wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Nr 3 (4) 2009 • ISSN 1689-8753 Jesień 2009 

straszny 

dwór 

 

 

 

 

 

W NUMERZE M.IN.: 

• Rodzina Beckerów 

• Moniuszko w skansenie 

• Kudowski ślad 

• Kudowianie w służbie ONZ, 

• Sesja Literacka-2009 

• STARE FOTOGRAFIE 

Wydawany przez Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju

OPINIE 

Listy do Redakcji 

Pan Jarosław Piotrowski z Zielonej Góry: 

Szanowny Panie Redaktorze! 

Bardzo lubię czytać takie pisma jak Wasz „Pamiętnik Kudowski”. 

Uważam, że takie pisma wydobywają z Polski to, co w niej najciekawsze. 

Nie wielkie tytuły medialne, które często mamią nas papką 

, ale właśnie lokalne pisma. Nie mówię o tych pismach, które 

interesują się czy już działa wodociąg na ulicy x, czy jaki radny 

co powiedział, lecz pisma zajmujące się lokalnymi tradycjami, 

historią, a zwłaszcza historią ludzi. Nie ma to jak żywa historia, 

czyli dzieje opowiedziane przez świadków wydarzeń. Zaskakują 

nas często powikłane ścieżki ludzkiego losu, a już szczególnie 

optymizm, jaki - mimo dramatycznych wiraży w swoim życiu 

– ludzie potrafią zachować. W nr 3 „Pamiętnika” wszystkie artykuły 

są interesujące. /…/dla przykładu : wypędzenia, rodzina 

ormiańska, rodzina Kayzerów, kuchnia kudowska – wszędzie 

w tle jest wędrówka ludów. Nie powinna nas ona odzierać z optymizmu 

i otwartości na drugiego człowieka 

Z wyrazami szacunku 

Od Redakcji: 

dziękujemy za sympatyczną opinię. Uwagi Pana umacniają nas 

w słuszności podjętej linii naszego sposobu upamiętniania życia. 

✴✴✴ 

Pan Aleksander Cząstkiewicz z Paryża: 

Szanowny Panie Redaktorze. 

Będąc w Kudowie otrzymałem w prezencie egzemplarz „Pamiętnika 

Kudowskiego”. Pozwalam sobie pogratulować Panu 

i Zespołowi Redakcyjnemu interesującego doboru tekstów, 

ciekawej szaty graficznej. Jestem członkiem Zarządu Polskiego 

Stowarzyszenia Autorów, Dziennikarzy i Tłumaczy w Paryżu 

Pozostaję z serdecznością i poważaniem”. 

Od Redakcji: 

miło nam, że trafiliśmy do Paryża i że mamy taką opinię. 

Serdecznie dziękujemy. 

✴✴✴ 

Do Czytelników: 

w bogatym materiale tego numeru zwróćmy uwagę na rozmowę 

z uczonym i na to, co powiedział o czasach saskich. Czy te czasy 

już przeminęły, czy to się nadal za nami wlecze? 

Redakcja 

NAUCZYCIELOM 

Tereni Karch 

poświęcam 

Umiałaś tak pięknie się wzruszać 

Wtedy gdy były powody 

I gdy śmieszność sytuacji bawiła 

Śmiałaś się do łez 

Chcę tu zatrzymać te chwile 

By nie uciekły 

By wiedzieli inni 

Jaka byłaś 

I jaka tam Jesteś 

Antonina Gromada 

Wszystkim nauczycielom kudowskim - z okazji Dnia 

Nauczyciela - składamy podziękowanie za pracę 

nad formow aniem naszej młodzieży uczeniem, zachęcaniem 

do poznawania świata i do umiłowania 

kultury polskiej. Przykładem nauczycielskiej postawy 

była działalność Teresy Karch. Sylwetka tej znakomitej 

pani znajdzie się w historii Kudowy Zdroju, 

jako świadectwo ofiarności i pracy dla naszej młodzieży 

i naszego miasta. Zamieszczony wiersz Antoniny 

Gromady oddaje uczucia nie tylko Autorki ale 

i nas wszystkich. 

Z najlepszymi życzeniami 

Redakcja

WYDARZENIE 

Moniuszko w Skansenie na Pstrążnej 

Polska Opera Kameralna z Łodzi pod 

przewodnictwem dyrektora Kazimierza 

Kowalskiego odniosła wielki sukces 

w Kudowie, wystawieniem „Strasznego 

dworu” Stanisława Moniuszki w skansenie 

w Pstrążnej 22. sierpnia br. Przybyło 

około 1800 widzów. Samochody 

parkowano od Hotelu Saint Georg przed 

Pstrążną do Doliny Stawów Maciejewskiego. 

Szła Kudowa i szli ludzie niemal 

z całej Polski. Szli z małymi dziećmi na 

rękach, pchali wózki dziecięce, prowadzili 

swoje pieski. Niektórzy nieśli składane 

krzesełka pielgrzymie, jakby przewidując, 

że wszystkie miejsca mogą być zajęte. 

Pod wiatrakiem ulokowało się około 

dwieście osób, których nie wliczaliśmy 

do owych 1800 na amfiteatrze. Okazuje 

się, że głos tu świetnie dolatywał i widać 

było scenę. Wcześniej przybył dyrektor 

opery pan Kazimierz Kowalski. Bywał 

dwukrotnie zanim rozpoczęto budowę 

scen. Teraz sprawdzał, czy uwzględniono 

jego życzenia. Wymagający artysta i szef 

zespołu powiedział wyrozumiale: jak na 

tak duże tempo przygotowań, spodziewałem 

się, że będzie gorzej. Ponad stu 

wykonawców, przedstawienia rozlokowało 

się w uroczych chatach skansenu, 

bajecznie oświetlonych. „Straszny dwór” 

przybliżał się do scenerii w wyobraźni 

Stanisława Moniuszki. Dla organizatorów 

przedstawienia i artystów najmilszy 

sercu jest widok, gdy trafiają pod 

strzechy. Ta ogromna ilość ludzi, idących 

w ciszy, a radośnie zaciekawionych, robiła 

wrażenie jakby misterium. Przedstawienie 

zaczęło się około 21-ej. Już się 

ściemniało. Gdy kończyło się, była już 

ciemna noc. Pstrążna nie ma oświetlenia 

ulicznego, a porządek przy parkowaniu 

i przechodzeniu rzeki ludzi był wprost 

wymarzony. Także mieszkańcy Pstrążnej 

zdali egzamin z kultury i cierpliwości. 

Kierowcy parkowali jak się dało, ale zdarzało 

się niekiedy popsuć komuś trawnik 

przed domem lub zastawić wjazd. 

Przywitanie i otwarcie. Od lewej: Czesław Kręcichwost (Burmistrz 

Kudowy), Piotr Borkowski (Dyrektor OKIS Wrocław) 

Nikt nie spotkał się z kąśliwymi uwagami. 

Samo przedstawienie podobało się 

wielkiej widowni. Co chwila rozlegały 

się gromkie brawa. Soliści, chór, balet 

i orkiestra z Łodzi zachwycały. Sceneria, 

naprędce wykonana wśród starych 

domów stwarzała wrażenie naturalności 

tym bardziej, że włączono do sceny jeden 

z starych domów skansenu. 

Muzeum na wolnym powietrzu, jakim 

jest skansen, to wymarzone miejsce 

do takich imprez. Zespół pracowniczy 

muzeum składa podziękowanie Wrocławskiemu 

Ośrodkowi Kultury i Sztuki 

i jego dyrektorowi panu Piotrowi Borkowskiemu 

za opracowanie całego programu 

przedsięwzięcia i sfinansowanie 

budowy scen. Burmistrzowi Kudowy 

panu Czesławowi Kręcichwostowi i samorządowi 

kudowskiemu dziękujemy za 

ufundowanie ławek na widowni amfiteatru. 

Słowa wdzięczności kierujemy do 

samorządu województwa dolnośląskiego 

za wspieranie tego projektu. Szczególne 

podziękowania kierujemy do wykonawców 

przedstawienia i dyrektora opery 

pana Kazimierza Kowalskiego za artyzm, 

piękne śpiewy, tańce i muzykę oraz cierpliwe 

znoszenie wszelkich niedogodności 

plenerowych. Dziękujemy zespołowi 

telewizji wrocławskiej i panu Maciejowi 

Kieresowi za pomoc w upiększeniu amfiteatru 

oraz za rejestrację telewizyjną 

spektaklu. 

Opera Moniuszki w krajobrazie sudeckim 

wypadła znakomicie i wielu uczestniczącym 

widzom z pobliskich miejscowości 

czeskich bardzo się podobała. 

„Straszny Dwór” w Pstrążnej umocnił 

tradycję moniuszkowską w Kudowie 

i przedstawienie to stało się wielkim wydarzeniem 

regionalnym. 

Dyrektor i Pracownicy Muzeum 

Amfiteatr był już wypełniony na godzinę przed spektaklem 

1

ROZMOWA Z UCZONYM 

▶ prof. zw. dr hab. Jan Rzońca 

Redakcja „Pamiętnika” rozmawia 

z prof. zw. dr. hab. Janem Rzońcą 

Pamiętnik Kudowski (PK): Panie Profesorze, 

jaki jest ten świat? Czy historia 

pozwala nam dostrzec jakiś sens w tym 

wszystkim, co dzieje się na świecie od początków 

po dzień dzisiejszy. 

Prof. Jan Rzońca (J.R.): Trudno w krótkiej 

wypowiedzi ocenić dzisiejszy świat. 

Z pewnością można powiedzieć, że jest 

bardzo ciekawy, skomplikowany, zróżnicowany 

i w wielu rejonach skonfliktowany 

a także globalizujący się. Cechy 

te wynikają z położenia geograficznego, 

warunków przyrodniczych (szczególnie 

klimatycznych), podziałów rasowych, 

narodowościowych, kulturowych, 

wyzna niowych, politycznych i ekonomicznych 

oraz z odmiennych dziejów 

historycznych poszczególnych kontynentów 

i państw świata. O różnorodności 

państw świata i ich odmiennościach 

historycznych świadczy chociażby fakt, 

że według „Leksykonu państw świata” 

wydanego w 2008 r., liczba niepodległych 

państw na naszym globie wzrosła 

do 197. Te olbrzymie przeobrażenia na 

mapie politycznej świata nastąpiły po 

II wojnie światowej. Współcześnie uwidaczniającym 

się zjawiskiem w świecie 

jest jego globalizacja a z drugiej strony 

ruchy nacjonalistyczne i separatystyczne 

(np.: Kosowo, działalność islamistów, 

IRA i ETA), które dążą do osiągnięcia 

swych celów przez stosowanie krwawego 

terroru i zamachów na ludność cywilną, 

co stanowi olbrzymie zagrożenie dla 

mieszkańców świata. 

Historia pozwala wyjaśnić te wszystkie 

skomplikowane problemy współczesnego 

globu. Aby zrozumieć teraźniejszość 

konieczna jest znajomość 

przeszłości i to zarówno dziejów naszego 

państwa, naszych bezpośrednich 

państwowych sąsiadów, jak również 

państw Europy i świata. Elity rządzące 

powinny korzystać z doświadczeń historycznych, 

wykorzystując je w swych 

działaniach dla dobra państw i ich obywateli. 

Historia winna uczyć i wychowywać, 

dlatego też nie bez uzasadnienia 

jest maksyma „Historia magistra vitae 

est” (Historia jest nauczycielką życia). 

PK: Czy historia Polski przygnębia Pana, 

czy daje powód dumy lub optymizmu? 

J.R: Dziejów naszej Ojczyzny nie można 

ocenić jednoznacznie. Polska posiada 

bardzo bogatą przeszłość historyczną. 

Były w niej wzloty i upadki, momenty 

wzniosłe, którymi możemy się szczycić 

i być z nich dumni, jak również i te, 

które doprowadziły do upokorzenia naszego 

narodu a w dalszej konsekwencji 

spowodowały upadek I Rzeczypospolitej 

i rozbiory, które wymazały Polskę 

z map Europy. 

Wspaniałym okresem w naszych 

dziejach był wzrost potęgi Polski za 

panowania Jagiellonów, w tym szczególnie 

wiek szesnasty zwany „Złotym”. 

w którym kraj nasz osiągnął wzrost 

terytorialny, pełnię rozkwitu renesansowej 

kultury, nauki i sztuki. Rozwijała 

się nowoczesna myśl polityczna, a pod 

względem tolerancji religijnej Rzeczpospolita 

jako „państwo bez stosów” była 

przykładem i wzorem godnym do naśladowania 

dla innych krajów Europy, 

tonących w krwi wskutek toczonych 

wojen religijnych. Pomyślnie rozwijała 

się gospodarka, kwitł handel krajowy 

Prof. Rzońca u Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego w Belwederze, na promocji profesorskiej 

2



i zagraniczny. Jednym słowem Polska 

pod względem ogólnego rozwoju prawie 

do końca XVI w. nie ustępowała 

krajom Europy Zachodniej. 

Gorszy był już wiek siedemnasty zwany 

„Srebrnym”. Rzeczpospolita prowadziła 

liczne wojny ze Szwecją, Rosją, Turcją oraz 

walki z najazdami tatarskimi i powstaniami 

kozackimi. Z wojen tych wyszła 

z dużymi stratami terytorialnymi. Dumą 

napawa odsiecz wiedeńska (1683 r.) Jana 

III Sobieskiego, ale był to już ostatni tak 

wielki sukces militarny upadającej Rzeczypospolitej 

szlacheckiej. 

Losy XVIII-wiecznej Polski są szczególnym 

przypadkiem w jej historii. 

Unicestwiona została nie w czasie całkowitego 

rozkładu aparatu władzy 

państwowej w czasach saskich (1697- 

1763), ale w okresie wkroczenia na 

drogę poważnych reform politycznoustrojowych 

państwa. Nastąpiło to 

m.in. wskutek zdrady narodowej, której 

synonimem stała się „targowica”. Określenie 

to często jest przypisywane tym, 

którzy działali w późniejszych czasach 

na szkodę państwa. 

Wiek XIX, mimo trójzaborowej niewoli 

narodowej wykazał, że naród polski 

był zdolny stawiać bohaterski opór 

trzem zaborcom w obronie tożsamości 

narodowej. To właśnie naród swą 

postawą doprowadził do odzyskania 

niepodległości w 1918 r. Potrafił umiejętnie 

walczyć o granice państwa, zunifikować 

kraj pod względem politycznoprawno-ustrojowym 

i gospodarczym. 

W okresie okupacji Polacy umieli się 

skonsolidować, aby podjąć wprost heroiczną 

walkę z okupantem hitlerowskim. Po 

odzyskaniu niepodległości potrafili, niezależnie 

od układów politycznych, scalić kraj 

w nowych granicach i podjąć jego odbudowę 

i rozbudowę gospodarczą. 

Wymienione na przestrzeni wieków 

tylko niektóre pozytywne, bohaterskie 

i heroiczne wręcz czyny Polaków dają 

powód do dumy i napawają optymizmem. 

Rodzi się jednak pytanie, czy 

Polacy tylko w chwilach zagrożenia 

zewnętrznego potrafią być solidarni 

i skonsolidowani, bo takimi są, o czym 

świadczą fakty z przeszłości. Szkoda jednak, 

że w warunkach normalnego życia 

są skłóceni, zawistni i prowadzą często 

nieczystą grę polityczną, aby uzyskać 

własne cele osobiste, czy też partyjne 

kosztem przeciwnika, jego zdeprecjonowania 

i odsunięcia od wpływów i władzy. 

Szkoda, że nie zawsze potrafią solidarnie 

podejmować starania o lepszą przyszłość 

i dobro naszego narodu i państwa. 

Mimo znacznych negatywnych cech 

Polaków należy z optymizmem patrzeć 

w naszą narodową przyszłość i wierzyć, 

że mądrość i rozsądek przezwycięży 

indywidualne, partykularne i partyjne 

interesy pewnej części polityków. 

PK: Jakim zagadnieniom badawczym poświęcił 

Pan szczególną uwagę? 

J.R: W swej dotychczasowej działalności 

naukowej zajmowałem się historią nowożytną 

Polski (1492-1795), a szczególnie 

schyłkiem XVI w. i pierwszą ćwiercią 

XVII w. Przedmiotem moich zainteresowań 

była przede wszystkim polityka wewnętrzna 

i zagraniczna Rzeczypospolitej, 

liczącej w szczytowym okresie rozwoju 

terytorialnego blisko milion km 2 (1634r. 

− 990 000 km 2 ). Szczególną uwagę poświęciłem 

dziejom parlamentaryzmu 

polskiego tego okresu, który pozwala 

odtworzyć szczegółowy obraz sytuacji 

wewnętrznej i zagranicznej kraju. Moje 

naukowe zainteresowania i publikacje 

wiążą się również z krajami leżącymi za 

wschodnią granicą dzisiejszej Polski (Litwa, 

Łotwa, Białoruś, Ukraina i Rosja). Ta 

problematyka badawcza łączy się z działalnością 

naukową Katedry Historii Krajów 

Europy Środkowo-Wschodniej Instytutu 

Historii Uniwersytetu Opolskiego, 

którą od kilkunastu lat kieruję. Badania 

te dotyczą stosunków wyznaniowych 

w Rzeczypospolitej od XVI do XVIII w. 

oraz na ziemiach polskich pod zaborem 

rosyjskim w XIX w., stosunków polskorosyjskich 

na przestrzeni od XVI do XIX 

w., zesłań Polaków na Syberię w pamiętnikarstwie 

polskim od schyłku XVIII w. 

aż do II wojny światowej włącznie. Jako 

Sądeczanin z pochodzenia i urodzenia 

zajmowałem się także historią Galicji ze 

szczególnym uwzględnieniem dziejów 

Sądecczyzny. 

PK: Jakie są plany Pana Profesora w działalności 

naukowej na najbliższe lata? 

J.R: W swych planach naukowych na 

najbliższe lata zamierzam nadal zajmować 

się problematyką historyczną krajów 

Europy Środkowo-Wschodniej. Katedra, 

którą kieruję w ostatnich latach 

wydała cztery poważne prace zbiorowe 

dotyczące tego regionu. Wraz z moimi 

pracownikami katedry, mimo trudności 

finansowych, będziemy kontynuować 

publikowanie prac zbiorowych i indywidualnych 

o tematyce dotyczącej 

krajów Europy Środkowo-Wschodniej. 

Podobnie jak dotychczas zamierzamy 

aktywnie uczestniczyć w konferencjach 

krajowych, międzynarodowych i zagranicznych 

(Ukraina, Białoruś, Czechy, 

Słowacja, Niemcy). Obecnie zgłosiłem 

swój akces jako uczestnik − referent na 

międzynarodową konferencję naukową 

do Mińska (październik 2009) i do 

Charkowa na Ukrainie (listopad 2009). 

PK: Profesorowie wyższych uczelni cieszą 

się w Polsce ogromnym autorytetem. Jak 

można wspiąć się na takie wyżyny i co 

pod tym względem doradziłby Pan Profesor 

kudowskiej młodzieży? 

J.R: Dochodzenie do kolejnych stopni 

naukowych to z jednej strony pasja, 

mobilizująca do pracy badawczej i osiągania 

z niej satysfakcji, a w wypadku 

pracowników naukowych wyższych 

uczelni, konieczność zdobywania kolejnych 

stopni „wtajemniczenia” naukowego, 

ponieważ nie uzyskanie w określonym 

przepisami czasie kolejnych 

tytułów naukowych (doktor, doktor habilitowany) 

grozi pracownikowi naukowemu 

„wyrotowaniem” z pracy. 

Praca naukowa, niezależnie od podjętego 

kierunku badań, wymaga samodyscypliny, 

systematyczności, dociekliwości, 

cierpliwości i wytrwałości. Daje 

jednak dużo radości i satysfakcji z osią- 

3



ganych wyników, z czasem staje się jedną 

z najważniejszych pasji życiowych. 

Cóż mogę radzić kudowskiej młodzieży? 

Przede wszystkim uświadomienia 

sobie, że trzeba się solidnie uczyć. 

Warto studiować i to nie tylko dla uzyskania 

dyplomu ukończenia wyższej 

uczelni, ale przede wszystkim dla realizacji 

własnych zainteresowań i wzbogacenia 

swojej osobowości. Decydując 

się na wybór studiów należy brać pod 

uwagę nie tyle kierunki „modne”, ale 

dające możliwości przyszłego zatrudnienia 

oraz realizację swoich upodobań 

i pasji życiowych. Praca podjęta zgodnie 

z własnymi zainteresowaniami staje 

się nie tylko obowiązkiem, ale może być 

również wielką przyjemnością i źródłem 

satysfakcji. 

PK: Kudowianie z sympatią wspominają 

Pana Profesora jako niegdysiejszego swojego 

pedagoga w liceum. A jak Pan wspomina 

kudowskie liceum i jego uczniów? 

J.R: W Liceum Ogólnokształcącym w Kudowie 

Zdroju pracowałem przez 10 lat 

jako nauczyciel historii. Trzykrotnie byłem 

wychowawcą klasowym. Dwukrotnie doprowadziłem 

swych podopiecznych do 

matury. Będąc po raz trzeci wychowawcą 

opiekowałem się moimi wychowankami 

do ukończenia drugiej klasy liceum. Nie 

zdążyłem ich doprowadzić do matury, 

ponieważ w rok po uzyskaniu doktoratu 

podjąłem pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej 

w Opolu (rok akademicki 

1981/1982), która w 1994 r. przekształcona 

została w Uniwersytet Opolski, gdzie 

nadal pracuję. 

Pracę w kudowskim liceum kierowanym 

wówczas przez dyrektora mgr. 

Franciszka Śleziaka, a w końcowym okresie 

mojej pracy przez, nieżyjącego już 

niestety, mgr. Zbigniewa Krysiaka wspominam 

miło i z wielkim sentymentem. 

Dyrektorzy potrafili wytworzyć dobrą 

atmosferę w pracy. Istniały stosunki wzajemnego 

zrozumienia między dyrekcją 

a nauczycielami oraz między gronem pedagogicznym 

a uczniami. Mieliśmy zdolnych, 

ambitnych i pracowitych uczniów, 

którzy osiągali dobre oraz bardzo dobre 

wyniki w nauce i sporcie (sukcesy w siatkówce 

na szczeblu wojewódzkim zarówno 

dziewcząt jak i chłopców). Większość 

naszych absolwentów po pomyślnie 

zdanych egzaminach wstępnych była 

przyjmowana na wyższe uczelnie, przy 

olbrzymiej wówczas konkurencji. Moi 

uczniowie i wychowankowie dostawali 

się na różne kierunki studiów, w tym 

również − humanistyczne. Zostali prawnikami, 

historykami, polonistami, inżynierami 

i lekarzami, ukończyli również 

różne filologie i inne kierunki studiów. 

Czas upływa szybko, niestety zbyt szybko. 

Cieszy jednak fakt, że pomimo jego 

upływu więzi wzajemnego szacunku, 

sympatii, zrozumienia i potrzeby wzajemnych 

spotkań dotrwały do czasów 

obecnych. Wyrazem tego są kilkakrotne 

spotkania − zjazdy organizowane przez 

moich byłych wychowanków z okazji 

okrągłych rocznic zdania matury (20 

i 25-lecia), pomimo że są Oni rozproszeni 

nie tylko po Polsce, ale również daleko 

poza jej granicami. 

PK: Prosimy przypomnieć naszym czytelnikom 

jakie są korzenie Pana Profesora 

i jak Pan trafił do Kudowy? 

J.R: Z pochodzenia i urodzenia jestem 

Sądeczaninem. W Nowym Sączu ukończyłem 

Liceum Pedagogiczne. Pracę 

nauczycielską rozpocząłem na Sądecczyźnie 

w połemkowskiej wiosce Florynka 

na trasie drogowej Grybów – Krynica-Zdrój. 

Pracowałem tam niespełna 

8 miesięcy, ponieważ zostałem powołany 

do 2-letniej zasadniczej służby wojskowej. 

Po jej odbyciu postanowiłem 

podjąć pracę nauczycielską w powiecie 

jeleniogórskim. Skąd taka decyzja, skoro 

Sądecczyzna jest malowniczym regionem 

pod względem geograficznoprzyrodniczym, 

ciekawym historycznie 

i posiadającym bogatą i bardzo różnorodną 

kulturę i sztukę, w tym również 

ludową. Otóż młodość ma to do siebie, 

że pragnie się poznawać to co nowe 

i być tam, gdzie się jeszcze dłużej nie 

było. W okresie nauki w Liceum Pedagogicznym 

w Nowym Sączu, a następnie 

w czasie półrocznej służby wojskowej 

w Podoficerskiej Szkole Radiotechnicznej 

w Jeleniej Górze miałem okazję 

poznać piękno Kotliny Jeleniogórskiej 

i Karkonoszy. Zostałem zauroczony tym 

regionem. 

Po odbyciu służby wojskowej postanowiłem 

zrealizować podjęte wcześniej 

zamierzenia. Zgłosiłem się do Kuratorium 

Okręgu Szkolnego we Wrocławiu, 

aby podjąć pracę w powiecie jeleniogórskim. 

Splot okoliczności sprawił, że 

trafiłem do powiatu kłodzkiego, konkretnie 

do Ołdrzychowic Kłodzkich (na 

trasie z Kłodzka do Lądka-Zdroju). Przepracowałem 

tam ponad rok, po czym 

również wskutek różnych zbiegów okoliczności 

w roku szkolnym 1963/64 uzyskałem 

przeniesienie do pracy w Szkole 

Podstawowej w Kudowie Czermnej. 

Przepracowałem tam 9 lat. Uczyłem 

historii, geografii i wychowania fizycznego. 

Tam też poznałem moją Żonę, 

mieszkankę Czermnej, świeżo upieczoną 

nauczycielkę Szkoły Podstawowej 

nr 2 w Kudowie-Zdroju, absolwentkę 

Liceum Pedagogicznego w Kłodzku. 

Wkrótce pobraliśmy się. Po ślubie ukończyłem 

historię z geografią w II Studium 

Nauczycielskim we Wrocławiu, później 

studia historyczne w WSP w Opolu. Natomiast 

Żona ukończyła matematykę 

na Studium Nauczycielskim w Legnicy, 

następnie matematykę w WSP w Opolu, 

uzyskując stopień magistra. W trakcie 

kontynuowanych studiów urodził nam 

się syn Janusz i córka Beata. Obydwoje 

również ukończyli studia pedagogiczne 

i są nauczycielami. Jaki zawód wybiorą 

wnukowie trudno teraz przewidzieć. 

Decyzję o przybyciu do Kudowy uważam 

za szczęśliwą i trafnie podjętą 

w moim życiu, zarówno pod względem 

zawodowym jak i rodzinnym. Ziemia 

Kłodzka (w tym również Kudowa) zauroczyła 

mnie. W celu propagowania jej 

piękna, zabytków i bogatej, chociaż bardzo 

skomplikowanej historii, zostałem 

przewodnikiem sudeckim. Poszerzając 

swoje zainteresowania turystyczno-krajoznawcze 

zdobyłem licencję pilota wy- 

4



cieczek zagranicznych oraz uprawnienia 

przewodnickie na Pragę − stolicę Czech. 

O moim przywiązaniu do Kudowy-Zdroju 

niech świadczy fakt, że od 1981 r. dojeżdżam 

do pracy na opolską uczelnię zamiast 

przenieść się i zamieszkać na stałe 

wraz z rodziną w Opolu, również pięknym 

i prężnie rozwijającym się mieście 

wojewódzkim. 

PK: Na zakończenie przejdźmy do 

70-tej rocznicy września 1939 r. Czy pamięć 

września ‘39 i wojny ma jakieś znaczenie 

w dzisiejszych postawach Polaków? 

J.R: Wrzesień 1939 r. rozpoczął tragiczny 

w dziejach narodu i państwa polskiego 

niemal siedmioletni okres okupacji 

hitlerowskiej i radzieckiej. 1 września 

Niemcy uderzyły na Polskę, a 17 września 

Armia Czerwona zajęła wschodnie 

obszary II Rzeczypospolitej. 

Naród polski w okresie okupacji 

hitlerowskiej wykazał się niezwykłą 

solidarnością, bohaterstwem, wręcz 

heroizmem w walce z hitlerowskim 

okupantem. Żołnierze polscy, walczyli 

z Niemcami na różnych frontach II 

wojny światowej. W kraju Polacy stworzyli 

na niesłychaną skalę ruch oporu, 

walcząc i dokonując licznych dywersji 

oraz sabotaży przeciwko niemieckiemu 

okupantowi. Ta bohaterska i nieugięta 

postawa na trwałe weszła do naszej historii 

i historii II wojny światowej. 

Jak pamięć września i II wojny światowej 

wpływa na dzisiejsze postawy 

Polaków? Aby to ocenić należałoby 

na ten temat przeprowadzić badania 

socjologiczno-historyczne i to w odniesieniu 

do różnych grup wiekowych 

Polaków. Z codziennej obserwacji zachowań 

i potocznych rozmów wynika, 

że inaczej pamiętają i wypowiadają się 

na ten temat Polacy, którzy byli bezpośrednimi 

uczestnikami tych wydarzeń 

i przeżyli koszmar okupacji. Inne postawy 

reprezentuje dzisiejsza młodzież, 

szczególnie ta która nie interesuje się 

historią, w tym okresem II wojny światowej. 

Z pewnością znaczna część ludzi 

młodych i średniego pokolenia, która 

wrzesień 1939 r. i okupację zna z lekcji 

i podręczników historii oraz z opowiadań 

najstarszych członków rodziny, 

bezpośrednich uczestników tych wydarzeń, 

traktuje je jako coś odległego, nie 

zawsze wierząc, że te tragiczne wydarzenia 

miały w takim wymiarze miejsce. 

Należy sądzić, że ludzie młodzi, dobrze 

wykształceni, znający obce języki, czujący 

się Europejczykami, chętnie podejmujący 

pracę w innych krajach niż 

własnym, chcą żyć przyszłością, korzystać 

z dobrodziejstw, które daje im jednocząca 

się Europa, niechętnie na co 

dzień powracają do okropności okupacji 

i do przeszłej martyrologii naszego 

narodu, co nie oznacza, że nie są dumni 

z naszej przeszłości i bohaterskiej walki 

z okupantem. Nie chcą jednak dzielić, 

ale jednoczyć i trudno się temu dziwić. 

Postawy te mogą być z goryczą i rozczarowaniem 

przyjmowane przez starszą 

i rozpatrującą bohaterską przeszłość 

część społeczeństwa, ale też trzeba je 

traktować ze zrozumieniem i zarazem 

przedstawiać młodzieży prawdziwy 

i obiektywny przebieg tych wydarzeń, 

które nie powinny ulec wypaczeniu, 

przedawnieniu i zapomnieniu. Należy 

też uświadamiać młode społeczeństwo, 

że to nie Polacy wywołali II wojnę 

światową, ale przeżyli na szeroką skalę 

eksterminacje, deportacje i repatriacje. 

Musieli opuścić swoje domy i zamieszkałe 

od wieków ziemie rodzinne i że nie 

oni zdecydowali o „wypędzeniach”, tych 

którzy wojnę wywołali i ją przegrali. 

W imieniu Redakcji rozmawiał 

Redaktor Naczelny. 

 

STRATEGIA ROZWOJU OŚWIATY 

W KUDOWIE-ZDROJU NA LATA 2009-2015. 

Rada Miejska Kudowy-Zdroju przyjęła 18. czerwca 2009 r. „Strategię rozwoju oświaty w gminie 

Kudowa-Zdrój na lata 2009-2015”. Strategia obejmuje etap edukacji elementarnej (przedszkolnej), 

edukacji na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum oraz swoim zasięgiem oddziaływuje 

na młodzież i osoby dorosłe. Polityka oświatowa władz gminy uwzględnia trzy elementy: 

cele, sposoby i środki. Polityka oświatowa gminy jest elementem szerszej polityki strategii rozwoju 

gminy, jest realizowana w oparciu o posiadane zasoby i środki budżetowe. Przedstawiamy 

skrótowo najważniejsze dane statystyczne oraz projektowane rozwiązania wynikające przede 

wszystkim ze skutków demograficznych, a także projektowane remonty, modernizacje oraz 

przewidywane efekty dydaktyczne. 

c. d. na str. 6 

5

Stan demograficzny gminy w latach 2001-2008 

przedstawia się następująco: 

ROK LICZBA URODZENIA ZGONY 

MIESZKAŃCÓW 

2001 10803 103 82 

2002 10677 71 109 

2003 10615 94 89 

2004 10611 99 101 

2005 10568 107 105 

2006 10480 102 124 

2007 10385 90 125 

2008 10371 107 114 

W ciągu ostatnich 8 lat liczba 

mieszkańców gminy spadła 

o 432 osoby, co stanowi 4% 

w stosunku do liczby mieszkańców 

z 2001 r. Tendencje 

dotyczące spadku przyrostu naturalnego 

są zbieżne z tendencjami 

w kraju. W przypadku 

dłużej utrzymującego się spadku 

przyrostu naturalnego będzie 

to miało wpływ na potrzebną 

ilość miejsc w szkołach, 

jak również w dalszej perspektywie 

na sytuację na rynku pracy. 

1. Zespół Przedszkolno-Żłobkowy, ul. 11. Maja 16 oraz ul. Buczka 9 173 

2. Szkoła Podstawowa Nr 3, ul. Kościuszki 58 20 

3. Zespół Szkół Publicznych, Szkoła Podstawowa Nr 2 50 

4. Zespół Szkół Społecznych, ul. Słone 10 

RAZEM 253 

Rok szkolny 2008/2009 2014/15 

1. Szkoła Podstawowa Nr 3, ul. Kościuszki 104 0 

2. Zesp. Szk. Publ. im. Jana Pawła II 

ul. Szkolna 8 186 228 

ul. Buczka 9 185 235 

3. Zesp. Szk. Społ. Szk. Podst., ul. Słone 72 72 92 

RAZEM 547 555 

Rok szkolny 2008/2009 2014/15 

1. Zesp. Szk. Publ. Gimn., ul. Szkolna 8 293 239 

2. Zesp. Szk. Społecznych Gimn., ul. Słone 72 46 41 

RAZEM 339 239 

1. Zesp. Szk. Publ. Szk. Podst nr. 2 58 

Bud. Szk., ul. Buczka 9 54 

Bud. Szk., ul. Szkolna 8 4 

2. Zesp. Szk. Publ. Gimnazjum 64 

3. Szk.Podst. nr 3 38 

RAZEM 160 

1. Zep. Szk. Publ. Szk. Podst. Nr 2 11,84 

2. Zesp. Szk. Publ. Gimnazjum 11,96 

3. Szk. Podst. Nr 3 8,99 

4. Zesp. Przedszk-Żłobk. 12,59 

RAZEM 11,39 

Stan uczniów 

w roku szkolnym 2008/2009 

w edukacji przedszkolnej: 

Stan uczniów 

w szkolnictwie podstawowym 

w roku szkolnym 2008/2009 oraz 

2014/2015 

(prognoza demograficzna) 

Stan uczniów w gimnazjum: 

Dowożenie uczniów 


Liczba uczniów/liczbę etatów 

nauczycielskich (bez „0”) 


6

c. d. ze str. 6 

Planowane remonty i modernizacje obiektów szkolnych: 

1. Modernizacja i termomodernizacja bud. ul.Szkolna 8: przebudowa dachu, 

wykonanie windy, remont toalet (zakończenie 15.09.2009 r.), przebudowa 

kotłowni obejmująca zmianę sposobu ogrzewania z zasilania z kotłowni 

centralnej na kotłownię lokalną, remont nawierzchni wokół budynku. 

2. Bud. ul. Buczka 9: budowa boiska sportowego. 

3. Budowa pełnowymiarowej hali sportowej przy ul. Szkolnej. 

4. Budowa obiektu dla dzieci w wieku przedszkolnym i żłobkowym 

przy ul. Szkolnej. 

5. Włączenie Szkoły Podstawowej Nr 3 do Zesp. Szk. Publicznych w 2011 r. 

Wydzielenie dobudowanej, nowej części na potrzeby świetlicy środowiskowej 

i prowadzenia działalności na rzecz społeczności lokalnej 

6. Adaptacja pomieszczeń w budynku przy ul. Marchlewskiego 4 z przeznaczeniem 

na świetlicę środowiskową. 

Planowane zadania dydaktyczne: 

1. Zakup pomocy dydaktycznych. 

2. Doskonalenie nauczycieli zgodnie z potrzebami szkoły. 

3. Organizacja kół przedmiotowych. 

4. Kontynuacja działań obejmujących dożywianie i pomoc stypendialną. 

5. Organizacja zajęć pozalekcyjnych. 

6. Nauka dwóch języków obcych. 

7. Rozwój nauk ścisłych – przystąpienie do programu „Pracownia przyrodnicza 

w każdej gminie”. 

Przedstawione działania muszą być sfinansowane ze środków z budżetu 

gminy nie mniej jednak w znacznym stopniu ze środków zewnętrznych, 

ponieważ gmina nie jest w stanie udźwignąć kosztów zadań 

związanych z rozwojem edukacji. Poszukiwanie zewnętrznych źródeł 

finansowania zarówno ze środków UE jak i budżetu państwa daje możliwość 

zrealizowania założonych zadań. 

Hołd mieszkańców Kudowy 

dla Ks. Jana Myjaka 

Honorowego Obywatela 

Kudowy-Zdroju 

W niedzielę 21 czerwca 2009 r. o godz. 12.00 mieszkańcy Kudowy- 

Zdroju szczelnie wypełnili kościół pw. św. Bartłomieja, aby wspólnie 

z kudowskimi kapłanami, gośćmi Kudowy-Zdroju, a przede wszystkim 

z księdzem Jubilatem Janem Myjakiem i jego najbliższą rodziną dziękować 

Panu Bogu za 50 lat posługi kapłańskiej. Nie zabrakło na tej uroczystości 

władz miejskich, przedstawicieli różnych instytucji, stowarzyszeń 

i fundacji, nie zabrakło też parafian 

księdza Jana, który przez 

szereg lat był proboszczem w parafii 

św. Bartłomieja. 

Z okazji Złotego Jubileuszu Referat 

Kultury, Sportu i Promocji 

Urzędu Miasta w Kudowie- 

Zdroju we współpracy z bliskim 

przyjacielem księdza Jana 

Myjaka, Panem Bronisławem 

Kamińskim, przygotował w godzinach 

popołudniowych w Teatrze 

Zdrojowym uroczysty 

koncert dedykowany ukochanemu 

przez Kudowian księdzu. 

Zainteresowanie uroczystością 

przeszło wszelkie oczekiwania 

organiza torów. Chociaż 

koncert rozpoczynał się 

o godzinie 17.00 to pierwsi goście 

zajmowali miejsca już 

przed godziną 16.00 i jak się 

okazało mieli rację, że tak 

wcześnie przybyli, gdyż przed 

siedemnastą nie było już ani jednego 

miejsca siedzącego i mnóstwo 

osób uczestniczyło w uroczystości 

na stojąco. 

Na widowni zasiedli m.in. Przewodniczący 

Rady Miejskiej Pan 

Bogusław Burger, Burmistrz 

Miasta Czesław Kręcichwost, 

Wiceburmistrz Piotr Maziarz, 

przedstawiciele środowisk kombatanckich, 

duchowieństwo, radni, 

zaproszeni goście, przyjaciele, 

znajomi, sąsiedzi Jubilata, 

a nawet przebywający w Kudowie 

kuracjusze. Obok księdza 

Jana na scenie znaleźli się 

Jego najbliżsi przyjaciele, Pan 

prof. Bogdan Sujak mieszkający 

w Kudowie-Pstrążnej światowej 

sławy fizyk i Pan Bronisław 

Kamiński – Dyrektor Muzeum 

Kultury Ludowej Pogórza 

Sudeckiego. 

7

HONOROWY OBYWATEL 

Jako pierwszy na deskach Teatru 

pojawił się kudowski chór 

Sta Allegro pod dyrekcją Roberta 

Wajlera, który wystąpił 

ze specjalnie przygotowanym 

na tę uroczystość repertuarem. 

Piękny występ działającego od 

zaledwie kilku miesięcy z nowym 

dyrygentem chóru, oczarował 

księdza Jubilata oraz 

tłumnie zgromadzoną publiczność. 

 

Postać księdza Jana w żartobliwym 

i pełnym serdeczności tonie 

przedstawił Pan Bronisław 

Kamiński, po nim na scenie 

z życzeniami i prezentami pojawili 

się kolejno Pan Bogusław 

Burger − Przewodniczący Rady 

Miejskiej, Pani Helena Żełubowska 

− Prezes Związku Sybiraków 

Koło w Kudowie-Zdroju, 

Pan Bogusław Jakubczak − Prezes 

Związku Kombatantów 

Rzeczy pospolitej Polskiej i Byłych 

Więźniów Politycznych 

przy b. KZPB, Pan Tadeusz Dub 

− Prezes Związku Kombatantów 

Rzeczypospolitej Polskiej 

i Byłych Więźniów Politycznych 

Koło Miejsko-Gminne. Przybył 

także Starosta Kłodzki Krzysztof 

Baldy, który podziękował Jubilatowi 

za dokonania społeczne 

i duszpasterskie oraz przekazał 

życzenia od siebie i swoich 

rodziców, obecnych na sali. Życzenia 

składali także kudowscy 

radni, dzieci niepełnosprawne 

ze Stowarzyszenia Pomocy 

Osobom Niepełnosprawnym 

oraz z nieformalnego Stowarzyszenia 

KLIKA im. Tereni Karch, 

Pani Anna Norowska-Kieca − 

Prezes Stowarzyszenia na Rzecz 

Rozwoju Miasta Kudowy-Zdroju, 

Jubilat z przyjaciółmi . Od prawej: prof.Bogdan Sujak, Jubilat Ks.Jan Myjak, Bronisław Kamiński 

Pan Tadeusz Szełęga − Prezes 

Klubu Honorowych Dawców 

Krwi im. Zbyszka Iwanickiego 

w Kudowie-Zdroju, przedstawiciele 

Polskiego Zwią zku Wędkarskiego 

− Pan Kazimierz Stolarz 

i Pszczelarskiego − Pan Stanisław 

Wołowiec jako, że ksiądz 

był zapalonym wędkarzem 

i pszcze larzem, Pan Leszek 

Skrzypczak – Przewodniczący 

Rady Społecznej Szpitala Rehabilitacyjno-Hematologicznego 

„ORLIK” w latach 1990-2005, 

w tym okresie Ksiądz Jan Myjak 

pełnił w Szpitalu funkcję kapelana, 

przyjaciele, znajomi, sąsiedzi, 

mieszkańcy pobliskich 

miejscowości Lewina, Jeleniowa, 

Dańczowa, Gołaczowa i jeszcze 

wiele innych osób, których nie 

sposób tutaj wymienić. W trakcie 

uroczystości zostały dostarczone 

księdzu Janowi depesze 

gratulacyjne od Pani prof. dr 

Alicji Chybickiej z Kliniki Hematologii 

Dziecięcej we Wrocławiu, 

Pana prof. dr Jerzego 

8

HONOROWY OBYWATEL 

Kowalczyka Krajowego Konsultanta 

Hematologii Dziecięcej 

oraz od honorowych obywateli 

naszego miasta J. Ignaszaka i H. 

Gołębiewskiego 

 

Rola prowadzących uroczystość 

Elżbiety Hendler-Bolechała 

i Marka Biernackiego, 

pracowników Referatu Kultury, 

Sportu i Promocji Urzędu 

Miasta w Kudowie-Zdroju momentami 

ograniczała się do 

sterowania ruchem osób pragnących 

złożyć Jubilatowi życzenia, 

uściski i serdeczności. 

Dla uświetnienia Jubileuszu została 

przygotowana część artystyczna, 

zapoczątkowana przez 

występ chóru, a kontynuowana 

koncertem Uczniów Społecznego 

Ogniska Muzycznego w Kudowie-Zdroju. 

Pod kierownictwem 

artystycznym Pana Czesława 

Dolińskiego wystąpiły: 

Magda Janoszek − w „Ave Maria”, 

Ch. Gounoda, Wiktoria Żukowska 

– w „Świetle księżyca”, 

C. Debussyego oraz Kinga 

Sady – w „ Kamiennym Ogrodzie”, 

J. Garści. 

Cała sala na stojąco śpiewa Jubilatowi- Góralowi „Góralu, czy ci nie żal” 

Dzieci ze Szkoły Podstawowej 

Nr 3 w Czermnej, w której 

ksiądz Jan uczył przez wiele 

lat religii przygotowały z inicjatywy 

Pani Dyrektor Małgorzaty 

Krawczyk piękny, wzruszający 

występ. 

Podczas radosnego spotkania 

społeczności Kudowy z Księdzem 

Janem na scenie teatru pojawiły 

się dwie poetki Pani 

Agnieszka Dziecinna-Drewniak, 

publikująca swoje wiersze w „Pamiętniku 

Kudowskim” pod 

pseudonimem ADEDE, która 

wyrecytowała utwór specjalnie 

napisany na Złoty Jubileusz 

oraz ku ogromnemu zaskoczeniu 

prowadzących, wrocławianka 

Pani Halina Matuszewska, 

przebywająca w naszym mieście 

na kuracji. Jej interpretacja 

wiersza pt. „Czarna Sutanna” 

wzruszyła i zachwyciła tłumnie 

zgromadzoną widownię. 

Niezapomniany, pełen energii 

i radości koncert zagrała księdzu 

Jubilatowi kudowska Orkiestra 

Zdrojowa, tym razem 

w repertuarze pojawiły się głównie 

utwory polskie, a koncert 

rozpoczął się od „Góralu czy 

ci nie żal”, Ksiądz jest bowiem 

góralem z Łącka. 

Tę popularną pieśń zaśpiewali 

Jubilatowi wszyscy zgromadzeni 

w Teatrze na stojąco. 

 

Burmistrzowie Miasta Czesław 

Kręcichwost i Piotr Maziarz pojawili 

się na scenie zgodnie 

z wcześniejszymi zapowiedziami 

Na Jubileuszu : Urząd, Samorząd i Orkiestra . Od lewej: Marek Biernacki (Kierownik Referatu Kultury), Elżbieta 

Hendler-Bolechała (autorka artykułu), Czesław Kręcichwost ( Burmistrz Kudowy Zdroju), Marek Jasiński ( skrzypek 

i dyrygent Orkiestry Zdrojowej), Piotr Maziarz (wiceburmiostrz Kudowy Zdroju) 

9

prowadzących, pod koniec uroczystości 

z przygotowaną niespodzianką 

– karykaturą Księdza, 

autorstwa Sadurskiego 

przedstawiającą Go w towarzystwie 

pszczółek, które jak Jubilat 

twierdził znakomicie rozumie 

oraz podobnie jak przedmówcy 

z serdecznymi życzeniami. 

Podczas całej uroczystości ksiądz 

Jan Myjak uważnie wsłuchiwał 

się w życzenia, aktywnie uczestniczył 

w koncertach i występach 

artystycznych. Na koniec posumował 

jej przebieg i ustosunkował 

się do wcześniejszych wypowiedzi. 

Mówił krótko, chociaż 

chciałoby się słuchać długo, 

dowcipnie jak zwykle z ogromną 

miłością i mądrością. Wspomniał 

swoją młodość, wybór 

drogi życiowej, o obietnicy złożonej 

matce, że będzie dobrym 

kapłanem, latach pracy w „OR- 

LIKU”, gdzie spotykał się z wielkim 

bólem rozstania z chorymi 

na nowotwory dziećmi, o pracy 

duszpasterskiej, o nauczaniu religii, 

o mądrości którą czerpał od 

ministrantów i dzieci. 

 

Gromko odśpiewane „Sto lat” 

i symboliczny toast zakończyły 

tę piękną i niepowtarzalną uroczystość 

przygotowaną z potrzeby 

serca Człowiekowi, który zawsze 

miał i ma serce dla innych, 

dla Człowieka kochającego bliźniego 

miłością cierpliwą, łaskawą, 

pozbawioną zazdrości, nie 

szukającą poklasku, nie unoszącą 

się pychą, najpiękniej opisaną 

przez św. Pawła z Tarsu w I Liście 

do Koryntian w „Hymnie 

o miłości”. 

Elżbieta Hendler-Bolechała 

Krzysztof Chilarski 

Ceramika Sudecka 

Garncarstwo, czyli ręczny wyrób 

ceramiki, na Dolnym Śląsku pojawiło 

się w neolicie (III tysiąclecie 

p.n.e.). Najstarsze fragmenty ceramiki 

na świecie odkryto w południowych 

Chinach w jaskini Yuchanyan 

w prowincji Huan, a wiek ich 

określa się na 18 tysięcy lat. 

Urna i misa – 3000 tyś. lat, dzban – 2500 tyś. lat, 

zbiory Muzeum KLPS 

Kultura łużycka 

Najstarsza ceramika prezentowana 

w Muzeum Kultury Ludowej Pogórza 

Sudeckiego w Kudowie-Zdroju 

liczy sobie 3000 tysiące lat, jest to 

misa i urna, oraz dzban – 2500 lat. 

Są to naczynia gliniane kultury 

łużyckiej i pochodzą z terenu Dolnego 

Śląska. Kultura łużycka rozwijała 

się na terenie niemal całej 

Polski w III okresie epoki brązu 

(1300-1100 p.n.e.) do około 400 

lat p.n.e. Ślady kultury łużyckiej 

występują w wielu miejscowościach 

Ziemi Kłodzkiej. Jej cechą 

charakterystyczną był ciałopalny 

obrządek pogrzebowy. Zwłoki palono 

na stosie drewna, po czym 

resztki zwęglonych kości składano 

do urny. W jamie grobowej obok 

popielnicy ustawiano mniejsze naczynia 

zapewne z pożywieniem. 

Pojawienie się koła 

garncarskiego 

Kultura łużycka upada w wyniku 

najazdu plemion scytyjskich 

(koniec okresu halsztackiego – ok. 

450 lat p.n.e. epoka żelaza), a następnie 

wielkich ruchów ludnościowych 

związanych z ekspansją 

Celtów. Przedarli się oni z ziem 

dzisiejszych Czech przez Kotlinę 

Kłodzką na Śląsk w przełomie IV 

i III w. p.n.e. Celtowie przynieśli 

na ziemie polskie znajomość kół 

garncarskich, co ułatwiło formowanie 

symetrycznych, o jednakowej 

grubości ścianek garnków. Do 

tego czasu naczynia powstawały 

poprzez drążenie kciukami w bryle 

gliny dziury i wyciąganie jej 

ścianek palcami do góry lub poprzez 

formowanie długiego wałka 

gliny i spiralne układanie go 

w postać naczynia. Zastosowanie 

koła garncarskiego przyczyniło się 

do produkcji naczyń glinianych 

na szerszą skalę. 

Ceramika w pojęciu tradycyjnym 

to wszelkie wyroby otrzymane w wyniku 

wypalenia odpowiednio uformowanej 

gliny. 

Do wyrobów ceramicznych zaliczamy: 

kamionkę, fajans, porcelanę 

i porcelit. Nazwa tych wyrobów 

wywodzi się od greckiego słowa 

keramos – ziemia, glina. 

10

CERAMIKA SUDECKA 

Garncarstwo miejskie 

i wiejskie 

Garncarstwo dolnośląskie w okresie 

wczesnego średniowiecza zaczyna 

się rozwijać dwoma nurtami, 

we wsiach i w miastach. Miejskie 

warsztaty rozwijały się szybciej dzięki 

wpływom obcym i większemu 

popytowi na wyroby ceramiczne, zaś 

wiejskie poprzez izolację wsi pozostawało 

przy tradycyjnych technikach 

i formach. Tu należy nadmienić, iż 

do połowy XV wieku ludność wiejska 

wykonywała naczynia gliniane 

w domach, w ramach tzw. przemysłu 

domowego, dopiero w następnych 

okresach zaczęto zaopatrywać się 

w naczynia gliniane u wyspecjalizowanych 

garncarzy wiejskich. 

Ośrodki garncarskie 

Na Dolnym Śląsku najprężniej 

garncarstwo miejskie rozwijało się 

w Bolesławcu, gdzie w 1380 roku 

funkcjonowało 5 pracowni garncarskich 

prowadzonych przez 

Polaków. Wcześniejsze wzmianki 

o garncarstwie miejskim pochodzą 

tylko z Trzebnicy (XIII wiek) 

i Legnicy (XII wiek). W XIV i XV 

wieku notowane są liczne cechy 

garncarskie na całym Śląsku. 

W XVI wieku wyroby garncarskie 

z Bolesławca eksportowane są do 

Belgii, Holandii i przez Polskę 

na wschód Europy. Powodem, 

dzięki któremu Dolny Śląsk stał 

się jednym z centrów produkcji 

ceramicznych, były bogate złoża 

doskonałej jakościowo gliny. 

W XVIII wieku powstało na Dolnym 

Śląsku wiele rękodzielni tzw. 

„farfurów” czyli fajansów, założone 

m.in. we Wrocławiu, Wołowie 

i w Wałbrzychu. Wytwórnie te należały 

do niemieckich magnatów 

i przemysłowców, ale pracowało 

w nich wielu Polaków, zarówno 

robotników jak i garncarzy i dekoratorów. 

W związku z tym produkowaną 

w nich ceramikę można 

po części zaliczyć do polskiego 

dorobku ceramicznego. 

Wyroby z Bolesławca 

Największą ilość zabytkowych 

wyrobów pracowni bolesławieckich 

posiada Muzeum Ceramiki 

w Bolesławcu. Najstarsze datowane 

są na połowę XVIII wieku: ręcznie 

toczone dzbany o kulistych brzuścach, 

gładkich lub skośnie rowkowanych, 

pokryte brązowym szkliwem 

ziemnym. Dzbany zaopatrywano 

w cynowe pokrywy mocowane 

do ucha. Ryto na nich daty 

i inicjały. W 2 połowie XVIII wieku 

na ciemne tła naczyń zaczęto nanosić 

białe lub kremowe dekoracje. 

Były to ornamenty najczęściej roślinne, 

nakładane powierzchniowo 

przed wypalaniem naczyń. 

W 2 połowie XIX wieku obok typowych 

naczyń kamionkowych 

szkliwionych na brązowo, wprowadzono 

naczynia o białej lub 

kremowej polewie z barwną dekoracją 

w postaci kółek, kropek, rybiej 

łuski i listków koniczyny. Ten 

typ wzornictwa w wyrobach bolesławieckich 

stosowany jest do dzisiaj. 

Naczynia kamionkowe, XIX/XX wiek, zbiory Muzeum KLPS 

11

CERAMIKA SUDECKA 

Naczynia kamionkowe z Bolesławca 

popularnie nazywano „bunclokami” 

(od Bunzlau – niemieckiej 

nazwy Bolesławca). To określenie 

powszechnie stosowane, znane 

było w Kudowie i okolicach, a także 

po stronie czeskiej Sudetów. Ceramika 

w chatach sudeckich pochodziła 

nie tylko z dolnośląskich 

manufaktur, ale także z czeskich 

i łużyckich ośrodków. 

Wśród naczyń kamionkowych 

w zbiorach Muzeum Kultury Ludowej 

Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju 

zapewne wiele jest 

wyrobów pracowni bolesławieckich. 

Niejednokrotnie trudno 

określić pochodzenie konkretnego 

naczynia ze względu na brak 

sygnatury producenta. Tutaj należy 

nadmienić, iż najpospolitsze 

wyroby kamionkowe z Bolesławca 

(garnki do kiszenia ogórków, 

garnki do kwaszenia kapusty, naczynia 

do przechowywania smalcu, 

mleka czy śmietany) nie były 

oznaczane sygnaturami. 

Fabryki porcelany 

Garncarstwo dolnośląskie zaczyna 

upadać pod koniec XVIII wieku, 

a w połowie XIX wieku warsztaty 

garncarskie zanikły zupełnie. Przyczyny 

należy upatrywać w masowej 

produkcji naczyń wykonanych 

z fajansu, porcelany, stali i żelaza. 

XIX wiek to czas powstawania fabryk 

porcelany stołowej, często 

w miejscu wcześniejszych rękodzielni 

fajansu. Miastem przodującym 

w produkcji porcelany był 

Wałbrzych. Początki wałbrzyskiej 

porcelany sięgają lat 20. XIX wieku. 

W roku 1820 powstała fabryka 

wyrobów kamionkowych Rauscha, 

którą wraz z podobną fabryką założoną 

w 1829 roku przez Hayna 

zakupił Carl Franz Krister (1831) 

i łącząc je w jedną firmę stworzył 

Porcelana, lata 20. i 30. XX wieku, Carl Tielsch Altwasser, zbiory Muzeum KLPS 

wiodący ośrodek produkcji porcelany. 

Drugi co do wielkości zakład 

produkcji porcelany założył przemysłowiec 

Carl Robert Tielsch 

w 1845 roku w Starym Zdroju 

(Altwasser). Porcelanę produkowano 

także w Jaworzynie Śl. (dawn. 

Koenigszelt), w Suliszowie (dawn. 

Sophienau czyli „Zofiówka”) − fabryka 

Schachtela, w Stanowicach 

k/Strzegomia − fabryka Waltera, 

3 fabryki w Parowej k/Bolesławca: 

K. Steinmanna, C. Tuppacka i P. 

Donatha w Żarach, Jeleniej Górze 

czy w Kowarach. W Wałbrzychu 

w Szczawienku w latach 80. XIX 

wieku zaczęły produkcję dwie fabryki 

porcelany: H. Ohme i F. Prause. 

Fabryki Kristera i Tielscha obok 

bogato dekorowanych wyrobów 

produkowały porcelanę użytkową, 

przeznaczoną dla szerokiego grona 

odbiorców. Były to wyroby z białej 

porcelany, proste w formie, zdobione 

ewentualnie plastycznym modelowaniem. 

Wyroby te powszechnie 

nabywane były także przez ludność 

wiejską. Wiele wyrobów tychże fabryk 

znajduje się w zbiorach Muzeum 

Kudowskiego. Możemy je 

także odnaleźć w naszych domach 

wśród filiżanek, talerzy, kubków 

czy dzbanków. Fabryka Kristera 

sygnowała swoje wyroby inicjałami 

KPM (Krister Porzellan Manufaktur), 

fabryka Tielscha inicjałami 

C. T. i napisem Altwasser. Po 1945 

roku fabryka Kristera otrzymała 

nazwę KRZYSZTOF, zaś fabryka 

Tielscha nazwę WAŁBRZYCH 

BIBLIOGRAFIA: 

dowe 

na Dolnym Śląsku, „Wieś Dolnośląska”, 

tom XX, Wrocław 1970, s. 137-195 

 

„Rocznik Ziemi Kłodzkiej”, tom IX/X, 

1969/1970, Wrocław – Warszawa – Kraków 

− Gdańsk 1972, s. 5-22. 

 

w Wałbrzychu, „Wałbrzyskie Zeszyty Muzealne”, 

Wałbrzych 2006, s. 80-111 

nograficzny, 

[w:] Śląsk, Schlesien, Slezsko. 

Przenikanie Kultur, Wrocław 2000, s. 11-42. 

 

 

 

 

stronie Karkonoszy w XIX/XX wieku, Jelenia 

Góra 2007 

12

ŻYCIE POLITYCZNE 

▶ Bronisław MJ Kamiński 

70. ROCZNICA WRZEŚNIA ‘39. 

Bronisław MJ Kamiński 

LUDZIE PAMIĘTAJĄ 

Miesiąc temu, 1 sierpnia obchodziliśmy 

kolejną rocznicę wybuchu 

powstania warszawskiego, w którym 

z rąk hitlerowców zginęło 200000 

mieszkańców Warszawy. Bezduszna 

statystyka dodaje ich do prawie 

6 milionów obywateli polskich zabitych 

w tej wojnie, w tym połowę ofiar 

(około 3 miliony) stanowili etniczni 

Polacy, a połowę (drugie trzy miliony) 

polscy Żydzi. Straty majątkowe 

sięgnęły blisko 40% majątku narodowego. 

Zginęło tylu ludzi, straciliśmy 

– jako Polska − elitę umysłową naszego 

społeczeństwa. Kto z Polaków lub 

polskich Żydów był nauczycielem, naukowcem, 

dziennikarzem, literatem, 

księdzem, działaczem kultury − ten 

był poszukiwany, tropiony, ginął w łapach 

gestapo lub w obozie koncentracyjnym. 

Żyją jeszcze ci, co to wszystko 

widzieli i pamiętają. Ludzie nie są 

aż tak wrażliwi na straty w zabitych, 

jeżeli wojna toczy się na zasadach 

walki. Ale faszystowskie Niemcy nie 

walczyły, one mordowały z premedytacją. 

Zagłada Żydów i przemysłowy 

sposób eksterminacji ludzi, zaplanowane 

z premedytacją mordowanie całych 

narodów − poraża i wzbudza pytania, 

kim jest człowiek. Każdy z nas 

może mieć na to swoją odpowiedź, 

w zależności od siły wiary w Boga, 

w wartości rodzinne, narodowe, kulturowe, 

ogólnoludzkie, w których został 

uformowany, jako człowiek. Dla 

hitlerowców niebo było puste, a świat 

był żerowiskiem, na którym oni mieli 

tylko polować i żerować. Na ten upadek 

moralny i cywilizacyjny długo 

Niemcy pracowały. Państwo komunistów 

radzieckich, drugiej ówczesnej 

machiny agresji miało jednak inny 

charakter. Ostatecznie znalazło się 

w koalicji antyfaszystowskiej odgrywając 

w niej pierwszoplanową rolę. 

Odpowiedzi udziela życie. Ci, którym 

udało się powrócić z lagrów 

niemieckich i z łagrów sowieckich 

mówią o tym, co widzieli i czego doświadczyli. 

Ci, którzy byli w Rosji, 

Kazachstanie, na Syberii mówili o życiu 

w głodzie, mrozie, ale wśród ludzi. 

Ci, którym udało się wrócić z obozów 

niemieckich mówią o śmierci. Pewien 

kudowski Sybirak powiedział o Rosjanach: 

„to właściwie ludzie dobrzy, 

byli tak samo traktowani jak my…”. 

Zupełnie co innego mówili wracający 

z niemieckich obozów, z Niemiec 

w ogóle. Słyszeliśmy: „oni nie traktowali 

nas jak ludzie… oni nie byli ludźmi”. 

Pisaliśmy o tym w „Pamiętniku”, 

przedstawiając rodzinę kudowskiego 

fotografa. 

NAJWAŻNIEJSZE 

I. Zło zostało pokonane. Niemcy hitlerowskie 

wojnę przegrały. 

II. Polska należy do zwycięzców 

w tej wojnie. To zwycięstwo pozostanie 

w zbiorowej pamięci narodu i nie 

dajmy tego zakłamać różnym szydercom 

− rodzimym i obcym − a także 

sprzedajnym publicystom pseudoeuropejskim. 

Wystawiliśmy do walki 

czwartą pod względem siły armię 

zwycięskiej koalicji, wykreowaliśmy 

z siebie znakomicie działające, pełne 

odwagi, dyscypliny i wysokiego morale 

państwo podziemne. 

III. Zwycięzcy łatwiej zapominają 

o wojnie, aniżeli ci, co ponieśli klęskę. 

Dlatego będzie wiele prób „innych” 

spojrzeń na wojnę, jej przyczyny, 

przebieg, skutki, a przede wszystkim 

pamięć o niej. 

NIEMCY − 2009 

Dziennik „Rzeczpospolita” w numerze 

z dnia 22-23. sierpnia br. zamieścił 

„Oświadczenie niemieckich 

intelektualistów w związku z 70-leciem 

paktu Ribbentrop-Mołotow” pt. „Świętując 

upadek komunizmu pamiętajmy 

o 1939 r.” 

Czy 1 września − w Polsce − naprawdę 

„świętujemy upadek komunizmu”? 

Oświadczenie zaczyna się od 

słów: „W całej Europie wspominamy 

zmierzch komunistycznych dyktatur 

w Europie Środkowo-Wschodniej, 

który nastąpił 20 lat temu”. Dalej czytamy, 

że „Po wyzwoleniu Europy 

i Niemiec spod władzy narodowego 

socjalizmu…” oraz, że „W osłabionych 

wojną i nazistowską władzą 

w państwach Europy Środkowo- 

Wschodniej oraz części Niemiec 

Związek Radziecki wprowadził nowy 

reżim. Skutki były katastrofalne dla 

społeczeństwa, gospodarki i kultury 

oraz niezliczonych ludzi, którzy jako 

przeciwnicy polityczni byli prześladowani 

lub stracili życie, ponieważ 

stanęli władzom na drodze”. 

13

ŻYCIE POLITYCZNE 


DZIELENIE ZBRODNI 

MIĘDZY HITLERYZM 

I JESZCZE KOGOŚ 

W tym miejscu rodzi się pytanie: 

dla kogo i w jakim celu niemieccy intelektualiści 

wydali to oświadczenie? 

Jeżeli wydali je dla Niemców, to można 

by przyjąć, że to ich sprawa; Niemcy 

bowiem mogą widzieć inaczej niż 

Polacy wrzesień 1939 r. Jeżeli oświadczenie 

kierowane jest do Polaków 

lub także do Polaków − to niektóre 

jego akcenty będą dla Polaków obce. 

Polacy wspominają wrzesień 1939, 

jako napaść niemiecką na Polskę 

i jej strasznymi skutkami, rozdzielamy 

1 września i 17 września. Pod tą 

drugą datą mówimy o nożu w plecy 

ze strony ZSRR. Ale, nie byłoby tego 

noża w plecy, gdyby nie 1. września 

i inicjatywa Niemiec w tej sprawie. 

Pakt Ribbentrop-Mołotow traktujemy 

jako kategorię wojskową, a nie 

ideologiczną. Nie przychodzi nam 

do głowy przesuwanie rocznicy polskiego 

września z 1. września na 23. 

sierpnia, czyli na datę zawarcia tego 

paktu. A świętowanie upadku komunizmu 

w rocznicę polskiego września 

jest dla Polaków także nie zrozumiałe. 

Jak widać, niemiecki i polski punkt 

widzenia różnią się. W Niemczech 

obserwujemy tendencję do dzielenia 

zbrodni pomiędzy hitleryzm i jeszcze 

kogoś. Nie wypada podejrzewać niemieckich 

intelektualistów o przewrotność, 

ale trzeba to postrzegać jako ich 

punkt widzenia, inny niż nasz. Nie 

do przyjęcia jest także twierdzenie, że 

w czasach komunistycznych zginęła 

w Polsce (w tym w PRL) „niezliczona” 

ilość ludzi, szczególnie, gdy tę 

„niezliczoną” ilość ofiar okresu stalinowskiego 

zestawi się ze stratami 

spowodowanymi przez Niemców. 

A tu chodzi o to zestawienie. Są to 

wielkości niewspółmierne i niemal 

wszystko jest niewspółmierne. 

Kilka linijek dalej czytamy, że 

„Niemcy ponoszą wielką odpowiedzialność 

za zagładę europejskich Żydów, 

za prześladowania i mord Sintich 

i Romów, homoseksualistów, osób 

upośledzonych i wszystkich tych, 

których uznano za aspołecznych lub 

należących do innych opcji politycznych, 

jak również za śmierć milionów 

ludzi, którzy zginęli podczas wojny”. 

Tu niemieccy intelektualiści przypomnieli 

kategorie, jakimi posługiwali 

się hitlerowcy. Ten wykaz kategorii 

był tak pomyślany, by chociaż jedno 

słowo np. „aspołeczny” zabarwiło 

inne sąsiednie „kategorie” i tym samym 

osłabiało wymiar zbrodni. 

W oświadczeniu można znaleźć 

sformułowania brzmiące sympatycznie, 

jak m.in. to, że „Mamy bolesną 

świadomość, że bez rozpoczętej przez 

Niemcy drugiej wojny światowej nie 

byłoby ani komunistycznych reżimów 

w Europie Środkowo-Wschodniej, ani 

też podziału kontynentu i Niemiec”. 

Doceńmy to. Piszą także o „kulturze 

pamięci”. Miejmy nadzieję, że intelektualiści 

nie rozumieją takiego sformułowania 

jako postulatu „poprawności 

pamięci”, ale któż to wie? 

Znalazły się także słowa budzące 

zaufanie i nadzieję. Intelektualiści 

niemieccy piszą, że „wszyscy Niemcy 

po raz pierwszy w swej historii 

mogą żyć w wolności i demokracji, 

w dobrobycie, w uznanych granicach 

państwowych oraz w szacunku 

i przyjaźni z sąsiadami”. To jeden 

z piękniejszych fragmentów tego 

oświadczenia. Z pewnością zostanie 

przez Polaków zauważony i spotka 

się z uznaniem jako realistyczne stanowisko. 

Po obu bowiem stronach 

trzeba stymulować każdy prawdziwy 

odruch wzajemnego zrozumienia 

i zbliżenia. Wypowiedź kanclerz Angeli 

Merkel na Westerplatte 1 września 

br. jest przykładem trzymania 

się drogi prawdy. Nie chodzi o to, by 

współczesne pokolenia niemieckie 

obarczać jakąkolwiek winą za tamtą 

straszną wojnę. Nie mają z tym nic 

wspólnego. Ale pamięć o tamtych 

wydarzeniach musi przetrwać, by 

ludzie − w którymkolwiek miejscu 

świata − tego nie powtórzyli. Na straży 

tej pamięci stoją Polacy, a jeszcze 

bardziej Żydzi. W tym samym szeregu 

stoją także intelektualiści niemieccy. 

Głosy Niemców i te dobre, i te złe 

− w tym memento − być może liczą 

się podwójnie. 

PRAWDA W HISTORII − TO 

PRAWDA DOŚWIADCZENIA 

Pewne różnice w spojrzeniu na 

przeszłość są czymś normalnym. Jak 

widać − to prawda, że nie ma historii 

obiektywnej, że piszemy z jakiegoś 

punktu widzenia (w oparciu o co?) − 

w oparciu o życie. W różnych miejscach 

jest ono różne, są różne doświadczenia 

i dlatego tak różna jest 

prawda w historii. Prawda w historii 

− to prawda doświadczenia. A jeśli 

punktów widzenia jest wiele i nie 

bardzo wiemy co jest prawdą, to jak 

postąpić? Mądrzy ludzie doradzają, 

aby w takiej sytuacji odwołać się do… 

tradycji. Tak też czyni Kościół. Tradycja 

narodu już odsiała ziarno od plew 

i zgromadziła mądrość życia. Chrońmy 

więc swoją polską tradycję, która 

pomaga i pozwala nam właściwie widzieć 

swoją drogę i mieć swoje oceny 

moralne i historyczne. 

14

ŚWIRZAŃSKIE NOCE I DNIE 

▶ Józef Żółtański 

CENTRUM EDUKACJI ETNOLOGICZNEJ (CEE) 

 

 

 

Wspomnienia cz. II 

PRANIE… 

Dużo wysiłku trzeba było włożyć 

w tę robotę. Moczono poprzedniego 

wieczoru, rano pakowano na nosidła 

i noszono na „praczkę”. Było to miejsce 

na rzece, której brzegi mężczyźni 

poszerzyli mniej więcej do dwóch metrów 

długości i szerokości. Pogłębili 

dno, a na środku, tuż nad poziomem 

wody, ustawili mocną, grubą deskę. Na 

nią kobiety kładły część prania, moczyły 

w przepływającej wodzie i „pralnikiem” 

(podobnym do deski do krajania 

chleba) biły w bieliznę, ochlapując ją 

ciągle nadpływającą wodą. Po tego rodzaju 

praniu bieliznę niesiono do chaty 

i gotowano w kotle. Następnie, w kadzi, 

która miała otwór w dnie (zatkany 

słomą), kilkakrotnie wypłukiwano. 

Po wysuszeniu, maglowano bieliznę 

ręcznie. Służył do tego wałek, na który 

nawijano bieliznę, poczym poruszano 

ten wałek ruchem ręcznie obrotowym, 

magielnicą, czyli grubą deską z jednej 

strony karbowaną. Bieliznę składano 

w skrzyni, stojącej najczęściej na środku 

izby. Ta skrzynia służyła jednocześnie 

za stół. Stała za nią ława, a po 

bokach izby znajdowały się łóżka albo 

„bambetle”, czyli ławy z wysuwanymi 

na noc skrzyniami, w których przechowywano 

pościel. Pod ścianą, przy 

kominie stał piec o wysokości półtora 

metra zbudowany z małych kamyczków 

(otoczaków). W nim wbudowana 

była „bratrura” do pieczenia, a obok 

kuchnia z płytą do gotowania. Dookoła 

pieca budowano ławę do ogrzania się 

po przyjściu z podwórka. Każdej soboty 

pobielano piec, żeby schludnie wyglądał. 

DO KOŚCIOŁA… 

Od wiosny do jesieni ludzie chodzili 

na bosaka. Idąc do kościoła, 

kobiety niosły buty w ręce i dopiero 

zakładały je przed wejściem do kościoła. 

Podobnie mężczyźni: nieśli 

buty na kiju na ramieniu. Pod płotem 

Romaniuka siadali równo rzędem 

i zakładali je na nogi. W kościele nie 

było wiele ławek, zajmowali je ludzie 

starsi, reszta modliła się na stojąco. 

Kawalerka często nie wchodziła do 

kościoła. Co sprytniejsi siadali na 

murku służącym jako ogrodzenie. 

Tam rozmawiali ze sobą, nie bardzo 

interesując się mszą świętą. Trwało to 

do czasu, aż ksiądz wychodził z tacą. 

Wtedy to bractwo musiało wędrować 

do kościoła i tam wytrwać do końca. 

ŻNIWA… 

Do zbóż sianych jesienią należało 

żyto i pszenica, natomiast wiosną 

siano owies, jęczmień, grykę, proso 

i kukurydzę. Gdy pola zbożem zaczęły 

się złocić, to biedniejsi po trochę 

wyżynali to, co wzrosło, aby skrócić 

czas przednówku i zaspokoić głód. 

Niedojrzałe jeszcze snopy suszono, 

młócono, a wyczyszczone ziarno mielono 

pospiesznie na żarnach, na mąkę. 

Z mąki razowej pieczono placki na 

płycie, które dzieciaki jeszcze gorące 

rozchwytywały. 

Gospodarze przygotowywali w tym 

czasie sprzęt żniwny: ostrzyli sierpy, 

klepali kosy. Szykowali także miejsca 

do przechowywania ziarna: czyszczono 

i suszono komory, strychy. W żniwa 

całymi rodzinami wychodziliśmy na 

łan i tam ze znakiem krzyża świętego 

rozpoczynał się zbiór. Istniał zwyczaj, 

że pierwszy snopek stawiało się przed 

gospodarzem, życząc mu dobrego 

zbioru, pełnych komór i spichrzy. 

Garść po garści rżnęliśmy zboże 

sierpami, kładąc je na ściernisko. Za 

nami inni wiązali je w snopy, które 

następnie układano w mendle po 

dwanaście lub kopy po dwadzieścia 

cztery snopy. Słońce paliło, więc ciała 

były ogorzałe, spalone słońcem 

i mokre od potu, lecz sierpy śmigały 

bez przerwy, zagarniając zboże garść 

po garści. Aż w końcu słońce się nad 

nami zlitowało i chyłkiem zaszło za 

lasy. Wraz z jego zachodem, wraz 

z zapadającym zmrokiem, można 

było dziękować Bogu, że dzień się 

kończy, że można wreszcie opuścić 

pole, udać się do chaty na kolację i na 

spoczynek, aby nabrać nowych sił 

na następny dzień. Rodzice budzili 

nas z pianiem kogutów i pierwszymi 

przebłyskami porannej zorzy. Jakże 

się wtedy chciało spać! Zżęte zboże 

układano kłosami do góry. Spieszono 

się ze sprzętem, bo każda zmiana 

pogody mogła zniweczyć wysiłek całorocznej 

pracy. Zboża ozime zbierano 

sierpem, a siane wiosną koszono. 

Do kosy umocowane były specjalne 

grabki, które umożliwiały kładzenie 

równych pokosów. Trzeba było sporej 

wprawy, aby szybko i dokładnie kosić. 

Ale „fachowców” nie brakowało. Po 

wyschnięciu na polu mendli i kopek, 

zwożono je do gospodarstwa, gdzie 

składano w stodołach i obrogach. 

Ściernisko dokładnie grabiono, żeby 

pozbierać wszystkie kłosy. Dodatkowo, 

wyganiano na ścierniska gęsi, 

które wyjadały ziarno do ostatniego. 

Po zbiorach, natychmiast płytko zaorywano 

ściernisko i siano rzepę lub 

brukiew, aby zdążyły jeszcze wyrosnąć 

do jesieni. Stanowiły one poplon 

wykorzystywany na zielonkę dla bydła, 

pasza wystarczała najczęściej do 

połowy zimy. 

15

ŚWIRZAŃSKIE NOCE I DNIE 

▶ Józef Żółtański 

Wspomnę o prosie, zbożu dziś 

mało używanym. Trzeba było je zbierać 

bardzo ostrożnie, bo ziarno łatwo 

się obsypywało. Aby temu zapobiec 

używano wiele sposobów. Kto mógł, 

mełł prosto w młynie, inni robili to 

w domu przy pomocy stępy. Była to 

kłoda z wydłubaną dziurą głębokości 

około czterdziestu cm. Sypano do 

niej ziarno, ubijając umocowanym do 

kłody wałkiem. Następnie, przy silnym 

wietrze gospodyni rozpościerała 

na ziemi płachtę, sypała z rzeszota 

ziarna − lżejsze plewy same oddzielały 

się od cięższych ziaren. 

Biedni i małorolni dobrze musieli 

się wysilać, by utrzymać siebie i swoje 

bydło w ciągu lata. Dlatego wyganiali 

trzodę świtem i paśli je na pańskich rowach, 

pastwiskach, co było zabronione. 

Gdy pastuchy z zasobniejszych domów 

wyganiały swe krowy na pastwiska, 

bywało, że tamci już wracali z dobrze 

podkarmionym stadkiem. Patrzono na 

to przez palce, bo naród był wyrozumiały 

na potrzebę i biedę innych. 

W Świrzu był duży parowy młyn 

stojący pod samą górą, przy nim figura 

Matki Boskiej. Opał do młyna 

przywożono furmankami z Kopania, 

gdzie wydobywano torf. Wykopywano 

go z ziemi w formie cegiełek, 

następnie suszono na słońcu. Przy 

młynie stała duża szopa pokryta 

papą, w której składowano torf chroniąc 

przed zawilgoceniem. Torfem 

opalono duży kocioł w młynie, który 

wytwarzał parę. Para poruszała pasy 

transmisyjne, które z kolei napędzały 

walce zgniatające ziarno na mąkę. 

Następnie, przepuszczając mąkę 

przez sita różnej gęstości, młynarz 

otrzymywał różne gatunki mąki. Starannie 

pakowano ją w worki. Była 

więc mąka pytlowana pięćdziesiątka 

biała na bułki, ciemna pszenna i żytnia 

na chleb. A otręby stanowiły doskonałą 

paszę dla bydła. W młynie 

mielono także kasze z różnych zbóż. 

W okresie pożniwnym, przy młynie 

pojawiał się rząd furmanek, które 

stały nieraz i po trzy dni, ponieważ 

każdy gospodarz osobno mełł swoje 

ziarna. 

c.d. w następnym numerze PK 

Bronisław MJ Kamiński 

Beckerowie kudowscy – rodzinny most 

Doktor Becker 

Po II wojnie światowej, po 1945r. 

mieszkał w Kudowie dr Fritz 

Becker, niemiecki lekarz, który 

pozostał tu wraz z rodziną. Podjął 

nie łatwe wyzwanie: żyć w Kudowie 

wśród Polaków, po dopiero co zakończonej 

wojnie, w której brał udział 

jako oficer armii niemieckiej. Polacy 

mieli jego zdjęcia, jak stoi w mundurze 

oficera wehrmachtu przed swoim 

sanatorium w Kudowie z grupą niemieckich 

żołnierzy. Zapewne w czasie 

urlopu z frontu. Do tego walczył 

na froncie wschodnim, a więc także 

przeciw Polakom. Nie były to dobre 

dla niego dowody z wojny. Miał jednak 

w tej wojnie dużo szczęścia. Dywizja 

czołgów − w której służył − została 

okrążona w kotle pod Mińskiem 

w czerwcu 1944 r. Była to jedna z najkrwawszych 

bitew II wojny światowej. 

Rokossowski dosłownie zmiótł 

30 niemieckich dywizji, a niedobitki 

wzięte do niewoli poszły w upokarzającej 

defiladzie pokonanych. Radziecka 

kronika filmowa pokazywała ową 

defiladę wynędzniałych, a niedawno 

butnych żołnierzy wehrmachtu i ss, 

jak szli ulicami Moskwy z opuszczonymi 

głowami. Jak to się stało, 

że dr Becker przeżył i uniknął tego 

marszu? Becker nie był „typowym” 

oficerem, był lekarzem, a lekarz na 

wojnie ma stopień oficerski. On nie 

był do strzelania, ale do opatrywania 

ran i leczenia tych, którzy strzelali. 

Właśnie w tym niebezpiecznym dla 

jego dywizji okrążeniu był chirurgiem. 

Amputował, szył i cały czas to 

samo, aż − jak wspominał − padł ze 

zmęczenia pod stół operacyjny, by po 

chwili drzemki znowu robić to samo. 

Wśród ciężko rannych opatrywał generała, 

po którego do okrążenia przebijała 

się z odsieczą specjalna grupa 

niemieckich żołnierzy. Udało im się 

wyrwać generała z okrążenia. A że 

w drodze trzeba było jeszcze zszywać 

generała i to w pędzącym ciężarowym 

samochodzie, więc kudowski lekarz 

był niezbędny i to właśnie robił. Tak 

dr Becker uniknął niewoli na froncie 

wschodnim, a być może i śmierci. Dalej, 

jego jednostka poszła w kierunku 

16

BECKEROWIE KUDOWSCY 


Bawarii i tu w 1945 r. w Norymberdze 

dostał się do niewoli amerykańskiej. 

Żołnierze wehrmachtu byli 

przez zwycięzców inaczej traktowani 

niż ci z ss, których trudno nazwać 

żołnierzami; były to wojska partyjne 

i zbrodnicze, natomiast wehrmacht 

formowany był z powszechnego obowiązku 

wojskowego i mógł się w wehrmachcie 

znaleźć każdy, kto został 

wcielony do armii. Jak można było 

się spodziewać, amerykanie szybko 

zwolnili dr Beckera. Jako Polacy, 

mamy jednoznacznie negatywny stosunek 

do całej armii faszystowskich 

Niemiec, gdy jednak chodzi o poszczególne 

jej formacje, dostrzegamy 

zróżnicowania. 

 

Był rok 1945. W Kudowie pozostała 

żona Martha i dwoje 

dzieci: córka Felicitas i syn 

Michael. Dał im znać, że czeka na nich 

w Niemczech. Żona odmówiła wyjazdu 

z Kudowy i doktor postanowił do 

nich powrócić. Był nadal rok 1945. 

Dla rodziny Beckerów rok ten był 

bardzo długi. Jak tu wracać do Kudowy? 

Tam już jest Polska, dla Beckera 

to strefa podlegająca armii radzieckiej, 

on były oficer wehrmachtu czuł, 

że powraca do jaskini lwa. Na własne 

oczy widział, czego w tej wojnie 

doświadczyli Polacy, i to co widział 

znacznie odmieniło jego poglądy nie 

tylko na wojnę i wszystkie ostatnie 

wydarzenia w Niemczech i świecie, 

ale i na człowieka w ogóle. W zadumie 

mawiał, że „do tego punktu nie 

wiedział, że człowiek może coś takiego 

zrobić drugiemu człowiekowi”. 

Bronił się przed konkretnym określeniem 

kto komu; jako Niemiec ratował 

resztki uczuć do swojej ojczyzny, 

którą traktował jak świętość. To człowiek, 

jako człowiek przestał mu się 

podobać. Kiedyś, przed tym wszystkim 

czytywał książki filozofa Artura 

Schopenhauera. Wydawały mu się 

zanadto pesymistyczne; ludzkie życie 

widziane w filozofii Schopenhauera − 

jako pasmo cierpień − to było dobre 

do czytania, ale nie do życia. W atmosferze 

zwyciężającego faszyzmu 

wyczuwał coś innego: wyzwolenie 

z wszelkich więzów i naprzód po cały 

świat. Teraz, już po tym wszystkim 

na ruinach i zgliszczach, powracał do 

Schopenhauera. Zdawało mu się, że 

ten gdański filozof z XIX wieku trafnie 

dostrzegł, że człowiekiem rządzą 

chęć życia i popędy, i że ta niedoskonała 

istota jest całkowicie zdeterminowana 

biologicznie. Ale, Schopenhauer 

miał na to radę: dla uczciwego 

człowieka pozostaje ucieczka w świat 

sztuki, w najgłębsze iluzje i w coś, co 

hindusi określali jako nirwanę. Łudził 

się Becker − jak wyznał to później 

swojemu wnukowi − że powróci do 

muzyki, do malowania obrazów, do 

żony i dzieci, do jakiegoś filozoficznego 

wyjaśnienia sobie tej strasznej 

przeszłości − i to mu wystarczy za 

cały świat. Z takimi myślami Becker 

zdecydował się wracać do swoich 

niedawnych wrogów. To, co widział 

w tej wojnie, w czym znalazł się jak 

trybik w maszynie, przywracało mu 

jednak niepokojące poczucie rzeczywistości. 

Mogą go przecież zamknąć, 

wpakować do więzienia, mścić się 

lub gdzieś wywieźć na jakieś karne 

roboty, na przykład do Rosji, nawet 

na Sybir − i kto wie, czy nie z całą 

rodziną. Kudowa była cichym uzdrowiskiem, 

jakby odległym od wojny. 

Ale i tu, w dzielnicy Zakrze, potrafili 

hitlerowcy założyć obóz koncentracyjny 

i to filię złowieszczo brzmiącego 

obozu Gross-Rosen. Więźniów 

było więcej niż wszystkich mieszkańców 

Kudowy. Wśród ponad czterech 

tysięcy więźniów w Kudowie byli 

Polacy, Czesi, Rosjanie, jeńcy włoscy 

i prawie jedną czwartą stanowiły 

kobiety pochodzenia żydowskiego. 

To nie ważne, że on Becker nie miał 

z tym nic wspólnego. Ale był Niemcem, 

i to oni Niemcy to zrobili; mogą 

mu to teraz przypomnieć i pokazać 

jak wyglądał w mundurze. Co ta jego 

żona mądrego wymyśliła, że kazała 

mu wracać? Nie znał języka polskiego, 

mógł się obawiać, że nie będzie 

umiał wyjaśnić swojej sytuacji, nawet 

wypowiedzieć swoich rzeczywistych 

uczuć. Nie zrozumieją go. A co miałby 

tam robić, w Kudowie? Oczywiście, 

leczyć. A jak leczyć, gdy nie zna 

się języka polskiego? A może zostało 

trochę Niemców i ich trzeba leczyć, 

im jakoś pomagać? A może Niemcy 

powrócą do Kudowy i znowu zacznie 

się „normalne” życie, w swojej heimat, 

jak jeszcze parę lat temu? Może, 

może, może…? Niemcy wyjeżdżali 

z Kudowy, o on powracał. 

PRZED WOJNĄ 

Cofnijmy się trochę w czasie. 

Fritz Becker urodził się 

w Saksonii, w Ostrau koło 

Bad Schandau, jakieś 30 km na 

wschód od Drezna. Wtedy, gdy przyszedł 

na świat, w 1901 r., miasteczko 

Ostrau było jeszcze powiązane z Bad 

Schandau. Można by powiedzieć, że 

przyszedł na świat w uzdrowisku i los 

go jakoś związał ze zdrojami. Studia 

medyczne odbywał w Heidelbergu 

i we Wrocławiu. Miał specjalność medyczną 

chirurgię, ale z powodu uczulenia 

na płyny dezynfekcyjne zajął 

się interną i medycyna uzdrowiskowa 

bardzo mu odpowiadała. W Kudowie 

znalazł się z miłości do pięknej kudowianki 

Marthy Nemeita. Mówiona na 

cd. na str. 20 

17

OBRAZY DR BECKERA 

Fritz Becker, obraz olejny na płótnie 

Widok na Czermną, 1973 r. (58×49 cm) 

18 


Kościół ewangelicki w Kudowie, 1966 r. (42×30 cm)

OBRAZY DR BECKERA 


Zatoka Gdańska W okolicach Gdyni, 1973 r. (45×47 cm) 


Zatoka Gdańska, Orłowo, 1973 r. (29×32 cm) 


Autoportret, 1965 r. (38×23 cm) 

19



cd. ze str. 17 

nią Mara i my też tak będziemy na nią 

mówić. Ojciec Mary, Józef Nemeita 

(Czech z pochodzenia) wybudował 

w Kudowie sanatorium (niedawne sanatorium 

kolejowe, obecny Orion B), 

które nazwał „Haus Dora”, na cześć 

swojej żony. Była Niemką, miała na 

imię Olga, a nazywano ją Dora. Ich 

piękna córka Mara była śpiewaczką 

operową. Czarowała publiczność we 

Wrocławiu i w Berlinie, także na koncertach 

w Kudowie; pewnego dnia 

we Wrocławiu oczarowała − urodą 

i sopranem − młodego lekarza Fritza 

Beckera. Miłość, małżeństwo − i tak 

mamy kudowską rodzinę Beckerów: 

świetnie zapowiadający się doktor 

medycyny, dobrze wykształcony, 

o wielkiej kulturze i sympatycznych 

manierach, miłośnik muzyki Beethovena, 

otrzymał od losu piękną artystkę 

i sanatorium w Kudowie. Jakby 

dwa w jednym, a nawet wiele w jednym. 

Teść miał więc w „Haus Dora” 

dobrego młodego lekarza i radował 

się szczęściem ukochanej córki. 

Oboje młodzi kochali muzykę, Fritz 

grał na fortepianie, Mara śpiewała. 

Organizowali towarzystwo, bywali 

u nich malarze, muzycy, pisarze, czasami 

jeździli do Mutiusów w pałacu 

w Jeleniowie. Byli szczęśliwi i nie 

dostrzegali, jak nadciągał koniec ich 

świata. Na zdjęciach on patrzy na nią, 

ale ona nie patrzy na niego, lecz… 

przed siebie. Na wielu zdjęciach tak 

samo. I w życiu też tak było. 

MARA 

Mara urodziła się w Mostowicach 

koło Bystrzycy Kłodzkiej 

w 1905 r. Jej matka 

Olga Seifert była kobietą piękną i towarzyską. 

Jak już wspomniałem nazywano 

ją Dora. Jej mąż, Józef Nemeita 

był kupcem. Ciągnął w stronę 

Kudowy, ponieważ widział tu większe 

możliwości zarobkowania, urządzenia 

życia i pespektywy dla rodziny. 

Właśnie budowano kolej do Kudowy 

i w Lewinie przy budowie mostu utworzył 

kantynę dla robotników. Rozkręcił 

interes niezwykle udanie, miał dobre 

dochody i postanowił zainwestować 

zarobione pieniądze w budowę pensjonatu 

w centrum Kudowy. Zapracowany 

nie miał wiele czasu dla pięknej 

Dory w Mostowicach. Pilnował kantyny 

i budowy. Gdy dokończył budowę 

mógł więcej czasu poświęcić rodzinie. 

Marę traktował jak najukochańszą 

Zdjęcie ślubne Fritza i Marthy Beckerów 

córkę, troszczył się o jej wykształcenie, 

a ukończony dom sanatoryjny 

nazwał imieniem swojej żony „Haus 

Dora”. Kiedy już wszystko układa 

się jak najlepiej, wtedy lubią przychodzić 

nieszczęścia. Dora wracając 

z gór do Kudowy , Szosą 100 Zakrętów, 

pędziła konną bryczką cokolwiek 

za szybko. W pewnym momencie nie 

wyrobiła zakrętów. Bryczka przewróciła 

się, Dora wypadła z bryczki tak 

nieszczęśliwie, że zmarła na miejscu. 

Był to cios dla Józefa i Mary. Józef 

ożenił się później z siostrą Dory, 

która miała na imię Elisabeth. Była 

ciocią Mary, teraz macochą. Gdy Elisabeth 

była tylko ciocią było między 

nimi mniej dystansów. Mara czuła 

się osamotniona, jakby zagubiona 

w tych rodzinnych układach; w grze 

na fortepianie, na organach i w śpiewie 

odnajdywała swój świat. W domu 

Beckerów wszystko działo się tak, jak 

chciała Mara. Piękna, utalentowana 

i trochę apodyktyczna. W małżeństwie 

z Fritzem była tzw. stroną dominującą. 

Było to małżeństwo dwojga artystów. 

Doktor miał duszę prawdziwego artysty; 

grał na fortepianie utwory Mozarta, 

Chopina i ukochanego Beethovena, 

do tego malował obrazy olejne na 

płótnie, był człowiekiem wrażliwym 

na piękno przyrody i estetą w każdym 

calu. Zachowało się pięć jego obrazów 

olejnych. Znajdują się w Niemczech, 

w Rendsburgu i prezentujemy je za 

zgodą pana Krzysztofa Malika, wnuka 

Beckerów. Małżeństwa artystów 

nie są nazbyt idylliczne. Jeśli to miało 

się jakoś trzymać, to ktoś musiał ustępować. 

Mówi się, że mądrzejszy ustępuje. 

Nie potwierdzając i nie zaprzeczając 

temu porzekadłu powiedzmy 

krótko, że doktor ustępował. Czasami 

tylko utyskiwał, że Mara nie chce go 

zrozumieć. Malarze odwiedzający ich 

dom portretowali piękną panią domu. 

Pozostały dwa portrety Mary, z których 

lubiła ten z napisem „taka była 

fizycznie”. Mara mówiła po niemiecku 

i po czesku. Po polsku nie chciała 

mówić. Krępowało ją wypowiadanie 

się z nieodpowiednim akcentem. Czasami 

rozmawiała dłużej z dziećmi polskimi, 

które przychodziły do doktora 

Beckera. Dzisiaj, ci już dorośli ludzie 

wspominają, że Beckerowa mówiła 

trochę po polsku i że całkiem dobrze 

ją rozumieli. Fryzjerka, pani Maria Zabrzeska 

z Czermnej, która na prośbę 

20



ktoś nadejdzie. Pojawiła się pani sprzątająca 

ich mieszkanie. Mara przywitała 

ją „Dzień dobry”, z charakterystycznym 

„r”, i dodała niemal radośnie: 

„witam panią i przepraszam, że tak na 

leżąco”. Nie rozczulała się zbytnio nad 

sobą. Taka była Mara, twarda wobec 

siebie i otoczenia, artystka wokół której 

kręcił się cały dom. 

WŚRÓD POLAKÓW 

Portret Mary z 1932 r. A taka mogła być duchowo 

Mary przychodziła do domu Beckerów 

ażeby ją uczesać wspomina, że 

Beckerowa była bardzo elegancka 

w manierach. Nieraz zastawała ją, jak 

przeglądała swoje suknie. 

Przechowywała suknie z dawniejszych 

lat i przedłużała je. Sama to robiła. 

Czasami − jak to przy czesaniu 

− wspominała jakieś scenki z dzieciństwa. 

Kiedyś powiedziała, że jej matka 

interesowała się astrologią. A ponieważ 

w domu trzeba było przyciskać pasa − 

by sprostać inwestycjom − więc Mara 

zapytała, co też mówią gwiazdy, kiedy 

wreszcie będzie im lepiej w życiu. Na 

to jej matka miała powiedzieć: gwiazdy 

mówią, że w latach 80-tych. Nie wiele 

się gwiazdy pomyliły. Mara, jako starsza 

pani miała coraz większe kłopoty 

z poruszaniem się. Po złamaniu przed 

laty − w okolicy biodra − tak niezdyscyplinowanie 

leczyła się, że zrosło się 

krzywo. Jej mąż prosił ją, by zgodziła 

się na dokonanie korekt, mówił, że jest 

mu wstyd wobec kolegów lekarzy, że 

jego żona − żona chirurga − chodzi tak 

koślawo. Mara odmówiła. Nie będą jej 

łamać nogi, woli by już tak pozostało. 

I było coraz gorzej. Któregoś dnia 

przewróciła się w pokoju i o własnych 

siłach nie mogła wstać. Czekała tak aż 

Fritz Becker powrócił do Kudowy 

w kilka miesięcy po zakończeniu 

wojny. W Kudowie pojawiły się 

pierwsze polskie rodziny. Przyjechali 

Stachowiakowie, Noskowie, Siemaszkiewiczowie, 

Krzemińscy, Ziętkowie, 

Jasia Sikorska z Warszawy, Krystyna 

i Zygmunt Koziołowie z Limanowej, 

Malikowie i coraz więcej innych rodzin. 

Wymieniłem z nazwiska tylko 

te rodziny, które w jakiś sposób od 

początku wiązały się z Beckerami. 

Przybywali na ogół po ciężkich doświadczeniach 

wojennych, niektórzy 

z wyjątkowego ucisku jak Siemaszkiewiczowa, 

która była „królikiem doświadczalnym” 

w Auschwitz. Ludzie 

cieszyli się życiem i szybko organizowali 

się, by jakoś normalnie żyć. 

Basia Stachowiak z „Chaty Rysiówki” 

w Czermnej wspomina, że siostra 

jej matki właśnie Malikowa uruchomiła 

opuszczoną przez Niemców restaurację 

„Esplanada”, pozostawiając 

dawną nazwę. Później zmieniono tę 

nazwę na „Zdrojowa” i tak pozostało 

do dzisiaj. „Esplanada” Malikowej 

była więc pierwszą uruchomioną 

przez Polaków restauracją. Malikowa 

już w grudniu 1945 r. zorganizowała 

w niej polską wigilię, dla każdego, 

kto przyjdzie. Rodzice Basi Stachowiakowej 

(o nazwisku Synowiec) zamieszkali 

w pomieszczeniach dzisiejszego 

Baru „Ania” przy ul. Zdrojowej. 

Portret Mary z 1932 r. Taka była fizycznie 

W części tego baru, gdzie obecnie 

jest sklep mięsny Fugowskich, matka 

Basi otworzyła pierwszy w Kudowie 

polski sklep galanterii odzieżowej, 

w którym panie zaopatrywały się 

w kapelusze. Nad mieszkaniem rodziców 

Basi wprowadzeni zostali… 

Beckerowie. Za Niemców mieszkali 

w domu nad stawem („Marynarz”), 

pięknie położonym, z mostkiem łączącym 

dom z groblą. Nie mieszkali 

więc w pensjonacie „Haus Dora”, 

ponieważ tam − przed wojną − było 

wyłącznie sanatorium. Nad stawem, 

w „Marynarzu” Beckerowie wynajmowali 

mieszkanie na parterze od 

właścicielki tego domu, niemieckiej 

baronowej, która zajmowała mieszkanie 

na piętrze tego domu, nad Beckerami. 

Z tą baronową mieli Beckerowie 

trochę niepokojących przygód. 

Któregoś dnia, tuż przed wojną doktor 

zażartował przy baronowej, że 

niektórzy zapisują się do partii hitlerowskiej 

NSDAP dla „malinki”. Tak 

nazywano znaczek partyjny NSDAP. 

W następnym dniu baronowa ostentacyjnie 

założyła swoją „malinkę”, co 

Becker odebrał jako ostrzeżenie. Obawiał 

się nawet jakiegoś doniesienia 

ze strony baronowej. W czasie wojny, 

21



Mara chciała wiedzieć co się dzieje 

w świecie i słuchała radia Londyn. 

Obawiając się uszu baronowej i jej 

„malinki” okładała radio poduszkami 

i kocami i w takiej scenerii, z głową 

w tych poduszkach, wsłuchiwała się 

w walczący świat. Dzieci Beckerów 

wpadły jednak na szatański pomysł 

i dla dokuczenia nieznośnej sąsiadce 

mruczały „bum, bum, bum”, jak radio 

Londyn. Baronowa niechybnie traktowała 

to jako wariactwo, bo czy normalny 

człowiek mógł wątpić w niemiecką 

potęgę i mądrość führera? 

Każdemu, kto by mógł dopuścić myśl, 

że to wszystko może się dla Niemców 

źle skończyć i że mogą być stąd rychło 

przepędzeni − baronowa i jej podobni 

doradzili by poradę u psychiatry, 

nie mówiąc już o dużo łatwiejszej 

drodze do gestapo. W czasie wojny 

Beckerowie nadal tam mieszkali. Pod 

koniec wojny, gdy Becker był jeszcze 

na froncie, Mara z dziećmi przeniosła 

się do sanatorium „Dora”. Wydawało 

jej się, że w ten sposób uratuje 

ten dom dla rodziny. Niestety, dom 

spodobał się Rosjanom, był potrzebny 

dla wojska; Rosjanie zwrócili się do 

burmistrza Kudowy o udostępnienie 

im tego domu. Burmistrz Władysław 

Twardy nakazał im opuścić „Dorę” 

i przenieść się do budynku nad obecny 

Bar „Ania”. Tak Beckerowie zostali 

w 1945 r. sąsiadami państwa Synowiec. 

Dla Synowców było to wielkie 

szczęście. Właśnie miał się odbyć 

poród, z lekarzami krucho, a tu nad 

nimi ulokowali doktora. Umówili się 

z nowym doktorem, że jakby co nie 

dobrego się działo albo potrzeba było 

jego pomocy, to zastukają szczotką 

w sufit i doktor zbiegnie na dół. Takie 

były pierwsze kontakty sąsiedzkie 

z dr Beckerem. Do stabilizacji 

było jednak daleko. Władze polskie 

zaczęły wykonywać postanowienia 

Dr Becker (od lewej obok pielęgniarki) wśród niemieckich żołnierzy jako oficer 

wehrmachtu (1943 r.) przed swoim sanatorium w Kudowie-Zdroju 

10 lat później (w 1953 r.) dr Becker (z psią łapą na kolanie) z żoną wśród polskich kuracjuszy PKP, 

przed swoim dawnym sanatorium w Kudowie-Zdroju, teraz jako polski lekarz 

traktatowe o przesiedleniach ludności 

i kudowski burmistrz pan Twardy 

przysłał Beckerom nakaz opuszczenia 

Kudowy. Mara przypomniała 

sobie, że ojciec był Czechem, a więc 

jest trochę Czeszką i poprosiła Czechów 

o opiekę. W takim przypadku 

sprawa miała charakter dość delikatny. 

W Kudowie i okolicach była pewna 

ilość Czechów, których interesów 

władze czeskie pilnowały i w sprawie 

Beckerów Czesi zwrócili uwagę władzom 

kudowskim na potrzebę poszanowania 

ich praw. To działało na korzyść 

Beckerów. Mimo tego, dr Becker, 

o którego wojskowej przeszłości 

polskie władze wiedziały, otrzymał 

pisemne wezwanie do opuszczenia 

Kudowy. W jego przypadku, trudniej 

było korzystać z ochrony czeskiej, ale 

czeski ślad żony jednak się liczył. Poszedł 

więc Becker − jak wzywano − 

22



na stację kolejową, wsiadł do pociągu 

wraz z innymi swoimi rodakami, by 

wyjechać do Niemiec. Nim pociąg 

ruszył dokonano kontroli dokumentów. 

Musiał być już znany kontrolującym 

skoro zapytano go, a gdzie 

jest rodzina. Odpowiedział, że została 

w Kudowie. W takim razie niech pan 

wraca do rodziny − usłyszał i wysiadł 

z pociągu. Tak dr Becker pozostał 

w Kudowie. Ich dawny budynek 

„Haus Dora” został upaństwowiony 

i teraz utworzono w nim sanatorium 

dla pracowników Polskich Kolei 

Państwowych (sanatorium kolejowe). 

Beckerowa − bardziej jako Czeszka, 

aniżeli Niemka − mogła wprowadzić 

się z rodziną do tego domu, do wydzielonego 

dla jej rodziny mieszkania. 

W całym tym ciągu kłopotów, 

dr Becker miał trochę szczęścia. Znalazł 

się w umiłowanym domu, który 

znowu był sanatorium, a że szybko 

nauczył się języka polskiego − został 

lekarzem w sanatorium dla pracowników 

Polskich Kolei Państwowych. 

Z pewnością zawdzięczał wiele swojemu 

urokowi i opinii dobrego lekarza. 

Mój przyjaciel Czech, znający historię 

Polski i Niemiec powiedział, że 

jak na lata bezpośrednie po wojnie, to 

akceptowanie bez uprzedzeń rodziny 

niemieckiego lekarza, byłego oficera 

wehrmachtu, wystawia Polakom dobre 

świadectwo. 

Wojna, prowadzona w ekstremalnych 

warunkach, pokazuje poszczególnych 

ludzi i narody jakby w świetle reflektorów, 

a czas bezpośrednio po wojnie 

obnaża wszystko − i zamiary, i czyny, 

i pamięć. Mój przyjaciel Paweł 

D. mawiał, Polacy i Niemcy to jakby 

dwie oddzielne klasy w tej samej 

szkole. Klasa niemiecka sprawiła, że 

zginęła niemal cała nasza elita intelektualna, 

zostaliśmy więc w tej samej 

klasie na jeszcze jeden rok, mamy 

powtórkę. Tak idziemy o jeden rok do 

tyłu. Oni idą pewni siebie i przez to 

mniej rozważnie, a my mamy − dzięki 

temu − czas, by widzieć ich błędy. 

Dlatego nie idziemy ich drogami. 

Paweł zawsze dodawał, że któregoś 

roku oni zostaną, już się zatrzymali 

i na pewno ich wyprzedzimy. Obyśmy 

tylko byli od nich rozważniejsi. 

Od 1945 r. do 1949 r. w dokumentach 

Beckerów w rubryce „obywatelstwo” 

wpisano: „obywatelstwo nie ustalone”. 

Od 1949 r. zapisano: „obywatelstwo 

NRD”. Po likwidacji NRD stali 

się automatycznie obywatelami RFN. 

RODZINA MULTI-KULTI 

Beckerowie mieli dwoje dzieci, córkę 

Felicitas (1936-2004), na którą 

mówiono Feli, oraz syna Michaela 

(1934-2002). Gdy powrócili z mieszkania 

nad Barem „Ania” do swojego 

sanatorium na ul. Buczka 2 - mieli już 

bardzo wygodnie. Mieszkanie składało 

się z czterech pokoi, kuchni i łazienki. 

Fritz pracował jako lekarz w sanatorium 

kolejowym, które było teraz 

w ich domu. Mówimy w „ich domu”, 

mimo że jako obywatele Rzeszy zostali 

− zgodnie z prawem − pozbawieni 

własności do tego domu i dom 

został upaństwowiony. Fritz otrzymał 

także pracę lekarza w Ośrodku Zdrowia 

w Kudowie. Zarobki lekarzy nie 

były wysokie i Beckerowie prowadzili 

życie zupełnie skromne. Ich dzieci 

szybko weszły w normalne życie młodzieży 

kudowskiej. Córka Feli poznała 

Zbigniewa Malika i tak pojawiło się 

małżeństwo polsko-niemieckie. Małomówny 

na ogół Becker przyglądał się 

wszystkiemu z pewnym niepokojem. 

Polski zięć (ur. w 1931 r.) pamiętał 

wojnę, a jego rodzina doznała znacznych 

cierpień od Niemców. Gestapowcy 

zabili bliskiego krewnego jego 

matki, a ojciec − jako przedwojenny 

oficer walczył w konspiracji. Zięć 

był jednak zakochany w ich córce, 

pięknej urody, sympatycznej mądrej. 

Zbigniew wiedział dobrze kto w tym 

domu jest najważniejszy, szybko stał 

się ulubieńcem Mary. Nie był traktowany 

jak zięć, ale jak syn. Wkrótce 

Zbigniew stał się finansową podporą 

rodziny. Zamieszkał z Feli w Gdyni, 

gdzie jako oficer marynarki zarabiał 

bardzo dobrze. Feli nie pracowała, 

prowadziła dom i troszczyła się o wychowanie 

jedynego ich syna Krzysztofa. 

W domu rodzinnym Beckerów- 

Malików panowała atmosfera, którą 

Krzysztof Malik określa jako „multikulti”. 

Syn Krzysztof mówił do matki 

po niemiecku, do ojca po polsku, 

a gdy wszyscy byli razem mówiono 

w domu Malików po polsku. U dziadków 

Beckerów w Kudowie mówiło 

się po niemiecku. Pod względem wyznaniowym 

wszyscy, za wyjątkiem 

dr Beckera byli katolikami. Ponieważ 

Fritz był ewangelikiem, więc ksiądz 

(z parafii na ul. Kombatantów, ówczesnej 

ul. Krakowskiej) chodzący 

po kolędzie nie wstępował do Beckerów. 

Po śmierci Beckera, Mara dała 

do zrozumienia, że życzyłaby sobie, 

żeby ksiądz nie omijał jej domu. Odtąd 

już zawsze ksiądz wstępował po 

kolędzie do Beckerów. Sprawiało to 

Beckerowej wiele radości. Jednakże, 

nie omijały ich nieszczęścia. W czasie 

skoku do basenu Feli doznała ciężkiego 

urazu, do tego doszły inne choroby 

i już nie powróciła do zdrowia. Zbigniew 

okazał się wtedy człowiekiem 

o wielkim charakterze. Opiekował się 

żoną, czym jeszcze bardziej zyskał 

w oczach swojej artystycznej teściowej. 

To nie koniec nieszczęść. Gdy 

był tak bardzo potrzebny dopadła 

go ciężka choroba nowotworowa. 

Zmarł w 1999 r. w wieku 68 lat. 

23



Pięć lat później zmarła Feli. Ich syn, 

Krzysztof Malik poszedł zawodowo 

w ślady ojca. Ukończył Wyższą 

Szkołę Morską w Gdyni. Pływał po 

morzach i oceanach świata, jako kapitan 

okrętu. Obecnie mieszka w Niemczech, 

gdzie pływa jako pilot okrętów 

w Kanale Kilońskim. Syn Beckerów, 

Michael, mówiono na niego Michał 

był mężczyzną przystojnym, ale nazbyt 

gwałtownym i wybuchowym. 

Beckerowa wyznała kiedyś, że ma 

jakieś zmiany w mózgu. Dość szybko 

przeniósł się do NRD i z rodziną 

w Kudowie nie utrzymywał kontaktów. 

Zmarł w 2002 r. 

Powróćmy do życia w domu Beckerów 

w Kudowie. W salonie stał fortepian 

i w sobotnie wieczory Beckerowie 

organizowali koncerty dla 

rodziny i przyjaciół. Mara śpiewała, 

Fritz akompaniował, wdzięcznymi 

słuchaczami byli lekarze z sanatorium 

kolejowego, czasem przybywały 

pielęgniarki, przychodziły także 

siostry zakonne z sąsiedniego domu. 

Beckerowa, w długiej sukni i pięknie 

przez panią Marię uczesana budziła 

zachwyt, śpiewała, a także grała na 

fortepianie. Tak było całymi latami, 

gdy żył Fritz. Stojący w pobliżu okien 

kuracjusze mogli słyszeć piękny sopran 

śpiewaczki operowej. Dodawało 

to kudowskiemu uzdrowisku niezwykłego 

uroku i naturalności. Gdy zabrakło 

ukochanego Fritza, Mara nadal 

grała, ale już tylko na nabożeństwach 

u sióstr zakonnych, po sąsiedzku. 

POŻEGNANIA I PAMIĘĆ 

W1974 r. dr Becker doznał udaru 

mózgu. Stało się to w pociągu, 

na stacji w Kudowie. Do pociągu 

przybył natychmiast dr Zbigniew 

Kayzer. Ponieważ nie wiadomo było 

kiedy przyjedzie karetka, dr Kayzer 

zdecydował się nie wysiadać z pociągu, 

tylko dojechać z Beckerem do 

Dusznik. Tam już na stacji czekała 

karetka. W szpitalu w Dusznikach 

powracał do zdrowia. Do domu powrócił 

z lekkim niedowładem prawej 

ręki. Nie poddawał się, zaczął uczyć 

się pisania lewą ręką. Przyspieszył pisanie 

wspomnień. Córka Feli kursowała 

częściej niż poprzednio pomiędzy 

Gdynią a Kudową. Zaglądała do 

starych rodziców, do gasnącego ojca. 

 

Czuł się coraz gorzej. Jak wspomina 

pani Maria Zabrzeska, w sobotę 12 

grudnia 1981 r. wychodziła od Beckerów 

po uczesaniu Mary. Doktor 

przyszedł by odprowadzić ją do drzwi. 

Nigdy tego nie robił. Tym razem odprowadził 

ją, pożegnał się, tak jakby 

na zawsze. Dwa dni później, 14 

grudnia zmarł. Dzień wcześniej, 

13 grudnia, wprowadzony został stan 

wojenny. Telefony nie działały, trudno 

było szybko powiadomić rodzinę 

i znajomych w Polsce i w Niemczech. 

Dodzwoniono się do Niemiec z telefonu 

na komisariacie milicji w Kudowie. 

Mara zgromadziła przy zmarłym 

najbliższych z tej niemiecko-polskiej 

rodziny. Stanęli wokół zmarłego ukochanego 

ojca i dziadka zasmuceni i ze 

łzami w oczach. I wtedy Mara zaczęła 

Mara i Fritz Beckerowie w 1980 r. – ostatnie wspólne zdjęcie 

śpiewać, nie jakieś religijne pieśni, ale 

pieśni z ich życia. Zaskoczenie było 

ogromne. Zawsze ją traktowano jako 

kota, który chodzi swoimi ścieżkami 

i nigdy nie wiadomo było, co ta artystka 

wymyśli. Teraz, gdy inni płakali, 

ona śpiewała, śpiewała pięknie i przejmująco. 

Może chciała kochanemu 

człowiekowi odtworzyć ich wspólne 

życie, w ten sposób, przy milczącym 

fortepianie Fritza. Ona, Mara, dyktator 

w domu, jakby trochę oschła, a tu takie 

pożegnanie kochanego towarzysza, 

długiego i nie łatwego życia. Przez 

całe wspólne życie razem śpiewali, 

nawet wtedy gdy świat się walił i na 

koniec żegnała go śpiewem. 

W Polsce, pogrzeby mają już od wieków 

ustalony charakter. Żałoba, stosowne 

ciemne stroje, kwiaty, przemówienia, 

powaga − ciągle tak samo − rytuał 

sztywny, niewiele tu zmian. Czasami 

pojawiają się odstępstwa. W Kudowie, 

24



w czasie pogrzebu prof. Ireny Kulpowej 

(w 2002 r.) pan Marek Jasiński zagrał 

melodię z operetki Lehara „Twoim 

jest serce me”. Grał cicho i w zwolnionym 

tempie. Nigdy dotąd nie słyszano 

tego na pogrzebie. Wzruszyło to zebranych 

i kiedy na spotkaniach wspomnieniowych 

Ireny pan Marek zagra 

na skrzypcach „Twoim jest serce me” 

− trudno powstrzymać się od wzruszeń. 

Pamiętamy, jak na wieść o śmierci Jana 

Pawła II na zapełnionym placu Świętego 

Piotra zapadła cisza, a potem… rozległy 

się wielkie brawa dla ukochanego 

Papieża. Wtedy, to także było dla nas 

zaskoczeniem. 

Mara postanowiła, że Fritz zostanie 

pochowany na cmentarzu w Czermnej, 

w grobowcu rodzinnym Nemeitów, 

w którym w 1936 r. pochowano Józefa 

Nemeitę. Zgodnie z jej życzeniem 

dr Becker miał zostać pochowany po 

prawej stronie (patrząc na grobowiec 

z napisem „Nemeita”). Mara postanowiła 

także, że po jej śmierci ma zostać 

złożona w tym samym grobowcu, po 

stronie lewej, obok ojca Józefa. Sprawami 

pogrzebowymi zajmował się zięć 

Beckerów Zbigniew Malik. Grudzień 

1981 r. był bardzo mroźny, ziemia na 

cmentarzu była twarda jak kamień. 

Ciężko było rozkopać grobowiec, grabarze 

byli przemarznięci. Wykopali dół 

pod boczną stroną pomnika, i w tych 

warunkach już nic nie dało się poprawić. 

Zanim trumna z ciałem doktora 

spoczęła w tak urządzonym grobie, proboszcz 

ks. Jan Myjak odprawił pogrzeb. 

Dr Becker był ewangelikiem luteraninem, 

nie było jednak na pogrzebie 

pastora ewangelickiego, więc katolicki 

proboszcz odprowadzał doktora 

do grobu. Najpierw jednak ks. Myjak 

wprowadził trumnę do kościoła. Aby 

uszanować wyznanie zmarłego odmówił 

głośno z licznie zgromadzonymi 

ludźmi modlitwę Ojcze Nasz. Zawsze, 

w takich okolicznościach po modlitwie 

Ojcze Nasz odmawia się Zdrowaś Mario. 

Jednak, ks. Myjak nie odmawiał 

Zdrowaś Mario, aby uszanować zasady 

ewangelików. W kazaniu pogrzebowym 

proboszcz mówił o zmarłym, 

jako mądrym i prawym człowieku, 

dobrym lekarzu, który stał się przykładem 

współżycia Polaków i Niemców, 

katolików i ewangelików. W ciszy, jaka 

zalegała wychłodzony kościół ks. Jan 

czytał głośno psalm 50-ty. 

Zmiłuj się nade mną, Boże, w swojej 

łaskawości, 

W ogromie swego miłosierdzia 

wymaż moją nieprawość! 

Obmyj mnie zupełnie z mojej winy 

I oczyść mnie z grzechu mojego! 

Ks. Jan bywał w domu Beckerów, 

cenił ich kulturę i gościnność. Pamiętał 

także, jak w pięćdziesiątą 

rocznicę ślubu oboje Beckerowie 

przyszli do niego na plebanię z prośbą, 

by zechciał udzielić im Złotego 

Ślubu. Przed pół wiekiem w kościele 

w Czermnej brali swój ślub. Ponieważ 

Becker był ewangelikiem, więc 

ks. Jan zwrócił się do Abp Wrocławskiego 

Bolesława Kominka o formalną 

zgodę. Abp nadesłał życzenia 

Beckerom, a do ks. Jana napisał 

odręcznie na swoim bilecie wizytowym: 

„zrób to i zrób to dobrze”. Złoty 

Ślub był skromny ale podniosły. 

Kiedyś ks. Jan zachorował i poszedł 

po pomoc do dr Beckera. Wdzięczny 

był za dobre wyleczenie. Teraz on, 

katolicki ksiądz, żegnał tego przyjaznego 

ewangelika, dobrego, kulturalnego 

człowieka, Niemca a prawie 

jak Polaka, i w tym religijnym pożegnaniu 

chciał mu zastąpić pastora. 

Czytaniem psalmu chciał być bliski 

rytuałowi i nastrojom pożegnania 

ewangelika. Fragmentami psalmu 

przybliżał się do zmarłego i mówił 

jakby za niego: 

„spraw, bym usłyszał radość i wesele. 

niech się radują kości, któreś skruszył” 

Po modłach w kościele, ks. Jan Myjak 

odprowadził ciało do grobu. Zdziwił się, 

że trumna w połowie jest w grobowcu, 

w połowie poza nim i zgodził się z uwagami 

rodziny, że w przyszłości będzie 

Grobowiec Nemeitów na cmentarzu w Kudowie-Czermnej. Pod leżącą różą spoczywa ciało dr Beckera 

25



można ramy grobowca odpowiednio 

rozszerzyć. Teraz było bardzo mroźno, 

wszystkim się po trochu spieszyło, 

Mara obawiała się że wszelkie poprawianie 

mogło by uszkodzić grobowiec. 

Potem, tak pozostało, nikt już niczego 

nie poprawiał. Przypominamy przechodzącym 

tędy, że idą po kościach wielkiego 

kudowianina. Nie zapomnijmy 

w tym miejscu zapalić świeczkę i położyć 

kwiaty − dla wdzięcznej pamięci 

lubianego doktora, zapamiętanego jako 

dobrego człowieka i dobrego Niemca, 

który wybrał życie wśród nas. Czternaście 

lat później, w tym samym grobowcu 

spoczęły prochy Mary. Zmarła 

w Niemczech w Rendsburgu, w kraju 

Schleswick-Holstein, dokąd zabrał ją 

jej wnuk Krzysztof Malik. Skremowana 

została w Kilonii. Urnę z prochami 

Mary pochował uroczyście także ks. 

Jan Myjak, w 1995 r. w grobowcu Nemeitów, 

zgodnie z życzeniem Mary. 

Dom przy ul. Buczka 2, który niegdyś 

wybudował Józef Nemeita i uruchomił 

jako sanatorium w 1910 r., został podzielony 

pomiędzy rodzinę Beckerów i Skarb 

Państwa. Beckerowa − już po śmierci 

męża − otrzymała połowę domu i tę połowę 

domu rodzina Beckerów sprzedała 

obecnym właścicielom, polskiej rodzinie 

Hofmanów. Miałem okazję poznać 

dr Beckera i rozmawiałem z nim w początkach 

lat 70-tych o lecznictwie sanatoryjnym 

dzieci. Wspominam tę rozmowę 

jako bardzo rzeczową. Do budynku 

przy ul. Buczka 2 wstąpiłem w sierpniu 

2009 r. Obecnie jest to pensjonat „Orion 

B”. Robi wrażenie zabytkowego sanatorium. 

Czysto, elegancko, pokoje sympatyczne. 

Dawne mieszkanie Beckerów 

zajmują państwo Hofmanowie. Nie zapomnieli 

o poprzednikach; na ścianie 

wisi zdjęcie budowniczego tego domu 

Józefa Nemeity i jego żony oraz zdjęcie 

obojga państwa Beckerów. 

Dzieje rodziny Beckerów wiążą 

historię dawnej i współczesnej 

Kudowy. Są jednymi z nas. W tej rodzinie 

mamy Niemców, Czechów i Polaków 

− wszyscy związani z Kudową. 

Czech Józef Nemeita − zapobiegliwy 

o pogodnej twarzy budzącej zaufanie 

− i Dora, piękna i zmysłowa (niech to 

pozostanie słodką tajemnicą) Niemka 

z Mostowic wprowadzili rodzinę do 

Kudowy i zbudowali tu nie wielkie, ale 

ładne, funkcjonalne i dobre sanatorium, 

leczące przede wszystkim choroby 

serca. Kontynuatorami były ich dzieci 

Mara i Fritz Beckerowie, oboje o duszach 

artystycznych. Fritz − jako lekarz 

i oficer − poszedł na wojnę, także przeciwko 

Polsce. Prosto z wojny wrócił 

do Kudowy. Wiedział, że musi szukać 

miejsca dla siebie i rodziny w powojennym 

świecie. Był w pełni świadomy 

swojego udziału w machinie niszczenia, 

która − powracającą falą − i jego teraz 

dotknęła. Wszedł w nowe życie kudowskie, 

został polskim lekarzem, lubianym 

przez ogół społeczeństwa. Niektórzy 

mają na tym tle różne refleksje, 

jak m.in. i takie: czy gdyby dr Becker 

był Polakiem, to czy jako Polak − w odwrotnej 

sytuacji − byłby w Niemczech 

tak przez Niemców potraktowany, jak 

jego, Niemca życzliwie potraktowali 

Polacy w Kudowie? Na ogół słyszę: 

nie, nigdy. No, to popatrzmy, co spotkało 

w Niemczech jego wnuka, Krzysztofa 

Malika. Kiedy Krzysztof przestał 

pływać po świecie i chciał pracować 

w pobliżu domu, złożył papiery w konkursie 

na pilota statków po Kanale Kilońskim. 

Było 168 kandydatów. Dotąd 

nie zdarzyło się, aby ktoś nie będący 

Niemcem i nie kończący odpowiednich 

studiów w Niemczech mógł otrzymać 

taką koncesję. Odpadło 167 i pilotem 

został… Krzysztof Malik. Teraz jest już 

sześciu polskich pilotów. Coś się jednak 

zmienia. 

Beckerowie przeszli drogę dłuższą 

niż wiele innych rodzin niemieckich. 

Nie przenosili się gdzieś, do 

Niemiec, choć tyle razy znajomi z Niemiec 

do tego ich nakłaniali. W 1972 r. 

dr Becker wybrał się na olimpiadę do 

Monachium. Przejazd i pobyt zafundowali 

mu starzy przyjaciele z Niemiec. 

Namawiali, by pozostał i ściągnął rodzinę. 

Odmówił. Ich długa droga była 

w samej Kudowie, w nich samych. Odczuwali 

brak niemieckiego salonu, do 

którego niegdyś przywykli. Nie było 

starych znajomych; u von Mutiusów 

w Jeleniowie opustoszało, w pałacu pogasły 

światła. Pracujący dla nich w czasie 

wojny więźniowie z pobliskiego 

komanda obozu pracy przymusowej 

mogliby teraz zajrzeć, co się tu dzieje. 

Może lepiej, że było pusto. Beckerom 

brakowało atmosfery kurortu, do której 

przywykli i którą tworzyli. A teraz 

zjeżdżała się zewsząd ludność zupełnie 

inna. Becker patrzył na te skutki wojny. 

Czy ci ludzie wiedzą co to jest kurort? 

Jakiż to będzie kurort z tej Kudowy? 

Beckera to przejmowało, Beckerową 

trochę mniej. Nie mogła polubić Polaków, 

bo − jak mówiła − zabrali jej 

sanatorium „Haus Dorę”. Nigdy się 

z tym nie pogodziła. Nie wiedziała, że 

nadszedł czas zapłaty, i że i tak to łagodnie 

wyglądało. Nie była na froncie, 

nie chciały jej delikatne oczy i uszy 

patrzeć i słuchać na rzeczy straszne, 

niewiele rozmawiała z przybywającymi 

teraz przesiedleńcami. Słuchanie 

Londynu to nie to samo, co chcieć zobaczyć 

wszystko na własne oczy. Przeżyła 

poniewierkę, wędrując z rodziną 

po jakichś mieszkaniach, zwykłych 

dziurach; nawet zostali ograbieni przez 

jakichś złodziejaszków. Wprawdzie potem 

pozwolono im powrócić i zamieszkać 

w ich sanatorium, ale własności 

długo nie odzyskali, a potem tylko połowę. 

Także polskiego języka nie mo- 

26



gła strawić. Trudny, nawet trudniejszy 

od czeskiego. A po co miałaby się jego 

uczyć? Radio Deutsche Welle − którego 

teraz po wojnie słuchała − doradzało, 

by nie wyjeżdżać; im więcej Niemców 

tu pozostanie, tym pewniejsze, że powróci 

to wszystko do Niemiec. Niewiele 

zrozumiała z tego, co się wydarzyło 

w wyniku wojny spowodowanej przez 

Niemcy. Marzyła o dawnych wieczorach, 

w których, w wytwornym towarzystwie, 

śpiewała i błyszczała. Teraz 

Fritz nie chodził w cylindrze, jak dawniej. 

Spróbował, ale to było bez sensu. 

Jak tu się w czymś takim pojawić na 

ulicy? Wyglądałby na dziwoląga. Zaczął 

cieszyć się, że jest jakby niezauważany. 

W okolicznych wioskach, które 

teraz są dzielnicami miasta, mieszkały 

jeszcze tu i ówdzie rodziny niemieckie, 

a nawet bardziej czesko-niemieckie. 

Jak ktoś w nich zachorował, szli 

do Beckera. On także szedł do ich domów, 

do Czermnej, Pstrążnej, na Słone, 

Brzozowie, do Jeleniowa i nawet dalej. 

Swój lekarz, mógł być dla nich pociechą, 

rozmawiali z nim po niemiecku, 

trochę normalnego świata, choć dopiero 

w chorobie. Mogli wreszcie szczerze 

z kimś mądrym pogadać. Stara Berta 

pytała go wręcz natrętnie: skąd tu tyle 

Polaków, wszędzie Polacy i jest ich tu 

coraz więcej! Czy to się nigdy nie skończy? 

− dziwiła się w swojej niemal uroczej 

sklerozie. Becker miał także coraz 

więcej spotkań z Polakami. Wyczuli, że 

to dobry niemiecki doktor, wysłuchiwał 

każdego, badał dokładnie, ludzie 

wiedzieli, że umie odgadnąć chorobę. 

Coraz lepiej mówił po polsku. Przychodzili 

do niego, pomagał, oni coś za 

to dawali i tak się zaczęło rozkręcać. 

Cieszył się, że może pomóc. Może miał 

nawet mocniejsze motywacje od niejednego 

polskiego lekarza. Ta pomoc 

chorym Polakom jakby go oczyszczała. 

Zdawało mu się, że zapominają, że 

on jest Niemcem. Oni zapominali, a on 

pamiętał. Gdy trafił na chorego, byłego 

więźnia obozu koncentracyjnego i gdy 

leciała do jego uszu nazwa obozu – to 

wolałby w tym momencie lecącą bombę 

lub zagłuszający ryk „katiuszy”. Rozumiał, 

co się wydarzyło, lękał się tych 

zapisów pamięci. W początkach lat 60- 

tych była już w Kudowie znaczna ilość 

lekarzy uzdrowiskowych i prof. Antoni 

Falkiewicz organizował kliniczne 

konferencje szkoleniowe. Zaproszono 

dr Beckera na konferencję. Uprzejmie 

odmówił. Nie czuł się najlepiej wśród 

młodszych polskich lekarzy, może obawiał 

się jakichś dygresji do życiowych 

doświadczeń. Wolał kontakt z chorymi 

i ze swoimi pacjentami z sanatorium 

kolejowego, z którymi mieszkał pod 

jednym dachem. Miał coraz więcej 

polskich przyjaciół i już miał ich nawet 

w rodzinie. Beckerowie przechodzili ze 

starego świata do nowego. Mara tkwiła 

mocniej w dawnym świecie ułudy 

i koślawym krokiem podążała za mężem 

ku nieznanej przyszłości. Pewnie 

sama nie wiedziała, którą nogą tkwiła 

w przeszłości, tą zdrową, czy tą chorą. 

Pod koniec życia doktora bardziej patrzyła 

na to, co on postanowi. 

Zbliżamy się do końca tej opowieści 

wziętej z życia naszego miasta. Beckerowie 

jakby połączyli dwa światy: 

starą i nową Kudowę. Fritz i Mara 

wrośli w naszą wyobraźnię. Prawdziwi 

kudowianie, wielkie artystyczne dusze, 

a równocześnie bardzo praktyczni 

współobywatele naszego miasta. Odważni 

ludzie, którzy zdecydowali się 

pozostać wśród nas. Byli oryginalni 

w swoim stylu życia, potrafili być sobą 

w zmienionym świecie. Mimo, iż życie 

ich nie rozpieszczało i nie brakowało 

im utrapień, byli pogodni, pomocni, 

wdzięczni i pełni nadziei. Możemy być 

dumni z tego, że ich tak szybko i z sercem 

przyjęliśmy do swojego grona, 

a polska strona tej rodziny okazała się 

lojalnym i solidnym dla nich oparciem. 

Wpisujemy rodzinę Beckerów - Malików 

do pamięci naszego miasta, jako 

żywe świadectwo, że można być dobrą 

rodziną wielokulturową czesko-niemiecko-polską. 

To także swego rodzaju 

kudowski rodzinny most − w stronę nowej 

Europy. 

 

Pamięci kudowskiego lekarza 

Fritza Beckera, inny lekarz kudowski 

dr Lucjan Anczykowski poświęca 

swój wiersz: Lekarz − Lekarzowi, 

Artysta − Artyście, Żyjący − Pamięci. 

Redakcja Pamiętnika wyraża 

wdzięczność Panu Lucjanowi i łączy 

się duchowo z pięknymi strofami jego 

poezji. 

Lucjan Anczykowski 

Może one zbudzą świat 

Ludzie wołają do siebie 

zagubieni, 

z ciężarem na piersi, 

gdy kropla krwi czernieje. 

Ludzie wołają do siebie, 

kiedy szaleje śnieżyca, 

a mrok wydaje się nazbyt długi, 

kiedy się nie wie, 

jakie będą dni, które nadejdą. 

Być może one zbudzą świat. 

27

KUDOWIANIE W SŁUŻBIE ONZ 

Pokoju, przyznanym mu przez Sekretarza 

Generalnego Narodów Zjednoczonych, Daga 

Hammarskjolda. Dziś opowiemy o kpt. Janie 

Ogonowskim, zaś o innych kudowianach w tej 

służbie, powiemy w następnych naszych „Pamiętnikach”. 

Izrael i Arabowie w naszych czasach 

Krótko przypomnijmy to pasmo wydarzeń, 

z powodu których nasi kudowianie tam się 

znaleźli. Wszystko zaczęło się od walki Żydów 

o odbudowanie niepodległego państwa 

− Izraela. Ten, jeden z najstarszych narodów 

istniejących od czasów starożytnych, często 

Kudowianie 

w służbie Narodów Zjednoczonych 

Kpt. Jan Ogonowski – na Synaju 

Z Kudowy na Synaj 

Wielu z nas zna Synaj z Biblii. To przez Synaj 

wędrował lud biblijny z Egiptu do Ziemi Obiecanej. 

To na Synaju jest góra Horeb, na której 

Mojżesz otrzymał kamienne tablice Dziesięciorga 

Przykazań. W pobliżu tej góry położony 

jest klasztor św. Katarzyny. Jakieś 50 m za murami 

klasztoru, wchodzi się na trasę wiodąca 

na szczyt. Po kilku godzinach marszu znajdziemy 

się na szczycie, koło jaskini, w której 

przebywał Mojżesz przez 40 dni. Obok jaskini 

kapliczka chrześcijańska i meczet muzułmański. 

Góra ta zajmuje potężną przestrzeń w wyobraźni 

wyznawców judaizmu, chrześcijaństwa 

i islamu. Jahwe, Bóg, Allach powiedział 

„Nie zabijaj”, a ludzie zabijają się i to nawet 

w pobliżu tak świętego miejsca. Ryszard Pollak 

z Kudowskiej Bukowiny powiedział kiedyś, 

że natura wcale nie jest mądra. Najlepszy na 

to dowód, że wytworzyła człowieka, który 

niszczy nie tylko siebie ale i naturę. Może 

Ryszard nie ma racji, za to dużo mądrości jest 

w powiedzeniu pewnego Żyda: „może i Boga 

nie ma, ale nie daj Boże jakby on był”. 

Na ten niezwykły Synaj zawędrowali kudowianie, 

i to niedawno, niemal teraz, jako 

żołnierze w misji pokojowej Organizacji Narodów 

Zjednoczonych. A jednak natura nie 

jest całkiem niemądra. Ludzie sami stwarzają 

hamulce przed swoją agresywnością i zgadzają 

się na rozjemcze misje pokojowe narodów 

świata. Co działo się na Synaju, że poszli tam 

nasi kudowianie? Wybuchła wojna arabskoizraelska, 

najpierw w 1967 r., potem w 1973 

r., trzeba było ich rozdzielić i nie dopuścić do 

rozprzestrzenienia się konfliktu. Głównym teatrem 

wojny był Synaj. Na Synaju znalazł się 

w latach 1977-1978 − jako żołnierz w misji 

pokojowej Narodów Zjednoczonych znany kudowianin 

kpt. Jan Ogonowski, wtedy w stopniu 

chorążego. Powrócił stamtąd z Medalem 

− w swojej burzliwej historii − tracił suwerenność 

z powodu agresywności różnych 

mocarstw, czasami nie sąsiedzkich. Żydzi są 

absolutnym fenomenem w historii świata; 

na ich dziejach zasadza się Biblia. Mamy tu 

wszystko co najlepsze, najbardziej wzniosłe, 

mamy wyżyny duchowe i mamy tu także rzeczy 

najgorsze. A czy nie taki jest człowiek? Żydzi, 

to dobrze wybrany naród, jako przykład, 

kim jest człowiek, jaki powinien być i jaki nie 

powinien być. Ten naród postawił sobie za 

cel odzyskać niepodległe państwo. Najpierw, 

w końcu XIX wieku powołali Żydzi Światową 

Organizację Syjonistyczną, a potem zaczęli 

się zjeżdżać z wielkiego świata do świętej ziemi 

Abrahama, Izaaka i Jakuba zamieszkałej 

już przez Arabów. Porzucali wygodny świat 

i wracali niby do siebie, ale jako nieproszeni. 

Mój znajomy, miłośnik kultury żydowskiej powiedział 

kiedyś: „dla ludzi zdeterminowanych 

nie ma żadnych przeszkód”. Zapamiętajcie 

28

HISTORIA 

te słowa wszyscy nasi Czytelnicy, zwłaszcza 

młodzi, bo starzy mogą mieć już trochę problemów 

z Czasem. Ale i ten problem można 

przełamać − w działaniu … wspólnotowym. 

Tak właśnie postąpili Żydzi. Zjeżdżali się do 

świętej ziemi Dawida, do Jerozolimy, płakali 

pod murami zburzonej świątyni, poszukiwali 

skrawka ziemi i dachu nad głową, uchodzili 

przed gniewem Arabów, zaniepokojonych 

tymi przybyszami. Sam płacz, a nawet modlitwy 

to jakby za mało. Trzeba było zmobilizować 

się i po ludzku ćwiczyć się w sprawności, 

w wytrwałości i w walce. Po I wojnie światowej 

błysnęła nadzieja. Turcja, która ostatnio 

okupowała Palestynę należała do pokonanych 

w tej wojnie i zarząd nad Palestyną – z mandatu 

Ligi Narodów − otrzymała Wielka Brytania. 

Po II wojnie światowej determinacja 

Żydów znacznie wzrosła. Holokaust i antysemityzm 

stały się potężnymi motywatorami. 

Żeby przetrwać i rozwijać się w tym świecie, 

trzeba mieć państwo niepodległe, siły i wiarę 

w swoje wartości. ONZ podjęła decyzję o podziale 

Palestyny na dwa państwa: żydowskie 

i arabskie, ze szczególnym statusem Jerozolimy 

i Betlejem, podlegającym pod kontrolę 

ONZ. W maju 1948 r. Wielka Brytania wycofała 

się z Palestyny i w tym samym roku Żydzi, pod 

przewodnictwem Dawida Ben Guriona ogłosili 

Deklarację Niepodległości. Powstało suwerenne 

państwo Izrael. Okoliczne państwa 

arabskie Egipt, Jordania, Syria, Irak nie uznały 

tego niepodległego państwa i rozpoczęły się 

działania wojenne. W 1967 r. wojna przybrała 

charakter wyjątkowo ostry. Tym razem Izrael 

rozpoczął wojnę na zasadzie wyprzedzenia 

uderzenia przeciwników. W ciągu 6 dni, wojska 

izraelskie zajęły Synaj, doszły aż do Kanału 

Sueskiego. To zwycięstwo wystarczyło na kilka 

lat spokoju. Po sześciu latach znowu wybuchła 

wojna, tzw. Wojna Jom Kippur. Właśnie w dniu 

6 października, w dzień wielkiego żydowskiego 

święta Jom Kippur, wojska egipskie rozpoczęły 

atak na Izrael od strony Synaju, a Syria od 

strony Wzgórz Golan. Świetnie przygotowane 

i wyszkolone wojska izraelskie znowu zajęły 

Synaj i Wzgórza Golan. W wyniku negocjacji 

Kudowski ślad 

w zamachu na Hitlera 

Zbigniew Kopeć 

W 

obecnej dobie swobody i demokracji przez Stauffenberga − punkt ósmy propozycji 

negocjacji, głoszący m.in. granice Rzeszy 

jaką posiadamy w związku z przynależeniem 

Polski do Unii Europejskiej marzy się z roku 1914 na wschodzie . 

taki dialog i stosunki z Niemcami jak z Czechami. 

Czy jest to możliwe? − teoretycznie skowców do zamachu? Analiza historyczna 

Co skłoniło Stauffenberga i innych spi- 

tak. Jednak rzeczywistość, w jakiej żyjemy, wskazuje jednoznacznie, że sytuacja militarna 

na froncie wschodnim. Spiskowcy chcieli 

jest inna. Osobiście znam kilka osób w Niemczech, 

które dają nadzieję, że tak może być. ratować Rzeszę przed ostateczną klęską, 

Historia XX wieku oraz poprzednich epok doświadczyła 

nas pamięcią, że Niemiec to wróg zbrodnie – które łatwo można by zwalić na 

uchronić się przed odpowiedzialnością za 

i ma to swoje uzasadnienie. 

Hitlera, zwłaszcza nieżyjącego − i zachować 

Przykładem różnic oceny historycznej i odczuć 

po obu stronach − w nie tak odległych Z chwilą rozpoczęcia operacji „Barbarossa” 

niemieckie zdobycze. 

czasach − są postacie związane z zamachem − napaści na ZSRR − 22 czerwca 1941 r. 

na Hitlera, dokonanym w dniu 20 lipca 1944 Niemcy odnosili spektakularne zwycięstwa 

roku przez płk. Stauffenberga. W dzisiejszych i w połowie października 1941 roku generał 

Niemczech to postać kultowa, czego przykładem 

jest m.in. film pt. „Walkiria”. Stauffen- 

− oglądał gołym okiem przedpola Moskwy. 

Gotthard Heinrici − z manewru od wschodu 

berg i grupa zamachowców wystąpiła przeciw Jednak sytuacja frontowa powoli uległa 

złemu wodzowi i złożyła ofiarę życia. 

zmianie. Bitwa o Moskwę zmusiła Niemców 

Dla nas Polaków nie są to tacy bohaterowie, 

jak dla Niemców, tym bardziej, że sam obronnych. Nastąpiło rozprężenie w szere- 

do pospiesznego odwrotu i skrócenia linii 

Stauffenberg napisał w listach do swej żony gach armii niemieckiej. Sytuację uratował 

Niny w 1939, biorąc udział w napaści na Polskę. kategoryczny rozkaz Hitlera „Ani kroku w tył”. 

,,Ludność to niesłychany motłoch, tak wiele Żydów 

i mieszańców. To lud, który czuje się dobrze dziej niż do planowego odwrotu, jednostki 

Zdezorganizowane, skore do ucieczki bar- 

tylko pod batem. Tysiące jeńców wojennych posłuży 

nam dobrze w pracach rolniczych”. opór Armii Czerwonej. Niebezpieczeństwo 

niemieckie posłusznie okrzepły, stawiając 

W książce „Germans against Hitler. 20 July rozpadnięcia się Grupy Armii Środek zostało 

1944” jaką napisali Erich Zimmermann i Hans-Adolf 

Jacobsen, omówione są cele jakie czyła się niepowodzeniem wynikającym ze 

zażegnane, ale operacja Barbarossa zakoń- 

stawiali sobie po zwycięstwie, współtowarzysze 

Stauffenberga oraz on sam. Należały nych i zdolności przemysłu wojennego ZSRR. 

złego oszacowania zdolności mobilizacyj- 

do nich warunki, pod jakimi rozpoczęłyby się Krwawa bitwa pod Stalingradem od sierpnia 

negocjacje z aliantami. Spiskowcy domagali 1942, a następnie kontrofensywa sowietów 

się panowania nad ziemiami polskimi, zamieszkałymi 

przez miliony Polaków, takimi kotłem stalingradzkim i klęską 6 Armii feld- 

nazwana operacją ,,Uran” zakończyła się 

jak Wielkopolska z Poznaniem, Górny Śląsk marszałka Paulusa 31 stycznia 1943 roku. 

i Pomorze Gdańskie, co potwierdzał podany Kolejna klęska niemieckich sił zbrojnych pod 

cd. na str. 30 cd. na str. 31 

29

KUDOWIANIE W SŁUŻBIE ONZ 

z udziałem USA i ZSRR nastąpiło zawieszenie 

broni. W 1974 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ 

rozlokowała siły rozdzielczo-obserwacyjne 

ONZ na Wzgórzach Golan i w Egipcie (na Synaju), 

w celu przestrzegania warunków zawieszenia 

broni i zaprowadzenia pokoju. W tych 

wojskach ONZ pojawiają się kontyngenty polskie, 

a w nich nasi kudowianie. 

Jak trafiało się do misji wojskowych ONZ 

Pan Jan Ogonowski (ur. w 1941 r.) na kresach, 

w Kałuszu, znalazł się po wojnie w Pile. W 1965 

r. rozpoczął służbę wojskową w II Brandenburskim 

Dywizjonie Myśliwsko-Szturmowym, 

w ruchomych warsztatach naprawy samochodów. 

Doceniono jego umiejętności w tej 

dziedzinie techniki i został szefem tych warsztatów. 

W 1973 r. przeniósł się do Kudowy, do 

XXIV Szpitala Wojskowego na stanowisko szefa 

służby samochodowej. Na tym stanowisku 

pracował do emerytury, na którą przeszedł 

w 1993 r. Doszedł do stopnia kapitana. W międzyczasie, 

w 1977 r. ogłoszono nabór do misji 

wojskowych ONZ na Bliski Wschód. Potrzebni 

byli fachowcy m.in. do spraw techniki samochodowej. 

Pan Ogonowski zgłosił się, przeszedł 

odpowiednie badania medyczne w Szpitalu 

Wojskowym we Wrocławiu, następnie szkolenie 

w Wojskowych Zakładach Motoryzacyjnych 

w Głownie k/Łodzi, oraz szkolenie wojskowe 

w Krośnie Odrzańskim. Potem dwie serie szczepień 

przeciw chorobom tropikalnym, szkolenie 

w zakresie historii, kultury i obyczajów krajów 

do których się jedzie. Trzeba wiedzieć, jak zachować 

się w tamtejszej kulturze, w miejscach 

publicznych, jakie obowiązują procedury i zasady 

współdziałania z żołnierzami innych krajów 

uczestniczących w misjach. Po szkoleniach 

i przygotowaniach, kontyngent, w którym 

znalazł się pan Ogonowski został przerzucony 

samolotem do Izmaili w Egipcie, niedaleko 

Kanału Sueskiego. Baza była w Izmaili. Kontyngent 

polski liczył około 1000 osób. Były 

w nim kompanie różnych specjalności, m.in. 

saperów do rozminowywania terenu i kompania 

transportowa, w której był pan Ogonowski. 

Kompania transportowa służyła całemu kontyngentowi. 

Jej zadaniem było utrzymanie 

środków transportu w sprawności, zaopatrzenie 

w wodę i paliwo. „Misjonarze” jak na nich 

mówiono otrzymywali 80 dolarów kieszonkowego 

miesięcznie, natomiast rodzina w Polsce 

otrzymywała dotychczasowe pobory „misjonarza”. 

Owe 80 dolarów, to było wtedy dużo 

w Polsce, ale nie wiele w tamtych warunkach. 

Główną rozrywką były spotkania w kantynie 

i oglądanie filmów, które wyświetlano co dwa 

dni. Nasze polskie filmy były na ogół zasadnicze, 

a co niektórzy spragnieni wrażeń zaglądali 

− nie całkiem legalnie − do kwatery sąsiadów, 

którymi byli żołnierze kanadyjscy i podpatrywali 

filmy nie całkiem cenzuralne obyczajowo. 

Poczta z Polski dochodziła do Suezu lub Port 

Saidu i stąd przywożono do obozu. Roboty 

było bardzo dużo. Polski transport samochodowy 

oparty był na bazie Stara. W tamtejszych 

burzach piaskowych trzeba było pilnować 

stanu filtrów zabezpieczających i utrzymania 

wszystkiego w stanie pełnej sprawności, bowiem 

od tego zależało funkcjonowanie całego 

kontyngentu. Kompania transportowa Ogonowskiego 

naprawiała pojazdy polskie także 

innych wojsk. Np. Szwedzi mieli zainstalowane 

chłodnie na polskich starach, więc tymi pojazdami 

także opiekowali się Polacy. Kontyngent 

rozlokowany był po stronie egipskiej i do najbliższych 

posterunków wojsk izraelskich było 

bardzo blisko. Nie było żadnych incydentów 

na linii rozdzielających wrogie wojska, strony 

przestrzegały warunków rozejmu. Bardzo 

ważne były kontakty z ludnością miejscową. 

Arabowie odnosili się do Polaków przyjaźnie, 

na wszystkim chcieli zrobić jakiś interes, 

a szczególnie lubili polski chleb i tym można 

było zdobywać ich przychylność. W codziennym 

życiu dotkliwie odczuwało się letnie upały 

w dzień i bardzo chłodne noce. W warunkach 

Synaju szybko zapada zmrok, znacznie szybciej 

niż w Polsce. Wschody słońca są nadzwyczaj 

piękne, takich nie ma w naszej szerokości geograficznej. 

Nasi żołnierze podziwiali olbrzymią 

tarczę słońca koloru złoto-czerwonego wychodzącą 

jakby z ziemi. Coś doprawdy nadzwyczajnego. 

Polacy służyli na Synaju razem ze 

Szwedami, Indonezyjczykami, Kanadyjczykami, 

Finami, Austriakami i czarnymi żołnierzami 

z Ghany. Z krajów socjalistycznych byli tylko 

żołnierze polscy. W grupie rozjemców znajdowali 

się oficerowie amerykańscy i radzieccy, 

ale kontyngentów z obu tych krajów nie było. 

Doskwierała tęsknota za domem i normalnym 

życiem i krajobrazem polskim. Samoloty polskie 

dolatywały z Babimostu do Kairu. Czasami 

były problemy z lądowaniem w Egipcie, o czym 

opowiadali piloci. W jednym z lotów pan Ogonowski 

dał się poznać jako bystry obserwator 

w powietrzu. Dzięki jego uwadze pilot uniknął 

zderzenia z innym samolotem. Polacy mieli 

okazję poznawać zabytki Egiptu i to była także 

jedna z zalet misji pokojowych w tym rejonie. 

W sumie, misja w Egipcie to był czas wytężonej 

pracy nad powierzonym sprzętem, stałej 

czujności nad zasadami bezpieczeństwa, 

higieną w żywieniu, zwłaszcza w piciu wody 

oraz kontaktami z ludnością miejscową. Wielu 

żołnierzy polskich chorowało, nawet ciężko, 

wielu utraciło zdrowie na skutek zakażeń 

bakteriami tropikalnymi. Obserwacja innych 

wojsk biorących udział w misjach wzbogacała 

wiedzę wojskową, pokazywała polskie atuty 

i słabości. Była to dobra nauka dla polskich 

żołnierzy w tamtym okresie, w którym istniała 

duża izolacja od zachodu. 

Na zakończenie misji, kpt. Ogonowski otrzymał 

Medal Pokoju, przyznany mu przez Sekretarza 

Generalnego ONZ. Z tego medalu jest 

bardzo dumny. Nasz kudowski żołnierz z misji 

pokojowych jest obecnie członkiem Stowarzyszenia 

Kombatantów Misji Pokojowych ONZ, 

ma legitymację nr 458 i bierze udział w pracach 

wrocławskiego oddziału tego Stowarzyszenia. 

Możemy wyrazić nadzieję, że władze 

samorządowe naszej gminy dostrzegą miejsce 

tej organizacji w życiu społeczno-politycznym 

i kulturalnym Kudowy-Zdroju. Społeczność 

kudowska ma więc swoich wojskowych posłańców 

w newralgicznych miejscach dzisiejszego 

świata, w których trzeba rozdzielać walczących, 

przywracać i zabezpieczać pokój. 

B.K. 

30

HISTORIA 

Kurskiem w lipcu 1943 roku i udana operacja 

militarna sowietów pod kryptonimem „Bagration” 

rozpoczęta 22 czerwca 1944 roku 

spowodowały niemal całkowite zniszczenie 

Grupy Armii „Środek” . 

Publicysta dziennika „Die Welt”, wytrawny 

specjalista w zakresie problematyki II wojny 

światowej, Sven Felix Kellerhoff, zauważa, 

że losy grupy armii „Środek”, a zwłaszcza 

straszliwa katastrofa w postaci kotła, w jaki 

wpadły siły wehrmachtu pod Mińskiem, były 

czynnikiem wymuszającym na niemieckich 

oficerach wehrmachtu przyśpieszone działania 

spiskowe na życie wodza Rzeszy. Równoczesne 

niepowodzenia na froncie zachodnim 

i na wschodzie ukazały spiskowcom, że należy 

możliwie jak najszybciej działać, jeśli się pragnie 

w ogóle jeszcze coś dla Niemiec uratować. 

Kellerhoff przywołał przy tym sławne stwierdzenie 

gen. Henninga von Tresckowa, że teraz 

musi się uderzyć coute que coute (ilekolwiek 

by to kosztowało). Gdy płk Stauffenberg podłożył 

bombę w kwaterze Hitlera − Rosjanie 

już zbliżali się do Prus Wschodnich. 

Co Kudowa ma wspólnego z opisanymi 

powyżej wydarzeniami? Otóż, całkiem niedawno 

wpadła mi w ręce książka autorstwa 

Petera Hoffmanna zatytułowana ,,Stauffenbergs 

Freund”. Zamach na Hitlera był przygotowywany 

w Mamerkach, gdzie znajdowała 

się Kwatera Główna Niemieckich Wojsk Lądowych 

(OKH) położona na Mazurach 8 km od 

Węgorzewa.W latach 1940-1944 zbudowano 

tutaj dla potrzeb 40 najwyższych generałów 

i feldmarszałków, 1500 oficerów i żołnierzy 

Wehrmachtu około 250 obiektów w tym 30 

schronów żelbetonowych. Spiskowi sprzyjała 

atmosfera panująca wśród niemieckiej 

generalicji wywodzącej się głównie z arystokratycznych 

rodzin niemieckich. Oficerowie 

byli przeświadczeni, że przed nieuchronną 

klęską Niemiec może uchronić tylko odsunięcie 

Hitlera od władzy. Było to możliwe tylko 

w wyniku jego fizycznej likwidacji. W grupie 

generałów bezpośrednio zaangażowanych 

w spisek zawiązany w 1943 roku, przygotowywany 

przez Stauffenberga, byli między 

innymi gen. Hellmuth Stieff, gen. Eduard 

Wagner, gen. Erich Fellgiebel oraz oficerowie 

niższych stopni m.in.: kpt. Hans von Herward, 

kpt. Joachim Kuhn, por. Albrecht von 

Hagen. Spiskowcy opracowali szczegółowy 

plan przejęcia władzy z obsadą personalną 

najważniejszych stanowisk w III Rzeszy. 

Major Joachim Kuhn – wiosną 1943 roku 

W tym miejscu pojawia się ślad Kudowy. 

Otóż w naszym mieście w latach II wojny 

światowej, istniał dość duży ośrodek leczniczy 

– kilkanaście budynków spełniało rolę 

szpitala polowego, przeznaczonego do rehabilitacji 

rannych i kontuzjowanych żołnierzy. 

Kierowano tutaj na leczenie nawet generałów. 

W cichym uzdrowisku można było zwyczajnie, 

bez podejrzeń, w przyjemnej atmosferze – jak 

w zdroju − spotykać się i rozmawiać. 

Wspomniany Joachim Kuhn awansował 

do stopnia majora wehrmachtu i był oficerem 

Sztabu Generalnego OKH Wiosną 1944 roku 

pod pretekstem krótkiego pobytu leczniczego 

urlopowany jest z frontu wschodniego i przyjeżdża 

do Kudowy. Spotyka się tutaj z księciem 

von Ratibor, rozmowy dotyczyły planów na 

przyszłość po realizacji zamachu na Hitlera. 

Generał Henning von Tresckow, dusza 

spisku, miał powiedzieć, że w takiej sytuacji 

najważniejsze jest, by wobec świata i historii 

zaistniał niemiecki ruch oporu, dokonując 

swego decydującego czynu, w razie potrzeby 

składając w ofierze swoje życie − co 

też się stało (on sam nazajutrz po zamachu 

popełnił samobójstwo w lesie pod Białymstokiem). 

20 lipca 1944 roku po nieudanym 

zamachu, major Joachim Kuhn ostrzeżony 

został przez gen. Gustawa von Zielberga 

o grożącym mu aresztowaniu. Kuhn wkrótce 

przedostał się przez front w okolicach 

Białegostoku i poddał się Rosjanom. 27 

lipca 1944 przewieziony zostaje do więzienia 

NKWD w Moskwie, gdzie przesłuchiwany 

przez oficerów kontrwywiadu składa 

zeznania na temat spisku. Informacje te 

przekazano Stalinowi. Rosjanie szczególnie 

interesowali się ludźmi, których nazwiska 

figurowały w dokumentach, a którzy jeszcze 

nie zostali osądzeni przez nazistów. 

W dniu 17 lutego 1945 roku oficerowie 

GRU (Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije), 

czyli Głównego Zarządu Wywiadowczego 

odnaleźli w Mamerkach zakopane 

przez Joachima Kuhna w szklanych pojemnikach 

dokumenty. W 1947 r. za wiedzą Wiktora 

Abakumowa ministra bezpieczeństwa 

państwowego ZSRR, wysłano Kuhna do 

ośrodka pod Moskwą, aby przygotować go 

do powrotu do NRD, jako współpracownika 

ZSRR. Gdy wypowiedział się w prywatnej 

rozmowie, że taka współpraca mu nie odpowiada 

i wolałby współpracę z amerykanami, 

został uwięziony. Oficjalny wyrok 25 

lat więzienia otrzymał w 1951 roku z datą 

27 VII 1944. Osadzony w Irkucku przebywał 

tam w ciężkich warunkach do 1956 roku. Po 

przedterminowym zwolnieniu, przewieziony 

do Niemiec nie nawiązał kontaktów z dawnymi 

kolegami. Skazany zaocznie na śmierć 

przez Hitlera jak i więziony przez Stalina miał 

dość reżimów totalitarnych. W 2002 roku żył 

jeszcze w pensjonacie dla starców w Niemczech. 

Dokumenty znalezione w Mamerkach 

pozostawały nieznane do 2002 roku. Odkrycia 

dokonał w moskiewskim archiwum 

historyk rosyjski Borys Chawkin, trafiając na 

dokumenty zeznań J.Kuhna. 

31

HISTORIA 

Kudowa ponownie zaskoczyła nas swoimi 

tajemnicami z okresu II wojny światowej. Znalazła 

się na drodze jednego z najgłośniejszych 

spisków i niewykluczone, że tu mogły mieć 

miejsce jakieś postanowienia w tej sprawie. 

W tym miejscu rodzą się pytania – w którym 

budynku przebywał książe von Ratibor, czy 

spotykał się z miejscową arystokracją tj. rodziną 

von Mutiusów z Jeleniowa. Czy major 

Joachim Kuhn kontaktował się z innymi osobami 

przebywającymi w Kudowie? Zapewne 

Więzień NKWD Joachim Kuhn. 

sporo wiedzy o tamtych czasach w Kudowie 

posiadała Dagmar von Mutius , która zmarła 

w 2002 roku. Znana niemiecka pisarka będąca 

córką niemieckiego dyplomaty Gerharda von 

Mutiusa. W 1944 roku miała 25 lat i jak wspominają 

starzy mieszkańcy Kudowy była bogatą 

i urodziwą kobietą. W swoich książkach 

opisała fakty, o których warto wspomnieć: 

„W Wielkanoc 1946 roku czeski chłop proponuje 

nam spotkanie na granicy. Wychodzi 

do nas z ciemnego gąszczu, wielki i milczący. 

Przyniósł ze swej odległej wioski worek pełen 

chleba, mięsa, maku i mąki. To przecież »wielka 

noc«, pragniemy czynić dobro. Wielka noc 

wszystkich chrześcijan. Ten człowiek wie, o co 

chodzi”. Dagmar von Mutius, która opisuje tę 

scenę, pracuje w Jeleniowie, To jej rodzinne 

gospodarstwo, które po zakończeniu wojny 

przejął polski rząd. Wyznaczono administratora, 

dawnych właścicieli przed wywózką uchroniło 

to, że potrzeba było rąk do pracy. Dagmar, 

jej matka i siostra żniwują, remontują, bronią 

majątku przed rosyjskimi grabieżami i pomagają 

Polakom w ucieczce przed bolszewikami 

przez zieloną granicę. Żeby nie umarły z głodu 

− pomagają im okoliczni chłopi, tacy jak 

Czech spotkany na granicy. 

Historia opisanych wydarzeń pokazuje nam 

losy ludzi którzy dostali się na szczyt Olimpu 

i spadli w otchłań Tartaru, zwiedzeni fałszywą 

ideologią, będąc przekonanymi, że wybrali właściwą 

drogę. Czy dzisiejsze Niemcy i inne narody 

Europy podążają właściwą drogą − przecież nie 

ma złych narodów są tylko źli ludzie. 

 

Bibliografia: 

1. Stauffenbergs Freund: die tragische 

Geschichte des Widerstandskämpfers Joachim 

Kuhn, autor: Peter Hoffmann, wydawca: 

C.H.Beck – 2007, ISBN 3406558100, 

ISBN 9783406558108 

2. Operacja Bagration, Janusz Roszkowski, 

„Tygodnik Przegląd” Nr: 13/2005 

3. Новый Источник по истории заговора 

против Гитлера – „Собственноручные показания” 

Майора Германского Генштаба 

Иоахима Купа, Прелисловие и комментарий 

Бориса Хавкина и Александра Калганова 

4. Kobiety wypędzone. Opowieść o zemście 

zwycięzców, Marianne Weber, Wydawnictwo: 

Replika Data wydania: 2008 

ISBN: 978-83-60-383-54-4 

5. Dietrich Schmidt-Hackenberg, 20. Juli 

1944 − das „gescheiterte” Attentat Berlin 

1996, ISBN: 3828000592 

REKLAMA • REKLAMA • REKLAMA • REKLAMA 

BKS GRANIT 

mgr inż. Krzysztof Smyk 

58-150 Strzegom 

ul. Piłsudskiego 3 

tel. 0602 777675 

tel./fax 074 8554587 

e-mail: smykbk@tlen.pl 

Firma zajmuje się wyrobami z granitu, marmuru i piaskowca. Wykonujemy 

zarówno złożone projekty budowlane jak i proste elementy kamienne 

do domu, ogrodu czy biura (blaty, parapety, schody, elewacje itp). 

Wykonujemy także nagrobki granitowe. Doradzamy przy wyborze koloru 

kamienia oraz co do formy realizacji projektu i montażu. 

Na rynku Kudowy Zdr. i okolic mamy wyrobioną markę już od kilku lat. 

Zapraszamy do współpracy. 

32

L 

udzie odchodzą, pozostają po nich pamiątki, dokumenty, 

są wśród nich stare fotografie. Na nich 

bliskie osoby które znaliśmy lub już nikt nie pamięta 

kto zaś… Wydarzenia utrwalone na poblakłej fotce… 

Miejsca, które znamy i codziennie mijamy... Jak wyglądały 

10 lub 50 lat temu? Zmieniły się? Czy są do rozpoznania? 

ŻYCIE KUDOWY NA STARYCH FOTOGRAFIACH 

▶ redaguje Mikołaj Krzemiński 

Zapraszamy zainteresowanych powojenną historią miasta 

do podzielenia się na łamach „Pamiętnika Kudowskiego” 

swoimi zbiorami. Interesują nas zdjęcia z rodzinnych uroczystości, 

wydarzeń politycznych i społecznych oraz kulturalnych. 

(Praktycznie można je zeskanować w Referacie Kultury, 

Sportu i Promocji Urzędu Miasta w Kudowie-Zdroju). Dzisiaj 

kilka fotografii z lat 1945-1970. 

mk 

1 maja 1979 

Pracownicy Uzdrowiska 

Kudowa w pochodzie 1-majowym 

9 maja 1960 

Odsłoniecie pomnika 

15 lecie powrotu 

Ziem Zachodnicj do 

Macierzy. 

Obelisk zlokalizowany był 

obok poczty na dzisiejszej 

ul. Głównej, 

wtedy Świerczewskiego. 

Obecnie stoi na 

skrzyżowaniu ulic 

Fabrycznej i Marchlewskiego 

33



Lata siedemdziesiąte 

Zakladowy Dom Kultury 

przy Kudowskich Zakładach 

Przemysłu Bawełnianego. 

Chór Allegretki 

Lipiec 1963 

II Festiwal Moniuszkowski 

główne wejście do Parku Zdrojowego 

Poczatek lat pięćdziesiatych 

Pracownicy 

Kudowskich Zakładów 

Przemysłu Bawełnianego 

w Bielicach w ramach akcji 

miasto pomaga wsi 

34



31 października 1954 

Wycieczka pracowników 

Kudowskich Zakładów Przemysłu 

Bawełnianego w Wieliczce 

4 listopada 1960 

Dom Młodego Robotnika 

(dzisiaj OSiR) 

akademia z okazji rocznicy 

Wielkiej Socjalistycznej 

Rewolucji Październikowej. 

Wręczenie 

przechodniego sztandaru 

za współzawodnictwo 

w pracy w przemyśle lekkim. 

Sztandar wręcza 

minister Kakietek 

35

ŻYCIE LITERACKIE 

Jarosław Charczuk 

opowiadanie 

PROLOG 

Pociąg sunął przez tory nagrzane promieniami 

słońca. Ktoś czekał na peronie na swoich znajomych. 

Maszyna stopniowo zwalniała, ciężko sapiąc i dysząc 

ze zmęczenia. 

− Jesteśmy na miejscu… − powiedział ospale chłopak, 

zasłaniając oczy ciemnymi okularami. 

Zasłużony odpoczynek. Lokomotywa zatrzymała 

się w jakiejś turystycznej miejscowości, a chłopak, 

jakby artystycznym gestem, wziął dziewczynę 

za rękę. Wyszli spokojnie na peron uradowani, że ta 

ciężka podróż dobiegła końca. Wytaszczył z pociągu 

samotną walizkę i oboje odetchnęli z ulgą. 

Kiedy słońce prawie się stykało z gładką taflą 

wody, siedzieli na molo patrząc w dal. Wypoczywali. 

Chłopak ścisnął rękę dziewczyny, zadowolony z wyboru 

miejsca, w którym mieli odpoczywać. Dziewczyna 

odebrała ten uścisk jako radość z pierwszych 

wspólnych wakacji. 

− Jest cudownie… − powiedziała. − Wszystkie 

problemy zostawiliśmy za sobą. Możemy, chociaż na 

chwilę, zapomnieć o tym, co działo się w domu… 

− Masz rację. 

Chłopak przytulił delikatnie dziewczynę opierając 

policzek o jej hebanowe włosy. Później ich usta, chociaż 

na krótką chwilę złączyły się owiane promieniami 

dogasającego słońca. 

Miejscowość wypełniła noc. Mały turystyczny domek 

rozbrzmiewał krzykiem i ogniem kłótni. Kruk 

wzbił się w powietrze znudzony. 

− Ja wiedziałam, że tak będzie! – krzyknęła dziewczyna 

rzucając telefonem o podłogę. Urządzenie 

rozleciało się na kilka kawałków. − Obiecywałeś! 

Mówiłeś, że to już koniec! 

Chłopak rozpostarł ręce i patrzył na podłogę, 

zaciskając pięści. 

I 

II 

− Obiecywałeś… − pisnęła dziewczyna płaczliwie. 

Chłopak spojrzał na jej twarz i zrobił powolny 

krok naprzód, próbując ją objąć. Odepchnęła jego 

dłonie i zakryła twarz własnymi. Łzy mimowolnie 

ciekły po jej rumianych policzkach. 

− Sama do mnie napisała. − powiedział chłopak 

głosem cichszym niż najmniejszy dotyk wiatru na 

nocnym lesie. − Mówiłem ci, nie mam pojęcia o co 

jej chodzi… 

Dziewczyna zagotowała się. Wstała ze swojego siedziska 

– niewygodnego tapczanu i chciała pokazać 

mu wiadomość, którą chwilę temu dostał. Popatrzyła 

na okruchy telefonu. Z wściekłością odepchnęła 

chłopaka, który kolejny raz próbował się do niej 

zbliżyć. Czuła odrazę. Rzuciła mu spojrzenie pełne 

nienawiści i zrezygnowania i szybkim krokiem, niemal 

biegiem opuściła niewielki domek. Zniknęła oddając 

się bezmiernej ciemności. 

EPILOG 

Syreny zagłuszały spokój. Światło policyjnych kogutów 

bladło w słońcu. Otyły policjant schylił się 

i poprawił czarną folię, którą próbował zabrać wiatr. 

Pod nią leżało ciało młodej dziewczyny. Zbezczeszczone, 

skatowane. Bez najmniejszej iskry życia. 

− Pałętała się po nocy i ją dorwali. − rzucił jeden 

mundurowy. 

− Chcieli ją zgwałcić, broniła się więc ją zabili… 

− dodał drugi kończąc swoją wypowiedź kilkoma 

plugawymi wyzwiskami. 

Nieopodal stał chłopak trzymając swoją ukochaną 

za rękę. Wbił wzrok w narzutę pod którą leżała 

martwa dziewczyna. Stał i przeszły go ciarki. Rzucił 

szybkie spojrzenie na swoją dziewczynę. 

− A gdybym tak za nią nie pobiegł…? – pomyślał 

zdruzgotany. 

36

KUDOWA I POGÓRZE W LITERATURZE 

 

To już druga sesja, w której dokonujemy przeglądu twórczości literackiej 

Kudowy i najbliższego pogranicza. Sesja rozpoczęła się (12 IX 2009) od uroczystego 

odsłonięcia tablicy pamiątkowej na domu przy ul. 1. Maja 45, przy 

udziale licznie zgromadzonych mieszkańców Kudowy. Władze miasta reprezentowali 

Przewodniczący Rady Miejskiej Bogusław Burger i Sekretarz Gminy 

Barbara Kopeć. Przybył także Honorowy Obywatel Kudowy-Zdroju ks. Jan 

Myjak. Rodzinę Anny Bernard reprezentowali trzej bracia Bernard z Niemiec 

i z Hiszpanii. Tablicę wykonał i zainstalował inż. Krzysztof Smyk ze Strzegomia. 

Fundatorami byli Muzeum Kudowskie oraz Josef Fischer-Bernard. W Teatrze 

Zdrojowym gość z Niemiec, Josef Fischer-Bernard przypomniał zebranym życie 

i twórczość Anny Bernard i podziękował miastu Kudowie za pamięć o Annie 

Bernard, o jej postawie i twórczości. 

Ks. Mirosław Drzewiecki, jego dzienniki i poezja 

Następnie wystąpił ks. Mirosław Drzewiecki z referatem pt. „Czas przyłapany. 

Raptularz niecodzienny”. Przypominamy, że ks. Drzewiecki pracował niegdyś 

w Kudowie, jako wikary na Zakrzu. Znakomity teolog, filolog i poeta w jednej 

osobie przedstawił prowadzony przez wiele lat dziennik w formie „raptularza”, 

w którym zapisywał raptowne swoje reakcje na bieżące życie. Z mównicy 

i dziennika słuchacze poznawali zdecydowaną postawę, twardą i głęboko 

refleksyjną księdza-poety. Odczuwało się, że mówca jest jedną z tych cząstek 

biblijnej opoki na której stoi nasza kultura. Następnie zaprezentował własne 

wiersze głębokie, modlitewne, do tego wypowiedziane pięknie pod względem 

techniki samego mówienia. Miejmy nadzieję, że w wyniku tej sesji i pojawienia 

się w sprzedaży dziennika ks. Drzewieckiego znajdą się naśladowcy i pojawią się 

dzienniki kudowskie. Redakcja Pamiętnika ogromnie zachęca do pisania dzienników, 

szczególnie wg raptularzowej metody ks. Drzewieckiego. Piszący dzienniki, 

systematycznie, z dnia na dzień dokumentują życie i wzbogacają własną 

osobowość. Kudowie brakuje tego rodzaju bardzo cennych dokumentów, które 

− jak to pokazał ks. Drzewiecki − mogą mieć także wartości literackie. 

Czecholada i prezentowana poezja 

Zjawiskiem literackim w Kudowie jest poezja Wojciecha Helińskiego. Swój 

zbiór zatytułował „Czecholada”. Piękne wiersze deklamowane przez Autora 

i jego zespół wzbudziły duże zainteresowanie. Pan Wojciech łączył recytowaną 

poezję z muzyką i ten typ prezentacji okazał się bardzo atrakcyjny. Słuchaczom 

podobały się recytacje Dominiki Radwan. 

W tej części programu wystąpił gość Sesji pan Kazimierz Burnat z Wrocławia, 

przebywający na kuracji w Kudowie. Znany poeta, którego poezje tłumaczone 

są już na 17 języków świata, cieszy się także powodzeniem na pograniczu sudeckim. 

W pobliskim Broumovie wydano tom poezji pana Kazimierza, a i on 

sam tłumaczy poezję czeską na język polski. Pan Kazimierz przyjął propozycję 

współpracy ze środowiskiem literackim w Kudowie. 

Antonina Gromada z Kudowy zaprezentowała swoją refleksyjną i religijna poezję. 

Pani Antonina, znana z malarstwa pokazała się jako autorka głębokiej poezji. Recytowany 

przez nią wiersz poświęcony Teresie Karch został nagrodzony owacją. 

Pojawił się także kudowski poeta na wózku inwalidzkim. To pan Stanisław 

Szpila. Jego wiersze, jako początkującego poety, przedstawiła i recytowała 

znana polonistka i współorganizatorka Sesji pani Agnieszka Stwertetschka. 

Na poprzedniej Sesji w 2008 r. pani Stwertetschka odkryła poezję Agnieszki 

Dziecinnej-Drewniak z Kudowy i spopularyzowała poezję Lucjana Anczykowskiego, 

również niegdysiejszego kudowianina. Ciepło przyjęto wiersze pana 

Stanisława. Niech życzliwość odbiorców jego twórczości umocni go i pomoże 

stanąć na nogach, czego z całych sił życzymy. 

Podobnie, jak na poprzedniej Sesji wystąpił pan Jarosław Charczuk. Jest coraz 

bardziej znanym poetą i prozaikiem. W kwartalniku „Pamiętnik Kudowski” jest 

redaktorem działu młodzieżowego. W takim charakterze , jako twórcy i redaktora 

wystąpił na Sesji dokonując oceny w działalności literackiej w Kudowie 

za ostatni rok i przedstawiając swoją twórczość. Tak, jak i na poprzedniej Sesji 

został przyjęty bardzo serdecznie. 

Teatr pogranicza 

Rewelacją Sesji 2009 okazał się Teatr Pogranicza o nazwie Polsko-Czeski Teatr 

Ondreja Pumra JSTE Artyżok Nachod, z siedzibą z Małej Czermnej, prowadzony 

przez Ondreja Pumra, znanego bardziej jako dyrektora domu opieki w Małej 

Czermnej. Program teatru referował Jacek Kowalczyk, jeden a aktorów tego 

teatru. W teatrze tym, aktorami są także Wojciech Heliński i Dominika Radwan. 

Jest to więc mieszany polsko - czeski zespół teatralny, prawdziwie pograniczny. 

Przedstawiony przez Kowalczyka program wręcz zdumiał słuchaczy. 

Bardzo ambitny i poważny. Zaprezentowany krótki spektakl stal się ozdobą 

tej Sesji, pod każdym względem. Na scenie aktorzy mówili po polsku i po czesku. 

Zaskoczenie było tym większe, że tak świetny program i bardzo dobrze 

prezentowany nie jest znany w Kudowie. Teatr ten używający form prostych i 

surowych przypomina chwilami jakby teatralne laboratorium. Zespół Ondreja 

Pumra odnosi sukcesy na przedstawieniach w Czechach i w konkursach znaczącej 

rangi. Liczymy, że będzie częściej pojawiać się w Kudowie. 

Na zakończenie 

Sesja Literacka 2009 stała się przeglądem bieżącej twórczości literackiej 

w Kudowie. Pojawili się nowi twórcy kudowskiej literatury. Literatura pokazuje 

jakie jest życie środowiska. Jeśli jej nie ma, to jest to objaw marazmu. 

W Kudowie, twórczość literacka żyje i rozwija się. Z pewnością, jest to sympatyczny 

obraz dynamiki naszego środowiska. Po raz kolejny zauważamy pewna 

wrażliwość na sprawy językowe, jak choćby w polsko-czeskim teatrze Pumry. 

Ta żywa, naturalna konfrontacja języków oddaje rzeczywistość pogranicza 

i pokazuje narastające zbliżenia. W tej linii, znajdzie się zapowiedziana na 

czerwiec 2010 r. sesja kulturowa pod nazwa „Język hebrajski − piękno Polakom 

nieznane”, przygotowywana od 1999 r. przez Bronisława Kamińskiego. 

Sesja ta ma szanse stać się wydarzeniem na pograniczu w 2010 r. Organizatorzy 

Sesji − 2009 apelują do nauczycieli i młodzieży kudowskiej, a także do 

wszystkich mieszkańców Kudowy − niezależnie od wieku − o pisanie dzienników, 

pamiętników, a zwłaszcza dzienników, z zapisywaniem życia codziennego. 

Na następnej Sesji Literackiej − 2010, szczególne miejsce poświęcone 

zostanie dziennikom i pamiętnikom z życia bieżącego. Sesja − 2009 zapisała 

się także wydarzeniem, które jest przejawem kultury naszego kudowskiego 

społeczeństwa: na domu przy ul. 1. Maja 45 została odsłonięta tablica pamiątkowa 

poświęcona poetce kudowskiej Annie Bernard. Jest to trwały ślad 

tej Sesji. Mieszkańcy domu i MZUP − jako wspólnota mieszkaniowa współdziałali 

w zainstalowaniu tablicy. Anna Bernard, Niemka, skromna krawcowa, 

a znakomita poetka i pisarka, odważna w sprzeciwie wobec hitleryzmu 

− gdy wielu innych jej rodaków, znacznie bogatszych i liczących w hierarchii 

społecznej oraz wpływach podporządkowywało się faszystom − zasłużyła 

na pamięć naszego miasta i jesteśmy dumni z tego, że to my, Polacy, doceniliśmy 

tą dzielną, piękną postawę i twórczość. Następna III Sesja Literacka 

− 2010 odbędzie się we wrześniu 2010. Powiadamiamy młodzież szkolną, że 

uwzględniono wniosek nauczycieli, by Sesja miała miejsce nie w sobotę, ale 

w piątek, i w godzinach przedpołudniowych. Przyjemność więc podwójna. Do 

zobaczenia i usłyszenia. 

Organizatorzy Sesji Literackiej − 2009

Fotografie 

W następnym numerze " 

P. K.", m.in.: 

- Rodziny i sylwetki kudowskie 

- Wspomnienia 

- Ks. Jan Myjak o pracy 

w Lewinie i w Czermnej 

- stary żołnierz 

- Skrzynia Czasu 

- program na 2010r 

...i inne 

kwartalnik społeczno-kulturalny 

PK ukazuje się w ostatniej dekadzie 

marca, czerwca, września i grudnia. 

Oddano do druku 28.IX.2009. Nakład 1000 egz. Następny 

numer ukaże się 22.XII.2009 (zima - 2009 / 2010). 

Redaguje zespół: 

Bronisław M. J. Kamiński (B.K.) – Red. Naczelny 

e-mail: bronislaw.kaminski@neostrada.pl 

Zdjęcie pt. „Żaba" wykonane przez Gabrielę Gregorius. 

Zdjęcie to zostało nagrodzone na wystawie w DPT „Cyganeria" w Kudowie Zdroju 

Marek Biernacki (M.B.) – Zast. Red. Nacz. 

e-mail: koksip@kudowa.pl 

Urszula Faroń-Bielecka 

Konrad Buss 

Jarosław Charczuk 

Krzysztof Chilarski 

Wojciech Heliński 

Zbigniew Kopeć (Z.K) 

Mikołaj Krzemiński (M.K.) – Sekr. Red. 

Katarzyna Mrowiec 

Agnieszka Stwertetschka 

Skład i oprawa graficzna: 

PB•MH 

Projekt okładki: 

FeliX 

Druk: 

© Wydawnictwo ZET® 

Wrocław 2009 

tel. 071 793 67 47; fax 071 783 28 64 

e-mail: biuro@wydawnictwozet.pl 

Wydawca: 

Muzeum Kultury Ludowej 

Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Występ Teatru Pogranicza, reż. O.Pumr, na Sesji Literackiej - 2009 

Rewelacja tegorocznej Sesji. Pierwszy z prawej kudowianin Jacek Kowalczyk 

Foto: M.Krzemiński 

Adres Redakcji: 

ul. Pstrążna 14 

57-350 Kudowa-Zdrój 

tel. 074 866 28 43 

e-mail: skansen@kudowa.pl 

Kwartalnik wpisany do rejestru czasopism w Sądzie Okręgowym w Świdnicy nr rej. 267 

zgodnie z Art. 20 Ustawy z dnia 26.I.1984 r. Prawo prasowe.

wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?