że zakończyła się wojna siedmioletnia o Śląsk pomiędzy Prusami i Austrią, to nadal wisiała groźba wojen. Jerzy Nowotny obawiając się, że zostanie zabrany do wojska austriackiego uciekł z domu do Kłodzka, które było już wtedy w państwie pruskim. Zamieszkał w Kłodzku u swojego krewnego. Umówił się ze swoją narzeczoną (Magdaleną), że spotkają się w Wambierzycach, dokąd Magdalena przybędzie w niedługim czasie w tradycyjnej pielgrzymce z Czech. Tam się rzeczywiście spotkali i 5 lutego 1792 r. odbył się ich ślub w katedrze kłodzkiej. Niestety, Jerzego wcielono przymusowo do wojska pruskiego. Służył najpierw w Kłodzku, potem w twierdzy w Nysie. W 1794 r., doszło w Polsce do wybuchu powstania kościuszkowskiego, o niepodległość kraju. Pierwsza bitwa powstańców pod Racławicami była dla powstańców zwycięska. Kościuszko szedł na Warszawę, by udzielić pomocy powstańczej Warszawie. Wtedy, car rosyjski zwrócił się do króla pruskiego o pomoc przeciwko powstańcom polskim. Król pruski wysłał do walki z powstańcami garnizon z Nysy. Takim to sposobem, doszło do tego, że Jerzy Nowotny, dziadek Bożeny Nemcowej, był uczestnikiem bitwy pod Maciejowicami, po stronie pruskiej. Został w tej bitwie ciężko ranny, powrócił do Nysy i został zwolniony z wojska. Zamieszkał z rodziną w Kłodzku. Zarabiał na utrzymanie rodziny produkcją i sprzedażą koców. Zmarł w 1805 r., pozostawiając wdowę (Babunię) z pięciorgiem dzieci bez jakichkolwiek środków. Babunia zdecydowała się wrócić do Czech, do Gór Orlickich, gdzie mieszkali jej krewni. Nemcowa napisała powieść Babunia w ostatnich latach swego krótkiego życia. Zmarła w 1862 r., nie mając jeszcze 42 lat. Były to lata dla niej i dla całej rodziny bardzo trudne. Jej mąż stracił pracę w związku z działalnością patriotyczną, a twórczość literacka kobiet nie była w tamtych czasach doceniana. Ukochany i utalentowany syn Hynek zmarł na gruźlicę. Śmiertelnie chora pisarka – prawie bez środków do życia – wracała w ostatnich latach życia do kojących wspomnień z lat dzieciństwa, do szczęśliwych lat młodości, które były związane z uroczą doliną w Ratiborzicach i z umiłowaną babcią, która uczyła swoją wnuczkę kochać czeska ojczyznę. Całe jej dorosłe ży- cie było pełne cierpienia. Dzisiaj cenimy ją, jako jedną z największych osobowości czeskich kobiet, w całej historii czeskiego narodu. Alois Jirasek Urodził się w Hronovie w roku 1851. Jego ojciec był miejscowym piekarzem i drobnym rolnikiem. Utalentowany syn Alois uczył się w gimnazjum w Broumovie, następnie w Hradcu Králové i na Uniwersytecie Karola w Pradze. Już jako student miał wielkie sympatie do narodu polskiego. Interesowały go losy uciekinierów po klęskach powstania listopadowego 1830 r. i powstania styczniowego z 1863 r. Po studiach, najpierw był profesorem historii w Litomyślu, później w Pradze. Jest czeskim „Sienkiewiczem”. Alois Jirasek W swoich dziełach popularyzował historię narodu czeskiego od czasów mitologicznych do XX wieku. Najbardziej popularne są jego powieści o tematach pochodzących z czesko-kłodzkiego pogranicza: czterotomowa kronika „U nas”, dotycząca dziejów Hronova z pierwszej połowy XIX wieku i pięciotomowa powieść „F.L.Vek” o Dobruszce w czasach odrodzenia narodowego w drugiej połowie XVIII wieku. Mnie, osobiście bardzo bliskie są jego krótkie opowieści, na pierwszym miejscu opowieść „Gość” (po czesku „Host”). W opowieści „Gość” czytamy o własnych wspomnieniach autora z lat młodzieńczych, gdy miał 15 lat i uczęszczał do szkół w Broumovie. W czerwcu 1866 r. wybuchła wojna prusko-austriacka i trzy armie pruskie przekroczyły granice Czech. Przez rodzinne miasto Jiraska, Hronov, oddziały armii następcy tronu pruskiego Friedricha Wilhelma – podążające w stronę Nachodu – przechodziły 26 czerwca 1866 r. W środku Hronova zatrzymały się, żeby odpocząć. Młody Jirasek obserwował ruch wojska z ogrodu rodzinnego domu. W pewnym momencie zbliżył się do niego młody żołnierz w pruskim mundurze. Okazało się, że nie jest Niemcem, ale że jest Polakiem z Poznańskiego, że nazywa się Stanisław Koroński i że jest zmuszony, jako Polak z zaboru pruskiego walczyć o obce interesy prze- c.d. s. 15 11
Page 1: Uczuciowość wyższa Wieczorni spa
Page 4 and 5: RYNEK PRACY W KUDOWIE • Perspekty
Page 6 and 7: znacznie podaje przepis, jak te ska
Page 8 and 9: POMNIKI KUDOWSKIE Odsłonięcie Pom
Page 10 and 11: cławskiej? Na mocy uprawnień otrz
Page 14 and 15: ZDZISŁAW POŁĄCARZ W KUDOWIE Zdzi
Page 16 and 17: jest pasją ludzi, których połąc
Page 18 and 19: MATERIAŁY I DOKUMENTY Powojenne po
Page 20 and 21: DIALOG KULTUR W 2008 r. muzeum kudo
Page 22 and 23: u naszego miasta i powiatu. Na szcz
Page 24 and 25: SYLWETKI KUDOWSKIE Prof. Antoni Fal
Page 26: miosła, techniki i sztuki zarazem.

wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?