Çocuk Bir Okur Oluyor

Çocuk Bir Okur Oluyor
EBEVEYNLER ĠÇĠN
ARAŞTIRMA SONUÇLARINA DAYALI
KANITLANMIŞ FİKİRLER
DOĞUM-OKUL ÖNCESĠ DÖNEMĠ
Üçüncü Baskı
1

* Bu metin, Yaratıcı Kütüphane Girişimleri Grubu (ILIPG)’nun İ stanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile
işbirliği içinde yürüttüğü "Bilgi Okuryazarlığı Projesi" kapsamında, ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından
Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi’ne verilen "İnovasyon Fonu" desteğiyle Türkçeye
çevrilmiştir. İngilizce metne ulaşmak için: A Child Becomes A Reader: Proven Ideas From Research For
Parents (http://www.nichd.nih.gov/publications/pubs/upload/reading_pre.pdf)
DOĞUM-OKUL ÖNCESĠ DÖNEMĠ
Çocuk Bir Okur Oluyor
EBEVEYNLER ĠÇĠN KANITLANMIġ ARAġTIRMA SONUÇLARI
RMC AraĢtırma ġirketi (RMC Research Corporation, Portsmouth, New Hampshire)
tarafından
Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü (National Institute for Literacy) için hazırlanmıĢtır.
Yazarlar
Bonnie B. Armbruster, Ph.D. - Illinois Üniversitesi, Urbana-Champaign
Fran Lehr, M.A. - Lehr & Associates, Champaign, Illinois
Jean Osborn, M. Ed. - Illinois Üniversitesi, Urbana-Champaign
2

Çocuk Bir Okur Oluyor
Ebeveynler İçin Kanıtlanmış Araştırma Sonuçları
Doğum-Okul Öncesi Dönemi
Bu yayın, Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü (National Institute for Literacy)’nün RMC
Araştırma Şirketi (RMC Research Corporation) ile yaptığı ED-00CO-0093 no’lu
sözleşmesi gereğince hazırlanmıştır. Sandra Baxter yetkili sözleşme temsilcisi olarak
görev yapmıştır. Burada ifade edilen görüşler Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü politikalarını
temsil etmez. Yayında sözü edilen herhangi bir ürün, mal, hizmet veya kurumun Ulusal
Okuryazarlık Enstitüsü tarafından resmen onaylandığı sonucu çıkarılmamalıdır.
Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü, yaşam boyu öğrenme ve okuryazarlık konularında destek
sağlamak amacını güden bir Federal hükümet kuruluşudur. Enstitü, okuryazarlık
konularında - çocuklar, gençler, ve yetişkinler için okuma eğitiminin geliştirilmesi de
dahil - bilimsel araştırma sonuçlarını paylaşarak, ülke çapında yürütülen çabalara liderlik
etmeye çalışmaktadır.
Sandra Baxter, Direktör
Lynn Reddy, Direktör Yardımcısı
Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü önderliğinde yürütülen Okuma Ortaklığı Projesi (The
Partnership for Reading Project); Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü, Ulusal Çocuk Sağlığı
ve İnsani Gelişim Enstitüsü, ABD Eğitim Bakanlığı, ve ABD Sağlık ve İnsani Hizmetler
Bakanlığı’nın ortak bir girişimidir. Okuma konusunda kanıta dayalı araştırma sonuçlarını
bu konuda bireylere yardımcı olmak için çaba gösteren eğitimciler, ebeveynler, politika
oluşturucular, ve konuyla ilgilenen diğer kişilerin hizmetine sunmak amacını güder.
Okuma Ortaklığı Projesi, editoryal destek için C. Ralph Adler and Elizabeth
Goldman’a; tasarım desteği için Lisa T. Noonis’a; ve yapım desteği için Robert Kozman
başta olmak üzere tüm RMC Research Corporation ekibine teşekkür eder.
Bu kitapçığı sipariş etmek için:
National Institute for Literacy
EdPubs
PO Box 1398
Jessup, MD 20794-1398 adresine başvurabilir; 800-228-8813’ü arayabilir; ya da
edpubs@inet.ed.gov adresine e-posta gönderebilirsiniz. Kitapçığı ayrıca National
Institute for Literacy web sitesinden (www.nifl.gov) bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz.
2006
3

Ġçindekiler
GiriĢ
Okuma ve Yazmanın Yapı TaĢları 6
Bebekler ve Yeni Yürüyenler (0-2 YaĢ Dönemi) 8
Evde neler yapmalı?
Çocukların 3 yaşında neleri yapabilmeleri gerekir?
Okul Öncesi YaĢtaki Çocuklar (3-4 YaĢ Dönemi) 13
Evde neler yapmalı?
Okul öncesi kreş/yuvalarda nelere dikkat edilmeli?
Çocukların 5 yaşında neleri yapabilmeleri gerekir?
Yardımcı Terimler 18
Kaynakça 19
Ebeveynler ve Bakıcılara Yönelik Kaynaklar 19
4

GĠRĠġ
Çocuk okumayı ne zaman öğrenir? Çoğu kişi, "anaokulu veya birinci sınıfta" diyebilir.
Ancak, araştırmacılar önemli bir sonuç ortaya koydular: Çocuklar için okuma yazmayı
öğrenme süreci, okula gitmeden çok daha önce, evde başlayabilir. Doğdukları günden
itibaren birer okuyucu olma yolunda ilerlemeye başlayabilirler.
Çocuklar çok erken bir dönemde, konuşup gülen ya da şarkı söyleyen aile bireylerini
dinleyerek ve dünyalarını dolduran bu seslerin tümüne tepki göstererek, konuşma dilini
öğrenmeye başlarlar. Yetişkinlerin onlara okudukları öyküleri duyduklarında ve yine
yetişkinlerin gazete, dergi ve kitap okuduklarını gördüklerinde ise, yazı dilini anlamaya
başlarlar. Sözlü ve yazılı dil ile yaşanan bu ilk deneyimler sayesinde, çocukların
gelecekte başarıyla okuyup yazabilmeleri için gereken temel oluşmuş olur.
Anne babalar, büyükanne ve büyükbabalar, bakıcılar; bu kitapçık sizin için
hazırlanmıĢtır. Kitapçıkta; çocuklar ile oynarken, konuşurken ve onlara birşeyler
okurken, gelecekte iyi okuyup yazmalarına yardımcı olmak* için neler yapabileceğinize
dair fıkirler yer alıyor. Bunun için özel eğitim ya da pahalı malzemeye ihtiyacınız yok.
Bebeğiniz ya da yeni yürümeye başlayan çocuğunuz için, her gün zaten birlikte
yaptığınız şeylere bazı basit, eğlenceli dil oyunları ve etkinlikleri de ekleyebilirsiniz.
Okul öncesi yaştaki çocuğunuz için ise, öğretmeni ile sürekli iletişiminizi koruyarak,
okulda neler öğrendiğini ve bunu evde desteklemek için neler yapabileceğinizi
anlayabilirsiniz.
Bu kitapçıkta:
• Çocukların okuma yazmayı nasıl öğrendiklerine dair yapılan bilimsel araştırmaların
kısa bir özeti
• 0-2 yaş dönemindeki çocuklarınızın birer okuyucu olmalarına yardımcı olmak için
yapabilecekleriniz
• 3-4 yaşlar arasındaki çocuklarınızın birer okuyucu olmalarına yardımcı olmak için
yapabilecekleriniz ve okul öncesi kreş/yuvalarda dikkat edilmesi gereken noktalar
• Yararlı terimler listesi. Bu terimler kitapçığın tümünde koyu renk harflerle
gösterilmiştir.
• Daha fazla yardım veya bilgi almak için okuyabileceğiniz kitaplar ve başvurabileceğiniz
kurumlar ile ilgili öneriler bulunmaktadır.
Bu konuda rahat bir tutum sergilerken eğlenmeyi de unutmayın. Bu tür aktiviteleri de
çocuğunuzla zaten kurmuş olduğunuz sıcak, sevgi dolu ilişkinin bir parçası haline getirin.
*Okuma kolaylığı açısından, bu kitapçıkta çocuklardan söz edilirken herhangi bir cinsiyet
belirtilmemiştir. Çocukların okumayı nasıl öğrendiklerine dair verilen tüm bilgiler hem kız hem
de erkek çocuklar için geçerlidir.
5

Okuma ve Yazmanın
Yapı TaĢları
Yıllar süren araştırmalar sonucunda, çocukların okuma ve yazmayı nasıl öğrendiklerine
dair oldukça bilgi edindik. Bu kitapçıkta yer alan araştırma sonuçlarına göre; küçük
yaştaki çocuklar zaman içinde yetenekli ve özgüvenli okuyucular haline gelmek için,
aşağıdaki koşullara gerek duyuyorlar:
• Konuşarak ve dinleyerek konuĢma dilini oluşturmak
• Dergi ve kitapların ne olduğunu öğrenmek
• Konuşma diline ait sesleri öğrenmek (fonolojik - sesbilimsel - farkındalık olarak
adlandırılır)
• Alfabenin harflerini öğrenmek
• Yüksek sesle okunan kitapları dinlemek
KonuĢma ve dinleme
Büyüklerimizin "çocuklar ayak altında dolaşmamalı ve sesleri duyulmamalı" sözünü
hatırlıyor musunuz? Araştırmalara göre, çocukların birer okuyucu haline gelebilmesi için,
bol bol etrafındakileri dinleyip konuşmaları gerekir.
Bir yaşına basan çocuklar – konuşarak ve dinleyerek – zaten konuşma dili hakkında çok
şey öğrenmiş durumdadır. Bazı konuşma seslerini tanırlar. Hangi seslerin kendileri için
önemli sözcükler oluşturduğunu bilirler. Bu sesleri taklit etmeye başlarlar. Çocuklar tüm
bunları aile bireylerinin konuşmalarını dinleyerek öğrenmektedir. Sesleri ve sözcüklerin
ritmini abartarak yapılan ―bebekçe konuşma‖ bile, çocukların dili anlama yeteneğine
katkıda bulunur. Etrafında fazla konuşulmadığı için dinleyemeyen ya da kendileri
konuşmaya teşvik edilmeyen çocuklar, genelde okumayı öğrenirken sorun yaşarlar.
Bu kitapçıkta yer alan bilgilerin temelinde erken okuryazarlık gelişimi üzerine yapılan
çeşitli araştırmalar bulunmaktadır. Kitapçığın sonunda sıralanan raporlar ve kitaplar ise,
6

çocukların nasıl okuma yazma öğrendiklerine dair araştırmaya-dayalı çeşitli bilgiler
sunmaktadır.
Yazı ve kitaplar
Kitapların yanında kullanma talimatı ile verilmez, ama yine de onları belli şekillerde
kullanırız. Okumak için doğru taraftan tutarak kaldırırız. Sayfaları tek tek çeviririz.
Yazıları soldan başlayıp sağa doğru ilerleyerek okuruz. Yazı ve kitapları tanıyıp nasıl
kullanıldıklarını bilmek, yazı farkındalığı (print awareness) olarak adlandırılır.
Yazı farkındalığı nasıl okuyup yazacağını bilmenin önemli bir parçasıdır. Yazıyı tanıyan
çocuklar, yazılı olarak gördükleri sözcükler ile konuşup duydukları sözcüklerin ilintili
olduğunu anlarlar. Henüz küçük yaştayken bile yazıyı çeşitli yerlerde - işaret ve reklam
panoları, alfabe ve hikaye kitapları, etiketler, dergi ve gazetelerde - görüp
kullanacaklardır. Aile bireylerinin de yazıyı kullandıklarını görerek, yazının aslında her
yerde olduğunu ve farklı amaçlar için kullanıldığını öğrenirler.
KonuĢma dilindeki sesler
Bazı sözcükler kafiyelidir. Cümleler ise ayrı sözcüklerden oluşur. Sözcük parçaları hece
olarak adlandırılır. Bag (çanta), ball (top), ve bug (böcek) sözcüklerinin hepsi aynı ses ile
başlıyor. Çocuk, konuşma dilinde bunları farkedip anladığında, fonolojik farkındalık
(konuşma diline ait sesleri duyma ve çalışma yeteneğini) geliştiriyor demektir.
Çocuk, konuşma dilindeki sözcüklerin birbirinden farklı, kısa seslerden oluştuğunu
anlamaya başladığında ise, fonemik (sesbirimsel) farkındalık geliştirmektedir. Konuşma
dilindeki bu tek seslere fonem (sesbirim) denir. Örneğin, big sözcüğünde /b/, /i/, ve /g/*
olmak üzere üç fonem vardır.
Fonomik farkındalığı olan çocuklar, konuşulan sözcükleri farklı seslere göre parçalara
bölebilir (segmentasyon, yani bölümleme). Ayrıca, sesleri de sözcükler oluşturmak üzere
biraraya getirebilirler (harmanlama). Yapılan araştırmalar, çocukların okumayı kolay
öğrenme derecelerinin sahip oldukları fonolojik ve fonemik farkındalık derecesine bağlı
olabileceğini göstermektedir.
Alfabe
Alfabe şarkısını söylemek sadece eğlenceli bir aktiviteden ibaret değildir. Anaokuluna
gittiklerinde alfabedeki harflerin şekil ve isimleri ile onları nasıl yazacaklarını zaten
biliyor olan çocuklar, okumayı daha kolay öğrenirler. Harflerin şekil ve isimlerini bilmek
alfabetik bilgi (alphabetic knowledge) olarak adlandırılır.
Yüksek sesle okumak
Çocuklara yüksek sesle okumak, çocuğun gelecekte başarıyla okuyabilmesi için gerekli
bilgiyi oluşturmak açısından, en önemli etkinlik olarak tanımlanır. Çocukların da aktif
katılımıyla yapılan yüksek sesle okuma, çocukların yeni sözcükler öğrenmeleri, dünyayı
tanımaları, yazı dilini kavramaları ve konuşulan sözcükler ile yazılı sözcükler arasındaki
bağlantıyı görmelerine yardımcı olur.
7

* Bölü işaretleri arasındaki bir harf (/b/ gibi), o harfin ismini değil, sesbirim ya da sesini
gösterir. Örneğin, b harfi /b/ sesini temsil eder.
Bebekler ve Yeni
Yürüyenler
0-2 Yaş Dönemi
EVDE NELER YAPMALI?
Bebekler ve yeni yürüyenler ile konuşmak ve birşeyler okumak, onları ileride başarıyla
okumaya hazırlamanın iki önemli yoludur.
Çocuğunuz ile konuĢun
1. Doğumundan itibaren çocuğunuzla konuĢup Ģarkı söylemeye baĢlayın. Bebeğiniz
sesinizi duymaya bayılır. Ona ce-e yapıp şarkılı oyunlar oynayın. Tekerlemeler ya da
ritmik ve tekrarlanan seslerden oluşan dizeler okuyun. Ninniler ya da şarkılar söyleyin.
2. Bebeğinize çıkardığı agu gugu seslerini duyduğunuzu hissettirin. Çıkardığı sesleri
tekrarlayın. Gülümseyerek karşılık verin. Çıkardığı seslere yanıt verdiğinizde,
―söylediği‖ şeyin bir anlam taşıdığını ve sizin için önemli olduğunu öğrenir. Gerek
duyduğu konuşma dilini bazen ona siz sağlayabilirsiniz.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
Bebeğiniz elini biberona uzatıp, ―ga-ga-ga― dediğinde,
siz de ―Oh, biraz daha süt için hazır mısın? İşte burada.
Ne iyi değil mi?‖ gibi cümlelerle ona karşılık verin.
3. Bebeğinize dokunup konuĢarak basit oyunlar oynayın. Bu oyunlar çocuğun farklı
vücut bölgelerine ne denildiğini anlamasına yardım eder.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
Ona, ―ayak parmakların nerede?‖ diye sorun. Sonra
8

çocuğunuzun ayak parmaklarına dokunun ve, "İşte ayak
parmakların burada!" deyin. Birkaç kez aynı sözleri
tekrarlayın. Daha sonra el parmakları, kulaklar, gözler
veya burun için de aynı oyunu oynayın.
4. Tanıdık nesneleri iĢaret edin ve adlarını söyleyin. Çocuk bir nesnenin tekrar tekrar
aynı adla çağrıldığını duyunca, söylenen sözcük ile anlamı arasında bağlantı kurmayı
öğrenir.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
"İşte battaniyen. Senin en çok sevdiğin battaniye.
Ne güzel, ne yumuşak bir battaniye bu! "
5. Çocuğunuz konuĢmaya baĢladığında, kendi dilini oluĢturmasını sağlayın. Çocuk
tek sözcükler ve kısa cümleler kullanarak konuşmaya başlar. Eksik sözcükleri
tamamlayıp eksiksiz cümleler kullanarak ona yardımcı olabilirsiniz.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
Çocuk: "Kurabiye."
Ebeveyn: "Oh, bir kurabiye daha mı istiyorsun? Tamam,
ama sadece bir tane daha."
Çocuk: "Araba git."
Ebeveyn: "Evet, hepimiz arabaya gidiyoruz. Ama önce,
paltonu giymen gerek."
6. Sizinle konuĢması için çocuğunuzu teĢvik edin. Onun ne düşündüğü ve ne dediğiyle
ilgilendiğinizi göstermek için sorular sorun. Onun için önemli olan düşünceler ve olayları
paylaşmasını isteyin. Sadece evet ya da hayır diye yanıtlamak yerine, daha uzun
konuşmasını gerektirecek sorular sorun. Ne söylediğini dikkatle dinleyin.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
"Bundan sonra ne yapmak istiyorsun?"
"O büyük bir gürültüyü çıkaran neydi sence?"
7. Çocuğunuzun sorularına yanıt verin. Çocuğunuzun sorularını dinleyin ve sabırla
yanıtlayın. Ona etrafınızdakileri elinizden geldiğince tam olarak açıklamak için zaman
ayırın. Çocuğunuzun tekrar tekrar sorduğu soruları yanıtlamaya devam edin. Çocuklar
aynı şeyleri defalarca duyarak öğrenirler.
9

Çocuğunuza okuyun
1. Okumayı keyifli hale getirin.
Çocuğunuza rahat bir yerde okuyun. Yazı ve resimleri görüp işaret edebilmesi için onu
kucağınıza ya da yan tarafınıza oturtun. Okumanın eğlenceli ve ödüllendirici olduğunu
ona gösterin.
2. Çocuğunuzla birlikte okurken coĢkulu davranın.
Okurken ifadeli bir anlatım kullanın. Öykü karakterleri gibi konuşarak, ses efektleri
yaparak, elleriniz ve mimikleriniz ile ifadeler takınarak okumayı daha ilginç bir hale
getirin. Çocuklar kendilerine okunmasından keyif aldıkça, giderek kitapları sevecek ve
okumayı öğrenmeye daha istekli olacaklar.
3. Çocuğunuza sık sık okuyun.
Okuma için her gün – öğle yemeğinden sonra ya da yatmadan önce gibi - belli bir saat
saptayın. Ne kadar çok okuyabilirseniz o kadar iyi olur – sizi dinlemeye istekli olduğu
sürece. Okuma süreleri - yaklaşık 5 ila 10 dakika gibi – kısa tutulabilir.
BĠRLĠKTE OKUMA
Altı haftalık bebekler bile anne babaları,
büyükanne/büyükbaba ya da bakıcıları
kendilerine birşeyler okuduğu zaman
duydukları yakınlık hissinden hoşlanırlar.
Çocuklar sevgi dolu bir yetişkin ile birlikte
okumanın sıcak, mutlu bir deneyim
olabileceğini farkedince, yaşam boyu
sürecek bir okuma aşkı da geliştirmeye
başlarlar.
Yüksek sesle okumak aynı zamanda
çocukların okuma ve sözcükler yoluyla
bazı şeyler öğrenmelerine de yardımcı olur.
Kitaplar hakkında – Kitaplar nasıl
tutulur? Sayfalar nasıl tek tek çevrilir?
Kitaplarda öykü anlatımına yardımcı nasıl
sözcükler ve resimler var?
• Yazı hakkında – Sözcükler ve resimler
arasında fark var. Sözcükler okunur ve
resimlere bakılır.
• Sözcükler hakkında – Her sözcüğün bir
anlamı var. Daima öğrenilecek yeni
sözcükler bulunur.
• Kitap dili hakkında – Kitap dili bazen
kulağa günlük konuşma dilinden farklı
gelir.
• Dünya hakkında – Dünyada daha önce
hiç bilmedikleri nesneler, yerler, olaylar, ve
durumlar var.
BEBEKLER VE YENĠ YÜRÜYENLERE YÖNELĠK KĠTAPLAR
• Karton ciltli kitaplar plastik kaplamalı kalın kartondan yapılmıştır. Çok küçük
yaştaki çocuklar için bu tür kitapların sayfalarını çevirmek daha kolaydır.
Sağlamdırlar. Yere fırlatıp atan, üzerlerine basan ve ağzına alıp çiğneyen bebekler
tarafından yıpratılmaya karşı dayanıklılardır. Bezle silinerek temizlenebilirler.
10

• Kumaş üzerine basılan bez kitaplar yumuşak, sağlam ve yıkanabilir özelliktedir.
• Dokun-hisset türü kitaplar çocukları parmaklarını kullanarak keşfetmeye davet
eder. Farklı dokulara sahip nesneler, delikler ya da şekillerdeki sayfalar vardır.
• İnteraktif kitapların sayfaları çevirdikçe yukarı kalkan ya da hareket eden
parçaları vardır. Yeni yürümeye başlayan çocuklar bu tür kitaplara bayılırlar, ama
bu tür kitaplar kaba kullanıma karşı pek dayanıklı değiller.
• Tekerleme, şarkı ya da şiirler gibi ilginç bir dil, ritm ve çeşitli sesler içeren
kitaplar.
• Geleneksel tekerleme ya da şarkılar gibi önceden tahmin edilebilen desenleri ve
tekrarlayan bir dili olan kitaplar.
4. Çocuğunuzla birlikte okurken onunla konuĢun. Öyküde olanlara dair yorumlarda
bulunun. Resimleri işaret edin ve onlar hakkında konuşun. Çocuğunuz kendini hazır
hissettiğinde, resimlerde neler olduğunu bu kez onun size anlatmasını sağlayın.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
"Ağacın altındaki kediyi görüyor musun?"
"Bak, aile araba biniyor. Nereye gidiyorlar acaba?"
―Bu sayfada neler oluyor?"
5. Kitapları keĢfetmesi için çocuğunuzu teĢvik edin.
Bebeğinize sayfalarına bakması, dokunması ve elinde tutması için sağlam kitaplar verin.
Sayfaları çevirmesine, deliklerden bakmasına ya da hareketli parçaları yukarıya
kaldırmasına izin verin. Çocuğunuz büyüdükçe uzanıp kendi alabilsin diye kitapları alçak
raflara ya da sepetlere koyun. Kitaplara göz atması ve onlar hakkında konuşması için
cesaretlendirin. Resimlerden söz edebilir. Siz okurken defalarca dinlediği bir kitabı kendi
―okuyormuş‖ gibi yapabilir. Ya da, sadece resimlere bakarak okumayı taklit edebilir.
6. En sevdiği kitapları tekrar tekrar okuyun.
Çocuğunuz muhtemelen en sevdiği kitapları defalarca okumanızı isteyecektir. Aynı
kitapları okumaktan bıkabilirsiniz, ama çocuklar aynı öyküleri tekrar duymaktan
hoşlanırlar. Ayrıca, tanıdık sözcükler duyup yazılı olarak neye benzediğini görmek de
okumayı öğrenmelerine yardım eder.
ÇOCUKLARIN 3 YAġINDA NELERĠ YAPABĠLMELERĠ
GEREKĠR?
Aşağıda çocuğunuzun 3 yaşına geldiğinde yapmasını bekleyebileceğiniz şeylerin bir
listesini bulacaksınız. Bu liste okuma, erken çocukluk eğitimi ve çocuk gelişimi alanında
yapılan araştırmalara dayanmaktadır. Fakat, çocukların aynı hızda ve aynı şekilde öğrenip
gelişim göstermez, bunu unutmayın. Çocuğunuz kendi yaş grubundaki diğer çocuklardan
daha fazla gelişim gösterebilir ya da daha fazla yardıma gerek duyabilir. Elbette,
11

çocuğunuzun yetenekleri ve ihtiyaçlarını en iyi değerlendirecek olan kişi sizsiniz. İşte bu
nedenle, aşağıdaki şıkları katı ve değişmez kurallar olarak değil, size yol gösterecek
ipuçları olarak dikkate almalısınız.
Üç yaşında bir çocuk:
• Bir yetişkin ile birlikte düzenli olarak okumaktan hoşlanır
• Ona kitaptan okuduğunuz ya da anlattığınız öyküleri dinler
• Bir kitabı kapağına bakarak tanır
• Kitapları okuyormuş gibi yapar
• Kitapların elde belli şekillerde tutulduğunu anlar
• Kitaptaki resimlere bakar ve onların gerçek nesneleri simgelediğini bilir
• Kitaplardaki nesnelerin adlarını söyler
• Kitaplardaki öykü karakterleri hakkında yorumlar yapar
• Bir yetişkinden okuması ya da yazması için yardım ister
• Adları oluşturan harfler gibi yazılı metne ilgi göstermeye başlayabilir
• Çizim ve yazı arasındaki farkı söylemeye başlar
• Harflere benzeyen gibi bazı formları çizerek, bir çeşit yazı gibi karalamalar yapmaya
başlar
Bu listeyi oluşturmak için kullanılan ana kaynaklar: Preventing Reading Difficulties in Young
Children (Küçük Çocuklarda Okuma Güçlüklerini Önleme) ve Learning to Read and Write:
Developmentally Appropriate Practices for Young Children (Okuma Yazmayı Öğrenirken: Küçük
Çocukların Gelişimine Uygun Uygulamalar). Bu kaynaklar hakkında daha fazla bilgiyi
kitapçığın sonundaki Kaynakça kısmında bulabilirsiniz.
12

Okul Öncesi
YaĢtaki Çocuklar
3-4 Yaş Dönemi
3-4 yaşlarındaki çocukların dili kullanma ve okuma yazma konusunda bilgileri hızla
artar. Pek çok yeni sözcüğün anlamını öğrenir, ve konuşurken sözcükleri daha karmaşık
cümleler içinde kullanmaya başlarlar. Kitaplar ve yazı hakkında daha fazla bilgileri
vardır. Hatta okumayı öğrenmeye ilgi bile gösterebilirler.
3-4 yaşlarındaki çocukların çoğu günün büyük bir kısmında okul öncesi kreş/yuvalara
devam ederler. Çocuğunuz bütün gün evde kalıyor ya da okul öncesi kreş/yuvaya gidiyor
olabilir. Her iki durumda da bu bölümdeki bilgiler size ve çocuğunuza yardımcı olacaktır.
EVDE NELER YAPMALI?
Henüz bebekken ya da yeni yürümeye başladığında yaptığınız gibi, çocuğunuzla
konuşmaya ve birlikte okumaya devam edin. Bunlara bazı yeni ve daha zor aktiviteler de
ekleyin.
KonuĢun ve dinleyin
1. Birlikte bir Ģey yaptığınızda - yemek, alıĢveriĢ, yürüyüĢ, akraba ziyareti gibi – bu
konuda onunla sohbet edin.
2. Çocuğunuzu yeni yerlere götürün ve yeni deneyimler kazandırın. Gördüğünüz ve
yaptığınız ilginç, yeni ve alışılmadık şeyler hakkında konuşun.
3. Çocuğunuza yeni sözcüklerin anlamlarını öğretin. Evin etrafındaki şeylerin adlarını
söyleyin. Resimlerdeki şeyleri tanımlayarak onlar hakkında konuşun. Tanıdık nesnelerin
nasıl kullanıldığı ve nasıl çalıştığını basit bir şekilde açıklayın.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
―Bu bir balina! Çok büyük bir hayvandır, bir
13

kamyon kadar büyük.
Okyanusta yaşar.―
―Bu bir elektrik süpürgesi. Yerleri süpürüp
temizlemek için kullanırız. Yere dökülen
mısır gevreklerini nasıl temizliyor, görüyor
musun?―
4. Çocuğunuzun talimatlara uymasına yardımcı olun. Ne yapmasını istediğinizi
anlatmak için, kısa ve net cümleler kullanın.
EBEVEYN NE DEMELĠ?
―Elini ver lütfen.‖
―Eldivenlerini çıkartıp masanın üzerine koy
lütfen. Sonra da asabilmem için ceketini bana
getirmeni istiyorum.‖
5. Sözcükler ile oynayın. ―Al şu taka tukaları takatukacıya…‖ (Peter Piper picked a
peck of pickled peppers) gibi dili zorlayan tekerlemeler, Susam Sokağı’ndaki gibi kafiyeli
saçma şarkılar ve daha güncel, kafiyeli dizeler ile oynayarak birlikte eğlenin.
Birlikte okuyun
1. Çocuğunuzla birlikte okumaya devam edin. Ona birçok farklı türde kitap okuyun.
Ondan önce sıkılsanız bile, en sevdiği kitapları tekrar tekrar okuyun.
2. Olacakların önceden tahmin edilebildiği kitaplar okuyun. Çocuğunuz tekrarlanan
sözcükleri ve deyimleri tanımaya ve onları size söylemekten keyif almaya başlayacaktır.
3. Çocuğunuza Ģiir ve diğer kafiyeli kitapları okuyun. Tanıdık bir dizeyi okurken,
kafiyeli sözcükten önce durun ve çocuğunuzun o sözcüğü tamamlamasını isteyin.
4. Çocuğunuza daha sonra öyküde neler olacağını düĢündüğünü sorun. Tahmin ettiği
şeyin doğru olduğunu öğrenince heyecanınızı gösterin.
5. Kitaplar hakkında konuĢun.
En sevdiği bölümleri sorun. Çocuğunuzun öykü ile kendi yaşamı arasında bağlantı
kurmasına yardım edin. Öyküdeki karakterler ya da olaylar hakkında sorularını
yanıtlayın.
6. Çocuğunuz için bir kütüphane ya da kitap koleksiyonu oluĢturun. Kitapçılar, eski
eşya satışı yapılan yerler, ikinci el kitapçılar ve kütüphanedeki indirimli satışlar
bölümünde aradığınız kitaplara bakın. Etrafınızdakilere doğum gününde ve diğer özel
günlerde çocuğunuza kitap hediye etmelerini teklif edin.
14

Ona yazı ve harfleri öğretin
1. Adını yazılı olarak tanımayı öğrenmesi için çocuğunuza yardım edin. O sizi
seyrederken, adının harflerini tek tek söyleyerek yazın. Adını yazdığınız kağıdı evinizde
özel yerlere asıp sergileyin. Adını heceleyip yazması için onu cesaretlendirin.
2. Mümkün olan her yerde ona sözcükleri ve harfleri gösterin. Sokak işaretleri, trafik
işaretleri, reklam panoları ve mağaza işaretlerini okuyun. Bu işaretlerdeki bazı harfleri
gösterin. Çocuğunuzun bilinen işaretleri adlandırmasını ve içindeki bazı harfleri
bulmasını isteyin.
3. Çocuğunuza alfabe Ģarkısını öğretin.
4. Alfabe kitaplarını çocuğunuzla paylaĢın. Bazı alfabe kitaplarında birlikte
öğrenebileceğiniz şarkılar ve oyunlar bulunur.
5. Buzdolabı ya da benzeri düz, güvenli bir metal bir yüzey üzerine manyetik
harfler koyun. Çocuğunuz onlarla oynarken harflerin adlarını söylemesini isteyin.
6. Alfabeyi kullanarak oyunlar oynayın. Çocuğunuzun kitap, dergi, gazete ve diğer
yazılı kaynaklardaki harfleri bulmasını isteyin.
OKUL ÖNCESĠ KREġ/YUVALARDA NELERE DĠKKAT
EDĠLMELĠ?
Çocuğunuz okul öncesi kreş/yuvaya gidiyorsa; öğretmen, derslikler ve öğretim açısından
aşağıdaki önemli özelliklerin mevcut olup olmadığını araştırın.
Öğretmenler
Okul öncesi kreş/yuvalarda, öğretmenler:
• Çocukları katılımda bulunmaya ve öğrenmeye teşvik ederken, iyi yönetilen ve düzenli
sınıf ortamı yaratır,
• Çocukların dili öğrenerek okuyucu olmalarına yardım edecek bilgi ve becerileri
edinmeleri için yaratıcı yollar kullanır.
Derslikler
Okul öncesi kreş/yuvalardaki dersliklerde:
• Çocukların eline alıp oynayabilecekleri çok sayıda kitap ve dergiler
• Sanat, bilim, temizlik, yazı yazma ve bilgisayar gibi farklı aktiviteler için uygun alanlar
• Çok sayıda yazılı etiket, işaret ve posterler
• Kağıt, kurşun/boya/keçeli kalemler gibi yazı malzemesi
• Çocukların yazar gibi yapıp oynamaları için manyetik harfler ya da köpük, plastik,
ahşap ve diğer dayanıklı malzemeden yapılmış harfler bulunur.
15

Öğretim
Okul öncesi kreş/yuvalarda, öğretmenler:
• Çocuklara sık sık farklı türlerde kitapları yüksek sesle okur
• Çocuklarla gün boyunca konuşup söylediklerini dikkatle dinler
• ―Simon diyor ki,― ya da ―Anne, yapabilir miyim?― gibi çocukların dikkatle
dinlemelerini gerektiren oyunlar oynar
• İlgi duydukları nesneleri ve fikirleri inceleyerek bilgi edinmeleri için çocuklara fırsat
verir
• Renkler, şekiller, hayvanlar, tanıdık nesneler ve sınıf bölümlerinin adlarını söyleyerek,
çocukların yeni sözcüklerin anlamlarını öğrenmelerine yardım eder
• İlginç sesler, şarkılar ve kafiyeli dizeler içeren kitapları yüksek sesle okuyarak;
tekerleme ve şarkılar söylemelerini sağlayarak; ve sözcük oyunları oynayarak, çocuklara
konuşma dilinin seslerini öğretir
• Etraftaki yazıları işaret ederek, çocuklara yazıyı öğretir
• Alfabe harflerini öğretir
• Çocukları birşeyler karalamak, çizmek ya da yazmaya çalışmak için teşvik eder
ÇOCUKLARIN 5 YAġINDA NELERĠ YAPABĠLMELERĠ
GEREKĠR?
Aşağıda çocuğunuzun 5 yaşına geldiğinde yapmasını bekleyebileceğiniz şeylerin bir
listesini bulacaksınız. Bu liste okuma, erken çocukluk eğitimi ve çocuk gelişimi alanında
yapılan araştırmalara dayanmaktadır. Fakat, çocukların aynı hızda ve aynı şekilde öğrenip
gelişim göstermez, bunu unutmayın. Çocuğunuz kendi yaş grubundaki diğer çocuklardan
daha fazla gelişim gösterebilir ya da daha fazla yardıma gerek duyabilir. Elbette,
çocuğunuzun yetenekleri ve ihtiyaçlarını en iyi değerlendirecek olan kişi sizsiniz. İşte bu
nedenle, aşağıdaki şıkları katı ve değişmez kurallar olarak değil, size yol gösterecek
ipuçları olarak dikkate almalısınız.
KonuĢma dili
Beş yaşında bir çocuk:
• Sözlü (ya da söylenen) talimatları anlar ve uygular
• Konuştuğunda yeni sözcükler ve daha uzun cümleler kullanır
• Sözcüklerin başlangıç seslerini ve kafiyeli sesleri tanır
• Yüksek sesle okunan kitapları dikkatle dinler
Okuma
Beş yaşında bir çocuk:
• Kitaplara ve okumaya ilgi gösterir
• Dikkati kendine çekerek ve yapabildiklerini gururla göstererek, okumaya çalışabilir
("Bak, ben bu kitabı okuyabiliyorum!")
• Bazı öykülerdeki peşpeşe olaylar dizisini takip edebilir
• Kitaplarda olanlar ile kendi yaşamı ve deneyimleri arasında bağlantı kurabilir
• Dinlediği kitabı anladığını göstermek için, sorular sorarak yorumlar yapar
16

Yazı ve harfler
Beş yaşındaki çocuk:
• Yazı (sözcükler) ve resimler arasındaki farkı bilir, yazının okunabilir olduğunu anlar
• Etrafındaki işaretlerde, televizyonda, kutuların üzerinde ve daha pek çok yerde gördüğü
yazıyı tanır
• Yazı yazmanın farklı amaçlarla yapıldığını kavrar (işaretlerin bir yeri gösterdiğini,
listelerin market alışverişi için kullanılabildiğini, talimatların birşeyleri nasıl biraraya
getireceğimizi anlatabildiğini anlar)
• Alfabedeki her harfin bir adı olduğunu bilir
• Özellikle kendi adındakiler olmak üzere, alfabedeki en az 10 harfi söyleyebilir
• ―Yazı yazar― ya da birşeyler karalar, mesaj verir
Bu listeyi oluşturmak için kullanılan ana kaynaklar: Preventing Reading Difficulties in Young
Children (Küçük Çocuklarda Okuma Güçlüklerini Önleme) ve Learning to Read and Write:
Developmentally Appropriate Practices for Young Children (Okuma Yazmayı Öğrenirken: Küçük
Çocukların Gelişimine Uygun Uygulamalar). Bu kaynaklar hakkında daha fazla bilgiyi kitapçığın
sonundaki Kaynakça kısmında bulabilirsiniz.
17

YARDIMCI TERĠMLER
Kreş hizmeti verenler ve okul öncesi yuva öğretmenleri çocuğunuzun okumayı öğrenme
durumu ile ilgili sizi bilgilendirirken, aşağıdaki terimlerden bazılarını kullanabilirler.
Bu kitapçıkta aşağıdaki terimlerin çoğunun kullanılmış olduğunu göreceksiniz.
• Alfabetik bilgi — Alfabedeki harflerinin adları ve şekillerini bilmek.
• Büyük kitaplar — Yazı ve illüstrasyonları çocuklarla paylaşmayı sağlayan büyük
boyutlu kitaplar.
• Harmanlama — Konuşma dilindeki sözcükleri oluşturmak üzere tek tek sesleri
biraraya getirmek.
• GeliĢimsel heceleme — Sözcükleri yazmayı denemek için harf-ses ilişkisi bilgilerinin
kullanımı.
• GeliĢen okuryazarlık — Okuryazarlığın doğumda başladığı ve yetişkinler ile birlikte
okuma yazma aktivitelerine anlamlı katılım ile geliştiğini savunan görüş.
• Çevresel yazı — İşaretler, reklam panoları, etiletler ve iş logoları gibi günlük yaşamın
parçası olan yazılar.
• Deneysel yazı yazma — Küçük çocukların taklit ya da gerçek harfler çizerek, kağıt
üzerindeki karalama ve işaretlerle yazı yazmayı denemeleri.
• Taklit heceleme — Gelişimsel hecelemeye bakınız.
• Okuryazarlık — Konuşma, dinleme, okuma, yazma, ve hem sözlü hem de yazılı dilin
önemini kavramayla ilgili aktivitelerin tümünü içerir.
• Fonem — Konuşma dilinin sözcükleri oluşturan en küçük parçaları. Örneğin, hit
sözcüğünde /h/, /i/, ve /t/ olmak üzere üç fonem (sesbirim) vardır. Pit, hip, ve hot
sözcükleri tek bir fonem ile birbirinden farklıdır.
• Fonemik (sesbirimsel) farkındalık — Konuşma dilindeki sözcüklerin farklı, kısa
seslerden oluştuğunu anlayarak onlarla çalışma becerisi.
• Fonolojik farkındalık — Konuşma dilinin tek tek ve ayrı seslerden oluştuğunu
kavrama. Fonemlere ek olarak, fonolojik farkındalık ile ilgili aktiviteler kafiye, sözcük,
cümle ve heceler ile çalışmayı da kapsayabilir.
• Okuma taklidi — Çocukların okumayı öğrenmeden önce bir kitabı ―okuyormuş‖ gibi
yapma çabaları. Çocuklar genelde neredeyse ezberlemiş oldukları bir kitabı okuyormuş
gibi yaparlar.
• Yazı farkındalığı — Yazı ve kitapları tanıyarak nasıl kullanıldıklarını bilmek.
• Segmentation (bölümleme) — Konuşma dilindeki sözcükleri seslere göre bölme.
• KonuĢma dili — Yazma ve okumada kullanılan yazı dilinin tersine konuşma ve
dinlemede kullanılan dil.
• Hece — Sözcüğün bir sesli harf içeren parçası ya da konuşma dilinde sesli harf sesi (olay,
ga-ze-te, gü-zel).
• Sözcük dağarcığı — Etkin iletişim için bilmemiz gereken sözcükler. Konuşma diline
ait sözcük dağarcığı konuşurken kullandığımız ya da dinlerken tanıdığımız sözcükleri
ifade eder. Yazı diline ait sözcük dağarcığı ise, yazılı olarak tanıdığımız ya da yazdığımız
sözcükleri ifade eder.
18

KAYNAKÇA
Anderson, R. C., Hiebert, E. H., Scott, J. A., & Wilkinson, I. A. G. (1985). Becoming a
Nation of Readers: The Report of the Commission on Reading. Champaign, IL: Center
for the Study of Reading; Washington, DC: National Institute of Education.
Dickinson, D. K., & Tabors, P. O. (2001). Beginning Literacy with Language: Young
Children Learning at Home and School. Baltimore, MD: Paul H. Brookes Publishing Co.
Gopnik, A., Meltzoff, A. N., & Kuhl, P. K. (2000).
The Scientist in the Crib. New York: Harper Perennial. National Reading Panel. (2000).
Teaching Children to Read: An Evidence-Based Assessment of the Scientific Research
Literature on Reading and Its Implications for Reading Instruction. Washington, DC:
National Institute of Child Health and Human Development.
Snow, C. E., Burns, M. S., & Griffin, P. (Eds.). (1998). Preventing Reading Difficulties
in Young Children. Washington, DC: National Academy Press.
EBEVEYNLER VE BAKICILARA YÖNELĠK
KAYNAKLAR
Aşağıdaki web siteleri okumayı öğrenme konusunda yararlı bilgiler sağlayabilir.
The Partnership for Reading (Okuma Ortaklığı Projesi).
www.nifl.gov/partnershipforreading
National Parent Information Network - NPIN (Ebeveynler İçin Ulusal Bilgi Ağı).
www.npin.org
National Institute for Literacy – NIFL (Ulusal Okuryazarlık Enstitüsü).
www.nifl.gov
No Child Left Behind (Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın): Bu girişime ait web sitesinde
mevcut eğitim kanunu ile bu kanunun K-3 okulları, veliler ve çocuklar üzerindeki etkisini
anlatılmaktadır.
www.ed.gov/nclb
Reading Rockets (Okuma Roketleri) çocuğunuzun okuma becerilerini geliştirmek için
çeşitli aktiviteler ve fikirler sunmaktadır.
www.readingrockets.org/families
19

PBS Parents (PBS Ebeveynler): Her gün çocuklarıyla konuşarak ve birlikte okuyup
yazıp gelişimlerine katkıda bulunarak, çocuklarının nasıl okuryazar olduğunu
öğrenmeleri için ebeveynlere yardımcı olur.
www.pbs.org/parents/readinglanguage/
The White House Initiative on Educational Excellence for Hispanic Americans
(Beyaz Saray’ın Hispanik Amerikalılara Yönelik Eğitimde Mükemmellik Girişimi):
Bebek ve küçük çocukların dil gelişimine yardımcı kaynaklar önermektedir.
www.yesican.gov/earlychildhood/index.html
The Head Start Information and Publication Center (Head Start Bilgi ve Yayınlar
Merkezi): Küçük çocukları olan ebeveynler için, okuryazarlık üzerine çeşitli kaynaklar
sunmaktadır.
www.headstartinfo.org
The American Federation of Teachers (Amerikan Öğretmenler Federasyonu):
Ebeveynlerin okullar ile kurdukları güçlü ortaklıklar hakkında bilgi verir.
www.aft.org/parents/index.htm
The National Education Association (Ulusal Eğitim Derneği): Okuryazarlık ve benzeri
konularda ebeveynlerin katılımı hakkında bilgi içerir.
www.nea.org/parents/index.html
HIPPYUSA - Home Instruction for Parents of Preschool Youngsters (Okul Öncesi
Çağda Çocukları Olan Ebeveynler için Evde Eğitim Talimatları): Çocuklarının ilk
öğretmeni olarak ebeveynlerin, kendi rollerini anlamalarına yardım etmek amacını güder.
www.hippyusa.org
The National Association for the Education of Young Children (Küçük Çocukların
Eğitimi Ulusal Derneği): Erken çocukluk eğitiminde mükemmelliği teşvik eder.
www.naeyc.org/families/
Parents as Teachers National Center (Öğretmen Ebeveynler Ulusal Merkezi):
Ebeveynlere erken okuryazarlığı geliştirmek için çocuklarıyla etkileşim yolları
önermektedir.
www.parentsasteachers.org
Kaynak listesi Ebeveynler İçin Bilgi Belge Merkezleri, ABD Eğitim Bakanlığı (Parent Information
and Resource Centers, U.S. Department of Education) tarafından sağlanmıştır.
Anaokulu ya da 1-3 sınıflara giden çocuklarınız varsa,
aşağıdaki kitapçık size faydalı olabilir:
A Child Becomes a Reader: Kindergarten through Grade 3
(Çocuk bir Okur Oluyor: Anaokulundan Üçüncü Sınıfa Kadar).
www.nifl.gov
20

Kitapçığı sipariş etmek için:
National Institute for Literacy
EdPubs
PO Box 1398
Jessup, MD 20794-1398 adresine başvurabilir;
800-228-8813’ü arayabilir;
ya da edpubs@inet.ed.gov adresine e-posta gönderebilirsiniz.
National Institute for Literacy web sitesinden
(www.nifl.gov) bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz.
Üçüncü Baskı
2006
21