1 Barbara Bartusik - Centrum Edukacji Artystycznej

Barbara Bartusik 

W roku 2002 otrzymała tytuł magistra sztuki w Akademii Muzycznej 

im. Karola Szymanowskiego w Katowicach na Wydziale Kompozycji, 

Interpretacji, Edukacji i Jazzu. 0d 2003 pracuje jako nauczyciel teorii 

muzyki w Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I i II stopnia im. 

Fryderyka Chopina w Bytomiu. Współpracuje również z Państwową 

Szkołą Muzyczną I i II stopnia im. Stanisława Moniuszki w Zabrzu. 

W latach 2008–2010 sprawowała opiekę artystyczną nad młodzieżową scholą parafii Matki Bożej 

Różańcowej w Sosnowcu. Schola zajęła II miejsce (I i III miejsca nie przyznano) w Ogólnopolskim 

Festiwalu Kolęd i Pastorałek w Będzinie (skład jury: m.in. prof. Mirosława Knapik). Rok później, 

w styczniu 2009 roku, schola po roku pracy zdobyła nagrodę Grand Prix w VI Diecezjalnym 

Festiwalu Kolęd i Pastorałek „Złota Kantyczka 2009” w Jaworznie i I miejsce w OFKiP 

w Będzinie. Nagrała również swoją pierwszą płytę z kolędami. 

W roku 2012 rozpoczęła pilotaż reformy przedmiotu kształcenie słuchu i audycje muzyczne 

w klasach czwartych szkół muzycznych I stopnia. W roku 2013 wygłosiła wykład autorski na 

warsztatach dla nauczycieli szkół pilotażowych w Warszawie na temat Polskie tańce narodowe. 

Realizacja w oparciu o piosenki i przykłady z literatury muzycznej (prezentacja metod autorskich 

uzupełniona przykładowymi kartami pracy z omawianego zakresu). W tym samym roku otrzymała 

nagrodę Dyrektora Szkoły. Z uwagi na to, że jej plany zawodowe związane są z pracą w szkole, 

stale pogłębia swoją wiedzę i doskonali swoje umiejętności metodyczno-dydaktyczne, m.in. 

poprzez uczestnictwo w kursach organizowanych przez CEA i CENSA. Jej celem jest napisanie 

podręcznika – materiałów pomocniczych do kształcenia słuchu w klasach IV–VI szkoły muzycznej 

I stopnia. 

Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych 

© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych 

© Centrum Edukacji Artystycznej 

1

Barbara Bartusik 

OSM I i II stopnia im. Fryderyka Chopina w Bytomiu 

Polskie tańce narodowe. 

Realizacja w oparciu o piosenki i przykłady 

z literatury muzycznej 

POLONEZ 

Cele lekcji nr 1 

Uczeń zna: 

cechy charakterystyczne dla tańca (metrum, rytm, charakter), 

potrafi zapisać schemat rytmiczny ze słuchu, 

rozpoznaje instrumenty w przykładach muzycznych, 

zna najważniejsze informacje o Wojciechu Kilarze. 

1. Prezentacja fragmentu filmu Pan Tadeusz – polonez. 

Źródło: http://www.youtube.com/watch?v=Vq-VmzcJa3Y 

Po prezentacji uczeń przy pomocy nauczyciela zakolorowuje cechy charakterystyczne dla 

poloneza, a następnie wykonuje ćwiczenia numer 1 i 2. 

akcent na „raz” 

melancholijny 

dostojny 

NACOBEZU*: 

umiejętność odnalezienia 

przez ucznia określeń 

pasujących do 

prezentowanego 

przykładu muzycznego 

garnitur 

skoczny 

uroczysty 

tempo 

szybkie 

tempo 

umiarkowane 

3 

4 

strój 

szlachecki 

jeansy 

2 

4 

*NACOBEZU = na co będę zwracać uwagę 




2

Ćwiczenie nr 1. Wskazanie kolejności instrumentów wykonujących główny temat. 

cymbały 

trąbka 

obój 

flet 

.......... …...…. …....... …....... 

Ćwiczenie nr 2. Zapis przez ucznia charakterystycznego rytmu poloneza. 

Legenda: 

2. Charakterystyka tańca: 

a) wyklaskanie rytmu poloneza („kod rytmiczny”), 

b) wykonanie w miejscu kroku polonezowego, 

c) pogadanka na temat omawianego tańca: 

nazwa: 

- chodzony, chmielowy 

ciekawostki: - nazwa związana z krajem pochodzenia 

- taniec tańczony w parach 

- wybitni twórcy polonezów: Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, 

Henryk Wieniawski, Michał Kleofas Ogiński 

- polonez Wojciecha Kilara tańczony jest na studniówkach 

informacje o kompozytorze: 

- polski współczesny kompozytor, pianista, twórca muzyki poważnej 

i filmowej 

- najważniejsze utwory: Krzesany na orkiestrę, Kościelec 1909 na 

orkiestrę, Orawa na orkiestrę smyczkową, 5 symfonii 

- muzyka do filmów: Pan Tadeusz, Dracula, Pianista i in. 

Zadanie domowe: uczniowie wycinają określenia charakterystyczne dla poloneza wykorzystane na 




3

początku lekcji (punkt 1) i wklejają je do ramki. 

Charakter Takt Tempo Strój 

dostojny uroczysty 

3 

4 

tempo 

umiarkowane 

strój 

szlachecki 

3. Zaśpiewanie gamy a-moll w odmianie harmonicznej z równoczesnym wyklaskaniem rytmu 

polonezowego. 

4. Ćwiczenia aktywizujące: 

I grupa klaszcze podstawowy rytm poloneza 

II grupa naśladuje sposób gry na wybranym instrumencie (cymbały, obój, flet, trąbka) 

III grupa przechodzi po klasie krokiem polonezowym 

Cele lekcji nr 2 

Uczeń: 

rozpoznaje w przykładzie nutowym tonację i trójdźwięk durowy, 

potrafi zbudować trójdźwięk durowy od podanego dźwięku, 

pamięta piosenkę i potrafi zapisać z pamięci jej fragment. 

1. Kształcenie pamięci muzycznej w oparciu o piosenkę Polonez. 




4

Ćwiczenie nr 1. Analiza piosenki (karta pracy): 

określenie tonacji, 

utrwalenie tonacji F-dur, 

zakreślenie trójdźwięku durowego (t. 1–4). 

Ćwiczenie nr 2. Nauka piosenki (przeczytanie tekstu, rytmizacja tekstu, utrwalanie melodii 

krótkimi fragmentami). 

Ćwiczenie nr 3. Uzupełnienie fragmentu melodii z pamięci (piosenka Polonez). 

Zadanie domowe: wysłuchanie nagrania Poloneza A-dur op. 40 nr 1 Fryderyka Chopina oraz 

Poloneza a-moll „Pożegnanie ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. 

KRAKOWIAK – CZĘŚĆ I 

NACOBEZU 

Umiejętność: 

zapisu „kodem rytmicznym” krótkich schematów (wykonywanych przez nauczyciela lub 

prezentowanych z nagrania), 

improwizacji rytmicznej z użyciem synkopy w ramach dłuższego przebiegu rytmicznego. 

1. Wysłuchanie Hejnału Mariackiego 

Źródło: http://www.youtube.com/watch?v=WVQbxXvyG7A 

Pogadanka na temat: nazwy utworu, instrumentu wykonującego melodię, miasta, w którym jest 

wykonywana, tańca, z którym kojarzy się Kraków, trójdźwięku, który rozpoczyna utwór. 

2. Prezentacja multimedialna: krakowiak w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” 

Źródło: http://www.youtube.com/watch?v=v5bwS62m_Sk 

Pogadanka: charakterystyczne cechy, zabytki Krakowa, stroje. 




5

Zakoloruj pojęcia dotyczące omawianego tańca. 

charakter metrum tempo charakterystyczny 

rytm 

smutny 

poważny 

śpiący 

wesoły 

szybkie 

bardzo 

szybkie 

umiarkowane 

wolne 

Ćwiczenie nr 1. Zabawa w „echo rytmiczne” („kod rytmiczny”) – powtarzanie przez uczniów 

krótkich schematów rytmicznych realizowanych przez nauczyciela. 

Opis metody „kod szyfrowany” – każda z grup rytmicznych posiada swoją cyferkę i nazwę, co 

pozwala uczniom na zakodowanie jej brzmienia oraz szybszy zapis przebiegu rytmicznego. 

Cel metody – utrwalenie w pamięci brzmienia poszczególnych grup rytmicznych. 

Wprowadzenie metody – nauczyciel: 

wskazuje poszczególną grupę, a grupa wykonuje ją charakterystycznymi nazwami (ćwierć, 

po dwie, szesnasteczki, synkopa), 

prezentuje krótkie, dwutaktowe przebiegi rytmiczne, a uczeń powtarza usłyszany rytm 

klaszcząc, a następnie mówiąc nazwy kolejnych grup. 

Przykład 1 

Przykład 2 




6

Efekt: uczeń samodzielnie zapisuje schemat rytmiczny kodem: 

3. Dyktando rytmiczne – zapis przez ucznia dwutaktowego rytmu krakowiaka. 

4. Improwizacje rytmiczne – wykonanie przez uczniów wymyślonych dwutaktowych rytmów. 

1 3 S 

2 4 

5. Nauka piosenki ludowej Hej od Krakowa jadę 

Hej od Krakowa jadę 

W dalekie obce strony 

Bo mi nie chcieli dać, Hosadyna, 

Dziewczyny ulubionej. 




7

KRAKOWIAK – CZĘŚĆ II 

Cele lekcji 

Uczeń potrafi: 

wymienić cechy charakterystyczne dla omawianego tańca, 

wykonać i zapisać schemat rytmiczny z użyciem synkopy, 

zaśpiewać i określić interwały rozpoczynające i kończące wybrany fragment poznanej 

melodii ludowej, 

dokonać analizy krótkich fraz muzycznych. 

1. Przypomnienie piosenki Hej od Krakowa jadę. 

Uczeń określa pierwszy i ostatni interwał pierwszej frazy: 

pierwszy interwał – ….... , ostatni interwał – ….... 

2. Wysłuchanie stylizacji melodii ludowej w opracowaniu Witolda Lutosławskiego. 




8

Ćwiczenie nr 1. Wyklaskanie, a następnie zapis „kodem szyfrowanym” 3-taktowego schematu 

rytmicznego pierwszej frazy. 

Ćwiczenie nr 2. Analiza rytmiczna – zakreślenie krzyżykiem taktów, w których powtarza się 

zapisany 3-taktowy schemat. 

Ćwiczenie nr 3. Dyktando melodyczne i rytmiczne: 

zapis melodii pierwszej frazy w oparciu o schemat interwałowy, 

wspólne zaśpiewanie i wyklaskanie trzeciej frazy, a następnie jej zapis. 

Ćwiczenie nr 4. Analiza utworu pod kątem elementów muzyki. 

AGOGIKA DYNAMIKA ARTYKULACJA 

Zadanie domowe: Witold Lutosławski – sylwetka kompozytora, prezentacja utworów 

kompozytora. 




9

KUJAWIAK 

1. Prezentacja multimedialna: kujawiak w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca Uniwersytetu 

Jagiellońskiego „Słowianki” 

Źródło: www.youtube.com/watch?v=jsexBBek7wU 

Próba samodzielnego opisu cech tańca. 

charakter metrum tempo tonacja nazwy 

tańczony w parach 

łączony z oberkiem 

pochodzi z Kujaw 

spokojne obroty 

ciekawostki 

2. Zaśpiewanie piosenki ludowej z Kujaw Czerwone jabłuszko. 

Czerwone jabłuszko, przekrojone na krzyż 

Czemu ty, dziewczyno, krzywo na mnie patrzysz? 

Ćwiczenie nr 1. Analiza melodii pod kątem tonacji (utrwalenie tonacji d-moll w odmianie 

harmonicznej); określenie trójdźwięku i interwałów: 

a) zapis symbolem trójdźwięku rozpoczynającego piosenkę: …………. 

b) określenie interwału występującego na końcu pierwszej frazy: …………. 

3. Trójdźwięk molowy: charakter, budowa, ćwiczenia pamięciowe. 

o 3> + 3 




10

4. Nauka piosenki ludowej Kujawiaczek z Kujawianką. 

Kujawiaczek z Kujawianką spotkali się pod jabłonką. 

Kujawianka płacze, Kujawiaczek gra, 

Czemuś Ty, dziewczyno, na mnie taka zła? x2 

5. Przykłady z literatury muzycznej – Kujawiak a-moll Henryka Wieniawskiego. 

Źródło: http://www.youtube.com/watch?v=0J-mrLUaEzE [Henryk Wieniawski. Pieces for Violin 

Solo, Two Violins and Violin with Piano, Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego, 2001; 

Bartłomiej Nizioł – skrzypce; Andrzej Tatarski – fortepian] 

Ciekawostki: zapis graficzny pizzicato lewą ręką i flażoletów 

flażolet 

pizzicato lewą ręką 




11

MAZUR 

1. Prezentacja przykładu muzycznego – Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Fryderyka Chopina. 

pogadanka o kompozytorze 

krótka informacja o formie mazurka (taniec stylizowany, budowa) 

charakterystyka tańca 

utrwalenie tonacji F-dur 




12

Ćwiczenie nr 1. Wspólne wyklaskanie dwutaktowego rytmu mazura („kod rytmiczny”). 

Legenda: 

Ćwiczenie nr 2. Analiza porównawcza taktów 1–4 i 5–8 (korekta błędów). 

Ćwiczenie nr 3. Analiza meliczna pierwszej frazy – charakterystyka (interwał, gama). 

Zadanie domowe: zapis 4-taktowej melodii. 

2. Prezentacja multimedialna – Mazur z opery Halka Stanisława Moniuszki 

Źródło: http://www.youtube.com/watch?v=8XhgXjC70kE 

zaznaczenie akcentu 

charakterystycznego 

Zadanie domowe: notatka o Stanisławie Moniuszce i o operze Halka; na ocenę wyższą: informacja 

o operze jako dziele muzycznym bądź wypisanie tytułów kilku oper napisanych przez Stanisława 

Moniuszkę. 




13

MAZUREK DĄBROWSKIEGO 

1. Odnalezienie i podkreślenie określeń pasujących do Mazurka Dąbrowskiego. 

hymn Unii Europejskiej 2 

3 oberek 4 

4 kujawiak synkopa 

mazur 

hymn polski 




14

Materiały źródłowe do Mazurka Dąbrowskiego: 

1. Fragment wykorzystany w filmie: 

Pan Tadeusz: http://www.youtube.com/watch?v=rVrzw_29YFA 

Zakazane piosenki: http://www.youtube.com/watch?v=Zd8X8GovqxQ 

2. Wykonanie Mazurka Dąbrowskiego podczas ważnych wydarzeń sportowych: 

zawody narciarskie: http://www.youtube.com/watch?v=VcUCkjc32Lo 

Euro 2012: http://www.youtube.com/watch?v=6-z6YBb8vGQ 

Utwory wykorzystane na lekcji: 

1. Polonez z filmu Pan Tadeusz [http://www.youtube.com/watch?v=Vq-VmzcJa3Y] 

2. Hejnał Mariacki [http://www.youtube.com/watch?v=WVQbxXvyG7A] 

3. Krakowiak w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” 

[http://www.youtube.com/watch?v=v5bwS62m_Sk] 

4. Kujawiak w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca Uniwersytetu Jagiellońskiego „Słowianki” 

[www.youtube.com/watch?v=jsexBBek7wU] 

5. Henryk Wieniawski – Kujawiak a-moll [http://www.youtube.com/watch?v=0J-mrLUaEzE] 

6. Fryderyk Chopin – Mazurek F-dur op. 68 nr 3 (wersja oryginalna i ar. Me Myself And I) 

7. Stanisław Moniuszko – Mazur z opery Halka [http://www.youtube.com/watch?v=8XhgXjC70kE] 

* * * 

PODZIĘKOWANIA 

Pragnę podziękować dyrektor mgr Jolancie Sznajder, kierownikowi sekcji teorii muzyki mgr 

Agnieszce Tyńskiej-Kowalskiej oraz nauczycielom sekcji teorii muzyki Ogólnokształcącej Szkoły 

Muzycznej I i II stopnia im. Fryderyka Chopina w Bytomiu: mgr Halinie Unger, mgr Wiesławie 

Sczendzinie i mgr Dariuszowi Nurzyńskiemu za wsparcie, poświęcony czas, motywację oraz cenne 

wskazówki merytoryczne na etapie przygotowywania niniejszej pracy. Dzięki ich pomocy mogłam 

z szerszej perspektywy spojrzeć na opisywane przeze mnie zagadnienie. 




15

1 Barbara Bartusik - Centrum Edukacji Artystycznej

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?