TÜRKİYE ENERJİ RAPORU 2009

ISSN: 1301-6318 

TÜRKİYE ENERJİ 

RAPORU 

2009 

ARALIK 2009, ANKARA

TÜRKYE ENERJ 

RAPORU 

2009 

Aralk 2009 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Türkiye Enerji Raporu 2009 1

ISSN : 1301-6318 

DEK-TMK YAYIN NO : 0013/2009 

Bask : Poyraz Ofset - Tel : (0312) 384 19 42 

Bu rapor Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi’ne ait olup rapordan kaynak gösterilmek 

art ile alnt yaplabilir. Raporun tamam ya da bir ksm izinsiz yaynlanamaz. 

2 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Türkiye Enerji Raporu 2009

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi 

YÖNETM KURULU 

Temsil Ettii Kurulu 

Bakan : Süreyya Yücel Özden Gerçek Kii 

Bakan Yardmcs : Prof.Dr.H.Mete en TÜ Rektörlüü 

Genel Sekreter : Ömer Ünver Gerçek Kii 

Sayman Üye : Ülker Aydn Gerçek Kii 

Üye : Budak Dilli Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 

Üye : Atilla Gürbüz EE Genel Müdürlüü 

Üye : Sefer Bütün EÜA Genel Müdürlüü 

Üye : Mustafa Akta TK Genel Müdürlüü 

Üye : Ali Ouz Türkylmaz TMMOB-Makina Mühendisleri Odas 

Üye : Gültekin Türkolu Gerçek Kii 

Üye : Prof.Dr.A.Orhan Yein Gerçek Kii 

Üye : A.Necdet Pamir Gerçek Kii 

DENETM KURULU 


Bakan : Dr.Hac Duran Gökkaya TETA Genel Müdürlüü 

Üye : Tülin Keskin Gerçek Kii 

Üye : Muzaffer Baaran Gerçek Kii 

ENERJ RAPORU 2009 ÇALIMA GRUBU 


Bakan : Gültekin Türkolu DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi 

Raportör : Hülya Peker DEK-TMK Üyesi 

Üye : Zerrin Taç Altuntaolu DEK-TMK Üyesi 

Üye : Dr.Figen Ar DEK-TMK Üyesi 

Üye : Ülker Aydn DEK-TMK Yönetim Kurulu Sayman 

Üyesi 

Üye : Tülin Keskin DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi 

Üye : Ouz Türkylmaz DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi 

Üye : Ayla Tutu DEK-TMK Üyesi 

Üye : Selva Tüzüner DEK-TMK Üyesi 

Enerji Raporu 2009 Çalma Grubu üyeleri 

soyadna göre alfabetik olarak sralanmtr. 


4 

ÇNDEKLER 

GRAFKLER .............................................................................................................. 6 

TABLOLAR ............................................................................................................... 7 

HARTALAR .............................................................................................................. 8 

ENERJ BRMLER .................................................................................................. 9 

ÇEVRM KATSAYILARI ............................................................................................ 9 

HAM PETROL DÖNÜÜM KATSAYILARI ............................................................... 9 

ÖZET ....................................................................................................................... 13 

1. PETROL VE DOAL GAZ .................................................................................. 14 

1.1. Petrol ............................................................................................................. 14 

Denizlerimizde Yaplan Petrol ve Doal Gaz Arama Çalmalar.................. 15 

Son Yllarda Denizlerimizde Yaplan Çalmalar ........................................... 16 

Dier Deniz Alanlar ...................................................................................... 17 

Yurtd Petrol Arama ve Üretim Faaliyetleri ................................................. 17 

1.2. Doal Gaz ..................................................................................................... 18 

2. KÖMÜR ............................................................................................................... 21 

2.1. Dünya Kömür Üretim ve Tüketimleri ............................................................ 21 

2.2. Dünya Kömür Sektörü Pazar Durumu ......................................................... 23 

2.3. Elektrik Üretiminde Kömür ........................................................................... 23 

2.4. Türkiye Kömür Rezervleri ............................................................................ 23 

2.5. Türkiye’de Kömür Kullanm Alanlar .............................................................. 24 

2.5.1. Enerji Sektörü (Termik Santral) .......................................................... 25 

2.5.2. Çimento Sektörü ................................................................................ 25 

2.5.3. eker Sektörü .................................................................................... 25 

2.5.4. Toprak Sektörü ................................................................................... 25 

2.5.5. Isnma Sektörü .................................................................................... 26 

2.6. Elektrik Arz Güvenilirliine Katklar .............................................................. 26 

2.7. AR-GE Faaliyetleri ........................................................................................ 27 

3. YENLENEBLR ENERJ ................................................................................... 27 

3.1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ....................................................................... 27 

3.2. Dünya’da Yenilenebilir Enerji Kullanm Durumu............................................ 28 

3.3. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kullanm Durumu .......................................... 29 

3.3.1. Birincil Enerji Kaynaklar Arznda Yenilenebilir Enerjilerin Pay .......... 29 

3.3.2. Hidrolik ................................................................................................ 30 

3.3.3. Rüzgâr ............................................................................................... 33 

3.3.4. Jeotermal ........................................................................................... 37 

3.3.5. Biyokütle ............................................................................................ 40 

3.3.6. Güne ................................................................................................ 41 

3.4. Yenilenebilir Elektrik Üretimi Konusundaki Hede er ..................................... 42 

3.5. YEK Yaygnlatrma Politikalar .................................................................... 43 

3.6. Planlanan Tevikler ....................................................................................... 46 

4. ELEKTRK ........................................................................................................... 48 

4.1. Giri ............................................................................................................... 48 


4.2. Ülkemizde Elektriin Tarihçesi ...................................................................... 49 

4.3. Elektrik Sektöründe Sebestleme ................................................................. 51 

4.3.1. Serbest Rekabete Dayal Bir Piyasann Oluturulmas ...................... 52 

4.3.2. Kurumsal Yapnn Deimesi .............................................................. 53 

4.3.3. Rekabetin Olumas ........................................................................... 54 

Üretim Faaliyeti .................................................................................. 54 

Toptan Sat Faaliyeti ......................................................................... 55 

Perakende Sat Faaliyeti .................................................................. 56 

4.3.4. Özelletirme Giriimleri ...................................................................... 57 

4.4. Arz Güvenilirlii ............................................................................................ 58 

4.4.1. Arz Güvenilirlii nedir? ........................................................................ 58 

Serbest Piyasa ve Arz Güvenilirlii ..................................................... 58 

4.5. TÜRKYE ELEKTRK SSTEMNN GELMES .......................................... 59 

4.5.1. Talep Geliimi ..................................................................................... 59 

4.5.2. Elektrik Sistemi Üretim-Tüketim ncelemesi ....................................... 62 

4.5.3. Elektrik Üretim Tesislerinin Birincil Kaynaklara Göre Geliimi ............ 66 

4.6. TÜRKYE ELEKTRK ENERJS ÜRETM YATIRIMLARI ............................ 69 

4.6.1. Üretim Yatrmlar ................................................................................ 69 

Linyit potansiyeli ................................................................................. 69 

Hidrolik potansiyel .............................................................................. 70 

Rüzgar potansiyeli .............................................................................. 70 

Jeotermal enerji potansiyeli ................................................................ 70 

Biyogaz enerji potansiyeli ................................................................... 70 

Ksa dönem ........................................................................................ 70 

Orta dönem ......................................................................................... 71 

Uzun dönem ...................................................................................... 72 

4.7. ELEKTRK SEKTÖRÜNDE FYAT HAREKETLER ...................................... 73 

4.8. SONUÇ ......................................................................................................... 74 

5. ENERJ VERMLL ......................................................................................... 75 

6. ENERJ, ÇEVRE VE KLM DEKL .......................................................... 78 

6.1. Politikalar ...................................................................................................... 78 

6.2. AB Mevzuat Uyumu Çalmalar ................................................................... 79 

6.3. klim Deiiklii ve Enerji Sektörü ................................................................ 80 

6.4. klim Deiikliinde Uluslararas Politikalar ................................................... 82 

Kyoto Protokolü ve Sonras .......................................................................... 82 

klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi’ne Yönelik Çalmalar ........................ 84 

Son Gelimeler ............................................................................................. 84 

6.5. Enerji Sektörü ile likili Dier Çevresel Hususlar ......................................... 86 

DENGE TABLOLARI .............................................................................................. 88 


GRAFKLER 

Grak 1. Kaynaklar Baznda Dünya Birincil Enerji Talebi (Referans Senaryo) ........................................... 14 

Grak 2. Aralk 2008-2009 Brent Petrolü Fiyat Seyri (Dolar/varil) .............................................................. 15 

Grak 3. Türkiye Birincil Enerji Tüketimi Kaynaklar Baznda (%) 2008 sonu ............................................. 15 

Grak 4. Dünya Doal Gaz Rezervleri........................................................................................................ 19 

Grak 5. LNG’nin Artan Rolü (Referans Senaryo) ...................................................................................... 19 

Grak 6. Dünya Kömür Tüketimi ................................................................................................................. 22 

Grak 7. Dünya Nihai Enerji Üretiminde Yenilenebilirlerin Pay,2006 ......................................................... 28 

Grak 8. 2006 Ylnda Dünya Elektrik Üretiminde yaktlarn Paylar ........................................................... 28 

Grak 9. Yenilenebilir Enerji kapasiteleri Yllk Ortalama Büyüme Oranlar (2002-2006) ........................... 29 

Grak 10. Türkiye Birincil Enerji Kaynaklar Arznn Kaynaklara Göre Dalm (2008 yl) ........................ 29 

Grak 11. Yllara göre Hidrolik Kurulu Güç ................................................................................................. 31 

Grak 12. Hidroelektrik Enerji Üretiminin ve Türkiye Toplam Üretimindeki Paynn Deiimi ..................... 32 

Grak 13. EPDK’ya Bavuran HES Projelerinin Gelime Durumlar .......................................................... 33 

Grak 14. Lisanslanm HES Projelerinin Kurulu Güçlerine Göre Dalmlar............................................ 33 

Grak 15. Türkiye Rüzgâr Kurulu Gücünün Geliimi .................................................................................. 35 

Grak 16. Rüzgârdan Elektrik Enerjisi Üretiminin Yllara Göre Deiimi .................................................... 35 

Grak 17. Rüzgâr Santrallerinin Bölgelere Göre Dalm .......................................................................... 36 

Grak 18. EPDK’ya Yaplan Rüzgâr Enerjisi Proje Bavurularnn Durumu ............................................... 36 

Grak 19. Türkiye’nin Jeotermal Enerji Santrallerinin Yllara Göre Deiimi .............................................. 39 

Grak 20. Jeotermal Elektrik Üretimi Geliimi ............................................................................................ 39 

Grak 21. EPDK Jeotermal Bavurularnn Durumu................................................................................... 39 

Grak 22. YEK+Atk santralleri Kurulu Gücünün Yllara Göre Deiimi ..................................................... 40 

Grak 23. YEK+Atk Santrallerinden Üretilen Elektrik Enerjisi Deiimi ..................................................... 40 

Grak 24. EPDK’dan Lisans Alan Biyogaz, Biyokütle ve Çöp Gaz Santrallerinin Durumu ........................ 41 

Grak 25. Talep Geliimi ............................................................................................................................. 60 

Grak 26. Yllk Minimum Yükün Puant Yüke Oran ................................................................................... 61 

Grak 27. Kurulu Güç çinde Kamu ve Özel Sektör paylarnn Geliimi ..................................................... 63 

Grak 28. Türkiye Toplam Elektrik Üretiminde Kamu ve Özel Sektör paylarnn Geliimi .......................... 63 

Grak 29. Kamu Santrallarnn Toplam Kurulu Güç ve Toplam Elektrik Üretimi 

Deerlerinin 1984 Ylna Göre Geliimi ...................................................................................... 64 

Grak 30. Özel Sektör Santrallarnn Toplam Kurulu Güç ve Toplam Elektrik Üretimi 

Deerlerinin 1984 Ylna Göre Geliimi ...................................................................................... 64 

Grak 31. Türkiye Elektrik Sisteminde Kurulu Güç Yedeinin Yllara Göre Geliimi .................................. 66 

Grak 32.Toplam Kurulu Kapasitede Doal Gazn Pay ............................................................................. 68 

Grak 33. Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi ............................................................................ 69 

Grak 34. Konut ve Sanayide Uygulanan Elektrik Sat Tarifelerinin Dolar Cinsinden Geliimi ................. 73 

Grak 35. Elektrik Sat Fiyatnn Geliimi.................................................................................................. 74 

Grak 36. Enerji Younluu Deiimi (1998 Sabit yatlar ile).................................................................... 76 

Grak 37. Enerji Younluunun Sektörel Deiimi ..................................................................................... 76 

Grak 38. Enerji Kaynakl CO2 Emisyonlarnn Sektörlere Göre Dalm (2006)...................................... 81 

6 


TABLOLAR 

Tablo-1: Türkiye Teknik ve Ekonomik HES Potansiyeli Durumu (Ekim-2009) ............................................ 31 

Tablo 2: letmedeki HES’lerin Dalm ..................................................................................................... 32 

Tablo 3: Türkiye Rüzgâr Potansiyeli (50 m yükseklikte) ............................................................................. 34 

Tablo 4: Elektrik Üretimine Uygun Jeotermal sahalar ................................................................................. 38 

Tablo 5. EPDK’daki Biyogaz ve Biyokütle Projelerinin Durumu .................................................................. 41 

Tablo 6: Türk Mevzuatlarna Göre Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Uygulanan Tevikler ......................... 44 

Tablo 7: TBMM Meclis Komisyonunda 5346 sayl Kanun Deiiklikleri 

Kapsamnda Önerilen Tevikler .................................................................................................... 46 

Tablo 8. Talep Geliimi ................................................................................................................................ 60 

Tablo 9. Yllk Minimum Yükün Puant Yüke Oran ...................................................................................... 61 

Tablo 10. Türkiye Kurulu Gücünün Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi ................................................. 62 

Tablo 11. Türkiye Üretiminin Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi ........................................................... 62 

Tablo 12. Kurulu Gücün Kaynaklara Göre Geliimi .................................................................................... 67 

Tablo 13. Toplam Kurulu Gücün Termik ve Hidrolik Geliimi....................................................................... 67 

Tablo 14. Elektrik Enerjisi Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi (1984-2008) ........................................... 68 

Tablo 15. Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi ............................................................................. 69 

Tablo 16. Yüksek talep serisi ...................................................................................................................... 70 

Tablo 17. Düük talep serisi ........................................................................................................................ 71 

Tablo 18. 2008 yl üretimi ve yakt cinslerine göre dalm ....................................................................... 72 

Tablo 19. 2023 yl Üretimi ve yakt cinslerine göre dalm ....................................................................... 72 

Tablo 20 . Sektörlere Göre Toplam Seragaz Emisyonlar (milyon ton CO2 edeeri) ............................... 80 

HARTALAR 

Harita 1. Mevcut Gaz Boru Hatlar (thal ve hraç) ve LNG thalat ............................................................. 20 

Harita 2. Türkiye Ya Dalm ................................................................................................................. 30 

Harita 3. Türkiye Hidrolik Havzalar ............................................................................................................ 30 

Harita 4. Yer Seviyesinden 50 m Yüksekteki Rüzgâr Hzlar ...................................................................... 34 

Harita 5. Türkiye Güne Enerjisi Atlas (GEPA) ..........................................................................................41 


KISALTMALAR 

ETKB 

: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 

DPT 

: Devlet Planlama Tekilat Müstearl 

EPDK 

: Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu 

ÖB 

: Özelletirme daresi Bakanl 

TUK 

: Devlet statistik Enstitüsü 

MTA 

: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüü 

DS 

: Devlet Su leri Genel Müdürlüü 

EE 

: Elektrik leri Etüt daresi Genel Müdürlüü 

TEA 

: Türkiye Elektrik letim Anonim irketi 

TEDA 

: Türkiye Elektrik Datm Anonim irketi 

TK 

: Türkiye Kömür letmeleri Kurumu 

EÜA 

: Elektrik Üretim Anonim irketi 

GAP 

: Güneydou Anadolu Projesi 

BM (UN) 

: Birlemi Milletler 

AB (EU) 

: Avrupa Birlii 

OECD : Organization for Economic Cooperation and Development / 

Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat 

IEA 

: International Energy Agency 

UCTE 

: Union for the Coordination of Transmission of Energy / Elektrik letimi 

Koordinasyon Birlii 

YPK 

: Yüksek Planlama Kurulu 

MAKDEP : Mini Enerji Kaynaklarn Deerlendirme Projesi 

BM-DÇS : Birlemi Milletler klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi 

STK 

: Sivil Toplum Kuruluu 

DEK / TMK : Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi 

WEC 

: World Energy Council 

UNIDO 

: United Nations Industrial Development Organization 

HES 

: Hidroelektrik Santral 

PDHES 

: Pompa Depolamal Hidroelektrik Santral 

YD 

: Yap-let-Devret 

Y 

: Yap-let 

HD 

: letme Hakk Devri 

BHP 

: Brüt Hidroelektrik Potansiyel 

TYHP 

: Teknik Yaplabilir Hidroelektrik Potansiyel 

EYHP 

: Ekonomik Yaplabilir Hidroelektrik Potansiyel 

CCS 

: Carbon Capture and Storage 

CO 2 

-edeer : CO 2 

ve CO 2 

cinsinden dier sera gazlarnn toplam 

ÇEP 

: Çevre Eylem Program 

IPCC 

: Intergovernmental Panel on Climate Change 

DÇS 

: klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi 

KP 

: Kyoto Protokolü 

UNDP 

: United Nations Development Programme 

UNFCCC : United Nations Framework Convention on Climate Change 

ÇED 

: Çevresel Etki Deerlendirmesi 

AID 

: Alt Isl Deeri 

Sm 3 : Standart m 3 = 1.05 m 3 

IGCC 

: Entegre Gazlatrma Kombine Çevrim (Integrated Gasi cation 

Combined Cycle) 

CCP 

: Carbon Capture Processing- 

8 


ENERJ BRMLER 

kW 

: kilowatt = 10 3 watt 

MW 

: Megawatt = 10 3 kW 

GW 

: Gigawatt = 10 3 MW 

TW 

: Terawatt = 10 3 GW 

kWh : kilowatt – saat (10 3 watt-saat) 

GWh : Gigawatt – saat (10 6 kWh) 

TWh : Terawatt – saat (10 9 kWh) 

Kep 

: kilogram petrol edeeri 

TEP : ton petrol edeeri 

MTEP : Milyon ton petrol edeeri 

ÇEVRM KATSAYILARI 

Enerji Kaynaklarnn TEP’ e Dönütürülmesi 

Çevrim Katsays(*) 

TEP 

Isl Deer 

(kcal/kg) 

1 Ton Takömürü 0,6100 6100 

1 Ton Linyit (teshin ve sanayi) 0,3000 3000 

1 Ton Linyit (santral) 0,2000 2000 

1 Ton Linyit (Elbistan) 0,1100 1100 

1 Ton Asfaltit 0,4300 4300 

1 Ton Kok 0,7000 7000 

1 Ton Briket 0,5000 5000 

1 Ton Hampetrol 1,0500 10500 

10 3 m 3 Doalgaz 0,9100 9100 (**) 

10 3 kwh Elektrik Enerjisi 0,0860 860 (***) 

10 3 kwh Jeotermal Enerji (elektrik) 0,8600 8600 (***) 

10 3 kwh Nükleer Enerji 0,2606 2606 (***) 

1 Ton Odun 0,3000 3000 

1 Ton Hayvan ve Bitki Artklar 0,2300 2300 

(*) Isl Deer/10000 

(**) kcal/10 3 m 3 

(***) kcal/kwh 

Ham Petrol Dönüüm Katsaylar 

HAM PETROL Ton Kilolitre Varil ABD galonu Ton/yl 

Ton 1 1.165 7.33 307.86 - 

Kilolitre 0.8581 1 6.2898 264.17 - 

Varil 0.1364 0.159 1 42 - 

ABD galonu 0.00325 0.0038 0.0238 1 - 

Varil/gün - - - - 49.8 


10 


SUNU 

çinde bulunduumuz çada, ilevini güvenilir ve düzenli olarak yerine getiren bir enerji sektörü olmadan, 

uygarlktan, sosyal ve ekonomik kalknmadan söz etmek olanakszlamtr. Bu, enerji sektöründe 

yaklak % 75 orannda da baml olan ülkemiz için, büyük duyarllk gösterilerek ve özel önem 

verilerek ele alnmas gereken bir durumdur. 

4628 sayl Yasa ile, tamamen özel sektöre açlm ve özel sektörün çalmalarna dayandrlm olan 

enerji konularnn, güvenilir bir biçimde uygulanabilmesi için tutarl bilgi akmnn salanmas, yaamsal 

derecede önem kazanm bulunmaktadr. Günümüzde, yatrm yapmak isteyen özel sektör, ona nansman 

salamak isteyen bankaclar, uzun dönemli bir ekilde, gelecei görmek veya oldukça yaklak olarak 

tahmin edebilmek istemektedirler. Bu, ancak doru ve tutarl bilgileri edinerek ve onlar dikkatle 

deerlendirerek yaplabilecek bir tahmin iidir. 

Bu açdan bakldnda, Dünya Enerji Konseyi Türk Millî Komitesi, kuruluundan itibaren aradan 

geçen 60 yllk sürede, tarafsz bir kurulu olarak, kamuoyuna bilgiler sunmak konusunda gayret 

göstermektedir. Enerji gibi önemli bir konuda, bilgilerin bir sivil toplum kuruluu tarafndan derlenmesi 

ve kamuoyuna sunulmas çamzda ilgi ve dikkatle izlenen bir tutum olmutur. Dünya Enerji Konseyi 

Türk Millî Komitesi olarak, karlatmz güçlüklere ramen, bu hizmeti yerine getirmeye devam 

edeceiz. Ülkemizin çkarlarn dikkat ve duyarllkla gözeterek, enerji sektöründe ciddi bir kurulu olma 

konusunda her türlü gayreti göstereceiz. 

“2009 Yl Türkiye Enerji Raporu” enerji sektörünün dünyadaki ve ülkemizdeki gelimelerini 

okuyucularmza sunmak amacyla hazrlanm olup, bu konudaki yaynlarmzn 24.’dür. 

Rapor’un hazrlanmas için gerekli bilgileri salayan, bata Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl olmak 

üzere, tüm kurululara ve Enerji Raporu Grubumuz Bakan ve üyelerine, katklar ve özverili çalmalar 

için teekkürlerimizi sunarm. 

“2009 Yl Türkiye Enerji Raporu” nun, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalknmas için gerek duyaca 

enerjinin, kaliteli, güvenli ve ucuz olarak salanmas yönünde çalma yapacaklara katk yapabildiini 

görmek bizi mutlu edecektir. 

Derin sayglarmla. 

Süreyya Yücel Özden 

Yönetim Kurulu Bakan 


12 


ÖZET 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi tarafndan her yl tamamlanarak kamuoyu ile 

paylalan Enerji Raporlar’nn amacnn, tamamladmz yl içinde Dünya’da ve Türkiye’de 

enerjide meydana gelen gelimelerin analizini yaparak, gelecek yl için muhtemele 

gelimeleri tahmin etmektir. üphesiz bu tahminlerin istikrar içindeki bir ortamda yaplmas, 

gelecee yönelik gelimelerin daha tutarl bir ekilde tahmin edilmesini salayacaktr. 

Dünya ve Türkiye 2008 ve 2009 ylnda bir ekonomik kriz içine girmi ve krizin olumsuz 

etkileri 2009 ylnda kendini tam olarak göstermiti. Dünya’da ve Türkiye’deki ekonomik krizin 

etkileri sadece finansman sektörü ile snrl kalmam; enerji tüketimi azalm, buna bal 

olarak isizlik artm, yatrmlar durmutur. Özellikle Dünya’da petrol ve doal gaz 

aramalarnda gözlenen durgunluk gelecekte arz skntlar ile karlalaca ve fiyatlarn 

daha da artacana iaret etmektedir. 

Türkiye’de 2007 ve 2008 yllarnda sras ile 107,6 ve 106,2 milyon ton tep olan birincil enerji 

arznn 2009 ylnda 99 milyon tep’e dütüü tahmin edilmektedir. Türkiye için %7 oranndaki 

enerji arzndaki düüün GSMH’da ayn oranda bir azalmaya neden olaca 

düünülmektedir. 2010 yl için Türkiye enerji arznn 105 milyon tep olaca tahmin 

edilmektedir. Bu deerin Türkiye’yi gelimede 4-5 yl geri götürdüünü söylemek 

mümkündür. 

Türkiye’de enerji fiyatlarnn yükseklii ve yaanan bu olumsuzluklar dikkate alnarak, 

gelecekte ekonomik artlarn ve enerjide skntlarn arlaaca tahmin edilmektedir. 

Türkiye’de 2009 ylnda enerji alannda önemli bir yatrm gündeme gelmemitir. 2010 ylnda 

ekonomide ve dolaysyla enerji alannda belirgin bir düzelme yaanaca öne sürülse de 

mevcut koularda bu yönde bir iaret görülmemekte özellikle isizliin artaca tahmin 

edilmektedir. 

Türkiye’de 2009 yl, enerji fiyatlarndaki zamlar ve enerji talebindeki durgunluk ile 

özetlenebilir. Dier kayda deer bir olay olarak Nabucco doal gaz hatt için tüketici taraflarn 

bu hattn yapm için imzaladklar niyet anlamas olmutur. Aradan yaklak olarak yar yl 

geçmesine ramen, doal gaz üreticileri ile bu hattn gazn tedarik yönünde bir hareket 

yaanmamas ve Türkiye’nin Nabucco hattna alternatif olarak gösterilen “Güney Akm” gaz 

hatt için Rusya ile ibirlii anlamas yapmas Nabucco’nun gelecei konusunda 

tereddütlere neden olmutur. 

2009 ylnn enerji konusunda dier önemli bir olay nükleer enerji ihalesinin iptalidir. Nükleer 

enerji konusunda yaanan olaylar ve bu konudaki çeitli tartmalarn, Türkiye’de nükleer 

enerjinin ekonomik ve olumlu bir çözüm olup olamayaca konusunun derinlemesine 

incelenmesi ihtiyacnn bulunduunu göstermektedir. Milli Komitemizin önündeki önemli 

çalma konularndan birinin de nükleer enerji olmas kaçnlmazdr. 

Gelecek yl yada 2010 yl için enerji tüketiminde 2009 ylna kyasla bir artn olaca, ancak 

bu artn 2007 ylndaki enerji tüketim deerini yakalayamayaca kolaylkla söylenebilir. 

Türkiye’nin birincil enerji üretiminin ise 29 milyon tep’de sabit kalaca, enerji talebinin ithal 

kaynaklardan karlanma orannn %72 seviyelerinde olaca tahmin edilmektedir. 

2010 ylnn enerji sektöründe pek youn geçmeyecei, yatrmlarn hzlanmayaca 

mevzuatta gerekli düzenlemeler yaplmaz ise sektörün belirsizliklerinin giderek derinleecei 

söylenebilir. 

Yenilenebilir enerji yasa tasarsnda gerekli düzenlemelerin yaplmas ve yasaya bal 

yönetmeliklerin süratle ele alnmas halinde, bekleme içinde olan yenilenebilir enerji 

yatrmlarnda bir kprdanma beklenebilir. Ancak bu yatrmlarn gelecekteki enerji talebini 

karlamada yeterli olup olamayacan yakn zaman gösterecektir. 


1. PETROL VE DOAL GAZ 

1.1. Petrol 

Uluslar aras Enerji Ajans’nn tahminlerine göre 2009 ylnda Dünya enerji talebinin %34,1’ni 

petrol oluturmutur. 

Petroldeki fiyat istikrarszl ve arz güvenilirliindeki problemlere ramen, bu talebin 2030 

ylnda ufak bir düüle %29,8’ni petrolün oluturaca tahmin edilmektedir. 

Grafik 1. Kaynaklar Baznda Dünya Birincil Enerji Talebi (Referans Senaryo) 

Gelecekteki petrol talebinin 2008 ylndaki 85 milyon varil/günden 2030 ylnda 105 milyon 

varil/güne yükselmesi ve bu dönemde talebin ortalama olarak %1 artaca düünülmektedir. 

Bu talep artnn daha ziyade gelimekte olan ülkelerden kaynaklanaca anlalmaktadr. 

Talebi karlamak üzere petrol arz artnn büyük bir bölümü yine OPEC ülkeleri tarafndan 

karlanacaktr. 

Dünya petrol kaynaklarnn giderek, milli irketlerin kontrolüne girmekte olduu dikkat çekici 

bir gelimedir. 

Dünya petrol fiyatlar 2008-2009 döneminde aada görüldüü ekilde gelimitir. 

14 


Grafik 2. Aralk 2008-2009 Brent Petrolü Fiyat Seyri (Dolar/varil) 

Türkiye’de 2009 yl itibariyle birincil enerji tüketiminin dalm aadaki gibidir. 

Grafik 3. Türkiye Birincil Enerji Tüketimi Kaynaklar Baznda (%) 2008 sonu 

Toplam 

Tüketim 

107 milyon tep 

Kömür 

29.6% 

Hidro & 

yenilenebilir 

7.4% 

Petrol 

31.5% 

Gaz 

31.5% 

Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2009 

Türkiye petrol rezervinin 284 milyon varil ya da 41,7 milyon ton olduu ve bu deerin ülkemiz 

açsndan son derece yetersiz olduu bilinmektedir. Petrol ithalatmza ödenen bedelin 

giderek artt, bu deerin 2005 ylnda 12,4 milyar $’dan 2008’de 27 milyar $’a çkt 

görülmektedir. Ekonomik kriz nedeniyle 2009 ylnda ithalatmzn bir miktar azalaca 

beklenmektedir. Son yllarda petrol rezervimizi gelitirmek üzere TPAO tarafndan bir 

inisiyatif balatld görülmektedir. 

Denizlerimizde Yaplan Petrol ve Doal Gaz Arama Çalmalar 

Türkiye’de petrol ve doalgaz aramacl yönünde derin denizlerimiz büyük potansiyel vaat 

etmelerine ramen, bu alanlar arama kuyular ile yeteri kadar test edilememitir. Bu durumun 

en önemli nedeni derin denizlerde yaanan su derinlii kaynakl teknolojik güçlükler ve 


maliyetlerdir. Yatrmc kurulular yüksek maliyetten kaynaklanan yatrm risklerini göze 

almakta zorlanmaktadr. 

40 yl akn bir süre içerisinde denizlerimizde ancak 58 adet arama ve üretim kuyusu (2008 

sonu) açlabilmitir. Açlan kuyularn 33 adedi Karadeniz’de, 12 adedi Akdeniz’de, 9 adedi 

Marmara Denizinde ve 4 adedi Ege Denizindedir. 

Denizlerimizde ilk olarak gaz üretimi 1988 ylnda kefedilen Kuzey Marmara Doal Gaz 

sahasndan yaplmtr. Sahadan, 2008 yl sonuna kadar toplam 2,2 milyar m 3 civarnda 

doal gaz üretilmitir. Türkiye petrolleri A.O ve BOTA arasnda 1999 tarihinde sahann 

yeralt doalgaz deposu olarak gelitirilmesi ve iletilmesi amacyla “Doal Gaz Depolama ve 

Yeniden Üretim Hizmetleri Anlamas” imzalanmtr. Kuzey Marmara sahas 2007 ylndan 

itibaren depolama amaçl olarak kullanlmaya balanmtr. 

Son yllarda petrol fiyatlarnda meydan gelen artlar ile teknolojik gelimeler petrol ve 

doalgaz aramacl açsndan olumlu etki yaratmtr. Türkiye petrol ihtiyacn yerli 

kaynaklardan karlamak için çalmalarn hzlandrmtr. Bu durum ülkemizdeki deniz 

aramaclna da yansmtr. 

40 yl akn süre içerisinde açlan 58 kuyu ile karlatrldnda 8 yllk dönemi kapsayan 

1999 – 2008 yllar arasnda 32 adet kuyunun açlm olmas da bu durumun bir 

göstergesidir. TPAO, 2007 ylnda kendi imkanlar ile 3, ortaklar TOREADOR-STRATIC ile 

birlikte ise Bat Karadeniz’de 4 adet kuyuda sondaj gerçekletirmitir. Ayrca, TPAO 2008 

ylnda kendi imkanlar ile 1 adet kuyuda sondaj yapmtr. 

Son Yllarda Denizlerimizde Yaplan Çalmalar; 

Limanköy Projesi: 1999 ylnda Türkiye Petrolleri A.O., Amerikan irketi olan Arco Turkey 

Inc. ile Bat Karadeniz’de stanbul Boaznn 80 km. kuzey batsnda, 12 mil karasular d 

alanda Pliyosen ve Miyosen yal rezervuarlar test etmek amacyla 864 m. su derinliinde 

Limanköy–1 kuyusun delinmi, kuyu 2755 m. son derinlikte kuru olarak tamamlanmtr. Yine 

Austos-1999’da belirlenen yaplardan ikincisi olan 683 m. su derinliindeki Limanköy–2 

kuyusu delinmi ancak bu kuyuda 3326 m. son derinlikte kuru kuyu olarak tamamlanmtr. 

Projede kuyu öncesi yaplan sismik çalmalarn maliyeti hariç olmak üzere sadece açlan bu 

2 kuyu için yaklak 36 milyon ABD Dolar harcanmtr. Maliyetin yüksek olmasnn nedeni, 

kuyular delecek olan SEDCO-7000 sondaj kulesinin Bat Afrika’dan kiralanm olmasndan 

kaynaklanmtr. 

skenderun Körfezi Projesi: 2001 ylnda Türkiye Petrolleri A.O., Amerikan irketi olan El- 

Paso Production Turkey ile skenderun Körfezinde Alt Pliyosen yal, Aktepe kumtalarndaki 

sismik anomalileri ve Mesiniyen uyumsuzluu altnda bulunan üst-orta miyosendeki yaplar 

test etmek üzere, 231 m. su derinliinde srasyla Mercan Deniz-1, Ceylan Deniz-1 ve Klç-1 

(su derinlii 80 m.) kuyular delinmi, ancak kuyular ortalama 2400 er m. derinlikte kuru kuyu 

olarak tamamlanmtr. Projede sadece 3 adet kuyunun delinmesi için harcanan para 

yaklak 45 milyon ABD Dolardr. 

Ayazl Projesi: 2004 ylnda Türkiye Petrolleri A.O., eski ad Madison Oil Turkey Inc. olan 

Toreador Turkey Ltd. ve Stratic Energy Turkey Inc. irketleri ile Ayazl–1 arama kuyusunu 

delmesi ile ilk defa Bat Karadeniz’de ekonomik olarak doal gaz kefi yaplmtr. 2004 

ylndan 2006 yl sonuna kadar açlan 16 kuyunun 14’ünün gazl kuyu olarak bitirilmesi 

sonucunda üretim aamasna gelinmi, kuyularn üretim balantlar yaplarak gazn karada 

toplanabilecek hale gelmesi salanmtr.BOTA’n ana gaz iletim hattna verilmek üzere de 

karada gaz üretim tesisleri kurulmutur. Kefedilen sahadan ilk üretimin 2007 yl içerisinde 

yaplmas planlanmaktadr. Üretim gerçekletiinde, ilk belirlemelere göre halen Türkiye’nin 

yllk doal gaz üretiminin %50 sinin, sadece bu sahadan üretilebilecei düünülmektedir. 

16 


Hopa Projesi: 2005 ylnda Türkiye Petrolleri A.O. , ngiliz irketi olan BP Exploration Turkey 

BV ve Amerikan irketi olan Chevron Turkey B.B. ile Dou Karadeniz’de Türk karasular 

dndaki alanda yaplan sismik çalmalar neticesinde belirlenen 3 farkl hedef seviyeleri test 

etmek üzere 1529 m. su derinliinde Hopa-1 arama kuyusu açlm kuyu su kalnl da dahil 

olmak üzere 4700 m. son derinlikte Petrol ve Gaz emareli kuyu olarak tamamlanmtr. 

Projede yaklak 175 milyon ABD Dolar para harcanmtr. 

Ancak, Hopa–1 kuyusu, sonucunun petrol ve gaz emareli kuyu olarak tamamlanmas, 

ileride burada yaplacak arama çalmalar açsndan, bölgenin halen potansiyelini koruduu 

için umut vaat etmektedir. 

Karadeniz ‘deki faaliyetler: 

Bat Karadeniz’de 2004 ylnda balatlan Ayazl projesinin de baar ile sonuçlanmas 

yabanc yatrmclarn Karadeniz’e olan ilgisinin artmasna neden olmutur. Yaanan bu 

gelime Brezilya milli irketi olan Petrobras Oil and Gas B.V.’nin de ilgisini çekmi ve 2006 

ylnda ulusal irketimiz Türkiye Petrolleri A.O. ile Bat ve Orta Karadeniz’de muhtemel petrol 

ve doal gaz potansiyelini ekonomiye kazandrmak üzere çalmalara balamtr. 

Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl(TPAO) Karadeniz`de çalmalarn sürdürmektedir. TPAO 

ile Toreador-Stratc irketi arasnda ortaklaa yürütülen arama çalmalar sonucunda, 2004 

ylnda Bat Karadeniz’de kefedilen 4 adet doal gaz sahasndan 3’ünde üretime balanm 

olup, Akçakoca sahasn da üretime alma çalmalar devam etmektedir. 

Karadeniz’de, 2004-2008 yllarnda yaplan ve halen yaplmakta olan youn sismik program, 

bu bölgeyi büyük petrol irketlerinin ilgi oda haline getirmitir. TPAO ve PetroBras firmas 

ile Austos-2006’da Arama-Üretim Paylam Anlamas, ExxonMobil ile de Kasm/2008’de 

“Arama-Üretim Paylam Anlamas” imzalanmtr. 

Özellikle, Karadeniz’de 2009 ylnn son çeyreinde derin deniz sondaj çalmalarna 

balayabilecek duruma gelinmitir. Karadeniz’de yaplan bu yatrmlar, ülkemiz açsndan son 

derece stratejik öneme sahip bulunmaktadr. 

Dier Deniz Alanlar: 

TPAO’ca Ege ve Akdeniz’de yürütülmekte olan arama yatrmlarndan da gelecee dönük 

olarak ümitli sonuçlar elde edilmi olup, önümüzdeki arama dönemlerinde yararl olaca 

beklenmektedir. 

Denizlerimizde, 2008 yl da dahil olmak üzere son 5 ylda toplam yaklak 65.000 km 2 

boyutlu ve 10.000 km 2 3 boyutlu sismik program gerçekletirilmitir. Buradan elde edilen 

verilerin deerlendirilmesiyle, önümüzdeki yllarda sondaj programlarna arlk verilmesi 

planlanmtr. 

2008 yl içerisinde Antalya, Mersin ve skenderun Körfezleri’nde gerçekletirilen 2 boyutlu 

sismik hatlarn yorumlama çalmalarna devam edilmitir. 

2006 ylnda Kbrs’n dousu, güneyi ve batsn içeren 3.900 km.’lik 2 boyutlu sismik veri 

kaydedilmitir. Bu verilerin yorumlanmas sonucunda; 2008 yl içerisinde farm-out’a çklan 

Suriye ve Lübnan offshore alanlar ve ayn zamanda Kbrs’n batsndaki alanlar için de bir 

önbilgi sahibi olunmutur. 

Yurtd Petrol Arama ve Üretim Faaliyetleri 

spatlanm dünya hampetrol rezervlerinin üçte ikisi Ortadou, Kuzey Afrika ve Hazar 

Bölgesi’nde bulunmaktadr. Ülkemiz, dünya petrol rezervinin üçte ikisine sahip bu 

corafyann ortasnda yer almaktadr. Bu corafyann büyük bir ksm tarihi bamzn da 

olduu ülkelerden olumaktadr. Ancak, esas olan karlkl güvenlik ve ekonomik fayda 


ilikileri gelitirmektir. Bu amaçla, üretici konumundaki ülkelerin arama-üretim sektörlerine 

milli petrol irketimiz TPAO’yu kullanarak yatrm yapmak ve rezerve yerinde sahip olup, 

ihtiyaç duyduumuz arz güvenliini tesis etmek gerekmektedir. Dünya’nn en büyük tüketici 

ve ithalatçs konumundaki Japonya, Kore, Çin, Hindistan gibi ülkeler milli petrol irketlerini 

bu amaçla çok uzun bir süredir ve etkin bir ekilde kullanmaktadrlar. 

Enerjide da bamll azaltmak ve ülkemizin arz güvenliinin temini için petrol aramalarna 

hz verilmitir. Ulusal petrol irketi Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl yurtiçinde olduu kadar 

yurtdnda da youn arama çalmalar yürütmektedir. 

TPAO tarafndan yurtdnda; 

 

 

 

 

Kazakistan 

Azerbaycan 

ah Deniz 

Alov 

bölgelerinde petrol arama faaliyetleri bulunmaktadr. 

Ayrca Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattna ortak olan TPAO imdiye kadar 513 milyon varil 

Azeri ve Kazak petrolünü bu hat ile toplayarak Dünya pazarna ulatrmtr. 

Türkiye’nin doal gaz ve petrol ihtiyacnn TPAO vastas ile karlanan ksmnn artrlmas 

amac ile 1985 ylnda balatlan uluslararas faaliyetler, 1990’ l yllarda Sovyetler Birlii’nin 

dalmas ile birlikte özellikle 1993 ylndan sonra Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Kuzey 

Afrika ülkelerine yaygnlatrlmtr. 

Bu kapsamda Azerbaycan ve Kazakistan`da ortak üretim yapan Türkiye Petrolleri, Libya, Irak 

ve Suriye`de arama çalmalarn sürdürmektedir. Libya’ da mevcut yatrmlar haricinde 

doabilecek yeni yatrm imkanlar da takip edilmektedir. 

Böylelikle Kasm 2009 itibariyle günlük 35 bin varil petrol yurtd üretiminden 

salanmaktadr. Yurtdndaki üretimin büyük bir ksm Azerbaycan’daki Azeri-Çral-Güneli 

üretim projesinden gerçekletirilmektedir.2006 ylnda Bakü-Tiflis Ceyhan Hampetrol Boru 

Hatt devreye girmi olup,bu sayede Azerbaycan projelerinin üretim miktarlarnn artmasyla 

yurtd üretimin 2010-2011 yllarnda en yüksek seviyelere ulamas beklenmektedir. 

Ksa sürede Güney Amerika`da da aramalara balayacak olan TPAO, ilk olarak 

Kolombiya`da Kolombiya Milli Petrol irketi ECOPETROL ile ortak petrol arama çalmalarn 

yürütmektedir. Burada petrolün yannda doalgaz sahalarnda da arama ve üretim yaplmas 

planlanmaktadr. 

Çok yaknda Küba`da da çalmalara balayacak olan Türkiye Petrolleri, buradaki ar petrol 

sahalarn Batman`da uygulad özel teknik ile üretime almay planlamaktadr. 

ran ve Irak`taki yeni sahalarda aramalara balamak için ise teknik çalmalar 

tamamlanmtr. 

1.2. Doal Gaz 

Uluslar aras Enerji Ajans’nn tahminlerine göre 2009 ylnda Dünya enerji talebinin 

%20,9’unu doal gaz oluturmutur. 

18 


Doal gaz fiyatlarnn petrol fiyatlarna bamll ve bundan dolay istikrarszlna ramen 

doal gaz tüketimi giderek artmaktadr. Bu artn 2030 ylna kadar sürecei ve bu tarihte 

Dünya enerji talebinin %21,2’nin doal gaz oluturaca tahmin edilmektedir. 

Dünya doal gaz rezervinin 2008 yl sonu itibariyle 185 trilyon m 3 olduu ve bu rezervin 

%70’inden fazlasnn Orta Dou ve Rusya’da bulunduu bilinmektedir. Bugünkü üretim hz 

ile bu rezervin yaklak 60 yl süre içinde tüketilecei görülmektedir. 

Petrolde olduu gibi doal gazda da rezervler Orta Dou ve Rusya’da younlamtr. 

Grafik 4. Dünya Doal Gaz Rezervleri 

Dier % 

29,8 

Rusya 

% 23,4 

OECD % 8 

D 

yatrmlar 

snrlayan 

O. Dou 

ülkeleri 

% 9 

Katar 

% 13,8 

ran % 16 

Kaynak: BP 2009 

Rusya Doal gaz üretimi: 607 milyar metre küp/yl (19,6 %) Rusya Doal gaz ihracat: 

172 milyar metre küp/yl 

Doal gazn ülkeler aras iletiminde yaanan ve yaanabilecek krizleri ortadan ksmen 

kaldrmak için LNG’nin giderek arlk kazanaca düünülmektedir. 

Grafik 5. LNG’nin artan rolü (Referans Senaryo) 

Kaynak: IEA, WEO 2008 

Dünya doal gaz arz ve talep geliiminin özetle aada belirtildii gibi olaca tahmin 

edilmektedir. 

 

2007-2030 arasnda, doal gaz talebinin, ylda ortalama %1,5 orannda artla 4,3 trilyon 

metre küp deerine erimesi bekleniyor. 


Doal gaz talep art, bölgesel bazda en çok Orta Dou, Çin ve Hindistan’da 

gerçekleirken; en büyük tüketicilerin (2030) Kuzey Amerika, Rusya ve Avrupa olaca 

tahmin ediliyor. 

 

 

Gaz talep artnn %45’i yeni gaz santrallarnn gereksiniminden kaynaklanacak. 

En fazla gaz üretim art, Orta Dou bölgesinde gerçekleirken, Rusya, Hazar ve Afrika 

dier önemli üretim art bölgeleri olacak. 

Türkiye’de 2008 yl sonunda doal gaz rezervinin 6,8 milyar m 3 olduu bilinmektedir. 

Özellikle Karadeniz’de yaplan doal gaz aramalarnn olumlu sonuçlar verecei ve rezervin 

gelitirilecei tahmin edilmektedir. 2009 ylnda Türkiye’de yaklak 1 milyar m 3 doal gaz 

üretildii bilinmektedir. 

Türkiye doal gaz tüketiminin 2008 ylnda yaklak 34 bin TEP olduu, bu deerin 2009 

ylnda ekonomik krizin etkisi ile düme göstermesi beklenmektedir. 

Türkiye doal gaz ithalatnn %63’ünü Rusya %15,5’ ran, %7,9’u Azerbaycan ve bakiyesinin 

ise LNG olarak Nijerya ve Cezayir’den yapld bilinmektedir. 

Türkiye’de elektrik üretiminde doal gaz paynn %50 civarnda olduu bilinmektedir. 

Harita 1. Mevcut Gaz Boru Hatlar (thal ve hraç) ve LNG thalat 

Doal gaz ithalatnn oldukça dik bir trendde art gösterecei görülmektedir. 

2009 ylnda doal gaz tedariinde “Nabucco” boru hatt için taraflar niyet anlamas 

niteliinde olan bir metni Ankara’da imzalamlardr. Bu metnin bir an önce reaileze edilmesi 

beklenmekle birlikte doal gaz tedarii ile ilgili bir gelime henüz gözlenmemektedir. Ayrca, 

bu anlamann imzalanmasn takip eden ksa bir süre sonra, Türkiye’nin Rusya 

Federasyonu ile Karadeniz’de Türk karasularndan geçecek olan “Güney Akm” projesi ile 

ilgili anlamay imzalamas “Nabucco” projesindeki ar gelimelerin bir sonucu olduu 

yorumlanabilir. 

20 


Türkiye’nin topraklar üzerinden geçecek olan doal gaz boru hatlarndan beklentileri 

aadaki gibi özetlenebilir: 

 

 

 

 

 

Gaz ithal kaynaklarn çeitlendirmek 

Enerji arz güvenliini salama almak 

“Al ya da öde” durumuna dümemek (re-export hakk alabilmek, minimum satn alma 

garantisi miktarlarn azaltmak, depo, “off-set” hakk) 

thalat faturasn azaltmak (daha ucuz gaz almak) 

Ticari kazanç (“re-export” hakk, daha uygun geçi ücreti) 

Dünya’da petrol ve doal gaz sektörlerindeki yaplanmann, giderek bütünleik bir yapya 

dönütüü, baka bir deile petrol ve doal gaz irketlerinin birleerek daha büyük ve güçlü 

sermaye yaplarna kavutuklar gözlenmektedir. Ayrca bu yaplanmann upstream’den 

dournstream’e kadar olan bütün faaliyetleri kapamas, düey entegrasyona dönümesi dikkat 

çekicidir. 

Dünya’daki gelimeler bu yönde iken, Türkiye’de pek de büyük yaplar ve sermayeleri 

olmayan TPAO ve BOTA’n bölünerek küçültülmesi önemli bir çelikidir. Bu konunun ciddi 

bir ekilde deerlendirilmesi ve BOTA’n fonksiyonlarnn da TPAO’ya entegrasyonu 

düünülebilir. 

2. KÖMÜR 

2.1. Dünya Kömür Üretim ve Tüketimleri 

Kömür, saylan 50’nin üzerinde ülkede üretilmekte ve 70’in üzerinde ülkede tüketilmektedir. 

Dünya kömür üretimi 2007 ylnda takömürü ve linyit olarak 6.488 milyon ton olarak 

gerçeklemitir. Bu miktarn yaklak %85’i takömürü ve %15’i ise linyit üretimidir (WCI 

2007). 2008 ylnda ise Dünya takömür ve linyit üretimi %1 artla 6796 milyon tona 

ulamtr. Global krizin en iddetli hissedildii 2009 ylnda ise Dünya kömür üretiminin 7000 

milyon tonun üzerine çkt tahmin edilmektedir. 

Dünya kömür üretiminde son yllarda çarpc bir gelime söz konusudur. Kömür üretiminde 

1982 ylndan bu yana ylda ortalama %2 orannda bir art gözlenirken, son dört yldaki 

ortalama art oran %6,3 olarak gerçeklemitir. Sadece 2007 ylndaki bir yllk art oran 

%5,3 olmutur. Kömür üretiminde 2000 ylndan bu yana gerçekleen art oran ise yaklak 

%35’dir. 

Kömür üretimindeki art, çok büyük ksm Çin olmak üzere Asya ktasndaki elektrik enerjisi 

talebinden kaynaklanmaktadr. Genel olarak snma, tama ve sanayi sektörlerinin talebi 

duraan ya da dümektedir. Kömür tüketiminin, gelimekte olan ülkelerde gelimi ülkelere 

göre daha fazla artmakta oluunun nedenleri arasnda; yüksek ekonomik büyüme oranlar, 

artan elektrifikasyon ve bata Avrupa Birlii olmak üzere gelimi ülkelerin elektrik üretiminde 

doalgaz tercih etmeleri gelmektedir. 


Grafik 6. Dünya Kömür Tüketimi 

Dünya kömür üretiminin %38,4’ünü tek bana Çin gerçekletirmektedir Küresel kömür 

üretiminin giderek daha büyük bölümünün daha az sayda ülkenin elinde toplanmaya 

balad gözlenmektedir. 20 yl önce 1986 ylnda üretimin yaklak %80’i toplam 10 ülke 

tarafndan yaplmaktayken, 2006 yl itibariyle %80’i 6 ülke tarafndan yaplmaktadr: Çin, 

ABD, Hindistan, Avustralya, Rusya ve Güney Afrika. Üretimin %56,7 ile en büyük ksm 

Asya-Pasifik bölgesinden gerçekletirilmektedir. Avrupa-Avrasya bölgesinin pay%19,6 ve 

Kuzey Amerika’nn pay ise %18,2’dir. 

Dünya linyit üretiminin ise %75’i 9 ülke tarafndan yaplmaktadr. Bu ülkeler; Almanya, Rusya, 

ABD, Yunanistan, Avustralya, Türkiye, Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Kanada’dr. 

Linyit üretiminin hemen hemen tamam açk ocaklardan üretilmektedir. Linyit büyük oranda 

elektrik üretiminde kullanlrken, baz ülkelerde endüstride ve ev snmasnda briketlenerek 

kullanlmaktadr. Baz ülkelerde elektrik üretiminin yarsndan fazlas linyit kömürü ile 

gerçekletirilmektedir (Çek Cumhuriyeti, baz Eski Yugoslavya Ülkeleri ve Yunanistan). 

Almanya, Avustralya, Macaristan ve Polonya gibi ülkelerde ise elektriin önemli bir ksm 

linyit kömüründen üretilmektedir. 

Doal üretilebilir kömür rezervleri 70 ülkede ve her ktada yeterli miktarda bulunmaktadr. 

Mevcut tüketim trendi ile mevcut üretilebilir rezerv yaklak 122 ylda tüketilebilecektir. Buna 

karn doal gaz ve petrol rezervleri ayn ekildeki bir hesapla sras ile 42 ve 60 yl içinde 

tüketilmektedir. 

Petrol rezervinin %67’i ve doal gaz rezervinin ise %66’s Orta Dou’da bulunmaktadr. 

Dünya’nn siyasi olarak en istikrarsz ve çalmalara müsait olmayan bu bölgesi petrol ve 

doal gaz arz güvenirliinin önemli ölçüde tehdit etmektedir. Kömürün ise arz güvenilirlii 

açsndan son derece olumlu olduu ortadadr. 

Petrol ve doal gaz rezervlerinin belirli bölgelerde toplanm olmas ve fiyatlarndaki yüksek 

deikenlik derecesi, nükleer kaynaklarn atk sorunu ve kamuoyu tepkisi, yeni-yenilenebilir 

kaynaklarn yüksek maliyetleri, kömürü, günümüz dünyasnda elektrik üretiminde en yaygn 

kullanlan yakt konumuna getirmitir. 

Sonuç olarak kömür, elektrik üretimi amacyla kullanlan yaktlar arasnda en yaygn olandr. 

Gelecekte, elektrik üretiminde kömürün paynn azalaca, doal gaz paynda ise önemli 

artlarn olaca tahmin edilmektedir. Buna karn, kömürün, elektrik üretiminde en yüksek 

oranda kullanlan yakt olma niteliinin 2030 ylna kadar deimeyecei öngörülmektedir. 

22 


2.2. Dünya Kömür Sektörü Pazar Durumu 

Dünya kömür ticaret hacmi, 2006 ylnda 815 milyon tona ulamtr (WCI 2007). En büyük 

ihracatç 231 milyon ton ile Avustralya’dr. Dünya kömür ihracatnn %80’i 6 ülke tarafndan 

gerçekletirilmektedir: Avustralya, Endonezya, Rusya, Güney Afrika, Çin ve Kolombiya . 

Kömür ithalatnda ise, Asya-Pasifik bölgesindeki 3 ülke %40 ile en büyük pay almaktadr: 

Japonya, Güney Kore ve Tayvan. 2006 yl itibariyle Japonya, küresel ticareti yaplan 

kömürün %21,8’ini satn almtr. Elektrik ya da s üretimi amacyla kömür ithal eden ülkeler 

arasnda; Almanya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, rlanda, talya, Japonya, Güney 

Kore, Hollanda ve Portekiz bulunmaktadr. 

Elektrik ya da s üretimi amacyla kömür ithal eden ülkeler arasnda; Almanya, Belçika, 

Danimarka, Finlandiya, Fransa, rlanda, talya, Japonya, Güney Kore, Hollanda, Portekiz ve 

Türkiye de bulunmaktadr. 

Dünya kömür ticaretinin yaklak tamam takömürüne ilikindir. Linyit kömürünün ülkeler 

arasnda tanmas ya da ticareti yoktur. Küresel ölçekte ticareti yaplan takömürünün iki 

ana kullanm amac bulunmaktadr: Elektrik üretimi (buhar kömürü) ve demir çelik 

endüstrisinin kullanm için kok üretimi (koklaabilir kömür). 2006 yl rakamlarna göre dünya 

kömür ticaretinin %73’ü buhar kömürü ve %27’si ise kok kömürüdür (WCI 2007). 2008 

ylnda Dünya kömür ticareti 938 milyon tona çkmtr. Bu deerin 262 milyon tonu (%28’i) 

kok kömürü, 676 milyon tonu (%72’si) elektrik üretiminde kullanlan buhar kömürüdür. 

2.3. Elektrik Üretiminde Kömür 

Yaplan aratrmalara göre kömüre dayal elektrik üretimi 2003 ylndaki 6.681 TWh’den 2030 

ylnda 11.590 TWh’ye yükselecek ve kömürün enerji kaynaklar içerisindeki pay %37 

olacaktr. Gelimekte olan ülkelerde ise, kömüre dayal elektrik üretimi 3 katndan fazla 

artacaktr. 

Petrol ve doal gaz rezervlerinin belirli bölgelerde toplanm olmas ve fiyatlarndaki yüksek 

deikenlik derecesi, nükleer kaynaklarn atk sorunu ve kamuoyu tepkisi, yeni-yenilenebilir 

kaynaklarn yüksek maliyetleri, kömürü, günümüz dünyasnda elektrik üretiminde en yaygn 

kullanlan yakt konumuna getirmitir. 

Bir ülkede zengin kömür rezervlerinin bulunmas, o ülke için enerji arz güvenliinin 

salanmas bakmndan çok büyük bir avantaj anlamna gelmektedir. Dünya enerji üretim ve 

tüketiminin gelecekte de ayn eilimi göstermesi durumunda, elektrik üretiminde kömür 

kullanmnn giderek daha da artaca kolaylkla öngörülebilir. 

2006 yl itibariyle dünya elektrik enerjisi üretiminde kömür %41 orannda kullanlmtr (WCI 

2007). Kömür rezervleri bakmndan en zengin 20 ülkenin elektrik üretimindeki kömür 

kullanm ise ortalama %46’dr. Söz konusu 20 ülke içerisinde 10’u elektrik üretiminde kaynak 

kullanmnn en az yarsndan fazlasn kömür kaynaklarna dayandrmtr. Bu ülkelerdeki 

elektrik üretiminde kömür kullanm paylar, 2006 yl itibariyle, Polonya’da %93, Güney Afrika 

Cumhuriyeti’nde %92,8, Çin ve Avustralya’da %79, Kazakistan’da %71, Hindistan’da %70, 

Çek Cumhuriyeti’nde %67, Yunanistan’da %64, Almanya ve ABD’de ise %51 eklindedir 

(IEA 2006). 

2.4. Türkiye Kömür Rezervleri 

Ülkemizde, çok snrl doal gaz ve petrol rezervlerine karn, 560 milyon tonu görünür 

olmak üzere, yaklak 1,3 milyar ton takömürü ve 12,3 milyar ton linyit rezervi 

bulunmaktadr. Özellikle 2005-2008 yllar arasnda EÜA tarafndan finanse edilen ve MTA 

tarafndan uygulanan Afin-Elbistan Linyit Havzas detayl linyit aramalar ve dier 

havzalarda TK tarafndan desteklenen ve MTA tarafndan yaplan arama çalmalar ile 

Türkiye linyit rezervi önemli ölçüde artrlmtr. Bu artn en önemli bölümü Afin-Elbistan 


Linyit Havzas’ndadr. Linyit rezervleri ülke geneline yaylmtr. Hemen hemen bütün corafi 

bölgelerde ve 37 ilde linyit rezervlerine rastlanlmaktadr. Linyit rezervlerinin %21’i TK, geri 

kalan ise EÜA, MTA ve özel sektör elindedir. 

Bununla beraber, ülkemizin linyit potansiyeli henüz tam olarak ortaya konmu deildir. 

Linyit rezervlerimizin çounluu 1976–1990 yllar arasnda bulunmutur. Bu dönemden 

sonra kapsaml rezerv gelitirme etüt ve sondajlar 2005-2008 yllar arasndaki linyit arama 

çalmalardr. 

Enerjide da bamllmzn giderek artmas yannda pahal oluu, yerli kaynaklara daha 

fazla yönelmemizi gerektirmitir. Bu anlayla “Linyit Rezervlerimizin Gelitirilmesi ve Yeni 

Sahalarda Linyit Aranmas” Projesi TK koordinatörlüünde, teknik olarak MTA’nn 

öncülüünde ve sorumluluunda, ET Maden,TPAO, EÜA, TTK ve DS’nin katlm ile 2005 

ylnda balatlmtr. Proje ile bata MTA ve TK arivlerindeki linyit arama raporlar olmak 

üzere dier kurulularn kömürle ilgili verileri deerlendirilerek aratrlacak alanlar 

belirlenmitir. 

Bu projeler çerçevesinde linyit havzalarnda yaplacak jeolojik ve jeofizik etütler, sondajl 

aramalar, su, petrol, doal gaz ve bor gibi farkl amaçlarla yaplm ve yaplacak olan 

sondajlardan elde edilen loglar üzerinde yaplacak geçmie dönük analizler yardm ile yeni 

rezervlerin belirlenmesine çallacaktr. 2005-2010 yllarn kapsayan 6 yllk dönem içinde 

yaklak 30 000 km² etüt, 170 000 m sondaj yaplmas planlanmtr. Daha sonra bu 

projenin kapsam geniletilmi; MTA Genel Müdürlüü koordinatörlüünde “Türkiye Maden 

ve Jeotermal Kaynak Rezervlerinin Gelitirilmesi ve Yeni Sahalarn Bulunmas Projesi”ne 

dönütürülmütür. Çalmalar bu kapsamda sürdürülmektedir. 

Bu çalmalar ile Afin-Elbistan Linyit Havzas dnda Trakya havzasnda, Soma 

havzasnda, ve Karapnar havzasnda yeni kömür sahalar bulunmu, bilinen sahalarda ise 

rezerv artlar salanmtr. 

Yaplan çalmalarda Afin - Elbistan havzasnda 1.915.000.000 ton, Konya Karapnar 

havzasnda 1.280.000.000 ton, Eskiehir Alpu’da 275.000.000 ton, Trakya havzasnda 498 

000 000 ton, Soma Eynez havzasnda 170 000 000 ton olmak üzere toplam 4.138.000.000 

ton rezerv art salanm olup 8,3 milyar ton olan toplam linyit rezervimiz 12,3 milyar tona 

ulamtr. 

2.5. Türkiye’de Kömür Kullanm Alanlar 

Ülkemizdeki linyit üretimi; Enerji Sektörü (Termik Santral), Sanayi Sektörü ve Isnma (teshin) 

Sektörü olmak üzere 3 ana sektörün taleplerinin karlanmasna yöneliktir. 2007 yl itibariyle, 

linyit üretiminin %48’i TK, geri kalan ise EÜA ve Özel sektör tarafndan yaplmtr. Linyit 

tüketiminde en büyük pay %76 ile termik santrallere ait olup, bu oranlar sanayide %10, 

snma sektöründe ise %14’dür. 

Türkiye kömür üretimi 2007 ylnda takömüründe 2462000 ton, linyitte 72121000 ton 

olmutur. Özellikle linyit üretiminde görülen bu önemli artn nedeni Afin-Elbistan 

Havzas’nda yaplan üretimdir. 

2008 ylnda ta kömürde %5,6 artla üretim 2601000 tona ulamtr. Ayn dönemde linyit 

kömürü üretimi 76171000 tona ulamtr. Bu art bir önceki yla göre takömüründe olduu 

gibi %5,6 olmutur. 

2007 ylnda ta kömür ithalat 22946000 ton iken 2008 ylnda ithalat %15 seviyesine 

düerek 19489000 ton olmutur. 

24 


2009 ylnda ise hem ta kömüründe hem de linyit kömürü üretiminde art beklenmektedir. 

Ekonomik krize ramen bu tüketim artnn nedeni doal gaz fiyatlarnn snma ve elektrik 

üretim sektörlerinde yerli kömüre yönelmeyi hzlandrmasdr. 

2.5.1. Enerji Sektörü (Termik Santral) 

Kamuya ait linyit sahalar için yaratlan projelerin yllk toplam tüvenan üretim kapasitesi 

78,735 milyon ton’dur. TK’nin tüvenan bazda proje kapasitesi 46,150 milyon ton, satlabilir 

linyit baznda proje kapasitesi 41 milyon ton’dur. Bu satlabilir kapasitenin 34,035 milyon tonu 

4209 MW kurulu gücündeki termik santrallere, 6,73 milyon tonu ise snma ve sanayi 

sektörüne yöneliktir. 

Ayrca, EÜA Genel Müdürlüü termik santrallara vermi olduu 23,5 milyon ton/yl linyit 

miktarn, Elbistan Termik Santral ilave ünitelerinin devreye girmesiyle 2010 ylndan itibaren 

kademeli olarak arttrarak 40 milyon ton/yl’a çkarmay programlamtr. Türkiye’de 2010 

ylnda linyitin enerji sektöründe paynn %30’a çkmas beklenmektedir. 

Elektrik üretiminde maliyet açsndan hidrolikten sonra ikinci srada linyitin yer almas ayrca 

son yllarda yerli kaynak üretim ve kullanmna arlk verilmesi gelecek yllarda linyitin 

elektrik üretimindeki payn arttraca izlenimini vermektedir. 

2.5.2. Çimento Sektörü 

Ülkemizde kurulu 60 çimento fabrikas, 2008 yl deerleriyle 51,43 milyon ton çimento 

üretimi yapmtr (TÇMB). 

Sektörde yakt olarak; petrokok, ithal takömürü, ithal ve yerli linyit, az miktarda fuel-oil ve 

doalgaz kullanlmakta olup, maliyetin %30’unu yaktlar oluturmaktadr. Kullanlan 

petrokokun sl deeri 7.500 Kcal/kg, ithal takömürün 6.300 Kcal/kg, yerli takömürün 6.000 

Kcal/Kg, yerli linyitin 3.500-4.500 Kcal/kg’dr. 

Sektörün yllk yakt ihtiyac, 5.000 Kcal/kg ve %3 kükürt içerikli kömür baznda 6,5 milyon 

tondur. 

Çimento fabrikalarnda yaktlar muhtelif oranlarda kartrlarak kullanlmakta, 2.000 kalori ile 

4.500 kalori arasnda da linyit kullanlabilmektedir. 

2.5.3. eker Sektörü 

Ülkemizde, 21 adedi yakt olarak kömür kullanan toplam 30 adet eker Fabrikas 

bulunmaktadr. Kömür kullanan fabrikalarda kalori deeri düük (2.200-3.800 Kcal/kg) ve 

yüksek (4.000-4.500 ve üzeri) olmak üzere iki snf kömür kullanlmaktadr. Bu fabrikalarn 

yllk linyit ihtiyaçlar 900.000 ton civarndadr. 

1,8 milyon ton/yl üretim kapasitesine sahip eker fabrikalarnn 2000-2008 yllar arasnda 

talebe bal olarak eker üretimleri ortalama 1,2 milyon ton/yl olmutur. Önümüzdeki 2009- 

2013 yllar arasnda da arz-talep dengesinin aynekilde devam edecei, sektörde kullanlan 

linyit tüketiminde önemli bir deiiklik olmayaca öngörülmektedir. 

2.5.4. Toprak Sektörü 

Ülkemizde 600’e yakn tula ve kiremit fabrikas olduu, bunlarn büyük bir ksmnn tula, bir 

ksmnn da hem tula hem kiremit ürettii bilinmektedir. Bunlarn üretim kapasitesi ise inaat 

sektöründeki gelimelere bal olarak artp azalmaktadr. Türkiye’deki toprak sanayinde 

kullanlan yakt 3.000-4.000 Kcal/kg sl deerdeki linyittir ve bir kaç dnda piirme frnlar 

buna göre dizayn edilmitir. Ancak, hava kirliliinin youn olduu baz büyük kentlerimizde 

doalgaz kullanmna geçmeleri beklenmektedir. Linyit kullanm miktar ise yllara göre 

deikenlik göstermekle birlikte yaklak 3 milyon ton/yl’dr. 


naat sektöründe önümüzdeki yllarda beklenen canlla paralel olarak tula ve kiremit 

fabrikalarnn üretim kapasitelerini arttrmalar beklenmektedir. Sektörün istedii nitelikte 

kömürün hazrlanmas halinde, bu sektördeki yerli linyit miktarnn 4 milyon ton/yl’a çkaca 

tahmin edilmektedir. 

2.5.5. Isnma Sektörü 

Ülkemizin snma sektöründeki kömür ihtiyac yaklak 14 milyon ton civarndadr. 2008 yl 

itibari ile Ülkemizin yaklak 17 milyon ton kömür ihtiyac olduu görülmektedir. Bu kömür 

ihtiyacnn yaklak yars ithalat yoluyla, yars ise TK ve dier yerli kömür üreticileri 

tarafndan karlanmaktadr. 

lk olarak 1989 ylndan balayarak günümüze kadar hzla artan ithal kömür ve son yllarda 

kullanm ve yaylm alan artan doalgaz nedeniyle Isnma sektöründeki linyitin pay 

gerilemitir. 

1988’den itibaren Ankara’da, 1992’den itibaren de stanbul, Eskiehir, zmit ve Bursa’da 

konutlarda ve sanayide kullanlmaya balayan doalgazn yaylm ve kullanmnn hzla 

artaca, 21 yerleim yerinde ihaleyi kazanan irketlere lisans verildii ve 11 yerleim yerinde 

daha doalgazn kullanlmaya balanld, 20 yerleim yerinde ihale aamasnda olduu, 22 

yerleim yerinde ise ihale çalmalarnn devam ettii, 2012 ylndan itibaren ise hemen 

hemen bütün illerimizde doalgaz kullanmnn balayaca göz önüne alndnda, kömür 

iyiletirilmesine ilikin tesislerin saysn ve kalitesini arttrarak, çevre kriterlerine uygun 

kömürlerin hazrlanmas ve piyasa koullarnda yaplacak bir fiyatlandrma ile ithal kömürle 

rekabeti sürdürerek linyitin snma sektöründeki pazar payn koruyabilmesi mümkün 

gözükmektedir. 

Hatta, düük kalorili kömürlerin snma sektöründe kullanlabilmesine ilikin dumansz kazan 

ve soba teknolojilerinin gelitirilmesi ve Çevre Yönetmeliinde yaplacak deiikle linyitin 

snma sektöründe ki pazar payn arttrmas beklenebilir. 

2.5.6. Dier 

Orta ve küçük ölçekteki sanayi kurulularnn (besicilik, ya, tekstil, tuz fabrikalar vb.) linyit 

ihtiyaçlar, ülkenin büyüme hzna ve ekonomik geliime paralel olarak artma eilimi 

göstermektedir. Ancak, Büyük ehirlerde kurulu baz sanayi tesislerin çevre yönetmelii 

nedeniyle doalgaza geçme zorunluluu da dikkate alnrsa 2015’li yllara kadar bu sektör 

kapsamndaki kurulularn kömür taleplerinin 2,5-3 milyon ton aralnda devam etmesi 

beklenmektedir. 

2.6. Elektrik Arz Güvenilirliine Katklar 

Enerji ihtiyacnn %70’ini dardan temin etmek durumunda olan bir ülke olarak yaanan 

doalgaz krizleri dikkate alndnda yerli kaynan ve arz güvenliinin ne kadar önemli 

olduu bir kez daha gözler önüne serilmitir. 

Afin-Elbistan Havzas’nda ve dier kömür havzalarnda imdiye kadar yatrm yaplmayan 

veya çok az yatrm yaplan kömür sahalarn hzla özel sektöre açarak enerji alannda yerli 

kaynak orannn artrlmas dorultusunda aadaki sahalarda özel sektörün yatrm 

yapmas tevik edilmektedir. 

A-Tekirda-Saray’da 2*150 MW 

B-Bolu-Göynük’de 2*135 MW 

C-Çankr- Orta’da 2*135 MV 

E-rnak-Silopi’de 135 MW 

F-rnak’da 2*135 MW 

26 


Bunlara ilaveten; 323 milyon ton kömür rezervine sahip TK’nin Adana Tufanbeyli‘deki 

sahalar termik santral kurmaya elverili sahalar arasnda yer almaktadr. 

Ayrca, Bingöl Karlova’da asgari 75 MW gücünde bir termik santral kurulmas art ile devlet 

ve özel sektör ibirliini içeren bir modelin etüt çalmas yaplmaktadr. 

Dier yandan; EÜA’n uhdesinde olan Eskiehir-Mihalççk sahasnn iletilebilir 20 milyon 

ton rezerv içeren ksm , en az 100 MW termik santral kurdurmak art ile rödövans karl 

ilettirilmek üzere alnmtr. Ayn saha mücavirinde kömür sahas bulunan Kömür letmeleri 

A.. vastasyla 150 MW gücünde termik santral kurdurmak üzere ihale edilmitir. Firma 

2*135 MW gücünde termik santral kurmak üzere lisans alm olup faaliyetlerine devam 

etmektedir. 

2.7. AR-GE Faaliyetleri 

Kömür konusunda Aratrma-Gelitirme (Ar-Ge), Ürün-Gelitirme (Ür-Ge), ve Proses- 

Gelitirme çalmalarnn belirlenip aktif hale getirilmesi için çeitli ulusal ve uluslar aras 

aratrma kurumlar ve üniversiteler ile sürekli ibirlii içinde bulunan TK, dünyada gelien 

temiz kömür teknolojilerinden yararlanmak için bir dizi Ar-Ge faaliyetlerini ve projelerini 

yürütmektedir. 

Bu kapsamda; Üniversiteler ve aratrmac Kurum ve Kurulularla dorudan ibirlii yapmak, 

Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinde bulunmak, teviklerden yararlanmak ve uygun ibirlii 

platformlar oluturmak üzere çalmalar yaplmaktadr. 

TK tarafndan ele alnan dier bir Ar-Ge çalmas olarak; Ülkemiz linyitlerinden kalorisi 

yüksek, kükürt ve oksitleri, NOx, CO2 ve toz emisyonlar düük temiz kömür elde edilmesi, 

ayrca kömürden gaz ve sv yakt üretimi ile ilgili teknolojik aratrmalar yaplmas 

planlanmaktadr. Bu amaçla Tunçbilek’te kurulacak 250kg/saat kapasiteli pilot tesiste 

linyitlerimiz gazlatrlarak, sentez gaz, IGCC, svyakt ve muhtelif kimyasallar üretimi için 

aratrma faaliyeti gerçekletirilecektir. 

Ayrca; TK tarafndan kömürün alternatif olarak kullanm yönünde yaplan çalmalar 

sonucunda Konya Ilgn’da Humik Asit pilot tesisi kurulmutur. Deneme üretimine balanm 

olan bu tesiste; leonardit, gidya ve linyit sahalarmzn deerlendirilmesi amacyla Ülkemizde, 

yeni ve doal organik madde düzenleyicisi olarak kullanlabilecek, en önemli maddelerden 

olan hümik ve fülvik asitin pilot ölçekte üretilmesine imkan salanmaktadr. 

3. YENLENEBLR ENERJ 

3.1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar 

Yenilenebilir enerji kaynaklar sürekli olarak yenilenen enerji kaynaklardr. Doada çok farkl 

ekillerde bulunabilir; dorudan veya dolayl bir ekilde güneten veya yer kabuunun 

derinliklerinden çkarlan sdan elde edilir. Güne, rüzgâr, biyokütle, biyo yaktlar, jeotermal, 

hidrolik güç, okyanus kaynaklar (dalga ve med-cezir) ve yenilenebilir kaynaklardan elde 

edilen hidrojen enerjisi bu tanm içerisinde yer alr. 

Yenilenebilir enerji kaynaklarndan çok eski çalardan beri su pompalanmasnda, tahllar 

öütmede, ürünleri kurutmada, su stlmasnda ve yelkenli gemilerde yararlanlmaktadr. 

Buharl makinelerin kefi ile balayan sanayileme, önce Avrupa daha sonra Amerika’da 

yenilenebilir enerjilerin kullanmnn aamal olarak azalmasna neden olmutur. Ancak 1973 

ylnda yaanan petrol krizi ilk kez enerji kaynaklar konusunda bir güvensizlik ortam 

yaratmtr. Bu güvensizlik ortam bütün dünyada yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarna 

kar youn bir ilgiye neden olmutur. 1990'l yllarda gündeme gelen çevre bilinci ile de; 


atmosfere kirlilik yaratc emisyon vermeyen yenilenebilir enerji kaynaklarnn teknolojilerinin 

gelitirilmesi, yaygn olarak kullanm için farkl destekleme politikalar uygulanmaya 

balanmtr. Günümüzde dünyann birçok ülkesinde "enerji temin güvenlii" "enerjinin 

çeitlendirilmesi", “enerjide ithalat bamllnn azaltlmas”, “iklim deiiklii ile mücadele” 

“istihdam yaratma” gibi yararlar ile gittikçe daha fazla kullanlmaktadr. 

3.2. Dünya’da Yenilenebilir Enerji Kullanm Durumu 

Grafik 7. Dünya Nihai Enerji Üretiminde Yenilenebilirlerin Pay 

Dünya nihai enerji üretiminde yenilenebilir enerjilerin pay %18’dir. Bunun büyük bir ksmn 

geleneksel biyokütle oluturmakta, bunu büyük hidrolik, scak su/stma, güç üretimi ve 

biyoyaktlar izlemektedir. 

Grafik 8. Dünya Elektrik Üretiminde Yaktlarn Paylar 

YEK olmayan 

atklar % 0,2 Nükleer %14,8 

Doalgaz % 20,1 

Petrol % 5,8 

YEK 

% 18,1 

HES % 16,0 

Kömür % 41 

Yanabilir YEK ve 

Atklar % 1 

Dier (Jeo, 

Rüzgar,Güne, 

Dalga) % 1,0 

Dünya elektrik üretiminde yenilenebilir kaynaklarn pay %18,1 oranndadr. Yenilenebilir 

enerji kaynaklarndan üretilen elektrikte en büyük pay %16 ile hidrolik kaynaklara aittir. Bunu 

atklar ve rüzgâr, güne, jeotermal, dalga vb kaynaklardan elektrik üretimi izlemektedir. 

28 


Grafik 9. Yenilenebilir Enerji kapasiteleri Yllk Ortalama Büyüme Oranlar (2002-2006) 

Yenilenebilir enerji kapasiteleri yllk büyüme oranlarna bakldnda ise ebekeye bal 

güne-pv sistemlerinin %60 ile en büyük büyüme oranna sahip olduu görülmekte bunu 

biyodizel, rüzgâr ve jeotermal stma izlemektedir. Sras ile küçük ve büyük hidrolik, 

biyokütle, jeotermal güç ve biyokütle stma gelimesi dierlerine göre oldukça yava olan 

sektörlerdir. 

3.3. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kullanm Durumu 

3.3.1. Birincil Enerji Kaynaklar Arznda Yenilenebilir Enerjilerin Pay 

2008 yl Türkiye toplam birincil enerji kaynaklar arz 106,27 Mtep olup bunun kaynaklara 

göre dalmlar Grafik 10’da verilmektedir. 

Grafik 10. Türkiye Birincil Enerji Kaynaklar Arznn Kaynaklara Göre Dalm 

(2008 yl) 

Biyokütle 

4,53% 

Doal Gaz 

31,80% 

HES+JEO-e 

2,82% 

Petrol 

29,90% 

Kat yakt 

29,53% 

YEK 

9% 

Jeo s& dier s 

0,95% 

RES-e 

0,07% 

Güne-s 

0,40% 

Biyoyakt 

0,00% 


2008 yl Türkiye toplam birincil enerji arznn 9,319 Mtep’i (%9) yenilenebilir enerji 

kaynaklarndan karlanmtr. Ülkemizin orman, bitki ve hayvan atklarndan oluan biyokütle 

kaynaklar çounlukla geleneksel yöntemler kullanlarak enerjiye dönütürülmektedir. Bu 

miktar yllk birincil enerji arznn %4,52’ini oluturmaktadr. 

Yenilenebilir enerji arznn %51,64’ü biyokütle kaynaklar, %32,2’si hidrolik ve jeotermalden 

elektrik üretimi, %0,72’si rüzgârdan elektrik üretimi, %10,8’ini jeotermal s ve dier s , 

%4,5’ini güne-s ve %0,01’ini biyo yaktlar oluturmaktadr. 

3.3.2. Hidrolik 

Türkiye’nin temel yenilenebilir elektrik enerji kayna hidrolik enerjidir. Dünyann yar-kurak 

bir bölgesinde bulunan Türkiye’de ya, zamana ve bölgelere göre farkllk göstermektedir 

(Harita 2). Karadeniz bölgesi en fazla ya alan bölge olurken, ç Anadolu Bölgesi en az 

ya alan bölgedir. 

Harita 2: Türkiye Ya Dalm 

Harita 3. Türkiye Hidrolik Havzalar 

30 


Hidrolojik çalmalar için Türkiye geneli 25 ana akarsu havzasna ayrlmtr (Harita 3). 

Havzalarn ortalama yllk toplam aklar 186 Milyar m 3 dür. 

DS verilerine göre Türkiye teorik hidroelektrik potansiyeli 433 Milyar kWh,’dir. Bu 

potansiyelin ancak 216 Milyar kWh’lik bölümü teknik olarak deerlendirilebilir durumdadr. 

Teknik olarak deerlendirilebilir potansiyelin ise 140 GWh’lik bölümü ekonomik olarak 

deerlendirilebilir durumdadr. Bu potansiyelin kullanm durumu tablo-10’da verilmektedir. 

Tablo-1: Türkiye Teknik ve Ekonomik HES Potansiyeli Durumu (Ekim-2009) 

HES Dalm Kurulu Güç-MW Üretim Kapasitesi-GWh 

letmede 14 254 49 700 

naat devam eden 8 046 18 300 

Programda 22 700 72 000 

Toplam 45 000 140 000 

Tablodan da görülecei üzere teknik ve ekonomik HES potansiyelinin ancak %35,5’ini 

gelitirilmi bulunmaktadr. 

Grafik 11. Yllara Göre Hidrolik Kurulu Güç 

16000 

14000 

HES Kurulu Güç-MW 

12000 

10000 

8000 

6000 

4000 

2000 

0 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009-Ekim 

Yl 

Yllara göre HES kurulu gücünün geliimi Grafik 11’de görülmektedir. Hidroelektrik kurulu güç 

yllara göre art göstermesine ramen toplam kurulu güç ve toplam enerji üretimindeki pay 

düü eilimindedir. 2000 ylndaki hidrolik kurulu güç 11175,2 MW toplam kurulu gücün 

%41’ini olutururken, 2008 ylnda bu deer 13828,75 MW ve %33’tür. 

Yenilenebilir temiz enerji kaynaklarndan biri olan hidroelektrik potansiyelin gelitirilmesi 

amacyla HES tesislerinin kurulmas ve iletimi kamunun yan sra, 3096 ve 4628 sayl 

kanunlarn yürürlüe girmesiyle de özel sektör enerji üretiminde yerini almtr. 2009 yl ekim 

ay itibaryla 207 adet HES tesisi isletmeye açlm olup, toplam 14254 MW kurulu güçteki 

HES santralleri EÜAS ve özel sektör tarafndan isletilmektedir. Her gecen gün bu say hzla 

artmaktadr. Özellikle 5346 sayl YEK Kanunu ile verilen tevikler sonucunda nehir ve kanal 

tipi bata olmak üzere küçük hidroelektrik santrallerin kurulmas artmtr. letmedeki HES 

tesislerinin dalm tablo 2’de verilmektedir. 


Tablo 2: letmedeki HES’lerin Dalm 

Kurum/Kurulu 

Say 

Adet 

Toplam Kurulu 

Güç-MW 

Toplam Üretim 

Kapasitesi 

GWh 

EÜA 106 11628 41375 

YD (3096-3996) 18 970 3880 

Serbest Üretim irketleri, 73 994,2 2386 

Otoprodüktör 

Otop Grubu (4628) 

Özelletirilmi 7 92 1939 

letme Hakk Devri 3 570 160 

Toplam 207 14254 49740 

Grafik 12’de yllara göre hidrolik enerji üretimi görülmektedir. Hidrolik santrallerin üretimlerinin 

genellikle su gelirlerine bal olarak deikenlik gösterdii görülmektedir. Hidrolik 

kaynaklardan elektrik enerjisi üretimi 2000’li ylnda toplam elektrik üretiminin %24’ünü 

karlarken yllar içerisinde azalarak 2008 ylnda %16,7’ye kadar dümütür. 

Grafik 12. Hidroelektrik Enerji Üretiminin ve Türkiye Toplam Üretimindeki Paynn 

Deiimi 

Yl 

Hidrolik Üretim-TWh 

50 

45 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

Yl 

% Toplam Üretimdeki Pay 

Hidrolik Üretim-TWh 

Toplam Üretimdeki Pay 

HES enerji üretmek üzere EPDK’ya yaplan bavurular, DS ile su kullanm anlamas 

imzalanan, lisans verilen, ina ve iletmede olan projelerin saylar Grafik 13’de ve 

lisanslandrlm HES projelerinin kurulu güçlerine göre dalm Grafik 14’de 

gösterilmektedir. 

32 


Grafik 13. EPDK’ya Bavuran HES Projelerinin Gelime Durumlar 

25000 

24232 

22538 

Toplam Kurulu Güç-MW 

20000 

15000 

10000 

5000 

1583 

1547 

15086 

556 617 235 994 73 

0 

Toplam proje 

says 

Toplam 

bavuru 

says 

Lisans 

verilenler 

Su Kullanm 

Anlamas 

imzalam 

SKA 

imzalamina 

halinde 

letmede 

olan 

Toplam Kurulu Güç-MW 

Adet 

Grafik 14. Lisanslanm HES Projelerinin Kurulu Güçlerine Göre Dalmlar 

Lisanlandrlm HES Projelerinin Güç Dalm 

5000 

4000 

3000 

2000 

1000 

0 

0-10 MW 50-100 MW 50-200 MW >200 MW 

Adet 234 196 48 11 

Toplam Kurulu Güç 1273 4605 4373 3158 

3.3.3. Rüzgâr 

Türkiye Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlas (REPA), Türkiye rüzgâr kaynaklarnn 

karakteristiklerini ve dalmn belirlemek amacyla EE tarafndan 2006 ylnda üretilmitir. 

Bu atlasta verilen detayl rüzgâr kayna haritalar ve dier bilgiler rüzgâr enerjisinden elektrik 

üretimine aday bölgelerin belirlenmesinde kullanlabilecek bir alt yap salamaktadr. 

Yllk ortalama deerler esas alndnda, Türkiye’nin en iyi rüzgâr kayna alanlar ky 

eritleri, yüksek bayrlar ve dalarn tepesinde ya da açk alanlarn yaknnda bulunmaktadr. 

Açk alan yaknlarndaki en iddetli yllk ortalama rüzgâr hzlar Türkiye’nin bat kylar 

boyunca, Marmara Denizi çevresinde ve Antakya yaknnda küçük bir bölgede meydana 

gelmektedir. Orta iddetteki rüzgâr hzna sahip geni bölgeler ve rüzgâr gücü younluu 

Türkiye’nin orta kesimleri boyunca mevcuttur (Harita 4). 


Harita 4. Yer Seviyesinden 50 m Yüksekteki Rüzgâr Hzlar 

Tablo 3: Türkiye Rüzgâr Potansiyeli (50 m yükseklikte) 

Rüzgâr 

Kaynak 

Derecesi 

Rüzgâr 

Snf 

50 m’de 

Rüzgâr Gücü 

Yo.(W/m 2 ) 

50 m’de 

Rüzgâr Hz 

(m/s) 

Toplam Alan 

(km 2 ) 

Rüzgârl 

Arazi 

Yüzdesi 

Toplam 

Kurulu Güç 

(MW) 

Orta 3 300-400 6.5-7.0 16 781.39 2.27 83 906 

yi 4 400 – 500 7.0-7.5 5 851.87 0.79 29 259.36 

Harika 5 500 – 600 7.5-8.0 2 598.86 0.35 12 994.32 

Mükemmel 6 600 – 800 8.0- 9.0 1 079.98 0.15 5 399.92 

Srad 7 > 800 > 9.0 39.17 0.01 195.84 

Toplam 26 351.28 3.57 131 

756.40 

Türkiye rüzgâr atlas (REPA)’nda yer seviyesinden 50 metre yükseklikteki rüzgâr 

potansiyelleri incelendiinde Ege, Marmara ve Dou Akdeniz bölgelerinin yüksek potansiyele 

sahip olduu görülmektedir. REPA verilerine göre 7 m/s’den büyük rüzgâr hzlar göz önüne 

alndnda Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli 47,849.44 MW olarak belirlenmitir. 

34 


Türkiye’de ebekeye bal rüzgâr enerjisi ile elektrik üretimi 1998 ylnda balam ve 

özellikle 2005 ylndan itibaren özellikle 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kanunun çkmasndan 

sonra kurulu güç ve enerji üretiminde her yl yüzde yüzün üzerinde art göstererek ksmen 

veya tamamen iletmede olan 26 adet rüzgâr santrali ile 2009 yl ekim aynda sonunda 

646,45 MW’a ulamtr. (Grafik 15). 

Grafik 15. Türkiye Rüzgâr Kurulu Gücünün Geliimi 

Kurulu Güç-MW 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

8,7 

8,7 

18,9 

18,9 

18,9 

20,1 

20,1 

20,1 

646,45 

363,7 

146,3 

51 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

Ylda Kurulan Güç Toplam Kurulu Güç 

2009-Ekim 

Yl 

Rüzgâr santrallerinden üretilen elektrik enerjisi de Grafik 16’dan da görülecei gibi hzl bir 

art göstermektedir. 

Grafik 16. Rüzgârdan Elektrik Enerjisi Üretiminin Yllara Göre Deiimi 

900 

800 

700 

600 

Üretim- MWh 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Rüzgar Enerji Üretim 5,5 20,5 33,4 62,4 48 61 58 59 129 357 846 

Yllar 

Rüzgâr piyasasnn canllnn ölçülmesinde en önemli faktör bir önceki yla göre büyüme 

orandr. Rüzgâr enerjisinde büyüme oran 2004 ylndan beri sürekli art göstermekte olup 

dünya yllk ortalama büyüme %25’den fazladr. 

Halen Marmara bölgesinde 13, Ege Bölgesinde 11, Dou Akdeniz bölgesinde rüzgâr santrali 

ebekeye bal olarak enerji üretmektedir. 


Grafik 17. Rüzgâr Santrallerinin Bölgelere Göre Dalm 

Kurulu Güç-MW/Adet 

350 

340,25 

300 

251,2 

250 

200 

150 

100 

55 

50 

13 

11 

2 

0 

Marmara Bölgesi Ege Bölgesi Dou Akdeniz 

Kylar 

Bölgeler 

Marmara bölgesinde Balkesir, stanbul, Çanakkale, Ege bölgesinde zmir, Manisa, Aydn, 

Mula, Dou Akdeniz çevresinde Osmaniye ve Hatay rüzgâr santrallerinin youn olarak 

kurulduu illerdir. 

Grafik 18. EPDK’ya Yaplan Rüzgâr Enerjisi Proje Bavurularnn Durumu 

35000 

31918 

30000 

Toplam Güç-MW 

25000 

20000 

15000 

10000 

5000 

3386 

646,45 850 850,9 

39,6 

0 

Lisans 

verilen 

letme 

naat 

Uygun 

bulma 

Lisans verilen letme naat Uygun bulma nc.&De Bavuru 

nc.&De 

Bavuru 

Günümüze kadar EPDK’ya yaplan rüzgâr enerjisi proje bavurularnn durumu Grafik 18’de 

verilmektedir. Grafikten de görülecei gibi lisans verilen projelerin ancak %19’u iletmede, 

%25’i ina halinde geri kalan ise halen santraln kurulmas ile ilgili kredi bulma, gerekli izinleri 

alnmas, türbinlerin siparii, vb. ilemleri nedeniyle beklemektedir. Bunlarn yan sra 1 

Kasm 2007 tarihli bavurularn oluturduu 31918 MW’lk 724 adet proje iki yl akn bir 

süredir inceleme ve deerlendirme aamasndadr. 

3000 MW’ aan güçte rüzgâr enerji santral projesi lisans alm olmasna ramen iletmede 

olan santrallerin ancak 645 MW’a ulaabilmesi sektörde baz sorunlar olduunu 

göstermektedir. Rüzgâr enerjisi yatrmlarnn gecikmesinde etkisi olan hususlar: 

Kanun, yönetmeliklerde çok sk deiiklik yaplmas ve yeni kurallar getirilmesi, 

- Lisans almadan inaata balamaya kadar olan süreçte izin prosedürleri ile ilgili açk ve 

anlalr klavuzlarn olmamas, 

- lgili kurumlar arasnda koordinasyon eksiklii, izinlerle ilgili ilemlerin uzun sürmesi ve 

bürokratik engeller 

36 


- ebeke balant ile ilgili snrlamalar, 

- ebeke güçlendirmesi veya RES TM, yeni hat veya yeni ebeke yaplmas ile ilgili 

prosedürün belirsizlii, 

- Projelerde yeterli rüzgâr ölçüm verilerinin bulunmamas ve güvenilir potansiyelin 

belirlenmesi için yeniden ölçüm yaplmasnn yaratt gecikmeler, 

- YEK Kanunu ile salanan teviklerin yetersiz bulunmas, 5346 sayl YEK Kanunu 

deiiklik teklifindeki deiiklik beklentileri, 

- Mevcut Kanun’da yerli üretime yönelik teviklerin bulunmamas bu nedenle yerli üretim 

avantajnn yeterince kullanlamamas bunun sonucunda yerli ve yenilenebilir bir kaynak 

olan rüzgâr enerjisi ekipmanlarnda da bamllk, proje maliyetlerinin yükselmesi, temin 

sürelerinin uzamas, iletme& bakm maliyetlerinin artmas, muhtemel arzalara müdahale 

süresinin uzamas, 

- Yatrmclarn sermaye skntlar ve yaanan küresel ekonomik kriz nedeniyle finansman 

bulmann zorlamas, 

- Piyasada çantac tabir edilen ve gerçek yatrmc olmayanlarn mevcudiyeti, bu tür proje 

satlarnn engellenememesi, 

- Firmalarn Finansman kabiliyetlerine ve deneyimlerine baklmamas bunun sonucunda 

yaanan gecikmeler veya gerçekleemeyen projelerin yaplabilecek projelerin önünü 

tkamas, 

- 1 Kasm 2007 tarihinde yaplan RES bavurularn deerlendirmenin sonuçlandrlmasna 

yönelik somut admlar atlamamas, proje deerlendirme ile ilgili objektif kriterlerin 

olmamas, getirilen kurallarn sk sk deitirilmesi, 

- ebeke balants ile ilgili getirilmesi düünülen katk pay ihalesinin projelere ilave 

maliyetler getirmesi, bu durumun lisans verilen projelerin gerçekleme ansn azaltmas 

olarak sralanabilir. 

3.3.4. Jeotermal 

Türkiye jeotermal potansiyeli konusunda iki tür kaynak kategorisi üzerinde durulmaktadr: 

(1) 3 km derinlikten daha s derinliklerdeki hidrotermal kaynaklar ve 

(2) yerküredeki s aks kullanlarak elde edilen jeotermal potansiyel. 

Bugüne kadar yaplan çalmalar Türkiye’nin ilk 3 km derinliindeki jeotermal potansiyelin 

3x10 23 J olduunu göstermektedir. 

Monte Carlo tipi olaslkl rezerv (potansiyel) tahmin yöntemi kullanlarak Türkiye genelinde 

toplam 40 adet ortayüksek scaklkl jeotermal (hidrotermal) saha incelenmitir. Bu 

sahalardan elektrik üretimi için elde edilebilecek en düük jeotermal potansiyel snr deeri 

referans scaklnn 100 o C olmas halinde 661 MWe olarak tahmin edilmitir. 

MTA Genel Müdürlüü verilerine göre ise ülkemizde elektrik üretimine uygun 15 adet 

jeotermal saha bulunmaktadr. Bu sahalar çounlukla Menderes grabeni ile Gediz 

Grabeninde yer almaktadr (Tablo 4). 


Tablo 4: Elektrik Üretimine Uygun Jeotermal Sahalar 

Jeotermal Alan Scaklk o C Durum Potansiyeli 

MWe 

Denizli-Kzldere 200-242 Kurulu güç 15 MW olup saha özelletirildi 85 

Aydn-Germencik 200-232 47,4 MW santral iletmede 130 

zmir-Balçova 136 Konut stmas ve termal uygulama 5 

zmir-Dikili 130 Sera stmas 30 

Çanakkale-Tuzla 174 7,5 MW 2009’da iletmeye girdi. 80 

Aydn-Salavatl 171 Mevcut 8 MW kurulu güce ilave 9,5 MWe ina 65 

aamasnda 

Kütahya-Simav 162 Konut stmas ve termal uygulama 35 

zmir-Seferhisar 153 3,2 MW proje aamasnda, sondajlar devam ediyor 35 

Manisa-Salihli- 150 MTA tarafndan ihale edildi 20 

Caferbeyli 

Aydn-Sultanhisar 145 MTA tarafndan yeniden ihale edilecek 20 

Aydn-Ylmazköy 142 MTA tarafndan ihale edilecek 20 

Aydn-Hdrbey 143 10 

Aydn-Atça 124 MTA tarafndan ihale edildi 5 

Manisa-Alaehir- 213 MTA tarafndan ihale edildi 30 

Kavakldere 

Aydn-Umurlu 155 MTA tarafndan ihale edildi 25 

Aydn-Nazilli 188 MTA tarafndan yeni bulunan saha Saha gelitirme 

çalmalar sürüyor 

Toplam Teknik ve Ekonomik Potansiyel 600 

MTA tarafndan elektrik üretimine uygun birçok saha kefedilmesine ramen yasal ve idari 

sorunlar nedeniyle 1984 ylnda iletmeye alnan Sarayköy Jeotermal santralinden baka 

jeotermal santrali 2008 ylna kadar kurulamamtr. 2005 ylnda 5346 sayl Yenilenebilir 

Enerji Kanunu ile 13.6.2007 ylnda yürürlüe giren 5686 sayl Jeotermal Kaynaklar ve Doal 

Mineralli Sular Kanunun çkmas ile jeotermal kaynaklarn aranmas, iletilmesi ve elektrik 

enerjisinin üretimi yasal bir düzenlemeye kavumutur. Bunun sonucunda santrallerin kurulu 

gücü ksa sürede art göstererek 2008 yl sonunda 29,8 MW, 2009 yl Ekim sonu itibariyle 

ise yüzde yüzün üzerinde artarak 77,2 MW'a ulamtr (Grafik 19). Jeotermal santrallerden 

üretilen elektrik enerjisi de artmaktadr (Grafik 20). Halen toplam kurulu gücü 89,5 MW olan 

üç santralin inas sürmektedir. 

38 


Grafik 19. Türkiye’nin jeotermal enerji santrallerinin yllara göre deiimi 

K GÜÇ-MW 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

77,2 

29,8 

15 

15 

1 

1 

3 

4 

1984 2007 2008 2009-Ekim Yl/Adet 

K.Güç Santral-Adet 

Grafik 20. Jeotermal elektrik üretimi geliimi 

Jeotermal Elek Üretim -GWh 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

Yl 

Grafik 21. EPDK Jeotermal Bavurularnn Durumu 

120 

103,7 

Kurulu Güç-MW/adet 

100 

80 

60 

40 

20 

7 

77,2 

4 

26,5 

3 

0 

Lisans verilen letmede na halinde 

Lisans alan jeotermal santraller Aydn, Denizli ve Çanakkale illerinde yer almaktadr. 


3.3.5. Biyokütle 

Tarm Bakanl 2005 yl verilerine göre buday, msr, arpa, çavdar, yulaf, dar, piriç, tütün, 

pamuk, ayçiçei, yer fst ve soya gibi tarla ürünleri kullanlabilir artklarndan oluan 

biyokütle potansiyeli 12 963 319 ton’dur. 

Türkiye’deki yenilenebilir ve atk santrallerinin güçlerinin yllara göre deiimi grafik 22’de 

verilmektedir. 2008 ylnda YEK+Atk santrallerinin kurulu gücü 59,65 MW’olup, bu 

santrallerden üretilen elektrik enerjisi ise 2199 GWh/yl’dir. 

Grafik 22. YEK+Atk santralleri Kurulu Gücünün Yllara Göre Deiimi 

60 

YEK-Atk Kurulu Güç-MW 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Yl 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Grafik 23. YEK+Atk Santrallerinden Üretilen Elektrik Enerjisi Deiimi 

YEK+Atk Elek Üretim-GWh 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

Yl 

Türkiye’de son zamanlarda organik atk, biyokütle ve biyogazdan enerji üretimine yönelik 

kamu ve özel sektör yatrmlar artmaya balamtr. Öncelikle büyükehir belediyeleri çöp 

atklarnn çözümüne yönelik olarak atk yakma ve enerji üretim tesisleri kurmaya 

balamlardr. 

40 


Grafik 24. EPDK’dan Lisans Alan Biyogaz, Biyokütle ve Çöp Gaz Santrallerinin 

Durumu 

40 

Kurulu Güç-MW 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

4,12 5,843 5,66 36,224 

2,89 

letme 

na 

0 

Biyogaz Biyokütle Çöp Gaz (LFG) 

Tablo 5. EPDK’daki Biyogaz ve Biyokütle Projelerinin Durumu 

EPDK Projeler 

nceleme&De Lisans Verilen Sonlandrlan 

Adet MW Adet MW Adet MW 

Biyogaz 1 3,48 13 54,68 1 15 

Biyokütle 1 4,0 1 5,8 1 10 

2006 ylndan sonra özellikle baz illerde çöp santrallerinin devreye girmesinin artmas 

nedeniyle biyokütleden elektrik üretimi de artmaya balamtr. 

3.3.6. Güne 

Türkiye güne enerji potansiyeli açsndan zengin bir konumdadr. EE tarafndan gelitirilen 

Güne Enerjisi Potansiyel Atlas (GEPA)’ya göre yllk güne enerjisi elektrik üretimi teknik 

potansiyelinin 380 milyar kWh olarak belirlenmitir. Bu potansiyel güne radyasyonu yllk 

metrekare bana 1650 kWh’den fazla olan 4600 km 2 kullanlabilir alan alnarak 

hesaplanmtr (Harita 5). 

Harita 5. Türkiye Güne Enerjisi Atlas (GEPA) 


REPA’ya göre yllk günelenme süresi 2740 saat/yl (günlük 7,5 saat) 

Ortalama yllk radyasyon 4,17 kWh/m2-gün ( 1522 kWh/m2-yl) 

Türkiye'nin en fazla güne enerjisi alan yerleri güney ksm olup, bata Güney Dou Anadolu 

Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Güney Ege Bölgesi olarak sralanabilir. Güney ve bat ksmlar 

en yüksek potansiyele sahiptir. Bu potansiyele ramen halen ebekeye bal büyük ölçekli 

güne-pv santrali bulunmamaktadr. 

Güne pilleri (güne-pv) ülkemizde çounluu Orman Gözetleme Kuleleri, Türk Telekom, 

deniz fenerleri, üniversite ve kurumlar bata olmak üzere baz yerlerde küçük güçlerin 

karlanmasnda ve aratrma amaçl, otoyol ve park aydnlatmasnda, su pompalama ve su 

artma sistemlerinde küçük güçlerde çatlarda veya binaya entegre olarak kullanlmaktadr. 

Halen kullanlmakta olan güne pili sistemlerin toplam kapasitesi 3000 kW’tr. 

Binaya entegre ebekeye bal güne-pv uygulamalar küçük ölçekte baz sistemlerde 

kullanlmakta olup bu sistemlerin toplam gücü yaklak 1500 kW’tr. Baz örnekler; 

- Toyota Türkiye Sakarya Fabrikas giriinde 14 kW’lk ebeke balantl sistem (176 adet 

x 80 W güne paneli), 

- Mula Üniversitesi rektörlük binas cephe kaplamas 40 kWp( 210 adet 140 Wp, 10 adet 

75 Wp binada, 64 Wp kulelerde), Mula Üniversitesi Yerlekesinde toplam 94 kWp güç 

ile elektrik enerjisi ihtiyacnn %3,5’i karlanmaktadr. 

- Toplam 300 kW gücünde güne enerjili sistem Türk Telekom’un toplam 28 deiik ildeki 

324 SDH merkezinde (SDH;Synchronous Digital Hierarchy) radyolink istasyonu 

kullanlmaktadr. 

- GSM istasyonlarnda (Çeme GSM istasyonu vb) 

Halen çeitli ölçekte yaplm güne enerjili aydnlatma sistemleri baz belediyelerde park ve 

bahçe aydnlatmalarnda (Isparta, Etimesgut, Esenler ve Avclar Belediyeleri vb.) baz 

fabrikalarda (Toyota, Kent ve iecam fabrikalar vb.) otopark aydnlatmalarnda 

kullanlmaktadr. 

Su artma sistemleri baz otellerde (Fethiye Hillside, toplam 5,6 kWp güne-pv sistem (72 

adet 80 Wp gücünde) kullanlmaktadr. 

5346 sayl YEK kanununda yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik üretiminin 

desteklenmesinde kaynaa göre farkl fiyat uygulamasnn olmamas ve Kanunla verilen 

tevikli tarifenin maliyetleri oldukça yüksek olan güne elektrik enerjisi üretimi için uygun 

olmamas imdiye kadar güne santrallerinden elektrik enerjisi üretimine olanak 

salamamtr. 5346 sayl kanun deiiklik teklifinin yenilenebilir enerji kaynak türü, 

kullanlacak teknolojiler ve küçük ölçekli üreticilere göre farkl fiyat önerisi tüm kesimler 

tarafndan memnuniyet ve heyecanla karlanmtr. Bu durum imdiden baz yatrmclar 

güne sistemleri üretecek fabrikalar kurmaya yönlendirmitir. Kütahya’nn Tavanl ilçesinde 

AYT grup ve Alman Sitizin ortakl ile temeli atlan ve 2010 yl haziran aynda üretime 

geçmesi planlanan güne fabrikas ile Anel Grup ve nci Holding arasnda 20 MW gücündeki 

güne enerjisi santral kurmak ve iletmek amacyla iyi niyet sözlemesi imzalamalar bu 

giriimlere örneklerdir. Türkiye’nin zengin güne enerjisi potansiyeli de göz önüne alnarak bu 

Kanun deiikliinin bir an önce yasalamas salanmaldr. 

3.4. Yenilenebilir Elektrik Üretimi Konusundaki Hedefler 

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl koordinasyonunda hazrlanan ve Yüksek Planlama 

Kurulu tarafndan 18 Eylül 2009 tarih ve 2009/11 sayl Karar’ ile kabul edilen “Elektrik Enerji 

Piyasas ve Arz Güvenlii Stratejisi Belgesi”nde kaynak kullanm hedefleri bölümünde 

42 


yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik üretimi konusundaki temel hedefin 2023 ylnda 

elektrik üretimi içinde bu kaynaklarn paynn en az %30 olmasn salamak olarak 

belirtilmitir. Yenilenebilir kaynaklar baznda hedefler; 

Hidroelektrik: 2023 ylna kadar teknik ve ekonomik olarak deerlendirilebilecek 

hidroelektrik potansiyelin tamamnn kullanm, 

Rüzgâr: Rüzgâr enerjisi kurulu gücünün 2023 ylna kadar 20000MW’a çkarlmas, 

Jeotermal: Elektrik enerjisi üretimi için uygun olduu belirlenmi olan 600 MW’lk jeotermal 

potansiyelin tamamnn 2023 ylna kadar kullanm, 

Güne: Elektrik üretimi içinde kullanm yaygnlatrmak, ülke potansiyelinin azami ölçüde 

deerlendirilmesini salamak, 

Dier Yenilenebilir Kaynaklar: Üretim planlamalar, gelimeler ve mevzuat düzenlemeler 

ve kullanm potansiyeline bal olarak gelitirilmesi 

olarak belirtilmitir. 

3.5. YEK Yaygnlatrma Politikalar 

Mevcut Tevikler 

Enerjide ithalat bamllnn azaltlmas ve arz güvenliinin salanmas amacyla YEK 

kullanmnn artrlmas Türkiye enerji politikasnn önemli bir unsuru olarak belirtilmektedir. 

Türkiye’de rüzgâr enerjisi bata olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik 

enerjisi üretimi; 

• 4628 Sayl Elektrik Piyasas Kanunu” 

• 5346 Sayl “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn” Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçl Kullanmna 

likin Kanun” ve ikincil mevzuat kapsamnda tevik edilmektedir. 

5346 sayl Kanun ile YEK belgesine sahip üretim lisans sahibi tüzel kiinin yenilenebilir 

enerji kaynaklarndan ürettii elektrik enerjisi için alm zorunluluu ile birletirilmi sabit fiyat 

sistemi uygulamas getirilmi ve YEK kanununda satn alma fiyat için alt ve üst snrlar 

belirlenmitir. Ancak yenilenebilir enerji kaynaklar türleri ve kullanlan teknolojiler arasnda 

satn alma fiyatlar açsndan bir farklla gidilmemitir. Kanunla ilgili hükümleri yerine 

getirmeyen perakende sat lisans sahibi tüzel kiilere ceza uygulamas vardr. 


Türkiye’de mevcut mevzuat çerçevesinde yenilenebilir enerji kaynaklarna uygulanan 

tevikler Tablo 6’da verilmektedir. 

Tablo 6: Türk Mevzuatlarna Göre Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Uygulanan Tevikler 

Uygulanan Tevik YEK Kullanm Türü Mevzuat 

Elektrik Üretimi (YEK-e) 

Tanm : YEK 

Hidrolik, rüzgâr, güne, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, aknt 

enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynaklar 

5346 sayl 

Kanun 

Lisans Bedelleri 

Lisans bavurusunda lisans bedelinin %1’inin ödenmesi Yllk lisans 

bedelinde ilk 8 yl muafiyet 

4628 Lisans 

Yönetmelii 

Lisans Alma Muafiyeti Yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal, kurulu gücü azami be yüz 

kilovatlk üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve 

tüzel kiiler, lisans alma ve irket kurma yükümlülüünden muaftr. 

4628 sayl 

Kanun (5784) 

Proje Bedeli Muafiyeti 

Arazi 

Sistem Balant 

Vergi 

Tanm:Teviklerden 

Yanarlanabilecek YEK 

Tarife 

Yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak sadece kendi ihtiyaçlarn 

karlamak amacyla azami bin kilovatlk kurulu güce sahip izole 

elektrik üretim tesisi ve ebeke destekli elektrik üretim tesisi kuran 

gerçek ve tüzel kiilerden kesin projesi, planlamas, master plan, 

ön incelemesi veya ilk etüdü DS veya EE tarafndan hazrlanan 

projeler için hizmet bedelleri alnmaz. 

31.12.2012 ylna kadar devreye girecek Hazine ve Orman 

arazilerinde yer alan YEK tesislerden, ulam yollarndan ve 

ebekeye balant noktasna kadarki enerji nakil hatlarndan yatrm 

ve iletme dönemlerinin ilk 10 ylnda izin, kira, irtifak hakk ve 

kullanma izin bedellerinde %85 indirim 

Orman Köylüleri Kalkndrma Geliri, Aaçlandrma ve Erozyon 

Kontrolü Geliri alnmaz. 

Mera Kanunu kapsamnda bulunan mera, yaylak, klak ile 

kamuya ait otlak ve çayr olmas halinde, 4342 sayl Mera Kanunu 

hükümleri uyarnca Bu tanmazlara ilikin olarak, Maliye 

Bakanl tarafndan bedeli karlnda kiralama yaplr veya 

irtifak hakk tesis edilir. 

4342 sayl Mera Kanunu kapsamndaki arazilerde YEK-e tesisi 

kurulmas halinde bu tanmazlarn, tahsis amac deitirilerek Hazine 

adna tescil edilmesi ve bedeli karlnda kiralama veya irtifak 

hakk tesisi 

Kanun kapsamndaki hidroelektrik üretim tesislerinin rezervuar 

alannda bulunan Hazinenin özel mülkiyetindeki ve Devletin hüküm ve 

tasarrufu altndaki tanmaz mallar için Maliye Bakanl tarafndan 

bedelsiz olarak kullanma izni 

Sisteme balant yaplmasnda öncelik 

Yük alma ve yük atma ve dengeleme birimi olma yükümlülüü 

muafiyeti 

31.12.2015’e kadar sisteme balant için gerekli iletim hatlarnn ilgili 

tüzel kiilerce yaplabilmesi (bedelin balant ve sistem kullanm 

anlamas yolu ile maksimum 10 yl’da geri alnmas) 

31.12.2012’ye kadar iletmeye girecek lisansl tüzel kiilere 

iletmeye giri tarihinden itibaren 5 yl iletim sistem kullanm 

bedelinde %50 indirim 

31.12.2012 tarihine kadar üretim tesislerinin yatrm dönemindeki 

ilemleri ve düzenlenen katlar için damga vergisi ve harç 

muafiyeti 

Rüzgâr , güne, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve 

gel-git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alan 15 km 2 ’nin altnda 

olan hidroelektrik santralleri 

2011 yl sonuna kadar Kanun kapsamndaki yenilenebilir enerji 

kaynaklarndan elektrik enerjisi üreten YEK Belgeli tesislerin iletmede 

on yln tamamlamam olanlarndan, üretilen elektrik enerjisine 

5346 sayl 

Kanun 

5346 sayl 

Kanun (5784 

sayl 

Kanunla 

getirilen 

deiiklik) 

5346 

sayl Kanun 

(5784) 

5784 

sayl Kanun 

4628 Lisans 

Yönetmelii 

5784 sayl 

kanun 

5346 sayl 

Kanun 

5346 

sayl Kanun 

(5627) 

44 


Tarife Geçerlilik 

Süresi/Uzatma 

Alm zorunluluu 

Yatrm Tevikleri 

Jeotermal s kullanm 

Güne enerjisi stma 

Seralarda alternatif enerji 

kullanm 

Ürün destei 

ÖTV Muafiyet 

ÖTV Muafiyet 

uygulanacak tarife her yl için, EPDK’nn belirledii bir önceki yla 

ait Türkiye ortalama elektrik toptan sat fiyat. Ancak uygulanacak 

fiyat 5 Euro Cent/kWh karl Türk Lirasndan az, 5,5 Euro Cent/kWh 

karl Türk Lirasndan fazla olamaz. 

YEK Belgeli tesislerin iletmede on yln tamamlamam olanlara 

Tevik kapsamndaki uygulamalar 31/12/2011 tarihinden önce 

iletmeye giren tesisleri kapsar. Bakanlar Kurulu uygulamann 

sona erecei tarihi, 31/12/2009 tarihine kadar Resmî Gazetede 

yaymlanmak artyla en fazla 2 yl süreyle uzatabilir 

Perakende sat lisans sahibi tüzel kiilerin her birine, bir önceki 

takvim ylnda sattklar elektrik enerjisi miktarnn ülkede 

sattklar toplam elektrik enerjisi miktarna oran kadar, YEK 

Belgeli elektrik enerjisinden satn alma zorunluluu 

5346 

sayl Kanun 

(5627) 

5346 

(5627) 

YEK-e üreticilerine Serbest Piyasada sat olana 5346 

YEK-e üreticilerine lisanslarnda öngörülen ortalama yllk üretim 4628 L. 

miktarlarn geçmemek kaydyla özel sektör toptan sat 

Yönet. 

irketlerinden enerji alabilme olana 

TETA fiyatndan düük ve baka kaynak yoksa YEK’den öncelikli 4628 L. 

alm yükümlülüü 

Yönet. 

Tevik belgesi kapsamnda gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnas, 

faiz destei 

Yatrm indirimi-standart %40 

Tevik kapsamndaki illerde vergi ve sigorta tevikleri, enerji destei 

Is/Scak su 

Yeterli jeotermal kaynaklarn bulunduu bölgelerdeki valilik ve 

belediyelerin snrlar içinde kalan yerleim birimlerinin s enerjisi 

ihtiyaçlarn öncelikle jeotermal ve güne termal kaynaklardan 

karlamalar zorunludur 

ORKÖY Genel Müdürlüü tarafndan orman köylülerine güne 

enerjisi su stma sistemi için 3 yl vadeli faizsiz kredi verilmektedir 

Alternatif enerji kaynaklar kullanan seralarn yapmna yönelik 

yatrmlar, Tebli (15.2.2006 tarih 26081 sayl RG) kapsamnda 

bulunan konularla ilgili tarmsal faaliyetlere yönelik yaplm veya 

yaplacak tesislerde kullanlmak üzere, alternatif enerji 

kaynaklarndan jeotermal, biyogaz, güne ve rüzgâr enerjisi üretim 

tesisleri krsal kalknma yatrmlarnn desteklenmesi program 

konular arasnda yer almaktadr. 

Proje tutarnn %50 si oranndaki katk pay hibe verilebilmektedir. 81 

ilde uygulanabilir 

Yatrm projelerinin 1/12/2010 tarihine kadar tamamlanmas koulu 

konmu. 2010 yl devam edip etmeyecei belli deil 

Biyo yakt/biyokütle ürünleri 

2007-2010 yllar arasnda kanola, aspir üreticilerine destekleme 

primi 

Harmanlanan biyoetanol oran kadar ÖTV muafiyeti (yerli tarm 

ürünleri için geçerli) 

Harmanlanan biyodizel oran kadar ÖTV muafiyeti 

(yerli tarm ürünleri için geçerli) 

006/10921 

sayl 

Yatrmlarda 

Devlet 

Yardmlar 

Karar 

4842 sayl 

Kanun 

5084 sayl 

Kanun 

5346 sayl 

Kanun 

ORKÖY 

Genel Md. 

Tarm 

Bakanl 

30.10.2009 

tarihli Tebli 

ve 

5. sayl 

Uygu. 

Rehberi 

(29.7.2007 

RG) 

2007/12415 

BKK 

ÖTV Genel 

Teblii 

26.12.2006 

RG, ÖTV 

Teblii Seri 

No 13 


3.6. Planlanan Tevikler 

5346 sayl YEK kanununda yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik üretiminin 

desteklenmesinde kaynaa, kullanlan teknolojiye ve küçük ölçekli üreticilere göre farkl fiyat 

uygulamasnn olmamas, yerli üretimin gelitirilmesine ve verilen teviklerin 

yaygnlatrmada yeterli bulunmamas nedeniyle 5346 sayl kanun deiiklik teklifi 

hazrlanmtr. Meclis komisyonunda uzun tartmalardan sonra bir metin üzerinde 

anlalarak Teklif Meclis Genel Kurulu gündemine girmi ancak yasalaamadan tekrar 

Komisyona gönderilmitir. 

Tablo 7: TBMM Meclis Komisyonunda 5346 sayl Kanun Deiiklikleri Kapsamnda 

Önerilen tevikler 

Önerilen Tevik 

Tanm:YEK 

Yanarlanabilecek YEK 

Tanm: 

Tarife 

Tarife- Lisansl Elektrik 

Üretimi 

Tarife Geçerlilik 

Süresi/Uzatma 

YEK Kullanm Türü 

Elektrik Üretimi (YEK-e) 

Hidrolik, rüzgâr, güne, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel-git gibi 

fosil olmayan enerji kaynaklar 

Rüzgâr , güne, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel-git ile kanal 

veya nehir tipi veya rezervuar alan 15 km 2 ’nin altnda olan hidroelektrik santralleri 

2015 yl sonuna kadar devreye giren YEK destekleme mekanizmasna tabi olan 

lisans sahibi tüzel kiiler için liste-1’deki fiyat ve süreler uygulanr. 

Yararlanmak için bavuru Her yl 31 Ekim’e kadar 

Destekleme mekanizmasnda öngörülen süreler iletmedeki tesisler için iletmeye 

girdii tarihten, iletmeye girmemi olanlar için iletmeye girecekleri tarihten itibaren 

balar. 

çinde bulunulan yl içinde destekleme mekanizmas dna çklamaz 

Snrlama:Bitkisel ve hayvansal atk yalardan veya bunlarn ilenmesi sonucu ortaya 

çkan yan ürünlerden elde edilen kat ve sv haldeki yaktlar kullanarak elektrik 

enerjisi üreten biyokütleye dayal üretim tesislerinden kurulu gücü 1000 kW dan az 

olan tesisle bu mekanizma dndadr. 

YEK kaynana ve kullanlan teknolojiye göre deimekte 

YEK üretim Tesis Tipi letmedeki ilk 10 letmedeki ikinci 

yl için 

10 yl için 

(Eurocent/kWh) (Eurocent/kWh) 

a. Hidroelektrik üretim 

7 - 

tesisi 

b. Karada rüzgâr 

8 - 

enerjisine dayal üretim 

tesisi 

c. Denizde rüzgâr 

12 


tesisi 

ç. Jeotermal enerjisine 

9 

dayal üretim tesisi 

d. Fotovoltaik güne 

25 20 


tesisi 

e. Younlatrl-m 

20 18 

güne enerji-sine 

dayal üretim tesisi 

f. Biyokütleye dayal 

14 8 

üretim tesisi 

g. Dalga, aknt, gel-git 

16 


tesisi 

31/12/2015 tarihinden sonra iletmeye girecek tesisler için uygulanacak fiyat ve süreler 

31/12/2011 tarihinden önce yaymlanmak kaydyla Bakanlar Kurulu tarafndan belirlenir 

46 


Yerli Üretim 

Lisans sahibi tüzel kiilerin 31.12.2015 tarihinden önce iletmeye giren üretim 

tesislerinde kullanlan mekanik ve/veya elektromekanik aksamn yurt içinden imal 

edilmi olmas halinde bu tesislerden üretilen elektrik enerjisine iletmeye giri 

tarihinden itibaren 5 yl süre ile I sayl listeye ek olarak her bir kaynak ve kullanlan 

teknoloji içeriindeki yerli üretim katksna göre II sayl cetvelde yer ald ekilde 

fiyatlarn (Eurocent/kWh olarak) ilave edilmesi öngörülmektedir. 

Santral Tipi Yerli üretim Yerli üretim 

katks 

(€cent/kWh) 

HPP 1-Türbin 1,0 

2-Generatör ve güç elektronii 0,8 

RES 1- Kanat 0,6 

2- Generatör ve güç elektronii 0,8 

3-Türbin kulesi 0,5 

4-Rotor ve naselldeki mekanik aksam 1,0 

Güne-PV 1-PV panel entegrasyonu, güne 

0,6 

yapsal mekanik imalat 

2- PV modül 1,0 

3- PV hücreler 3,0 

4-nvertör 0,5 

5-PV modülüne güne odaklayc mlz 0,4 

Güne-Yo 1-Radyasyon top tüpü 2,0 

2-Yanstc yüzey 0,5 

3-Güne takip sistemi 0,5 

4-Is depolama mek aksam 1,0 

5-Kulede güne nmn toplayarak 

2,0 

buhar sisteminin mekanik aksam 

6-Stirling motor 0,5 

Biyokütle 

7- panel entegrasyonu ve güne pili 

yapsal makanii 

1-Akkan yatakl buhar kazan 0,6 

2-Sv ve gaz yaktl buhar azan 0,3 

3-Gazlatrma ve gaz temizleme grubu 0,5 

4- Buhar veya gaz türbini 1,5 

5- çten yanmal motor veya stirling 

0,7 

motoru 

6-Jeneratör ve güç elektronii 0,4 

7-Kojenerasyon sistemi 0,3 

Heoermal 1- Buhar kazan ve gaz türbini 1,0 

2- Jeneratör ve güç elektronii 0,5 

500 kW YEK tesisleri 

için önerilen tarifelisanssz 

üretim 

Alm zorunluluu 

Bu sistemlerden YEK elektrik üreten gerçek ve tüzel kiiler ihtiyaçlar üzerinde 

ürettikleri elektrik enerjisini datm sistemine vermeleri halinde güne-pv hariç 

yukarda verilen tevikli tarifelerden yararlanabilir. 

500 kW Güne-pv tesisler için üretimlerine göre aadaki fiyatlardan alnr. 

PV –kWh/ay (Eurocent/kWh) Süre 

< 3000 35 15 yl 

3000 tesis < 6000 30 15 yl 

Dier YEK 

1. sayl liste 

fiyatlar 

1. sayl liste 

süreleri geçerli 

< 1000 kW olan bitkisel ve ve hayvansal atk yalar veya bunlarn ilenmesi ile elde 

edilen kat ve sv haldeki yaktlar kullanarak elektrik üreten biyokütle tesisleri 

destekleme sistemi dnda 

500 kW tesislerden üretilen ve ebekeye verilen ihtiyaç fazlas enerji datm 

irketlerince alnmak zorunda 


Sistem kullanm tarifesi YEK-e üreten lisans sahibi tüzel kiiler 10 yl süre ile sistem kullanm tarifelerinde %90 

indirim 

Arazi 

31.12.2015 ylna kadar devreye girecek Hazine ve Orman arazilerinde yer alan 

YEK tesislerden, ulam yollarndan ve ebekeye balant noktasna kadarki TEA ve 

datm irketlerine devredilecek olan da dahil ENH yatrm ve iletme dönemlerinin ilk 

15 ylnda izin, kira, irtifak hakk ve kullanma izin bedellerinde %85 indirim uygulanr. 

Milli park, tabiat park, tabiat ant ile tabiat koruma alanlarnda, muhafaza 

ormanlarnda yaban hayat gelitirme sahalarnda, özel çevre korunma bölgelerinde, 

içme ve kullanma suyu koruma alanlarnda ilgili Bakanln, doal sit alanlarnda ise 

ilgili koruma bölge kurulunun olumlu görüü alnarak tesisi kurulmasna izin verilir 

YEK-e üretim tesisleri için 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayl Hazineye Ait Tanmaz 

Mallarn Deerlendirilmesi ve KDV Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakkndaki Kanun 

uygulanmaz 

Biyo yakt/biyokütle ürünleri 

Ürün destei 

Havza baznda destekleme. 

Belirlenen 30 tarm havzasnda 16 ürüne destek verilecek. Ürüne verimli üretildii 

yerlerde destek salanacak. Modelde, aspir, kanola, soya gibi ya bitkileri de var 

Ürün Miktar (Bin TL) 

Aspir 12.419 

Kanola 45.812 

Soya 169.766 

Ayçiçei 608.814 

Söz konusu Kanun deiiklik teklifi özellikle yerli üretime yönelik tevikler de yeniden 

düzenlenerek en ksa sürede çkarlmaldr. Yerli sanayi oluturulmas konusundaki tevikler 

bata ispanya, Kanada, Çin vb. gibi ülke örnekleri de incelenerek yeniden düzenlenmelidir. 

Yenilenebilir elektrik üretimi konusunda kaynak baznda ulalacak güç, elektrik üretimi, yerli 

üretim ve yaratlacak istihdam konusunda somut hedefler oluturulmal ve hedeflere ulalma 

durumu yakndan izlenmelidir. Bunun yan sra yenilenebilir kaynaklardan s üretiminin 

desteklenmesi için gerekli çalmalara balanmal ve bu konuda hedefler oluturulmaldr. 

Yenilenebilir enerjinin yaygnlatrlmas ve gelitirilebilmesi için, bu enerji türünün dier 

enerji üretim kaynaklarndan farkl olarak desteklenmesi esas alnmaldr. öyle ki, elektrik 

üretiminde fosil kaynaklarda olduu gibi düzenli bir üretim planlamas yapmann zorluklar 

göz önünde bulundurularak, yenilenebilir kaynaklardan üretilecek elektrik enerjisinin tümü 

için alm garantisi verilmesi bu konudaki verilecek tevikler için esas olmaldr. Ayrca dier 

elektrik üretim imkanlarnda piyasa koullar dorultusunda (arz-talep) ticari ilemler yapmak 

mümkün iken, yenilenebilir enerjide bu ticari ilemleri yada taahhütleri yapmak ar riskler 

tayacandan yenilenebilir enerji kaynaklarndan üretilecek elektrik enerjisini gün öncesi 

gibi borsa ilemlerine tabi tutmak, satn alma garantisine dayanan tevikler ile çeliecektir. 

Bu nedenle yenilenebilir enerjiden elektrik üretiminde basit piyasa artlar uygulanmas 

gerekmektedir. 

4. ELEKTRK 

4.1. Giri 

Bilindii gibi elektrik enerjisi sosyal ve ekonomik yaantmzn vazgeçilmez bir unsuru, itici 

gücüdür. Dier enerji türlerine karn, elektrik enerjisi gerek kullanmndaki kolaylk gerekse 

temizlii nedeniyle bir üstünlüe sahiptir. 

Bir ikincil enerji türü olan elektrik enerjisi depo edilememe özelliinden dolay talebin olutuu 

anda talep kadar üretilmek zorunluluundadr. Dolaysyla, gerek yatrm gerek iletme 

aamasnda planlamann önemi ve gereklilii kaçnlmazdr. Bu nedenledir ki elektrik enerjisi 

sektörü bir kamu hizmeti olarak kabul edilmektedir. Dünyada halen yaayan 1,6 milyar kiinin 

elektrik enerjisinden yoksun oluu da göstermektedir ki herkesin elektrik enerjisine kolayca 

48 


eriebilmesini ve ödeyebilecei bir fiyattan satn almasn salamak, kamunun 

vazgeçemeyecei bir görevi olmaldr. 

4.2. Ülkemizde Elektriin Tarihçesi 

Ülkemiz elektrikle ilk defa 1902 ylnda Mersin’de tanmtr. 

1914 ylnda stanbul Silahtaraa’da kurulan santraldan üretilen elektrikle öncelikle saray 

aydnlatlm, tranvaylar çaltrlmtr. Daha sonra sokak aydnlatmas ile elektrik datm 

hizmetleri balamtr. 

O tarihte yeterli teknik eleman ve sermaye eksiklii nedeniyle, elektriklendirme faaliyetleri 

yabanc irketlere imtiyazlar verilmek suretiyle sürdürülmütür. 

1914 ylnda stanbul,1923 ylnda Adapazar, 1924 ylnda Ankara,1925 ylnda Adana, 

nebolu, Artvin, Trabzon, Mersin, zmir 1926 ylnda Sivas, Aksaray, Konya, Ayvalk, Bursa, 

Malatya, zmit, Kütahya, Kayseri, 1928 ylnda Nazilli, Krkaaç, Antalya, Afyon, Krklareli, 

Samsun, Çorlu, Giresun, Eskiehir, Yozgat 1929 ylnda Bandrma, Biga, Milas, Ordu, Bafra, 

1930 ylnda Balkesir, Kastamonu, Tekirda elektriklendirilmitir. 

mtiyazl yabanc irketlerin yeni talepleri karlamakta istekli olmamalar, buna karn elektrik 

fiyatlarn devaml artrma yoluna gitmeleri yönetim ile irketler arasnda sorunlar yaratm bu 

nedenle birçok kamu ve yerli özel kesim elektrik ihtiyaçlarn kendileri karlamak yoluna 

gitmilerdir. Örnek olarak verilirse 

Krkkale MKE, Gölcük tersanesi, Uak ve Turhal eker fabrikalar, Kozlu EK, Bursa 

Merinos, Sivas TCDD, Karabük Demirçelik, zmit Seka kurulular böylece hem kendi 

ihtiyaçlarn karlamlar hem de bulunduklar ehirlerin ihtiyaçlarna cevap vermilerdir. 

mtiyazl irketlerin yükümlülüklerini yerine getirmekten kaçnmalar, buna ramen elektrik 

fiyatlarn artrmalar sonucu bu irketlerin imtiyazlar Devlet tarafndan satn alnm ve bu 

hizmetler Belediyelere devredilmitir. stanbul, Ankara, zmir gibi üç büyük ehirde bu 

hizmetleri yürütmek için özel yasa ile Belediyelere bal ayr ETT, EGO, ESHOT Genel 

Müdürlükleri kurulmu, dier ehirlerde bu hizmetler Belediyelerin içinde yürütülmütür. 

Elektrik hizmetlerinde kamunun arlk kazanmaya balamas ile bu alanda daha kurumsal 

çalma gerei duyulmu; 

 

 

 

 

 

1933 ylnda Nafa Vekaleti irketler ve Müesseseler Reislii, 

1935 ylnda Elektrik leri Etüt daresi Genel Direktörlüü (EE), 

1935 ylnda Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) ile ETBANK Genel Müdürlüü, 

1945 ylnda ller Bankas Genel Müdürlüü, 

1954 ylnda Devlet Su leri Genel Müdürlüü (DS) 

kurulmutur. 

1954 tarihinde Dünya Bankas kredisi ile DS tarafndan yapm tamamlanan Seyhan baraj ve 

hidroelektrik santralnn özel sektöre devri istenmi ve Adana’da kurulan Çukurova Elektrik 

Anonim irketine ÇEA) imtiyaz verilerek 1954 ylnda bu santral anlan irkete 

devredilmitir. 

1960 balarnda ÇEA’ takiben Antaya’da Kepez ve Civar Elektrik Santrallar TA (KEPEZ 

A) kurulmutur. Kamunun ortaklnda bu iki irket faaliyetini 2003 ylna kadar devam 

ettirmi ve önce ÇEA’n Bakanlar Kurulu karar ile daha sonrada KEPEZ’in TMSF karar ile 

faaliyetleri sonlandrlmtr. 


Bu iki irketen önce kurulmu olan Kayseri ve Civar Elektrik A Kayseri elektrik datm 

hizmetleri ile Bünyan HES nn iletmesini sürdürmü, imtiyaz süresi dolduu için anlan 

irketin imtiyaz 1981 ylnda geri alnm, 3096 sayl yasa hükmü gereince 1991 ylnda 

AKTA ile birlikte Görevli irket statüsünde tekrar faaliyete geçmitir. 

1970 ylna kadar elektrik hizmetleri yukarda belirtilen çeitli kurulular eliyle yürütülmütür. 

Bu durum hizmetlerde koordinasyonu ve planlamay güçletirmekte ve gelimeyi 

yavalatmakta idi. Bunu önlemek için elektrik hizmetlerinin tek çat altnda toplanmas 

düünülerek 1970 ylnda Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kuruldu. Kurulduunda 8,6 milyar 

kwh olan elektrik üretimimiz TEK’in sona erdirildii 1994 ylnda 78 milyar kwh’ e yükselmiti. 

Bu dönemde tüm köyler elektriklendirilmi, bütün iller enterkonnekte sisteme balanm, 

iletim sisteminde 380 KV gerilim seviyesine geçilmi, Afin Elbistan termik santral 

tamamlanmtr. 

1984 ylnda kabul edilen 3096 sayl yasa ile TEK’in tekel hakk kaldrlarak yerli ve yabanc 

özel irketlerin TEK’in yannda üretim, iletim ve datm alanlarnda hizmet vermeleri kabul 

edilmitir. 

1985 ylnda datm hizmetleri Belediyelerden alnarak TEK’e balanmtr. 

1994 ylnda TEK ‘in faaliyeti sona erdirilerek TEA ve TEDA olarak ikiye ayrtrld. 

Böylece üretim ve iletim hizmetleri ile datm hizmetleri fiilen ayrtrlm oluyordu. 

2001 ylnda elektrik sektöründe serbest piyasa modeline geçilerek üretim, iletim, datm ve 

sat hizmetleri ayrld ve TEK’in çats altnda toplanm olan elektrik hizmetleri EÜA, 

TEA, TEDA ve TETA ad altnda yürütülmeye balanmtr. 

Üretim, iletim, datm ve sat hizmetlerinde kurulan kamu ve özel irketlerinin faaliyette 

bulunduu elektrik piyasas yasas 2001 ylnda kabul edildi ve elektrik piyasasn 

düzenlemek ve denetlemek için de Elektrik Piyasas Düzenleme ve Denetleme Kurumu 

(EPDK) kuruldu ve bir yllk geçi döneminin ardndan 2002 ylnda faaliyete geçti. 

Elektrik Piyasas Yasas ile elektriin yeterli, kaliteli, sürekli,düük maliyetli ve çevre ile uyum 

içinde tüketicilerin kullanmna sunulmas için rekabet ortamnda özel hukuk hükümlerine 

göre faaliyet gösterebilecek mali açdan güçlü, effaf bir elektrik piyasasnn kurulmas 

amaçlanmt. 2001’den buyana geçen süreçte amaçlanan bu hususlar gerçeklemedii gibi 

yeterli yatrm yaplmadndan arz yetersizliinden bir enerji krizi tehlikesi ile kar karya 

kalnmtr. 

Elektrik sektörünü kamunun düzenleyip denetledii ve planlamann gerçek anlamyla 

benimsendii 1970-1984 döneminde elektrik üretimi 8,6 milyar kwh’den 30,6 milyar kwh’e 

yükselmi, üretim dönem boyunca 3,6 kat artmtr. Bu dönemde yllk art 0,26 olmutur. 

TEK’in yannda özel sektörün de hizmet yapt, fakat sektörün yönetimi ve denetiminde 

kamunun etkili olduu 1985-2000 döneminde elektrik üretimi 30,6 milyar kwh’den 124,0 

milyar kwh’e yükselmi,üretim 4,0 kat artmtr. Dönem boyunca yllk art 0,26 olmutur. 

Elektrik sektöründe serbestlemenin hüküm sürdüü ve kamuya yatrm yasa getirildii 

2001-2009 döneminde elektik üretimi 124,0 milyar kwh’den 190,0 milyar kwh’e yükselmi, 

üretim 1,5 kat artmtr. Dönem boyunca yllk art 0,17 kat olmutur. 

Yukarda özelikleri açklanan çeitli elektriklendirme çalmalar dönemleri içerisinde kamu 

yönetimi ve denetiminin ve elektrik sektöründe planlamann hüküm sürdüü dönemlerin en 

baarl dönemler olduu görülmektedir. 

50 


4.3. Elektrik Sektöründe Sebestleme 

1930 ekonomik bunalmndan sonra ekonomi dünyasna yön veren KEYNES doktrinine göre 

devletin ekonomik ve sosyal alanda destekleyici ve düzenleyici rolü arlk kazanm, 

özellikle kinci Dünya sava sonrasnda tahrip olmu alt yaplarn yeniden ina sürecindeki 

Avrupa ülkelerinde sosyal devlet anlay ve buna paralel politikalar ön plana çkm, bu 

politikalara uygun olarak kamu arlkl irketler kurulmutur. Fransa’da EDF, talya’da ENEL, 

bizde de TEK bu anlayn ürünleridir. 

1980’li yllara gelindiinde, ekonomilerini devlet destei ile gelitiren bu ülkelerin tekrar liberal 

politikalara döndüü görülmütür. Finansman ve sermaye piyasalarnda ve ticarette devletin 

düzenleyici rolünü ortadan kaldran bu yeni neo-liberal politikalar, temelde sermayenin 

büyümesini ve bunun için de sermayenin özgürlemesini amaçladndan, ülkelerin 

ekonomik, sosyal ve siyasal politikalarnn belirlenmesinde ulusun egemenlii yerine uluslar 

ötesi sermeyenin egemenliini üstün tutmay yeleyen bir tutum içine girmilerdir. 

Ronald Reagan’n ABD bakanl döneminde uçak sanayii, doalgaz, petrol, finans ve 

telekomünikasyon hizmetlerinde balatlan liberalleme (serbestleme) hareketine daha 

sonra elektrik hizmetleri de katlmtr. Serbestlemede ABD’yi ngiltere takip etmi, 

Babakan Teacher tüm kamu mülkiyetindeki tesisleri özelletirmitir.1990 ortalarnda bu 

politika AB içinde de benimsenmi ve uygulanmaya balanmtr. 

Bu neo-liberal politikann dier ülkelere benimsetilme görevini uluslar ötesi sermaye adna 

Dünya Bankas ve IMF üstlenmi ve gelimekte olan ülkelerin elektrik sektörlerini de içine 

alan kamu hizmetlerini yabanc yatrmclara açmaya zorlamlardr. Bu amaçla gelimekte 

olan ülkelere salanan yeniden yaplandrma kredileri olaan üstü artrlm, bu kredilerin 

Dünya Bankasnn verdii toplam krediler içindeki pay 1986 ylnda %13 seviyesinden 

1992’de %59’a 2000 ylnda %70‘lere yükseltilmitir. 1990’l yllarda gelimekte olan 76 ülke 

elektrik sektörüne 187 milyar dolar kredi verilmitir. Bu çabalar sonucunda özelletirme 

hareketi Latin Amerika’da 4 misli, Güney Dou Asya’da 3 misli art göstermi,42 Afrika 

ülkesi elektrik hizmetlerinde liberalleme hareketi balatlmtr. Bu ülkelerde balatlan 

serbestleme ve özelletirme hareketinin tümüyle baarl olduu söylenemez. Örnein 

Güney Afrika (Sewato) da özelletirme sonucu, artan elektrik faturalarn ödeyemeyen 

tüketiciler aboneliklerini kapattrmlardr. Latin Amerika’da bir zamanlarn ucuz elektrik ülkesi 

olan Brezilya’da elektrik fiyatlar %400 artm, sektörde çalanlarn %40’ ilerini 

kaybetmilerdir. 

ABD Enerji bakanlnn 1999’ da yaynlanan bir raporunda de-regülasyon uygulamalar 

sonucunda ülke elektrik alt yapsnn büyük ölçüde zafiyete urad, bunun nedeninin, irket 

karlarnn azalmasna neden olduu gerekçesi ile eskiyen alt yapy ve teçhizat yenilemek 

için irketlerin para harcamaya yanamadklarndan kaynakland belirtilmitir. 

Ülkemizdeki duruma gelince: 2001 ylnda kabul edilen yeni enerji politikasnda elektrik 

enerjisi kamu hizmeti olmaktan çkarlarak, elektriin bir ticari mal gibi alnp satlabilecei 

kabul edilmitir. Bu yeni anlayta elektrik hizmetlerinin büyük ölçüde özel sektör tarafndan 

yaplmas kabul edilmi, kamu kesimi devre d braklmtr. Özel sektörün amacnn kamu 

yararn gözetmekten çok kendi karn artrmak olduu bilinen bir gerçektir. Bu yeni enerji 

politikasnn uyguland 9 yllk dönem boyunca elektrik sektörüne yeterli yatrm 

yaplamam ve ülke elektrik enerjisinde bir kriz tehlikesi ile kar karya kalmtr. 

Oysa, elektrik sektörünün kamu elinde olduu 1970-1984 döneminde elektrik üretimi 8,673 

milyar kwh den 30,613 milyar kwh’e yükselmi, 3,6 kat bir art salanm, kamu 

kontrolünde özel kesimin de elektrik hizmetlerini yürütmesine olanak tanyan 1985-2000 

döneminde ise elektrik üretimi 30,613 milyar kwh’den 124,921 milyar kwh’e yükselmi 4,0 kat 

art salanmtr. Elektrik sektöründe serbest piyasa modelinin yaama geçtii 2001 sonras 


2001-2008 döneminde elektrik üretimi 198,418 kwh’e yükselmi ancak 1,5 kat art 

salanabilmitir. Ancak bu üretim artnn büyük bir ksm daha önceki dönemde balatlan 

yatrmlarn tamamlanmas sonucu elde edilen üretimlere aittir. Bu dönemde balanlan 

yatrmlardan elde edilen üretim son derece düüktür. 

2001 ylna kadar bir kamu hizmeti olarak kabul edilen elektriklendirme hizmetinin bu tarihten 

sonra kamu hizmeti olmaktan çkarlarak piyasa kurallarna göre yürütülmesinin kabul 

edilmesi, üstelik piyasa modelinde kamu kesiminin de yatrm yapmasnn yasaklanmas, 

elektrik arznn talebin gerisinde kalmasna neden olmutur. 

Finans youn bir sektör olan elektrik sektöründe faaliyet gösteren irketlerin büyük 

çounluunun mali güçleri zayf olduundan yerli özel sektör yatrm yapma olanana sahip 

olamam, sahip olanlar da yüksek kar beklentilerini karlamad gerekçesi ile yatrm 

yapmaya pek istekli gözükmemiler, ileride ticaretini yapmak için bol miktarda üretim lisans 

almakla yetinmilerdir. 

Bu duruma sebebiyet veren 4628 sayl Elektrik Piyasas yasasnn bir an önce yatrmlar 

hzlandrc ekilde yeni batan düzenlenmesi gerekmektedir. Bu düzenlemeye giderken 

konunun geni bir platformda tartlmasnda yarar vardr. Bu tartmalara katks olmas 

bakmndan 4628 sayl yasa ve bu güne kadar ki uygulamasnda görülen yanl ve çelikiler 

hakkndaki görülerimizi belirtmekte yarar görüyoruz. 

Mart 2001 tarihinde yürürlüe giren 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununun 1nci 

maddesinde belirtildii üzere ‘’elektriin yeterli, kaliteli, sürekli, düük maliyetli ve çevre ile 

uyumlu bir ekilde tüketicilerin kullanmna sunulmas için, rekabet ortamnda özel hukuk 

hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek mali açdan güçlü, istikrarl ve effaf bir elektrik 

piyasasnn oluturulmas ve piyasada bamsz bir düzenleme ve denetimin salanmas‘’ 

amaç olarak belirtilmitir. 

Kanunun 2nci maddesi ile elektrik sektöründe faaliyet alanlar: 

 

 

 

 

 

 

Üretim 

letim 

Datm 

Toptan sat 

Perakende sat 

thalat-hracat 

olarak tanmlanmtr. Ayrca bu faaliyet alanlarna göre elektrik sektörünün kurumsal 

yaplanmas da tarif edilmi, kanunun yürürlüe girmesinden sonra elektrik enerjisinin 

üretimi, iletimi ve toptan satndan sorumlu olan Türkiye Elektrik Üretim-letim A ( TEA ) 

üç ayr kuruma bölünmü ve de elektrik sektöründe piyasa düzenlenmesinin yaplmas ve 

denetlemenin yerine getirilmesi amacyla Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu (EPDK) 

kurulmutur. Geçici 3ncü madde ile belirtilen 18 aylk hazrlk döneminden sonra 3 Eylül 2002 

tarihi itibariyle Türkiye elektrik sektöründe rekabete dayal serbest piyasann açld resmen 

ilan edilmitir. 

3 Eylül 2002 tarihinden bu yana geçen süre, elektrik sektöründe kanunda öngörülen 

faaliyetlerin deerlendirilmesinin yaplmas için yeterlidir. 

4.3.1. Serbest rekabete dayal bir piyasann oluturulmas 

Öncelikle kanunun amacn belirleyen 1inci maddesinin iyi deerlendirilmesi gerekmektedir. 

Aslnda kanunun tümü göz önünde bulundurulduunda, üretim, toptan ve perakende sat 

hizmetleri için rekabet içinde çalan bir serbest piyasa tanm yaplmaktadr. Ancak bu 

52 


faaliyetlerin sonucunda sürekli, kaliteli ve düük maliyetli elektrik enerjisinin tüketiciye 

ulatrlmasnn temininde açk hükümler bulunmamaktadr. Kanunda öngörülen hükümlerin 

ve piyasann açlndan bu yana geçen süredeki uygulamalarn ayr ayr incelenmesinde 

yarar bulunmaktadr. Kanunda öngörülen genel hükümler, amaç maddesinde de açkça 

belirtildii gibi tüketiciye yeterli, kesintisiz, düük maliyetli ve çevre ile uyumlu elektrik enerjisi 

ulatrlmas için rekabete dayal serbest piyasa yapsnn oluturulmasdr. Serbest piyasa 

koullarnda rekabet içinde elektrik enerjisinin üretimi, toptan ve perakende satnn 

gerçekletirilebilmesi için fazla sayda katlmcnn bu faaliyetlerde yer almas gerekmektedir. 

Dier bir deyile kanun ile belirtilen amaca ulalabilmek için rekabete dayal bir serbest 

piyasa yaps araç olarak tanmlanmtr. Rekabetin oluabilmesi için piyasa katlmclar 

saysnn fazla olmas gerekeceinden, bu kanunun çkt tarihe kadar geçen sürede 

yukarda saylan faaliyetler dorudan kamu kurulular ya da kamu adna imtiyaz sahibi 

irketler tarafndan yapldndan, mevcut yapnn deitirilerek sektörde bu faaliyetlerin özel 

kesim tarafndan yaplabilmesine olanak salamak amacyla özelletirme uygulamalarnn 

geniletilmesinin öngörüldüü de kanunun bütününden anlalmaktadr. 

Özelletirme uygulamas aslnda kanunun hükümleri arasnda dorudan bulunmamakla 

birlikte serbest piyasa ortamnn olumas için ön görülen bir yöntem olarak kullanld 

anlalmaktadr. 

Ksaca özetlemek gerekirse kanun ile temel olarak tanmlanan elektrik enerjisinin sürekli, 

yeterli, zamannda, düük maliyetli ve çevre ile uyumlu olarak tüketiciye ulatrlmas için 

rekabete dayal serbest piyasa yaps bir araç olarak tanmlanmtr. Serbest piyasa 

ortamnn olumas için piyasaya yeni katlacak taraflarn özel irketler olmas ve mevcut 

durumda kamu eliyle ya da kamu adna yürütülmekte olan faaliyetlerin özel irketlere 

devredilmesi yöntemi benimsenmitir. 

Yürürlüe girmesinden bu yana kanunda öngörülen: 

Üretim, iletim, datm, toptan sat, perakende sat ve ihracat/ithalat faaliyetlerinin 

ayrtrlmas 

Rekabet ortamnn oluturulmas 

Özelletirme uygulamas giriimleri 

 

Arz güvenilirliinin salanmas ile ilgili hükümlerinin gerçekletirilmesi ve ulalan 

sonuçlar aada daha ayrntl olarak açklanacaktr. 

4.3.2. Kurumsal Yapnn Deimesi 

Yasann uygulanmaya balanmas ile birlikte yasa hükümleri gereince faaliyet alanlarna 

göre sektördeki kurumsal yaplanma deitirilmitir. Bu yeni yaplanma ile üretimden sata 

kadar olan faaliyet zincirinde her aamada yeni bir maliyet art ortaya çkmtr. Daha önce 

elektrik üretimi, iletimi ve toptan sat (büyük tüketicilere iletim hatlarndan dorudan satlar 

dahil) tek bir elde toplanmken ve tüm faaliyetlerin maliyeti toptan elektrik sat olarak 

birletirilmiken, yeni uygulamada üretim, iletim ve toptan sat faaliyetleri için ayr 

fiyatlandrma yapldndan faaliyet aamalarnda fiyat artlar gerçeklemitir. Oysa yasann 

amaçlarndan birisi olarak maliyetin düürülmesi öngörülmüken ilk uygulama ile maliyetlerde 

art olmutur. Bu fiyat artnda sektördeki yaplanmann deitirilmesi, elektrik faaliyetleri ile 

ilgili olarak TEA, EÜA, TETA, TEDA ve EPDK kurumlarnn oluturulmas ile her bir 

kurumun faaliyetinden gelen maliyet artlar fiyat artlarna önemli katk salamtr. 

Serbest piyasann açld tarihten bu yana olan uygulamadan da anlalaca üzere özellikle 

üretim faaliyetinde maliyetin ve sat fiyatnn düük olmas konusunda bir uygulama 

görülmemitir. Üretim faaliyetinde bulunmak isteyen tüm bavurular (EPDK) tarafndan 


olumlu karlanm, iletim sistemine balant yaplmas için görü alnm ve buna göre 

uygun görülenlere lisans verilmitir. 

Burada dikkate alnmas gereken iki önemli husus bulunmaktadr. Birincisi, yaplan 

bavurularn yasann 1inci maddesinde belirtilen hükümlere ne kadar uygun olduunu 

belirleyecek yaplabilirlik özellii dikkate alnmamtr. Maliyetin düük olduunu belirleyecek 

karlatrlmalar için herhangi bir ölçüt bulunmamaktadr. Yasa ile her üretim yatrmcsnn 

kendi müterisini bulaca hükmü getirildiinden, elektrik üretim maliyeti ve sat fiyat 

tamamen bavuru sahibi üretim irketinin insafna braklmtr. kinci husus ise EPDK 

tarafndan lisans verilmi bulunan tüm üretim tesisi bavurularna iletim sistemine 

balantsnn yaplmas için TEA’n teknik kstlar dnda olumlu görü vermek zorunda 

braklmasdr. 

4.3.3. Rekabetin Olumas 

Yasa incelendiinde, elektrik enerjisi üretimi, toptan ve perakende sat faaliyetlerinde 

serbest piyasa koullar gerei katlmclarn birbirleri ile rekabet etmesi öngörülmütür. Her 

bir faaliyet alannda öngörülen rekabet ortamnn ne derece gerçekletii ve u an itibariyle 

varlan sonuçlar ayr balklar halinde aada açklanacaktr. 

Üretim faaliyeti 

Üretim faaliyetinde bulunacak katlmclardan: 

Özel sektör üretim irketlerinin bir önceki yla ait yaynlanm Türkiye toplam elektrik 

enerjisi kurulu gücünün yüzde yirmisini geçmeyecei ( Madde 2a.2) 

Otoprodüktör ya da otoprodüktör grubu olan katlmclar için bir takvim yl içinde 

ürettikleri elektrik enerjisinin en fazla yüzde yirmisini rekabet ortamnda satabilecekleri 

(Madde 2a.3) hükme balanm ise de bu güne kadar olan uygulamalarda yeni üretim 

lisans verilirken bu ölçütlere uyulup uyulmad bilinmemektedir. Piyasann açlmasndan 

bu yana geçen sürede gerçekleen yatrmlar dikkate alndnda zaten öngörüldüü 

kadar üretim yatrmnn gerçeklemedii de görülmektedir. Otoprodüktör konumunda 

olan üreticiler ise 1 Austos 2006 tarihi itibariyle Dengeleme Piyasas uygulamasna 

balanmas ile kendi müterilerini terk etmi olup üretimlerinin önemli bir miktarn bu 

piyasada satmaya balamlardr. 

Rekabet ortamnn olumas için gerekli iki önemli husus, piyasada arz kapasitesi 

fazlasnn bulunmas ve piyasada faaliyet gösteren fazla sayda katlmcnn 

bulunmasdr. 

Piyasann açlmasndan bu yana 2007’e kadar geçen dönem, aslnda toplam kurulu 

kapasite olarak arz fazlasnn olduu bir dönemdir. Ancak 2007 yl itibar ile bir taraftan 

talebin hzl bir ekilde artmas, dier taraftan bu dönemde öngörülen yeni üretim 

tesislerinin yaplamam olmas sonucunda artk arz fazlalndan söz etmek bir yana 

sektörde bir kriz döneminin balad söylenebilir. Bu kriz döneminde ve kriz dönemi 

sonrasnda yasann öngördüü rekabet ortamnn olumasn salamakta pek mümkün 

görülmemektedir. 

 

Piyasann açlmasndan sonraki dönemde elektrik üretim faaliyetinde yer alacak 

katlmclar için öngörülen piyasa pay da gerçeklememitir. Yasann uygulanmaya 

balad tarihte mevcut olan uzun dönemli alm garantili sözlemelerin ( YD, Y, HD ) 

toplam üretim içinde önemli ölçüde yer tuttuu bilinen bir gerçektir. Yasada açk hükümler 

bulunmasna karn, gerek EPDK tarafndan yaynlanm bulunan Elektrik Piyasas 

Uygulama El Kitabnda öngörülen ve gerekse yetkililer tarafndan yaplan açklamalara 

54 


göre bu sözlemelerin rekabet ortamnda serbest piyasa koullarna uyarlanaca 

belirtilmiti. Ancak bu uyarlamalarn gerçekletirilememi olmas nedeniyle elektrik üretim 

faaliyetindeki katlmclarn rekabetin olumasn salayacak ekilde davranmalar da 

engellenmi olmaktadr. Aslnda özel hukuk hükümlerine tabi olan uluslararas finans 

kurulularn dorudan ilgilendiren bu sözlemelerin yürürlükte olduu sürece üretimde 

rekabetin oluturulamayaca bilinen bir hukuki gerçekti.(Baknz: Anayasa 

Mahkemesinin YD,Y sözlemelerinin 4628 sayl kanun hükümlerine göre 

deitirilemeyeceine ilikin karar) Elektrik enerjisi üretim aamasnda hem arz 

fazlalnn hem de piyasa katlmclarnn öngörülen nitelik ve nicelikte olumamas 

rekabetin olumasnn önündeki en önemli engel olarak durmakta olduu biliniyordu. 

Toptan Sat Faaliyeti 

Toptan sat faaliyetinde bulunacak piyasa katlmclar, bir kamu kuruluu olarak kurulan 

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim irketi (TETA) ve özel sektör toptan sat 

irketleri olarak tanmlanmaktadr. 

Yasann yürürlüe girdii tarih itibariyle mevcut olan uzun süreli ve alm garantili 

sözlemelerin taraf olarak TETA belirlenmi ve bu kurumun geçici bir süre için varln 

sürdürmesi öngörülmütür. 

 

 

 

Mevcut uzun süreli sözlemelerin en fazla be yl içinde piyasa koullarna uyarlanmas 

sonucunda bu sözlemelere taraf olan özel irketlerin rekabet ortamnda piyasa 

faaliyetinde bulunmalar öngörülmüse de bu konuda EPDK tarafndan yaplan 

giriimlerden bir sonuç alnamam dolays ile sözlemelerde her hangi bir deiiklik 

yaplamamtr. Bu durumda TETA’n da en azndan alm garantili sözlemelerin 

tamamnn sona erecei 2019 ylna kadar varln koruyaca kesinlemitir. 

Yasann 2. Maddesi d) fkras 1. Bendi ile TETA’n sahip olabilecei sözlemeler halen 

mevcut olanlar ile yasann geçici 4. ve geçici 8. Maddeleri kapsamnda yeni sözleme 

yaplabilmesi ile snrlandrlmtr. Geçici 4. Madde 30 Haziran 2001 tarihine kadar 

letme Hakk Devri sözlemesi imzalayan üretim ve datm tesisleri sahiplerinin uzun 

süreli sözleme imzalamalarna, geçici 8. Madde ise YD modeli kapsamnda imtiyaz 

hakk elde etmi üretim tesislerinden 2002 yl sonuna kadar iletmeye girecek olanlarn 

uzun süreli sözleme imzalamalarna olanak tanmaktadr. Her iki geçici madde 

kapsamnda tarif edilen bu sözleme imzalama durumu gerçeklememitir. Bu madde 

kapsamnda TETA’n yeni bir elektrik toptan alm veya sat sözlemesine sahip 

olamayaca belirtilmi olmasna karn bir toptan sat irketi olan TETA’tan bir özel 

irket elektrik alarak Irak’a ihracat yapm ancak buna cevaz veren yasal mevzuat 

sonradan gerçekletirilmitir. 

Yasann geçici 6. Maddesi ile Elektrik Üretim A. (EÜA) nin EPDK tarafndan belirlenen 

ve be yl geçmeyen kstl bir süre için elektrik satma yetkisi TETA’a verilmitir. 

TETA’a balangçta tannan be yllk faaliyet süresi uzatlm böylece EÜA’n serbest 

piyasada rekabet içinde faaliyet gösterebilmesi önlenmitir. Sonuç olarak piyasann 

açlndan bu yana tüm ön görülen hususlarn hiç birinin gerçeklemedii görülmü ve 

ileride de gerçeklemesinin mümkün olamayaca anlalmtr. 

Toptan sat faaliyetinde bir kamu kurumu statüsünde zorunlu olarak faaliyetini sürdüren 

TETA ‘n yan sra bu faaliyette bulunmak üzere lisans alm bulunan toptan sat irketleri 

bulunmakta ancak faaliyet gösterememektedirler. Yukarda da söz edildii üzere sadece 

Irak’a elektrik satan KARTET irketi faaliyettedir. Ancak bu irket ihraç ettii elektriin bir 

ksmn yasaya uygun olmad halde TETA’ tan alm ve bu fiili duruma uygun olarak yasal 

düzenleme sonradan yaplmtr. Yasann ilk halinde öngörüldüü üzere toptan sat 

faaliyetinde rekabet ortam yaratlamamtr. 


08.05.2007 tarihinde kabul edilen 5654 sayl Nükleer güç santrallerinin kurulmas ve 

iletilmesi ile enerji satna ilikin kanunun geçici 2. Maddesi 1. Bendinde ‘’EÜA tarafndan 

kömür tahsis (rödevans) ihalesi sonucunda kömür kullanm hakk elde edecek irketler 

tarafndan yaplacak 1000 MW üzeri güçte yerli kömür yaktl elektrik santrallerinden 2014 yl 

sonuna kadar iletmeye girenlerin ürettii elektrik, perakende ve toptan sat lisans sahibi 

irketlerce bu kanunun 4. Maddesi hükümlerine göre alnr’ hükmü getirilmitir. Buna göre 

TETA yeni bir enerji alm anlamas yaparak, kapasitesi 1000 MW’tan büyük olan yerli 

kömür yaktl santrallerin üretecekleri elektrik enerjisine satn alma garantisi vermek 

durumunda kalacaktr. (Burada bahis konusu olan Afin Elbistan linyit santraldr.) 

Bu yeni satn alma garantisi ile TETA’n sahip olaca sözleme miktar ve faaliyet süresi 

daha da artacak, toptan sat alannda rekabetin olumas süresi daha da uzayacaktr. 

Perakende Sat Faaliyeti 

Perakende sat hizmeti Türkiye’de ilk defa 4628 sayl yasa ile tanmlanmtr. Yasa öncesi 

elektrik enerjisinin datm ve perakende sat Türkiye Elektrik Datm Anonim irketi 

(TEDA) tarafndan gerçekletirilmekte idi. Yasa ile bu iki faaliyetin birbirinden ayrlmas 

öngörülmütür. Yasann yürürlüe girmesi ile birlikte ksa bir süre içinde perakende sat 

irketlerinin faaliyete balayaca, bölgeler halinde datm faaliyetinin özelletirilecei ve 

sadece özelletirilemeyen bölgelerde datm faaliyetinin TEDA tarafndan yürütülecei 

öngörülmütür. Ancak piyasann açlmasndan bu yana geçen süre içinde bir kamu kuruluu 

olan TEDA’n bile faaliyetlerinin datm ve perakende sat olarak ayrlmas mümkün 

olamamtr. Türkiye elektrik datm sistemi 21 bölge olarak tanmlanm, her bir bölgenin 

datm iletmesinin öncelikle özel irketlere devredilmesi öngörülmütür. Balangçta özel 

perakende sat irketlerinin olumas ile TEDA’n perakende sat hizmetinden 

kendiliinden çekilecei öngörülmütür. Perakende sat faaliyeti için corafi bölge snr da 

öngörülmedii için, bu faaliyetin çok hzl bir ekilde özel irketler tarafndan yerine 

getirilecei tahmin edilmitir. Yasann 2 c) maddesinde, datm irketlerinin faaliyet 

gösterdikleri datm bölgesinde baka bir perakende sat irketi olmad durumda 

perakende sat hizmetini de gerçekletirecei belirtilmektedir. Ancak bu öngörü ve 

tahminlerin gerçeklemeyecei ksa bir zaman içinde anlalmtr. 

Üzerinde durulmas gereken bir dier önemli husus, datm irketlerinin kendi bölgelerinde 

tüketime sunulan yllk toplam elektrik enerjisi miktarnn yüzde yirmisinden fazla olmamak ve 

kendi bölgesi için lisans almak kayd ile üretim tesisi kurabilecekleridir. Bu husus yasada açk 

olarak belirtilmitir. Bir dier deyile datm bölgelerinin yapabilecekleri üretim miktar, 

bölgelerinde tüketilen yllk toplam elektrik enerjisi miktarnn yüzde yirmisi ile 

snrlandrlmtr. 

Öncelikle datm bölgelerinin özelletirilmesi amac ile yaplan giriimler sonucu datm ve 

perakende sat faaliyetlerinin beraber özelletirilmesi noktasna gelinmi, böylece bir 

bölgede elektrik enerjisi datm iletmesi ile perakende sat hizmeti birletirilmitir. Bu süreç 

içinde datm bölgelerinde görev yapacak irketin kendi bölgesinde yapabilecei üretim 

miktarndaki yüzde yirmi snr kaldrlm ve sonuçta bir bölge snrlar içinde üretim, datm 

ve perakende faaliyetlerinin bir tek irket tarafndan yerine getirilmesinin yolu açlmtr. 

Gelinen bu nokta, her bir bölgede bir elektrik irketinin tekel oluturmas yolunun açlm 

olmasdr. Bölgesel tekel olumasnn yolunun açlmas ile birlikte Avrupa’daki, kendi 

ülkelerinde çok güçlü olan elektrik irketlerinin Türkiye elektrik sistemindeki özelletirmelere 

ilgisi younlamtr. Yakn bir zamanda EON/Almanya ve kendi ülkelerinde kamu kuruluu 

olan ENEL/talya ve VERBUNT/Avusturya irketlerinin Türkiye’de belirli bölgelerde tekel 

konumunda faaliyet gösterdiklerini görmek sürpriz olmayacaktr. 

Bu gün gelinen durum yasa ile belirtilen durumdan özetle, rekabetçi serbest piyasa 

oluturmann çok ötesindedir. Yasa ile yeterli, kaliteli, sürekli, düük maliyetli ve çevreye 

56 


uyumlu elektrik temininin rekabet içinde tüketiciye sunulmas amaç olarak belirtilmiken en 

azndan datm ve perakende sat faaliyeti için bu hususlarn dikkate alnmad 

görülmektedir. 

Elektrik sektöründe öncelikle, toptan ve perakende sat alanlarnda serbest piyasa 

koullarnn oluaca ve bu koullarda bir rekabet ortamnn salanaca öngörülmütür. 

Ancak bu gün gelinen durumda, hiçbir alanda rekabetin olumad görülmü, hatta bugünkü 

uygulamalarn devam halinde bundan sonra da rekabetin olumayaca anlalmaktadr. 

Toptan ve perakende sat alanlarnda özel sektör irketlerinin faaliyet göstermeleri bu güne 

kadar gerçekleememitir. Bu alanda ancak az sayda özel sektör üretim irketi faaliyet 

gösterebilmektedir. Bunlarn da büyük bir ksm kendi elektrik ihtiyaçlarn karlamak üzere 

kurulmu bulunan otoprodüktör üretim tesisleridir. Bu santrallerin nerede ise tamam mevcut 

yasadan önce kurulmu olup, imdi ise serbest üretim irketi statüsüne dönmülerdir. Bu 

üretim tesisleri serbest piyasa koullarnda ayakta kalabilmekte zorlanmlar, kendilerini 

koruyacak önlemlerin hayata geçirilmesi için hükümet üzerinde çeitli bask unsurlar 

kullanmaya balamlardr. 1 Austos 2006 tarihi itibari ile hiçbir hazrlk yaplmadan ve de 

altyaps tamamlanmadan Dengeleme ve Uzlatrma Piyasas uygulamaya balanmtr. 

Dengeleme Piyasasnda tüm üreticilerin rekabet içinde faaliyet göstermeleri tanmlanmken, 

u anda neredeyse sadece otoprodüktör üretim irketleri faaliyet göstermektedir. Bu durum 

ise, otoprodüktör üretim irketlerinin birbirleri ile kolayca anlamalar yapabilmeleri, her türlü 

iyi niyetli olmayan ibirlikleri yapmalar ve de bunun sonucu olarak yapay olarak fiyatlar ar 

yükseltmeleri tehlikesini dourabilecektir. Bu konuda bir fikir sahibi olabilmek için 27 Aralk 

2006 gününe ait Dengeleme Piyasasndaki elektrik enerjisi sat miktarlar, üreticilere 

dalm ile oluan saatlik fiyatlar dikkatle incelenmelidir. 

4.3.4. Özelletirme Giriimleri 

Türkiye elektrik sektöründe özelletirme giriimleri ve tartmalar 1980’li yllarn ortalarndan 

bu yana gündemden hiç dümemitir. Gerek kamu oyunda gerekse sektörde serbest piyasa 

koullarnn rekabet içinde oluabilmesi için elektrik enerjisi ile ilgili faaliyetlerin özel irketler 

eliyle yaplmasnn gereklilii gibi son derece yanl bir kan bulunmaktadr. Sektörde bu 

ekilde rekabetin oluaca varsaym kabul edilse bile bunun için varlklarn mülkiyetinin 

ve/veya faaliyetlerin özel irketler tarafndan yerine getirilmesi gerekmemektedir. Balangçta 

da belirtildii gibi, 4626 sayl yasa birinci maddesinde belirtilen amaca ulalmas için 

özelletirme uygulamasn kesin hüküm olarak getirmemekte, yalnzca rekabete dayal bir 

serbest piyasa oluturulmas hükmünü getirmektedir. Özelletirme, serbest piyasann 

oluturulmas için amaç olmayp sadece bir araçtr. Kald ki dünyada tamamen özel irket 

faaliyeti olmadan da serbest piyasann olutuu yolunda örnekler mevcuttur. Özellikle AB 

üyesi ülkelerde bu durum geçerlidir. AB üyesi ülkelerin yasal düzenlemelerini ayarlamalar 

için bir çerçeve belirleyen AB Elektrik Direktifi (2003/54/EC/89) üye ülkelerin yasal 

düzenlemelerinde rekabet unsurlarnn hayata geçirilmesi gerekliliini kesin hükme balarken 

elektrik sektöründeki varlk mülkiyetinin ve faaliyetlerin özel irketler tarafndan yaplmasn 

kesin hükme balamamtr. 

Özelletirme kavram genel olarak: kamu adna sahip olduu varlk mülkiyetleri ve 

faaliyetlerinin tam olarak gerçek veya tüzel özel kiilere devredilmesi olarak 

tanmlanmaktadr. Ancak elektrik sektörünün kendine özgü özelliklerinden dolay bu tanma 

baz eklemeler yapmak gerei vardr. Gelimi ülkeler, gelime dönemlerinde elektrik enerjisi 

alt yap ve kapasite yatrmlarn ya doruda kamu eliyle yapmlar ya da kamu adna 

görevlendirilen özel irketler eliyle gerçekletirmilerdir. Bunun nedeni ise, elektrik enerjisinin 

gerek toplumsal yaantmz gerekse sanayi üretimi için vazgeçilemez ve ikame edilemez 

oluudur. Ayrca elektrik enerjisi depo edilemediinden, üretildii anda tüketilmesi gerekir. 

Sonradan kullanlmak üzere biriktirilmesi mümkün deildir. Bu nedenle tüketim amaçl bir 

ürün olmaktan çok kamu yararn gözeten bir anlay ile ele alnmal, bir kamu hizmeti olarak 

düünülmelidir. Bu görü 2001 ylna kadar ülkemiz için geçerli iken, bu gün gelinen noktada 


elektrik enerjisi bir kamu hizmeti olmaktan çkartlm, piyasada serbestçe alnp satlabilen 

bir ticari meta haline getirilmitir. Elektrik sektöründe özelletirme, yalnzca kamu adna 

devletin sahip olduu mülkiyet ve hizmetin özel sermayeye devri olarak deil, elektrik 

enerjisinin kamu hizmeti olmaktan da çkartlp piyasa mal haline dönütürülmesi olarak da 

kullanlmaktadr. Ne yazk ki Türkiye’de son yirmi yldr özelletirme tartmalarnda bu 

gerçek gözden uzak tutulmu, doru olmad görüldüü halde özelletirme ile elektrik 

hizmetlerinin daha kaliteli ve daha düük maliyetli olaca savunulmutur. 

4.4. Arz Güvenilirlii 

Arz güvenilirlii kavram son zamanlarda tüm ilgililer tarafndan skça gündeme 

getirilmektedir. Ancak bu kavramn tam olarak açklanmas, halen yürürlükte olan yasal 

düzenlemeler çerçevesinde bir deerlendirilmesinin yaplmasnda yarar görülmektedir. 

4.4.1. Arz Güvenilirlii nedir? 

Elektrik enerjisi daha sonra kullanlmak üzere saklanamayaca için tüketilmesi gerektii 

anda tüketim talebi kadar üretilmesi gerekir. Bu nedenle elektrik talebini sürekli olarak 

karlayabilmek için yeterli oranda bir yedek kapasite bulundurmak zorunluluu 

bulunmaktadr. 

4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu’nun 1. Maddesinde belirtildii üzere elektriin yeterli, 

kaliteli ve sürekli olarak tüketiciye sunulmas amaçlanmtr. Ayrca elektrik üretimi 

faaliyetinin EÜA ve Özel Üretim irketleri tarafndan gerçekletirilecei belirtilmi, böylece 

arz güvenilirlii kavramnn çerçevesi çizilmitir. Ancak konunun daha iyi anlaabilmesi için 

4628 sayl yasa ile getirilen serbest piyasa tanm içinde Arz Güvenilirliini incelemek daha 

yararl olacaktr. 

Serbest Piyasa ve Arz Güvenilirlii 

4628 sayl yasa bütün olarak ele alndnda elektrik enerjisinin üretim, toptan ve perakende 

faaliyetlerinde tam rekabete açk bir piyasa düzeninin olumasnn amaçland 

anlalmaktadr. Ancak bu amaca ulaabilmek için elektrik arznn talebi fazlas ile 

karlamas gerektii açktr. Yasann yürürlüe girdii tarihte ve onu izleyen yllarda elektrik 

enerjisi kurulu gücünün talebi karlamak için fazlas ile yeterli olmasna karn bu gün 

kapasite yetersizlii söz konusudur. Son be yllk dönemde elektrik üretim yatrmlarnn özel 

sektör tarafndan yaplaca ve ilk yllardaki kapasite fazlalnn ayni oranda devam edecei 

öngörülmü, üretim faaliyetlerinde serbest piyasa koullarnda üreticiler arasnda rekabet 

ortamn oluaca beklenmitir. Ancak bu dönem içinde üretim tesisi kurmak için çok sayda 

bavuru yaplm,hatta üretim lisans alnm olmasna karn gerçekleen yatrm miktar yok 

denecek kadar düük miktarda kalmtr. Bu gerçee karn EÜA’ in de üretim tesisi kurmak 

için görevlendirilmemi olmas nedeni ile ülkemiz ciddi boyutlarda arz sknts ile kar 

karya kalmtr. Böyle bir sknt ile karlalaca TEA’n her yl yaynlanan ‘’Elektrik 

Enerjisi Üretim Kapasite Projeksiyonu’’ raporlarnda sürekli olarak belirtilmi olmasna 

ramen herhangi bir önlem alnmam, 4628 sayl yasann 2.a.1 maddesinde ‘gerektiinde’ 

EÜA’nin üretim tesisi kurabilecei ile ilgili hüküm bu ‘gereklilie’ kimin karar verecei 

hususu bir karara balanamadndan iletilememitir. Oysa 3154 sayl yasa Enerji ve Tabii 

Kaynaklar Bakanln‘’Ülkenin enerji ve tabii kaynaklara olan ksa ve uzun vadeli ihtiyacn 

belirlemek, temini için gerekli politikalarn tespitine yardmc olmak, planlarn yapmak’’ile 

görevlendirmektedir. 

Gerçekte, elektrik enerjisinde serbest piyasa koullarnda arz güvenilirlii kavramndan söz 

etmek mümkün deildir. Serbest piyasa koullarnda elektrik enerjisine üretim, datm ve 

sat faaliyetleri açsndan bakldnda elektrik enerjisinin serbest olarak alnp satlabildii 

bir piyasa ürünü olarak kabul edildii görülmektedir. Ancak arz güvenilirliinden söz 

58 


edilebilmesi için elektrik enerjisinin toplumdaki tüm kesimlere ulaabilir bir ekilde sunulmas 

gerekir. Bir dier deyile, bu faaliyetin bir kamu hizmeti eklinde kabulü ve ele alnmas 

gerekir. Oysa, elektrik enerjisi faaliyetinin bir kamu hizmeti yükümlülüü olduu göz ard 

edilerek bu ürün ve hizmetin piyasadan gelecei beklenmitir. 

Yukardaki açklamalardan da görülecei gibi elektrik enerjisi ile ilgili uygulamalarda 

ne 4628 sayl elektrik piyasas yasasndaki, ne de daha önceki yasalardaki hükümlere 

uyulmaktadr. Yürürlükteki uygulama, serbest piyasa adna sadece belirli bir özel 

kesime elektrik gelirlerinden pay aktarm eklinde ilemektedir. Bu nedenle, halen 

uygulama olana kalmayan 4628 sayl yasay yeniden düzenlemek gerekmektedir. Bu 

düzenlemede aada belirtilen hususlar yer almaldr: 

1. Elektrik enerjisi faaliyetlerinin kamu hizmeti olduu gerçei kabul edilmeli ve yasada yer 

alacak hususlar buna göre düzenlenmelidir. 

2. Kamunun da yatrm yapmas kabul edilmelidir. 

3. Elektrik sektöründeki faaliyetlerde planlama gereklilii kabul edilmelidir. Bu planlama, 

birincil enerji kayna kullanmnda da bamllk, sürdürülebilirlik ve maliyet unsurlarn 

ksaca arz güvenilirlii unsurlarn içermelidir. 

4. Gerek özel sektör gerek kamu sektörü yatrmlar için bu planlamaya uymak zorunluluu 

getirilmelidir. 

5. Elektrik sektörü yatrmlarnn yaplabilmesi için gerek kamu gerek özel sektör yatrmlar 

için uygulanabilecek bir finansman politikas oluturulmaldr. 

6. Özelletirmelere öncelik verilmemeli kamunun yatrm yapabilmesi için özelletirmeler 

durdurulmal, kamunun elektrikten elde ettii ve edecei gelirler elinden alnmamaldr. 

7. Dam irketlerine de üretim tesisi kurma yetkisi verilerek üretim ve datm alannda 

tekellemenin önüne geçilmelidir. 

8. Perakende sat irketlerinin gelimesini salamak için datm irketlerinin perakende 

sat haklar kaldrlmaldr. 

4.5. TÜRKYE ELEKTRK SSTEMNN GELMES 

4.5.1. Talep Geliimi 

Türkiye elektrik enerjisi brüt tüketimi (Türkiye brüt üretimi+d alm–d satm) 2007 ylnda 

%8,8 art ile 190,0 Milyar kWh, 2008 ylnda ise %4,2 art ile 198,1 Milyar kWh olarak 

gerçeklemitir. Türkiye net tüketimi 2007 ylnda 155,0 Milyar kWh, 2008 ylnda ise 161,9 

Milyar kWh olmutur. 

2008 yl için 204,0 Milyar kWh olarak tahmin edilen brüt elektrik tüketimi, yl ortalarnda 

ortaya çkan ekonomik durgunluun etkisi ile azalma eilimi göstermi ve yl sonunda bir 

önceki yln tüketimine göre %4,3 art göstererek 198,1 Milyar kWh olarak gerçeklemitir. 


Tablo 8.Talep Geliimi 

PUANT GÜÇ TALEB (MW) ARTI (%) ENERJ TALEB (GWh) ARTI (%) 

1998 17799 5,2 114023 8,1 

1999 18938 6,4 118485 3,9 

2000 19390 2,4 128276 8,3 

2001 19612 1,1 126871 -1,1 

2002 21006 7,1 132553 4,5 

2003 21729 3,4 141151 6,5 

2004 23485 8,1 150018 6,3 

2005 25174 7,2 160794 7,2 

2006 27594 9,6 174637 8,6 

2007 29249 6,0 190000 8,8 

2008 30517 4,3 198085 4,3 

Grafik 25. Talep Geliimi 

35000 

250000 

30000 

200000 

25000 

20000 

150000 

MW 

GWh 

15000 

100000 

10000 

50000 

5000 

0 

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Enerji Talebi 

Puant Talep 

0 

Türkiye enterkonnekte sisteminde yllar itibariyle puant talebin de enerji talebine benzer 

oranda gelitii gözlemlenmektedir. Puant talep 2007 ylnda 29249 MW, 2008 ylnda 30517 

MW olarak gerçeklemitir. Elektrik sisteminde anlk en düük tüketim olan minimum yük 

deerlerinin geliimi puant talep geliiminden daha farkl seyretmektedir. Minimum Yük 2007 

ylnda 11000 MW iken 2008 ylnda 10409 MW olarak gerçeklemitir. 

Genellikle, Türkiye’de yllk puant k döneminde görülmekte iken son yllarda yaz 

dönemlerinde de anlk tüketim deerleri belirgin bir ekilde artmaya balamtr. 2008 ylnda 

yllk puant Temmuz aynda gerçeklemitir. Puant talep yllara göre sürekli bir art 

gösterirken minimum yükteki yllk deiim oldukça düzensizdir. 

60 


Elektrik sisteminde puant talep ile minimum yük seviyesinin ilikisi elektrik enerjisinin 

tüketiminde verimlilik açsndan önemli bir göstergedir. Minimum Yük deerinin Puant Talebe 

oran toplam elektrik tüketiminde yük faktörünün de bir göstergesi olup bu orann yüksek 

olmas elektrik enerjisinin daha verimli kullanld anlamna gelmektedir. 

Tablo 9.Yllk Minimum Yükün Puant Yüke Oran 

PUANT 

YÜK 

(MW) 

ARTI 

(%) 

MNMUM 

YÜK 

(MW) 

ARTI 

(%) 

MNMUM YÜKÜN 

PUANT YÜKE 

ORANI (%) 

2000 19390 - 9369 - 48,3 

2001 19612 1,1 8336 -11,0 42,5 

2002 21006 7,1 9127 9,5 43,5 

2003 21729 3,4 9270 1,6 42,7 

2004 23485 8,1 8888 -4,1 37,8 

2005 25174 7,2 10120 13,9 40,2 

2006 27594 9,6 10545 4,2 38,2 

2007 29249 6,0 10965 4,0 37,5 

2008 30517 4,3 10409 -5,1 34,1 

Grafik 26. Yllk Minimum Yükün Puant Yüke Oran 

Tablo ve Grafik’ten de açkça görülecei üzere son yllarda minimum yükün puant yüke oran 

zaman içinde belirgin bir ekilde dümektedir. 


4.5.2. Elektrik Sistemi Üretim-Tüketim ncelemesi 

Elektrik Üretim Tesislerinin Kurululara Göre Geliimi 

Türkiye elektrik enerjisi üretiminde kamu kurumlarnn yan sra özel sektör kurulular da yer 

almtr. Her ne kadar Türkiye’de özelletirme kavram 1984 ylnda 3096 sayl yasann 

yürürlüe girmesi ile güncel hale geldiyse de bu tarihin daha öncesinde elektrik üretiminde 

ÇEA ve KEPEZ gibi imtiyazl özel irketler yer almtr. 1984 ylnda 2007 yl sonuna kadar 

kurulu güç ve elektrik üretim miktarlarnn yllara göre geliimi aadaki tablolarda ayr ayr 

gösterilmektedir. 

Tablo 10. Türkiye Kurulu Gücünün Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi 

KURULU GÜÇ (MW) 

KAMU SANTRALLARI ÖZEL SANTRALLARI TÜRKYE TOPLAMI 

TERMK HDROLK 

TOPLAM 

PAY 

(%) TERMK HDROLK TOPLAM 

PAY 


1984 3545,4 3644,2 7189,6 85,0% 1041,4 230,6 1272,0 15,0% 4586,8 3874,8 8461,6 

1985 4150,4 3644,2 7794,6 85,5% 1096,4 230,6 1327,0 14,5% 5246,8 3874,8 9121,6 

1990 8264,2 6465,1 14729,3 90,3% 1289,1 299,2 1588,3 9,7% 9553,3 6764,3 16317,6 

1995 9650,6 9207,6 18858,2 90,0% 1440,9 655,2 2096,1 10,0% 11091,5 9862,8 20954,3 

2000 11274,6 9977,3 21251,9 77,9% 4795,4 1216,8 6012,2 22,1% 16070,0 11194,1 27264,1 

2001 10954,6 10108,7 21063,3 74,3% 5686,0 1583,1 7269,1 25,7% 16640,6 11691,8 28332,4 

2002 10949,6 10108,7 21058,3 66,1% 8636,4 2151,1 10787,5 33,9% 19586,0 12259,8 31845,8 

2003 10803,1 10990,2 21793,3 61,2% 12186,3 1607,4 13793,7 38,8% 22989,4 12597,6 35587,0 

2004 10794,9 10994,7 21789,6 59,2% 13364,8 1669,6 15034,4 40,8% 24159,7 12664,3 36824,0 

2005 11474,9 11109,7 22584,6 58,1% 14442,4 1816,5 16258,9 41,9% 25917,3 12926,2 38843,5 

2006 12554,9 11161,0 23715,9 58,5% 14880,3 1968,6 16848,9 41,5% 27435,2 13129,6 40564,8 

2007 12524,9 11350,3 23875,2 58,6% 14710,5 2191,6 16902,1 41,4% 27235,4 13541,9 40777,3 

2008 12524,9 11455,9 23980,8 57,3% 15070,1 2766,3 17836,4 42,7% 27595,0 14222,2 41817,2 

ÜRETM (GWh) 

Tablo 11. Türkiye Üretiminin Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi 

KAMU SANTRALLARI ÖZEL SANTRALLARI TÜRKYE TOPLAMI 

TERMK HDROLK TOPLAM 

PAY 


PAY 


1984 14426 12260 26685,7 87,2% 2761,1 1166,7 3927,8 12,8% 17187,2 13426,3 30613,5 

1990 30698 22156 52854,2 91,9% 3697,3 991,5 4688,8 8,1% 34395,4 23147,6 57543,0 

1995 45090 33105 78194,9 90,7% 5616,9 2435,6 8052,5 9,3% 50706,5 35540,9 86247,4 

2000 65462 27772 93234,0 74,6% 28547,4 3140,2 31687,6 25,4% 94009,7 30911,9 124921,6 

2001 65954 20409 86362,4 70,4% 32698,8 3663,5 36362,3 29,6% 98652,4 24072,3 122724,7 

2002 51028 26304 77332,1 59,8% 44639,5 7427,9 52067,4 40,2% 95667,7 33731,8 129399,5 

2003 33070 30027 63096,9 44,9% 72119,8 5363,8 77483,6 55,1% 105189,6 35390,9 140580,5 

2004 27349 40669 68017,2 45,1% 77208,2 5472,9 82681,1 54,9% 104556,9 46141,4 150698,3 

2005 38416 35046 73461,9 45,4% 83920,6 4573,7 88494,3 54,6% 122336,7 39619,5 161956,2 

2006 46037 38679 84716,1 48,1% 85892,4 5691,4 91583,8 51,9% 131929,1 44370,8 176299,8 

2007 61345 30979 92324,0 48,2% 93961,2 5269,5 99230,7 51,8% 155306,0 36248,7 191554,7 

2008 69297 28419 97716,8 49,2% 94841,8 5859,4 100701,2 50,8% 164139,2 34278,8 198418,0 

62 


1984 ylnda kurulu güç toplamnda %85 olan kamu pay 2007 ylnda %58,6 seviyesine, 

1984 ylnda Türkiye toplam elektrik üretiminde %87,2 olan kamu pay 2007 ylnda %48,3 

seviyesine gerilerken buna paralel olarak da hem kurulu güç hem de toplam üretimde özel 

sektör pay artmtr. 1995 ylndan sonra sektörde kamu pay sürekli olarak azalrken özel 

sektör pay artmtr. Kurulu güç ve toplam elektrik üretiminde kamu-özel sektör paylarnn 

yllara göre geliimi aadaki grafiklerde görülebilmektedir. 

Grafik 27. Kurulu Güç çinde Kamu ve Özel Sektör paylarnn Geliimi 

Grafik 28. Türkiye Toplam Elektrik Üretiminde Kamu ve Özel Sektör paylarnn Geliimi 

Yukardaki grafikler incelendiinde özel sektöre ait olan üretim tesislerinin toplam elektrik 

üretimi içindeki paynn kurulu güç içindeki payna göre daha hzl artt ve 2007 ylnda 

daha yüksek seviyeye ulat açkça görülmektedir. Özellikle 1998 ylndan 2003 ylna 

kadar toplam üretim içinde özel sektör pay oldukça hzl bir ekilde artmtr. Bu dönem YD, 

HD ve Y modeli kapsamnda özel sektörün elektrik üretmeye balad dönemdir. Y modeli 

kapsamndaki kapasitenin tamam ile YD ve HD kapsamndaki kapasitenin büyük bir 


çounluu termik kapasite olduu ve bu modeller kapsamnda üretimlerine satn alma 

garantisi verildii için toplam Türkiye elektrik üretimi içindeki özel sektör pay hzl bir ekilde 

artmtr. 2004 yl ve sonrasnda ise özel sektör pay toplam kurulu güç ve toplam üretim 

içinde deiiklik göstermemitir. 

Kamu ve özel sektör kurulu güç ve toplam elektrik üretiminin 1984 ylndaki deerine göre 

yllk olarak 2007 ylna kadar büyüme oranlar aadaki grafiklerde gösterilmitir. 

Grafik 29. Kamu Santrallarnn Toplam Kurulu Güç ve Toplam Elektrik Üretimi 

Deerlerinin 1984 Ylna Göre Geliimi 

Grafik 30. Özel Sektör Santrallarnn Toplam Kurulu Güç ve Toplam Elektrik Üretimi 

Deerlerinin 1984 Ylna Göre Geliimi 

64 


Kamu santrallarnn kurulu güç ve üretim miktarlar 1984 ylna göre 2008 ylnda yaklak 3,5 

kat büyümütür. Buna karlk özel sektör santrallarnn toplam kurulu gücü ayn dönemde 

yaklak 14 kat, toplam üretim miktar ise yaklak 26 kat büyümütür. Yukarda da belirtildii 

üzere özellikle 1998 ylndan sonra YD, Y ve HD modeli kapsamnda özel sektörün elektrik 

üretiminde arlkl olarak termik kapasite ile yer almas ve bu kapasitelerin üretimlerine satn 

alma garantisi verilmesi büyümedeki farklln birincil nedenidir. 

Bilindii üzere elektrik enerjisi tüketilecei anda üretilmesi gerekir. Bu nedenle elektrik 

enerjisi üretimi için asl belirleyici unsur talep miktardr. Kurulu gücün enerjiye 

dönütürülebilir ksmnn ancak talep kadar olan miktar üretilecei için kapasitenin bir ksm 

üretime hazr ama üretim yapmadan yedek olarak bekleyecektir. Talebi karlamak üzere 

sistemdeki santrallar emre amadelik durumlarna göre çaltrlmakta ve elektrik 

üretilmektedir. Emre amadelik durumu hidrolik santrallarda hidrolojik koullara göre 

deikenlik göstermekte, termik santrallarda ise çaltrlma koullarnn hazr 

bulundurulmasna göre belirlenmektedir. Emre amade olma durumunu etkileyen unsurlardan 

önemli olanlar arza olaslklar, bakm ihtiyaçlar ve yakt temini ve kalitesidir. Santrallarn 

çalma durumunu etkileyen bütün unsurlar göz önüne alnarak emre amade olma durumu 

belirlenmektedir. Bir grup kapasite emre amade olsa bile talep durumuna göre ihtiyaç 

duyulmadndan çaltrlmayan bir ksm kapasite bulunacaktr. 

Yllk üretim miktar ile toplam kurulu güç ilikisi mevcut kapasitenin kullanm hakknda bir 

fikir vermektedir. Kurulu kapasiteden yararlanma orann deerlendirmenin deiik ölçütleri 

bulunmaktadr. Bu ölçütler bir anlamda kurulu kapasitenin kullanlmasnda verimliliin de bir 

göstergesidir. Bu ölçütlerden en önemli olanlar tam kapasite edeeri çalma süresi ve 

kapasite faktörü’dür. 

Tam kapasite edeeri çalma süresi ve kapasite faktörü deerlendirilirken gerçekleen 

üretim deerinin talep deerine bal olduu dolaysyla kullanlabilir kapasite olduu halde 

talepten fazla üretim yaplamayaca için kurulu gücün bir ksmnn kullanlamad göz 

önünde bulundurulmaldr. 

Kurulu gücün verimli kullanlmasnn ölçütlerinden bir dieri de santrallarn kapasite 

faktörüdür. Bir santral emre amade olsa bile talep durumuna göre baz zamanlarda 

çaltrlmayabilecektir. 

Talebin güvenilir bir ekilde karlanmas için sistemde bulunan santrallar belirlenen 

politikalar çerçevesindeki ilkelere göre sralanarak çaltrlmaktadr. Bu ilkeler en düük 

maliyetle üretim yapan santraldan balanarak pahalya doru sra ile çaltrlabilecei gibi 

özel baz koullara öncelik de verilebilir. Örnein Türkiye elektrik sisteminde üretimlerine 

satn alma garantisi verilmi olan santrallar maliyet göz önüne alnmadan öncelikli olarak 

çaltrlmaktadr. 

Benzer ekilde kamu ve özel sektör termik santrallarnn yllk kapasite faktörleri 

incelendiinde 1999 ylna kadar kamu santrallarnn kapasite faktörleri yüksek iken 1999 

ylndan sonra özel sektör santrallarnn kapasite faktörleri daha büyük olduu ve artarak 

devam ettii görülmektedir. Buna karlk kamu termik santrallarnn kapasite faktöründe 

2001-2004 döneminde çok hzl bir düü olduu görülmektedir. Bu dönem bata Y modeli 

kapsamndaki santrallar olmak üzere oldukça büyük miktarda özel sektör termik 

santrallarnn iletmeye girdii dönemdir. 2004 ylndan sonra ise yeni ilave kapasite art 

talep artna göre daha düük olduundan kamu santrallarnn çaltrlma süreleri 

dolaysyla kapasite faktörleri artmtr. 

2001 ylndan itibaren büyük miktarda özel sektör termik kurulu gücün sisteme dahil olmas 

ve bu kapasitelerin büyük miktarda satn alma garantisi kapsamnda olmas nedeniyle toplam 

üretim kapasitelerinin büyük miktar kullanlmtr. Özel sektör termik santrallarndaki bu 


yüksek kullanma oranna karlk kamu termik santrallarnn üretim kapasitelerindeki 

kullanma oran hzl bir ekilde dümütür. Özellikle 2002-2005 döneminde sistem kapasite 

yedeinin %35 seviyelerinde yüksek olmas kamu termik santrallarnn üretim kapasitelerinin 

kullanlma oranndaki düüü hzlandrmtr. Daha sonraki yllarda sisteme yeni eklenen 

kapasite miktarnn talep art miktarna göre daha az olmasndan dolay sistem yedei 

azald için kamu termik santrallarnn üretim kapasitesinin kullanlma oran yeniden art 

eilimine geçmitir. 

Kurulu güç yedekleri hesaplanrken yllk toplam kurulu güç ile ayn yln puant talep deerleri 

kullanlmtr. 1984 ylndan bu yana bütün yllarda puant talebi artarken sisteme eklenen 

yeni kapasite miktar ayn oranda olmamtr. Bundan dolay da kurulu güç yedei yllara 

göre deikenlik göstermitir. Aadaki grafikten de görülecei üzere sisteme eklenen yeni 

kapasite miktarnn fazla olduu yllarda kurulu güç yedei yükselmitir. 1999 ylndan 2003 

ylna kadar olan dönemde kurulu güç içinde özel sektör pay daha fazla olmak üzere sisteme 

büyük miktarda yeni kapasite eklenmi ve buna bal olarak da yedek oran yükselmitir. 

Yukarda da belirtildii üzere 1999 ylndan itibaren özel sektöre ait olan kurulu güç büyük 

oranda kullanlrken yedek kapasite için kamu santrallar bekletilmitir. 

Grafik 31. Türkiye Elektrik Sisteminde Kurulu Güç Yedeinin Yllara Göre Geliimi 

4.5.3. Elektrik Üretim Tesislerinin Birincil Kaynaklara Göre Geliimi 

Türkiye elektrik sisteminde kurulu güç geliimi incelendiinde doal gaz yaktl kurulu gücün 

dier kaynaklara göre daha büyük miktarda ve oranda artt gözlenmektedir. 

66 


Tablo 12. Kurulu Gücün Kaynaklara Göre Geliimi 

TA KÖMÜRÜ 

THAL KÖMÜR 

LNYT 

FUEL OIL 

MOTORN 

LPG + NAFTA 

DOAL GAZ 

ATIK 

TERMK 

TOPLAM 

HDROLK 

JEOTERMAL 

RÜZGAR 

TOPLAM 

1984 219,9 2621,6 1100,5 627,3 0,0 0,0 0,0 4569,3 3874,8 17,5 8461,6 

1985 219,9 3181,6 1100,5 627,3 0,0 100,0 0,0 5229,3 3874,8 17,5 9121,6 

1990 331,6 5246,4 1202,2 545,6 0,0 2210,0 0,0 9535,8 6764,3 17,5 16317,6 

1995 326,4 6456,2 1148,9 204,2 0,0 2924,5 13,8 11074,0 9862,8 17,5 20954,3 

2000 335,0 145,0 6919,1 1260,8 229,5 95,3 7044,0 23,8 16052,5 11175,2 17,5 18,9 27245,2 

2001 335,0 145,0 6966,4 1608,4 235,5 155,7 7153,5 23,6 16623,1 11672,9 17,5 18,9 28313,5 

2002 335,0 145,0 6958,6 2009,0 235,5 155,7 9702,1 27,6 19568,5 12240,9 17,5 18,9 31826,9 

2003 335,0 1465,0 6904,0 2331,1 235,5 166,6 11509,6 27,6 22974,4 12578,7 15,0 18,9 35568,1 

2004 335,0 1510,0 6904,5 2307,6 214,4 47,2 12798,4 27,6 24144,7 12645,4 15,0 18,9 36805,1 

2005 335,0 1651,0 7585,8 2253,3 215,9 36,5 13789,5 35,3 25902,3 12906,1 15,0 20,1 38823,4 

2006 335,0 1651,0 8664,5 2163,7 214,4 21,4 14265,8 41,3 27357,1 13062,7 22,9 59,0 40501,7 

2007 335,0 1651,0 8671,2 1766,3 206,4 21,4 14577,6 42,7 27271,6 13394,9 22,9 146,3 40835,7 

2008 335,0 1651,0 8205,0 2225,8 206,4 21,4 14890,8 59,7 27595,0 13828,8 29,8 363,7 41817,2 

1984 ylndan bu yana elektrik sistemindeki toplam kurulu gücün termik ve hidrolik olarak 

geliimine bakldnda, termik kapasitenin toplam kurulu güce oran 1984 ylnda %54 iken 

göreceli olarak daha hzl art göstererek 2008 ylnda %66 seviyesine yükselmitir. 

Tablo 13. Toplam Kurulu Gücün Termik ve Hidrolik Geliimi 

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

 

TOPLAM 7,8 10,9 23,5 16,2 8,9 3,2 5,5 8,8 8,7 2,6 0,5 1,4 3,0 6,6 11,8 4,3 3,9 12,4 11,8 3,5 5,5 4,3 0,8 2,4 

 

TERMK 

 

14,4 

 

18,9 

 

20,2 

 

10,8 

 

11,0 

 

3,7 

 

5,7 

 

2,4 

 

3,1 

 

3,2 

 

0,9 

 

2,0 

 

4,2 

 

10,6 

 

19,5 

 

3,2 

 

3,6 

 

17,7 

 

17,4 

 

5,1 

 

7,3 

 

5,6 

 

-0,3 

 

1,2 

HES + 

 

0,0 0,1 28,9 24,2 

YENLENEBL 

 

 

 

6,1 

 

2,5 

 

5,2 

 

17,7 

 

15,5 

 

1,9 

 

0,0 

 

0,7 

 

1,7 

 

2,1 

 

2,2 

 

6,1 

 

4,4 

 

4,9 

 

2,7 

 

0,5 

 

2,1 

 

1,6 

 

3,2 

 

4,9 

 


Grafik 32.Toplam Kurulu Kapasitede Doal Gazn Pay 

35,0 

30,0 

25,0 

20,0 

15,0 

10,0 

5,0 

0,0 

-5,0 

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

TOPLAM TERMK HES + YENLENEBLR 

ncelenen dönem içinde hzl bir art gösteren doal gaz kaynakl kurulu kapasite 1984 

ylnda sistemde bulunmaz iken 2008 ylna kadar hzl bir gelime göstererek toplam kurulu 

gücün %36’s seviyesine ulamtr. 

1984 ylndan 2008 ylna kadar olan dönemde elektrik enerjisi üretiminin kaynaklara göre 

geliimi aada tabloda gösterilmektedir. 

Tablo 14. Elektrik Enerjisi Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi (1984-2008) 

TA KÖMÜRÜ 

THAL KÖMÜR 

LNYT 

FUEL OIL 

MOTORN 

LPG + NAFTA 

DOAL GAZ 

ATIK 

TERMK 

TOPLAM 

HDROLK 

JEOTERMAL 

RÜZGAR 

TOPLAM 

1984 705,6 9412,7 6710,6 336,2 17165,1 13426,3 22,1 0,0 30613,5 

1985 710,3 14317,5 7028,6 53,4 58,2 22168,0 12044,9 6 0,0 34218,9 

1990 620,8 19560,5 3920,9 20,8 10192,3 34315,3 23147,6 80,1 0,0 57543,0 

1995 2232,1 25814,8 5498,2 273,8 16579,3 222,3 50620,5 35540,9 86 0,0 86247,4 

2000 3175,9 643,1 34367,3 7459,1 980,6 871,1 46216,9 220,2 93934,2 30878,5 75,5 33,4 124921,6 

2001 2705,7 1340,3 34371,5 8816,6 904,0 645,6 49549,2 229,9 98562,8 24009,9 89,6 62,4 122724,7 

2002 2646,1 1447,0 28056,0 9505,0 270,9 967,9 52496,5 173,7 95563,1 33683,8 104,6 48,0 129399,5 

2003 2693,6 5969,4 23589,9 8152,7 4,4 1039,1 63536,0 115,9 105101,0 35329,5 88,6 61,4 140580,5 

2004 2478 9520,1 22449,5 6689,9 7,3 973,1 62241,8 104,0 104463,7 46083,7 93,2 57,7 150698,3 

2005 2965,1 10281,1 29946,3 5120,7 2,5 359,3 73444,9 122,4 122242,3 39560,5 94,4 59,0 161956,2 

2006 3073,6 11143,0 32432,9 4232,4 57,7 50,3 80691,2 154,0 131835,1 44244,2 94,0 126,5 176299,8 

2007 3289,7 11846,7 38294,7 6469,5 13,2 43,9 95024,8 213,7 155196,2 35850,8 156,0 355,1 191558,1 

2008 3290,8 12566,8 41858,1 7208,6 266,2 43,6 98685,4 219,8 164139,3 33269,8 162,4 846,5 198418,0 

68 


1984 ylndan 2008 ylna kadar elektrik üretiminde yllara göre önemli miktarda art 

gözlenirken dönem içinde termik santrallerden elde edilen üretimin daha hzl büyüdüü, 

hidrolik ve yenilenebilir kaynaklardan olan üretimin ise ya koullarna bal olarak yllara 

göre büyük deikenlik gösterdii ve toplamda daha yava büyüdüü görülmektedir. 

Tablo 15. Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi 

1985 

 

1986 

 

1987 

 

1988 

 

1989 

 

1990 

 

1991 

 

1992 

 

1993 

 

1994 

 

1995 

 

1996 

 

1997 

 

1998 

 

1999 

 

2000 

 

2001 

 

2002 

 

2003 

 

2004 

 

2005 

 

2006 

 

2007 

 

2008 

 

TOPLAM 

11,8 16,0 11,7 8,3 8,3 10,6 4,7 11,8 9,6 6,1 10,1 10,0 8,9 7,5 4,9 7,3 -1,8 5,4 8,6 7,2 7,5 8,9 8,7 3,6 

TERMK 29,1 25,3 -7,6 -25,9 78,9 0,8 9,2 8,6 -2,3 19,8 6,2 7,3 16,7 8,4 18,9 15,0 4,9 -3,0 10,0 -0,6 17,0 7,8 17,7 5,8 

HES 

+ -10,4 -1,1 56,7 55,4 -38,0 29,0 -2,0 17,0 27,7 -9,9 16,2 13,8 -1,6 6,1 -17,8 -10,9 -22,0 40,0 4,9 30,3 -14,1 12,0 -18,2 -5,7 

YENLENEBLR 

 

Grafik 33. Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi 

4.6 TÜRKYE ELEKTRK ENERJS ÜRETM YATIRIMLARI 

4.6.1 Üretim Yatrmlar 

Elektrik sektöründe 2010 ylnda karlalacak olas bir darboazdan ekonomik krizin 

yaratt talep daralmas ile kurtulduumuz yadsnamaz. Elektrik sektörümüz ekonomik krize, 

talebi karlamaya yetmeyen bir üretim kapasitesi ile yakalandndan kriz sonras artacak 

talebi karlayabilmek için sisteme yeni üretim tesislerinin eklenmesine ihtiyaç vardr. Üretim 

tesislerinin ina süresi yakt türlerine göre 3-4 yl olduuna göre kriz sürecinde azalan talebin 

salad rahatlama döneminden yararlanarak sözü edilen üretim tesislerinin yapmna 

hemen balanmaldr. Bu tesislerin yapm hakkndaki görülerimizi belirtmeden önce elektrik 

üretiminde kullanabileceimiz birincil kaynaklarmzn durumuna ksaca göz atmakta yarar 

vardr: 

Linyit potansiyeli 

MTA’nn son çalmalar sonucu linyit rezervlerimiz 12,3 milyar ton olarak tespit edilmitir. 

Ülkenin çeitli yörelerine dalm olan bu rezervin en büyük bölümü 4,3 milyar ton ile 

Elbistan havzasnda bulunmaktadr. Afin Elbistan A ve B santrallarnn kulland kömür 

dnda bölgede kalan rezerv 3,3 milyar tondur. Mevcut A ve B santrallerine ek olarak 

yaplacak C,D,E,F santralleri ile toplam kapasite 8200MW’a yükselecek, elektrik üretimi 55 

milyar kwh olacaktr. 


Hidrolik potansiyel 

DS’nin ekonomik olarak yaplabilirliini kabul ettii 136 milyar kwh’ lik potansiyelin gerçekte 

170 milyar kwh olduu hakknda teknik çevrelerde görü birlii mevcuttur. Bu potansiyelin 47 

milyar kwh’lik bölümü iletmede, 45 milyar kwh’lik bölümü ina aamasnda, kalan 78 milyar 

kwh’lik bölümü ise henüz ele alnmamtr. 

Rüzgar potansiyeli 

EE’nin yapt çalmalar sonucu ülkemiz rüzgar potansiyeli 48000 MW olarak bulunmutur. 

Halen 847 milyon kwh elektrik üretilebilen bu potansiyel gelitirilmeye açk yenilenebilir bir 

kaynak olarak 2023 ylna kadar ancak 50 milyar kwh miktarnda elektrik üretimi 

yaplabilecei tahmin edilmektedir. 

Jeotermal enerji potansiyeli 

Toplam 31500 MW teorik sl enerji potansiyeline sahip jeotermal enerjinin ancak 600 MW’lik 

bölümü elektrik üretimi için kullanlabilir ve 4,8 milyar kwh elektrik enerjisi üretilebilir. Kalan 

bölümü ise sl enerji için kullanlmaya uygundur. 

Biyogaz enerji potansiyeli 

Halen ülkemizde 14,6 MW kurulu güçte çöp santral, 20,1 MW kurulu güçte biyogaz santral 

iletmektedir. Bu konuda yeterli çalma yaplmadndan toplam potansiyel hakknda kesin 

bir bilgi olmayan bu potansiyel gelimeyi beklemektedir. 

Bu kaynaklar deerlendirmek için yaplacak üretim tesisleri yapm çalmalarn ksa, orta ve 

uzun olmak üzere üç dönemde toplayabiliriz. 

Ksa dönem 

2004 ylnda yaplan ve halen yürürlükte olan talep tahminleri Enerji Tabii Kaynaklar 

Bakanl tarafndan resmen revize edilmemekle beraber, TEA çalmalarnda kendi 

yapt yeni talep tahminlerini kullanmaktadr. Bu talep tahminleri yüksek talep dizisi ve düük 

talep dizisi olmak üzere aadaki gibidir: 

Tablo 16. Yüksek talep serisi 

Yl Puant(MW) Enerji(Gwh) yllk art(%) 

2009 29900 194000 - 

2010 31246 202720 4,5 

2011 33276 215907 6,5 

2012 35173 232101 7,5 

2013 38455 249508 7,5 

2014 41339 266221 7,5 

2015 44400 288338 7,5 

2016 47728 309675 7,4 

2017 51260 332591 7,4 

2018 55053 357202 7,4 

70 


Tablo 17. Düük talep serisi 

Yl Puant(MW) Enerji(Gwh) yllk art(%) 

2009 29900 194000 - 

2010 31246 202720 4,5 

2011 32964 213880 5,5 

2012 35173 228210 6,7 

2013 37529 243500 6,7 

2014 40044 259815 6,7 

2015 42727 277222 6,7 

2016 45546 295519 6,6 

2017 48553 315023 6,6 

2018 51757 335815 6,6 

Ekonomik krizin etkileri göz önüne alndnda düük talep serisinin daha gerçee yakn 

olaca düünülmelidir. Bu nedenle bundan sonraki deerlendirmelerimizde düük talep 

serisini kullanacaz. 

Bir üretim tesisinin yapmnn en az üç-dört yl sürdüü gerçei karsnda önceliin, halen 

rehabilitasyon çalmalar ve inaat devam eden mevcut üretim tesislerinin tamamlanmasna 

verilmesi arttr. 

EÜA’nin balatt iletmedeki termik ve hidrolik santrallerin rehabilitasyon çalmalarnn 

sonuçlandrlmas ile ödeneksizlikten yarm kalm DS Genel Müdürlüü tarafndan ina 

edilmekte olan hidrolik santrallerin tamamlanmas sonucunda sisteme en az 20 milyar kwh 

tutarnda elektrik enerjisi kazandrlm olunacaktr. Kaçak elektrik kullanmnn önlenmesi ile 

bu miktar 25 milyar kwh’e ulaabilecektir. Böylece sistemin 230 milyar kwh olan üretim 

kapasitesi 255 milyar kwh olacak ve 2014 ylna kadar, talebin karlanmasnda bir sorunla 

karlalmayacaktr. 

Orta dönem 

Kriz dönemi sonras, ekonomimiz istikrara kavutuktan sonra oluacak normal talep 

artlarn karlamak için sistemin büyük miktarda elektrik üretebilecek büyük güçte 

santrallere ihtiyac olacaktr. 

Kriz dönemi talep azaln da içerecek ekilde revize edilen TEA talep tahminlerine göre 

2018 ylnda, talep 335815 Gwh olacaktr. Ayni orandaki talep art ile elektrik talebi 2023 

ylnda 450 milyar kwh olacaktr. 

Bu talep artn karlamak üzere ina edilmesi olas üretim tesisleri olarak Elbistan linyit 

havzasndaki santraller ile kesin projesi hazr olan hidroelektrik santralleri sayabiliriz. 

Afin-Elbistan C,D,E,F santrallerinden ek 35 milyar kwh, 

Afin Elbistan dndaki linyit santrallerinden 25 milyar kwh, 

Ekonomik olarak yaplabilirlii DS’ce kabul edilen projelerden 90 milyar kwh, 


Jeotermal santrallerinden 4,8 milyar kwh, 

Rüzgar santrallerinden 50 milyar kwh, 

Toplam olarak 205 milyar kwh elektrik üretimi yaplabilme olana mevcuttur. Sistemin 

mevcut 230 milyar kwh üretim kapasitesi de eklendiinde toplam üretim kapasitesi 435 milyar 

kwh olacaktr. 

Bu büyüklükte bir arz potansiyeli 2023 yl talebini karlayabilecek durumdadr. 

Yakt cinslerine göre sistemin üretim yaps 2008 ve 2023 yllarnda srasyla aada 

gösterildii gibi olacakt. 

Tablo 18. 2008 yl üretimi ve yakt cinslerine göre dalm 

2008 Takömürü thal Kömür Linyit F.oil D.gaz Hidrolik Jeotermal Rüzgar 

Gwh 3291 12569 41858 7209 98685 33270 162 847 

% 1,65 6,3 21,0 3,6 49,7 16,8 - - 

Tablo 19. 2023 yl Üretimi ve yakt cinslerine göre dalm 

2023 Takömürü thal Kömür Linyit F.oil D.gaz Hidrolik Jeotermal Rüzgar 

Gwh 5000 15000 120000 10000 100000 136000 4800 50000 

% 1,1 3,3 26, 6 2,2 22,2 30,2 1,1 11,0 

Buradan da görülecei gibi bu dönemde tamamen yerli kaynaklara dayal üretim program 

gerçekletirildiinde toplam elektrik üretimi içinde doal gazn pay yüzde 22 seviyesine 

dümektedir 

Uzun dönem 

2023 ylndan sonraki uzun döneme bakacak olursak; 

2023 ylna kadar deerlendirilen birincil kaynaklarn dnda, 34 milyar kwh üretim 

yaplabilecek hidrolik potansiyel ile 94,0 milyar kwh üretim yaplabilecek rüzgar potansiyeli 

kalmaktadr. Toplam olarak 128,0 milyar kwh elektrik enerjisi üretebilecek bu iki kaynaa ek 

olarak güne enerjisi ile nükleer enerji de bu dönemde deerlendirilmelidir. 

Nükleer santrallerin, 15 yl bulan uzun kurulu süreleri nedeniyle ancak 2023 ylndan 

sonraki uzun dönemde iletmeye girebilmeleri mümkün olacaktr. 

Bu dönemde bilinen birincil yerli kaynaklarmzdan daha fazla yararlanmak ve da 

bamllmz azaltmak için birincil enerji kayna arama çalmalarna daha fazla maddi 

kaynak ayrarak rezervlerimizi daha fazla artrmalyz. Ayrca elektrii daha verimli kullanarak 

bu kaynaklardan daha uzun süre yararlanmay bir politika olarak benimsemeliyiz. 

72 


4.7. ELEKTRK SEKTÖRÜNDE FYAT HAREKETLER 

1995 ylnda yaklak 6,0 cent/kwh olan elektrik fiyatlar 2000 ylna kadar neredeyse sabit 

kalm, 2002 ylndan sonra belirgin ekilde bir art görülmeye balamtr. Bu art 2006 

ylndan itibaren hzla yüksellemeye balamtr. Bu artta 2006 ortasnda uygulanmaya 

balanan dengeleme piyasasnn rolü de bulunmaktadr. 

2008 banda elektrik tarifelerine yaplan %19,5 oranndaki zamdan sonra pe pee yaplan 

zamlarla bu oran 2008 sonunda %56,13, ve 2009 Ekim aynda %70,38 ye yükselmitir. 

Böylece, Türkiye elektrii OECD Ülkeleri içinde en pahalya kullanan bir ülke konumuna 

gelmitir. 

2008 ylnda ülkemizde elektrik fiyat sanayi kesimi için 12,6 cent/kwh iken ABD’de 6,6, 

Kore’de 5,9 sviçre’de 9,7 cent/kwh olmutur. 

Elektrik enerjisi, günlük sosyal yaamn ve sanayinin vazgeçilemez bir unsuru olduundan 

elektrik fiyatlar ülke ekonomisi için son derece önemlidir. 

Aadaki grafikte, 1995 ylndan 2009 ortasna kadar konut ve sanayide uygulanan elektrik 

sat tarifelerinin dolar cinsinden geliimi gösterilmitir. Elektrik sat fiyatlarnda vergi, resim, 

harç ve fonlar zaman içinde deiiklik gösterdiinden ayr tutulmutur. Her iki kesim için de 

elektrik sat fiyatlar 1995 ylnda 6,0 cent/kwh dolaylarndan 2007 ylnda meskenler için 

12,0 cent/kwh, sanayi için 10,0 cent/kwh, 2008 ylnda ise meskenler için 14,0 cent/kwh, 

sanayi için 13 cent/ kwh seviyesinin üstüne çkt görülmütür. 2008 ortalarndan itibaren 

yaanan ekonomik krize ramen 2009 da yeniden arta geçen fiyatlar düündürücüdür. 

Grafik 34.Konut ve Sanayide Uygulanan Elektrik Sat Tarifelerinin Dolar Cinsinden 

Geliimi 

16,0 

14,0 

12,0 

10,0 

cent/kWh 

8,0 

6,0 

4,0 

2,0 

0,0 

1995/1 1996/1 1997/1 1998/1 1999/1 2000/1 2001/1 2002/1 2003/1 2004/1 2005/1 2006/1 2007/1 2008/1 2009/1 

SANAY 

MESKEN 

Mesken ve sanayi sektörlerinde 1995 ylndan bugüne kadar elektrik sat fiyatlarnn 

geliimi, 1995 yl fiyatlar baz alnarak aadaki grafikte gösterilmitir. 1995 fiyatlar baz 

olarak 1,0 kabul edildiinde, 2009 da mesken için 2 katn, sanayi kesimi için 1,5 katn 

geçmitir. 


Grafik 35. Elektrik Sat Fiyatnn Geliimi 

3,0 

2,5 

2,0 

1,5 

1,0 

0,5 

0,0 

1995/1 1996/1 1997/1 1998/1 1999/1 2000/1 2001/1 2002/1 2003/1 2004/1 2005/1 2006/1 2007/1 2008/1 2009/1 

SANAY 

MESKEN 

Son 15 ylda elektrik fiyatlarndaki bu artlar mesken kesiminde elektrik talebini 

etkilemeyecei düünülse bile sanayi kesimi elektrik talebi fiyat artlarndan 

etkilenebilmektedir. 

Elektrik fiyatlarnn sürdürülebilirlii etkisine gelince: 

Elektrik sektöründe sürdürülebilirlik kavram genel olarak Elde edilebilirlik (Availability), Kabul 

edilebilirlik (Acceptability), Katlanabilirlik (Affortability) ile açklanabilir. Bu kavramlarda 

sürdürülebilirlik elektrik sektörü için Güvenilir, Temiz ve Ucuz elektrik salamakla 

açklanmaktadr. Sürdürülebilirlik kavram genel olarak elektrik arz için arz için 

deerlendirilse de talep taraf için de geçerlidir. Sürdürülebilirliin ilk iki bileeni talep 

geliimini dorudan etkilemeyecek, ancak katlanabilirlik kavram dorudan kullanclarn 

elektrik enerjisine ulaabilme ve kullanabilme olanan etkilemektedir. Elektrik sat 

fiyatlarnn kullanclar tarafndan hangi seviyeye kadar kullanlabilir olduu talebin 

sürdürülebilirlii açsndan önemlidir. Özellikle elektrik youn sanayi sektörü bazen çok 

krlgan olabilmekte, elektrik sat fiyatlar bu sanayii sektörü üretimlerini azaltabilmekte, yeni 

yatrmlarn gelimesi yavalayabilmekte ve hatta var olan tesisler bulunduklar yeri terk etme 

yoluna gitmektedirler. Özellikle demir- çelik, kat, tekstil, çimento gibi sanayi kollar bu 

bakmdan çok iyi izlenmelidir. 

Yaplacak talep tahmini çalmalarnda sektörlere göre beklenti ve hedefler belirlenirken 

elektrik arz koullar ve fiyatlarn bu sektörlere etkileri dikkatle incelenip deerlendirilmelidir. 

4.8. SONUÇ 

Elektrik enerjisinin üretim, iletim, datm faaliyetleri dikey olarak bir bütündür. Bu bütünlük 

elektrik ebekesi olarak adlandrlr. Türkiye elektrik ebekesi tüm ülkeyi kapsayan tümleik 

bir sistemdir. Fiziki yap olarak bakldnda bu ebekenin tek elden yönetilmesinin saysz 

yararlar salayaca açk olarak görülmektedir. Rekabet ortamnn yaratlaca varsaym ile 

faaliyet aamalarna göre ayr kurulularn yaratlmas, öngörülen rekabet ortamn imdiye 

kadar yaratamad gibi üstelik verimsizlii de artrmtr. 

74 


Özellikle gelimi ülkeler kendi ulusal elektrik ebekelerini (kamu ya da özel) devlet destei 

ile korurken, gelimekte olan veya az gelimi ülkelerde elektrik sektörünün yapsn 

deitirmeye gitmekte, serbestleme adna özeletirmeye zorlamakta böylece elektrik 

sektörünü yabanclatrmaktadrlar. Örnein Fransa, Almanya, talya gibi ülkelerde elektrik 

sektöründe faaliyet gösteren yabanc irket paylar çok düük iken ayni ülkelerin ulusal 

elektrik irketleri Macaristan, Romanya, Bulgaristan gibi ülkelerde neredeyse tekel 

oluturacak seviyede piyasaya hakim durumdadrlar. Bata elektrik datm bölgelerinin 

özelletirme giriimi olmak üzere Türkiye’de de son yllardaki uygulamalar özellikle EON, 

EDF, ENEL gibi kendi ülkelerinin ulusal elektrik irketlerinin ülkemize olan ilgisini artrmtr. 

Özellikle datm bölgelerinde ve üretim tesislerinde yaplmas düünülen özelletirmeler ksa 

bir zaman içerisinde ülkemizde elektrik sektöründe de yabanc hakimiyetini getirecektir. 

Yaplmas düünülen bu uygulamalar hiçbir ekilde serbest piyasa koullarnda rekabetçi bir 

ortam getirmeyecei gibi ülkemizde bölgesel olarak yabanc tekellerin olumas ile 

sonuçlanacaktr. 

Elektrik sektöründe serbest piyasa koullarnda rekabetçi bir piyasann olumas dünyann 

bir çok ülkesinde halen tartlan bir konudur. Özellikle global ekonomik krizden sonra ülkeler 

serbestleme konusuna daha ihtiyatla bakmakta, ekonomide kamu kontrolünün gerekliliine 

inanmaktadr. 

5. ENERJ VERMLL 

Enerji Verimlilii, harcanan her birim enerjinin daha fazla hizmet ve ürüne dönümesidir. 

Tasarruf edilen enerji, 

 

 

 

küçük boyutlu, ama kümülatifte oldukça önemli olarak deerlendirilebilecek oran ve 

miktarda 

bir çok noktadan ayn anda hzla geri kazanlabilecek 

daha küçük boyutlu çok sayda yatrmcya yaylm yatrmlarla elde edilebilecek 

bir enerji kaynadr. 

Çeitli analizler ve karlatrma çalmalar, ülkemizdeki üretim ve hizmet sektöründeki 

ekonomik faaliyetler ve yaam standard için harcanan enerjinin azaltlabilmesinde ciddi 

boyutta potansiyelin varl konusunda önemli bir mesaj vermektedir. Türkiye’de enerji 

younluu deerleri AB ile karlatrldnda iki katdr ve AB nin gelimi ülkelerindeki gibi 

yllar baznda görülür bir düme trendi gösterememitir. 


Grafik 36. Enerji Younluu Deiimi (1998 Sabit fiyatlar ile) 

140,0 

120,0 

100,0 

GSYH Index 

Birincil Enerji Tüketimi Index 

Enerji younluu indexi 

80,0 

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Kaynak: TKeskin 

Grafik 37. Enerji Younluunun Sektörel Deiimi 

Kaynak: EE 

Üretimde ve günlük yaamda enerji younluunun düürülmesi; tüm enerji zincirinde 

verimliliin artrlmas, iletim ve datmda kayp-kaçaklarn azaltlmas, üretimde verimlilik 

artrc teknolojilerin uygulanmas, binalarn rehabilitasyonu, verimli elektrikli ev aletleri ve ofis 

cihazlarnn tercih edilmesi ve ilgili bütün taraflarn eitilmesi ve bilinçlendirilmesi gibi 

çalmalar ile salanabilecektir 

76 


Toplam nihai enerji tüketimi en yüksek tüketim payna ve enerji tasarruf potansiyeline sahip 

olmalarndan dolay sanayi ve bina ve hizmet sektörleri enerji verimlilii çalmalarnda 

öncelikli sektörlerdir. 

Enerji younluu yüksek, kii bana enerji tüketimi düük olan ülkemizde yaplacak etkin 

talep yönetimi çalmalarnn da katks ile bir yandan kii bana enerji tüketimi artrlmal bir 

yandan da enerji younluu azaltlmaldr. 

Son yllarda, enerji sektöründe arz taraf yönetimi politikalarnn yansra, talep yönetimi ve 

enerji verimliliini arz kayna olarak görülmesi konusunda baz insiyatifler harekete 

geçmeye balamtr. Bu anlay deiiminin en önemli göstergesi, 2007 ylnda yürürlüe 

giren Enerji Verimlilii Kanunudur. 

2 Mays 2007 tarihli 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu, sanayide, binalarda, ulamda ve 

enerji sektöründe, yükümlülükler, destekler ve bilinçlendirme etkinlikleri getiren kanun, AB’nin 

ilgili direktifleri ile de uyum salamay amaçlamaktadr.2008 yl Enerji Verimlilii yl ilan 

edilmi ve aadaki yönetmelikler yürürlüe konulmutur; 

Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan, “Tantma ve Kullanma Klavuzu Uygulama 

Esaslarna Dair Yönetmelikte Deiiklik Yaplmas Hakknda Yönetmelik” (08/10/2007 

Tarihli ve 26667 Sayl Resmî Gazete) 

Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan, “Merkezi Istma ve Shhi Scak Su 

Sistemlerinde Isnma ve Shhi Scak Su Giderlerinin Paylatrlmasna likin yönetmelik” 

(14/04/2008 Tarihli ve 26847 Sayl 1.Mükerrer Resmî Gazete) 

Ulatrma Bakanl tarafndan, “Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna likin Usul 

ve Esaslar Hakknda Yönetmelik” (09/06/2008 Tarihli ve 26901 Sayl Resmî Gazete) 

KOSGEB tarafndan, “Küçük ve Orta Büyüklükteki letmelerde Enerji Verimlilii Eitim, 

Etüt ve Danmanlk Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakknda Yönetmelik” 

(18/10/2008 Tarihli ve 27028 Sayl Resmî Gazete) 

ETKB tarafndan, “Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliinin 

Artrlmasna Dair Yönetmelik” (25/10/2008 tarihli ve 27035 sayl Resmî Gazete) 

Bayndrlk Ve skan Bakanl tarafndan “Binalarda Enerji Performans Yönetmelii” (5 

Aralk 2008 tarihinde yaynlanmtr) 

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu’nun ikincil mevzuat çalmalar kapsamnda yürürlüe 

giren “Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliinin Artrlmasna Dair 

Yönetmelik” ile birlikte; üniversitelerin ve meslek odalarnn yetkilendirilmesi, irketlerin 

yetkilendirilmesi, verimlilik artrc proje destekleri ve gönüllü anlamalarla sanayide enerji 

verimliliinin iyiletirilmesi konularndaki uygulamalar 2009 ylnda balatlacaktr. 

Sanayi ve bina sektöründe enerji yönetimi uygulamalar kapsamnda EE bünyesinde enerji 

yöneticileri eitimleri gerçekletirilmektedir. Enerji yöneticilerinin sertifikalandrlmas 

kapsamnda; endüstriyel iletmelerdeki enerji yöneticilerine yönelik eitimler 1997, bina 

sektörüne yönelik eitimler ise 2006 ylndan bu yana devam etmektedir. Bugüne kadar sanayi 

sektöründe 1018, bina sektöründe 241 enerji yöneticisinin eitimi gerçekletirilmitir 

2009 ylnda sanayi sektöründe 200, bina sektöründe ise 262’nin üzerinde kursiyer eitilmesi 

planlanmtr. Sanayi ve bina sektöründe oluturulan enerji yönetimi uygulamalar kapsamnda 

enerji yöneticilerinin sertifikalandrlmasna yönelik yürütülen enerji verimlilii eitimlerinin 

kapsam 2009 ylndan itibaren Makine ve Elektrik Mühendisleri Odalar ile üniversiteler ve 

“Enerji Verimlilii Danmanlk irketleri”ni de içerecek ekilde geniletilecektir. 

Bugüne kadar yaplan çalmalarla ortaya konan %15’lik elektrik tasarruf potansiyeli geri 

kazanldnda; 6,5 milyar TL’lk doal gazl santral yatrm önlenebilecei gibi doal gaz ithal 

giderlerinde ylda 3,0 milyar USD’lk bir azalma da salanabilir. Ayrca binalarn ve iletmelerin 


stlmasnda ve soutulmasnda %35 ve ulamda %15 tasarruf salandnda ülkemiz petrol 

ve doal gaz ithal giderlerinde ylda 1,4 milyar USD’lk azalma söz konusudur. 

Yaplan çalmalar 2020 ylndaki 222 milyon TEP olarak gerçeklemesi beklenen birincil 

enerji talebini %15 azaltabilecek bir potansiyele sahip olduumuzu ortaya koymaktadr. Bu 

potansiyelin, 2005 fiyatlar ile ylda yaklak 16,5 milyar TL’lk tüketim tasarrufuna e deer 

olduu hesaplanmaktadr. 1 

6. ENERJ, ÇEVRE VE KLM DEKL 

6.1. Politikalar 

2006 ylnda güncellenen Çevre Kanununun amaç maddesi, “bütün canllarn ortak varl olan 

çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn 

salamak” olarak belirlenmitir. Kanunla, kirlilik kontrolü” kavram yerine “kirliliin kaynanda 

önlenmesi” kavram ön planda tutulmakta, üretim ve tüketim kaynakl atklarn minimuma 

indirilmesi, faaliyetlerde iyi teknik ve teknolojilerin kullanlmas, enerjinin verimli kullanlmas, 

izleme-denetim sisteminin etkin uygulanmas ve kirleten öder prensibi ve önceden önlem alma 

yaklam gibi temel prensiplerin politika ve uygulamalarmza yanstlmas hedeflenmitir. 

Son yllarda halkn sosyo-ekonomik düzeyinin yükselmesine paralel olarak çevre konusu tüm 

karar mekanizmalarnda vazgeçilmez bir parametre olarak yerini almaya balamtr. 

Avrupa Birlii’nin 17 Aralk 2004 tarihinde Türkiye ile müzakerelerin balatlmas kararn 

müteakip AB çevre müktesebatna uyum salanmas ve mevzuatn etkin bir ekilde 

uygulanmas amacyla bir dizi çalma balatlmtr. AB müktesebat içerisinde çevre bal 

Hava Kalitesi, Atk Yönetimi, Doal kaynaklarn Yönetimi, Endüstriyel Kirliliin Kontrolü, 

Kimyasallar, Gürültü ve Su Yönetimi olmak üzere 8 sektörden olumaktadr. Bu balklarn 

tümü enerji sektörünü bir ekilde kapsamaktadr. 

Ülkemizin çevre konusundaki stratejisinin belirlenmesi amacyla Çevre ve Orman Bakanl 

koordinasyonunda, ülkenin tüm ilgili bakanlk, kurum ve kurulularn katlm ile, 2007-2023 

yllarn kapsayan AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi(UÇES) kalknma planlar ve yllk 

programlara uygun ekilde hazrlanarak 2006 ylnda yaynlanmtr. UÇES ülkemizin 

ekonomik ve sosyal artlarn dikkate alarak salkl, yaanabilir bir çevre oluturmay ve bu 

dorultuda ulusal çevre mevzuatmzn AB çevre müktesebat ile uyumlulatrlmasn, 

uygulanmasn, uygulamann izlenmesini ve denetlenmesini amaçlamaktadr. Finansman 

stratejisini de içeren ve enerji sektörü dahil olmak üzere tüm sektörleri içeren UÇES ile çevre 

politikalarnn ekonomik ve sosyal politikalara entegrasyonu salanmas, çevre korumaya 

ilikin ekonomik araçlardan yararlanlmas, gerekli teviklerin salanmas hedeflenmektedir. 

UÇES ubat 2007 tarihinde Yüksek Planlama Kurulu tarafndan onaylanmtr. 

BM klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesine 2004 ylnda katlan Türkiye, o tarihten itibaren 

enerji-iklim deiiklii politikalarnn entegrasyonuna balam, sosyo-ekonomik koullar 

benzer olan dier ülkelerin aksine uluslararas alanda ve BM kapsamnda mali destek 

almamasna ramen bata enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji olmak üzere birçok alanda 

önlemler almtr. 

Çevresel hususlarn sektörel politikalara entegrasyonunun sürdürülebilir kalknma için önemli 

bir faktör olmas da dikkate alnarak, ülke kalknmasnda önemli rol oynayan enerjiye olan 

talebin karlanmasnda çevresel etkilerin en aza indirilmesi için çaba sarfedilmekte, gerekli 

çalmalar ve yatrmlarn imkanlar ölçüsünde yaplmaya çalld gözlemektedir. 

1 EE 

78 


6.2. AB Mevzuat Uyumu Çalmalar 

UÇES’in hazrlanmas öncesinde, çktlar UÇES’e temel tekil etmek üzere, AB kaynaklar ile 

iki proje gerçekletirilmitir. Bu projeler “Entegre Uyumlatrma Stratejisi Projesi” ve “Yüksek 

Maliyetli Çevre Yatrmlarnn Planlanmas Projesi”dir. “Entegre Uyumlatrma Stratejisi 

Projesi”nde AB müktesebatna uyum ile ilgili olarak finansman stratejisi de dahil olmak üzere, 

bir strateji ve eylem plannn oluturulmas amaçlanmtr. “Yüksek Maliyetli Çevre 

Yatrmlarnn Planlanmas Projesi”nin amac ise mevzuat uyumu ar yatrm gerektiren 

direktifler için finansman ihtiyacnn ve finansman araçlarnn belirlenmesi ve yatrm için 

mekanizma gelitirilmesidir. 2006 ylnda yaymlanan AB Entegre Uyum Stratejisi belgesinde 

çevre alannda genel çevre hizmetlerini salamaya yönelik yatrm ihtiyac 59 milyar Avro 

olarak öngörülmektedir. Kamu saln dorudan etkileyen atk ve su sektörü yatrm ise 45 

milyar Avro olarak hesaplanmtr. Katlm Öncesi Yardm Arac Program(IPA) da dahil olmak 

üzere AB’nin salad kaynaklardan yeterli miktarda faydalanabilmemiz halinde, bu miktarn 

yaklak %22’lik ksmnn AB fonlar ile karlanabilecei tahmin edilmektedir. Kasm 2003– 

Kasm 2005 tarihlerinde sürdürülmü olan projede yer alan direktiflerden birisi de Büyük 

Yakma Tesisleri (Large Combustion Plants-LCP) Direktifidir. Isl kapasitesi 50 MW ve 

üzerinde olan yakma tesislerinde emisyonlar için snr deerlerin verildii bu direktife uyum 

ar çevre yatrmlar gerektirmekte olup, enerji sektöründe yer alan en önemli direktiflerden 

biridir. Söz konusu “Yüksek Maliyetli Çevre Yatrmlarnn Planlanmas Projesi” sonuçlarna 

göre, Direktif kapsamna giren Türkiye’deki mevcut tüm yakma tesisleri için gerekli finansman 

ihtiyac, projede çallan deiik senaryolara göre, 1.53 - 1.88 milyar euro olarak tahmin 

edilmitir. Söz konusu mevcut tesislerin önemli bir ksm EÜA Genel Müdürlüü tarafndan 

iletilmekte olan termik santrallardr. Mevcut tesislerin direktife uyum salamalar üphesiz 

uzun yllar alacak ve elektrik fiyatlarna ek maliyetler getirecektir. 

Ad geçen Direktifte, tesislerin sl güçlerine lisans alma tarihlerine, kalan iletme sürelerine, 

kullanlan yakt tiplerine ve yakt karakteristiklerine göre SO2, NOX, toz emisyonlar için farkl 

emisyon limit deerleri verilmekte olup, ülkemiz mevzuatnda yer alan limit deerlerden daha 

sk deerlerdir. Bu direktife yönelik olarak AB eletirme (twinning) projesi kapsamnda 

uyumlatrma çalmalar devam etmekte olup, taslak yönetmelik hazrlanmtr. Taslak 

direktifte mevcut tesisler için uyum sürecinin 2017 olarak belirlenmesine karlk, AB süreç 

içerisinde direktifte güncellemeye gitmi, direktifte yer alan parametrelere ilave parametreler 

getirilmi ve direktifin kapsam geniletilmitir. Bu kapsamda, eski tesislerde yüksek maliyetli 

yatrm gerektiren bu direktife ilikin olarak, müzakere sürecinde baz esnekliklerin tannmasn 

salamak üzere, mevcut tesislerde tesis baznda incelemeler yaplmas yoluyla, kalan 

ömürlerinin ve yllk iletme sürelerinin belirlenmesinde yarar görülmektedir. 

Ar çevre yatrm gerektiren ve enerji sektörünü de yakndan ilgilendiren dier bir direktif de 

“Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (Integrated Pollution Prevention and Control- 

IPPC)” direktifidir. Çevresel izinler için bir çerçeve oluturan ve çevrenin korunmas için 

mevcut en iyi tekniklerin uygulanmasn öngören bu direktif de enerji sektörünü yakndan 

ilgilendirmekte olup, sl kapasitesi 50 MW ve üzerinde olan yakma tesislerini kapsamaktadr. 

IPPC direktifinin Türkiye’de uyumlatrlmasn ve uygulanabilmesini salamak için gerekli 

insan kapasitesini oluturmak, uygulamada olabilecek skntlar belirlemek ve sorunlara 

çözüm bulmay amaçlayan çalmalara 2001 ylnda balanmtr. Bu kapsamda, 2004 ylnda 

“Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifinin (IPPC-96/61/EC) ç Mevzuata 

Kazandrlmasnda nsan Kaynaklar Açsndan Kapasite Artrm” projesi tamamlanm, 2006 

ylnda ise “Türkiye’de IPPC Yönergesinin Uygulanmas” projesi balatlmtr. 

Türkiye’nin AB üyeliinin söz konusu olmasn takiben, 3 Ekim 2005 tarihi itibariyle resmen 

AB'ye katlm müzakerelerine balanmtr. AB Müktesebat içinde, çevre çok önemli bir yer 

tutmakta olup, oldukça kapsamldr. Dier önemli bir husus da, çevre müktesebatna uyum 

maliyetinin çok yüksek olmas ve bu alanda çok fazla faaliyet gerekeceinden, çevre fasl 

müzakere sürecinin en zorlu fasllardan biri olaca öngörülmektedir. Tarama süreci 2006 

ylnda tamamlanmtr. Yunanistan ve Güneye Kbrs’n youn kulis ve itirazlarna ramen 21 


Aralk 2009 tarihi itibaryla Brüksel’de yaplan hükümetleraras bir toplant ile çevre fasl 

müzakerelere açlmtr. 

Mevzuat uyum çalmalarnda, AB üyeliinin uzun bir süreç alaca ve zorlu bir yol olaca 

dikkate alnarak, ülkemizin kstl mali kaynaklar, öncelikleri, kalknmas için enerji 

gereksinimi, v.b. unsurlarn göz önünde tutulmas ve kurumlararas konsensus salanmas 

müzakere sürecinde ülke çkarlarnn korunabilmesi açsndan önem arz etmektedir. Ayrca, 

AB açsndan sadece kat üzerinde mevzuat uyumlatrlmasnn yeterli olmad, ayn 

zamanda uygulanmasnn da önemli olduu unutulmamaldr. Dier taraftan, ülkenin 

koullarnn gerçekçi bir ekilde anlalmas ve doru bir ekilde aktarlabilmesi ve baz 

esnekliklerin tannmasnn salanabilmesi için, enerji sektörü de dahil olmak üzere tüm 

sektörlerde mevcut durumun tespit edilmesine, etki analizi çalmalarna ve uyum 

stratejilerinin belirlenmesine yönelik gerekli çalmalarn yaplmas da müzakere süreci 

açsndan dier önemli hususlardr. Sürece tüm ilgili Kurum ve Kurulularn katlm salamas, 

ve ayrca kapsaml ve kayda deer projeler ile youn faaliyette bulunulmas uygulanabilir 

çözümler üretebilmek açsndan önem arz etmektedir. 

6.3. klim Deiiklii ve Enerji Sektörü 

Birlemi Milletler tarafndan yaynlanan raporlara ve istatistiki verilere göre, Türkiye klim 

Deiiklii Çerçeve Sözlemesinin Ek-I listesinde yer alan gelimi ülkelerin 1990-2006 yllar 

arasnda CO2-edeer (CO2 ve CO2 cinsinden dier sera gazlarnn toplam) olarak ifade 

edilen sera gaz emisyonlarnda %95 artla, birinci sradadr. Bu dünyada emisyonlarn en 

çok artran ülke olduu anlamna gelmemekte, aksine ekonomik olarak belirli bir refah 

düzeyine ulam OECD ülkelerine göre önemli bir art gösterdii manasna gelmektedir. 

Ülkemiz, zaten sürecin bandan beri gelimekte olan bir ülke olduunu ve Sözleme 

kapsamnda yanl listelerde bulunduunu ifade etmektedir, görülen göreceli yüksek emisyon 

artlar ise bu durumun en somut sonucudur. 

Türkiye’nin, sera gazlar art orannda Ek-I ülkeleri arasnda ön planda yer almasna karlk, 

ülkemizin toplam sera gaz emisyonlar miktar olarak düük seviyededir. Sera gazlar, çeitli 

sektörlerden ve faaliyetlerden kaynaklanmakla birlikte, enerji-ilikin faaliyetlerin sorumluluk 

pay önemli ölçüdedir. Ülkemiz verilerine göre, 2006 yl için, enerjiye yönelik faaliyetlerden 

kaynaklanan sera gazlar %78’lik bir orana sahiptir. Sera gazlar içinde ise üzerinde en fazla 

üzerinde durulan CO2 emisyonlardr. CO2 fosil yaktlarn kullanmndan büyük miktarlarda 

atmosfere verilmektedir. Türkiye verilerine göre, yakt tüketimi kaynakl CO2 emisyonlarnn 

toplam CO2 içindeki pay %92’dir. 

Tablo 20 . Sektörlere Göre Toplam Seragaz Emisyonlar (milyon ton CO2 edeeri) 

1990 1995 2000 2005 2006 

Enerji 132.13 160.79 212.55 241.45 258.21 

Endüstriyel 

Prosesler 

13.07 21.64 22.23 25.39 27.13 

Tarm 18.47 17.97 16.13 15.82 16.37 

Atk 6.93 20.31 29.04 29.75 30.06 

TOPLAM 170.06 220.72 279.96 312.36 331.76 

1990 ylna göre 

art oran % 

- 29.9 64.6 83.7 95 

80 


Grafik 38. Enerji Kaynakl CO2 Emisyonlarnn Sektörlere Göre Dalm 

Dier Sektörler 

16% 

Çevrim ve Enerji 

Sektörü 

37% 

Ulatrma 

17% 

Sanayi 

30% 

Kaynak: BMDÇS Türkiye Ulusal Sera Gaz Envanteri Bildirimi, 2008 

Enerji sektöründe sera gaz emisyonlardan en fazla sorumlu olan elektrik enerjisi sektörüdür. 

Grafik 38’de, 2006 yl için karbondioksit emisyonlarnn sektörel dalm verilmektedir. 1990 

ylnda enerji kaynakl emisyonlarn sektörel dalmnda elektrik enerjisinin pay %27 iken, bu 

pay önemli bir art göstermi ve ekilde de görüldüü gibi 2006 ylnda %37’ye ulam ve en 

fazla sorumlu olan bir sektör olarak yerini almtr. 

Sektöre, göstergeler açsndan da baklmasnda yarar görülmektedir. Türkiye 1990-2004 

verilerine bakldndan, elektrik üretiminin %162 ile ülkenin kalknma hzndan daha büyük 

oranda art gösterdii görülmektedir. Buna bal olarak, elektrik sektöründen kaynaklanan 

emisyonlarda da art olmakla birlikte, bu art %132 ile daha düük bir orandadr. Bu husus, 

elektrik sektörü sera gaz emisyon younluunda (KgCO2-edeer/KWh) %11 orannda 

azalma olmasndan kaynaklanmaktadr. 

Enerji sektörü sera gazlar açsndan önemli bir sektör olmasnn yan sra, iklim deiikliinin 

sonuçlarndan da etkilenecek sektörlerden biridir. Türkiye, iklim deiikliinden etkilenme 

duyarllna sahip ülkeler arasnda yer almakta olup, günümüzde ilk iaretlerinin de görüldüü 

gibi, bata kuraklk olmak üzere, sorunlar yaayacaktr. Atmosferde ortalama scakln 

artmas ile birlikte, kurak ve yar kurak alanlarda yalarn azalmasna ve kurakln 

artmasna neden olmaktadr. Yalarn azalmas, ayn zamanda ortalama hava scakl 

artna bal olarak buharlamann artmas su kaynaklarn da olumsuz yönde etkileyecektir. 

Su kaynaklarndaki azalma, hidrolik santrallarda su gelirlerindeki düüe, dolaysyla 

hidroelektrik enerjisi üretiminde azalmaya ve zaman içinde hidrolik potansiyelde de azalmaya 

neden olabilecektir. Ayrca, ya rejimlerindeki deiimler nedeniyle oluabilecek seller de 

hidrolik santraller açsndan bir baka risk oluturabilecektir. Ülkemizin elektrik enerjisi 

üretiminde hidrolik üretimin yaklak 1/3’lük bir paya sahip olmas ve henüz önemli ölçüde 

kullanlmam hidrolik potansiyelimizin bulunmas gelecekte yaanacak sorunlara kar 

imdiden hazrlkl olmamz ve bu konuda gerekli çalmalarn yaplmasn zorunlu 

klmaktadr. 

Dier taraftan, ortalama scakln artmas, yaz döneminde soutma sistemlerinin daha fazla 

çalmasna ve elektrik tüketiminin artmasna neden olacaktr. Elektrik enerjisi sektöründe, risk 

yaratabilecek dier bir husus da termik santrallarn soutma suyu scaklnda olabilecek 

artlardr. Bu artlar nedeniyle, yaz döneminde, termik santrallarn kapasitelerinde düme 

görülebilecektir. 


Elektrik enerjisi sektörünün iklim deiikliinden etkilenecek bir sektör olmas nedeniyle, 

sektörde muhtemel riskler ve belirsizlikler konusunda, özellikle su kaynaklarndaki olas 

deiiklikler ile ilgili olarak çalmalar yaplmas ileriye dönük hedefler ve planlamalar 

açsndan önemli olacaktr. 

6.4. klim Deiikliinde Uluslararas Politikalar 

klim deiiklii bugün dünyada karlatmz küresel ölçekte en büyük kalknma 

sorunlarndan birisi olarak kabul edilmektedir. Ülkelerin sosyo-ekonomik kalknmalarnn 

önündeki en büyük tehditlerinden birisi olan iklim deiiklii sektörler üstü yaps ile enerji, 

ulatrma, tarm, gda, su kaynaklar, çevre ve salk gibi ekonominin tüm sektörlerinde 

yeniden düzenleme ve önlemlerin alnmasn gerektirmektedir. Düük karbon ekonomisine 

geçi süreci birçok ülkede çok uzun yllardr yürütülmektedir. Sera gazlar arasnda en 

önemlisi olan CO2 emisyonlarnn fosil yaktlarn kullanlmasndan kaynaklanmas enerji 

sektörünü odak noktas haline getirmektedir. Bahsedilen bu gerçek, bugün gelinen noktada, 

Danimarka’da 2007 ylnda “klim ve Enerji Bakanl”nn, ngiltere’de ise 2008 ylnda “Enerji 

ve klim Deiiklii Bakanlnn” kurulmas ile kendini göstermitir. 

Ülkemiz iklim deiiklii politikalarnda Sözleme’nin temel ilkeleri olan; iklim sisteminin eitlik 

temelinde, “ortak fakat farkl sorumluluklar” ilkesine alanna uygun olarak korunmas, iklim 

deiikliinden etkilenecek olan gelime yolundaki ülkelerin ihtiyaç ve özel artlarnn dikkate 

alnmas, iklim deiikliinin önlenmesi için alnacak tedbirlerin etkin ve en az maliyetle 

yaplmas, sürdürülebilir kalknmann desteklenmesi ve alnacak politika ve önlemlerin ulusal 

kalknma programlarna yanstlmas hususlarna büyük önem vermektedir. 

Türkiye, 1992 ylnda Ekonomik birlii ve Kalknma Örgütü (OECD) üyesi olmas ve 

müzakereleri iyi takip edememesi nedeniyle gelimi ülkelerle birlikte Birlemi Milletler klim 

Deiiklii Çerçeve Sözlemesi’nin (BMDÇS) hem EK-I hem de EK-II listelerinde yer almtr. 

Ülkemiz, mevcut iklim rejimini desteklemekle birlikte Sözleme kapsamnda yanl konumda 

bulunmasndan dolay, Sözleme’yi ve Protokol’ünü onaylayamamtr. Sözlemedeki haksz 

konumundan dolay Sözlemeye taraf olmayan Türkiye, bu konumunu deitirmek üzere 

verdii mücadele ancak bir ölçüde baarl olabilmi, ve haksz konum düzeltilememitir. 

Ancak Ülkemiz yine de, Türkiye’nin isminin EK-II’den silinecei ve Sözleme taraflarn 

Türkiye’nin özel artlarn tanmaya davet eden bir karar müteakip 2004 ylnda Sözlemeye 

taraf olmutur. Müzakerelerde bugüne kadar söz konusu 26/CP7 sayl kararn herhangi bir 

olumlu etkisi gözlenmemitir. Birçok Sözleme tarafnca saysz COP kararlarndan birisi 

olarak; dier baz kesimlerce ise önemli bir karar olarak deerlendirilen kararn, 2012 sonras 

döneme ilikin tartmalarda Ülkemiz tarafndan sk sk atfta bulunulmas gereken bir karardr. 

Kyoto Protokolü ve Sonras 

Türkiye BMDÇS’ye ksa bir süre önce taraf olan ülkemiz, 2009 Austos aynda Kyoto 

Protokolünü imzalam olup, Protokolün ülkelerin emisyon azaltm ve finansman taahhütlerinin 

bulunduu Ek-B listesinde de yer almamaktadr. Bu nedenle, Türkiye mevcut Protokol 

açsndan herhangi bir yükümlülüe sahip olmad gibi, Kyoto Protokolü ile getirilen 

mekanizmalarnn uygulanmasnda da yer almayacaktr. Dier yandan Protokolün nihai 

amacnn emisyon azaltmn gerçekletirmek olduundan, hedef almadan taraf olmak 2012 

sonras tartmalarda ülkemizin EK-I ülkesi olarak Protokol kapsamnda yürütülen AWG-KP 

müzakerelerinde EK-I ülkeleri arasnda deerlendirilmesine ve bu yönde beklenti olumasna 

neden olmaktadr. 

Ülkemizin önceliinin 2012 sonras döneme odaklanmak olmas geçmite yaanan olumsuz 

tecrübelerin gelecek yllarda da yaanmamas ve ülkemizin adil koullar altnda 2012 sonras 

döneme katlm salamas için son derece önemlidir. 

Ülkemizin sistemde adil bir ekilde yerini alabilmesi için temel göstergelerinin dier ülkelerle 

karlatrlmas gereklidir. Bu karlatrmalar göstermektedir ki, ülkemizin tüm göstergeleri 

82 


gelimekte olan ülkelerle benzerlik göstermekte, deyim yerindeyse Ülkemize münhasr 

“gelimekte olan EK-I ülkesi” tanmna yol açmaktadr. 

Bu kapsamda ülkemiz 2012 sonras için multiparametre yöntemiyle oluturulacak bir endeks 

yoluyla tüm ülke snflandrmalarnn yeniden yaplmasn, ve Kyoto Protokolünden daha uzun 

sürecek, dolaysyla ülkeler için daha zor olacak yeni dönemde, daha esnek ve dinamik bir 

sistem kurulmasn savunmaktadr. Yeni sistemde kullanlmas zorunlu olan parametrelerden 

bazlar ise kii ba GSMH, kii ba emisyon üretimi, elektrik, enerji tüketimleri, tarihi ve 

gelecek dönem kümülatif emisyon sorumluluu, insani kalknma endeksi, nüfus art hz, 

karbon younluu, dborç ve da bamllk vb. olabilecektir. 

Ülkemizi dier EK-I veya OECD ülkelerinden ayran en önemli özel art kii ba gayrisafi milli 

haslasnn ortalamalarn dörtte biri civarnda olmasdr. Bu deer, ekonomik güç olarak bu 

ülkelerin ayn listede bulunmasnn gerçek durumu yanstmadnn göstergesidir. 

Türkiye’nin 2006 yl kii ba sera gaz emisyonu deeri 4.55 ton CO2 edeerdir. Avrupa 

Birliine üye 27 ülkenin 2006 yl kii ba sera gaz emisyon miktar ortalamas 10.4 olarak 

gerçeklemitir. Dier yandan, Türkiye, kii ba sera gaz emisyonlar açsndan, Birlemi 

Milletler klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi Ek–I ülkelerinin tamamndan, ayrca Meksika, 

Brezilya, Güney Kore ve Arjantin gibi ekonomileri hzla gelimekte olan ve ekonomik yaplar 

bize çok benzeyen Ek–I d ülkelerden de daha düük bir deere sahiptir 

Ülkemizin son onyllarda gerçekletirdii ekonomik büyüme ve nüfus artna ramen, kii ba 

enerji ve elektrik tüketimi, tüm Ek–I ülkeleri ve birçok Ek-I D ülkeden daha düüktür. 

Ülkemiz, son yllarda önemli ekonomik büyüme kaydetmi olup, önümüzdeki yllarda da 

büyümesini sürdürmesi beklenmektedir. Ekonomik gelimilik bakmndan dier OECD 

ülkelerinden oldukça geride olan ülkemizin enerji talebinin, ekonomide beklenen büyüme ve 

2020 ylna kadar nüfusta görülecek %20’lik artla daha da artmas beklenmektedir. Bu 

durum kaçnlmaz olarak emsiyonlarmzda arta neden olacaktr. Enerji ve elektrik 

sektörlerinde büyüme ve nüfus art kaynakl olarak beklenen talep art, ülkemiz için önemli 

miktarda yatrm gücü gerektirmektedir. 

Gayrisafi yurtiçi hâsla bana sera gaz emisyonu deerleri Sözleme taraf ülkelerle 

karlatrldnda, ülkemiz ekonomisinin karbon younluunun Ek–I ülkelerinin ortalamasna 

yakn olduu görülmekle birlikte, bu deerin OECD ve UEA tarafndan kullanlan satn alma 

gücü paritesi metoduna göre hesaplandnda birçok EK-I ülkesinden daha verimli bir 

ekonomiye sahip olduumuz gözlenmektedir. 

Dier yandan, ülkemizde enerji alannda önemli bir arz güvenlii ve da bamllk sorunu 

yaanmaktadr. 2007 yl itibaryla %74.5 seviyelerine ulam olan da bamllmz, petrol 

ve doalgaz gibi kritik öneme sahip kaynaklarda %90’larn üzerindedir. Ülkemizde yerel enerji 

üretimi için mevcut bulunan kömür ve yenilenebilir kaynaklarn kullanmnn önceliklendirilmesi 

çalmalar devam etmektedir. 

1990-2005 yllar arasnda toplam faiz ödemeleri ortalamas kamu harcamalarnn %30’una 

yakndr. Bu oran ile Türkiye, hem Ek–I Ülkelerinden hem de neredeyse tüm Ek–I d 

ülkelerinden daha fazla bir yük altndadr. Türkiye’nin faiz ödemelerinin yüksek olmas, 

ülkemizin rekabet edebilirliini zorlatrmakta ve ülke ekonomisinin etkilenebilirliini 

artrmaktadr. 

WRI deerlerine göre, kümülatif sera gaz emisyonu deerleri (1890-2002) incelendiinde 

ülkemizin binde dört olan tarihi sorumluluu ile ABD(%30), AB(%26,5), Rusya(%8.1), 

Japonya(%4.1) gibi tüm EK-I ülkelerinden ve Meksika (%1), Güney Kore(0.8), 

Hindistan(%2.2), Çin(%7.6) gibi bir çok gelimekte olan ülkeden çok daha az miktarda 

emisyon salmna neden olduu görülmektedir. 2020 ylnda ise, sadece bugünkü önlemlerle 

devam ettiimiz durumda bile, kii ba emisyonlarmzn 8 ton/kii civarnda olaca, 


dolaysyla gelecek dönemde de iklim deiikliinden sorunlu ülkeler listesinde ilk 30 ülke 

içerisinde bulunmayacamz görülmektedir. 

Birlemi Milletler Kalknma Program tarafndan oluturulmu olan ve uluslararas alanda 

ülkelerin sosyo-ekonomik gelimiliini gösteren, nsani Kalknma Raporu 2006 yl endeks 

deerlerine göre Ülkemiz 177 ülke arasnda 84. srada yer almaktadr. Ülkemiz, bu parametre 

kullanldnda da tüm EK-I ve EK-I ülkelerinin yan sra BMDÇS kapsamnda hem mali 

yardmlardan faydalanan hem de ekonomileri hzla gelimekte olan birçok Ek–I d ülkenin 

insani kalknmlk seviyesinden daha düük bir yerde olduu görülmektedir. Bu durum da 

göstermektedir ki, Ülkemizin önünde sosyo-ekonomik alanda çözmesi gereken birçok önemli 

sorun bulunmaktadr. 

klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi’ne Yönelik Çalmalar 

klim deiikliinde çok büyük etkisi olmayan ülkemiz, Sözleme kapsamndaki 

yükümlülüklerini yerine getirmektedir. Ülkemizde, özellikle enerji alannda görülmektedir ki, 

iklim deiikliine kar alnan önlemler ayn zamanda enerji arz güvenliine de hizmet 

etmektedir. 

Ülkemiz BMDCS kapsamnda Ulusal Sera Gazlar Envanteri ve Raporunu yllk olarak 

hazrlamaktadr. 2007 ylnda ise ilk Ulusal Bildirimini BMDÇS’ye sunmutur. BMDÇS 

tarafndan ilk ülke içi gözden geçirme toplantlar 2008 Ekim aynda 2 hafta süreyle 

gerçekletirilmitir ve konuya ilikin BM raporu 2009’un ilk aylarnda yaymlanacaktr. Bilindii 

üzere Sözleme veya Protokolü kapsamnda yükümlülüklerini doru ekilde yerine getirmeyen 

ülkeler “Compliance Commitee”ye bildirilmekte ve çeitli yaptrmlarla karlamaktadrlar. 

Örnein Yunanistan, yeterli bir emisyon envanteri sistemi kuramad için KP esneklik 

mekanizmalarndan bir süreliine men edilmitir. 

Son Gelimeler 

2012 sonrasna yönelik olarak beklenti yaratan 15. Taraflar Konferans, müzakerelerin yava 

ilerlemesi ve temel konularda gelimi ve gelimekte olan ülkeler arasndaki görü ayrl 

nedeniyle beklenen Anlama çktsn verememitir. Ancak, hem müzakerelerdeki alt balklar 

hem de finansman konusunda ilerleme salanmtr. Toplantnn 2. haftas Pazartesi 

gününden itibaren Bakanlar düzeyinde gayriresmi görümeler balam ve tüm hafta boyunca 

youn bir ekilde devam etmitir. Nihayetinde, toplantnn son günü akam ABD, AB, Cin, 

Hindistan, Brezilya ve Guney Afrika devlet bakanlarnn ortak hazrlad ve anlalan 30’dan 

fazla ülkenin de onayyla “Kopenhagen Accord” sadece bir metin olarak yaynlanmtr. 

Söz konusu belge, BMDÇS ülkeleri tarafndan, süreçten bamsz olarak hazrland 

gerekçesiyle reddedilmi, 31 saat süren müzakereler sonucunda ise üzerinde BMDÇS logosu 

olmadan yaynlanmasna ve sadece “not” edilmesine karar verilmitir. 

Üzerinde bir mutabakat olmamasna ramen söz konusu belge gelimi ve gelimekte olan 

ülkelerin emisyon hedefi almalar yönünde ve ayrca Sözlemenin 2. maddesinin uygulanmas 

icin çok önemli bir admdr. 2010 yl boyunca Meksika bünyesinde yürütülecek müzakerelerde 

yeterince ilerleme salanabilirse Kyoto Protokolünden daha baarl olacak bir adm olduu 

deerlendirilmektedir. 

Belgede emisyon hedefi verilmemi, ancak 450 ppm seviyesine karlk gelen en fazla 2 

C’lk scaklk art hedeflenmitir. Gelimekte olan ülkeler emisyon ölçme, raporlama ve 

dorulama yükümlülükleri ile, emisyon snrlama hedefleri alabileceklerdir. Belgede ayrca 

ormanclk faaliyetleri ve teknoloji transferi ile ilgili mekanizmalar kurulmas ve gelimekte olan 

ülkelerin adaptasyon ve emisyon azaltm faaliyetleri için kullanmna açk olarak 2010-2012 

yllarnda 30 milyar dolarlk bütçe oluturulmutur. 2020 ylna kadar yllk olarak 100 milyar 

dolarlk finansman öngörülmektedir. 

84 


Ülkemiz belgeye ihtiyatl yaklam ve özel artlarnn süreçte yer almas gerektiini ifade 

etmitir, 

COP-15’in önemli bir sonucu da EK-I listesine yaplan Malta’nn listeye eklenmesi ile ilgili 

gelime olmutur. Bu durum da EK-I listesinde deiiklie gitme sürecinin tahmin edildii 

kadar zor olmayabileceini göstermektedir. 

klim deiiklii, uluslararas platformda en yüksek öneme sahip bir süreç haline geleli uzun 

zaman olmutur. Müzakerelerde tartlan konular ise iklim deiikliinden çok, kaynaklarn 

paylam, finans, yatrm, kalknma ve uluslararas ticaret olmutur. 

Kopenhag'dan sonra iklim rejimi yeni bir hal alm ve dengeler deimitir, Çin ve Hindistan’n 

dünyada yükselen rolü iklim rejimine de yanstlmtr, ayrca tarihi emisyonlarda önemli pay 

sahibi ABD süreçte yer alacaktr. Belgeye 2010 Ocak ay sonuna kadar destek verecek 

ülkelerin, emisyon hedefleri ile beraber Sekretarya’ya bildirim yapmalar gerekmektedir. 

Belgede mevcut ekler sorunu ve EK-I ve EK-I d ayrm halen devam etmekte olduundan 

Ülkemiz açsndan dikkatle deerlendirilmesi gereken bir belgedir. 

Taraflar Konferans sonucunda, 2006 ylndan itibaren devam etmekte olan 2012 sonrasna 

ilikin müzakerelerin, resmi olarak Sözleme (AWGLCA) ve Protokol (AWG) kapsamnda iki 

ana hat üzerinde devam etmesine karar verilmitir. Oluturulan çalma grubunun amacn 

tanmlayan ve tüm Taraflarca kabul edilen Bali Eylem Plan ile azaltm konusunda tüm 

gelimi ülkelerin, ulusal artlardaki farkllklar dikkate alnarak, saysallatrlm emisyon 

azaltm/snrlama hedefi gibi ölçülebilir, raporlanabilir ve dorulanabilir, ulusal olarak 

uygulanabilir azaltm taahhütleri üstlenmeleri üzerinde anlalmtr. Kyoto Protokolü 

kapsamnda yürütülen ve EK-I ülkelerinin grup olarak %25-40 emisyon azaltm hedefini 

içeren müzakereler sadece Kyoto Protokolü‘ne taraf EK-I ülkelerini kapsamakta olup, Ülkemiz 

Kyoto Protokolü’ne taraf olmad sürece bu tanmlamann içine girmemektedir. Ancak, Kyoto 

Protokolü’nün ikinci uygulama dönemine yönelik çalmalar imdiden balam olup, yakn 

zamanda ikinci döneme ait hükümlerin netlemesi ve belirlenmesi gerekmektedir. 

Türkiye ulusal ve uluslararas ortamlarda 2012 sonras sistemde yerini almak istediini birçok 

defa dile getirmitir. Ancak, ileri dönemde verilecek herhangi bir taahhüdün ülkemiz 

gerçeklerine uygun olarak ekillendirilmesi ve sosyo-ekonomik etki analizlerinin yaplm 

olarak belirlenmesi son derece önemlidir. 

2012 sonrasnn ekillendirilmesi çalmalarnda en çok tartlan konularn banda Sözleme 

ekleri gelmektedir, çünkü Sözleme ekleri günümüz gerçeklerini yanstmamaktadr. Bu hata 

sadece Türkiye dnda, baz gelimekte olan ülke olarak tanmlanm, ancak geçen zaman 

içerisinde ekonomik gelimilii birçok EK-I ülkesini geçmi olan dier baz ülkeler söz konusu 

olduunda da anlalmaktadr. Gelecee yönelik hedeflere mevcut Sözleme ekleriyle 

gidilmesinin mümkün olmayaca açkça görülmektedir. 

Ülkemiz, Çevre ve Orman Bakan bakanlnda 26 Mays 2008 tarihinde gerçekletirilen klim 

Deiiklii Koordinasyon Kurulu toplantsnda, Kyoto Protokolü’ne taraf olmann uygun 

bulunduuna ilikin karar Kurul üyelerinden 4’ünün çekince metinleri not edilerek alnmtr. 

Söz konusu karar sonras, konu TBMM Çevre, AB ve Dileri komisyonlarnda görüülmü, 

olumlu görüle Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kuruluna sevk edilerek, Austos aynda 

taraf olunma süreci tamamlanmtr. 

Türkiye, BMDÇS sürecinde “gelimekte” olan bir ülke olduunu ifade etmektedir, nitekim 

yukarda da bahsedildii üzere, Ülkemizin tüm göstergeleri gelimekte olan ülkeler ile benzer 

yap göstermektedir. Bilindii üzere, gelimekte olan ülkelerin hiç birisinde emisyon ticareti 

sistemi uygulanmamaktadr. Bunun iki ana nedeni vardr. Birincisi, Sözlemenin temel 

prensiplerinden birisi olan, ülkelerin sürece sorumluluklar ölçüsünde katk yapmalardr, yani 

iklim deiikliine sebep olmu olan gelimi ülkelerin mali yükü fazla önlemleri almakla ve 

gelimekte olan ülkelere de destek olmakla sorumlu olmalardr. Dier sebep ise, emisyon 


ticareti sisteminin temelde bir “cap and trade-kota belirle ticarete aç” sistemi olmas, yani belirli 

bir sektörde de olsa toplam emisyonlara üst limit konulmas, tesislere snr konulmas esasna 

dayanmaktadr. 

Tüm bu seçenekler, zaten çevre mevzuat ve artan enerji fiyatlar nedeniyle rekabet sorunu 

yaayan sanayimize önemli yük getirebilecektir. Dier yandan, böyle bir sistemin ülkemizde 

uygulanmas için kayt, kontrol, izleme ve denetim mekanizmalarn da içeren önemli miktarda 

idari ve teknik yaplanma gerekecektir. Bu kapsamda, söz konusu sitemin ülkemiz için aamal 

bir konu olduu, pilot bazda çalmalara ve etki analizlerine biran önce balanmas gerektii 

deerlendirilmektedir. 

Dier yandan ülkemizde 2007 ylndan itibaren “gönüllü karbon piyasalar” gelimeye 

balam, bu alandaki proje says 30’un üzerine çkmtr. Özellikle rüzgar enerjisi alannda 

yürütülen projelerden salanan karbon azaltmlar, Kyoto Protokolü kapsamnda oluturulmu 

piyasalarndan daha düük deerlerle satlmaktadr, ancak EK-I listesinde yer alan Ülkemiz 

için bugün kullanlabilecek tek alternatiftir. Ülkemizdeki proje potansiyelinin yüksek olmas 

nedeniyle gönüllü emisyon piyasalarn düzenlemeye yönelik mevzuat çalmalar 

balatlmtr. 

Ülkemizde yaplan çalmalar göstermektedir ki, Ülkemizin gerek iklim deiikliinin etkilerine 

uyum çalmalarn sürdürmesi, gerekse etkilerini azaltc önlemleri almas, ekonomimize 

önemli miktarda yük getirmektedir. Gelimesini henüz tamamlayamam ve iklim 

deiikliinden tarihsel açdan bakldnda en az sorumlu ülkelerden birisi olan ülkemiz için, 

söz konusu maliyetlerin kstl bütçemizden karlanmasnn zor olduu görülmektedir. Bu 

balamda, ülkemiz her ne kadar Ek–I listesinde yer alsa da, sera gaz emisyon azaltma 

yükümlülüü alm olan dier Ek–I ülkelerine benzer herhangi bir taahhüt altna girmesi 

mümkün görülmemektedir. 

2012 sonras süreçte, daha dinamik bir sistemin oluturulmas beklenmekte ve baz 

gelimekte olan ülkelerin, gelimi ülkeler tarafndan gerekli mali kaynaklar saland 

durumda, baz gönüllü taahhütler alabileceklerini ifade ettikleri bilinmektedir. Ülkemizin 2012 

sonras dönemde yerini doru alabilmesi önemlidir ve gelimekte olan bir ülke olarak 

yükümlülüklerimizi yerine getirirken ihtiyaç duyacamz finansmann BMDÇS rejimi 

tarafndan karlanmas gerekli olacaktr. Aksi takdirde gelimesini henüz tamamlayamam 

ülkemizin ilgili maliyetleri kendi özkaynaklar ile karlamas durumuyla kar karya 

kalnabilecektir. Bu durumda, insani kalknma endeksi oldukça düük olan ve önünde birçok 

çevre yatrm bekleyen ülkemizin snrl kaynaklarn iklim deiikliine yönlendirmesi söz 

konusu olabilecektir. Bu kapsamda gelecek dönemin, BMDÇS fonlarndan yararlanabilme ve 

hatta Temiz Kalknma Mekanizmasnda ise faydalanc ülke konumuna getirilmemizi 

salayacak ekilde biçimlendirilmesi uluslararas sürece katk yapabilmemiz için önemli bir 

husus olarak görülmektedir. 

6.5. Enerji Sektörü ile likili Dier Çevresel Hususlar 

Enerjiye yönelik tüm faaliyetler çevreyi olumsuz yönde etkilemekte ve önlem alnmasn 

gerektirmektedir. Elektrik enerjisi üretiminde, yerli linyit kullanan mevcut termik santrallarda, 

bata hava kirlilii olmak üzere, çevresel sorunlar yaanmaktadr. Ülkemiz linyitlerinin sl 

deerleri düük, kül ve kükürt oranlar yüksek olmas nedeniyle, bu tür santrallarda çevre 

mevzuatnda verilen emisyon snr deerlerine uyulmas için SO2 emisyonlar açsndan baca 

gaz desülfürizasyon (BGD) tesislerinin kurulmas ve toz emisyonlar açsndan elektrofiltre 

verimlerinin artrlmas gerekmektedir. Baz eski santrallara BGD tesisi kurulmu olmakla 

birlikte hala BGD tesisi olmayan santrallar bulunmaktadr. Yataan ve Yeniköy Termik 

Santrallarnda ise BGD tesislerinin yapm, yüklenici firma ile yaanan sorunlar ve tahkim 

davalar nedeniyle, uzun bir süre tamamlanamamtr. Daha sonra, Yataan BGD tesisinin 

tamamlanmas için Lurgi Lentjes AG/GÜR Konsorsiyumu ve Yeniköy BGD için ise Lurgi 

Lentjes AG/PASNER Konsorsiyumu ile 07.02.2007 tarihinde anlama imzalanmtr. 

86 


Yeni yaplan santrallar BGD tesisi ile birlikte kurulmakta olup, SO2 emisyonlar mevzuatta 

verilen snr deerlerin altnda kalmaktadr. Buna örnek olarak, Afin-Elbistan B Termik 

Santral (4x360 MW) verilebilir. Linyitlerin ülkemizin önemli bir enerji kayna olmas 

nedeniyle, enerji üretiminde özellikle elektrik enerjisi üretiminde deerlendirilmesine devam 

edilmesi kaçnlmazdr. Bu nedenle, yaplmas planlanan linyite dayal termik santrallar için 

ticarilemi, çevre dostu, gelimi ve yüksek verimli teknolojilerin uygulanmas önem arz 

etmektedir. Buna bir örnek olarak akkan yatakl yakma teknolojisine sahip olan 18 Mart Çan 

Termik Santral gösterilebilir. Bu teknoloji ile BGD tesisi kurulmakszn kazana kireç ta 

verilmek suretiyle SO2 emisyonlar mevzuatta verilen snr deerlerin altnda kalmaktadr. 

Ayrca, verimli ve gelimi teknolojilerin uygulanmas bir taraftan kaynak israfn önlerken, 

dier taraftan üretilen/tüketilen birim enerji bana atklarn azalmasna neden olmakta ve 

dolaysyla çevresel sorunlarn çözümünde önemli olmaktadr. 

Ayrca, baz eski santrallarda elektrofiltre verimliliklerinin düük olmas nedeniyle, toz 

emisyonlar da snr deerlerin üstünde olup, toz emisyonlarn düürmek üzere, baz 

elektrofiltre rehabilitasyon çalmalar sürdürülmektedir. 

Enerji verimliliinin salanmas, gerek enerji üretiminde gerekse talep tarafnn yönetimi 

(DSM) ile çevresel hususlar açsndan da önem arz etmektedir. Verimliliin artrlmas bir 

yandan tüm atklarda azalma salamakta olup, özellikle iklim deiiklii sorununda sera 

gazlarnn azaltlmas açsndan en maliyet-etkin çözümlerden biridir. Bu husus ayrca, 

yürütülen bir proje sonuçlarnda da açkça belirlenmitir. klim Deiiklii çalmalarna yönelik 

olarak “lk Ulusal Bildirim”de yer almak üzere, enerji sektöründe sera gaz azaltm 

senaryolarnn oluturulmasna yönelik bu proje UNDP destei ve GEF finansman ile, 

Argonne Ulusal Laboratuvar (ABD) danmanlnda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 

Elektrik Üretim A.., (EÜA) Türkiye Elektrik letim A.. (TEA) ibirlii içinde 

gerçekletirilmitir. Projede, çallan senaryolar için sera gaz azaltmlar ve maliyetleri 

çkarlm ve emisyon azaltmnda en maliyet etkin senaryonun talep taraf yönetiminde enerji 

verimliliinin salanmas olduu görülmütür. Ayrca, kaynak israfnn önlenmesinden dolay 

mali açdan da yaplan yatrmlar ksa sürede amorti etmektedir. Bu nedenlerle, ivedilikle 

verimlilik salayan çözümlerin üzerine gidilmesi ve bu alanlara yatrm yaplmas yüksek enerji 

verimlilii potansiyeline sahip olan ülkemiz yararna olacaktr. 

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas çevresel sorunlarn azaltlmas 

açsndan önem arz etmektedir. “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi Üretimi 

Amaçl Kullanmna likin Kanun” 2005 ylnda yürürlüe girmitir. Yenilenebilir Enerji 

Kaynaklarna ilikin baz tevikleri içeren ve özel sektörün de yatrm yapmasna olanak 

tanyan bu kanunla birlikte, çevre dostu olan ve özellikle sera gazlarnn azaltlmasna katkda 

bulunan bu tür kaynaklarn kullanmnn yaygnlamas beklenmektedir. Ancak, yenilenebilir 

enerji kaynaklarnn sanayileme sürecinde olan ülkemizde hzla artan enerji ihtiyacnn 

karlanmasnda yeterli olamayaca da unutulmamaldr. 


(Orjinal Birimler) 

2008 YILI GENEL ENERJ DENGES 

T.Köm. Linyit Asfaltit Kok P.Kok Briket Odun H.Bit.Art. Petrol Doalgaz Hidrolik Jeotermal Bioyakt Rüzgar Elektrik Jeo.Is Güne 

3.000 2.300 9.155 860 8600 8.850 860 860 Dier Is 10.000 

(B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (106Sm3) (GWh) (B.Ton) (GWh) (GWh) (B.TEP) (B.TEP) 

Yerli Üretim (+) 2.601 76.171 630 0 12.264 4.883 2.160 1.017 33.270 162 2 847 1.011 420 

thalat (+) 19.489 216 2.261 35.595 37.153 789 

hracat (-) 6.547 436 1.122 

hrakiye (-) 731 

Stok Deiimi (+/-) 629 -907 3 78 368 -806 

statistik Hata (+/-) -88 

Birincil Enerji Arz 22.720 75.264 630 219 2.339 12.264 4.883 30.756 36.928 33.270 2 847 -333 1.011 420 

Çevrim ve Enerji Sektörü -11.769 -65.820 0 3.879 47 -33 -160 -3.050 -21.683 -33.270 847 160.311 1.016 0 

Elektrik Santrallar -6.197 -65.685 -33 -160 -1.788 -20.910 -33.270 -162 847 198.418 1.016 

Hava Gaz Fab (-) 0 

Kok Fabrikalar -5.526 3.976 0 

Briket -47 47 -8 

Petrol Rafinerileri -1.044 -490 -1.969 

ç Tüketim ve Kayp -46 -88 -97 -210 -282 -36.138 

Toplam Nihai Enerji Tüketimi 10.951 9.444 630 4.098 2.339 47 12.231 4.723 27.706 15.245 2 159.979 2.027 420 

Sektörler Toplam 10.951 9.444 630 4.098 2.339 47 12.231 4.723 27.706 15.245 2 159.979 2.027 420 

Sanayi Tüketimi 4.435 4.553 230 4.098 2.339 0 0 0 0 2.450 7.103 0 0 0 72.881 1.016 126 

Demir Çelik 713 0 3.695 0 93 788 16.015 160 

Kimya-Petrokimya 1 12 6 0,5 218 3.689 

Petrokimya Feedstock 0 521 0 

Gübre 0 0 7 233 251 

Çimento 2.495 2.199 100 1.862 582 15 5.646 

eker 9 66 42 327 29 469 

Demird Metaller 0 0 4 119 2.472 

Dier Sanayi 1.217 2.277 130 354 476 916 5.701 44.339 856 126 

Ulatrma 0 14.887 222 0 0 2 486 0 0 

Demiryollar 140 221 

Denizyollar 481 

Havayollar 1.642 

Boru Hatlar 191 150 

Karayollar 12.624 31 2 115 

Dier Sektörler 6.516 4.890 400 47 12.231 4.723 5.848 7.920 86.612 1.011 294 

Konut ve Hizmetler 6.516 4.890 400 47 12.231 4.723 1.544 7.920 80.805 791 294 

Tarm 4.304 5.806 220 

Enerji D 4.522 

Elektrik Enerjisi Üretimi (GWh) 15.858 41.858 220 7.519 98.685 33.270 162 847 198.418 

Kurulu Güç Kapasitesi (MW) 1.986 8.109 60 2.353 15.087 13.829 30 364 41.817 

88 


(bin tep) 

Hay.ve Toplam Jeo.Is 

T.Köm. Linyit Asfaltit Kok P.kok Briket Odun Bit.Art. K.Yak. Petrol D.Gaz Hidrolik Jeotermal Bioyakt Rüzgar Elektrik Dier Is Güne Toplam 

Yerli Üretim (+) 1.204 15.205 265 0 3.679 1.134 21.487 2.268 931 2.861 140 1 73 1.011 420 29.192 

thalat (+) 12.708 147 1.740 14.595 36.681 34.013 68 85.357 

hracat (-) 6.688 399 97 7.183 

hrakiye (-) 761 0 0 761 

Stok Deiimi (+/-) 267 -202 2 56 122 371 -738 0 -244 

statistik Hata (+/-) 0 -88 0 0 -88 

Birincil Enerji Arz 14.179 15.003 265 149 1.795 3.679 1.134 36.205 31.784 33.807 2.861 140 1 73 -29 1.011 420 106.273 

Çevrim ve Enerji Sektörü -7.170 -10.865 0 2.466 0 21 -10 -48 -15.606 -3.052 -19.850 -2.861 -140 0 -73 13.787 1.016 0 -26.779 

Elektrik Santrallar -3.288 -10.822 -10 -48 -14.168 -1.700 -19.143 -2.861 -140 -73 17.064 1.016 -20.005 

Hava Gaz Fab (-) 0 0 0 

Kok Fabrikalar -3.853 2.532 -1.321 0 0 0 -1.321 

Briket -21 21 -0,3 -8 0 0 -8 

Petrol Rafinerileri -1.096 -448 -169 -1.714 

ç Tüketim ve Kayp -28 -23 -66 -117 -247 -258 -3.108 -3.730 

Toplam Nihai Enerji Tüketimi 7.010 4.138 265 2.615 1.795 21 3.669 1.086 20.599 28.732 13.957 0 0 1 0 13.758 2.027 420 79.494 

Sektörler Toplam 7.010 4.138 265 2.615 1.795 21 3.669 1.086 20.599 28.732 13.957 0 0 1 0 13.758 2.027 420 79.494 

Sanayi Tüketimi 2.816 1.922 97 2.615 1.795 0 0 0 9.245 2.521 6.502 0 0 0 0 6.268 1.016 126 25.677 

Demir Çelik 437 0 2.343 0 2.780 97 721 1.377 0 4.975 

Kimya-Petrokimya 1 5 0 6 0 199 317 523 

Petrokimya Feedstock 0 0 560 0 0 560 

Gübre 0 0 0 7 214 22 242 

Çimento 1.570 1.105 42 0 1.438 4.155 596 14 486 5.250 

eker 5 24 29 59 337 27 40 463 

Demird Metaller 0 0 0 0 4 109 213 325 

Dier Sanayi 803 787 55 243 357 2.245 920 5.219 3.813 1.016 126 13.339 

Ulatrma 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15.733 203 0 0 1 0 42 0 0 15.979 

Demiryollar 145 0 19 164 

Denizyollar 491 0 0 491 

Havayollar 1.748 0 0 1.748 

Boru Hatlar 175 13 188 

Karayollar 13.348 29 1 10 13.388 

Dier Sektörler 4.194 2.216 168 0 21 3.669 1.086 11.354 6.138 7.251 0 0 0 7.449 1.011 294 33.497 

Konut ve Hizmetler 4.194 2.216 168 21 3.669 1.086 11.354 1.683 7.251 6.949 791 294 28.323 

Tarm 4.455 0 499 220 5.174 

Enerji D 4.341 0 4.341 

Elektrik Enerjisi Üretimi (GWh) 15.858 41.858 0 0 0 0 0 220 0 7.519 98.685 33.270 162 0 847 198.418 0 0 0 

Kurulu Güç Kapasitesi (MW) 1.986 8.109 0 0 0 0 0 60 0 2.353 15.087 13.829 30 0 364 41.817 0 0 0 

Nüfus Fert Bana Enerji Fert Bana Elk. Net: 2.278 GSMH Büyüme Hz: 

(Milyon kii) 71 Tüketimi kep/k. 1.495 Tüketimi kwh/k. Brüt: 2.791 GSYH Büyüme Hz: 


90 



92 



94 



96 


DÜNYA ENERJİ KONSEYİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ 

Cinnah Cad. No. 67/15 06680 Çankaya/ANKARA 

Tel : (0312) 442 82 78 (pbx) Fax : (0312) 441 96 10 

e-mail: wectnc@tr.net web-site: www.dektmk.org.tr

TÜRKİYE ENERJİ RAPORU 2009

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?