TÜRKİYE ENERJİ RAPORU 2007 - 2008

TÜRKİYE ENERJİ 

RAPORU 

2007 - 2008 

Dünya Enerji Konseyi 

Türk Milli Komitesi 

Aralık 2008 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • 2007-2008 Türkiye Enerji Raporu 1

ISSN : 1301-6318 

DEK-TMK YAYIN NO : 0009/2009 

Baskı : Poyraz Ofset - Tel : (0312) 384 19 42 

Bu rapor Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi’ne ait olup rapordan kaynak gösterilmek 

şartı ile alıntı yapılabilir. Raporun tamamı ya da bir kısmı izinsiz yayınlanamaz. 

2 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • 2007-2008 Türkiye Enerji Raporu

Dünya Enerji Konseyi 

Türk Milli Komitesi 

YÖNETİM KURULU 

Temsil Ettiği Kuruluş 

Başkan 

: Süreyya Yücel Özden 

Gerçek Kişi 

Başkan Yardımcısı : Prof. Dr. H. Mete Şen 

İTÜ Rektörlüğü 

Genel Sekreter 

Sayman Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

: Ömer Ünver 

: Ülker Aydın 

: Budak Dilli 

: Atilla Gürbüz 

: Sefer Bütün 

: Mustafa Aktaş 

: Ali Oğuz Türkyılmaz 

: Gültekin Türkoğlu 

: Prof. Dr. A. Orhan Yeşin 

: A. Necdet Pamir 

Gerçek Kişi 

Gerçek Kişi 

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 

EİEİ Genel Müdürlüğü 

EÜAŞ Genel Müdürlüğü 

TKİ Genel Müdürlüğü 

TMMOB-Makina Mühendisleri Odası 

Gerçek Kişi 

Gerçek Kişi 

Gerçek Kişi 

Başkan 

Üye 

Üye 

DENETİM KURULU 

: Dr. Hacı Duran Gökkaya 

: Tülin Keskin 

: Muzaffer Başaran 

Temsil Ettiği Kuruluş 

TETAŞ Genel Müdürlüğü 

Gerçek Kişi 

Gerçek Kişi 

Yayım Hazırlama Komitesi 

Başkan : Tülin Keskin 

Oğuz Türkyılmaz, Ülker Aydın, Necdet Pamir, Prof. Dr. A. Orhan Yeşin, Çetin Koçak, Hülya Peker, Yasemin 

Güleç, Ayşe Yasemin Örücü, Mücella Ersoy 

Teşekkür: Raporumuzda kullandığımız Türkiye temel enerji verilerini sağlayan 

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji İşleri Genel Müdürlüğü’ne teşekkür ederiz. 


4 

İÇİNDEKİLER 

ÖZET ........................................................................................................................13 

1. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE 2008 YILINDA ENERJİ KONUSUNDAKİ ÖNEMLİ 

GELİŞMELER .................................................................................................................15 

2.DÜNYA’YA BAKIŞ.................................................................................................17 

2.1 MEVCUT DURUM ..............................................................................................17 

2.1.1. Genel. .....................................................................................................17 

2.1.2. Dünya Birincil Enerji Tüketimi .................................................................17 

o Petrol 

o Doğal Gaz 

o Kömür 

o Nükleer Enerji 

o Hidroelektrik Enerji 

2.2 DÜNYA ENERJİ SEKTÖRÜNDE BEKLENEN GELİŞMELER ...........................20 

2.3 DÜNYA ENERJİ SEKTÖRÜNDE UZUN VADELİ TAHMİNLER ..........................24 

3. TÜRKİYE ENERJİ SEKTÖRÜ GENEL GÖRÜNÜMÜ ........................................ 28 

3.1.TÜRKİYE ENERJİ POLİTİKASI..........................................................................28 

3.2. TÜRKİYE ENERJİ ARZ VE TALEBİ ..................................................................29 

3.3. KAYNAKLAR BAZINDA ENERJİ .......................................................................34 

3.3.1. KÖMÜR ....................................................................................................34 

3.3.1.1. Kömür Rezervlerimizin Geliştirlmesi ...............................................35 

3.3.1.2. Kömürün Üretim ve Tüketimi ..........................................................35 

3.3.1.3. Temiz Kömür Teknolojileri .............................................................. 39 

3.3.1.4. Kömür İthalatı ...............................................................................41 

3.3.2 PETROL ..................................................................................................41 

3.3.2.1. Enerji Sektöründe Petrolün Yeri .....................................................42 

3.3.2.2. Petrol Rezervleri .............................................................................42 

3.3.2.3. Petrol Üretimi ..................................................................................42 

3.3.2.4. Petrol Fiyatları ................................................................................ 43 

3.3.2.5. Türkiye’nin Petrol İthalat ve İhracatı ............................................ 44 

3.3.2.6. Rafi neri Ve Dağıtım Faaliyetleri ....................................................45 

3.3.2.7. Petrol Ürünleri Dağıtımı .................................................................46 

3.3.2.8. Petrol Stokları ................................................................................46 

3.4. HAMPETROL BORU HATLARI .........................................................................47 

3.5. DOĞAL GAZ .....................................................................................................48 


3.5.1. Doğal Gazın Üretimi ve Tüketimi ......................................................49 

3.5.2. Doğal Gazın Sektörel Kullanımı .........................................................51 

3.5.3. Doğal Gaz ve LNG İthalatı ...............................................................51 

3.5.4. Doğal Gaz Depoları ..........................................................................54 

3.6.DOĞAL GAZ BORU HATLARI ..........................................................................54 

3.7 YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI ........................................................... 59 

3.7.1 Hidroelektrik ........................................................................................62 

3.7.2 Rüzgâr Enerjisi ................................................................................ 63 

3.7.3 Jeotermal Enerji .................................................................................65 

3.7.4. Güneş Enerjisi ..................................................................................67 

3.7.5. Biyokütle Enerjisi (Biyogaz, Biyoyakıt) ...............................................69 

3.7.5.1. Biyogaz ........................................................................................69 

3.7.5.2. Biyoyakıt ................................................................................... 70 

3.8. HİDROJEN ENERJİSİ .....................................................................................71 

3.9 NÜKLEER YAKIT VE NÜKLEER ENERJİ .........................................................72 

3.9.1. Türkiyenin Uranyum ve Toryum Kaynakları ........................................72 

3.9.2. Türkiye’nin Nükleer Reaktör İşletme Deneyimi ...................................73 

3.9.3. Nükleer Santral İhaleleri ..................................................................... 73 

4. ELEKTRİK ENERJİSİ .........................................................................................75 

4.1.Elektrik Üretiminde ve Kurulu Güçteki Gelişmeler .................................75 

4.2.Elektrik Üretim Tesislerini Kamu ve Özel Sektör 

Kuruluşlarına göre Gelişimi ..................................................................79 

4.3.Elektrik Enerjisinin İletim ve Dağıtımı ....................................................80 

4.4 .Elektrik Enerjisinin Tüketimi ..................................................................82 

5. ENERJİ VERİMLİLİĞİ .........................................................................................85 

6. ENERJİ, ÇEVRE VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ..........................................................87 

6.1. Politikalar ............................................................................................87 

6.2. AB Mevzuat Uyumu Çalışmaları .........................................................88 

6.3. İklim Değişikliği ve Enerji Sektörü ....................................................... 89 

6.4. İklim Değişikliğinde Uluslararası Politikalar .........................................91 

6.5. Enerji Sektörü ile İlişkili Diğer Çevresel Hususlar .................................95 

7. ENERJİ PROJEKSİYONLARI ............................................................................96 

8. ENERJİ İSTATİSTİKLERİ .................................................................................107 


TABLOLAR 

Tablo 1. Türkiye’nin Ekonomi ve Enerji Göstergeleri ............................................................................... 28 

Tablo 2. Birincil Enerji Üretim ve Talebi 2007 ........................................................................................ 30 

Tablo 3. Birincil Enerji Kaynakları Üretimi ............................................................................................... 30 

Tablo 4. Birincil Enerji Tüketiminin Kaynaklara Dağılımı .......................................................................... 31 

Tablo 5. Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı ................................................................................. 31 

Tablo 6. Enerji Talep –Üretim- İthalat ve İhracatının Gelişimi (Bin TEP) ................................................. 33 

Tablo 7. Taşkömürü Üretim ve Tüketim Dengesi (Bin Ton) ...................................................................... 37 

Tablo 8. Linyit Üretim ve Tüketim Dengesi(Bin Ton) ................................................................................ 37 

Tablo 9. Petrol Üretim- Değerleri ve Tüketim ........................................................................................... 43 

Tablo 10. Ülkeler itibariyle Ham Petrol İthalatı ........................................................................................... 45 

Tablo 11. Rafi neri Kapasiteleri ................................................................................................................... 46 

Tablo 12. Irak - Türkiye Ham Petrol Boru Hattı Sistemi ............................................................................. 48 

Tablo 13. 2007 Yılı Doğal Gaz Rezervleri (Milyon m3) .............................................................................. 49 

Tablo 14. Doğal Gaz Üretim ve Tüketim Dengesi (Milyon m 3 ) ................................................................... 50 

Tablo 15. Yıllar İtibarıyla BOTAŞ Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon m 3 ) .................................................. 51 

Tablo 16. BOTAŞ Doğal Gaz ve LNG Alım Miktarları ................................................................................ 52 

Tablo 17. Doğal Gaz ve LNG Alım Anlaşmaları ......................................................................................... 53 

Tablo 18. Kontrata Bağlanmış Arz Miktarları (Milyon m 3 ) ........................................................................... 53 

Tablo 19. Doğal Gaz Talep Tahmin ve Doğal Gaz İhracat Miktarları Sm 3 .................................................. 53 

Tablo 20. Yenilenebilir Enerji Arz Projeksiyonu-MW ................................................................................ 61 

Tablo 21. EPDK ‘dan Alınan Enerji Üretim Lisanslarının Durumu ............................................................. 62 

Tablo 22. Ekonomik HES Potansiyelinin Proje Durumlarına Göre Dağılımı .............................................. 63 

Tablo 23. Türkiye - İyi-Sıradışı Arası Rüzgar Kaynağı 50m ....................................................................... 63 

Tablo 24. Jeotermal Enerjinin Mevcut Kullanım Durumu ........................................................................... 66 

Tablo 25. Güneş Kolektörleri ile Elde Edilen Enerji Miktarı Tahmini .......................................................... 68 

Tablo 26. Hayvansal Atık Potansiyeline Karşılık Gelen Üretilebilecek Biyogaz Miktarı 

ve Taşkömürü Eşdeğeri ....................................................................................................... 69 

Tablo 27. Hidrojen Üretim Yöntemlerinin Maliyetleri .................................................................................. 72 

Tablo 28. Türkiye Kurulu Güç ve Üretimin Yıllar İtibariyle Gelişimi ............................................................ 76 

Tablo 29. Türkiye Termik Kurulu Güç ve Üretimin Yıllar İtibariyle gelişimi ................................................. 76 

Tablo 30. Elektrik Enerjisi Kurulu Güç- Üretim ve Tüketiminin Gelişimi ..................................................... 77 

Tablo 31. 2007 yılı Türkiye Kurulu Gücünün Birincil Enerji Kaynaklarına 

Göre Dağılımı ......................................................................................................................... 78 

Tablo 32. 2007 yılında İşletmeye Giren Üretim Tesisleri ............................................................................ 79 

Tablo 33. 2007 yılında İşletmeden Çıkarılan veya Güç Revizesi Yapılan 

Üretim Tesisleri ....................................................................................................................... 79 

Tablo 34. Türkiye Kurulu Gücünün Kamu ve Özel Sektör Olarak Gelişimi ................................................ 79 

Tablo 35. Türkiye Üretiminin Kamu ve Özel Sektör Olarak Gelişimi ........................................................... 80 

Tablo 36. Kurulu Güç ve Üretimin Üretici Kuruluşlara Göre Dağılımı ......................................................... 80 

Tablo 37. Yıllar İtibariyle Türkiye Elektrik Enerjisi Tüketimi ........................................................................ 83 

Tablo 38. Türkiye Net Tüketimi (MWh) ve Abone Sayısının Sektörel Dağılımı ........................................... 83 

Tablo 39. Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim – Tüketim ve Kayıpların Yıllar İtibariyle Gelişimi (GWh) ............ 84 

Tablo 40. Sektörlere Göre Toplam Seragazı Emisyonları 

(milyon ton CO 2 

eşdeğeri) ........................................................................................................ 90 

Tablo 41. Birincil Enerji Kaynakları Tüketim Hedefl eri (2008-2020) ............................................................ 97 

Tablo 42. Birincil Enerji Kaynakları Tüketim Hedefl eri (2008-2020) ............................................................ 97 

Tablo 43. Genel Enerji Sektörel Talebi (2008-2020) ................................................................................... 98 

Tablo 44. Sanayi Sektörü Enerji Tüketimi (2008-2020) ............................................................................. 98 

Tablo 45. Konut Sektörü Enerji Tüketimi (2008-2020) ................................................................................ 99 

Tablo 46. Elektrik Enerjisi Talebi (2008-2020) ............................................................................................. 99 

6 


GRAFİKLER 

Grafik 1. Dünya Birincil Enerji Tüketimi (1982-2007) ................................................................................ 18 

Grafik 2. Alternatif Yakıtlar Fiyat kıyaslaması (1000dolar/varil-gün kapasite) ........................................... 23 

Grafik 3. Dünya Birincil enerji Talebi (Referans Senaryo) ......................................................................... 24 

Grafik 4. Dünya Enerji Fiyatları (nominal) 3 Senaryo .............................................................................. 25 

Grafik 5. Dünya Enerji Kaynaklı CO 2 

Emisyonları (2005-20030 milyar metrik ton) ................................. 27 

Grafik 6. Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı (1000 TEP) ............................................................. 32 

Grafik 7. Birincil Enerji Üretimi ve Tüketiminin Yapısı, 2007 ..................................................................... 32 

Grafik 8. Enerji Arz ve Talebin Gelişimi .................................................................................................... 33 

Grafik 9. Enerji Fiyatlarının Enerji İthalatına Etkisi (Milyar Dolar) ............................................................. 34 

Grafik 10. Linyit Rezervlerinin Kalori Gruplarına Göre Dağılımı ................................................................ 36 

Grafik 11. Linyit, Taşkömürü ve Asfaltit Üretimi .......................................................................................... 38 

Grafik 12. Toplam Kömür Tüketiminin Sektörel Dağılımı ............................................................................ 38 

Grafik 13. Kömür Üretim, İthalat ve Tüketimi .............................................................................................. 41 

Grafik 14. 2007 Yılı Sonu İtibariyle Kalan Üretilebilir Petrol Rezervinde Şirketlerin Payı ......................... 42 

Grafik 15. Türkiye Ham Petrol Üretimi Gelişimi .......................................................................................... 43 

Grafik 16. Brent Petrol Fiyatı (ABD Doları, varil) ........................................................................................ 44 

Grafik 17. Türkiye Doğal Gaz Üretimleri ..................................................................................................... 49 

Grafik 18. Doğal Gaz Tüketimi .................................................................................................................... 50 

Grafik 19. Doğal Gaz Tüketiminin Sektörel Dağılımı .................................................................................. 51 

Grafik 20. 2007 Yılı Doğal Gaz İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı ............................................................. 52 

Grafik 21. Yenilenebilir Enerji Tüketiminin Birincil Enerji Tüketimindeki Payı ............................................. 60 

Grafik 22. Elektrik Arzındaki Yenilenebilir Enerji Payı ................................................................................. 60 

Grafik 23. Elektrik Üretiminde Kaynakların Payı ......................................................................................... 61 

Grafik 24.Türkiye Global Radyasyon Değerleri (kWh/m 2 -gün) ................................................................... 67 

Grafik 25. Elektrik Üretiminin Kaynaklara Dağılımı ..................................................................................... 75 

Grafik 26. Türkiye Kurulu Güç ve Üretiminin Yıllar İtibarı ile Değişimi ........................................................ 76 

Grafik 27. Türkiye Elektrik Üretiminin Kaynaklar ve Yıllar İtibarı ile Değişimi ............................................ 77 

Grafik 28. Elektrik Kurulu Gücünün Kaynaklara Dağılımı .......................................................................... 78 

Grafik 29. Enerji Yoğunluğu Değişimi (1998 Sabit fi yatları ile).................................................................... 85 

Grafik 30. Enerji Yoğunluğunun Sektörel Değişimi .................................................................................... 86 

Grafik 31. Enerji Kaynaklı CO 2 

Emisyonlarının Sektörlere Göre Dağılımı (2006) ....................................... 90 

HARİTALAR 

Harita 1. Doğu Batı Enerji Koridorunu Oluşturan Petrol ve Doğal Gaz Boru Hatları.................................. 55 

Harita 2. Azerbeycan Şah Denizi-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı ............................................................... 56 

Harita 3. Mavi Akım Projesi ........................................................................................................................ 57 

Harita 4. Trans-Hazar Doğal Gaz Boru Hattı ............................................................................................. 58 

Harita 5. Nabucco Projesinin Güzergah ve Termin Programı .................................................................... 59 

Harita 6. Türkiye Rüzgar Atlası-Yıllık Rüzgar Dağılım Haritası 70 m ........................................................ 64 

Harita 7. Marmara Bölgesindeki Muhtemel Rüzgar Santralları -REPA ...................................................... 64 

Harita 8. Jeotermal Rezerv ve Üretim Sahaları Haritası ............................................................................ 65 

Harita 9. Türkiye Güneş Haritası ................................................................................................................ 68 

Harita 10.Türkiye Elektrik Dağıtım Bölgeleri ............................................................................................... 81 


KISALTMALAR 

ETKB 

: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 

DPT 

: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı 

EPDK 

: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 

ÖİB 

: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı 

TUİK 

: Devlet İstatistik Enstitüsü 

MTA 

: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 

DSİ 

: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 

EİE 

: Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü 

TEİAŞ 

: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi 

TEDAŞ 

: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi 

TKİ 

: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu 

EÜAŞ 

: Elektrik Üretim Anonim Şirketi 

GAP 

: Güneydoğu Anadolu Projesi 

BM (UN) 

: Birleşmiş Milletler 

AB (EU) 

: Avrupa Birliği 

OECD : Organization for Economic Cooperation and Development / 

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı 

IEA 

: International Energy Agency 

UCTE 

: Union for the Coordination of Transmission of Energy / Elektrik İletimi 

Koordinasyon Birliği 

YPK 

: Yüksek Planlama Kurulu 

MAKDEP : Mini Enerji Kaynaklarını Değerlendirme Projesi 

BM-İDÇS : Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 

STK 

: Sivil Toplum Kuruluşu 

DEK / TMK : Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi 

WEC 

: World Energy Council 

UNIDO 

: United Nations Industrial Development Organization 

HES 

: Hidroelektrik Santral 

PDHES 

: Pompa Depolamalı Hidroelektrik Santral 

YİD 

: Yap-İşlet-Devret 

Yİ 

: Yap-İşlet 

İHD 

: İşletme Hakkı Devri 

BHP 

: Brüt Hidroelektrik Potansiyel 

TYHP 

: Teknik Yapılabilir Hidroelektrik Potansiyel 

EYHP 

: Ekonomik Yapılabilir Hidroelektrik Potansiyel 

CCS 

: Carbon Capture and Storage 

CO 2 

-eşdeğer : CO 2 

ve CO 2 

cinsinden diğer sera gazlarının toplamı 

ÇEP 

: Çevre Eylem Programı 

IPCC 

: Intergovernmental Panel on Climate Change 

İDÇS 

: İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 

KP 

: Kyoto Protokolü 

UNDP 

: United Nations Development Programme 

UNFCCC : United Nations Framework Convention on Climate Change 

ÇED 

: Çevresel Etki Değerlendirmesi 

AID 

: Alt Isıl Değeri 

Sm 3 : Standart m 3 = 1.05 m 3 

IGCC 

: Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim (Integrated Gasifi cation 

Combined Cycle) 

CCP 

: Carbon Capture Processing- 

8 


ENERJ BRMLER 

kW 

: kilowatt = 10 3 watt 

MW 

: Megawatt = 10 3 kW 

GW 

: Gigawatt = 10 3 MW 

TW 

: Terawatt = 10 3 GW 

kWh : kilowatt – saat (10 3 watt-saat) 

GWh : Gigawatt – saat (10 6 kWh) 

TWh : Terawatt – saat (10 9 kWh) 

Kep 

: kilogram petrol edeeri 

TEP : ton petrol edeeri 

MTEP : Milyon ton petrol edeeri 

ÇEVRM KATSAYILARI 

Enerji Kaynaklarnn TEP’ e Dönütürülmesi 

Isl 

Çevrim Katsays(*) Deer 

TEP (kcal/kg) 

1 Ton Takömürü 0,6100 6100 

1 Ton Linyit (teshin ve sanayi) 0,3000 3000 

1 Ton Linyit (santral) 0,2000 2000 

1 Ton Linyit (Elbistan) 0,1100 1100 

1 Ton Asfaltit 0,4300 4300 

1 Ton Kok 0,7000 7000 

1 Ton Briket 0,5000 5000 

1 Ton Hampetrol 1,0500 10500 

10 3 m 3 Doalgaz 0,9100 9100 (**) 

10 3 kwh Elektrik Enerjisi 0,0860 860 (***) 

10 3 kwh Jeotermal Enerji (elektrik) 0,8600 8600 (***) 

10 3 kwh Nükleer Enerji 0,2606 2606 (***) 

1 Ton Odun 0,3000 3000 

1 Ton Hayvan ve Bitki Artklar 0,2300 2300 

(*) Isl Deer/10000 

(**) kcal/10 3 m 3 

(***) kcal/kwh 

Ham Petrol Dönüüm Katsaylar 

HAM 

PETROL 

Ton Kilolitre Varil ABD 

galonu 

Ton/yl 

Ton 1 1.165 7.33 307.86 - 

Kilolitre 0.8581 1 6.2898 264.17 - 

Varil 0.1364 0.159 1 42 - 

ABD galonu 0.00325 0.0038 0.0238 1 - 

Varil/gün - - - - 49.8 


10 


SUNUŞ 

Dünya Enerji Konseyi Türk Millî Komitesi, Türkiye Enerji Sektörü’nün en eski sivil toplum kuruluşu 

olarak, 2009 yılında, “60. Kuruluş Yıldönümünü” kutlamaktadır. Sosyal ve ekonomik kalkınmanın 

temeli olan enerji sektöründe, teknik, ekonomik, bilimsel ve sosyal nitelikli çalışmalar yapan, görüş ve 

önerilerini kamuoyuna sunan, tarafsız ve ülke çıkarlarını özenle gözeten bir kuruluş olarak, Komite’nin 

varlığını 60 yıldır sürdürmesi önemli bir başarıdır. 

Bu başarının temelini, enerji sektörünün çeşitli konularını, değerli ve deneyimli uzmanlarının çalışmalarıyla 

ele alması ve bu çalışmaları raporlar-kitaplar halinde üyelerinin ve ilgili tüm kurum ve kuruluşların 

kullanımına sunması oluşturmaktadır. Enerji gibi çok geniş kapsamlı bir sektörün değişik konuları 

üzerinde çalışmak ve sonuçlarını raporlar halinde yayınlamak, Ülkemizde, konu hakkında önemli bir 

kaynak oluşumu da sağlamaktadır. Biz bu hususu değerli bir hizmet olarak görüyor ve devamlı olması 

için gayret sarfediyoruz. 

Bu bağlamda, 1980 yılından itibaren, enerji sektörünün, dünyadaki ve Ülkemizdeki gelişmelerini ve 

büyüklüklerini izlemek amacıyla hazırlamakta olduğumuz “Türkiye Enerji Raporları”nın 23’üncüsü 

olan “2008 Yılı Enerji Raporu”nu sunmaktan mutluluk duyuyoruz. 

Bu yayınımızdaki temel verileri bize sağlayan Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı’na ve tüm 

kuruluşlarına, ayrıca, Enerji Raporu Hazırlama Grubu Başkan ve üyelerine, ilgileri, katkıları ve özverili 

çalışmaları için teşekkürlerimizi sunuyoruz. 

Saygılarımızla. 

Süreyya Yücel Özden 

Yönetim Kurulu Başkanı 

Aralık 2008 


12 


ÖZET 

Dünya enerji sistemi, oldukça karmaklaan ve öngörülerin sürekli alt üst olduu bir dönemi 

yaamaktadr. Bu nedenle de, petrol ve doal gaz dndaki kaynaklara yönelik araylar younluk 

kazanrken, özellikle kömür ve nükleere dönük beklentiler, önceki yllara kyasla önemli art 

göstermitir. Bu döneme damgasn vuran en önemli olay; petrol fiyatlarndaki anormal 

deiimlerdir. Temmuz 2008’de petrolün varili 147 dolardan ilem görerek tavan yapm ve 

ardndan, Aralk 2008’de 40 dolarn altna düerek, önceki tahminleri de alt üst etmitir. 

Dünyann üzerinde önemle durduu dier bir olgu da fosil yaktlarn üretim ve tüketimleri sürecinde 

atmosfere yaylan karbon emisyonlarnn yol açt küresel snma ve iklim deiikliinin beklenen 

etkileridir. Bu nedenle enerji sektöründe deiim yaratan bir süreci tetikleyen geni bir küresel tepki 

olumutur. 2009 Kasm’nda Kopenhag’da toplanacak olan Uluslararas Konferans, 2012 yl 

sonras için karbon salnmlar konusundaki küresel mutabakatn salanabilmesi için, önemli bir 

aama olarak tanmlanmaktadr. Bu dönemde karbon ticareti, enerji piyasalarnn yeni ve önemli 

bir unsuru olarak öne çkarken, temiz kömür yakma teknolojileri, kömürden sv yakt eldesi, karbon 

tutma ve yenilenebilir enerji gibi yeni teknolojilere yatrmlar, AR-GE destekleri ile verimlilik 

yatrmlarnda önemli hareketlenmeler gözlemlenmitir. 

2007 yl dünya birincil enerji tüketimi, 11 milyar ton petrol edeeri olarak gerçeklemitir. Bunun 

3.95 milyar tonu petrol, 2.64 milyar ton petrol edeeri doal gaz, 3.18 milyar ton petrol edeeri 

kömür, 622 milyon ton petrol edeeri nükleer ve 709 milyon ton petrol edeeri de hidroelektrikle 

karlanmtr Bugüne kadar hidroelektrik dnda çok snrl kalan yenilenebilir enerji kaynaklarnn 

tüketimi önümüzdeki yllarda miktar olarak hzla artsa da, bu art, toplamdaki paynn çok yüksek 

olmasn salayamayacaktr. 

Dünyada piyasalarn serbestletirilmesi ve piyaslatrlmas politika ve uygulamalar sonucunda 

ksa dönemli karlara odaklanm bir sektör olumaktadr. Bu ise enerji sektörü için büyük bir sorun 

olup, ülkelerin uzun erimli ve stratejik yaklamlara sahip uygun enerji karmlarnn 

oluturulmasndaki en önemli engel olarak ortaya çkmaktadr. 

Dünya enerji talebi, 2007 ylnda bir önceki yla göre azalarak % 2.4 orannda art gösterebilmitir. 

2007 ylnda balayan bu eilim, 2008 ylnda daha da etkili olmutur. 

Türkiye birincil enerji tüketimi yllk ortalama %2,8 orannda bir artla 2007 yl sonu itibariyle 

107.625 milyon ton petrol edeerine, elektrik enerjisi tüketimi ise yllk %4,6 orannda bir artla 

191,6 milyar kwh’e ulamtr. 

Türkiye’de kömür ve hidrolik enerji geçmi yllarda olduu gibi yerli üretimde önemli paya sahiptir. 

2007 ylnda, birincil enerji kaynaklar üretiminin kömür %54’ünü, petrol %8 ini, doal gaz %3 ünü, 

yenilenebilir kaynaklar %17’sini, ticari olmayan yaktlar (odun, hayvan ve bitki atklar) ise %18’ini 

oluturmaktadr. 

Kömür, doal gaz ve petrol ise enerji tüketiminin önemli bileenidir. Özellikle doal gaz son yllarn 

hzla büyüyen enerji kayna olarak tüketimde vazgeçilmez bir yere oturmutur. 2007 ylnda 

doalgaz enerji tüketiminde %31.5 ile en büyük pay alan enerji kayna haline gelmitir. Dier 

taraftan elektrik enerjisi üretiminde doal gazn pay % 49,6 ‘ya yükselmitir. Buna karlk doal 

gaz tüketimimizin sadece % 2.4’ ü kendi üretimimiz ile karlanabilmitir. 2007 ylnda ulusal 

doalgaz tüketiminin;%56’s elektrik üretiminde, %22’si konutlarda gerçeklemi olup, kalan %22’si 

de sanayide kullanlmtr. 


2007 yl verilerine göre %30,9 pay ile petrol, enerji tüketimimizde doal gazdan sonra en büyük 

paya sahiptir. Ancak 33.3 MTEP olan ham petrol ve petrol ürünleri talebimizin yine sadece %6.7’ si 

kendi üretimimiz ile karlanabilmitir. 

1990 ylnda 41,6 MTEP olan nihai enerji tüketimi yllk ortalama %2,9’luk artla 2004 ylnda 69,0 

MTEP, 2007 ylnda 82,7 MTEP deerine ulamtr . 

Yerli kaynaklarmzdan üretilen enerji miktarndaki artn enerji talebimizden daha düük olmas 

nedeniyle, net enerji ithalatmz 1990’daki 28,5 MTEP deerinden 2007’de 81.1 MTEP deerine 

ulamtr. 2007 ylnda enerji talebimizin sadece %25,5’i yerli kaynaklar (üretim) ile karlanmtr. 

Geçmi yllarda olduu gibi, 2007 ylnda da bata doal gaz ve petrol olmak üzere, ta kömürü ve 

elektrik enerjisi ithalat yaplmtr. 

Enerji ithalatna 2006 ylnda 29 milyar dolar ve 2007 ylnda 33,9 milyar dolar ödenmitir. Petrol 

fiyatlar 2008’de kritik eik olarak görülen 100 dolar/varilin hayli üzerine çkm, 2008 sonunda 

tekrar 50 $/varil’in altna dümütür. Türkiye'nin Gayri Safi Milli Haslas 2007 ylnda 656.8 

milyar $ dr. Ayn ylda petrol ve doal gaz ithalatna yaklak 23 milyar $ ödenerek Gayri Safi Milli 

Haslamzn % 3.5 'i petrol ve doal gaz dalmna verilmitir. Baka bir deyile 2007 ylndaki 

tüm ihracatmzn (107, 3 milyar $) % 21 ,4'ü petrol ve doal gaz ithalatna ayrlmtr. Toplam 

enerji arznda, petrole %30,9 ve doal gaza %31,5 orannda baml olan ülkemizde enerji 

sektörünün, ekonomi üzerindeki youn etkisi ve arz güvenlii büyük önem tamaktadr. 

Ortadou ve Hazar Bölgesi doal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarna balamay öngören Türkiye- 

Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doal Gaz Boru Hatt (Nabucco) 2007 ve 2008 

ylnda üzerinde en çok konuulan projelerden birisi olmutur.Ancak politik nedenlerden dolay 

henüz fazla bir ilerleme salanamamtr. 

Ülkemiz, yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar ile enerji ihtiyacnn önemli bir ksmn 

karlayabilecek bir potansiyele sahip olmasna karn henüz bu kaynaklar mecut potansiyelin çok 

altnda deerlendirilmektedir. Hidro, rüzgar, jeotermal, güne ve biyokütle ülkemizin kullanlan ve 

kullanlma potansiyeli yüksek yenilenebilir enerji kaynaklardr ve kömürden sonra enerji üretiminde 

ikinci büyük yerli kaynak olmaya adaydr. 2007 ylnda yenilenebilir enerji kaynaklarndan üretilen 

enerji miktar 8,47 MTEP mertebesindedir. Bu toplam birincil enerji arzmzn yaklak % 8 ine 

karlk gelmektedir. Önümüzdeki yllarda da bir çok tevie ramen, yenilenebilir enerji miktar 

olarak büyüse de, enerji arzndaki oransal payda büyük artlar beklenmemektedir. 

2007 ve 2008 yllar enerji verimlilii politikasnda önemli bir hamle yl olmutur. Enerji Verimlilii 

Kanunu’nu takiben deiik sektörleri kapsayan çok sayda yönetmelik çkarlm, ilk defa sanayi 

sektörü ile snrl da olsa enerji verimlii projeleri desteklenir hale gelmitir. Ancak halen enerji 

younluu deerlerimiz OECD ve AB ortalamasnn oldukça üstündedir. Bu mevzuat ve yaratlan 

ortamn olumlu katks ile 2020 ylnda enerji tüketimimizde yaklak % 15 orannda tasarruf 

salanmas beklenmektedir. 

Bu dönemde Türkiye’nin Kyoto Protokoluna taraf olmas konusunda yasal hazrlklar yaplmsa da 

üyelikle ilgili presedür ancak 2009 da tamamlanabilmitir. Taraf olmas sonucunda, önümüzdeki 

yllarda enerji tüketimini sk denetim altna almas ve yeniden ekillendirmesi gerekecek olan 

Türkiye’nin emisyon art 1990 ylna göre % 95 civarnda olmutur. 

2007 ve 2008 yllarnn dier gündem yaratan enerji konusu da Nükleer Enerji halesi olmutur. 

Sadece bir firmann teklif vermi olduu ihale deerlendirme süreci halen devam etmektedir. 

14 


1. DÜNYA’DA VE TÜRKYE’DE 2008 YILINDA ENERJ KONUSUNDAK ÖNEML GELMELER 

Dünya 

2007 ylnn ikinci yarsndan itibaren göstergeleri olumsuzlaan Dünya Enerji Pazar, 2008 

ylnn son çeyreinden itibaren bir kriz ortamna girmeye balad. 2008 Ocak aynda ABD’de 

ham petrolün varili 100 dolara alc buldu. Giderek artan petrol fiyatlar, Mart 2008 aynda varili 

104 dolar, Temmuz 2008’de 147 dolar’a çkarak, doalgaz ve kömür fiyatlarnn da artmasna 

neden oldu. Temmuz sonundan itibaren, AB’de ve ABD’de ekonomideki yavalamann 

hissedilir bir seviyeye inmesinden sonra, ham petrol fiyatlar düme eilimine girerek, Eylül 

2008’de 95 dolar oldu, Aralk 2008’de ise 38 dolarn altna indi. Enerji gelimelerinin anahtarn 

tekil eden, petroldeki bu istikrarsz durumun ana nedenlerinden biri olarak, ABD ve AB’de 

balayan finansal krizin enerji sektörüne kaçnlmaz yansmas gösterilebilir. Enerjide arz 

güvenirlii darboazn yaayan AB ve dier büyük ekonomiler için olduu kadar, özellikle 

gelimekte olan ülkeleri de içine alan finansal kriz, enerji yatrmlarnda ertelemelere neden 

olacak ve uzun vadeli hedefler daha mütevazi deerler içinde kalacaktr. Bir taraftan sanayi 

üretimi azalrken enerji talepleri de azalacak ve enerji alanndaki gelimeler yavalayacaktr. 

Büyük bir sorunlar yuma halindeki Dünya’nn enerji problemlerinin çözümden giderek 

uzaklald ve problemlerin artarak gelecek yllara devir edildiini gözlenmektedir. 

Bu gelimeler, Dünya’da refah ve bara ulalmasnda enerji problemlerinin olumsuz etkisinin 

daha belirgin görülecei bir gelecee doru yol aldmz göstermektedir. Dünya’da artarak 

devam edecek olan petrol talebinin, gelecekte karlanmasnn zor ve petrol fiyatlar dolaysyla 

dier fosil yaktlarn fiyatlarnda önemli yükselmeler olaca tahmin edilmektedir. Ucuz petrol ve 

doalgaz devrinin kapand yetkili azlardan dile getirilmektedir. Uluslararas petrol 

irketlerinin yeni petrol rezervlerine ulamalar giderek zorlamakta, petrol üretimi ve arz 

giderek ulusal karaktere dönümekte ve uluslararas siyasetin bir silah olarak kullanlma 

imkan artmaktadr. Bu durum Dünya’da yeni çatmalar için uygun ortam yaratmas 

beklenmektedir. 

üphesiz fosil yaktlardaki fiyat art eilimi zaman içinde sera gazlar emisyonunun artn 

frenleyecektir. Ancak, enerji ihtiyaçlar nasl karlanacaktr? Dünya’daki 1,6 milyar insan için 

elektrik salanmamasnda, sosyal ve ekonomik refahn tesisinde enerji nasl destek verecektir? 

Enerji dünyasnda, özellikle youn olumsuzluklarn yaand 2008 ylnda, gelecek için neler 

yaplmaldr? Bu sorgulamann, giderek, daha belirgin ekilde cevaplandrlmas gerekecektir. 

Mevcut gelimeleri olduu gibi kabul ederek, buna göre artan belirsizlikler içinde politikalar 

oluturmak, enerji problemlerinin çözümü ya da hafifletilmesi için bir yöntem olabilir. Ancak, bu 

yaklam, enerjiye baml çatmalar ve sosyal rahatszlklar önleyemeyecektir. Sürdürülebilir 

bir gelecek için yeni fikirlere ve eylem programlarna ihtiyaç vardr. Dünya barn tehdit eden 

“enerji trendinin” düzeltilmesi için Dünya Enerji Konseyi (WEC), Birlemi Milletler (UN), 

Avrupa Birlii (AB) gibi uluslararas kurulularn ve hükümetlerin yeni misyonlar yüklenmesi 

beklenilmelidir. 

Türkiye 

Dünya’daki ekonomik gelimeler paralelinde Türkiye’de de ekonomik gelimeler etkilenmitir. 

2007 ylnda ve 2008 ylnn ilk yarsnda, enerji tüketiminde artlar yaanmtr. 2006 ylnda 

99,6 milyon TEP olan enerji tüketimimiz, 2007 ylnda %8 artla, 107,6 milyon TEP’e 

ulamtr. Bu art Dünya ülkeleri arasnda kayda deer bir arttr. Son be ylda Türkiye’nin 

birincil enerji tüketimi %35 orannda artmtr. 2006 ylnda 176,2 milyar kwh olan elektrik 

tüketimi 2007 ylnda %7,8 artla 191,6 milyar kwh ulamtr. Son be ylda Türkiye’nin 

elektrik enerjisi tüketimi art %43’dür. Bu art da yine Dünya ülkeleri arasnda en yüksek 

artlardan biridir. 

2008 ylnn ilk yarsnda artlar gösteren elektrik enerjisi talebi, ekonomik gelimelere paralel 

olarak ikinci yardan itibaren art hzn azaltm ve Ekim aynda, geçen yla göre, %-2, Kasm 

aynda %-5 ve Aralk aynda %-5,5 orannda dümütür. 2008 yl banda 203 milyar kwh 


olaca tahmin edilen elektrik üretimi 198 milyar kwh’de kalmtr. 2009 ylnn ilk aylarnda da 

devam edecei tahmin edilen bu gelimelerin, Türkiye ekonomisi üzerinde olumsuz etkilerinin 

olaca düünülmektedir. Bu olumsuzluklarn, elektrik enerjisi talebinde art frenleyecei ve 

yeterli yatrm yaplmayndan dolay 2010 ylnda ortaya çkmas beklenen elektrik enerjisi 

krizini birkaç yl erteleyecei tahmin edilmektedir. 

2008 ylnda enerji konusunda kayda deer olaylar aada belirtildii ekilde sralanabilir: 

2008 ylnn balangc, elektrik tarifelerine yaplan %19,5’lk zamla hatrlanacaktr. Esasnda 

OECD ortalama elektrik fiyatnn üzerinde elektrik fiyatlarna sahip Türkiye’nin, bu yeni fiyat 

art tartma konusu olmutur. Türkiye’de 2008 ylnn 2. çeyreinde sanayide elektrik sat 

fiyat 12,6 cent/kWh olarak gerçeklemitir. Ayn dönemde, sanayide elektrik sat fiyat, 

ABD’de 6,6 cent/kWh, Kore’de 5,9 cent/kWh, sviçre’de 9,7 cent/kWh olmutur. Bu durum, 

sanayiciler arasnda, Türkiye’nin endüstriyel üretiminin uluslararas pazarda rekabetçi 

olmayaca deerlendirmesinin yaplmasna neden olmu ve bu pahal fiyatlarn gözden 

geçirilmesi istenmitir. 

2008 ylnn balangcnda ran’dan salanan doalgazda kesintilerden dolay skntlar 

yaanmtr. ran’daki iklim koullarndan kaynakland ifade edilen ve ran’n iç pazarnda 

tüketilen doalgazn çok yüksek deerlerde olmas, gelecekte ran’n güvenilir bir doalgaz 

tedarikçisi olup olmayaca sorgulamasn dourmutur. 

2008 yl banda, Nabucco Uluslararas Gaz Boru Hatt irketi’ne, Almanya’nn büyük enerji 

irketi RWE, 6 ortak olarak katlmt. Ayrca Türkiye Elektrik Ticaret Anonim irketi (TETA) 

tarafndan nükleer enerji santral ile ilgili ihale süreci balatlmtr. 

Mays 2008 ay içinde Petkim Petrokimya Holding A..’deki %51 oranndaki kamu hissesinin 

sat sözlemesi imzaland. Haziran aynda Türkiye’nin en büyük elektrik üretim projelerinden 

olan Afin-Elbistan C ve D santral ihaleleri için teklif alnd. Bu önemli ihale Eylül ay içinde 

alnan bir kararla iptal edildi. Enerji KT’leri için maliyet bazl fiyatlandrma mekanizmas 

yürürlüe sokuldu. Bunun bir sonucu olarak elektrik fiyatlar konutlarda 22,9 Ykr/kwh ulat. 

Rusya ile Gürcistan arasnda patlak veren siyasi gerginlik çatmaya dönüünce, Bakü-Tiflis- 

Erzurum doalgaz boru hattnda sevkiyat durdu. Eylül ay içinde doalgaz fiyatlarnda 

konutlarda %4,55 ve sanayide %4,69 orannda ve Kasm aynda konutlarda tekrar %22,5 

sanayide %22 orannda doalgaz fiyatlarnda önemli artlara gidildi. Ekim aynda konutlarda 

elektrik fiyatlarna yaplan üçüncü artla, 1 kwh ortalama 24,68 Ykr yükseltildi. Yl içinde 

doal gazda %82.15 ve elektrikte %56.13 varan artlarla, 2008 yl enerji fiyatlarnda yüksek 

artlarn olduu bir yl olarak anlacaktr. 

2008 ylnda 198 milyar kwh ulaan elektrik tüketiminin 2009 ylnda 204 milyar kwh’a, ayn 

ekilde 2008 ylnda 110 milyon TEP’e ulat tahmin edilen genel enerji tüketiminin, 2009 

ylnda 112 milyon TEP’e ulamas beklenmektedir. Hem elektrik, hem de genel enerji 

tüketiminde tahmin edilen bu düük art, yavalayan ekonomik gelimenin bir sonucu olarak 

görülmelidir. 

2007 ylnda enerji tüketimimizin ancak %25,5’i yerli üretim imkanlar ile karlanmtr. Enerji 

talebimizin yerli imkanlarla karlanma oran %25’in 2008 ve 2009 ylnda da ayn seviyede 

kalaca tahmin edilmektedir. Türkiye de 2007 ylnda yerli kaynaklardan üretilen 27,4 milyon 

TEP’in yaklak %50’i linyitten karlamtr. 2009 ve onu takip eden yllarda yerli enerji 

üretimimizin %50’yi aan bir oranda yine linyitden karlanaca tahmin edilmektedir. 

Türkiye’nin ithal enerji kaynaklarna %75 oranndaki bamllnn azaltlabilmesi, uluslararas 

ilikiler, ekonomi ve istihdam açsndan büyük önem tamaktadr. 

Dünya’da ve Türkiye’de yaanan ekonomi ve enerji konusundaki gelimelerin, enerji 

konusunda oluturulan stratejilerin gözden geçirilmesi ihtiyacn dourduu bir gerçektir. Bu 

16 


konuda balatlan “Enerji Strateji Belgesi” hazrlama çalmalar 2008 yl sonuna kadar 

sonuçlandrlamamtr. Ancak, Türkiye’de yaanan enerji problemlerinin çözümü için yeni 

bak açlar ve yeni fikirlere ihtiyaç duyulmakta olduu tüm kesimlerce ifade edilmektedir. 

2. DÜNYA’YA BAKI 

2.1. MEVCUT DURUM 

2.1.1. Genel 

Dünya enerji sistemi, oldukça karmaklaan ve öngörülerin sürekli alt üst olduu bir dönemi 

yaamaktadr. Uzun süre; arama ve rafinaj yatrmlarndaki gecikmeler, bata Irak’n igali 

olmak üzere jeopolitik gelimeler, finans piyasalarnda özellikle bir süre “hedge fonlarnn” 

petrol üzerinde odaklanan spekülatif amaçl faaliyetleri ve dolarn dier para birimleri 

karsndaki düük seyri gibi nedenlerle, maliyetlerin çok üzerinde seyreden petrol ve (ona 

bal yükselen) gaz fiyatlar, enerji piyasalarn, olaand bir sürece süreklemi durumdadr. 

Bu nedenle de, özellikle petrol ve doal gaz dndaki kaynaklara yönelik araylar younluk 

kazanrken, özellikle kömür ve nükleere dönük beklentiler, önceki yllara kyasla önemli art 

göstermitir. Gene bu süreçte, konvansiyonel olmayan petrol rezervleri, yüksek petrol 

fiyatlarna bal olarak, konvansiyonel kategoride görülmeye balanm ve gelitirilmeleri 

yönündeki projeler hz kazanmtr. Buna karn; petrol fiyatlar Temmuz 2008’de varili 147 

dolardan ilem görerek tavan yaparken, Aralk 2008’de 50 dolarn altna düerek, önceki 

tahminleri de alt üst etmitir. ABD’den balayarak, küresel ölçekte yaanan ve etkisinin daha 

da artmas beklenen ekonomik durgunluk/kriz ortamnda, enerji talebinde de önemli daralma 

beklentisi artmaktadr. 

Enerji piyasalarn temelden etkileyen bir dier önemli parametre, küresel snma olgusudur. Bu 

alanda farkl görüler olmakla birlikte, özellikle fosil yaktlarn üretim ve tüketimleri sürecinde 

atmosfere yaylan karbon emisyonlarnn yol açt öne sürülen küresel snma ve iklim 

deiikliine kar, geni bir küresel tepkinin olutuu söylenebilir. Bu tepkiler, Kyoto 

Protokolü’nü imzalamamakta direnen ülkelerin yönetimleri üzerinde artan bir bask 

olutururken, bir yandan da fosil yaktlar dndaki kaynaklara yönelik araylarn bir dier 

nedenini oluturmaktadr. Karbon ticareti, enerji piyasalarnn yeni ve önemli bir unsuru olarak 

öne çkarken, temiz kömür yakma teknolojileri, kömürden sv yakt eldesi gibi teknolojilere 

yatrmda önemli hareketlenmeler gözlemlenmitir. 2009 Kasm’nda Kopenhag’da toplanacak 

olan Uluslararas Konferans, 2012 yl sonras için karbon salnmlar konusundaki küresel 

mutabakatn salanabilmesi için, önemli bir olanak olarak tanmlanmaktadr. 

2.1.2. Dünya Birincil Enerji Tüketimi 

2007 yl birincil enerji tüketimi, 11,1 milyar ton petrol edeeri olarak gerçeklemitir. Bunun 

3.95 milyar tonu petrol, 2.64 milyar ton petrol edeeri doal gaz, 3.18 milyar ton petrol 

edeeri kömür, 622 milyon ton petrol edeeri nükleer ve 709 milyon ton petrol edeeri de 

hidroelektrikle karlanmtr. 


Grafik 1. Dünya Birincil Enerji Tüketimi (1982-2007) 

Kaynak: BP 2008 

2006 ylnda % 2.7 orannda büyüyen dünya enerji talebi, 2007 ylnda bir önceki yla göre 

azalarak % 2.4 orannda art gösterebilmitir. 2007 ylnda balayan bu eilim, 2008 ylnda 

daha da etkili olmutur. 2009 ylnda, küresel ölçekte etkisini artarak sürdüren ekonomik kriz 

paralelinde, talebin daha da daralmas beklenmektedir. 2007 ylndaki % 2.4’lük artta, 

sürükleyici olan Asya-Pasifik bölgesi olmutur. Japonya ekonomisinin oldukça mütevaz talep 

artna (% 0.9) karn, OECD d Asya’nn (özellikle Çin ve Hindistan) sürükledii bu bölgenin 

talep art, 2007’de % 5’in üzerinde gerçeklemitir 1 . Çin’in 2007 yl enerji talep art, BP 

istatistiklerine göre % 7.7 orannda olmutur. Hindistan’da bu oran % 6.8 olmutur. Buna karn 

Avrupa’nn enerji talebinde % 2.2 orannda gerileme gözlenmitir. 

Petrol 

2007 yl sonu itibar ile, (BP verilerine göre) dünya üretilebilir ham petrol rezervleri 1237.9 

milyar varildir. Bu rezervlerin % 61’i Orta Dou bölgesindedir. 

2007 ylnda, petrol tüketimi günde 85.2 milyon varil (ylda 3.95 milyar ton) olarak 

gerçekleirken, tüketim art bir önceki yla göre % 1.1 art göstermitir. AB’de % 2.6 talep 

daralmas yaanrken, bu daralma oran OECD geneli için binde 9 olarak gerçeklemitir. ABD, 

2007’de dünya ham petrol tüketiminin % 23.9’unu gerçekletirirken, bir önceki yla göre binde 1 

orannda daha az petrol tüketimi gerçekletirmitir. Çin ise, dünya petrol tüketiminin % 9.3’ünü 

gerçekletirirken, bir önceki yla göre % 4.1 daha fazla petrol tüketmitir. 

Ayn yl için dünya ham petrol üretimi günde 81.5 milyon varil (ylda 3.9 milyar ton) olmutur. 

Günde 10.41 milyon varil üreten Suudi Arabistan’, günde 9.98 milyon varille Rusya 

Federasyonu izlemitir. Irak (% 7.3), Kanada (% 3.6), Kazakistan (% 3.9) ve Brezilya gibi 

ülkelerin üretimlerinde art; Norveç, Venezuella, Meksika gibi ülkelerde ise önemli oranda 

üretim azalmas söz konusu olmutur. Irak petrol üretimi 2007 ylnda 2.15 milyon varil/gün 

seviyesinde gerçekleirken, 2000 ylndaki 2.61 milyon varil/günlük seviyesinin gene de altnda 

kalmtr. 

1 BP Statistical Review of World Energy, June 2008 

18 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • 2007-2008 Türkiye Enerji Raporu 

15

Brent petrolünün 2006 ylnda varili ortalama 65.14 dolar olan fiyat, 2007 ylnda 72.39 dolara 

yükselmitir. West Texas Intermediate petrolünün ayn yllar için ortalama deeri ise 66.02 ve 

72.20 dolar olarak gerçeklemitir. Petrol fiyatlarnn uzun süren yüksek seyrinde; rezervlerin 

yetersizliinin etken olduunu söylemek gerçekçi bir deerlendirme olmayacaktr. Talep 

tarafnda ABD, Çin, Hindistan, Brezilya ve baz Orta Dou ülkelerinin, öngörülenden yüksek 

oluan ve devam eden petrol tüketimlerinin yansra, özellikle OPEC d ülkelerden beklenen 

üretim artnn öngörülen seviyelerde gerçeklememesi, fiyatlar yukar doru zorlayan bir 

etken olmutur. Ancak, fiyatlarla maliyet arasndaki makas, olaand yükselten etkenler 

arasnda, arama ve rafinaj yatrmlarnda gecikmeler, jeopolitik faktör, borsa spekülasyonlar ve 

dolarn düük seyri, çok daha önemli belirleyenler olarak ortaya çkmtr. Geçmi yllarda 6 -7 

milyon varil/gün civarnda oluan ek üretim kapasitesinin son yllarda 1.5 - 2 milyon varil/gün 

düzeyinde seyretmesi, yaklak 85 milyon varill/gün’lük piyasalar gerektiinde 

dengeleyebilmede yetersiz kalmtr. Bu da fiyatlarn ar yükselmesinde, bir dier etken 

olmutur. Aksine savlara karn, arz tarafnda, uzun süredir devam eden yatrmlar 

dorultusunda, önemli (fiziki) bir sknt söz konusu deildir. OPEC’in son dönemde 2 kez kota 

azaltmas, gerek OPEC’in önceki yllardaki kadar etkili olamamas ve gerekse, resmi kotaya 

uyumda tüm üye ülkelerin ayn duyarll göstermemeleri de, bu kez fiyatlarn hzl düüünü 

engelleyememektedir. Uluslararas Enerji Ajans, Aralk 2008 deerlendirmesinde, 2008 dünya 

petrol talebini bir kez daha aa yönde düzeltmi ve yllk ortalama talebi 85.8 milyon varil/gün 

olarak revize etmitir. Ajans’n 2009 talep tahmini ise 86.3 milyon varil/gündür. 

Doal Gaz 

Dünya üretilebilir gaz rezervi, 2007 sonu itibar ile 177.36 trilyon metreküp olmutur. 

Rezervlerin % 25.2’si Rusya’da, % 15.7’si ran’da ve % 14.4’ü Katar’dadr. 2007 yl doal gaz 

tüketimi, bir önceki yla göre % 3.1 orannda artarak, 2.92 trilyon metreküp olarak 

gerçeklemitir. AB’nin tüketiminde bir önceki yla göre % 1.6 orannda düme görülürken, 

OECD tüketiminde % 3.3 art gerçeklemitir. 2007 ylnda dünya gaz tüketiminin % 22.6’sn 

gerçekletiren ABD’de, bir önceki yla göre gaz tüketiminde % 6.5 orannda art olmutur. 

Enerji tüketim profilinde çok düük oranda gaz tüketen Çin’de 2007 ylnn tüketimi bir önceki 

yla göre % 19.9 artarken, dünya gaz tüketiminin % 15’ini gerçekletiren Rusya’da bu art 

oran % 1.6 olmutur. 

2007 ylnda Rusya 607 milyar metreküp (dünya toplam üretiminin % 20.6’s), ABD ise 546 

milyar metreküp gaz üretmitir. Bir dier önemli üretici olan ran 111.9 milyar metreküp 

üretmi, ancak tamamn tüketmitir. 2007 ylnda 652.9 milyar metreküp tüketen ABD, 546 

milyar metreküplük üretimine karn gaz ithalatçs konumundadr. 2007 ylnda 438.8 milyar 

metreküp doal gaz tüketen Rusya ise 168 milyar metreküple önemli bir ihracat potansiyeline 

sahiptir. 

Rusya sadece gaz rezervlerinin younluu nedeniyle deil, Türkmenistan, Özbekistan ve 

Kazakistan ile imzalad uzun erimli gaz alm anlamalar sayesinde de, dünya gaz 

piyasalarnn en etkin oyuncusu konumunu giderek pekitirmektedir. ran, Katar ve Libya’ya da 

stratejik ibirlii öneren Rusya, resmen olmasa da, bir “Gaz OPEC’i” oluturma yolunda, fiilen 

önemli mesafe alm durumdadr. 

Kömür 

Dünya kömür rezervi, 2007 yl sonu itibar ile, 847.5 milyar tondur. 2007 yl kömür tüketimi 

ise, 3.18 milyar ton petrol edeeri olarak gerçeklemitir. Bu miktar, bir önceki yla göre % 

4.5’lik bir art ifade etmektedir. 2007 yl kömür tüketiminin % 41.3’ünü Çin, % 18.1’ini ABD, % 

6.5’ini Hindistan, %3’ünü Rusya gerçekletirmitir. AB tüketimi 317 milyon ton petrol edeeri 

ile, toplamn % 10’udur. 

Çin, 1.29 milyar ton üretimle, dünya kömür üretiminin % 41.1’ini gerçekletirirken, ABD dünya 

üretiminin % 18.7’sini, Hindistan % 5.8’ini, Rusya ise % 4.7’sini gerçekletirmitir. 


Nükleer Enerji 

2007 ylnda nükleer enerji tüketimi 622 milyon ton petrol edeeri olmutur. Bu deer, bir 

önceki yla göre % 2’lik bir azalmay ifade etmektedir. Petrol fiyatlarnn uzun süre yüksek 

deerlerde seyretmesi nedeniyle, gerek Uluslararas Enerji Ajans ve gerekse ABD Enerji 

Bakanl tarafndan hazrlanan senaryolarda, önümüzdeki yllarda nükleerin paynn, önceki 

yllarda yaplan tahminlere kyasla, öngörülenden daha fazla art gösterecei ifade 

edilmekteyse de, 2008 ylnn son çeyreinde hzla düme eilimine giren petrol fiyatlar 

nedeniyle, bu senaryolarda eskiye dönü olmas beklenmektedir. 

2007 ylnda, nükleer enerji tüketiminde 2006 ylna göre AB’de % 5.7, OECD ülkelerinde % 2.9 

orannda azalma gözlenirken, eski Sovyet ülkelerinde % 2.6 orannda art görülmütür. Bu 

art oran Çin’de % 2.3, Güney Kore’de % 5.2 olmutur. 

Hidroelektrik Enerji 

2007 ylnda hidroelektrik üretim, bir önceki yla göre % 1.7 orannda artarak 709 milyon ton 

petrol edeeri olarak gerçeklemitir. Bu tüketimde en yüksek pay % 15.4 ile Çin alrken, 

Brezilya (% 11.9), Kanada (% 11.7) ve Norveç (% 4.3) onu takip eden ülkeler olmutur. Bir 

önceki yla göre daha düük kapasite kullanan ülkeler arasnda; Yunanistan (- % 49.7), Çek 

Cumhuriyeti (- % 23.5), Ukrayna (- % 21.3) ve Türkiye (-% 19.8) saylabilir. 

2.2. DÜNYA ENERJ SEKTÖRÜNDE BEKLENEN GELMELER 

Dier kaynaklara yönelik AR-GE ve teknoloji gelitirme çabalarndaki younlua karn, petrol 

özellikle ulatrma sektöründeki arlkl payna da paralel olarak, bugün olduu gibi, 

önümüzdeki yllarda da en çok kullanlan enerji kayna olma özelliini koruyacaktr. 

Venezuella, S. Arabistan ve son olarak da Türkmenistan’da yaplan yeni keifler, dünya doal 

gaz rezervlerini arttran umut verici gelimeler olmutur. spatlanm rezerv ömrü, petrole 

oranla daha uzun olan doal gaz önümüzdeki 2–3 on ylda petrolden liderlii alacak ve 

dünyann en önemli kayna olacaktr. Ancak bunu salamak için de üretim ve boru hatlar için 

büyük bir yatrm gerekecektir. Bu büyük yatrmlarn spot alm pazarlarnda oluan fiyatlarla 

yaplmas mümkün deildir. Dier taraftan LNG pazar uzak enerji pazarlarna enerji ikamesi 

imkân verecei için yükselen bir pazar olacak ve teknolojideki gelimeler ve tama 

maliyetlerindeki azalma bunu tevik edecektir. Dünya genelindeki kullanmda, doal gazn en 

çok kullanld sektör, sanayi sektörüdür. Elektrik sektöründe ise, dier fosil yaktlara göre 

daha düük olan maliyeti ve daha düük karbon içermesi nedenleriyle, doal gazn pay 

artmaktadr. 

Dünya kömür kaynaklar hem potansiyel açsndan yeterli olmas ve hem de dünya genelinde 

geni ve dengeli dalm nedeniyle hakim enerji kaynaklarndan birisi olarak, önümüzdeki 

yllarda da yerini koruyacak, ancak çevresel endieleri bir ölçüde de olsa karlayacak yüksek 

maliyetli yatrmlar gündeme getirecektir. Ayrca sera gazlarnn en etkini olan CO 2 emisyonu 

konusu, doal gaz kombine çevrim santrallerine kyasla oldukça dezavantajl konumda olan 

kömürü zorlayacaktr. 

Bilinen üretilebilir petrol rezervlerinin ömrü 41.6, doal gaz rezervlerininki 60.3, kömürünki ise 

133 yl olarak verilmektedir 1 Ancak bu rakamlar, mevcut rezervleri ifade etmektedir. Potansiyel 

rezervler, konvansiyonel kategoride yer almayan petrollü kumlar ve dier rezervlerin artan 

fiyatlar paralelinde konvansiyonel kategoriye dahil edilmesi, gelien teknolojiyle kurtarm 

oranlarnn (recovery factor) artmas, ikincil ve üçüncül kurtarm metodlar gibi faktörler dikkate 

alnrsa, fosil yaktlarn rezerv ömrü çok daha uzundur. 

20 


Rezervlerin yeterlilii açsndan bir kst söz konusu deildir. Sorun, bu kaynaklarn aranmas, 

bulunmas, gelitirilip kullanma hazr hale getirilebilmesi sürecinde yaplmas gereken 

yatrmlar için yeterli kaynaklarn seferber edilip edilemeyecei sorununa odaklanmaktadr. 

Fosil yakt kullanmndan kaynakland öne sürülen karbon emisyonu ve buna bal küresel 

snma sorunu, bugün olduu gibi, önümüzdeki yllarda da önemli bir tartma konusu olmay 

sürdürecektir. 

Fosil yaktlarn kullanm nedeniyle oluan iklim deiiklii etkilerini azaltmak için çeitli 

stratejiler gelitirilmektedir. En ksa dönemde etkili olabilecei beklenen strateji, mevcut ve 

yeni santrallarn verimliliini arttrarak, emisyonlar (CO 2 ) azaltmaktr. Yakn-uzun erimde 

uygulanabilecek bir dier strateji ise, karbondioksitin “yakalanmas ve depolanmas” (CCS) 

yöntemidir. Bu stratejiler, e zamanl olarak uygulanmaldr. 

Ekim 2008’de ABD’deki MIT akademisyenlerinin yapt bir çalmann sonuçlarnn yer ald 

raporlarda, küresel snmann fosil yaktlardan çok daha fazla oranda (karbon dioksitten 25 kat 

fazla) sorumlu olduu öne sürülen metan gaznn, atmosferde on yldr sabit seyreden 

seviyesinin son bir ylda birkaç milyon tondan fazla miktarda kaydedildii belirtildi. Artn, tüm 

dünyada homojen biçimde olduu; bir dier ifade ile, tek bir ülkenin sorumlu tutulmasnn 

olanakl olmayaca da ayrca belirtilmitir. Bu rapor, karbon emisyonlarn “masum” 

göstermese de, yalnzca karbon emisyonlarna ve fosil yaktlara younlamann, küresel 

snmaya çözüm araylarnda, yanl politikalara yönlenmemize neden olabileceine dair bir 

saptama olarak alglanmaldr. 

Uluslararas Enerji Ajans (UEA) çalmalar, önümüzdeki 20 ylda, fosil yakt kullanmnda 

önemli art öngörmektedir. Bu artn önemli bölümü, elektrik sektörünün talebinden 

kaynaklanmaktadr. Bu dorultuda, UEA özellikle fosil yaktlarla çalan santrallarn verimliliini 

arttrma ve CCS teknolojileri konusunda, gerek bilgi paylamnn yaygnlatrlmas, gerekse 

bu faaliyetlerin gelitirilmesi yönünde, etkinliklerini younlatrm bulunmaktadr. 

Nükleer santrallardan ticari olarak elektrik üretimi 50 yldan beri devam etmektedir. Ekim 2007 

itibaryla dünyada 31 ülkede ticari olarak iletilmekte olan 439 nükleer reaktörün toplam 

kapasitesi yaklak 371 GWe tir. Nükleer güç dünya elektrik talebinin yaklak %16’sn 

karlamaktadr. Fransa elektrik tüketiminin % 79.1’ini, sveç ve Ukrayna % 46.7’sini, Kore % 

37’sini ve Japonya % 27.8’ini nükleerden temin etmektedir. Dünyadaki uranyum hammaddesi 

halen mevcut reaktörleri tüm iletme ömrü boyunca beslemeye yeterlidir. Reaktör güvenlii, 

atklarn bertaraf edilmesi ve santrallerin devreden çkarlmas hala büyük sorun olarak 

sektörün önünde durmaktadr. Nükleer enerji talebi arlkl olarak Asya’dan gelmektedir. Bat 

Avrupa’da ise, Finlandiya’da inaatna 2005 ylnda balanan ve 1600 Mwe gücünde 3. nesil 

Basnçl Su Reaktör teknolojisi (EPR) ile kurulmakta olan nükleer santraln (Olkiluoto 3) daha 

önce 2009 olarak açklanan ticari iletmeye alnma zaman, imdiden 3 yl gecikme ile 2012 

olarak yeniden açklanmtr. Öte yandan, inaat üstlenen irketin gecikme ve maliyet artlar 

nedeniyle, imdiden 2.2 milyar avroluk bir uzlamazl tahkime götürdüü rapor edilmektedir 2 . 

Fransa’da da benzer bir santraln (Flamanville) inaat devam etmektedir. Ayrca sveç’te 

Oskarshamn nükleer santralnn modernizasyonu ve Ringhals 4 santralnn iletme ömrünün 

uzatlmas çalmalarna balanmtr. 

Tüm bu gelimelere karn, nükleer enerji kullanmnn yarataca olas tehlikelere yönelik 

kamuoyu kayglar, nükleerin gelimesinin önünde ciddi bir engel oluturmaktadr. Ayrca, 

nükleer santrallarn görece çok yüksek olan ilk yatrm maliyetleri, öngörülen süreyi çok aan 

tamamlanma süreleri, nihai atk sorununun çözümlenememi olmas gibi nedenler, nükleer 

santrallarn yaygnlamasn olanaksz klan dier nedenlerdir. ABD’de Yuka Da’nn altna 

ina edilmesi kararlatrlan nihai depoya, hem Cumhuriyetçi hem de Demokrat Nevada 

temsilcileri kar çkmaktadrlar. Bugüne kadar 11 milyar dolar harcanm olan depoya, 

tamamlanana kadar 77 milyar dolar harcanmas gerektii belirtilmektedir. Nükleer silahlarn 

2 http://www.olkiluoto.info/en/13/3/151/ 


yaylmas konusu da, küresel ölçekte yaanan bir dier tehdit olduundan, yaktn sadece 

elektrik amaçl deil, silah olarak da kullanlabilecei kayglar, nükleer santral inas 

konusunun önündeki bir dier engeli oluturmaktadr. 

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn birincil enerji tüketimindeki pay, önümüzdeki yllarda 

miktar olarak hzla artsa da, bu art, toplamdaki payn çok yüksek olmasn 

salayamayacaktr. 

Küresel olarak henüz %33’ü kullanlan hidroelektrik enerjisi potansiyelinin, elektrikteki pay 

%17 civarndadr. Kuzey Amerika’da ve Avrupa’da hemen hemen tamam deerlendirilmi olan 

potansiyelin dier ktalarda deerlendirilme oran oldukça düüktür. Önümüzdeki dönemde 

çevresel basklar ve uzun yatrm süresi nedeniyle bu bölgelerde özellikle büyük kapasitelerin 

yaplmasnda güçlükler douracaktr. Hidro dndaki dier yenilebilir enerji kaynaklarnn 

toplamdaki oranlar ise son derece mütevazdr. Temiz ve yenilenebilir olan bu kaynaklarn 

balangçta devlet destei ile tevik edilmeleri halinde, orta ve uzun erimde, ülkelerin arz 

güvenlii ve ekonomileri açsndan olumlu katklarnn olduu genel kabul görmektedir. 

Biyokütle önümüzdeki dönemde dünyann en önemli ve sürdürülebilir enerji kayna olmaya 

adaydr. Ancak potansiyel statüsünden kaynak statüsüne geçebilmek için modern teknoloji 

destei arttr. 

Rüzgar, hidroelektrikten sonra bel balanm olunan ikinci kaynaktr. “Offshore” projeleri, 

türbin kapasitelerinin büyümesine neden olmutur. Bugün 5 MW kurulu gücündeki türbinler 

pazardadr. Ancak elektrik sistemi içinde yüksek rüzgâr potansiyeline (% 20) yer vermi ülkeler 

kesikli üretimin ebekelerindeki yaratt sistem problemleri nedeniyle sknt yaamaktadr. Bu 

alanda yeni konseptlere ve önlemlere ihtiyaç duyulmaktadr. 

Jeotermal enerji, %90 kapasiteyle çalabilen ve dünyadaki jeolojik aktivitelerin olduu 

bölgelerde younlam baz yük santralleri olarak ciddi avantajlar salamaktadr. Buna karn 

global katks oldukça düüktür. 

Alternatif yaktlar arasnda, “gelecein yakt” olarak tanmlanan hidrojen, doada serbest 

halde bulunmamaktadr. Bir dier ifade ile, dier baz maddelerden elde edilmesi 

gerekmektedir. Bu nedenle de üretim, depolama, datm süreçlerinde ciddi sorunlar söz 

konusudur. Büyük ölçekte hidrojen temelli bir enerji ve ulatrma sistemine geçilebilmesi, on 

yllarla ifade edilen bir süreci gerekli klmaktadr. Burada sadece teknik deil, ekonomik 

engellerin de almas gerekmektedir. Bugün için hidrojen, konvansiyonel yaktlarla rekabet 

edecek konumda deildir. irketler, teknoloji gelitirme çabalarn sürdürmekte ve hidrojeni 

rekabet edebilir düzeye getirmeye çalmaktadrlar. Ancak, ulatrmada güvenilir bir yakt 

olabilmesi için çok köklü dönüümlere gereksinim vardr. 

Güne pili ile elektrik üretimi u anda dünyadaki en pahal teknoloji olmasna ramen 

maliyetler düme eilimi göstermektedir. Bununla birlikte çok yönlü avantajlar olup ebekeyle 

balants birçok uygulamann gerçeklemesini salamtr. Dünyann deiik bölgelerinde 

çevre mevzuatlarnn baz santrallar cezalandrmas veya seçilmi baz yenilebilirlere büyük 

tevikler verilmesi baz enerji kaynaklarnn belirli bölgelerde yapay olarak younlamasna yol 

açmaktadr. Bu ise küresel enerji fiyatlar ve yatrmlar üzerinde olumsuz etki yaratmaktadr. 

Ayrca piyasalarn serbestlemesi sonucunda ksa dönemli karlara odaklanm bir sektör 

olumaktadr. Bu ise enerji sektörü için büyük bir sorundur. Ülkelerin uzun erimli ve stratejik 

yaklamlara sahip uygun enerji karmlarn içeren ulusal politikalar gelitirmesi ve 

uygulamas zorunludur. 

Dier alternatif yaktlar arasnda; biyoyaktlar, gazdan sv eldesi (Gas-to-Liquids), yakt 

hücreleri, kömürden sv yakt eldesi ve bioyakttan sv eldesi gibi yöntemler saylabilir. 

Gazdan sv eldesinden, teknolojinin yardm ile daha temiz dizel (mazot), LPG ve nafta eldesi 

anlalmaldr. Dizele yönelik artan talep dikkate alndnda, bu seçenek, hem emisyonlar 

22 


19

azaltan, hem de daha kolay tanan bir alternatif oluturmaktadr. Ancak tüm alternatiflerin, 

petrol ürünlerini özellikle ulatrma sektöründeki kullanmda ikame edebilme noktasnda, teknik 

olduu kadar, ekonomik olarak da amas gereken sorunlar vardr. Söz konusu alternatif 

yaktlarn, maliyetlerine yönelik, kyaslama amaçl bir ABD Enerji Bakanl tablosu, aada 

yer almaktadr. 

Grafik 2. Alternatif Yaktlar Fiyat kyaslamas (1000dolar/varil-gün kapasite) 

Kaynak: EIA Annual Energy Outlook 2006 

Dünya nüfusunun halen % 25’i (1,6 milyar insan) modern enerji hizmetlerinden yoksundur. Bu 

husus gelecekte küresel gerilimlerin artmas için önemli nedenlerden birisi olabilecektir. 

Dünya’da devam eden özelletirme ve serbestletirme ve bu amaçla süregelen yasal ve 

yapsal deiim ve dönüüm süreci dünya enerji pazarnda bugüne kadar olan en büyük 

belirsizlik dönemini yaratmtr. Küresel ekonomik krize paralel olarak yaanan ve 

özelletirmenin bayraktarln yapan ngiltere ve ABD gibi ülkelerde, batma noktasna gelen 

özel irketlerin devlet tarafndan “kurtarlmasn” salayan politikalar, piyasalarda istikrar ve 

güvenlii salamak için serbestletirme ve özelletirmenin tek ve en etkin yol olduu tezlerini 

temelden sarsm durumdadr. 

Uzun süren yüksek fiyat seyrinden, hzla düük fiyat sürecine giren petrol fiyatlar, 2007 ve 

2008 ylnda yaplan (özellikle gelecee yönelik tahminlerde) senaryolarn da, kökten ve 

yeniden deerlendirilmelerini zorunlu klacaktr. Referans senaryolarda yaklak 100 

dolar/varil’lik bir deerin ön kabul olarak alnm olmas hususu ile, Aralk 2008 ortalarnda 40 

dolar/varil civarnda seyreden fiyatlar birlikte dikkate alndnda, özellikle nükleer rönesans 

söylemlerinin yeniden deerlendirilmesi gündeme gelecektir. 

Yüksek büyüme hz beklentilerine göre yaplan senaryolarn, enerji talep tahminlerine olan 

dorudan yansmas da dikkate alnarak, talep tahminlerinin de, aa doru revizyonu söz 

konusu olacaktr. 

Belirsizlik ortam; fizibil olan yerli kaynaklara daha çok yatrm yaplmasn ve dengeli bir enerji 

karm için daha dikkatli ve uzun erimli planlarn yaplmasn gerekli klmaktadr. Yerli 


kaynaklar, yenilenebilir enerji ve üretimden tüketime tüm zincirde daha yüksek enerji verimlilii, 

enerji güvenliini arttracaktr. 

2.3. DÜNYA ENERJ SEKTÖRÜNDE UZUN VADEL BEKLENTLER 

2005 – 2030 yllar arasnda, (Referans Senaryo’da) dünya enerji talebinin yaklak % 50 

artmas beklenmektedir. Gelimekte olan OECD d ülkelerde talep artnn % 84 olarak 

gerçekleecei, buna karn OECD ülkelerinde bu artn % 19 düzeyinde kalaca tahmin 

edilmektedir 3. Söz konusu dönemde, OECD d ülkelerdeki yllk ortalama ekonomik büyüme 

orannn % 5.2, OECD ülkelerinde ise % 2.3 olmas beklenmektedir. OECD d ülkelerin enerji 

talebinin, 2008 ylnda OECD ülkelerinin talebini geçecei tahmin edilmektedir. 2030’da, OECD 

d ülkelerin talebinin, OECD talebinden % 43 fazla olaca öngörülmektedir. 

Çin’in enerji tüketiminin 2017’de ABD’yi geçmesi beklenmektedir. 2030’da ise, Çin’in enerji 

tüketiminin, ABD’den % 32 fazla olaca öngörülmektedir. 

Fosil yaktlar en az 2030 ylna kadar enerji sektöründeki hâkimiyetlerini korumaya devam 

edecektir. Rezervlerin yeterlilii açsndan önemli bir darboaz yoktur. Olas rezervler, 

teknolojideki gelimelere bal kurtarm faktörü artlar ve konvansiyonel olmayan kaynaklarn 

da katks ile, fosil yakt rezervleri, önümüzdeki on yllarda, yeterli olacaktr. Sorun, bu 

kaynaklar üretip, kullanlr hale getirebilmek için gereken yatrmlarn maliyetlerinin 

karlanabilmesi sorunudur. Uluslararas Enerji Ajans’nn 2008 sonlarnda yaynlad 

“Gelecee Bak” Raporu verilerine göre, 2007 – 2030 yllar arasnda, küresel ölçekte, toplam 

26.3 trilyon dolarlk enerji yatrm gereksinimi vardr. Bunun % 52’si elektrik sektörüne, % 24’ü 

petrol, % 21’i ise doal gaz sektörüne yaplacak yatrmlardr. 

Grafik 3. Dünya Birincil Enerji Talebi (Referans Senaryo) 

Dünya petrol fiyatlarnn, 2030’lara kadar, görece yüksek bir seyir izlemesi beklenmektedir. 

Dönemin (2005 – 2030) ortalarna doru sv üretimindeki arz art (Azerbaycan, Brezilya, 

3 International Energy Outlook 2008 – Özet, Makro Trendler, ABD Enerji Bakanl 

24 


21

Kanada, Kazakistan, ABD) ve bunun piyasaya arz nedeniyle, fiyatlarn bir miktar rahatlayaca 

öngörülmektedir. Fakat, son tahlilde, arzn genelde kstl olaca varsaylmaktadr. ABD Enerji 

Bakanl’nn Eylül 2008’de yaynlad International Energy Outlook, 2008 balkl raporda, 

2030 ylna kadar, petrol fiyatlarnn 3 farkl senaryoya göre olas seyri, aadaki ekildeki gibi 

verilmektedir. Ancak, önemli bir bavuru kayna olarak kullanlan ABD Enerji Bakanl 

raporlarnn, çok sayda parametreye bal olarak deien petrol fiyatlarn tahminde, bir yl 

içinde bile her ay revizyon yapmasna ve son derece gelikin simülatörler kullanmasna karn, 

önemli oranda yanldn da, bir dipnot olarak dümekte yarar vardr. 

Grafik 4. Dünya Petrol Fiyatlar (nominal) 3 Senaryo 

Yüksek petrol fiyatlarnn sürmesinin, yenilenebilir kaynaklarn, paylarn en hzl arttracak olan 

kaynaklar olmasna neden olaca (ylda % 2.1) ve yenilenebilir kaynaklar, kömürün izleyecei 

öngörülmektedir (ylda % 2.0). 

Her ne kadar petrol, 2030’lara kadar tüketimde en yüksek pay almay sürdürecekse de, bu 

kaynan 2005’deki toplam % 37’lik paynn, 2030’da % 33’e gerilemesi beklenmektedir. 

Yüksek petrol fiyatlarnn devam etmesi durumunda dönemin ileriki yllarnda talebin daralmas 

beklenmektedir. (Not: Bu beklenti, çok daha erken gerçeklemi ve 2008 yl son çeyreinde 

ciddi talep daralmalar ve buna bal büyük oranl fiyat düüleri görülmütür.) Bu nedenle, 

2030 yl sv yakt talebinde, bir önceki yln tahminine göre, % 4 azalma söz konusu olacaktr. 

Konvansiyonel olmayan kaynaklarn (petrollü kumlar, çok ar petrol, bioyakt, kömürden sv, 

gazdan sv), Referans Senaryo’da giderek daha fazla rekabet edebilir konuma gelmeleri 

beklenmektedir (hem OPEC, hem de OPEC d kaynaklarda). 2005 ylnda toplamda günde 

sadece 2.5 milyon varil olan konvansiyonel olmayan kaynaklar üretiminin, önemli oranda 

artarak, 2030 ylnda dünya toplam sv yakt üretiminin % 9’unu karlamas beklenmektedir. 


Etanol ve biodizel bata olmak üzere, genelde bioyakt üretiminin, özellikle ABD’de önemli art 

gösterecei öngörülmektedir. 

Dünya doal gaz tüketiminin 2005 ylndaki 2.95 trilyon metreküplük seviyesinden, 2030’da 

4.47 trilyon metreküpe eriecei tahmin edilmektedir. Gazn, kullanlmas mümkün olan her 

ortamda, petrolü ikame etmesi beklenmektedir. Doal gazn sanayide ve elektrik üretiminde, 

önümüzdeki dönemde kilit rol oynamas beklenmektedir. 2030 ylnda, doal gazn en çok 

kullanlaca alt sektörün % 43’lük pay ile sanayi alt sektörü olaca öngörülmektedir. Elektrik 

üretiminde, özellikle daha verimli yakt olmas ve daha az karbon yaymas nedeniyle, en çok 

tercih edilen yaktn doal gaz olmas beklenmektedir. 

Rusya Federasyonu, gerek dünya doal gaz rezervlerinin % 25’inden fazlasna dorudan sahip 

olmas ve gerekse Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan’la yapt uzun erimli alm 

anlamalar nedeniyle, önemli bir üstünlük salam durumdadr. Bu üstünlük, gerek fiyatlarn 

belirlenmesinde ve gerekse ekonomik ve d politikada, Rusya’ya önemli avantaj 

salamaktadr. 

Dünya gaz üretiminde OECD d ülkelerin arlnn hzla artmas ve LNG teknolojilerine ve 

projelerine yönelik yatrmlarn ivme kazanmas beklenmektedir. Afrika ve Orta Dou 

ülkelerinde LNG üretimi arlkl olmak üzere, gaz üretiminin toplam miktarnn 2005 – 2030 

arasnda 595 milyar metreküp artaca tahmin edilmektedir. ki bölgenin toplam talep artlar 

ise 280 milyar metreküp düzeyinde kalacak ve 315 milyar metreküplük bir ihracat potansiyeli 

oluacaktr. OECD d Asya ülkelerinde de önemli miktarda gaz üretim art olacaksa da, 

ihracatn bölge içinde tüketilmesi beklenmektedir. 

Dünya elektrik tüketiminin 2005 ylndaki 17.3 trilyon kilowatt-saatlik miktarndan 2015’de 24.4, 

2030’da ise 33.3 trilyon kilowatt-saate eriecei tahmin edilmektedir. Elektrik tüketiminin, 

ekonomik büyüme hzlarna paralel olarak en çok OECD d ülkelerde artmas 

beklenmektedir. OECD d ülkelerde 2005 – 2030 aras dönemdeki yllk elektrik tüketim art 

orannn, ortalama % 4, OECD ülkelerinde ise ylda ortalama % 1.3 orannda gerçekleecei 

tahmin edilmektedir. Elektrik üretimindeki artn en çok kömür ve doal gazla karlanmas 

beklenmektedir. Elektrik üretimi amaçl kullanmda, kömür kullanmndaki yllk art oran % 

3.1, gaz içinse % 3.7’dir. Bu öngörüler, yüksek petrol fiyatlarnn devam varsaymna ve önemli 

kömür kaynaklar olan Çin, ABD ve Hindistan gibi ülkelerin olas tüketim eilimlerine dayaldr. 

2030’a kadar fosil yaktlarn arlnn sürecei öngörüldüünden, enerji tüketiminden 

kaynaklanan karbondioksit salnmnn, 2005’deki 28.1 milyon tonluk seviyesinden, 2015’de 

34.3, 2030’da ise, 42.3 milyon tona erimesi beklenmektedir. 2005 – 2030 aras yllk ortalama 

salnm artnn ise % 1.7 olarak gerçekleecei tahmin edilmektedir. 2005’de OECD ile 

OECD d ülkelerin enerji kaynakl CO2 emisyon miktar baaba iken, 2030 ylnda OECD 

d ülkelerin salnmlarnn OECD ülkelerine kyasla neredeyse 2 kat fazla salnm yapacaklar 

tahmin edilmektedir. 

26 


Grafik 5. Dünya Enerji Kaynakl CO 2 Emisyonlar (2005-2030, milyar metrik ton) 

 

 

Referans Senaryolarn yansra, karbon emisyonlarn snrlayabilecek Alternatif 

senaryolar da söz konusudur. Uluslararas Enerji Ajans ve ABD Enerji Bakanl’nn ve 

Dünya Enerji Konseyi gibi kurulularn yannda, çeitli enerji kurum ve kurulularnn 

alternatif senaryolar da vardr. Bu senaryolarn yaama geçirilebilmeleri bir yandan 

yüksek maliyetli yatrmlar, bir yandan da uluslararas bir uzlamay zorunlu 

klmaktadr. Ancak, uygulanmalar halinde hem küresel snmann olas olumsuz 

etkilerinin önemli oranda geriletilebilmesi, hem de yaplacak ilk yatrmlarn, orta ve 

uzun erimde, geri alnmas ve sonraki maliyetlerin düürülmesi de olasdr. 

Alternatif senaryo uygulamalar arasnda; enerji tüketim profillerinde artan oranda 

nükleer kullanm, yenilenebilir kaynaklarn teviki suretiyle paylarnn arttrlmas, 

elektrik üretim ve tüketim alt sektörlerinde verimliliin arttrlmas ve fosil kaynak 

kullanm süreçlerinde verimlilik artnn salanmas gibi hususlar öne çkmaktadr. 

Alternatif politikalarn uygulanmas ile, 2030 ylnda günde 14 milyon varil daha az 

petrol tüketilmesinin mümkün olabilecei hesaplanmaktadr. Söz konusu politikalarn 

uygulanabilmesi halinde, 2030 ylnda, Referans Senaryoya kyasla, 8 gigaton (% 19) 

daha az CO2 emisyonu yaylmas söz konusu olabilecektir. 


Tablo1. Türkiyenin Ekonomi ve Enerji Göstergeleri 

Alan 

783 562 km2 

Tarmsal alan 35 % 

Orman alan 27 % 

Nüfus (milyon) 70,586(*) 

GSYH ppp (Milyar $)( satn alma gücüne göre) 576.82 

GSYH cari fiyatlarla (Milyar $) 656.8 (*) 

Kii bana GSYH ($) 9305 

GSYH Sektörel Dalm (**) 

Tarm % 11.1 

sanayi % 29.7 

hizmetler % 60.1 

Birincil Enerji (milyon TEP) 107.6 (***) 

Elektrik Üretim( TWh) 191.6 (***) 

Kurulu Güç (MW) 40 836(***) 

Kii bana birincil enerji tüketimi (kgoe) 1525 (***) 

Kii bana elektrik enerjisi tüketimi (kWh-gross) 2692 (***) 

Enerji Younluu(1000$/toe) 

Enerji Younluu (1000$/toe) satn alma gücüne göre 

0.36(****) 

0.16 

Kii Bana karbon younluu 4.55 (2006) (*****) 

(*) TUKve DTM 

(**) DPT 

(***) ETKB Kasm 2008 

(****) IEA Key Energy statistics 2008 

(*****) Ulusal Bildirim 

3.1. TÜRKYE ENERJ POLTKASI 

Türkiye’nin Enerji Politikas, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca; enerjinin, ekonomik 

büyümeyi gerçekletirecek ve sosyal gelimeyi destekleyecek ekilde; zamannda, yeterli, 

28 


güvenilir, rekabet edilebilir fiyatlardan, çevresel etkileri de göz önünde tutularak tüketiciye 

salanmas eklinde tanmlanmaktadr. 

Bu balamda, Bakanln ana enerji politika ve stratejileri: 

Stratejik petrol ve doal gaz depolama kapasitesinin arttrlmas, 

Kaynak ve ülke çeitlendirilmesi, 

Yerli kaynaklarn kullanm ve gelitirilmesine öncelik verilmesi, 

Farkl teknolojilerin kullanm , gelitirilmesi ve yerli üretimin artrlmas, 

Ülkemizin enerji ticaret merkezi olma potansiyelinden en iyi ekilde yararlanlmas, 

Talep yönetiminin etkinletirilmesi ve verimliliin artrlmas, 

Yakt esnekliinin artrlmas (üretimde alternatif enerji kayna kullanmna olanak 

salanmas), 

Orta Dou ve Hazar petrol ve doal gaznn piyasalara ulatrlmas sürecine her 

aamada katlm salanmas, 

Enerji sektörünün, ileyen bir piyasa olarak effafl ve rekabeti esas alacak 

ekilde yaplandrlmas, 

Bölgesel ibirlii projelerine katlm ve entegrasyon, 

Her aamada çevresel etkileri göz önünde bulundurmak eklinde özetlenmektedir. 

Bu ilkeler çerçevesinde Avrupa Birlii müktesebatna uyum ve enerji sektöründe piyasa 

mekanizmasnn oluturulmasna yönelik politikalara öncelik verilmi ve Elektrik, Doal Gaz, 

Petrol, LPG Piyasalarna ilikin Piyasa Kanunlar yaymlanm ve çok sayda yasal düzenleme 

yaplmtr. 

Sektörü düzenlenmek amacyla birbiri ardna çkarlan kanunlar ve yeni düzenlemeler öyledir: 

1. 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu- 3 Mart 2001 

2. 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu-18 Nisan 2001 

3. 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu - 20Aralk 2003 

4. Elektrik sektörü Staratejisi (2004) 

5. 3213 sayl Maden kanununda 5177 sayl deiiklik kanunu -5 Haziran 2004 

6. 5307 sayl Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasas Kanunu- 02 Mart 2005 

7. 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçl 

Kullanmna likin Kanun- 18 Mays 2005 

8. 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu -2 Mays 2007 

9. Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu- 13 Haziran 2007 

10. 5710 Sayl Nükleer Güç Santrallarnn Kurulmas ve letilmesi le Enerji 

Satna likin Kanun- 21 Kasm 2007 

Bu düzenlemelerle igili olarak çok sayda yönetmelik ve tebli çkarlmtr.Ayrca Enerji 

Stratejisinin yenilenmesi için yeni bir Enerji Stratejisi tasla hazrlanmtr. 

3.2. TÜRKYE ENERJ ARZ VE TALEB 

Türkiye hemen hemen her çeit enerji kaynana sahiptir. Ancak hidrolik ve kömür dndaki 

bu kaynaklar ülkenin ihtiyacn karlayacak seviyede deildir. Kömür ve hidrolik enerji yerli 

üretimde önemli pay tekil etmektedir. Kömür, doal gaz ve petrol ise enerji tüketiminin önemli 

bileenidir. Özellikle doal gaz son yllarn hzla büyüyen enerji kayna olarak tüketimde 

vazgeçilmez bir yere oturmutur. 2007 ylnda doalgaz enerji tüketiminde %31.5 ile en büyük 

pay alan enerji kayna haline gelmitir. Buna karlk doal gaz tüketimimizin sadece % 2.4’ ü 

kendi üretimiz ile karlanabilmitir. 


Tablo 2. Birincil Enerji Üretim ve Talebi 2007 

(1000 TEP) 

Elektrik 

Kaynaklar 

ynaklar Birincil Enerji 

Kömür Odun+Bitki Petrol Doalgaz Yenilenebilir (thalat-hracat) Elektrik Toplam 

(thalat- 

Üretimi 14.797 Kömür Odun+Bitki 4.995 2.241 Petrol 827 Doalgaz 4.592 Yenilenebilir hracat) 0 27.453 Toplam 

rincil Üretim Enerji 

etimi çindeki pay 14.797 4.995 2.241 827 4.592 0 27.453 

etim 

% 

çindeki 

53,9 18,2 8,2 3,0 16,7 0,0 100,0 

y % 

Birincil Enerji 

53,9 18,2 8,2 3,0 16,7 0,0 100,0 

Talebi 30.909 4.995 33.310 33.953 4.592 -134 107.625 

rincil Enerji 

Talep çindeki 

lebi 30.909 4.995 33.310 33.953 4.592 -134 107.625 

pay % 28,7 4,6 30,9 31,5 4,3 -0,1 100,0 

lep 

Üretimin 

çindeki 

y % 

Talebi 

28,7 4,6 30,9 31,5 4,3 -0,1 100,0 

etimin Karlama Talebi 

rlama Oran Oran % % 47,9 100,0 6,7 6,7 2,4 2,4 100,0 100,0 0,0 0,0 25,5 25,5 

Kaynak:ETKB EGM Kasm 2008 

Birincil enerji tüketimi yllk ortalama %2,8 orannda bir artla 2007 yl sonu itibariyle 107.625 

milyon ton petrol edeerine (MTEP), elektrik enerjisi tüketimi ise yllk %4,6 orannda bir 

artla 191,6 milyar kwh’e ulamtr. 2001 krizinin etkilerinin hafifledii 2003 sonras dönemde 

ise birincil enerji tüketimi yllk ortalama %5,7, elektrik enerjisi tüketimi ise %6,7 orannda 

büyümütür.2007 ylnda, birincil enerji kaynaklar üretiminin kömür %54’ünü, petrol %8’ini, 

doal gaz %3 ‘ünü, yenilenebilir kaynaklar %17’sini, ticari olmayan yaktlar (odun, hayvan ve 

bitki atklar) ise %18’ini oluturmaktadr. 

Tablo 3. Birincil Enerji Kaynaklar Üretimi 

(Orijinal ( j Birimler) ) 

YILLAR 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

LLAR Takömürü 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

(bin ton) 

rü (bin ton) 2745 

2745 

2248 

2248 2392 2494 

2392 2494 

2319 

2319 

2059 1946 2170 

2059 1946 

2319 

2170 

2462 

2319 

Linyit (bin ton) 44407 52758 60854 59572 51660 46168 43709 57708 61484 72121 

(bin ton) 44407 52758 60854 59572 51660 46168 43709 57708 61484 

Asfaltit (bin ton) 276 67 22 31 5 336 722 888 452,4 782 

bin ton) 276 

Petrol (bin ton) 

67 

3717 

22 

3516 2749 

31 

2551 

5 

2442 

336 722 

2375 2276 2281 

888 

2175,5 

452,4 

2134 

(bin Doal ton) Gaz (10 3717 3516 2749 2551 2442 2375 2276 2281 2175,5 

m3) 212 182 639 312 378 561 708 897 907 893 

z (10 6 m3) 212 182 639 312 378 561 708 897 907 

Hidrolik+Jeotermal 

Jeotermal (GWh)(*) 23228 35627 30955 24100 33789 35419 46177 39655 44338 36007 

Jeoter. Is 23228 35627 30955 24100 33789 35419 46177 39655 44338 

 

(bin TEP) 364 437 648 687 730 784 811 926 898 914 

Rüzgar (GWh) 364 437 648 33 68762 730 48 61784 58 81159 926 127 355 898 

GWh) Güne bin TEP) 28 143 33 262 62287 318 48 35061 375 58385 403 59 420 127 

in TEP) 28 

Odun (bin ton) 

143 262 287 

17870 18374 16938 16263 

318 

15614 

350 375 

14991 14393 13819 

385 403 

13411 12932 

(bin Hayvan ton) ve Bitki 17870 18374 16938 16263 15614 14991 14393 13819 13411 

e Bitki 

Art. 

Art. 

(bin ton) 8030 6765 5981 5790 5609 5439 5278 5127 4984 4850 

Biyoyakt 

8030 6765 5981 5790 5609 5439 5278 5127 4984 

(bin ton) 2 12 

t (bin ton) 2 

Toplam(bin TEP) 25478 26719 26047 24576 24282 23783 24332 24549 26580 27453 

bin TEP) 25478 26719 26047 24576 24282 23783 24332 24549 26580 

* 2007 yl Hidrolik GWh ve Jeotermal elektrik. (GWh) verileri birlikte verilmitir. 

* Kaynak: 2007 yl 2008 Hidrolik ETKB GWh EGM ve Jeotermal elektrik. (GWh) verileri birlikte verilmitir. 

30 


Tablo 4. Birincil Enerji Tüketiminin Kaynaklara Dağılımı 

Tablo 4. Birincil (Orijinal Enerji Tüketiminin Birimler) Kaynaklara Dalm 

(Orijinal Birimler) 

YILLAR 

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Takömürü (bin ton) 8191 8548 15525 11176 13830 17535 18904 19421 22798 25388 

Linyit (bin ton) 45891 52405 64384 61010 52039 46051 44823 56571 60184 72317 

Asfaltit (bin ton) 287 66 22 31 5 336 722 738 602 632 

Petrol (bin ton) 22700 27918 31072 29661 29776 30669 31729 31062 31395 32143 

Doal Gaz (10 6 m3) 3418 6937 15086 16339 17694 21374 22446 27171 31187 36682 

Hidrolik+ Jeotermal 

(GWh) 23228 35627 30955 24100 33789 35419 46177 39655 44338 36007 

Jeotermal Is (bin 

TEP) 364 437 648 687 730 784 811 926 898 914 

Rüzgar (GWh) 33 62 48 61 58 59 127 355 

Güne (bin TEP) 28 143 262 287 318 350 375 385 403 420 

Odun (bin ton) 17870 18374 16938 16263 15614 14991 14393 13819 13411 12932 

Hayvan ve Bitki Art. 

(bin ton) 8030 6765 5981 5790 5609 5439 5278 5127 4984 4850 

Elektrik thalat (GWh) 176 3791 4579 3588 1158 464 636 573 864 

Elektrik hracat (GWh) -907 -696 -437 -433 -435 -588 -1144 -1798 -2236 -2422 

Biyo Yakt (bin ton) 2 12 

TOPLAM(bin TEP) 52987 63679 80500 75402 78331 83826 87818 91074 99642 107625 

Kaynak: 2008 ETKB EGM 

Tablo 5. Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı 

Tablo 5. Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dalm 

(Bin TEP) 

(Bin TEP) 

1990 % 1995 % 2000 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 

Sanayi 14542 35 17372 35 24501 40 29358 42 28084 39 30984 40 32371 39,2 

Konut ve 

Hizmetler 

15358 37 17596 35 20058 33 20252 30 22923 32 23726 31 24645 29,8 

Ulatrma 8723 21 11066 22 12008 20 13907 20 13849 19 14884 19 17282 20,9 

Tarm 1956 5 2556 5 3073 5 3314 5 3359 5 3610 5 3944,8 4,8 

Enerji D 1031 2 1386 3 1915 3 2174 3 3296 5 4163 5 4430,3 5,4 

Net 41611 100 49976 100 61555 100 69005 100 71510 100 77366 100 82673 100 

Çevrim-Enerji 11377 21 13703 22 18945 24 18814 21 19564 21 22201 22 24879 12,3 

Genel Enerji 

Tüketimi 52987 63678 80500 87818 91074 99590 107625 

Kaynak: ETKB/APKK/PFD ve 2008 ETKB EGM 


120000 

100000 

120000 

80000 

100000 

60000 

80000 

40000 

60000 

20000 

40000 

0 

1990 1995 2000 2004 2005 2006 

20000 

Sanayi Konut Ve Hizmetler Ulatrma Tarm Enerji D Çevrim-En 

0 

1990 1995 2000 2004 2005 2006 2007 

Sanayi Grafik Konut 6. Ve Hizmetler Nihai Enerji Tüketiminin Ulatrma Sektörel Tarm Dalm Enerji (Bin DTEP) 

Çevrim-Enerji 

1990 ylnda 41,6 MTEP olan nihai enerji tüketimi yllk ortalama %2,9’luk artla 2004 ylnda 

69,0 MTEP, 2007 ylnda 82,7 MTEP deerine ulamtr. Bu dönemde nihai enerji tüketim 

yapsndaki önemli deiiklik elektrik ve doal gaz tüketiminde olmutur. 1990 ylnda nihai 

enerji tüketimi içinde doal gazn pay %1,9’dan 2007 ylnda %.31,5 ’a yükselmitir. Dier 

taraftan elektrik enerjisi üretiminde ise doal gazn pay %9,4’den % 49,6 ‘ya yükselmitir. 

Doalgaz 

3% 

Petrol 

8% 

Odun+Bitki 

18% 

Yenilenebilir 

17% 

Kömür 

54% 

Doalgaz 

31% 

Yenilenebilir 

4% 

Petrol 

31% 

Kömür 

29% 

Odun+Bitki 

5% 

Üretim 

Tüketim 

27,4 milyon TEP 107,6 milyon TEP 

thalat % 75 

Grafik 7. Birincil Enerji Üretimi ve Tüketiminin Yaps, 2007 

Yerli kaynaklarmzdan üretilen enerji miktarndaki artn enerji talebimizden daha düük 

olmas nedeniyle, net enerji ithalatmz 1990’daki 28,5 MTEP deerinden 2007’de 81.1 MTEP 

32 


deerine ulamtr. 2007 ylnda enerji talebimizin sadece %25,5’i yerli kaynaklar (üretim) ile 

karlanmtr. 

120000 

100000 

80000 

60000 

40000 

TALEP Bin TEP 

ARZ Bin TEP 

20000 

0 

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Grafik 8. Enerji Arz ve Talebin Geliimi 

Geçmi yllarda olduu gibi, 2007 ylnda da bata doal gaz ve petrol olmak üzere, ta 

kömürü ve elektrik enerjisi ithalat yaplmtr. 

Kömür ithalatlar toplam olarak 14,6 MTEP (%16,7 ), ham petrol ve petrol ürünleri ithalat 38,2 

MTEP (%43,6 ), doal gaz ithalat 33,2 MTEP (%37,9), elektrik enerjisi ithalat ise 0,08 MTEP 

olmutur. 

Tablo 6. Enerji Talep –Üretim- thalat ve hracatnn Geliimi 

(Bin TEP) 

1990 1995 2000 2001 2002* 2003 2004 2005 2006 2007 

Talep 52987 63679 80501 75403 78354 83826 87818 91362 99590 107625 

Üretim* 25656 26749 26156 24681 24324 23783 24332 24549 26802 27453 

thalat 30936 39779 56342 52780 58629 65239 67885 73480 80514 87614 

hracat 2104 1947 1584 2620 3162 4090 4022 5171 6572 6925,5 

hrakiye 355 464 467 624 1233 644 631 628 588 91,71 

Net 

thalat 

28477 37368 54291 49536 54234 60505 63232 67681 73354 81111,8 

TYÜKO** 48,1 42,0 33,1 32,6 31,0 28,4 27,7 26,9 26,9 25.5 

(%) 

*Rafineri d üretim dahildir. 

**TYÜKO: Talebin Yerli Üretimle Karlanma Oran 

Kaynak: ETKB/APKK/PFD ve 2008 ETKB EGM 

Enerji ithalatna 2006 ylnda 29 milyar dolar ve 2007 ylnda 33,9 milyar dolar ödenmitir. 

Petrol fiyatlar 2008’de kritik eik olarak görülen 100 dolar/varilin hayli üzerine çkm olup 

2008 sonunda tekrar 50 $/varil’in altna dümütür. Türkiye'nin Gayri Safi Milli Haslas 2007 

ylnda 656.8 Milyar $ olup, ayn ylda petrol ve doal gaz ithalatna yaklak 23 Milyar $ 

ödenerek Gayri Safi Milli Haslamzn % 3.5 'i petrol ve doal gaz dalmna verilmitir. Baka 

bir deyile 2007 ylndaki tüm ihracatmzn ( 107, 3 Milyar $) % 21 ,4'ü petrol ve doal gaz 

ithalatna ayrlmtr. Toplam enerji arznda, petrole %30,9 ve doal gaza %31,5 orannda 


aml olan ülkemizde enerji sektörünün, ekonomi üzerindeki youn etkisi ve arz güvenlii 

büyük önem tamaktadr. 

Grafik 9. Enerji Fiyatlarnn Enerji thalatna Etkisi (Milyar Dolar) 

Kaynak:. Hazine Müstearl 

Grafik 9 da Cari fiyatlarla enerji ithalatnn sabit fiyalarla da arttn göstermektedir. Ancak 

enerji fiyatlarndaki artn enerji ithalat deerinin art üzerinde ne denli etkli olduu 

görülmektedir. 

Türkiye Enerji tüketiminde yüksek bir da bamllk yaamaktadr. Türkiye’de enerji ihtiyacnn 

büyük bir çounluu arlkl olarak fosil yakt kaynaklarndan salanmaktadr. ETKB tarafndan 

yaplan uzun vadeli projeksiyonlarda da bamllk orannn 2010’da % 71, 2015’de % 68 ve 

2020 yl için % 70’ler seviyesinde olaca tahmin edilmi olmakla birlikte enerji ithalatndaki 

art eilimi 2007 ylnda da sürmütür. 

3.3. KAYNAKLAR BAZINDA ENERJ 

3.3.1. KÖMÜR 

Ülkemizde 2007 ylnda üretilen birincil enerjinin %54’ü, 14,8 MTEP ile kömürdür. Ancak 

üretilen kömürün toplam birincil enerji tüketimindeki pay, doal gaza verilen arlk nedeniyle, 

2000 ylnda %15,5 iken 2007 ylnda %13,6 seviyesine gerilemitir. Bu olumsuz gelime daha 

ziyade ithal edilen ve oldukça pahal olan doal gazn elektrik üretiminde ar ölçüde 

kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. 

Türkiye’de takömürü, linyit ve asfaltit üretilerek tüketilmekte olup, bu kaynaklardan takömürü 

üretimi bir Kamu ktisadi Devlet Teekkülü (KT) olan Türkiye Takömürü Kurumu Genel 

Müdürlüü(TTK), linyitin önemli bir bölümü yine KT kuruluu olan Türkiye Kömür letmeler 

Kurumu Genel Müdürlüü(TK) tarafndan gerçekletirilmektedir. Asfaltit üretimi ise ruhsatlar 

TK’ye ait olan sahalarda özel sektör tarafndan rödovans karl yaplmaktadr. 2007 ylnda, 

linyit üretiminin %41’i TK tarafndan gerçekletirilmitir. Özel sektör 2007 yl üretiminin %11’ini 

gerçekletirmi olup, geri kalan %48’lik üretimi ise Elektrik Üretim A.. Genel Müdürlüü 

(EÜA)’a devredilen; iki adet açk iletme (Sivas-Kangal ve Afin-Elbistan) ile letme Hakk 

Devri modeli çerçevesinde bir adet kapal iletme (Çayrhan) üretimi yaplan sahalarda 

yaplmtr. 

34 


31

3.3.1.1. Kömür Rezervlerimizin Gelitirilmesi* 4 : 

Linyit rezervlerinin çounluu 1967-1990 yllar arasnda bulunmutur. 

Bu dönemden sonra kapsaml rezerv gelitirme etüt ve sondajlar yaplamamtr. Ancak TK 

tarafndan 1999 da yaplan çalma ile Afin-Elbistan Havzasndaki sondajlarn iletme 

koullar ve kömür younluu dikkate alnarak yeniden deerlendirilmesiyle havzann 

ekonomik üretilebilir rezervi 1 milyar ton artmtr. 

Enerjide da bamllmzn giderek artmas yannda pahal oluu, yerli kaynaklara daha 

fazla yönelmemizi gerektirmitir. Bu anlayla ‘’Linyit Rezervlerimizin Gelitirilmesi ve Yeni 

Sahalarda Linyit Aranmas’’ Projesi TK koordinatörlüünde, teknik olarak MTA’nn 

öncülüünde ve sorumluluunda, ET-MADEN, TPAO, EÜA VE DS’nin katlm ile 2005 

ylnda balatlmtr. Proje ile bata MTA, TK, arivlerindeki linyit arama raporlar olmak üzere 

dier kurulularn kömürle ilgili verileri deerlendirilerek aratrlacak alanlar belirlenmitir. 

2006 ylndan sonra Projenin koordinatörlüü de MTA ‘ya verilmitir. 2005-2011 yllar 

arasndaki dönemde yaklak 30.000 km² etüt 170.000 m. Sondaj yaplmas planlanmtr. 

Bu çalmalar ile Trakya havzasnda, Soma havzasnda ve Karapnar havzasnda yeni 

kömürler bulunmu, bilinen sahalarda ise rezerv artlar salanmtr. 

Özellikle Afin Elbistan Sahasnda yaplan çalmalar ülkemiz linyit rezervlerine büyük katk 

salamtr. Sahada toplam derinlii 2005 ylnda 40.000 metreyi, 2006 ylnda 90.000 metreyi 

aan sondaj yaplm olup yaklak 700 milyon tonluk bir rezerv art salanmtr. Afin 

Elbistan sahasnda 2007 ylnda yaplan sondaj 40.000 metreyi geçmi ve MTA ruhsat 

alannda da 400 milyon ton üzerinde rezerv art salanmtr. TK’nin yapt çalmayla 

birlikte Havzann toplam rezevi 5 milyar ton civarnda olmaktadr. 

Trakya Havzasnda MTA’ya ait ruhsatlarda 21 milyon ton görünür 63 milyon ton muhtemel 402 

milyon ton mümkün olmak üzere toplam 485 milyon ton kömür rezervi bulunmutur. 

Karapnar(Konya) Havzasndaki MTA ruhsatlarnda yaplan 16 adet sondaj sonunda 550 

milyon ton muhtemel + mümkün rezerv tahmin edilmektedir. 

Soma(Manisa ) sahasnda 700-900 m derinliklerde 10-30 m arasnda deien kalnlklarda 100 

milyon ton belirlenmi olup çalmalar devam etmektedir. Yukardaki bilgiler çerçevesinde 2007 

yl sonu itibariyle Türkiye linyit rezervleri yaklak 11 milyar ton olacaktr. 

3.3.1.2. Kömürün Üretim ve Tüketimi 

Ülkemizdeki en zengin takömürü kaynaklar Zonguldak ve çevresinde, Ereli'den Amasra'ya 

kadar uzanan bir sahil eridini kaplamakta olup, ayrca Toroslar ve Diyarbakr dolaylarnda da 

20 milyon ton civarnda rezerv bulunduu tahmin edilmektedir. 2007 yl sonuna göre toplam 

takömürü rezervi 1,3 milyar ton civarndadr. 

Yerli kaynaklarmz içerisinde önemli bir yere sahip olan linyit yataklarna ülkemizin hemen 

hemen bütün bölgelerinde rastlanmaktadr. Bilinen linyit varlnn en önemlilerini Afin- 

Elbistan, Mula, Soma, Tunçbilek, Seyitömer, Konya, Beypazar ve Sivas havzalar 

oluturmaktadr. 

Linyit rezervlerimiz alt sl deerlerine göre kategoriler altnda toplandnda, 1000-1500 kcal/kg 

%55, 1500-2000 kcal/kg alt sl deere sahip linyitlerimizin %16’lk pay ald görülmektedir. 

Buna göre linyit rezervlerimizin %74’ü düük alt sl deere sahip olup, bunun en büyük 

bölümünü 5 milyar ton civarndaki Elbistan Linyitleri (Ortalama alt sl deeri 1100 kcal/kg) 

4 engüler, Türkiye 16.Kömür Kongresi 2008-Zonguldak ve Koçak,Ç, Kürkçü, S.,Ylmaz S, Türkiye 9.Enerji 

Kongresi 2003- stanbul 


tekil etmektedir. Kalan %20; 2000-3000, %4; 3000-3500, %2; 3500’in üstü kcal/kg alt sl 

deerli rezervler olarak dalmtr. 2007 yl sonuna göre toplam linyit rezervi 11 milyar ton 

civarndadr. 

10% 

4% 

1% 

1% 

3% 

 

Grafik 10. Linyit Rezervlerinin Kalori Gruplarna Göre Dalm 

Kaynak: (MTA,TK,EÜA) 

Ülkemizdeki linyitlerin %90' açk iletme, kalan yeralt üretim metoduyla üretilmektedir. 

Gerek yeralt ve gerekse yerüstü iletmelerde modern üretim teknolojilerinin uygulanmas 

için çalmalar sürdürülerek üretim verimlerinin yükseltilmesine gayret edilmektedir. 

Baz teknik ve ekonomik zorluklar nedeniyle, 1980’li yllarn ortasndan itibaren takömürü 

üretiminde düüler gözlenmektedir. 1990 ylnda 2,7 milyon ton olan takömürü üretimi 

2007 ylnda 2,46 milyon ton olarak gerçeklemitir. Buna karlk yine 1980’li yllarn 

ortasnda linyit üretiminde yüksek oranda artlar gözlenmeye balanm ve 1990 ylnda 

44,4 milyon ton olan üretim, 1998 ylnda 65,2 milyon ton’a ulamtr. Bu yldan itibaren 

linyitten elde edilen elektrik enerjisi üretimine bal olarak santral yakt taleplerinin dümesi 

nedeniyle üretimdeki düülerle 2004 ylnda 43,7 milyon ton olmutur. 2004 ylndan sonra 

linyit üretimi artarak 2007 ylnda 72,1 milyon tona ulamtr. 2007 ylnda üretilen linyitin 

ortalama AID 1854 kcal/kg, üretilen takömürünün ortalama AID 4423 kcal/kg olurken, 

tüketilen takömürünün ortalama AID ise 6070 kcal/kg olmutur. Linyitin ithalat olmad 

için tüketilen ve üretilen linyitin AID deimemitir. 2007 ylnda üretilen takömürünün 

ortalama AID 4423 kcal/kg olurken, toplam takömürü arznn ortalama AID 6070 kcal/kg 

olmutur. thalat olmad için üretilen linyitin ve toplam linyit arznn ortalama AID 1854 

kcal/kg, dr. 

Enerji arz güvenirliinin salanmas kapsamnda, en önemli yerli kaynaklarmz olmalar 

özelliiyle gerek linyit, gerekse takömürü üretimlerinin arttrlmas için ETKB tarafndan 

çalmalar sürdürülmektedir. Bunun sonucu olan artlar Grafik 11’de görülmektedir. 

36 


Tablo 7. Takömürü Üretim ve Tüketim Dengesi (Bin Ton) 

1990 1995 2000 2001 2005 2006 2007 

ÜRETM 2745 2248 2392 2494 2170 2319 2462 

THALAT 5557 5941 12990 8028 17360 20286 22946 

ARZ 8191 8548 15525 11176 19421 22798 25388 

ÇEV.EN. SEK. 5444 5508 6282 5832 9517 10403 10539 

Santral 474 1246 2034 2274 5259 5618 5912 

Kok Fabrikalar 4723 4182 4191 3551 4218 4745 4443 

Dier 247 80 57 7 40 40 184 

SEK.NHA TÜK. 2747 3040 9244 5344 9904 12395 14849 

SANAY 1459 1803 8529 4548 8970 11530 13984 

ULATIRMA 13 4 1 

KONUT/ HZ. 1275 1233 714 796 935 865 865 

Kaynak:ETKB/APKK/PFD,TTK 

Bu kaynaklarn tüketimine bakldnda 1990 ylnda 8,2 milyon ton olan takömürü 

tüketiminin yllk ortalama %7 artla 2007 ylnda 25,4 milyon ton’a ulat görülmektedir. 

Bu miktarn yaklak 18,4 milyon ton’u, demir çelik sektörü dahil olmak üzere sanayi 

sektöründe tüketilmitir. Linyitte ise 1990 ylnda 45,9 milyon ton olan tüketimin 2007 

ylnda 72,3 milyon ton olduu görülmektedir. 2007 ylnda linyit arznn %73’ü (9,8 MTEP.) 

termik santrallarda tüketilmitir. 2007 ylnda toplam sektörel nihai enerji 

tüketiminin(sanayi+ konut/hizmet.) %19,9’unu (16,9MTEP), toplam enerji arznn ise 

%28,7'sini (30,9MTEP) kömür oluturmutur(Grafik12). 

Tablo 8. Linyit Üretim ve Tüketim Dengesi(Bin Ton) 

1990 1995 2000 2001 2005 2006 2007 

Üretim 44407 52758 60854 59572 57708 61484 72121 

thalat 15 10 11 11 29 

Arz 45891 52405 64384 61010 56571 60184 72317 

Çev., En. Sek. 30152 39985 53314 53556 48562 50854 60709 

Santral 29884 39815 53312 52785 48319 50584 60536 

Dier 268 170 2 121 243 270 173 

Sektörel Nihai 

Tüketim 

15739 12420 11070 7454 8009 

9330 11608 

Sanayi 8470 6013 6144 4871 3202 4021 5006 

Ulatrma 22 

Konut/ Hiz. 

Kaynak:ETKB/APKK/PFD,TK 

7247 6407 4926 2583 4807 5309 6602 


16000 

(Bin TEP) 

14000 

12000 

10000 

8000 

6000 

4000 

Linyit 

Takömürü 

Asfaltit 

2000 

0 

1990 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

Grafik 11. Linyit, Takömürü ve Asfaltit Üretimi 

Kaynak:ETKB/APKK/PFD,TK, 

20000 

18000 

16000 

Çevrim 

Sektörü 

(Bin TEP) 

14000 

12000 

10000 

8000 

6000 

4000 

2000 

0 

Sanayi 

Konut ve 

Hizmetler 

1990 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 


Grafik 12. Toplam Kömür Tüketiminin Sektörel Dalm 

Kaynak:ETKB/APKK/PFD,TK,TTK 

38 


3.3.1.3. Temiz Kömür Teknolojileri 

Daha önce de sözü edildii gibi; kömür kayna günümüzde artan enerji talebinin 

karlanmasnda, dier fosil yaktlara kyasla bolluu, istikrarl tedarik koullar ve fiyat yaps 

ile en güvenilir enerji kayna olup ksa ve orta dönemde de bu konumunu sürdürecei 

beklenmektedir. Ancak kömürün gelecei, temiz kömür teknolojilerindeki gelimelere baldr. 

Temiz kömür teknolojileri; kömürün hem çevresel olarak kabul edilebilirliini hem de 

verimliliini artran teknolojiler olarak tanmlanmaktadr. Böylelikle kömür kullanmndan 

kaynaklanan emisyon ve atklar azaltlp birim ton bana elde edilen enerji miktar artmakta ve 

sürdürülebilir bir geliim için kömürün daha çevre dostu ve verimli kullanlabilmesi 

hedeflenmektedir. Bata gelimi ülkeler olmak üzere Dünyada esas olarak kömür hazrlama 

ve iyiletirme teknolojileri, kömür yakma ve gazlatrma teknolojilerini kapsayan dönüüm 

teknolojileri ile CO2 tutma ve depolama teknolojileri alannda temel Ar-Ge, uygulamal Ar-Ge, 

demonstrasyon projeleri üzerinde youn çalmalar sürdürülmektedir. 

Kömür, açk iletme veya yeralt üretim yöntemleri ile yerüstüne tuvönan (hiçbir ilem 

yaplmadan) olarak çkartlr. Kömür hazrlama ve iyiletirme teknolojileri; kömürün kullanm 

amacna yönelik olarak krma/öütme, eleme/boyutlandrma, ykama ve iyiletirme 

ilemlerinden olumaktadr. Bu teknolojiler ile ksaca üretim srasnda kömüre karan 

inorganik maddeleri (kül yapc mineraller ve pritik kükürt) kömürden ayrarak azaltmak, nem ve 

kül orann düürerek kalori deerini yükseltmek mümkün olabilmektedir. Dünyada bata ABD, 

Avrupa, Avustralya olmak üzere gelimi ülkelerde yaygn bir ekilde kullanlan bu 

teknolojilerin, gelimekte olan ülkeler ile Rusya’da yaygn olmad bilinmektedir. Türkiye bu 

alanda son yllarda bir hamle yapp linyit ykama kapasitesini 31 Milyon ton/yl’a (2007 

rakamlar ile Türkiye toplam linyit üretiminin %43’ü) çkarm olup bu kapasitenin %77’si TK ve 

özel sektöre açt sahalarda kurulan tesislere aittir. Ayrca kömür ykama tesisi ince atklarnn 

iyiletirilmesi ve briketlenmesi, kuru kömür iyiletirme yönteminin TK linyitlerine 

uygulanabilirliinin aratrlmas üzerinde Ar-Ge çalmalar yürütülmektedir. 

Kömür yakma teknolojilerinde yenilikler daha çok verimlilik artrma yönündedir. Halen kömüre 

dayal santrallerin %90 dan fazlas toz (pülverize) kömür yakan teknolojiler olup Dünya 

verimlilik ortalamas %34 dolayndadr. Bu teknolojilerde kömür önce yaklr daha sonra 

temizleme ilemi yaplr. SOx emisyonlarn, %90-97 orannda Baca Gaz Artma teknolojisi ile; 

NOx emisyonlarn %90 orannda SCR (Selective Catalytic Reduction) teknolojisi ile; uçucu 

madde emisyonlarn %99 orannda Elektro Statik Filitreler ile tutmak mümkündür. Pülverize 

Kömür Yakma teknolojisinde bitümlü kömüre dayal Nordjylland (Danimarka) ultra super-kritik 

santralinde %47 verimlilie ulalmtr. Ultra super-kritik kazanlarda verimlilik art, ana buhar 

basnc ve scaklnn artrlmas ve bu arta dayankl malzeme kullanlmas ile 

salanmaktadr. Linyite dayal yine ultra-super kritik teknoloji ile en yüksek verimlilie %43 ile 

Niederaussem (Almanya) Santrali’nde ulalmtr. Linyit ön kurutma tesisi kurulmas 

durumunda bu verimliliin %2-3 daha artrlmas mümkün olabilmektedir. 

Akkan Yatak Teknolojisi ile yakma ve temizleme ilemi birlikte uygulanmaktadr.Akkan 

yataa kireç ta ekleyerek SOx emisyonlarnn tutulmas mümkün olabilmektedir. 

Ülkemizde Çan Termik santrali hariç dier tüm santraller %28-%36 arasnda deien 

verimlilikle pülverize kömür yakma teknolojisine sahiptir. Çan 18 Mart Termik Santrali %42 

verimlikle Akkan yatakl teknolojiye sahiptir. 

Kömür, asrlar boyu elektrik, s, demir ve çelik, çimento üretimi ve dier endüstriyel faaliyetler 

için ana girdi olarak kullanlmtr. Ancak son yllarda artan petrol fiyatlar ülkelerin enerji 

güvenliini tehdit etmi ve bata büyük kömür rezervine sahip ülkeler olmak üzere bir çok 

ülkeyi kömürden alternatif ürünler üretmeye yöneltmitir. Kömürden alternatif ürünler üretme 

teknolojilerinden birisi ise kömürün ve /veya kömür biokütle karmlarnn gazlatrlarak 


sentez gaz, elektrik, Hidrojen, sv yakt, çeitli kimyasallarn üretilmesidir. Aslnda kömürün 

gazlatrlmas eski bir teknoloji olup 19.yüzyla kadar geriye gitmektedir. 

Kömürün gazlatrlarak elektrik üretimine yönelik Entegre Gazlatrma Kombine Çevrim 

ksaca IGCC (Integrated Gasification Combined Cycle) teknolojisi üzerinde çalmalar 1970’li 

yllarda ABD tarafndan balatlmtr. IGCC santrallerinde yanma öncesi sülfür, cva giderme 

gibi gaz temizleme ilemi yaplmaktadr. Günümüzde Dünyada ikisi ABD, ikisi Avrupa’da 

(Ispanya (Puertollano), Hollanda(Nuon Power) olmak üzere verimlilikleri %40-45 arasnda 

deien 4 adet IGCC’ye dayal demonstasyon santrali mevcuttur 

Son yllarda üzerinde youn çallan alanlardan biri CO 2 tutma ve depolama teknolojileri 

(Carbon Capture and Storage-CCS) alan olup sfra yakn emisyonlu teknolojiler olarak 

adlandrlmaktadr. CO 2 gaznn sera gaz etkisine bal olarak iklim deiiklii yönünden 

CO 2 ’nin tutulup depolanmas veya ayrtrldktan sonra proses edilip deerlendirilmesi(Carbon 

Capture Processing- CCP) büyük önem tamaktadr. Bu alanda biri yanma öncesi, ikisi yanma 

sonras olmak üzere üç teknoloji mevcuttur. Yanma öncesi CCS; yukarda sözü edilen IGCC 

teknoloji ile birlikte ele alnmakta ABD’de Futuregen projesi, Almanya’da RWE tarafndan 

kurulmakta olan linyite dayal 450 MW gücündeki santral olmak üzere birçok ülkede üzerinde 

çallmaktadr. Ancak IGCC santraline CCS teknolojisi ilavesi, depolanan alann üretim 

sahasna uzaklna ve özelliine göre ilave bir yatrm maliyeti getirmekte ve depolanmasnn 

tad risk, yasal çerçeve yoksunluu sorunlar henüz çözümlenebilmi deildir. 

Yanma sonras CCS teknolojilerinden biri CO 2 ’nin kimyasal çözücüler kullanlarak ayrtrlmas 

dieri ise Oksijen ile Yanma (Oxy-Fuel Combustion) teknolojisidir. Oksijen ile yanma 

teknolojisinde hava yerine oksijen ile yanma salanmakta ve baca gaz içindeki CO 2 daha 

youn olduu için tutulmaya hazr (capture ready) hale gelmektedir. Almanya’da 30 MW termik 

kapasiteli oksijen ile yanma teknolojisine sahip bir demonstrasyon tesisi tamamlanmtr. Bu 

alanda Türkiye’nin 5 ortak ile içinde yer ald bir AB 7.Çerçeve Program Projesi, Soma A 

Santralinin oksijen ile yanar hale dönütürülmesini kapsamakta ve AB Komisyonuna sunulmu 

sonuç beklenmektedir. 

Güney Afrika’da 1950’li yllardan buyana kömürün gazlatrlarak sv yakt ve kimyasallar 

üretilmesi ticari olarak gerçekletirilmektedir. Dorudan svlatrma yöntemi ile ilk ticari tesis 

ise Çin’de iç Moolistan’da 2008 ylnda faaliyete geçmitir. ABD, Avustralya, Kanada, 

Japonya, Almanya bata olmak üzere birçok ülkede bu alanda youn Ar-Ge ve demonstrasyon 

projeleri üzerinde çallmaktadr. 

Son yllarda ülkemizde linyitlerinin gazlatrma yönünden karakterizasyonu ve gazlatrlarak 

sentez gaz, sv yakt, çeitli kimyasallar üretimi konusunda TK Kurumu öncülüünde ve 

çeitli ulusal / uluslar aras aratrma kurumlar ve üniversiteler ibirliinde pilot ölçekli projeler 

balatlmtr. Bu projeler; ilgili kurum ve kurulularn kendi bütçelerinin yan sra DPT, 

TÜBTAK tarafndan desteklenmektedir. 

Ülkemizin en büyük sorunlarndan birisi, enerjide da bamllmzn giderek artmasdr. 

2007 ylnda enerji talebinin karlanmasnda %90 orannda fosil yaktlar kullanlmtr. Fosil 

kaynaklardan doalgaz’da 98%, petrolde %94, kömürde 49% orannda da baml 

durumdayz. Yerli enerji kaynaklarmzdan en fazla kömür kaynana sahip olduumuz ve bu 

kaynaklarmzn daha çok düük kalori ve yüksek nem ve kül içeriine sahip linyitlerden 

olutuu dikkate alndnda kendi kaynaklarmzn özelliklerine uygun verimli, çevre dostu, 

ekonomik temiz kömür teknolojilerinin gelitirilmesi, bu alanda yetimi insan gücü ve finans 

kaynaklarnn artrlmasnn önemi ortaya çkmaktadr. 

40 


3.3.1.4. Kömür thalat 

1990 ylnda 4,6 MTEP olan toplam kömür ithalat, 2007 ylnda 16,1 MTEP’ne ulamtr. Bu 

ithalatn 14,3 MTEP’i (22,9 milyon ton) takömürü olup geri kalan bölümünü ise ikincil kömür 

olarak adlandrlan kok ve petrokok oluturmutur. 2007 ylnda itthal edilen takömürünün 

ortalama AID 6247 kcal/kg dr. Takömürü ithalatnn önemli bölümü elektrik santralar ve 

sanayi sektörü ihtiyacnn karlanmas amacyla yaplmakta olup, 2007 ylnda ithal edilen 

takömürünün yaklak %19’u demir-çelik sanayinde, %18’i elektrik santrallarnda tüketilmitir. 

Doal gaz tüketiminin son yllarda konut sektöründe hzla yaygnlamas nedeniyle snma 

amaçl takömürü ithalat miktarnda art olmamtr. 

35000 

30000 

25000 

(Bin TEP) 

20000 

15000 

10000 

5000 

0 

1990 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Üretim thalat Tüketim 

Grafik 13. Kömür Üretim, thalat ve Tüketimi 

Kaynak:ETKB/APKK/PFD,TK,TTK 

Özellikle çimento sanayi tarafndan petro-kok ithalat yaplmakta olup, 2007 yl ithalat 1,9 

milyon ton olarak gerçeklemitir. Ortalama AID 7700 kcal/kg olan petrokok ithali çimento ve 

baz sanayi sektöründe yerli kömür tüketiminin azalmasna neden olmaktadr. Ayrca gelimi 

ülkelerde kullanlmayan kalsine olmam petrokokun ithali toplum sal açsndan son 

derece zararl emisyonlarn olumasna sebep olmaktadr. Bu sakncasna karn edeer 

kalorili yaktlara göre ucuz olmas nedeniyle kalsine olmam petrokokun ithali 

engellenememektedir. 

3.3.2. PETROL 

Petrol günümüz dünya ekonomi ve siyasetinde tartlmaz bir öneme sahiptir. Kullanm 

alannn yaygnl arz-talep dengesi içinde bu ürüne bamll arttrm ve sonuçta petrol, 

dünyadaki dier enerji kaynaklarndan ayrlarak stratejik bir konuma gelmitir. Üretici ve tüketici 

ülkeler petrolün bu stratejik önemini ksa sürede kavram ve dünyada ekonomik kalknma ve 

büyümede petrolün etkisi daha fazla artmtr. 


3.3.2.1. Enerji Sektöründe Petrolün Yeri 

Türkiye’nin ekonomik kalknmasnda temel ihtiyaçlar arasnda yer alan enerji kaynaklar 

içerisinde petrol, günümüzde yerini ve önemini korumakta ve gelecekte de bunu sürdürecei 

beklenmektedir. Ekonomide üretimden tüketime kadar pek çok sektörde kullanlan petrol ve 

ürünleri, ülke enerji ihtiyacnn çok önemli bir ksmn karlamaktadr. 

2007 yl verilerine göre %30,9 pay ile petrol, enerji tüketimimizde doal gazdan sonra en 

büyük paya sahiptir. Ancak 33 310 bin TEP olan ham petrol ve petrol ürünleri talebimizin 

sadece %6.7 si yerli üretimle ile karlanabilmitir. 

3.3.2.2. Petrol Rezervi 

2007 yl sonu itibariyle teorik hesaplamalara göre; Türkiye’ de 979 milyon ton ham petrol 

rezervi bulunmaktadr. Ancak bu günün koullarna göre toplam rezervin 167 milyon tonu ( 

%17 ) üretilebilir niteliktedir. 

2007 YILI SONU TBARYLE KALAN ÜRETLEBLR PETROL'DE RKETLERN YÜZDE PAYI 

Aladdin & GYP 

1% 

N.V.Turkse Perenco & 

T.P.A.O. 

3% 

Toreador & T.P.A.O. 

0% 

Aladdin & Madison 

(Turkey) Inc. 

2% 

Dier - Others** 

0% 

Aladdin & Trans Med. 

0% 

Petroleum E.M.I. & 

Dorchester 

4% 

Amity Oil & T.P.A.O. 

0% 

N.V.Turkse Perenco 

18% 

T.P.A.O. 

72% 

Grafik 14. 2007 Yl Sonu tibariyle Kalan Üretilebilir Petrol Rezervinde irketlerin Pay 

Kaynak PGM 

TPAO ülkemiz üretilebilir petrol rezervlerinin %72’sine sahiptir. 

3.3.2.3. Petrol Üretimi 

Türkiye’de ham petrolün büyük bir bölümü Güneydou Anadolu bölgesinde üretilmekte olup, 

bir miktar üretim de Trakya bölgesinden elde edilmektedir. Halen üretimde kullanlan 

rezervlerin tükenmesi nedeniyle, yeni rezerv sahalarnn bulunmamas durumunda önümüzdeki 

yllarda üretimin giderek dümesi beklenmektedir. 

Yerli üretimin yaklak % 72’si TPAO, geri kalannn büyük bir ksm N.V.Turkse Perenco, 

Alaaddin Middle East ve Petroleum Exp. Med irketi olmak üzere, dier Türk ve yabanc 

firmalar tarafndan gerçekletirilmektedir.Ülkemizde 2007 yl Aralk sonu itibariyle 41 irket 

364,780 km 2 alanda 391 adet ruhsat alm olup,bunun yars TPAO ve ortak irketlere,dier 

yars ise özel sektöre aittir. 

42 


Petrol tüketiminde ise, ekonomik gelimeye bal olarak sürekli bir yükselme eilimi 

görülmektedir. Türkiye'de ylda yaklak 30 milyon ton civarnda ham petrol tüketilmekte ve bu 

rakamn 2010’da 41 milyon ton’a, 2015’te 50 milyon ton’a 2020’de ise 61 milyon ton’a 

ulaaca tahmin edilmektedir. (ETKB) 

Türkiye’de petrol üretiminin tüketimi karlama oran, yldan yla düme göstererek 1993 ylnda 

% 16 seviyesinden 2007 ylnda % 6,7’ye dümütür. Bu durum petrolde ne denli da baml 

olduumuzu ortaya koymaktadr. 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Üretim(Milyon Ton) 2.749 2.551 2.441 2.375 2.275 2.281 2.175 2134 

% Art -6,38 -7,20 -4,31 -2,70 -4,21 0,02 -4,64 -1,9 

Deer(cari,Milyon$) 487,06 374,84 375,76 426,88 488,68 625,64 823,30 1.081,5 

%Art 47,45 -23,04 0,25 13,60 14,88 28,03 31,59 31,36 

Tüketim(Milyon ton) 32.297 30.936 30.932 31.806 32.922 32.192 32.551 32143 

Üretim/Tüketim %Art % 7,2 8,5 -4,28,2 - 7,9 2,8 7,5 3,5 6,9 -2,2 7,1 1,1 6,7 -1,3 6,6 

Üretim/Tüketim % 

Kaynak:PGM 

8,5 8,2 7,9 7,5 6,9 7,1 6,7 6,6 

Kaynak:PGM 

Tablo 9. Petrol Üretim- Deerleri ve Tüketim 

Türkiye’de petrol üretimi, tüketimin çok az bir bölümünü karlamaktadr.Yerli üretim 1990 

ylndan itibaren düme eilimi göstermi olup,1990’da 3,9 milyon ton’dan 2007’da 2,13 milyon 

ton’a dümütür. 

YILLAR BAZINDA 

YILLAR 

TÜRKYE 

BAZINDA 

HAM 

TÜRKYE 

PETROL 

HAM 

ÜRETM 

PETROL ÜRETM 

5 000 000 

5 000 000 

4 500 000 4 500 000 

4 000 000 4 000 000 

3 500 000 3 500 000 

3 000 000 3 000 000 

M.TON 

2 500 000 

2 000 000 2 000 000 

1 500 000 1 500 000 

1 000 000 

1 000 000 

500 000 

1942-58 1967 

1965 1969 

1967 1971 

1969 1973 

1971 1975 

1973 1977 

1975 1979 

1977 1981 

1979 1983 

1981 

1985 

1987 

1983 

1989 

1985 

1991 

1987 

1993 

1989 

1995 

1991 

1997 

1993 

1999 

1995 

2001 

1997 

2003 

1999 

2005 

2001 


2003 

2005 

M.TON 

2 500 000 

500 000 

1942-58 

1965 

3.3.2.4. Petrol Fiyatlar 

Grafik 15. Türkiye Ham Petrol Üretimi Geliimi 

Grafik 15. Türkiye Ham Petrol Üretimi Geliimi 

Uluslararas Enerji Ajans (IEA) verilerine göre, enflasyona göre ayarlandnda reel petrol 

fiyatlar, 1979 ylndaki ran slam Devrimi’nden bir yl sonra 1980’de 100 dolar/varil ile en 

yüksek seviyeye ulamtr. Ancak daha sonra 20 dolarlara kadar gerileyen petrol fiyatlar 2001 


ylndan sonra yükseli trendine geçmitir. ABD Dolar’nn deerinin düük olmas yannda, en 

büyük tüketiciler ABD ve Çin’in güçlü petrol talebi, 2007 ylnn banda 50 dolarn altnda 

bulunan ham petrol fiyatlarnn yükselmesinde önemli bir rol oynamtr. Irak’a yllardr süren 

ambargo, savan ardndan halen süren çatmalar ve yeterli yatrm olmamas nedeniyle 

petrol endüstrisinden tam verim alamamas da fiyatlarn artmasnda etkili olmaktadr. Ayrca, 

üretici ülkelerde yaanan sorunlar ve özellikle dünya petrolünün 3’te birinden fazlasn üreten 

OPEC’in, fiyat düüünü engellemek için 2006’dan sonra üretimi azaltmaya balamasda petrol 

fiyatlarnn yükselmesini etkileyen nedenler arasnda sralanabilir. Özellikle hzla büyümekte 

olan Çin ve Hindistan ekonomilerinin artan enerji talepleri, petrol arznda yasanan (hava 

kosullar, teknik sorunlar, kaza vb. nedenler ile) dönemsel aksaklklar ve yasanan petrol üreten 

ülkelerdeki siyasal veya terör içerikli gelismeler, basta petrol piyasalar olmak üzere 2007 

ylnda da dünya enerji piyasalarn yönlendirmeye devam etmistir. 

Grafik 16. 2002- 2008 Yllar Arasnda Brent Petrol Fiyat (ABD Dolar/ varil) 

Kaynak:IEA 

Bu ve benzeri etkenlerin bir araya gelmesinin yan sra dünya petrol arz ve talebi arasndaki 

dengenin giderek daha daralmas ve ham petrol talebinin daha yüksek kaliteli petrole dogru 

yönelmesi petrol fiyatlar üzerindeki basky arttrm ve petrol fiyatlarnn varil basna 100 ABD 

Dolar düzeyini asmasna neden olmustur. 

2005 ylnda ortalama varil basna yaklask 54 ABD Dolar, 2006 ylnda varil bana ortalama 

65,1 ABD Dolar olan Brent Ham petrolünün, 2007 ylnda varil bana ortalamas 72,4 ABD 

Dolar olarak gerçeklesmistir. Temmuz 2008 aynda varil bana 144,22 ABD Dolar ile tarihi 

rekoruna ulaan petrol fiyatlar, Austos ayndan itibaren gerilemeye balamtr. Eylül ay ile 

birlikte dünya piyasalarndaki ekonomik krizinde etkisi ile petrol fiyatlar çok hzl bir düü içine 

girmi ve 62 ABD Dolar düzeyine gerilemitir. Petrol fiyatlarnn 2008 yl ilk dokuz ay 

ortalamas varil bana 112,4 ABD Dolar olarak gerçeklemitir. 

3.3.2.5. Türkiye’nin Petrol thalat ve hracat 

Son yllarda Türkiye’de ithal edilen petrol miktar biraz dalgalanma göstermekle birlikte, 

ortalama olarak 23-24 milyon ton dolaynda gerçeklemitir. Petrol talebi fiyatlara kar esnek 

olmayp, ithalat deeri uluslararas petrol fiyatlaryla doru orantl olarak deimektedir. 

Petrol tüketiminin %90’n ithal eden ülkemizin 2000 ylnda 21,1 milyon ton olan ithalat 

2007’de 23,5 milyon ton’a yükselmitir.Geçtiimiz 8 yl içinde petrol ithalat miktar yldan yla az 

44 


miktarda deiim göstermesine ramen, 2000 ylnda 4,2 milyar $ olan petrol ithalat faturasnn 

2007 ‘de 11,8 milyar dolara ulaarak 3’e katlandn görülmektedir. 2008 ylnn ilk 4 aynda 

ise petrol ithalat faturas 15 milyar $’a ulamtr. 

Tablo 10. Ülkeler tibariyle Hampetrol thalat 

Ülkeler Miktar (1000 ton) Pay (%) 

2005 2006 2007 2005 2006 2007 

Iran 6.887 9.121 8.356 29.4 37.9 35.6 

Rusya 7.169 6.871 9.365 30.6 28.6 39.9 

Libya 4.540 4.165 612 19.4 17.3 2.6 

S.Arabistan 3.494 3.354 3.556 14.9 13.9 15.2 

Italya - - 447 - - 1.9 

Suriye 324 - 244 1.4 - 1.0 

Irak 976 552 865 4.2 2.3 3.7 

Toplam 23.390 24.063 23.445 100 100 100 

Kaynak:EPDK Petrol Piyasas Sektör Raporu, 2007 

Tablo 10’da da görüldüü gibi arz kaynak çeitlendirmesi giderek zayflam olup, günümüzde 

en fazla ithalat Rusya ve ran’dan gerçekletirilmektedir. 

Ksa dönemde, petrol fiyatlarnn yüksek seviyede seyretmesine ramen, alternatif kaynaklarn 

kstl olmas ve tama sektörünün henüz baka yakt alternatifi olmad için petrol tüketiminin 

artmas beklenmektedir. 

3.3.2.6. Rafineri ve Datm Faaliyetleri 

Türkiye rafinaj sektöründe 2004 ylna kadar Türkiye Petrol Rafinerileri A. (TÜPRA) ve 

Anadolu Tasfiyehanesi A. (ATA) olmak üzere faaliyet gösteren iki kurulu bulunmaktayd. 

Bunlardan, ham petrol ileme kapasitesi 4.4 milyon ton/yl olan ATA 1962 ylnda Mobil, Shell 

ve BP irketleri tarafndan Mersin'de kurulmutur. TÜPRA kamuya ait rafinerilerin bir irket 

çats altnda toplanmas amacyla 1983 ylnda kurulmutur. zmit, zmir, Krkkale ve Batman 

olmak üzere TÜPRA 'n dört rafinerisi mevcuttur ve rafinerilerde LPG, nafta, benzin, gazya, 

motorin, jet yakt, kalorifer yakt, fuel oil, asfalt, makine ya gibi birçok ürün üretilmektedir. 

TÜPRA 'a ait zmit ve zmir rafinerilerinin, toplam rafinaj kapasitesinin yaklak %70'ini elinde 

bulundurduu görülmektedir. Buna karn Batman rafinerisi, yalnzca %3'lük bir paya sahiptir. 

ATA rafinerisi Türkiye’nin benzin ihtiyacnn yaklak %12’lik ksmn karlamaktayd. Ancak, 

Temmuz 2004 ylnda AB standardlarnda ürün üretimi için gerekli yatrmlar yapmadndan 

kapanm ve tesis sadece büyük bir terminal vazifesi üstlenmitir. ATA Rafinerisinin 

kapatlmas ile Türkiye rafineri kapasitesi TÜPRA’a ait 4 rafineri ile snrl kalmtr. 

4046 sayl Kanun hükümleri çerçevesinde ,Türkiye petrol rafinaj sektörünün en büyük 

temsilcisi olan TÜPRA’n %51 oranndaki hissesi blok olarak ihale yoluyla Koç Grubu 

irketleri ve Shell ortaklna satlmak suretiyle 6 Nisan 2005 tarihinde özelletirilmitir. 

2006 yl sonuna kadar TÜPRA 27,6 milyon ton/yl hampetrol ileme kapasitesi ile 

faaliyetlerini sürdürmütür. TÜPRA 'n EPDK ya yapt bavuru sonucunda TÜPRA'n yeni 

kapasitesi Austos 2007 de 28,1 milyon tona yükseltilmitir. zmir Rafineri kapasitesi 1milyon 

ton artrlarak 11 milyona çkarlrken,zmit Rafineri kapasitesi de 11,5 milyon tondan 11,0 

milyon tona indirilmitir. 


Tablo 11. Rafineri Kapasiteleri 

Rafineri 

leme Kapasitesi 

Milyon ton/yl 

Depolama Kapasitesi 

Milyon nm 3 

zmit Rafinerisi 11 1,95 

zmir Rafinerisi 11 2 

Krkkale Rafinerisi 5 

1,25 

Batman Rafinerisi 1,1 0,222 

Kaynak:TÜPRA 

2007 ylnda , 23,3 milyon tonu ithal olmak üzere toplam 25,6 milyon ton hampetrol ilenmi 

olup, 10,5 milyon tonu zmit, 10,1 milyon tonu zmir, 3,0 milyon tonu Krkkale, 0,7 milyon tonu 

Batman Rafinerilerinde olmak üzere toplam 24 milyon ton satlabilir petrol ürünü üretilmitir. 

Ayrca 2007 yl sonunda zmit Rafinerisi'ne balanan Körfez Petrokimya Tesisleri'nde 59,5 bin 

ton petrokimya ürünü elde edilmitir. 2007 ylnda %91,1 orannda kapasite kullanm 

gerçekletirilmitir. 

3.3.2.7. Petrol Ürünleri Datm 

Türkiye’de faaliyette bulunan toplam 45 datc irketin belli bal irketleri olarak BP, 

DELTA, POA, SHELL&TURCAS, TOTAL,OPET, PETLINE, MOIL, AKPET, ALPET, 

TURKUAZ’ sralayabiliriz.2007 ylnda 15,3 milyon m 3 motorin , 3,3 milyon m 3 benzin, 2,6 

milyon ton fuel oil ve kalorifer sat gerçekletirilmitir. 2006 yl ile mukayese ettiimizde 

benzin tüketiminin %2,9 azald, motorin tüketiminin %8,1 arttn, fuel–oil ve kalorifer yakt 

tüketiminin ise %13,3 azaldn görmekteyiz. 2007 ylnda benzinler, motorinler, gazya, 

kalorifer yakt ve fuel oil’in toplam olarak ifade edilen toplam akaryakt tüketimi 2006 ylna 

göre %2,8 orannda artarak yaklak 18 milyon ton olarak gerçeklemitir. (PETDER 2007 Sektör 

Raporu). 

3.3.2.8. Petrol Stoklar 

Türkiye, üyesi bulunduu Uluslararas Enerji Ajans (IEA) ile aday statüsünde bulunduu 

Avrupa Birlii düzenlemeleri çerçevesinde; piyasada sürekliliin salanmas, kriz veya 

olaanüstü hallerde risklerin önlenmesi amaçlanmaktadr. Bu kapsamda uluslararas 

anlamalar gerei olaanüstü hal petrol stoklar ile ilgili yükümlülüklerin ifas amaçlaryla bir 

önceki yl günlük ortalama kullanmnn içindeki net ithalatn en az doksan günlük miktar kadar 

petrol stou tutulmas gerekmektedir. 

Bu kurululara stok durumuyla ilgili bildirimler, IEA’ya Petrol leri Genel Müdürlüü (PGM) 

tarafndan dorudan, AB’ye ise TÜK kanalyla yaplmaktadr. 

2003 ylnda yürürlüe giren Petrol Piyasas Kanunu Petrol Piyasas Kanunu ile olaanüstü 

durumlar için asgari 90 günlük stok tutulmas hususu düzenlenmitir. Ulusal petrol stou, 

rafineri, akaryakt ve LPG datc lisans sahiplerinin ikmal ettii günlük ortalama ürün 

miktarnn minimum yirmi katn kendi depolarnda veya lisansl depolama tesislerinde topluca 

veya statülerine göre ayr ayr bulundurma yükümlülüü ile salanr. Ayrca, bir tüketim 

tesisinde her bir cins üründen ylda 20.000 ton ve üzeri akaryakt kullanan serbest kullanclar, 

46 


tüketimlerinin onbe günlük ksmn karlayacak miktarda kendi depolarnda stok bulundurmak 

mecburiyetindedir Ulusal petrol stounun tamamlayc ksm rafinericiler tarafndan tutulur ve 

tamamlayc ksmn edinilmesi nedeniyle oluabilecek kaynak ihtiyac, finansman giderleri ve 

bu ksm stoklarn depolama ve idame maliyeti, tüketici fiyatlarna ilâve edilen (Kurul 

tarafndan azami 10 ABD Dolar/ton'a kadar belirlenir.) ve rafinericilerin kullanmnda kalan 

gelirler ile karlanr. 

Türkiyenin AB’ye ilikin yol haritasnda, ilk etapta 2009 yl sonuna kadar Ulusal Petrol Stok 

Ajans’nn kurulmasna yönelik tesis ve bilgi ilem sistemi çalmalarnn tamamlanmas ve 

ajansn kurulu ilemlerinin gerçekletirilmesi hususu yer almaktadr. Bu çerçevede petrol 

piyasasnda arz güvenliinin salanmas amacyla kamu ve özel sektörün elindeki mevcut 

petrol stoklarn düzenlemeye dönük ''Ulusal Petrol Stok Ajans'' kurulmasna ilikin kanun 

tasla çalmalar sürdürülmektedir. 

3.4. HAMPETROL BORU HATLARI 

Gelecek 25 yl içerisinde yaklak %50 orannda artmas beklenen dünya enerji tüketiminin 

büyük bir bölümünün içinde bulunduumuz bölgeden karlanaca öngörülmektedir. Dünya 

petrol ve doal gaz rezervinin yaklak %75’i Orta Dou, Avrupa, Rusya ve Orta Asya 

ülkelerinde bulunmaktadr. Orta Asya’daki rezervler dünya enerji talebini karlamada önemli 

bir alternatif kaynak olarak ortaya çkmaktadr. Türkiye, gerek corafi, gerekse jeopolitik 

konumu ile Orta Dou ve Orta Asya’nn üretiminin dünya pazarlarna ulamasnda hem bir 

köprü hem de bir terminal olma özelliini tamaktadr. 

Batman - Dörtyol Ham Petrol Boru Hatt 

Batman ve çevresinden çkarlan ham petrolü tüketim noktalarna ulatrmak üzere 4 Ocak 

1967 tarihinde Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl tarafndan iletmeye açlan bu hattn 

mülkiyeti, 10 ubat 1984 tarihinde BOTA'a devredilmitir. Yllk tama kapasitesi 3.5 milyon 

ton olan boru hattnn uzunluu ise 511 km.'dir. 2007 ylnda, Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru 

Hatt ile tanan ham petrol miktar 10.147 bin varildir. 

Ceyhan - Krkkale Ham Petrol Boru Hatt 

Krkkale Rafinerisi ham petrol ihtiyacn karlayan bu boru hatt, Türkiye Petrolleri Anonim 

Ortakl'ndan Ekim 1983 tarihinde devralnm olup, Eylül 1986 tarihinde iletmeye açlmtr. 

448 km. uzunluundaki hattn yllk tama kapasitesi ise 5 milyon ton'dur. Ceyhan Deniz 

Terminali'nden balayarak, Krkkale Rafinerisi'nde son bulan boru hatt üzerinde 2 pompa 

istasyonu, 1 pig istasyonu ve 1 adet datm terminali mevcuttur. Ceyhan-Krkkale Ham Petrol 

Boru Hatt ile 2007 ylnda 23.003 bin varil ham petrol tanmtr. 

elmo - Batman Ham Petrol Boru Hatt 

elmo sahasnda üretilen ham petrolü Batman Terminali'ne tayan boru hattnn uzunluu 42 

km. olup, yllk tama kapasitesi 800.000 ton'dur. elmo-Batman Ham Petrol Boru Hatt ile 

2007 ylnda 507 bin varil ham petrol tanmtr. 

Irak-Türkiye HamPetrol Boru Hatt 

Irak - Türkiye Ham Petrol Boru Hatt Sistemi, Irak'n Kerkük ve dier üretim sahalarndan elde 

edilen ham petrolü Ceyhan (Yumurtalk) terminali'ne ulatrmaktadr. 35 milyon ton yllk tama 

kapasitesine sahip bulunan sözkonusu boru hatt, 1976 ylnda iletmeye alnm ve ilk tanker 

yüklemesi 25 Mays 1977'de gerçekletirilmitir. 

1983 ylnda balayp, 1984 ylnda tamamlanan I. Tevsi Projesi ile hattn kapasitesi 46.5 

milyon ton/yl'a yükseltilmitir. I. Boru Hatt'na paralel olan ve 1987 ylnda iletmeye alnan II. 

Boru Hatt ile de yllk tama kapasitesi 70.9 milyon ton'a ulamtr. 


Tablo 12. Irak - Türkiye Ham Petrol Boru Hatt Sistemi 

IRAK TÜRKYE TOPLAM 

I.HAT 345 641 986 km. 

II.HAT 234 656 890 km. 

TOPLAM 579 1.297 1.876 km. 

Kaynak:BOTA 

Körfez Krizi srasnda Birlemi Milletler'in (BM) Irak'a uygulad ambargo nedeniyle Austos 

1990'da iletmeye kapatlan Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hatt, BM'nin 14 Nisan 1995 tarih ve 

986 sayl kararna istinaden, 16 Aralk 1996 tarihinde, snrl petrol sevkiyat için tekrar 

iletmeye alnm olup, altar aylk dönemler itibariyle petrol sevkiyatna devam edilmektedir. 

Birlemi Milletler tarafndan Irak'a verilen izinler dorultusunda 2007 ylnda Irak-Türkiye Ham 

Petrol Boru Hatt ile tanan ham petrol miktar 39,833 bin varildir 

Bakü_Tiflis Ceyhan Hampetrol Boru Hatt 

Hazar Bölgesinde ve özellikle Azerbaycan ACG (Azeri-Çral-Güneli) Projesinden üretilen 

petrolü dünya pazarlarna tamay hedefleyen projede; Bakü’den balayp, Tiflis yaknlarndan 

geçerek, Ceyhan’da sona eren, 42”/46”/34” çapnda, 50 milyon ton/yl kapasiteli, 1.768 km 

uzunluundaki boru hattnn birinci faz inaat 2006 yl ilk yarsnda bitirilerek 3 Haziran 2006 

tarihinde Ceyhan’dan ilk tankerin yüklenmesi gerçekletirilmitir. 

2006 ylnda 57 milyon varil, 2007 ylnda ise 211,2 milyon varil hampetrol tamas 

gerçekletirilmitir. 

3.5. DOAL GAZ 

Ülkemizde petrol ve doal gaz arama ve üretim çalmalar TPAO ve özel sektör tarafndan 

yürütülmektedir. BOTA 15 Austos 1974 tarihinde Irak petrolünün Ceyhan’a tanmasn 

gerçekletirmek üzere, Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl’na (TPAO) Bal Ortaklk olarak 

kurulmutur. 9 ubat 1990 tarih ve 397 sayl Doal Gazn Kullanm ile ilgili Kanun Hükmünde 

Kararname ile doal gazn ithali, datm (ehir içi datm hariç), sat ve 

fiyatlandrlmasnda tekel konumuna getirilen BOTA’n bu konumu, 2 Mays 2001 tarihinde 

yasalaan 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu ile sona ermitir. 

Türkiye’de doalgazn varl 1970 ylnda Hamitabat ve Kumrular doal gaz sahasnda TPAO 

tarafndan yaplan keifle tesbit edilmi ve 1976 ylnda Pnarhisar Çimento Fabrikas’nda 

kullanlmaya balanmtr.1975 ylnda ise Mardin Çamurlu sahasnda bulunan doalgaz, 1982 

ylnda Mardin Çimento Fabrikas’na satlmtr. Böylece ülkemizde ilk defa doal gaz 

kullanmna balanmtr. 18 Eylül 1984 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyet Sosyalist 

Cumhuriyetleri Birlii Hükümeti arasnda doal gaz nakline ilikin bir anlamann imzalanmas 

ile doal gaz ithalat ilk kez ülkemizin gündemine girmitir. Enerji arz kaynaklarnn 

çeitlendirilmesi amacyla 14 ubat 1986’da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii ile 

imzalanan, ylda 6 milyar m³ gaz almna yönelik bir anlama yaplmtr. 

Doalgaz ehiriçi evsel ve ticari olarak ilk kez 1988’de Ankara’da kullanlmaya balanm 1992 

ylnda Istanbul’da, Bursa’da, Eskiehir’de, Izmit’te kullanlmas ile doalgaz pazar 

genilemitir. 2007 yl sonu itibar ile 54 ilde doal gaz kullanlmakta olup 2009 yl sonunda 

doalgazn tüm illerde kullanlmas planlanmaktadr. 

Türkiye’nin doal gaz kullanm 1987’de 735 milyon m 3 olarak gerçeklemi olup,yllar itibariyle 

büyük bir art göstererek 2007 ylnda; 35,8 milyar m 3 ithalat ve 0,893 milyar m 3 yerli üretimle 

36,7 milyar m 3 ’e ulamtr. 

48 


Türkiye’nin üretilebilir kalan Doal Gaz Rezervleri 2007 yl sonu itibar ile 7 373 milyon m 3 dür. 

Bu rezervlerin üretici irketler itibari ile dalm Tablo 13 de verilmektedir. 

Tablo Tablo 13 13 .. 2007 Yl Doal Gaz Rezervleri (milyon (milyon mm 3 ) 3 ) 

Kalan 

Rezervuardaki % Üretilebilir % Kümülatif % Kalan 

irketler 

Rezervuardaki 

Üretilebilir % Kümülatif % Üretilebilir 

irketler 

Gaz (*) Pay Gaz Pay Üretim Pay Üretilebilir 

Gaz (*) Pay Gaz Pay Üretim Pay Gaz 

Gaz 

T.P.A.O. 11 127 49 8 369 49 7 065 74 1 304 

T.P.A.O. 11 127 49 8 369 49 7 065 74 1 304 

N.V.Turkse Perenco 4 654 21 3 258 19 206 2 3 052 

N.V.Turkse Perenco 4 654 21 3 258 19 206 2 3 052 

Amity Oil nt. & 

Amity Oil nt. & 

1 689 7 1 305 8 937 10 367 

T.P.A.O 

1 689 7 1 305 8 937 10 367 

T.P.A.O Thrace Basin 1 939 9 1 786 11 928 10 857 

Thrace Thrace Basin Basin & 

1 939 9 1 786 11 928 10 857 

996 4 888 5 339 4 549 

Thrace Pinnacle Basin Turkey & 

996 4 888 5 339 4 549 

Pinnacle Toreador.& Turkey 

2 197 10 1 318 8 85 1 1 233 

Toreador.& T.P.A.O.&Stratic 

2 197 10 1 318 8 85 1 1 233 

T.P.A.O.&Stratic 

Amity Oil nt. 11 0 11 0 0 11 

Amity Toplam Oil nt. 22 612 11 1000 16 93311 100 0 9 560 100 0 7 373 11 

Toplam (*) spatlanm, muhtemel ve mümkün 22 612 rezervler 100 toplamdr 16 933 100 9 560 100 7 373 

(*) spatlanm, muhtemel ve mümkün rezervler toplamdr 

3.5.1. Doal Gazn Üretimi ve Tüketimi 

2007 ylnda toplam birincil enerji arznn %31,6’sn doal gaz oluturmu, toplam doal gaz 

arznn ise %51,7’si elektrik santrallerinde tüketilmitir. Doal gazn nihai tüketimi de hzla 

artarak 2007 ylnda 36,7 milyar m 3 ’e ulamtr 

Ülkemizde 2007 ylnda toplam 893 milyar m 3 doalgaz üretilmi olup ,bunun %47’sine karlk 

gelen 422 milyar m 3 ’ü TPAO tarafndan gerçekletirilmitir. 

1000 

900 

800 

700 

600 

milyon m3 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Grafik 17. Türkiye Doal Gaz Üretimleri 

Kaynak: PGM 


40000 

35000 

30000 

25000 

milyon m3 20000 

15000 

10000 

5000 

0 

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Grafik 18. Doal Gaz Tüketimi 

Tablo 14. Doal Gaz Üretim ve Tüketim Dengesi (Milyon m 3 ) 

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20 

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

retim 212 182 639 312 378 561 708 897 907 893 

Üretim 212 182 639 312 378 561 708 897 907 893 

halat thalat 3257 3257 6859 14821 16368 1636817326 1732620823 20823 21797 21797 26947 26947 30742 30742 35833 358 

rz Arz 3418 6937 15086 16339 17694 1769421374 21374 22446 22446 27488 27488 31313 31313 36682 366 

antral Santral 2556 3602 9495 10523 10538 12459 12459 12666 12666 15757 15757 17035 17035 20051 200 

Tüketim ç Tüketim ve Kayp ve Kayp 0 99 280 280 246 246 8 8 6 6 6 6 52 52 

hai Nihai Tüketim Tüketim 862 862 3335 5592 5807 5807 6876 6876 8669 8669977297721172511725 14272 14272 15982 159 

Sanayi 813 2341 2314 2913 3962 4792 5385 5882 7044 8022 

anayi 813 2341 2314 2913 3962 4792 5385 5882 7044 802 

Ulatrma 1 4 4 4 4 4 5 5 201 

atrma 4 4 4 4 4 5 5 201 

Konut ve Hizm. 49 993 3274 2890 2910 3873 4383 5838 7223 7751 

onut ve Hizm. 49 993 3274 2890 2910 3873 4383 5838 7223 775 

Kaynak: ETKB/APKK/PFD, BOTA, TPAO 

Ülkemizde toplam birincil enerji tüketiminde 2006 ylnda %28,5 olan doal gazn pay 2007 

ylnda %31,56 olarak gerçeklemitir. 

2007 ylnda ülkemizde 35,8 milyar m 3 ‘ü ithalat, 0,9 milyar m 3 ’ü yerli üretim olmak üzere 

toplam 36,7 milyar m 3 doal gaz tüketilmitir. 

50 


Türkiye’de doalgaz arlkl olarak elektrik üretiminde kullanlmaktadr.Sanayide gerçekleen 

yüksek kapasite kullanm oranlar ve yeni yatrmlar ve buna bal olarak artan elektrik talebi, 

sanayi ve elektrik santrallerinde tüketilen doalgaz miktarlarn ciddi oranlarda artrmaya 

devam etmektedir. Ayrca, doalgaz iletim ve datm alarnn yaygnlamasyla konut 

kesiminde de ciddi talep art meydana gelmitir. 

Tablo 15. Yllar tibaryla BOTA Doal Gaz Sat Miktarlar (Milyon m 3 ) 

Elektrik Gübre Konut Sanayi 

Toplam 

2003 13.513 469 3.944 3.012 20.938 

2004 13.226 528 4.463 3.892 22.108 

2005 15.435 594 5.843 4.993 26.865 

2006 16.642 157 7.259 6.435 30.493 

2007 19.658 - 7.836 7.569 35.064 

2008 20.013 27 8.033 7.951 36.024 

2007 ylnda ulusal doalgaz tüketiminin;%56’s elektrik üretiminde, %22’si konutlarda 

gerçeklemi olup, kalan %22’side sanayide kullanlmtr( Grafik 19). 

Sanayi 

22% 

Konut 

22% 

Gübre 

0% 

Elektrik 

56% 

Grafik 19. Doal Gaz Tüketiminin Sektörel Dalm,2008 

Kaynak: BOTA 

Elektrik üretimininde doal gazn pay yllar içinde artarak 2007 ylnda % 49.6’ya ulamtr. 

Doal gaz Avrupa’da elektrik üretiminde doal gaz kullanmnda ilk üç sray % 57,7 ile 

Hollanda , % 49,1 ile talya ve Türkiye paylamaktadr. Hollanda doal gaz satmaktadr ve 

talya ihtiyacnn neredeyse üçte birini kendisi üretmektedir. Türkiye ise 2007 ylnda ihtiyacnn 

sadece %2.4 ünü üretebilmitir. thal bir enerji kayna olan doal gazn elektrik enerjisi 

üretimi içindeki paynn bu denli yükselmesi rasyonel deildir ve enerji güvenlii açsndan 

sakncaldr. 

3.5.3. Doal Gaz ve LNG thalat 

Türkiye doal gaz esas olarak Rusya, Iran ve Azerbeycan’dan boru hatlaryla,Cezayir ve 

Nijerya’dan svlatrlm (LNG)olarak deniz yoluyla satn almaktadr. Ayrca Msr ve 

Türkmenistan ile doalgaz temini için anlamalar yapmtr. 


2007 yl sonu itibariyle Rusya Federasyonu'ndan ;13,8 Milyar cm³ , Mavi Akm kapsamnda 

9,3 Milyar m³, Nijerya'dan; 1,4 Milyar cm³ ve Cezayir'den; 4.2 Milyar cm³ ve ran'dan 6,1 Milyar 

cm³ olmak üzere, toplam 36,5 Milyar cm³ doal gaz ithal edilmi olup, doal gaz sat miktar 

35 Milyar Cm³ olmutur. 1987 ylnda Rusya Federasyonu ile balatlan ilk anlamay doal 

gazn tüketiminin artmasna paralel olarak Rusya Mavi Akm, ran boru hatt ile Cezayir ve 

Nijerya ile LNG anlamalar takip etmitir. 1998 ylnda LNG ithalatnn toplam doal gaz 

ithalat içinde %36 olan pay 2007 ylnda %16’ya dümütür. 

Nijerya 

4% 

Azerbaycan 

4% 

Cezayir 

12% 

Spot LNG 

0% 

Rusya 

Fedarasyonu 

37% 

ran 

17% 

Rusya Fed. Mavi 

Akm 

26% 

Grafik 20. 2007 Yl Doal Gaz thalatnn Ülkelere göre Dalm 

Tablo 16. BOTA Doal Gaz ve LNG Alm Miktarlar 

(Milyon m3) 

Yllar 

Rusya 

Federas Rusya ran 

Rusya 

Rusya Fed. Azerbaycan Nijerya Cezayir Spot Toplam 

Yllar yonu Federas ran Mavi Fed. Azerbaycan Nijerya Cezayir Spot LNG Toplam 

yonu 

Akm Mavi 

LNG 

2003 11.422 3.520 1.252 Akm - 1.126 3.867 - 21.188 

2003 11.422 3.520 1.252 - 1.126 3.867 - 21.188 

2004 11.106 3.558 3.238 1.034 3.237 - 22.174 

2004 11.106 3.558 3.238 - 1.034 3.237 - 22.174 

2005 

2005 

12.857 

12.857 

4.322 

4.322 

4.969 

4.969 - 1.030 

1.030 

3.851 

3.851 

- 

- 

27.028 

27.028 

2006 2006 12.246 12.246 5.691 5.691 7.403 7.403 - 1.118 1.118 4.203 4.203 80 80 30.741 30.741 

2007 2007 13.799 13.799 6.158 6.158 9.346 1.279 1.420 1.420 4.277 4.277 170 17036.45036.450 

2008* 2008* 11.170 11.170 3.370 8.258 3.820 958 958 3.553 3.553 339 33931.46931.469 

* Ekim itibariyle 

Kaynak * Ekim : BOTAS itibariyle 

Kaynak : BOTAS 

Türkiye’de doal gaz tüketim tahminlerine göre;tüketimin 2010 ylnda 42.6 milyar m³; 2015 

ylnda 56 milyar m³ ,2020 ylnda 59.3 milyar m 3 mertebesine ulamas beklenmektedir. 

Sözkonusu tüketim tahminleri Bota’n kontrata bal almlar ile karlatrldnda 2011 

ylndan itibaren açk olaca görülmektedir. 

52 


Tablo 17 . Doal Gaz ve LNG Alm Anlamalar 

Miktar Miktar 

Tahmini 

Mevcut Mevcut 

(Plato) (Plato) 

Süre 

Biti yl 

Anlamalar (Milyar (Milyar 

mzalanma Tarihi 

(Yl) 

Durumu 

mm 3 /yl) /yl) 

Rus. Rus. Fed. Fed. (Bat) (Bat) 6 6 14 14 ubat 1986 25 25 2011 Devrede 

Cezayir (LNG) (LNG) 4 4 14 14 Nisan 1988 20 20 2013 Devrede 

Nijerya (LNG) 1.2 1.2 99 Kasm 1995 22 2020 Devrede 

ran ran 10 10 88 Austos 1996 25 2025 Devrede 

Rus. Rus. Fed. Fed. 

2028 

16 16 15 15 Aralk 1997 25 

(Karadeniz) 

Devrede 

Rus. Rus. Fed. Fed. (Bat) 8 8 18 18 ubat 1998 23 2021 Devrede 

Türkmenistan 16 16 21 21 Mays 1999 30 Belirsiz 

Azerbaycan 6.6 6.6 12 12 Mart 2001 15 2007 Devrede 



Tablo 18 . Kontrata Balanm Arz Miktarlar (Milyon m 3 ) 

Yllar 

Yllar 

2007 2008 2009 2010 2015 2020 

2007 2008 2009 2010 2015 2020 

Rusya 

Rusya 

Federasyonu 

Federasyonu 

6000 

6000 

6000 

6000 

6000 

6000 6000 

6000 

0 

0 

0 

0 

1. LNG(M.Erelisi) 

1. LNG(M.Erelisi) 4444 4444 4444 0 0 

Cezayir 

4444 4444 4444 4444 0 0 

Cezayir 

1. 1. LNG(M.Erelisi) 1338 1338 1338 

Nijerya 

1338 1338 1338 1338 1338 1338 

Nijerya 

ran ran 9556 9556 9556 9556 9556 9556 9556 

Rusya Rusya Fed. Fed. 

(lave)(Bat) 

8000 8000 8000 8000 8000 8000 8000 

Rusya Fed. Fed. 

(Karadeniz Hatt) 

10000 12000 14000 16000 16000 16000 

Türkmenistan (*) (*) 00 0 0 0 00 0 0 

Azerbaycan (**) (**) 2000 3000 5000 6600 6600 6600 6600 

Toplam Toplam Arz Arz (Sm (Sm 3 ) 3 ) 40638 40638 43587 47519 51058 40791 40791 40791 40791 

(*)Doal gaz alm belirsizliini korumaktadr. 

(*)Doal gaz alm belirsizliini korumaktadr. 

(**) Yllk kontrat miktarlar gaz teslimatlarnn balangç tarihine göre deiebilecektir. 

(**) Yllk kontrat miktarlar gaz teslimatlarnn balangç tarihine göre deiebilecektir. 

Kaynak: 

Kaynak: 

BOTA 

BOTA 

Tablo 19. Doal Gaz Talep Tahmin ve Doal Gaz hracat Miktarlar 

(Milyon Sm³) 

2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 

Türkiye Doal Gaz 

Talep Miktarlar 

37.533 40.903 43.806 56.183 65.867 70.546 76.378 

Doal Gaz hracat 

Miktarlar(Yunanistan) 

492 737 737 737 737 0 0 

Toplam Doal Gaz 

Talep Miktarlar 

38.025 41.640 44.543 56.920 66.604 70.546 76.378 

Kaynak: BOTA 


3.5.4. Doal Gaz Depolar 

Enerji tüketiminde doal gaza, doal gazda da büyük ölçüde Rusya’ya baml hale gelen 

Türkiye, acil ihtiyaçta devreye girecek Kuzey Marmara ve Deirmenköy depolama tesislerine 

sahiptir. Kuzey Marmara ve Deirmenköy Yeralt Doal Gaz Depolama Projesi TPAO ile 

BOTA arasnda imzalanan 21 Temmuz 1999 tarihli anlama kapsamnda 13 Nisan 2007 

tarihi itibariyle tesislerde ticari operasyon niteliinde enjeksiyon çalmalarna balanm ve 

Kasm 2007 tarihine kadar enjeksiyon aktiviteleri devam ettirilmitir. Kasm 2007 itibariyle ise 

depolanan gazn geri üretimine balanmtr. Tesislerden mevcut kapasiteleri dahilinde azami 

12 milyon Sm 3 /gün enjeksiyon ve 15 milyon Sm 3 /gün geri üretim yaplabilmektedir. 

Böylece, TPAO tarafndan iletilecek olan ve toplam 1,6 milyar m3 gaz depolama kapasitesine 

sahip, Türkiye’nin biri denizde, dieri karada ilk yeralt gaz depolama projesi gerçekletirilmitir. 

2001 ylnda yürürlüe giren Doal Gaz Piyasas Kanunu’nda doal gaz depolama gereklilii 

de yer almaktadr. Gelimi ülkelerde yllk tüketimin en az % 10’unun depoland, baz 

ülkelerde ise bu orann %20-25 lere ulat göz önüne alndnda, günümüzde asgari 2,5 

milyar m 3 ’lük doal gaz deposuna ihtiyacmz olduu söylenebilir. Bu itibarla ülkede halen 

hemen hemen tamam ithal edilen doal gazn, mevsimsel, günlük ve saatlik taleplerini 

düzenlemek ve önümüzdeki yllarda ortaya çkacak olan doal gaz arz açna çözüm getirmek 

üzere bir dier depolama projesi olan ve ylda, 1,5 milyar m 3 doal gaz depolama kapasitesine 

sahip olacak Tuz Gölü Depolama Projesi de gündemdedir. Proje, Dünya Bankas’ndan temin 

edilen 325 milyon dolarlk krediyle gerçekletirilecektir. Öte yandan TPAO mevcut Silivri Doal 

Gaz Depolma Tesisinin kapasitesini 3 milyar m3/yl çkarmaya yönelik yatrm planlar 

yapmaktadr. 

Svlatrlm Doal Gaz (LNG) thal Terminali 

Türkiye de dier baz doalgaz ithal eden ülkeler gibi doalgaz arz kaynaklarnn 

çeitlendirilmesi, arz güvenliinin ve arz esnekliinin arttrlmas için hem baz yük tesisi olarak 

çaltrmak hem de ihtiyaç duyulduunda pik düürücü olarak devreye sokulmak üzere 

Marmara Erelisi’ne, platoda 5.5 milyar m 3 doalgaz verebilen tesislerini 1990-1995 yllar 

arasnda ina etmitir. 

Depolama tesisine -161 C 0 deki sv doal gaz, deniz yolundan kreojenik tankl tankerlerle 

gelmekte ve terminaldeki her biri 85.000m 3 hacimli 3 adet küresel tankta muhafaza edilmekte 

ve Bota Ana letim Hattna buharlatrldktan sonra saatte 685.000 m 3 debi ile baslmaktadr. 

Sistemin kapasitesi halen yllk 5.2 milyar m 3 dür. Tesislere alm anlamalar uyarnca Cezayir 

ve Nijerya dan ikmal yaplmaktadr. 

Yeni bir LNG tesisi de zmir Aliaa’da özel sektörce 2004 ylnda bitirilmi olup 10 milyar m 3 

doal gaz gazlatrma kapasitesindedir. 

3.6. DOAL GAZ BORU HATLARI 

Türkiye,enerji uzmanlar tarafndan dünyann en hzl gelien on pazarndan biri olarak 

gösterilmektedir. Ekonomik büyüme ve snrl doal kaynaklar,ülkemizin enerji ithali gereksimini 

arttrmaktadr. Türkiye stratejik konumu gerei Ortadou ve Hazar Denizi doalgaz üretim 

alanlar ile Avrupa tüketim pazar arasnda köprüdür. 2007 yl sonu itibariyle 

Türkiye’de(uluslararas ve yerel) boru hatt uzunluu toplam 9798 km.’ye ulamtr. 

Uluslararas Boru Hatlar 

Doal gaz tüketimi, talebi ve ticaretinin 2020 ylna kadar hzla genileyecei beklenmektedir. 

Türkiye dou-bat koridoru ile tamamlayc nitelikteki güney-kuzey-bat koridorlar ile petrol ve 

doal gazda etkin bir enerji terminali olma potansiyeline sahiptir. Jeopolitik açdan Türkiye'nin 

boru hatlar için stratejik bir geçi ülkesi ve ayn zamanda dinamik ve gelimekte olan 

54 


ekonomisiyle büyük bir enerji pazar olmas, Türkiye'ye Dou-Bat ve Kuzey-Güney enerji 

koridorlarnda Akdeniz Ceyhan petrol ve LNG ihraç tesisleriyle bir terminal olma imkan da 

vermektedir. 

Harita 1. Dou Bat Enerji Koridorunu Oluturan Petrol ve Doal Gaz Boru Hatlar 

Bu kapsamda gelitirilen belli bal projeler aada özetlenmitir. 

Rusya Federasyonu - Türkiye Doal Gaz Boru Hatt (Rusya Bat) 

1984 ylnda imzalanan anlama ile Rusya Federasyonu-Türkiye Bat Doal Gaz Boru Hatt, 

ülkemize Bulgaristan snrndaki Malkoçlar'dan girmekte ve Hamitabat, Ambarl, stanbul, zmit, 

Bursa, Eskiehir güzergahn takip ederek Ankaraya ulamaktadr. 36 inc çapnda ve 75 bar 

iletme basnca göre dizayn edilen 842 km. uzunluundaki bu boru hatt üzerinde Krklareli, 

Pendik, Eskiehir, Ambarl ve Bursa'da kompresör istasyonlar, Malkoçlar'da ana ölçüm 

istasyonu ve pig tesisine sahip bulunmaktadr. ki yerde iki adet 30 inçlik boru hatt ile Marmara 

denizini geçen boru hattndan 1987 ylndan itibaren doal gaz kullanmaya balyan 

Türkiye’de, platoda 4.5 milyar m 3 doal gaz alm, müteakip senelerde 6 milyar m 3 ’e 

yükseltilmitir. Takip eden yllarda doal gazn ülke sathna yaygnlatrlmas projesi 

kapsamnda muhtelif branman hatlar ile iletim hatlar ina edilerek stanbul ve Ankara’dan 

sonra ilk etapta Bursa, Eskiehir, Adapazar ve zmit’e gaz verilmitir. Bugün EPDK tarafndan 

ihale edilen projelerle çounluu l olan toplam 53 yerleim biriminde ana hattan branman 

iletim ana boru hatlar, basnç düürme ve ölçme istasyonlar ile HDPE ile datm ebekeleri 

ina edilmektedir. Doal gazn elektrik enerjisinde youn kullanm ile artan talebi karlamak 

üzere Rusya ile ilave bir anlama sonucu bugün Bat hattndan alnacak arz kapasitesi 14 5 

milyar m 3 ’e yükseltilmi ve bir yandan Balkesir ve zmir’e ulalrken dier yandan 

Çanakkale’ye gidilmitir. 


an-Türkiye Doalgaz Boru Hatt 

1998 ylnda imzalanan ve ylda 10 milyar m 3 doal gaz almn öngören anlamaya dayanarak 

Doubayazt ‘tan Ankara’ya kadar uzanan 48-40 inç çapnda ve toplam 850 km uzunluunda 

bir boru hatt olup 2001-2003 yllar arasnda ina edilerek hizmete verilmitir. 

Bu boru hattndan güney branman Seydiehir, Konya, Isparta üzerinden Afyon, Denizli 

tarikiyle Aydn’a giderken dier yandan da Antalyaya uzanmtr. Güney illeri beslemek 

amacyla bu ana hattan Sivas’ta alnan branmanla, Malatya, Mara, Gaziantep, Adana, 

Mersin ve civarna doal gaz verilmitir. Boru hatt üzerinde birisi müesses dierleri ina 

halinde 2 kompresör istasyonu ile gaz basnçlandrlacak ve böylece Orta Karadeniz bölgesi 

Giresun, Trabzon, Ordu, Gümühane ve Bayburt illerine de doal gaz verilmesi salanacaktr. 

Bu bölgelerdeki yapm çalmalar büyük bir hzla devam etmektedir. 

Öte yanda, ran’n Basra Körfezindeki Pars doal gaz sahalarnn bir bölümünde Türkiye’nin 

TPAO eliyle üretim tesisleri kurmas, ylda 20 milyar m3 gaz çkarmas ve bu gazn bir 

bölümünün Türkiye’nin ihtiyaçlar için kullanlmas ve büyük bir bölümünün Avrupa’ya ihracna 

yönelik olarak Türkiye ile ran arasnda görümeler sürmektedir. Bu yatrmn tutar yaklak 3 

milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Gerçeklemesi halinde bu proje, Nabucco boru hatt 

için de önemli bir gaz arz kayna oluturacaktr. Son olarak gündeme gelen yeni bir proje, ran 

gaznn Selanik (Yunanistan), Arnavutluk, Adriyatik Deniz Geçii üzerinden talya’ya 

ulamasn öngören sviçreli EGL firmasnn destekledii Trans Adriyatik Boru Hatt projesidir 

(TransAdriatic Pipeline-TAP). 

Azerbaycan ahdenizi -Türkiye Doalgaz Boru Hatt 

Bu proje Azerbaycan'n Hazar Denizi içindeki ah Denizi lokasyonunda 1 trilyon m³ olarak 

tahmin edilen doal gaz rezervini Türkiye'ye ulatrmay amaçlamaktadr. Türkiye-Azerbaycan 

ve Gürcistan arasnda 12 Mart 2001 tarihinde imzalanan proje, ilk etapta 2 milyar m³ ve ikinci 

etapta 6,6 milyar m³ kapasiteli olarak planlanmtr. Hattn balant noktas olan Erzurum'a 225 

km'lik bir hat ina edilmi ve 3 Temmuz 2007 tarihinde ilk sevkyat Erzurum'a ulamtr. 

Harita 2. Azerbaycan ahdenizi -Türkiye Doalgaz Boru Hatt 

Bu proje sadece Türkiye’nin yurtiçi gaz talebinin karlanmas açsndan deil, Avrupa 

Birlii’nin hzla artan gaz ihtiyacnn bir ksmnn karlanmas açsndan da önem tamaktadr. 

Bu proje iki büyük projenin (Nabucco ve Trans-Hazar) gerçekleme ihtimalini artrmtr. 

56 


Mavi Akm Doalgaz Boru Hatt (Rusya Dou) 

Mavi Akm projesi, Ankara ile Moskova arasnda 1997 ylnda imzalanan anlamaya göre, 25 

yl süreyle, Türkiye’nin Rusya’dan ylda 16 milyar metre küp doalgaz satn almasn 

öngörmektedir. 

Harita 3. Mavi Akm Projesi 

Mavi Akm Rusya'dan Türkiye'ye doal gaz nakletmek için Karadeniz geçili büyük boru 

hattdr. Boru hatt merkezi Hollanda olan Rus Gazprom ve talyan ENI ortaklyla kurulan 

Blue Stream Pipeline B.V. tarafndan ina edilmitir. Gazprom boru hattnn Rus topraklarnda 

kalan bölümünün iletmesini üstenmi olup Türk topraklarnda bulunan bölümün iletmesi ise 

Türk enerji irketi BOTA tarafndan gerçekletirilmektedir. Mavi Akm hattnn uzunluu 1200 

kilometredir. Bunun yaklak 380 kilometresi, Karadeniz’in altndan geçmektedir ve Deniz 

altndaki boru hatt, 2.140 metre derinlikle, yeryüzünün en derindeki boru hattdr . Hattn 

yapmn, talyan EN irketi gerçekletirmitir. 

Yllk 16 milyar metre küp kapasiteli boru hattndan Türkiye, 2002 yl sonundan bu yana gaz 

almaktadr. 

Türkiye-Yunanistan Doalgaz Boru Hatt 

Bu hat, Bursa Karacabey mevkiinde bat ana hattndan 30 inç çapnda bir boru ile 

balandktan sonra Çanakkale boazn 17 km’lik bir geçi sonras toplam karada 197 km kat 

ederek Yunan snrna varmakta ve oradan Gümülcine’ye uzanmaktadr. lk yllarda 0.75 milyar 

m 3 gaz nakledecek hat önümüzdeki yllarda Adriyatik üzerinden talya’ya uzatlarak 7 milyar m 3 

doal gaz beslemesi ile Avrupa Birliine alternatif bir arz kayna olma özelliini kazanacaktr. 

Halen bir miktar arz fazlaln da amorti edebilir mahiyette olan boru hatt, 2007 yl itibariyle 

Yunanistan’a doal gaz sevkine balamtr. 

Msr-Türkiye Doal Gaz Boru Hatt Projesi 

Doal gaz arz kaynaklarnn çeitlendirilmesi ve doal gaz açnn bir ksmnn da Msr’dan 

salanacak gaz ile karlanmas amacyla Msr-Türkiye Doal Gaz Boru Hatt Projesi 

gerçekletirilmitir. Proje kapsamna 17 Mart 2004’te Msr ile Türkiye arasnda Msr Doal 

Gaz irketi EGAS ile BOTA’n yer ald Türkiye’ye gaz ithalat ve Avrupa’ya gaz iletimi 

hususlarna ilikin çerçeve anlamas imzalanmtr. Söz konusu anlamaya göre Msr’n 

Türkiye’ye ylda 2-4 milyar m 3 ;Türkiye üzerinden Avrupa pazarlarna ise 2-6 milyar m 3 gaz 

ihraç etmesi öngörülmütür. 


Irak- Türkiye Doal Gaz Boru Hatt Projesi 

Proje; Irak'ta bulunan doal gaz sahalarnn gelitirilerek, üretilecek olan gazn bir boru hatt ile 

Türkiye'ye getirilmesi amac ile gelitirilmitir. TPAO-TEKFEN-BOTA irketlerince oluturulan 

bir grup tarafndan yaplan çalmalar neticesinde 1996 ylnda Ankara’da, T.C. Enerji ve Tabii 

Kaynaklar Bakanl ile Irak Cumhuriyeti Petrol Bakanl arasnda imzalanan anlamalar ile 

proje balatlmtr. Irak’n Kuzey Dousu’nda yer alan doal gaz sahalarn kapsayan Proje, 

saha gelitirme, üretim, gaz ileme ve boru hatt yapm ilemlerinden oluan “entegre” bir 

projedir. Bu proje ile Irak’n be sahasnda üretilecek yllk 10 Milyar m 3 gazn bir boru hattyla 

Türkiye’ye tanmas amaçlanmaktadr. 

Birlemi Milletler (BM) yaptrmlar nedeniyle Proje’nin gerçeklemesine yönelik 

hedeflerimizde birtakm gecikmeler meydana gelmi, yatrm aamasna geçilememi ve bu 

nedenle görümeler kesintiye uramtr. 

Trans-Hazar Doal Gaz Boru Hatt Projesi: 

1998 tarihinde, Türkiye ve Türkmenistan Devlet Bakanlar tarafndan Hazar geçili 

Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doal Gaz Boru Hatt Projesi'nin gerçekletirilmesine yönelik bir 

Çerçeve Anlamas imzalanmtr. Anlama’ya göre; 30 Milyar m 3 Türkmen gaznn 16 Milyar 

m 3 'ü Türkiye'ye, 14 Milyar m 3 'ü Avrupa'ya tanacaktr. Boru hatt uzunluu 1641 km olarak 

öngörülmekte ve 3–4 milyar dolara mal olmas beklenmektedir. 

21 Mays 1999 tarihinde, BOTA ve Türkmenistan hidrokarbon kaynaklarnn kullanm için 

Türkmenistan Devlet Bakan nezdinde yetkilendirilmi mercii arasnda, 16 Milyar m 3 doal gaz 

alm için 30 yl süreli Doal Gaz Alm-Satm Anlamas imzalanmtr. 

Harita 4. Trans-Hazar Doal Gaz Boru Hatt 

Ancak bu projenin önündeki en önemli engel Hazar'n hukuki statüsü sorunudur 

Nabuco Doal Gaz Boru Hatt 

Ortadou ve Hazar Bölgesi doal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarna balamay öngören 

Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doal Gaz Boru Hatt (Nabucco) ile ilk 

etapta güzergah üzerindeki ülkelerin gaz ihtiyacnn karlanmas, takip eden yllarda ise 

Avusturya'nn Avrupa'da önemli bir doal gaz datm noktas olma özelliinden de 

faydalanlarak dier ülkelerin gaz taleplerindeki gelimelere göre Bat Avrupa'ya ulalmas 

58 


amaçlanmaktadr. Yaklak uzunluunun 3.300 km, kapasitesinin ise 25,5-31 milyar m 3 /yl 

olmas, 2012 ylnda ilk kapasite ile devreye alnmas planlanmaktadr. 

Boru hatt güzergahnn planlanan yaklak uzunluu u ekildedir :Toplam Nabucco Boru Hatt 

Uzunluu ,Besleme Hatlar Hariç-Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Avusturya ): 2.841 km ve 

Besleme Hatlar- Gürcistan snr-Horasan ve ran snr - Horasan Dahil: 3.282 km dir. 

Türkiyedeki boru uzunluu 1.998 km dir. 

Mevcut artlara bakldnda, Azerbaycan ah Deniz, Türkmenistan ve dier Trans-Hazar 

kaynaklar ile ran gaznn tanmas öngörülmektedir. Uzun vadede Irak ve Suriye üzerinden 

Msr gaz kayna bata olmak üzere dier çevreleyen kaynaklardan da gaz tanmas 

planlanmaktadr. 

Harita 5. Nabucco Projesinin Güzergah ve Termin Program 

Bu hattn Erzurum (BTE) ve Türkiye-ran doal gaz hattyla beslenecei düünülmektedir. 

bununla birlikte, düünce aamasnda olan Trans-Kafkas Doal gaz hattyla da birletirilmesi 

olasl da mevcuttur. Ayrca Nabucco hatt, AB'nin Trans-Avrupa Enerji hattnn bir parças 

olarak da öngörülmektedir. Nabucco projesinin yürütülmesi için BOTA (Türkiye), OMV 

(Avusturya), MOL (Macaristan), Transgaz (Romanya), Bulgargaz (Bulgaristan) arasnda 

Nabucco Uluslararas Gas Hatt (Nabucco Gas Pipeline International GmbH) itiraki % 20 

ortaklkla 2004'te Viyana'da kurulmutur. Ortakla son olarak Alman RWE firma katlm olup, 

Gaz de France gibi yeni katlma istekleri de olmaktadr. 

3.7. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI 

Ülkemiz, yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar ile enerji ihtiyacnn önemli bir ksmn 

karlayabilecek bir potansiyele sahip olmasna karn henüz bu kaynaklar mecut potansiyelin 

çok altnda deerlendirilmektedir. 

Türkiye önemli miktarda yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyeline sahiptir. Hidrolik, rüzgar, 

jeotermal, güne ve biyokütle ülkemizin kullanlan ve kullanlma potansiyeli yüksek yenilenebilir 


enerji kaynaklardr ve kömürden sonra enerji üretimi için ikinci büyük yerli kaynaktr. 2007 

ylnda yenilenebilir enerji kaynaklarndan üretilen enerji miktar 8,47 MTEP mertebesindedir. 

Bu toplam birincil enerji arzmzn yaklak % 8 ine karlk gelmektedir. 

Ülkemiz yenilenebilir enerji arz arlkl olarak hidrolik kaynaklar ve biyokütleden (odun, bitki ve 

hayvan artklar) üretilmektedir. Biyokütlenin pay yenilenebilir enerji arzmzn % 47 sini 

oluturmaktadr. Bu orann tamamna yakn ticari olmayan yaktlardan olan ve konut 

stlmasnda kullanlan odun ve hayvan artklardr. Geri kalan yenilenebilir enerji arz ise arlkl 

olarak hidrolik kayanaklardan elde edilmektedir. imdilik rüzgar ve güne enerjilerinin pay çok küçük 

olsa bile yakn gelecekte hzla artmas beklenmektedir. Ülkemizde büyük potansiyele sahip 

jeotermal, rüzgar ve güne gibi yerli kaynaklarmz imdiye kadar sistematik olarak 

gelitirilmemitir. 2007 ylnda bu üç kaynamzn toplam birincil enerji arz içindeki pay 

sadece %1.5-2 civarndadr. 

D.Gaz 

33% 

Odun+ 

Artklar 

4% 

Petrol 

31% 

T.Kömürü 

14% 

Yenilenebilir 

Kaynaklar 

8% 

8.47 

MTEP 

Hidrolik+ 

Jeotermal 

3% 

Bioyaktlar 

0.% 

Rüzgar 

0.% 

P.kok 

1% 

Linyit 

13% 

Dier Is+ 

Jeotermal Is 

1% 

Güne 

0.% 

Grafik 21. Yenilenebilir Enerji Tüketiminin Birincil Enerji Tüketimindeki Pay 

Kaynak: ETKB 

Bu kaynaklarmzn kullanmnn hzla gelitirilmesi beklentisine karn 2030 ylnda bile birincil 

enerji arzmza ancak %5 orannda bir katk yapmas söz konusu olacaktr. Son yllarda elektrik 

üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynda ciddi bir art görülmemektedir. 

TWh 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

Elektrik Enerjisi 

Yenilenebilir Elektrik 

1990 1995 2000 2005 2006 2007 

60 


Hidro+ 

Jeotermal 

19% 

Rüzgar 

0 .% 

Ta Kömürü 

8% 

Linyit 

20% 

Doal Gaz 

50% 

Petrol 

3% 

Grafik 23. Elektrik Üretiminde Kaynaklarn Pay 

Elektrik enerjisi üretiminde yenilenebilir enerjinin pay 2006 ylnda %26 mertebesinde olmu 

ancak bu pay 2007 ylnda % 19 mertebesine gerilemitir. Ancak Elektrik enerjisi kurulu güç 

elektrik üretiminin geliiminde yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn hzla artrlmas 

beklenmektedir. Bu konuda yaplan öngörüler aadaki tabloda özetlenmitir. 

Tablo 20. Yenilenebilir Enerji Arz Projeksiyonu-MW 

2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam 

Hidro 121,4 578 2.396 2.633 1.354 1.134 8216 

Rüzgar 483 361 1.041 1.885 3770 

Geotermal 45 7,5 9,5 62 124 

Bio-kütle 8 

Güne 10 10 

Kaynak:EE 

TOPLAM 12.110 

2020 ylnda 15 000 MW hidro ve 10 000 MW rüzgar ve güne kurulu gücünün ulusal 

ebekeye balanmas hedeflenmektedir. thalat bamlln azaltabilmek, enerji arz 

güvenliini salayabilmek ve sera gaz salnmlarn düürebilmek için ülke enerji dengesinde 

yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn artrlmasna önem verilmelidir. 

Ülkemiz açsndan yenilenebilir enerji kaynaklarnn ulam olduu potansiyel, içinde 

bulunulan enerji darboaznn almas, ithal kaynaklara olan bamlln azaltlmas ve döviz 

kaybnn önlenmesi için önemli bir kaynaktr. 

Özellikle güne, jeotermal ve rüzgar kaynaklarndan enerji elde etmek için gerekli üretim ve 

ekipmanlarn büyük bir çounluunun ülkemizde üretimi imkan vardr. Eer ülkemizde AR-GE 

çalmalarna gerekli kaynak ayrlr, uygulamaya yönelik üniversite-ilgili meslek odalar-sanayi 

ibirlii salanr ve bu konuda özellikle ulusal, kamusal çkarlar gözeten bir enerji program 

uygulanabilirse; ülkemiz gerek ulusal kaynaklar gerek insan gücü gerekse yetimi ve 

deneyimli mühendis yapsyla gerekli teknolojik hamleyi yapabilecek alt yapya sahiptir. 


Tablo 21. EPDK ‘dan alnan Enerji Üretim Lisanslarnn Durumu 

Yakt / Kaynak 

Bavuru Aamas 

Adet 

Kurulu 

Güç 

(MW) 

Inceleme 

Deerlendirme 

Adet 

Kurulu 

Güç 

(MW) 

Uygun Bulma 

Adet 

Kurulu 

Güç 

(MW) 

Lisans Verildi 

Adet 

Kurulu 

Güç 

(MW) 

TOPLAM 

PROJE 

ADED 

KURULU 

GÜÇ 

TOPLAMI 

(MW) 

TERMK 

TOPLAM 22 11.020,5 44 19.786,4 351 6.526,9 272 17.909,7 351 55.243,5 

Doal Gaz 14 7.022,3 22 8.337,5 217 2.312,6 173 8.872,4 217 26.544,9 

thal Kömür 6 3.874,0 16 10.062,7 36 3.908,3 10 5.079,0 36 22.923,9 

Linyit 1 30,6 32 306,0 30 1.649,6 32 1.986,2 

Fuel Oil 1 93,6 2 54,0 44 41 1.268,9 44 1.416,5 

Dier Kömür 3 832,2 7 4 478,9 7 1.311,1 

Takömürü 1 500,0 3 2 51,3 3 551,3 

Asfaltit 1 1 413,3 1 413,3 

Nafta 5 5 47,7 5 47,7 

Dier Termik 3 3 29,2 3 29,2 

LPG 3 3 19,5 3 19,5 

HDROLK 86 3.065,5 130 2.421,7 817 3.749,7 441 12.679,6 817 21.916,5 

DER 

YENLENEBLR 

TOPLAM 8 79,9 753 77.032,2 893 1.160,7 113 3.432,7 893 81.705,4 

Rüzgâr 6 75,2 752 77.028,6 867 1.156,7 91 3.274,0 867 81.534,4 

Jeotermal 6 6 94,4 6 94,4 

Çöp Gaz 1 4,0 7 6 40,1 7 44,1 

Biyogaz 1 0,7 1 3,6 10 8 17,6 10 21,8 

Biyokütle 3 4,0 2 6,6 3 10,6 

Genel Toplam 116 14.165,9 927 99.240,3 2061 11.437,3 826 34.022,0 2061 158.865,4 

Kaynak: TEBA BÜLTEN 29.12. 2008 

3.7.1. Hidroelektrik 

Türkiye’nin brüt hidroelektrik potansiyeli 433 milyar kWh/yl, teknik hidroelektrik potansiyeli 216 

milyar kWh/yl, ekonomik potansiyeli ise 150 milyar kWh/yl dr. Ekonomik potansiyelin, yeni 

projelerle birlikte önümüzdeki yllar daha da art göstererek yaklak 170 milyar kWh/yl’a 

ulaaca tahmin edilmektedir. Türkiye teknik potansiyelinin %22’si,ekonomik yaplabilir 

hidroelektrik potansiyelinin ise %32’si ancak deerlendirilmi bulunmaktadr. 

2007 yl sonu itibariyle Türkiye’de letmede olan HES lerin toplam kurulu gücü 13 394,4 MW, 

bu ise Türkiye kurulu gücünün % 33 ünü oluturmutur. 2007 ylnda 31,5 MW gücünde ilave 

potansiyel devreye alnabilmitir(EPDK). 

62 


Tablo 22. Ekonomik HES Potansiyelinin Proje Durumlarna Göre Dalm 

(Haziran 2007) 

Proje Durumu Proje K.Güç Ort. Üretim Oran (%) 

Says (MW) (GWh/yl) 

letmede 148 13 306 47 590 32 

na Halinde 158 6 564 23 620 16 

Proje 977 22 260 79 177 52 

Toplam 1 283 42 480 150 387 100 

Kaynak:A. TUTU 

Herhangi bir nehirde bir kesitten enerjisi alnmadan geçen su ülke ekonomisi açsndan 

kayptr. Türkiye gelitiremedii hidroelektrik potansiyelden dolay,170 milyar kWh elektrik 

üretim kapasitesinin halen yalnz 47.6 milyar kWh’lik bölümünü kullanabildii için, her yl 

yaklak 122.4 milyar kWh enerji üretebilecei suyu enerjisini almadan denizlere göndermekte 

ve bu yüzden, birim kWh bana 0.06 US cent hesabyla her yl 7-8 milyar ABD$’ 

kaybetmektedir. 

Dier taraftan hidrolik enerji doal koullara ve yalara çok bamldr. 2006 ylnda mevcut 

13 062.7 MW kurulu gücündeki HES’lerden 44 244.2 GWh enerji üetilmiken bu üretim 2007 

ylnda 13 394.9 MW kurulu güçteki tesislerden 35 850.8 GWh te dümütür. Pik yüklerin ve 

deiken karekterli dier yenileblir enerji üretiminin sistem dengesini salamada en deerli 

üretim tipi olan Hidroelektrik santarallarn hzla tamamlanmas ve pompa depolamal 

santrallarn da Türkiye enerji sisteminde yer almas gereklidir. Pompa depolamal santrallarla 

ilgili olarak EE Genel Müdürlüünde balatlm olan çalmalar desteklenmeli ve 

gelitirilmektedir. 

3.7.2. Rüzgâr Enerjisi 

Ülkemizde bugünkü teknik koullarda ortalama 7 m/s hzda, ylda 2.500 saat kullanma süresi 

ile kurulabilecek ekonomik rüzgar potansiyeli EE tarafndan hazrlanan Türkiye Rüzgâr Enerjisi 

Potansiyel Atlas (REPA) da 48.000 MW yani 120 milyar KWh düzeyinde olarak 

hesaplanmtr. 

REPA, Türkiye rüzgâr kaynaklarnn karakteristiklerini ve dalmn belirlemek amacyla EE 

tarafndan 2006 ylnda üretilmitir. Bu atlasta verilen detayl rüzgâr kayna haritalar ve dier 

bilgiler rüzgâr enerjisinden elektrik üretimine aday bölgelerin belirlenmesinde kullanlabilecek 

bir alt yap salamaktadr. 

Tablo 23. Türkiye - yi-Srad Aras Rüzgar Kayna 50m 4 

Rüzgar 

Kaynak 

Derecesi 

Rüzgar 

Snf 

50 m’de 

Rüzgar 

Gücü 

Yo.(W/m 2 ) 

50 m’de 

Rüzgar Hz 

(m/s) 

Toplam 

Alan 

(km 2 ) 

Rüzgarl 

Arazi 

Yüzdesi 

Toplam 

Kurulu Güç 

(MW) 

Orta 3 300-400 6.5-7.0 16 781.39 2.27 83 906 

yi 4 400 – 500 7.0-7.5 5 851.87 0.79 29 259.36 

Harika 5 500 – 600 7.5-8.0 2 598.86 0.35 12 994.32 

Mükemmel 6 600 – 800 8.0- 9.0 1 079.98 0.15 5 399.92 

Srad 7 > 800 > 9.0 39.17 0.01 195.84 

Toplam 26 351.28 3.57 131 756.40 

4 4 Dr. Yüksel Malkoç, Türkiye Rüzgar Enerjisi htiyacnn Karlanmasnda Rüzgar Enerjisinin Yeri, IV. Yeni ve Yenilenebilir Enerji 

Kaynaklar Sempozyumu, 23-24 Kasm 2007 Kayseri 


Harita 6. Türkiye Rüzgar Atlas-Yllk Rüzgar Dalm Haritas 70 m 

Kaynak:EE 

Türkiye rüzgâr enerji potansiyeli, rüzgâr snf iyi ile sra d arasnda 47,849.44 MW olarak 

belirlenmitir. Bu araziler Türkiye toplamnn %1.30’una denk gelmektedir. Orta ile sra d 

aras rüzgâr snfna ait rüzgârl arazilere bakldnda ise 131,756.40 MW’lk rüzgâr enerjisi 

potansiyelini bulunduu ve toplam rüzgârl arazinin alannn ise Türkiye’nin %3.57 ’si olduu 

görülmütür. 

Harita 7. Marmara Bölgesindeki Muhtemel Rüzgar Santrallar -REPA 

Kaynak: EE 

Türkiye, Avrupa’da rüzgâr enerjisi potansiyeli bakmndan en zengin ülkelerden birisidir. Üç 

taraf denizlerle çevrili olan ve yaklak 3500 km ky eridi olan Türkiye’de özellikle Marmara 

ky eridi ve Ege ky eridi ile sürekli ve düzenli rüzgâr almaktadr 

Türkiye’de halihazrda ebeke balantl rüzgâr santralarnn toplam kurulu gücü 146.25 MW 

ulam olup 2007 de 355 GWh enerji üretmitir. 2007 de toplam 76,4 MW rüzgar santral 

devreye alnmtr(EPDK). 

64 


Bunlarn yan sra inaat süren 276.9 MW ve tedarik anlamas yaplan 579.7 MW rüzgâr 

santrali mevcuttur. Elektrik Piyasas Düzenleme Kurumu tarafndan bu güne kadar toplam 

kurulu gücü 2126 MW olan 58 adet rüzgâr santraline lisans verilmi, toplam kurulu gücü 533 

MW olan 13 adet santralin lisans ise sona erdirilmitir. 1 Kasm 2007 tarihinde, yalnzca tek bir 

gün süreyle kabul edilen, 78 000 MW büyüklüündeki rüzgâr santral lisans bavurular ile 

inceleme ve deerlendirmede olan rüzgar projeleri toplam gücü 84 674 MW’a ulamtr. 

Rüzgara dayal elektrik üretim bavurularna ilikin belirtilen rakamlar, ayn kaynan elektrik 

amaçl kullanmna ilikin olarak yaplan birden fazla bavuruyu da içermektedir. 

3.7.3. Jeotermal Enerji (Is, Elektrik) 

Dünyada jeotermal elektrik üretiminde ilk 5 ülke sralamas, ABD, Filipinler, talya, Meksika ve 

Endonezya eklindedir. Dünya jeotermal s ve kaplca uygulamalarndaki ilk 5 ülke sralamas 

ise Çin, sveç, ABD, zlanda ve Türkiye biçimindedir. 

Türkiye’nin jeotermal brüt teorik s potansiyelinin 31.500 MW, kullanlabilir s potansiyelinin 

de 3.524 MW olduu belirtilmektedir.Toplam jeotermal elektrik potansiyeli 2000 MW’dir. 

1962 ylnda MTA tarafndan bir scak su envanter çalmas olarak balatlan Türkiye’nin 

jeotermal enerji aratrmas ile bugün toplam 600’den fazla termal kaynak (scak ve mineralli 

su kayna) bilgisine ulalmtr. 

Harita 8. Jeotermal Rezerv ve Üretim Sahalar Haritas 

2005 yl sonu itibariyle MTA tarafndan yaplan jeotermal sondaj deerlendirmelerine göre 

muhtemel potansiyelin 2924 MW ‘ görünür potansiyel olarak kesinlemitir. Türkiyedeki doal 

scak su çklarnn 600 MWt olan potansiyelide bu rakama dahil edildiinde toplam görünür 

jeotermal potansiyelimiz 3524MWt ‘e ulamaktadr. Ülkemizdeki jeotermal kaynaklarn % 95’i 

stmaya uygun scaklkta olup (40 0 C’nin üzerinde toplam 140 adet jeotermal alan) çounlukla 

Bat, Kuzeybat ve Orta Anadolu’da bulunmaktadr. Türkiye’nin toplam jeotermal s ve elektrik 

potansiyeli; 5 milyon konut stma edeeri veya 150 bin dönüm sera stmas, 1 milyonun 

üzerinde kaplca yatak kapasitesi, 29 milyar $/yl fuel-oil edeeri (30 milyon ton/yl), 30 milyar 

m 3 /yl doal gaz edeerindedir. 

Türkiye’nin toplam jeotermal elektrik potansiyeli 2000 MWe dir. 2013 yl jeotermal elektrik 

üretim hedefi 550 MWe kurulu güç ve 4 milyar Kwh elektrik üretimidir. 


Tablo 24 . Jeotermal Enerjinin Mevcut Kullanm Durumu 

DEERLENDRME 

Jeotermal Merkezi Istma 

(ehir, Konut, Termal Tesis, Sera v.b.) 

1 KAPASTE 

117 Bin Konut Edeeri 

(983 MWt) 

(Dokuz Eylül Üniversitesi Kampusü+Balçova+Narldere 24.000 Konut Edeeri, Gönen 3400 Konut, 

Simav 5000 Konut, Krehir 1900 Konut, Kzlcahamam 2500 Konut, Afyon 4500 Konut, Kozakl 1200 

Konut, Sandkl 3600/5000 Konut, Diyadin 150 Konut, Salihli 4100/24000 konut, Sarayköy 1500 konut, 

Edremit 2000/7500, Sarkaya 180/2000 konut jeotermal merkezi stma sistemine ilave termal tesis ve 

1.000 dönüm sera stmas (anlurfa, Dikili, Balçova vb) 

Kaplca Kullanm 

Toplam Is Kullanm 

Elektrik Üretimi 

Karbondioksit Üretimi 

215 Kaplca 

(402 MWt) (Ylda 10 Milyon Kii) 

1385 MWt 

(1 Milyon ton/yl petrol (kalorifer yakt) karl 1.4 

Milyar YTL/Yl, 2007 itibariyle) 

20 MWe (Denizli – Kzldere) iletiliyor 

48 MWe kapasiteli Germencik Jeotermal Elektrik 

Santrali yatrmnn çalmalar devam 

etmektedir. 

Aydn Salavatl da 167 ° C ile yaklak 10 MWe 

Binary Cycle santrali iletilmektedir. 

Kzldere Jeotermal Santralinin at olan 140 °C 

‘lik jeotermal sudan 6,85 MWe kapasiteli 

jeotermal santrali kurulmaktadr. 

7,5/22 MWe Çanakkale-Tuzla jeotermal santrali 

proje aamasndadr. 

10 MWe Simav Jeotermal Jeotermal Elektrik 

Üretim Santrali proje aamasndadr. 10/20 MWe 

Seferihisar Jeotermal Elektrik Santrali, sondaj, 

gelitirme ve proje aamasndadr. 

120 Bin Ton/yl 

Kaynak: Türkiye Jeotermal Dernei 

Jeotermal enerji, dorudan kullanm alanlarnda, teknolojik açdan yatrmlarn % 90’ yerli 

makina ve teçhizat tarafndan karlanabilecek bir düzeye ulamtr. Dolaysyla elektrik d 

uygulamalarda ulusal teknoloji kolaylkla gelitirilebilir durumdadr. 

Türkiye’deki jeotermal enerji kaynaklarnn tümüne yaknnn düük-entalpili (akkan 

scaklklar 160 °C’den küçük), olmas, kaynaklarn deerlendirilmesinde endüstriyel proses 

ss ve konut stmasna yönelinmesi gereini ortaya çkarmaktadr. Türkiye’nin gelecek 

yllardaki enerji gereksinimleri dikkate alndnda jeotermal enerjinin tek bana çözüm 

olmayaca; fakat enerji sorununda tamamlayc bir rol oynayaca açktr. Devletin ve özel 

yatrmclarn jeotermal kaynaklarn son derece çekici olduu konut stmas ve proses ss gibi 

kullanmlara yatrm yapmas, ülke ekonomisine katkda bulunacak, hava kirliliini 

azaltacaktr. 

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüü (MTA), 2007 Haziran aynda yürürlüe giren 

Jeotermal Yasas ve Aralk aynda yürürlüe giren yönetmelii kapsamnda elektrik üretimi 

amaçl alt jeotermal sahay özel sektörün kullanmna açmtr.. Scaklklar 213°C’ye kadar 

deien aralklarda olan bu alt sahada, 110 MWe (megavat elektrik) kurulu gücünde yaklak 

1 milyar kWh elektrik üretilmesi planlanmaktadr. Bu sahalar ; 

66 


– Aydn Merkez - Kök - Umutlu - Serçeköy 

– Aydn - Sultanhisar - Atça 

– Aydn - Germencik - Bozköy - Çamur 

– Aydn -Sultanhisar 

– Manisa - Salih li - Caferbeyli 

– Manisa - Alaehir - Kavakldere. 

Jeotermal sahalardr. 

3.7.4. Güne Enerjisi 

Türkiye güne kua içerisinde bulunan bir ülkedir. Bu nedenle güne enerjisi kazanc 

açsndan zengindir. Türkiye günlük ortalama günelenme süresi 3,75 (Aralk ay)-11,31 

(Temmuz ay) saat arasnda deiirken, Global Radyasyon Deeri (kWh/m 2 -gün) 6,57 

(Haziran) ile 1,59 (Aralk ay) deimektedir. 

Ülkemiz, corafî konumu sebebiyle sahip olduu güne enerjisi potansiyeli açsndan bir çok 

ülkeye göre ansl durumdadr. Türkiye’nin ortalama yllk toplam günelenme süresinin 2640 

saat (günlük toplam 7,2 saat), ortalama toplam nm iddeti 1311 KWh/m²-yl (günlük toplam 

3,6 KWh/m²) olduu tespit edilmitir. 

Ülkemizde yllk ortalama toplam güne nmnn en küçük ve en büyük deerleri sras ile 

1.120 KWh/m 2 -yl ile Karadeniz Bölgesinde, 1.460 KWh/m 2 -yl ile Güneydou Anadolu 

Bölgesinde gerçeklemektedir. 

Grafik 24.Türkiye Global Radyasyon Deerleri (kWh/ m²-gün) 

Kaynak: EE-GEPA 

EE tarafndan yaynlanan Güne Enerjisi Potansiyel Atlas’na göre, Türkiye’nin yllk güne 

enerjisi Teknik Potansiyeli yaklak 405 milyar kWh (DNI> 1800 kwh/m2-yl) ve Ekonomik 

Potansiyeli yaklak 131milyar kWh (DNI> 2000 kwh/m2-yl) dr. 


Harita 9. Türkiye Güne Haritas 

Kaynak: EE GEPA 

Bu nm iddetleri ile Türkiye’nin, Güneydou ve Akdeniz bölgeleri içinde kalan ve 

yüzölçümünün % 17’sini kapsayan bölümünde, güneli su stclarnn yl boyunca tam 

kapasite ile çalabilmektedir. Türkiye yüzölçümünün % 63’ünü kapsayan bölümde ise, güneli 

su stclarnn yl boyunca çalma oran % 90 ve ülkenin % 94’ünü kapsayan bir bölümdeki 

çalma oran ise, % 80’dir. Türkiye’nin hemen hemen her yerinde, güneli su stclarnn yln 

% 70’i kadar bir sürede tam randmanla çalabilmektedir.Bu sebeple özellikle Güney ve Ege 

kylar bata olmak üzere bütün bölgelerde güne enerjisi kolektörleri halen youn olarak scak 

su elde etmek amacyla kullanlmaktadr. Ayrca baz endüstriyel uygulamalar, hacim stma 

uygulamalar (güne mimarisi) ile elektrik üretiminde fotovoltaik pillerin kullanm da 

yaygnlamaktadr. 

Güne kollektörleri kullanlarak elde edilen s enerjisinin birincil enerji tüketimine katksnn 

yllara göre deiimi, Tablo 25 de gösterilmitir. Türkiye’de, büyük çounluu Akdeniz, Ege ve 

Güney Dou Anadolu bölgelerinde olmak üzere, 3 – 3.5 milyon konutta güne kollektörü 

bulunmaktadr Bu toplayclarn tümü 18 milyon m2 ‘dir ve EE verilerine göre 2007 de üretilen 

enerji miktar 420 bin ton edeeri petrolün üstündedir. 

Tablo 25. Güne Kolektörleri ile Elde Edilen 

Enerji Miktar Tahmini 

Yl Güne Enerjisi üretimi 

(bin TEP) 

1998 210 

1999 236 

2000 262 

2001 290 

2004 375 

2007 420 

Kaynak:(EE ) 

68 


Güneten elektrik üretimi ise 1000 kW kurulu güç ile pilot uygulamalar seviyesindedir. u anda 

3000 dolar olan kW maliyetinin 1500 dolar’a dümesi durumunda ülkemizde de güneten 

elektrik üretimi uygulamalar yaygnlaabilecektir. 

Güne enerjisi gibi yenilenebilir enerji kullanmlarna ülke enerji politikalarnda yer verilmesi, 

enerji d almlarn azaltabilecei gibi fosil yaktlardan kaynaklanan çevre kirliliinin 

azaltlmasn da salayacaktr. 

3.7.5. Biyokütle Enerjisi 

Türkiye’nin biyokütle, biyogaz ve biyoyakt enerji kapasiteleri de ciddi potansiyellere sahiptir. 

Biyokütle yeni-yenilenebilir enerji kaynaklar içinde ciddi bir teknik potansiyele sahiptir. Ana 

bileenleri karbo-hidrat bileikleri olan bitkisel ve hayvansal kökenli tüm maddeler “Biyokütle 

Enerji Kayna”, bu kaynaklardan üretilen enerji ise “Biyokütle Enerjisi” olarak 

tanmlanmaktadr. 

Türkiye’de toplam arazinin sadece % 33,1’i ilenmektedir. lenmeyen arazi içinde tarma 

uygun % 3’lük bir alan mevcuttur. Bu alann enerji tarmnda kullanlmas, kota kapsamndan 

çkarlan ürünler (tütün, eker pancar gibi) yerine de enerji amaçl tarm (eker pancar, tatl 

sorgum, miskantus, kanola, aspir, C4 bitkileri ekimi gibi) yaplmas, tarm kesimine yön 

verecek, istihdam yaratacak ve ulusal geliri artracaktr.Bugün AB’de eker üretimine kota 

getirilse de eker pancarnn üretimi kstlanmamakta, tam tersine biyoyakt üretimine dönük 

eker pancar üretimi hektar bana 45 € ile desteklenmektedir GAP, Yeilrmak Havza Projesi 

gibi projeler kapsamnda biyokütle enerji teknolojisi plan ve uygulamalar mutlaka yer almaldr. 

Ülkemiz enerji ormanclna uygun (kavak, söüt, kzlaaç, okaliptüs, akasya gibi hzl 

büyüyen aaçlar) 4 milyar hektar devlet orman alanna sahiptir. Söz konusu alan uygun 

planlamalar dahilinde, modern enerji ormanclnda deerlendirilmeli ve bu aaçlarn yakacak 

olarak kesimi önlenmelidir. Yaplan hesaplamalar, 1 milyon hektar alana kurulacak enerji 

ormanlarndan ylda yaklak 7 milyon ton biyokütle enerji kayna elde edilebileceini 

göstermektedir.. Bu miktar yaklak 30 milyon varil ham petrole edeerdir. 

3.7.5.1. Biyogaz 

Ülkemizde 65.000 ton/gün miktarnda çöp çkmaktadr. Çöplerin düzenli depolama ile elektrik 

eldesinde deerlendirilmesi de göz ard edilmemelidir. Türkiye için en önemli biyoyakt 

seçeneklerinden biri biyogaz’dr. AB’de son yllarda biyogaz üretimine önemli destekler 

salanmakta ve doal gaz niteliinde elde edilecek biyogazn tüm sektörlerde (ulatrma, 

elektrik üretimi, sanayi, konutlar vb) kullanm hedeflenmektedir. 

Türkiye’de hayvansal atklarn biyogaz üretiminde deerlendirilmesi ile, fermantör içi scakln 

38 °C olmas ve optimum fermantör scaklnda çallmas durumunda bu potansiyelin 2,2-3,3 

milyar m3/yl arasnda olmas teorik olarak mümkün görünmektedir. Bu da 2,4 milyon ton ta 

kömürü edeeri bir enerjiye karlk gelmektedir. 

Tablo 26. Hayvansal Atk Potansiyeline Karlk Gelen Üretilebilecek 

Biyogaz Miktar ve Takömürü Edeeri 5 

Hayvan Cinsi 

Biyogaz Miktar 

(m 3 /yl) 

Ta Kömürü 

Edeeri 

(Ton/yl) 

Sr 994.860.000,00 710.613,00 

Koyun-Keçi 1.901.500.000,00 1.358.215,00 

Tavuk-Hindi 487.020.906,00 347.871,00 

Toplam 3.383.380.906 2.416.699,00 

5 T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) – www.enerji.gov.tr 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • 2007-2008 Türkiye Enerji Raporu 69 

66

Biyogaz tesislerinin yan sra, ebeke ile balantl çalan “çöp termik santralleri” ile elektrik 

üretimi salanabilmektedir. Biyoelektrik üretimi için deerlendirilebilecek atk potansiyelinin 

ülkemizde mevcut olduu bilinmektedir. 2003 genel enerji dengesi içerisinde 14.991 bin ton 

odun, 5.439 bin ton hayvansal-bitkisel atk arz olmutur. 2006 yl genel enerji dengesinde ise 

13411 bin ton odun, 4984 bin ton hayvansal ve bitkisel atk arz bulunmaktadr. Bunun yan 

sra ortalama deerlerle ylda 15 milyon ton evsel atk, 20 milyon ton belediye at da 

olumaktadr. 

Dünyadaki artma tesisleri bünyesinde biyogaz üretimi de yaygndr. Türkiye’deki artma 

tesislerinde biyogaz üretimine ilikin en güzel örnek, Ankara Su ve Kanalizasyon daresi Genel 

Müdürlüü (ASK) Atk Su Artma Tesisi’dir. 4 milyon nüfusa hizmet vermek üzere 2000 

Yl’nda iletmeye açlan tesis, Avrupa’nn en iyi tesislerinden biri olup, 2025 Yl’na kadar 6 

milyon nüfusa hizmet verecek kapasiteye geniletilecektir. Tesiste bulunan her biri 1650 KW 

kapasiteli iki elektrik jeneratörü, biyogaz elektrik enerjisine çevirmektedir. Elde edilen elektrik 

enerjisi, tesisin ylk enerji ihtiyacnn yaklak % 80’ini karlamaktadr. 

stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Genel Müdürlüü (SK) bünyesinde bulunan Tuzla Atksu 

Biyolojik Artma Tesisi’nde bulunan anaerobik çamur çürütme ünitesinden elde edilen ve günlük 

ortalama 600-1000 m 3 hacminde olan biyogaz, tanklarn ve tesis içinde bulunan idarî binalarn 

stlmasnda kullanlmaktadr 

Türkiye’de son zamanlarda organik atk, biyokütle ve biyogazdan enerji elde edilmesine 

yönelik kamu ve özel sektör yatrmlar artmaya balamtr. Öncelikle Büyükehir Belediyeleri 

çöp atklarnn çözümüne yönelik atk yakma ve enerji üretim tesisleri kurmaya balamlardr. 

Türkiye’de yaklak 65.000 ton/gün miktarnda çöp çkmaktadr. Çöplerin düzenli 

depolanmasnn önemi gözard edilmemelidir. Ancak çöplerin düzenli depoland belediye 

says snrl olsa da, baz belediyeler çöp alanlarnda aça çkan metan gazndan elektrik 

üretmektedir. 

Türkiye’de ilk lisansl atk bertaraf tesisi olan ZAYDA, yllk 35.000 ton tbbî atk 

kullanmaktadr. Tesis 5,2 MW elektrik üretim kapasitesine sahiptir. Üretilen enerjinin 1,3 MW’ 

tesis ihtiyacn karlamak için kullanlmakta, kalan ksm ise ulusal sisteme satlmaktadr. 

3.7.5.2. Biyoyakt 

Biyoyaktlar petrol ürünlerine alternatif olan, daha temiz çevre ve iklimlerin korunmasna 

katkda bulunan ve tarmsal i hacminde genileme yaratacak yenilenebilir enerji 

seçenekleridir. 

Ülkemizde eker pancar tarmna yönelik biyoetanol üretim potansiyeli 2-2,5 milyon ton 

civarnda olup bu deer 2007 benzin tüketimimizin % 60-70’ kadardr. Ülkemizde biyoetanolün 

benzinle harmanlanan %2’lik ksm ÖTV’den muaftr ve bu miktar ancak 80-90 milyon litre 

biyoetanol tüketimini gerektirmektedir. Ancak bu miktar biyoetanolün Türkiye’deki geliimi için 

yeterli görülmemektedir. Çünkü mevcut durumda kurulu biyoetanol üretim kapasitesimiz 

yaklak 160 milyon litredir. Bununla birlikte ülkemizde benzine biyoetanol harmanlanmas 

zorunlu deildir. Pek çok ülkede olduu gibi ülkemizde de biyoetanol kullanm zorunlu olmal 

ve ÖTV muafiyeti %2’den %5’e çkartlmaldr 

Biyodizel, kanola (kolza), ayçiçei, soya, aspir, pamuk gibi yal tohum bitkilerinden elde edilen 

motorine edeer bir yakttr. Atk bitkisel yalar ve hayvansal yalar da, biyodizel hammaddesi 

olarak kullanlabilir. Ancak halihazrda AB’inde ve ülkemizde geçerli olan TS EN 14214 

Standardnn gereklerini kanola yandan elde edilen biyodizel karlamaktadr. Bununla birlikte 

bilimsel çevreler farkl hammaddelerden paçal yaplarak da standartlardaki deerlerin 

tutturulabileceini belirtmektedirler. 

Biyodizel petrol içermez; fakat saf olarak veya her oranda petrol kökenli motorine kartrlarak 

motorinin kullanld her yerde yakt olarak kullanlabilir. Biyodizel yerli kaynaklarla ve yerli 

sanayi tesislerinde üretilebilir. Ayrca, küçük ölçekli ve yöresel üretim de mümkündür. 2003 

ylndan itibaren sektördeki yasal boluun da bir sonucu olarak yatrmclar tarafndan 

67 

70 


plansz–programsz, deiik kapasitelerde pek çok biyodizel tesisi kurulmu ve saylar 250 

civarna ulaan bu tesislerin kurulu kapasitesi 2,3 milyon tona ulamtr. Ancak 2004 ylndan 

sonra adm adm yaplan yasal düzenlemelerle biyodizel üretimi, ulam sektörü için TS EN 

14214, snma sektörü için TS EN 14213 standartlarna uygun olarak ve EPDK’dan alnan 

ileme lisansna sahip tesislerde yaplmaktadr. 

Sulanabilir pancar ekim alanlarnda münavebe bitkisi olarak kanola ekilmesi sonucu 4’lü ekim 

sistemine göre 800 000 bin hektar alann 500 000 bin hektarnn kanola ekimi için kullanlmas 

durumunda yllk 500 bin ton biyodizel üretim potansiyeli vardr. Ayrca Elektrik leri Etüt 

daresi Genel Müdürlüü’nün yapt analizler sonucu, tarma elverili olduu halde 

kullanlmayan tarm arazileri esas alnarak 2.000.000 ha. arazide ekilecek yal tohumlu 

bitkilerden 1,5 milyon ton biyodizel üretilebilecei ve 54.000 kiiye istihdam salanabilecei de 

tahmin edilmektedir. Bu kapasite 2006 ylndaki dizel tüketimi olan 14.2 milyon tonun %11’i 

düzeyindedir. Bu üretim ayn zamanda 2,8 milyon ton karbondioksit tasarrufunu da 

beraberinde getirmektedir. 

3.8. HDROJEN ENERJS 

Hidrojen evrende en fazla bulunan ve doadaki en basit atom yapsna sahip elementtir. 

Hidrojen çok hafif bir gaz olup, younluu havann 1/14'ü, doal gazn ise, 1/9'u kadardr. 

Atmosfer basncnda -253 °C 'ye soutulduunda sv hale gelen hidrojenin younluu ise 

benzinin 1/10'u kadar olmaktadr. 

Hidrojen en verimli yakttr. Ortalama olarak, fosil yaktlardan %26 daha verimlidir. Hidrojen 

bilinen tüm yaktlar içerisinde birim kütle bana en yüksek enerji içeriine sahiptir. 1 kg 

hidrojen 2.1 kg doal gaz veya 2.8 kg Petrolun sahip olduu enerjiye sahiptir.. Ancak birim 

enerji bana hacmi yüksektir. Hidrojen gaznn sl deeri, metre küp bana yaklak 12 Mega 

Joule olarak verilmektedir. 

Hidrojen çevre problemlerine tek çözüm olarak gösterilmekte ve ülkeleri fosil yaktlardan 

kurtarabilecek “bamszlk yakt” olarak da adlandrlmaktadr. 

Dünya Hidrojen Enerjisi Konseyi Bakan olan ve ayn zamanda da Miami Üniversitesi’nde 

“Temiz Enerji Aratrmalar Enstitüsü”nün bakanln yapmakta olan Prof. Dr. T. Nejat 

Vezirolu, 1974 ylnda organizasyonunu üstlendii “Hidrojen Ekonomisi Miami Enerji 

Konferans’nda (THEME) fosil yaktlarn tükenmesine ve bunlarn yakt olarak kullanmnn 

çevreye verdii zararlarn önlenmesine çözüm olarak “Hidrojen Ekonomisi / Hidrojen Enerji 

Sistemi” fikrini ortaya atmtr. 

“Birlemi Milletler Uluslararas Hidrojen Enerjisi teknolojileri Merkezi’nin (ICHET) stanbul’da 

kurulmas ile ilgili olarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile 2003 te imzalanmtr. ICHET 

Mays 2004 de faaliyete geçmi olup, Türkiye’de ve Dünyann bir çok ülkesinde balatt pilot 

projelerle çalmalarna devam etmektedir. Ayrca Merkez, Türkiye’de organize ettii çeitli 

demonstrasyon projeleriyle hidrojen enerjisi konusunda Türkiye’yi lider ülke konumuna tamak 

için çeitli sanayi kurulularyla ortak çalmalar yapmaktadr. Bunlar arasnda THY, TEMSA, 

TPAO ile Atatürk Havaalannda otobüs projesi, Demirer Holding, BOS, Çukurova holding ve 

Ünilever irketi ile rüzgardan elde edilecek hidrojenin fabrika içinde fork lift çaltrmada ve 

margarin yapmnda kullanlmas, Ankara’da bir hastanede hidrojen ve oksijen üretilerek 

hidrojenin ambulansta yakt olarak kullanlmas gibi bir çok proje üzerindeki çalmalar devam 

etmektedir. 

TÜBTAK-MAM Enerji Enstitüsünün AB 6. Çerçeve Programna yönelik yürüttüü 

HYPROSTORE “Hidrojen Teknolojileri Mükemmeliyet Merkezi” projesi, AB tarafndan 

desteklenmektedir. Ayrca Boaziçi Üniversitesi, stanbul Teknik Üniversitesi, Ortadou Teknik 

Üniversitesi, Sabanc Üniversitesi ve baz endüstriyel kurumlarda de PEM üzerine aratrmalar 

yaplmaktadr. Bir çok aratrma merkezinde yaplan aratrmalarla hidrojen enerjisinin 


maliyetlerinin düürülmesi mümkün olacaktr. Tablo 27 de hidrojenin üretim yöntemlerinin 

maliyet karlatrlmas verilmektedir. 

Tablo 27. Hidrojen Üretim Yöntemlerinin Maliyetleri 

Hidrojen Üretim Yöntemi 

$/GJ 

Kömür/Gaz/Petrol 3-5 

Doalgaz- CO2 8-10 

Kömür - CO2 10-13 

Biyokütle gazlatma 12-18 

Nükleer enerji 15-20 

Rüzgar (Ky) 15-25 

Rüzgar (Deniz) 20-30 

Güne 25-50 

Kaynak: The Economist, Mart 2003 

3.9. NÜKLEER KAYNAKLAR VE NÜKLEER ENERJ 

Nükleer enerjinin radyoizotop uygulamalar yannda en çok tartlan uygulamas , nükleer güç 

santrallarnda elektrik enerjisi üretilmesidir. Nükleer enerji, uluslararas ve ulusal düzeyde 

güvenilir kurulularca (Uluslararas Atom Enerjisi Ajans ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ) 

denetlenen tek enerji türüdür. 

Nükleer santrallardan ticari olarak elektrik üretimi 1950'li yllarda balamtr. 2008 yl sonu 

itibaryla dünyada 31 ülkede iletilmekte olan 439 nükleer güç reaktörün toplam kapasitesi 

yaklak 372 000 MWe tir. Nükleer güç dünya elektrik talebinin yaklak %16'sn 

karlamaktadr. Fransa’da elektriin yüzde 78 ’i, sveç’de yüzde 52’si, Almanya’da yüzde 32’si, 

Japonya’da yüzde 29’u, spanya’da yüzde 23’ü, ABD’de yüzde 20’si, ngiltere’de yüzde 19’u 

nükleer santrallerde üretilmektedir. Halen iletilmekte olan ticari reaktörler yaktndaki 

Uranyum-235 çekirdeinin parçalanmasna dayanan reaktörlerdir. 

Fransa ‘da 1996-1999 yllar arasnda 1560 MWe‘lk dört yeni nükleer santral ile Japonya’da 

2005 ylnda 1304 MWe‘lk bir nükleer santral iletmeye alnmtr. Halen Finlandiya’da 

1600 MWe‘lk , Japonya’da 866 MWe‘lk , Romanya’da 655 MWe‘lk yeni nükleer santrallar 

ina edilmekte, Amerika Birleik Devletleri’nde mevcut nükleer santrallarn teknolojik ömrü 

uzatlmaktadr. 

3.9.1. Türkiyenin Uranyum ve Toryum Kaynaklar 

Doada bulunan Uranyum % 99.3 Uranyum-238 ve % 0.7 Uranyum-235 izotoplarnn 

karmdr. Türkiye’nin toplam görünür Uranyum rezervi yaklak 9 000 tondur ( U3O8 ). Bu 

miktar 1500 MW gücündeki bir nükleer santralin 30 yllk yakt ihtiyacn karlayabilir. 

Bulunduu yerler: Manisa-Salihli-Köprüba, Uak-Fakl, Çanakkale-Ayvack, Giresun- 

ebinkarahisar, Aydn-Koçarl-Küçükçavdar ve Yozgat-Sorgun’ dur. Türkiye’de henüz ticari 

amaçl uranyum cevheri çkartlmas, iletilmesi ve sar pasta üretimi yoktur. MTA’nn 

Köprüba ve Fakl cevherini iletmek için 1974-1982 yllar arasnda kurduu pilot tesiste 

1200 kg kadar sar pasta üretilmitir. 

72 


Doal Uranyum içindeki Uranyum-235 izotopu orannn % 0.7 nin üzerine çkartlmasyla 

zenginletirilmi yakt elde edilir. Bir nükleer reaktörün yaktnda bulunan U-235 çekirdeklerinin 

yavalatlm serbest nötronlarla fisyon reaksiyonuna girmesiyle youn enerji aça çkar. 

Zenginletirilmi Uranyum yakt ile birlikte hafif su (H 2 O) yavalatc (moderatör) ve ayn 

zamanda soutucu olarak kullanlr. Yaktn doal Uranyum olmas halinde ar suyun 

(Dötoryum oksit - D 2 O) yavalatc ve soutucu akkan olarak kullanlmas gerekir. 

Doal Uranyum yakt teknolojisi yurdumuzda bilinen ve uygulanan bir teknolojidir. Yllarca 

MTA ‘da baaryla yürütülen çalmalar, Türkiye Atom Enerjisi Kurumuna bal stanbul- 

Çekmece Nükleer Aratrma ve Eitim Merkezi’nde 1977 ylnda kurulan Nükleer Yakt 

Teknolojisi Bölümünde sürdürülmektedir. 

Uranyum konsantresinden balayarak sinterlenmi yakt peleti yapmna kadar olan aamalar 

kapsayan bir Nükleer Yakt Pilot Tesisi, Merkez elemanlarnn tasarm ve imkanlar ile 1985- 

86 yllarnda kurulmutur. Bugün gelinen noktada, Uranyum konsantresi saflatrlmasndan 

itibaren güç reaktörleri için UO 2 pelet spesifikasyonlarna uygun olarak pilot çapta seramik 

yakt peleti üretiminde deneyim kazanlmtr. 

Doada Th O 2 olarak bulunan ve Eskiehir-Sivrihisar-Beylikahr’da 380 000 ton görünür 

rezervi olduu bilinen Toryum elementi Türkiye için oldukça önemli bir yeralt zenginliidir. 

Toryum-232 bir nükleer yakt deildir, ancak reaktörde yavalatlm nötronlarla reaksiyona 

girerek nükleer yakt olarak kullanlabilecek Uranyum-233 izotopunun oluumunu salar. Bu 

nedenle gelecekte ülkemizde kurulmas planlanan nükleer santrallar için Toryum katkl 

Uranyum yakt tasarm mutlaka deerlendirilmelidir. 

3.9.2. Türkiye’nin Nükleer Reaktör letme Deneyimi 

Türkiye’nin 47 yllk nükleer reaktör iletme deneyimi vardr. Çekmece Nükleer Aratrma ve 

Eitim Merkezi’nde kurulan ve 1962 ylnda iletmeye alnan 1 MW th sl gücünde havuz tipi 

aratrma reaktörü (TR-1), daha sonra 5 MW th sl gücüne çkartlarak (TR-2) 1981’de yeniden 

iletmeye alnmtr. TÜ Nükleer Enerji Enstitüsü’nde (imdiki Enerji Enstitüsü) kurulan 250 

kW th sl gücündeki TRIGA MARK II aratrma reaktörü ise yurdumuzdaki ilk ve tek üniversite 

reaktörüdür. 

3.9.3. Nükleer Santral haleleri 

Türkiye’nin nükleer enerji santral kurulmas ile ilgili politikas , uzun yllara yaylm, sürekli ve 

sebatl bir politikadr. lk giriim 1960 l yllarda Elektrik leri Etüd daresi bünyesinde 

balatlan bir nükleer santral projesidir. ABD, spanya ve sviçreli danman kurululara 

yaptrlan bir inceleme sonucunda 400 MW e gücünde doal Uranyum yaktl ve basnçl ar 

su moderatörlü bir reaktör kurulmas öngörülmütür.Ancak 1970 ylnda Türkiye Elektrik 

Kurumu’nun kurulmasndan sonra bu projeye devam edilmemitir. 

Türkiye Elektrik Kurumu bünyesinde 1972 ylnda kurulan Nükleer Santraller Dairesi güçlü bir 

uzman kadrosu , üst düzeyde bilgi ve deneyim birikimi ile baarl çalmalar yapmtr. lk 

aamada nükleer santral yer seçimi yaplm, Mersin’de Silifke civarndaki Akkuyu uygun 

görülmü, 1976 ylnda Atom Enerjisi Komisyonu’ndan yer lisans alnmtr. Ayn yl ihaleye 

çklm, artname hazrlklar ve tekliflerin deerlendirilmesi sürecinde sviçreli ve Fransz 

firmalardan oluan bir konsorsiyumun danmanlndan yararlanlmtr. ASEA-ATOM (sveç) 

firmas ile yaplan müzakereler iki yl kadar sürmü, ancak finasman sorunlar nedeniyle bu 

nükleer santral kurma giriimi de 1979 ylnda durdurulmutur. 

1982 ylnda üçüncü nükleer santral kurma giriiminde , Akkuyu’da 665 MW e ve 990 MW e ‘lk 

iki, Sinop’ta 1185 MW e ’lk bir santral kurulmas amaçlanmtr. hale açlmadan AECL 

(Kanada/ Arsu-doal Uranyum CANDU reaktörü), Siemens-KWU (Almanya/ Basnçl su- 


zenginletirilmi Uranium PWR reaktörü) ve General Electric (ABD/Kaynar su-zenginletirilmi 

Uranium BWR reaktörü ) firmalarndan teklif istenilmi ve görümelere balanlmtr. 

General Electric firmas, kendisine santral sahas olarak Akkuyu yerine Sinop gösterildiinden 

görümelerden çekilmitir. AECL ve Siemens-KWU ile pazarlk görümelerinde olumlu bir 

sonuca yaklalrken, zamann Hükümeti, anahtar teslimi esasna göre alnan tekliflerin, yapilet-devret 

esasna dönütürülmesini art kounca Siemens-KWU da 1984 ylnda 

görümelerden çekilmitir. Geriye kalan AECL firmas ile anlamaya varlmak üzere iken, bir 

yandan Hükümetin kömür santrallarna arlk vermeye balamas, dier yandan da Kanada 

hükümetinin yap-ilet-devret yöntemini benimsememesi nedeniyle 1986 ylnda AECL ile 

yaplan görümeler sonlandrlmtr. 

1986 ylnda Ukrayna- Kiew yaknlarndaki Çernobil nükleer santralnda meydana gelen 

korkunç kaza, tüm dünyada olduu gibi yurdumuzda da nükleer enerjiye kar olumsuz 

görülerin artmasna neden olmu, bunun sonucunda 1988 ylnda TEK Nükleer Santraller 

Dairesi kapatlarak, çok sayda yetimi nükleer enerji uzman dalm, kimisi baka alanlara 

kaym, kimisi de yurt dna giderek mesleini sürdürmütür. 

Dördüncü nükleer santral giriimi 1996 da ihale açlarak yaplmtr. Türkiye Elektrik A. 

bünyesinde yeniden kurulan Nükleer Santraller Dairesi elemanlar yannda, Türk ve yabanc 

danmanlarn destei ile hazrlanan artname ve tekliflerin deerlendirilmesi aamalar 1997- 

2000 yllar arasnda sürdürülmütür. AECL (Kanada), NP (Siemens –Almanya ile Framatome- 

Fransa) ve WESTINGHOUSE- MITSUBISHI (Japonya ) firmalarndan alnan teklifler; iki ya da 

dört adet 670 MWe ’lk, bir veya iki adet 1482 MWe’lk ve bir adet 1218 MWe ’lk projelere 

aittir. Tekliflerin deerlendirilmesi tamamlanmasna ramen, zamann Hükümet ihaleyi iptal 

etmitir. 

Halen içinde bulunduumuz zaman diliminde Türkiye’nin beinci nükleer santral kurma giriimi 

balatlmtr. Bu kez önceki giriimlerden farkl bir yaklam sergilenmektedir. Öncelikle 

gerekli yasal altyapnn oluturulmas için baz admlar atlmtr. 21 Kasm 2007 tarihinde 

yürülüe giren 5710 sayl “ Nükleer güç Santrallerinin Kurulmas ve letilmesi ile Enerji 

Satna likin Kanun “ ile enerji plan ve politikalarna uygun biçimde, elektrik enerjisi üretimi 

gerçekletirecek nükleer güç santrallarnn kurulmas, iletilmesi ve enerji satna ilikin usul 

ve esaslar belirlenmitir. 19 Mart 2008 de yürürlüe giren “Nükleer Güç Santrallerinin 

Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satna likin Kanun Kapsamnda Yaplacak Yarma ve 

Sözlemeye likin Usul ve Esaslar ile Tevikler Hakknda Yönetmelik “ ‘in amac; 5710 sayl 

Nükleer Güç Santrallarnn Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satna likin Kanuna göre 

yaplacak nükleer güç santrallar için yarmaya katlacaklarda aranacak artlar, irketin seçimi, 

yer tahsisi, lisans bedeli, altyapya yönelik tevikler, seçim süreci, yakt temini, üretim 

kapasitesi, alnacak enerjinin miktar, süresi, enerji birim fiyatn oluturma ve yaplacak 

yarma ile sözlemeye ilikin usul ve esaslar belirlemektir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu da 

nükleer santralleri kuracak ve iletecek olan firmalarn salamas gereken ölçütleri belirlemitir. 

Kanun ve Yönetmelik uyarnca, Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A. ( TETA ) Mersin- 

Akkuyu'da kurulmas planlanan nükleer santraln inaat ve iletimi için açlan ihale sürecini 24 

Mart 2008 tarihi itibariyle balatm, 24 Eylül 2008 son teklif tarihi olarak belirlenmitir. TETA 

en geç 2020 ylna kadar iletmeye alnacak 3000-5000 MWe kapasitedeki santrallarda 

üretilecek elektrii 2030 ylna kadar satn almay taahhüt etmektedir. 

Yerli ve yabanc 13 yatrmc firmann ihale artnamesini almasna ramen, 25 Eylül 2008 

tarihinde gerçekletirilen ihaleye yalnzca Atomstroyexport-Inter Rao ( Rusya Federasyonu ) 

ile Park Teknik (Ciner Holding) Ortak Giriim Grubu teklif vermitir. 

74 


4. ELEKTRK ENERJS 

4.1. Elektrik Üretiminde ve Kurulu Güçteki Gelimeler 

2007 ylnda, 191,6 milyar kwh elektrik enerjisi üretimi, 0,9 milyar kwh ithalat, 2,4 milyar kwh 

ihracat yaplm ve 190,1 milyar kwh olan ülke tüketimi talebi karlanmtr. Buna göre, kii 

bana düen brüt tüketim 2692 kwh olmutur 

Ayn yl Türkiye elektrik enerjisi üretiminin % 80,9’luk ksm termik santrallerden; %18,7’lik 

ksm hidroelektrik santrallerden salanm olup, rüzgar ve dier yenilenebilir enerji 

kaynaklarna dayal santrallerin toplam üretime katks %0,4 olarak gerçeklemitir. 2007 

ylnda gerçekletirilen elektrik enerjisi üretiminin %18,7’si hidrolik, %49,6’s doal gaz, %27,8’i 

kömür, %3,4’ü sv yaktl santrallardan salanmtr. 

Hidrolik + 

Jeotermal 

19% 

Rüzgar 

0.% 

Ta Kömürü 

8% Linyit 

20% 

Doal Gaz 

50% 

Petrol 

3% 

Grafik 25. Elektrik Üretiminin Kaynaklara Dalm 

2007 ylnda Türkiye toplam elektrik enerjisi üretiminin %48,3’lük ksm EÜA ve bal 

ortaklklar bünyesindeki üretim tesislerinden salanmtr. Dier üretim tesislerinin 2007 

ylnda üretime katklar srasyla öyledir: Yap let modeli kapsamndaki santraller %23,6; 

üretim lisans bulunan özel sektöre ait santraller %9,6; otoprodüktörler ve otoprodüktör gruplar 

%8,4; Yap let Devret modeli kapsamndaki santraller %7,5; letme Hakk Devri modeli 

kapsamndaki santraller %2,2; ve mobil santraller %0,4. 2007 ylnda Türkiye toplam elektrik 

enerjisi üretiminin %33,2’si mevcut sözlemesi bulunan üretim tesislerinden, %48,8’i kamu 

mülkiyetindeki üretim tesislerinden salanmtr. 

. 

Türkiye elektrik sisteminin kurulu gücü 2007 de 40835,7 MW olmutur. Kurulu gücün 27271,6 

MW (%66,7) termik, 13564,1 MW’ (%33,3) hidrolik ve yenilenebilir kaynaklardan olumaktadr. 

2008 de ise kurulu güç 41 717,49 MW ‘e ulamtr. Kurulu gücün 27 503,84 MW termik (%66), 

14 213,65 MW (%34) ise hidrolik ve dier yenilebilir kaynaklardan olumaktadr. 

Kurulu güç ve üretimin yllar itibariyle geliimi Tablo 28 de görülmektedir. 


Raporun Elektrik Bölümündeki Deiiklik 

K urulu G üç (M W ) 

Kurulu Güç (MW) 

45000 

40000 

35000 

30000 

25000 25000 

20000 

20000 

15000 

15000 

10000 

10000 

5000 

5000 0 

0 

1990 

1995 

1990 

Geliimi 

2005 

2001 

2000 


2006 


1995 

2000 

2001 

2005 

2006 


Üretim (GWh) 

250000 

y 

tibariyle Geliimi 

200000 

200000 

180000 

160000 

150000 140000 

Üretim 

120000 

100000 

(GWh) 

100000 

80000 

60000 

50000 

40000 

20000 

0 0 

1990 1995 2000 2001 2005 2006 2007 



2006 

2005 

2001 

2000 

1995 

1990 

Grafik 26. Türkiye Kurulu Güç ve Üretiminin Yllar tibar ile Deiimi 

76 

Tablo Tablo 28. 28. Türkiye Kurulu Güç ve ve Üretimin Yllar tibariyle Geliimi 

Kurulu Kurulu Güç Güç (MW) (MW) 

Üretim (GWh) 

Jeoter. 

Jeoter. 

Art 

Art 

Jeoter. 

Jeoter. 

Art 

Art 

Yllar Termik Hidrolik +Rüz Toplam % Termik Hidrolik +Rüz Toplam % 

Yllar Termik Hidrolik +Rüz Toplam 

Termik Hidrolik +Rüz Toplam % 

1990 9535.8 6764.3 17.5 16317.6 3.2 34314.9 23148.0 80.1 57543.0 10.6 

1990 9535.8 6764.3 17.5 16317.6 3.2 34314.9 23148.0 80.1 57543.0 10.6 

1995* 11074.0 9862.8 17.5 20954.3 0,5 50620.5 35540.9 86.0 86247.4 10,1 

1995* 11074.0 9862.8 17.5 20954.3 0,5 50620.5 35540.9 86.0 86247.4 10,1 

2000* 16052.5 11175.2 36.4 27264.1 4,4 93934.2 30878.5 108.9 124921.6 7,3 

2000* 16052.5 11175.2 36.4 27264.1 4,4 93934.2 30878.5 108.9 124921.6 7,3 

2001 16623.1 11672.9 36.4 28332.4 3.9 98562.8 24009.9 152.0 122724.7 -1.8 

2001 16623.1 11672.9 36.4 28332.4 3.9 98562.8 24009.9 152.0 122724.7 -1.8 

2005* 25902.3 12906.1 35.1 38843.5 6,6 122242.3 39560.5 153.4 161956.2 7,5 

2005* 

2006 

25902.3 

27420.2 

12906.1 

13062.7 

35.1 

81.9 

38843.5 

40564.8 

6,6 

4.4 

122242.3 

131835.1 

39560.5 

44244.2 220.5 

153.4 

176299.8 

161956.2 

8.9 

7,5 

2006200727420.2 27271.613062.7 13394.9 81.9 169.2 40564.8 40835.7 4.4 0.7 131835.1 155196.2 44244.2 35850.8 511.1 220.5 191558.1 176299.8 8.78.9 

2007200827271.6 27503.813394.9 13837.6 169.2 376.1 40835.7 41717.5 0.7 2.2 155196.2 163793 35850.8 32769 1585 511.1 191558.1 198057 3.48.7 

2008 *Art 27503.8 oran hesaplanrken 13837.6yllk 376.1 art esas alnmtr. 41717.5 2.2 163793 32769 1585 198057 3.4 

*Art oran hesaplanrken yllk art esas alnmtr. 

Kaynak:TEA 

Kaynak:TEA 

Tablo 29. Türkiye Termik Kurulu Güç Ve Üretimin Yllar tibariyle Geliimi 

Tablo 29. Türkiye Termik (Kömür,Petrol Kurulu Güç ve Doalgaz Ve Üretimin Santralar) Yllar tibariyle Geliimi 

Kurulu (Kömür,Petrol Güç (MW) ve Doalgaz Santralar) Üretim (GWh) 

Yllar T.Köm. Linyit Kurulu Petrol Güç (MW) D.Gaz Toplam T.Köm. Linyit Üretim Petrol (GWh) D.gaz Toplam 

Yllar 1990 T.Köm. 331.8 Linyit 4896.2 Petrol 2098.0 D.Gaz 2210 Toplam 9535.8 T.Köm. 620.8 19560.5 Linyit 3941.7 Petrol 10192.3 D.gaz 34314.9 Toplam 

19901995 331.8 326.44896.2 6047.92098.0 1353.1 2210 2883.9 9535.8 10611.3 2232.1 620.8 19560.5 25814.8 5772.0 3941.7 16579.3 10192.3 50398.2 34314.9 

1995 

2000 

326.4 

480.0 

6047.9 

6508.9 

1353.1 

1995.8 

2883.9 

7044.0 

10611.3 

16028.7 

2232.1 

3819.0 

25814.8 

34367.3 9310.8 

5772.0 

46216.9 

16579.3 

93714.0 

50398.2 

2001 480.0 6510.7 2455.3 7153.5 16599.5 4046.0 34371.5 10366.2 49549.2 98332.9 

2000 480.0 6508.9 1995.8 7044.0 16028.7 3819.0 34367.3 9310.8 46216.9 93714.0 

2005 1986.0 7130.8 2960.7 13789.5 25867.0 13246.2 29946.3 5482.5 73444.9 122119.9 

2001 480.0 6510.7 2455.3 7153.5 16599.5 4046.0 34371.5 10366.2 49549.2 98332.9 

2006 1986.0 8210.8 2396.5 14330.6 26923.9 14216.6 32432.9 4340.4 80691.2 131681.1 

2005 1986.0 7130.8 2960.7 13789.5 25867.0 13246.2 29946.3 5482.5 73444.9 122119.9 

2007 1986.0 8211.4 2000.2 14576.4 26774.0 15136.2 38294.8 6526.8 95024.8 154982.6 

2006 1986.0 8210.8 2396.5 14330.6 26923.9 14216.6 32432.9 4340.4 80691.2 131681.1 

2007 Kaynak:TEA 

1986.0 8211.4 2000.2 14576.4 26774.0 15136.2 38294.8 6526.8 95024.8 154982.6 

Kaynak:TEA 

Termik santrallarn kurulu güç ve üretimlerindeki geliimlerin analizini yapacak olursak 

bugünkü gelinen yüksek maliyetli elektriin nedenide ortaya çkacaktr. 2007 yl deerlerine 

göre Doalgaz santrallarnn üretimi 95025 GWh olup toplam üretimin yaklak %50 sini 

oluturmaktadr. Bu deeriyle doalgaz santralarnn üretimi 2000 ylna göre %106 artarken 

toplam elektrik üretimimiz ise % 53 artmtr. Ayn zaman aralnda Linyit Santralarnn elektrik 

üretimi ise ancak %11 artmtr. 


73

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1970 

1971 

1972 

1973 

1974 

1975 

1976 

1977 

1978 

1979 

1980 

1981 

1982 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007* 

LNYT MOTORN LPG TAKÖMÜRÜ +THAL KÖMÜR FUEL-OL NAFTA DOAL GAZ 

Grafik 27. Türkiye Elektrik Üretiminin Kaynaklar ve Yllar tibar ile Deiimi 

Kaynak:TEA 

Grafik 26 ve Tablo 28 den görülecei üzere kurulu güçte önemli bir art olmamasna ramen 

üretimde art salanmtr. Bu art sanrallarn rehablitasyonu ve özel sektör santrallerinin 

daha yüksek kapasitede çaltrlmas ile salanabilmitir. 

Tablo 30. Elektrik Enerjisi Kurulu Güç- Üretim ve Tüketiminin Geliimi 

1990 1995 2000 2001 2005 2006 2007 

Üretim 

(GWh) 57543 86247 124922 122725 161956 176300 191558 

thalat 

(GWh) 176 3791 4579 636 573 864 

hracat 

(GWh) 907 696 437 433 1798 2236 2422 

Brüt Arz 

(GWh) 56812 85551 128276 126871 160794 174637 190000 

Art (%) 

8,5 8,3 -1,1 7,2 8,6 8,8 

Net Tüketim 

(GWh) 46820 67394 98296 97070 130263 142216 155135 

Art (%) 

7,6 7,8 -1,2 7,5 9,1 9,1 

Kii Ba. 

Net Tük. 834 1092 1449 1416 1808 1961 2198 

(kWh) 

Kii Ba. 

Brüt 

1012 1386 1891 1851 2231 2393 2692 

Tük.(kWh) 

Kaynak:TEA 


Tablo 31. 2007 yl Türkiye Kurulu Gücünün Birincil 

Enerji Kaynaklarna Göre Dalm 

T E K Y A K I T L I Ç O K Y A K I T L I 

MW 

MW 

TAKÖMÜRÜ (*) 1986 KATI+SIVI (**) 471 

THAL KÖMÜR 0 SIVI+D.GAZ 2913 

LNYT 8211.4 KATI+D.GAZ 0 

FUEL-OL 1772.4 TOPLAM 3384 

MOTORN 206.4 

LPG 0 

NAFTA 21.4 TERMK 27271.6 

DOAL GAZ 11647.4 HDROLK 13394.9 

YENLENEBLR + ATIK 42.7 JEOTH. + RÜZGAR 169.2 

TOPLAM 23887.6 GENEL TOPLAM 40835.7 

(*) thal Kömür santrallar dahil 

(**) Kat+D.Gaz yaktl santrallar dahil 

Kaynak: TEA 

HDROLK 

33% 

JEOTERMAL 

0.% 

RÜZGAR 

0.% 

TAKÖMÜRÜ (*) 

5% 

LNYT 

20% 

KATI+D.GAZ 

0.% 

FUEL-OL 

4% 

(Çok Yaktl) 

SIVI+D.GAZ 

7% 

(Çok Yaktl) 

KATI+SIVI 

1% 

+ ATIK 

YENLENEBLR 

0.% 

DOAL GAZ 

29% 

MOTORN 

1% 

Grafik 28. Elektrik Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dalm 

1983 sonunda toplam kurulu gücün;%29,5’i linyit ve takömürü, %23,7’si fuel-oil, motorin çok 

yaktl, %46,7’si hidrolik santrallardan olumu iken 2007 sonunda bu dalmn %25,0’ linyit 

ve takömürü, %13,0’ fueloil, motorin, çok yaktl, %33’ü hidrolik ve jeotermal, %29’u doal 

gaz santrallarndan olumaktadr. 

2007 ylnda iletmeye giren ve devreden çkan elektrik santrallarnn listesi aada verilmitir. 

78 


Tablo 32. 2007 ylnda letmeye Giren Üretim Tesisleri 

Kurulu Ad 

Kurulu Güç (MW) 

Otoprodüktör 144.6 

Serbest Üretim ti. 490.9 

Termik Toplam 635.6 


Jeoter.+Rüzgar Top. 87.3 

EÜAS 300.6 


Hidrolik Toplam 336.7 

Genel Toplam 1,059.60 

Tablo 33. 2007 ylnda letmeden Çkarlan veya 

Güç Revizesi Yaplan Üretim Tesisleri 

Kurulu Ad Kurulu Güç (MW) 

Otoprodüktör -183.2 

Mobil -462.3 

Serbest Üretim ti. -138.8 

Termik Toplam -784.3 

Otoprodüktör -4.6 

Hidrolik Toplam -4.6 

Genel Toplam -788.9 

4.2. Elektrik Üretim Tesislerinin Kamu ve Özel Sektör Kurulularna Göre Geliimi 

Türkiye elektrik enerjisi üretiminde kamu kurumlarnn yan sra özel sektör kurulular da yer 

almtr. Her ne kadar Türkiye’de özelletirme kavram 1984 ylnda 3096 sayl yasann 

yürürlüe girmesi ile güncel hale geldiyse de bu tarihin daha öncesinde elektrik üretiminde 

ÇEA ve KEPEZ gibi imtiyazl özel irketler yer almtr. 1990 ylndan 2007 yl sonuna kadar 

kurulu güç Tablo 34 de gösterilmektedir. 

Tablo 34. Türkiye Kurulu Gücünün Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi (MW) 

KAMU 

SANTRALLARI ÖZEL SANTRALLAR TÜRKYE TOPLAMI 

Termik Hidrolik Toplam 

Pay 

(%) Termik Hidrolik Toplam 

Pay 

(%) Termik Hidrolik Topla 

1990 8264,2 6465,1 14729,3 90,3 1289,1 299,2 1588,3 9,7 9553,3 6764,3 1631 

1995 9650,6 9207,6 18858,2 90,0 1440,9 655,2 2096,1 10,0 11091,5 9862,8 2095 

2000 11274,6 9977,3 21251,9 77,9 4795,4 1216,8 6012,2 22,1 16070 11194,1 2726 

2001 10954,6 10108,7 21063,3 74,3 5680 1589,1 7269,1 25,7 16634,6 11697,8 2833 

2002 10949,6 10108,7 21058,3 66,1 8636,4 2151,1 10787,5 33,9 19586 12259,8 3184 

2003 10803,1 10990,2 21793,3 61,2 12186,3 1607,4 13793,7 38,8 22989,4 12597,6 355 

2004 10794,9 10994,7 21789,6 59,2 13364,8 1669,6 15034,4 40,8 24159,7 12664,3 368 

2005 11474,9 11109,7 22584,6 58,1 14442,4 1816,5 16258,9 41,9 25917,3 12926,2 3884 

2006 12539,9 11176 23715,9 58,6 14825,2 1960,7 16785,9 41,4 27380,1 13121,7 4050 

2007 12554,9 11461,6 24016,5 58,8 14888,2 2079,6 16967,8 41,6 27294,5 13541,2 4083 


1984 ylnda kurulu gücün içinde %85 olan kamu kesimi pay, 2007 ylnda %58,6’ya 

dümütür. Kamu santrallarnn kurulu güç ve üretim miktarlar 1984 ylna göre 2007 ylnda 

yaklak 3,5 kat büyümütür. Buna karlk özel sektör santrallarnn toplam kurulu gücü ayn 

dönemde yaklak 13 kat, toplam üretim miktar ise yaklak 25 kat büyümütür. Özellikle 1998 

ylndan sonra YD, Y ve HD modeli kapsamnda özel sektörün elektrik üretiminde arlkl 

olarak termik kapasite ile yer almas ve bu kapasitelerin üretimlerine satn alma garantisi 

verilmesi büyümedeki farklln birincil nedenidir. 

1984 ylnda elektrik enerjisi üretimi içinde %87 olan kamu kesimi pay, 1990 ylnda % %91.9 

a çkm ve dada sonra gittikçe azalarak 2007 ylnda %48’e dümütür. 

Tablo 35. Türkiye Üretiminin Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi (Gwh) 

KAMU SANTRALLARI ÖZEL SANTRALLAR TÜRKYE TOPLAM 

KAMU SANTRALLARI Pay 

ÖZEL SANTRALLAR Pay TÜRKYE TOPLAMI 

Termik Hidrolik Toplam (%) 

Pay 

Termik Hidrolik Toplam 

Pay 

(%) Termik Hidrolik T 

Termik Hidrolik Toplam (%) Termik Hidrolik Toplam (%) Termik Hidrolik Toplam 

30.698,0 1990 30.698,0 22.156,0 22.156,0 52.854,0 52.854,091,991,9 3697,3 991,5 4.688,8 8,1 8,1 34.395,3 34.395,3 23.147,5 23.147,5 57.542,857 

45.090,0 1995 45.090,0 33.105,0 33.105,0 78.195,0 78.195,090,790,7 5616,9 2435,6 8.052,5 9,3 9,3 50.706,9 50.706,9 35.540,6 35.540,6 86.247,586 

65.462,0 2000 65.462,0 27.772,0 27.772,0 93.234,0 93.234,074,674,6 28.547,4 3.140,2 31.687,6 25,4 25,4 94.009,4 94.009,4 30.912,2 30.912,2 124.921,6 12 

65.954,0 

2001 65.954,0 

20.409,0 

20.409,0 

86.363,0 

86.363,0 

70,4 

70,4 32.698,8 3.663,5 36.362,3 29,6 

29,6 

98.652,8 

98.652,8 

24.072,5 

24.072,5 

122.725,3 

12 

2002 51.028,0 26.304,0 77.332,0 59,8 44.639,5 7.427,9 52.067,4 40,2 95.667,5 33.731,9 129.399,4 

51.028,0 26.304,0 77.332,0 59,8 44.639,5 7.427,9 52.067,4 40,2 95.667,5 33.731,9 12 

2003 33.070,0 30.027,0 63.097,0 44,9 72.119,8 5.363,8 77.483,6 55,1 105.189,8 35.390,8 140.580,6 

33.070,0 2004 27.349,0 30.027,0 40.669,0 63.097,0 68.018,044,945,1 72.119,8 77.208,2 5.363,8 5.472,9 82.681,1 77.483,6 54,955,1104.557,2 105.189,8 46.141,9 35.390,8 150.699,1 14 

27.349,0 2005 38.416,0 40.669,0 35.046,0 68.018,0 73.462,045,145,4 77.208,2 83.920,6 5.472,9 4.573,7 88.494,3 82.681,1 54,654,9122.336,6 104.557,2 39.619,7 46.141,9 161.956,3 15 

38.416,0 2006 46.037,0 35.046,0 38.679,0 73.462,0 84.716,045,448,1 83.920,6 86.292,4 4.573,7 5.691,4 91.983,8 88.494,3 52,254,6131.929,1 122.336,6 44.370,4 39.619,7 176.299,5 16 

46.037,0 2007 61.347,0 38.679,0 30.980,0 84.716,0 92.327,048,148,2 86.292,4 94.005,0 5.691,4 5.226,0 99.231,0 91.983,8 51,852,2155.352,0 131.929,1 36.206,0 44.370,4 191.558,0 17 

61.347,0 30.980,0 92.327,0 48,2 94.005,0 5.226,0 99.231,0 51,8 155.352,0 36.206,0 19 

Tablo 36. Kurulu Güç ve Üretimin Üretici Kurululara Göre Dalm 

(2007) 

ÜRETM 

KURULU GÜÇ 

(GWh) (%) (MW) (%) 

EÜA 73839,2 38,5 20041,2 49,1 

EÜA'a BALI 

ORTAKLIKLAR 

18488,2 9,7 3834 9,4 

MOBL 797,3 0,4 262,7 0,6 

OTOP+ÜRTRK 

+HD+ADÜA 

98433,4 51,4 16697,8 40,9 

TOPLAM 191558 100,0 40835,7 100,0 

KAMU* 92327,4 48,2 23875,2 58,5 

ÖZEL 99230,7 51,8 16960,5 41,5 

TOPLAM 191558 100,0 40835,7 100,0 

*Mobil dahil 

Ü 

Ü 

80 


4.3. Elektrik Enerjisinin letim ve Datm 

Elektrik sistemimizdeki iletim kayplar uluslararas performans deerlerine uygun olarak %3- 

3,5 düzeyindedir. 

Ülkemizde 33 kV, 15,8 kV, 10,5 kV, 6,3 kV, 3,3 kV ve 0,4 kV’luk elektrik enerjisi sistemleri 

elektrik Datm Sistemleri olarak anlmaktadr ve datm hatlarnn toplam uzunluu 2007 yl 

itibar ile 922 bin km dir. 

Strateji Belgesi’ne göre Türkiye’nin elektrik datm ebekesi 21 datm bölgesine bölünmü 

ve bunlardan 20’sinin sahibi olan TEDA özelletirme programna alnmtr. Özelletirme 

programna alnan bölgelerin her birinde anonim irket statüsünde datm irketi kurulmutur. 

Harita 10. Türkiye Elektrik Datm Bölgeleri 

Türkiye Cumhuriyeti Babakanlk Özelletirme daresi Bakanl (“ÖB”), kamuya ait elektrik 

datm irketi Türkiye Elektrik Datm A.. (“TEDA”)’nin özelletirilmesi sürecini balatmtr. 

Bu çerçevede, ÖB, aada isimleri verilen bölgelerde faaliyet gösteren irketlerin 

özelletirmesine karar vererek, özelletirmeleri tamamlamak üzere gerekli ilemleri 

yürütmektedir. 

_ Bölge 3: Aras Elektrik 

_ Bölge 8: Meram Elektrik 

_ Bölge 9: Bakent Elektrik 

_ Bölge 15: Sakarya Elektrik 

Datm bölgelerinin özelletirilmesinde letme Hakk Devri (HD)’ne dayal Hisse 

Sat Modeli uygulanmaktadr 


Özelletirme daresi, datm özelletirmesinin gerekçelerini aadaki gibi belirtmektedir; 

Varlklarn verimli iletilmesi, maliyetlerin düürülmesi 

Elektrik enerjisi arz güvenliinin salanmas ve arz kalitesinin artrlmas 

Kayp/kaçak da azaltma salanmas 

Yenileme ve genileme yatrmlarnn özel sektör tarafndan yaplmas 

Rekabet sonucu salanan faydalarn tüketicilere yanstlmas 

Görüldüü üzere datmn özelletirilmesi sonucunda sistemdeki datm kayplarnn 

azalaca öngörülmektedir. 

Datm sistemimiz gerek teknik eksiklikler ve gerekse kaçak kullanm nedeniyle ülkemizdeki 

en yüksek kayp noktalarndan biridir. 2007 ylnda brüt at haslatnn 15 milyar YTL olduu 

düünüldüüne kayp kaça deerinin yllk en az 1,5 milyar dolar ve üzerinde olduu tahmin 

edilmektedir. Bu sebepten dolay enerji sektörünün çözmek için odaklanmas gereken balca 

problemlerden birisidir. 

Türkiye Datm sistemi kayplar uluslararas Standard deerleri toplam %9 olup ,2007 itibar 

ile ülkemizde %14.5 seviyesindedir. Tablo 37’te santral iç ihtiyaçlarn, iletim ve datm 

kayplarnn yllar itibariyle geliimi gösterilmitir. 

Datmdaki kayp ve kaçaklarlarla ilgili olarak TEDA tarafndan hazrlanm verilerde oransal 

olarak Güneydoudaki bir çok ilin yüksek oransal kayplar da ba sralarda olduunu ve 

büyükehirlerimizin miktar olarak ilk 25 içinde olduunu göstermektedir. Oldukça yüksek olan 

bu kayplar uluslararas düzeyde kabul edilebilir seviyede de deildir. 

4.4. Elektrik Enerjisinin Tüketimi 

Her türlü ekonomik faaliyetin temel girdisi olan elektrik enerjisinin kullanm alannn artmas 

elektrik enerjisine olan talebi de arttrmaktadr. Günümüzde ülkelerin gelimilii kii bana 

elektrik tüketimi ile ölçülmektedir ve elektrik de kefedildii günden beri dünyann kaderi 

üzerinde önemli bir role sahiptir. Bütün dünyada hzla artan elektrik enerjisi talebine karn 

talebin karlanabilmesinde büyük skntlar yaanmaktadr. Türkiye’de kii bana elektrik 

tüketimi dünya ülkeleriyle kyaslandnda çok da yüksek deildir. Türkiye’de ylda 2198 kWh 

olan kii bana elektrik tüketimi ABD’de 13 250, Yunanistan’da 5 50 ve Almanya’da 6 900 

kWh tir. 

Ekonomik alanda ve sanayideki gelisme, artan nüfus, sehirlesme ve altyap yatrmlar 

sonucunda yllar itibariyle düzenli olarak artan elektrik tüketimi 1970 ylnda 8 milyar 623 milyon 

kWh iken, 1980 ylnda 24 milyar 616,5 milyon kWh'ye, 1990 ylnda 56 milyar 820 milyon 

kWh'e, 2000 ylnda 98 milyar 296 milyon kWh'ye, 2005 ylnda 130 milyar 263 milyon kWh'ye, 

,2007 ylnda ise 155 milyar 135 milyon kWh'ye ulamtr. 

Tablo 37’de verilen elektrik enerjisi tüketiminin sektörel tüketimi incelendiinde;yldan yla art 

gösteren sanayi sektörü tüketiminin toplam elektrik enerjisi tüketimindeki paynn 1990 ylnda 

% 62 ‘den 2000’de % 50’ye, 2007’de ise %48 oranna indii görülmektedir. Resmi daire enerji 

tüketimi pay ise % 3.1 ten % 4.5 e yükselmitir 

82 


Yllar Mesken Köy Ticaret 

Tablo 37. Yllar tibariyle Türkiye Elektrik Enerjisi Tüketimi 

(GWh) 

Resmi 

Daire 

Sanayi 

Genel 

Aydnlatma Dier Toplam 

1990 9 059,8 102,5 2 557,8 1 463,3 29 211,8 1 231,4 3 193,4 46 820,0 

1995 14 492,5 4 195,2 3 011,6 38 007,4 3 105,9 4 581,2 67 393,9 

2000 23 887,6 9 339,4 4 107,9 48 841,7 4 557,7 7 561,4 98 295,7 

2001 23 557,3 9 907,8 4 370,0 46 989,0 4 888,2 7 357,7 97 070,0 

2005 30 935,0 18 543,8 4 662,7 62 294,2 4 143,0 9 684,1 130 262,8 

2006 34 466,0 20 256,4 6 044,8 68 026,7 3 950,4 10 326,2 143 070,5 

2007 36 475,8 23 141,2 6 933,2 73 794,5 4 052,6 10 737,9 155 135,3 

NOT: 1984 Ylndan itibaren 2705 sayl yasa ile köyler Datm Müesseselerine devir olunmaya balam ve devredilen köylerin 

aboneleri tüketim koduna göre bireysel abonelie dönütürülmütür 

Kaynak: www.teda.gov.tr 

2007 ylnda tüketilen toplam 155 milyar MWh enerjinin; yaklak 25 milyon mesken abonesi 

% 23,5’unu,4 milyon ticarethane %14,9’unu, sanayi grubu % 47,6’sn,resmi daireler % 4,5’ 

unu mesken, genel aydnlatma grubu % 4,3’ ünü, tarmsal sulama aboneleri %2,6’sn,dier 

abone gruplar ise % 4,3’ünü tüketmektedir. 

Tablo 38. Türkiye Net Tüketimi (MWh) ve Abone Saysnn Sektörel Dalm 

Resmi 

TarmsaL Genel 

Resmi 

TarmsaL Genel 

Mesken Ticaret Daire Sanayi Sulama Aydnlat. Dier To 

Mesken Ticaret Daire Sanayi Sulama Aydnlat. Dier Toplam 

m Tüketim 36 475 825 36 47523 82514123161 141 161 6 933 6 933 182 182 73 73 794 794540 4 110 541 541 4 052 4 052 642 6426 6276 369 627 369 155 135155 26013 

e 24 Abone 681 455 24 6813455 735 969 3 735 969163 163 287 287 348 348 161 416 097 178 178 073 073 501 076 501 07630 02430 11802 

007 Yl 2007 Türkiye Yl Türkiye Nüfusu Nüfusu 

70 586 70 586 256 256 Kii Kii Bana 

(TÜK) 

Düen Net Tüketim (kWh) (kWh) 2 198 2 1 


Tablo 39. Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim – Tüketim ve Kayplarn Yllar tibariyle Geliimi (GWh) 

BRÜT ÜRETM Ç HTYAÇ E B E K E K A Y B I NET TÜKETM 

NET 

THALAT EBEKEYE 

HRACAT 

ARTI 

% ÜRETM 

VERLEN 

ARTI 

YILLAR 

% 

LETM % DAITIM % TOPLAM % % 

1990 57543,0 10,6 3311,4 5,8 54231,6 175,5 54407,1 1787,2 3,3 4893,1 9,0 6680,3 12,3 906,8 46820,0 8,6 

1991 60246,3 4,7 3655,2 6,1 56591,1 759,4 57350,5 1437,8 2,5 6123,4 10,7 7561,2 13,2 506,4 49282,9 5,3 

1992 67342,2 11,8 4237,3 6,3 63104,9 188,8 63293,7 1342,9 2,1 7651,9 12,1 8994,8 14,2 314,2 53984,7 9,5 

1993 73807,5 9,6 3943,1 5,3 69864,4 212,9 70077,3 1634,9 2,3 8616,7 12,3 10251,6 14,6 588,7 59237,0 9,7 

1994 78321,7 6,1 4539,1 5,8 73782,6 31,4 73814,0 1800,3 2,4 10042,7 13,6 11843,0 16,0 570,1 61400,9 3,7 

1995 86247,4 10,1 4388,8 5,1 81858,6 0 81858,6 2034,9 2,5 11733,9 14,3 13768,8 16,8 695,9 67393,9 9,8 

1996 94861,7 10,0 4777,3 5,0 90084,4 270,1 90354,5 2461,7 2,7 13393,1 14,8 15854,8 17,5 343,1 74156,6 10,0 

1997 103295,8 8,9 5050,2 4,9 98245,6 2492,3 100737,9 2935,5 2,9 15646,4 15,5 18581,9 18,4 271,0 81885,0 10,4 

1998 111022,4 7,5 5523,2 5,0 105499,2 3298,5 108797,7 3337,1 3,1 17457,8 16,0 20794,9 19,1 298,2 87704,6 7,1 

1999 116439,9 4,9 5738,0 4,9 110701,9 2330,3 113032,2 2985,1 2,6 18559,9 16,4 21545,0 19,1 285,3 91201,9 4,0 

2000 124921,6 7,3 6224,0 5,0 118697,6 3791,3 122488,9 3181,8 2,6 20574,1 16,8 23755,9 19,4 437,3 98295,7 7,8 

2001 122724,7 -1,8 6472,6 5,3 116252,1 4579,4 120831,5 3374,4 2,8 19954,3 16,5 23328,7 19,3 432,8 97070,0 -1,2 

2002 129399,5 5,4 5672,7 4,4 123726,8 3588,2 127315,0 3440,7 2,7 20491,2 16,1 23931,9 18,8 435,1 102948,0 6,1 

2003 140580,5 8,6 5332,2 3,8 135248,3 1158,0 136406,3 3330,7 2,4 20722,0 15,2 24052,7 17,6 587,6 111766,0 8,6 

2004 150698,3 7,2 5632,6 3,7 145065,7 463,5 145529,2 3422,8 2,4 19820,2 13,6 23243,0 16,0 1144,3 121141,9 8,4 

2005 161956,2 7,5 6487,1 4,0 155469,1 635,9 156105,0 3695,3 2,4 20348,7 13,0 24044,0 15,4 1798,1 130262,9 7,5 

2006 176299,8 8,9 6756,7 3,8 169543,1 573,2 170116,3 4543,8 2,7 19245,4 11,3 23789,2 14,0 2235,7 

2007 191558,1 8,7 8218,4 4,3 183339,7 864,3 184204,0 4523,0 2,5 22123,6 12,0 26646,6 14,5 2422,2 

144091,4 10,6 

155135,2 7,7 

Kaynak: Elektrik Üretim – letim statistikleri 2007 TEA APK 

1)ebekeye verilen= Net Üretim+thalat 

2) hracat, snrda teslim esasna göre yapldndan, ihracat ile ilgili ebeke kayb iletim kaybnn içinde yer almaktadr. 

84 


5. ENERJ VERMLL 

Enerji Verimlilii, harcanan her birim enerjinin daha fazla hizmet ve ürüne dönümesidir. 

Tasarruf edilen enerji, 

küçük boyutlu, ama kümülatifte oldukça önemli olarak deerlendirilebilecek oran ve 

miktarda 

bir çok noktadan ayn anda hzla geri kazanlabilecek 

daha küçük boyutlu çok sayda yatrmcya yaylm yatrmlarla elde edilebilecek 

bir enerji kaynadr. 

Çeitli analizler ve karlatrma çalmalar, ülkemizdeki üretim ve hizmet sektöründeki 

ekonomik faaliyetler ve yaam standard için harcanan enerjinin azaltlabilmesinde ciddi boyutta 

potansiyelin varl konusunda önemli bir mesaj vermektedir. Türkiye’de enerji younluu 

deerleri AB ile karlatrldnda iki katdr ve AB nin gelimi ülkelerindeki gibi yllar baznda 

görülür bir düme trendi gösterememitir. 

140,0 

120,0 

100,0 

140,0 

120,0 

100,0 

GSYH Index 

Birincil Enerji Tüketimi Index 

GSYH Index 

Birincil Enerji Enerji younluu Tüketimi indexi Index 

Enerji younluu indexi 

80,0 

1998 80,0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Grafik 29. 1998 Enerji 1999 Younluu 2000 2001 2002Deiimi 2003 2004 2005 (1998 2006 Sabit 2007fiyatlar ile) 

Grafik 29. Enerji Younluu Deiimi (1998 Sabit fiyatlar ile) 

Grafik 29. Enerji Younluu Deiimi (1998 Sabit fiyatlar ile) 

Kaynak: TKeskin 


Grafik 30. Enerji Younluunun Sektörel Deiimi 

Kaynak: EE 

Üretimde ve günlük yaamda enerji younluunun düürülmesi; tüm enerji zincirinde verimliliin 

artrlmas, iletim ve datmda kayp-kaçaklarn azaltlmas, üretimde verimlilik artrc 

teknolojilerin uygulanmas, binalarn rehabilitasyonu, verimli elektrikli ev aletleri ve ofis 

cihazlarnn tercih edilmesi ve ilgili bütün taraflarn eitilmesi ve bilinçlendirilmesi gibi çalmalar 

ile salanabilecektir 

Toplam nihai enerji tüketimi en yüksek tüketim payna ve enerji tasarruf potansiyeline sahip 

olmalarndan dolay sanayi ve bina ve hizmet sektörleri enerji verimlilii çalmalarnda öncelikli 

sektörlerdir. 

Enerji younluu yüksek, kii bana enerji tüketimi düük olan ülkemizde yaplacak etkin talep 

yönetimi çalmalarnn da katks ile bir yandan kii bana enerji tüketimi artrlmal bir yandan 

da enerji younluu azaltlmaldr. 

Son yllarda, enerji sektöründe arz taraf yönetimi politikalarnn yansra, talep yönetimi ve 

enerji verimliliini arz kayna olarak görülmesi konusunda baz insiyatifler harekete geçmeye 

balamtr. Bu anlay deiiminin en önemli göstergesi, 2007 ylnda yürürlüe giren Enerji 

Verimlilii Kanunudur. 

2 Mays 2007 tarihli 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu, sanayide, binalarda, ulamda ve 

enerji sektöründe, yükümlülükler, destekler ve bilinçlendirme etkinlikleri getiren kanun, AB’nin 

ilgili direktifleri ile de uyum isalamay amaçlamaktadr.2008 yl Enerji Verimlilii yl ilan edilmi 

ve aadaki yönetmelikler yürürlüe konulmutur; 

Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan, “Tantma ve Kullanma Klavuzu Uygulama 

Esaslarna Dair Yönetmelikte Deiiklik Yaplmas Hakknda Yönetmelik” (08/10/2007 

Tarihli ve 26667 Sayl Resmî Gazete) 

Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan, “Merkezi Istma ve Shhi Scak Su 

Sistemlerinde Isnma ve Shhi Scak Su Giderlerinin Paylatrlmasna likin yönetmelik” 

(14/04/2008 Tarihli ve 26847 Sayl 1.Mükerrer Resmî Gazete) 

86 


Ulatrma Bakanl tarafndan, “Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna likin Usul 

ve Esaslar Hakknda Yönetmelik” (09/06/2008 Tarihli ve 26901 Sayl Resmî Gazete) 

KOSGEB tarafndan, “Küçük ve Orta Büyüklükteki letmelerde Enerji Verimlilii Eitim, 

Etüt ve Danmanlk Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakknda Yönetmelik” 

(18/10/2008 Tarihli ve 27028 Sayl Resmî Gazete) 

ETKB tarafndan, “Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliinin 

Artrlmasna Dair Yönetmelik” (25/10/2008 tarihli ve 27035 sayl Resmî Gazete) 

Bayndrlk Ve skan Bakanl tarafndan “Binalarda Enerji Performans Yönetmelii” (5 

Aralk 2008 tarihinde yaynlanmtr) 

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu’nun ikincil mevzuat çalmalar kapsamnda yürürlüe 

giren “Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliinin Artrlmasna Dair 

Yönetmelik” ile birlikte; üniversitelerin ve meslek odalarnn yetkilendirilmesi, irketlerin 

yetkilendirilmesi, verimlilik artrc proje destekleri ve gönüllü anlamalarla sanayide enerji 

verimliliinin iyiletirilmesi konularndaki uygulamalar 2009 ylnda balatlacaktr. 

Sanayi ve bina sektöründe enerji yönetimi uygulamalar kapsamnda EE bünyesinde enerji 

yöneticileri eitimleri gerçekletirilmektedir. Enerji yöneticilerinin sertifikalandrlmas 

kapsamnda; endüstriyel iletmelerdeki enerji yöneticilerine yönelik eitimler 1997, bina 

sektörüne yönelik eitimler ise 2006 ylndan bu yana devam etmektedir. Bugüne kadar sanayi 

sektöründe 1018, bina sektöründe 241 enerji yöneticisinin eitimi gerçekletirilmitir 

. 

2009 ylnda sanayi sektöründe 200, bina sektöründe ise 262’nin üzerinde kursiyer eitilmesi 

planlanmtr. Sanayi ve bina sektöründe oluturulan enerji yönetimi uygulamalar kapsamnda 

enerji yöneticilerinin sertifikalandrlmasna yönelik yürütülen enerji verimlilii eitimlerinin 

kapsam 2009 ylndan itibaren Makine ve Elektrik Mühendisleri Odalar ile üniversiteler ve 

“Enerji Verimlilii Danmanlk irketleri”ni de içerecek ekilde geniletilecektir. 

Bugüne kadar yaplan çalmalarla ortaya konan %15’lik elektrik tasarruf potansiyeli geri 

kazanldnda; 6,5 milyar YTL’lk doal gazl santral yatrm önlenebilecei gibi doal gaz ithal 

giderlerinde ylda 3,0 milyar USD’lk bir azalma da salanabilir. Ayrca binalarn ve iletmelerin 

stlmasnda ve soutulmasnda %35 ve ulamda %15 tasarruf salandnda ülkemiz petrol 

ve doal gaz ithal giderlerinde ylda 1,4 milyar USD’lk azalma söz konusudur. 

Yaplan çalmalar 2020 ylndaki 222 milyon TEP olarak gerçeklemesi beklenen birincil enerji 

talebini %15 azaltabilecek bir potansiyele sahip olduumuzu ortaya koymaktadr. Bu 

potansiyelin, 2005 fiyatlar ile ylda yaklak 16,5 milyar YTL’lk tüketim tasarrufuna e deer 

olduu hesaplanmaktadr. 6 

6. ENERJ, ÇEVRE VE KLM DEKL 

6.1. Politikalar 

2006 ylnda güncellenen Çevre Kanunun amaç maddesi, “bütün canllarn ortak varl olan 

çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn 

salamak” olarak belirlenmitir. Kanunla, kirlilik kontrolü” kavram yerine “kirliliin kaynanda 

önlenmesi” kavram ön planda tutulmakta, üretim ve tüketim kaynakl atklarn minimuma 

indirilmesi, faaliyetlerde iyi teknik ve teknolojilerin kullanlmas, enerjinin verimli kullanlmas, 

izleme-denetim sisteminin etkin uygulanmas ve kirleten öder prensibi ve önceden önlem alma 

yaklam gibi temel prensiplerin politika ve uygulamalarmza yanstlmas hedeflenmitir. 

Son yllarda halkn sosyo-ekonomik düzeyinin yükselmesine paralel olarak çevre konusu tüm 

karar mekanizmalarnda vazgeçilmez bir parametre olarak yerini almaya balamtr. 

6 EE 

84 


Avrupa Birlii’nin 17 Aralk 2004 tarihinde Türkiye ile müzakerelerin balatlmas kararn 

müteakip AB çevre müktesebatna uyum salanmas ve mevzuatn etkin bir ekilde 

uygulanmas amacyla bir dizi çalma balatlmtr. AB müktesebat içerisinde çevre bal 

Hava Kalitesi, Atk Yönetimi, Doal kaynaklarn Yönetimi, Endüstriyel Kirliliin Kontrolü, 

Kimyasallar, Gürültü ve Su Yönetimi olmak üzere 8 sektörden olumaktadr. Bu balklarn tümü 

enerji sektörünü bir ekilde kapsamaktadr. 

Ülkemizin çevre konusundaki stratejisinin belirlenmesi amacyla Çevre ve Orman Bakanl 

koordinasyonunda, ülkenin tüm ilgili bakanlk, kurum ve kurulularn katlm ile, 2007-2023 

yllarn kapsayan AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi(UÇES) kalknma planlar ve yllk 

programlara uygun ekilde hazrlanarak 2006 ylnda yaynlanmtr. UÇES ülkemizin ekonomik 

ve sosyal artlarn dikkate alarak salkl, yaanabilir bir çevre oluturmay ve bu dorultuda 

ulusal çevre mevzuatmzn AB çevre müktesebat ile uyumlulatrlmasn, uygulanmasn, 

uygulamann izlenmesini ve denetlenmesini amaçlamaktadr. Finansman stratejisini de içeren 

ve enerji sektörü dahil olmak üzere tüm sektörleri içeren UÇES ile çevre politikalarnn ekonomik 

ve sosyal politikalara entegrasyonu salanmas, çevre korumaya ilikin ekonomik araçlardan 

yararlanlmas, gerekli teviklerin salanmas hedeflenmektedir. UÇES ubat 2007 tarihinde 

Yüksek Planlama Kurulu tarafndan onaylanmtr. 

BM klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesine 2004 ylnda katlan Türkiye, o tarihten itibaren 

enerji-iklim deiiklii politikalarnn entegrasyonuna balam, sosyo-ekonomik koullar benzer 

olan dier ülkelerin aksine uluslararas alanda ve BM kapsamnda mali destek almamasna 

ramen bata enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji olmak üzere birçok alanda önlemler 

almtr. 

Çevresel hususlarn sektörel politikalara entegrasyonunun sürdürülebilir kalknma için önemli bir 

faktör olmas da dikkate alnarak, ülke kalknmasnda önemli rol oynayan enerjiye olan talebin 

karlanmasnda çevresel etkilerin en aza indirilmesi için çaba sarfedilmekte, gerekli çalmalar 

ve yatrmlarn yapld gözlemektedir. 

6.2. AB Mevzuat Uyumu Çalmalar 

UÇES’in hazrlanmas öncesinde, çktlar UÇES’e temel tekil etmek üzere, AB kaynaklar ile iki 

proje gerçekletirilmitir. Bu projeler “Entegre Uyumlatrma Stratejisi Projesi” ve “Yüksek 

Maliyetli Çevre Yatrmlarnn Planlanmas Projesi”dir. “Entegre Uyumlatrma Stratejisi 

Projesi”nde AB müktesebatna uyum ile ilgili olarak finansman stratejisi de dahil olmak üzere, bir 

strateji ve eylem plannn oluturulmas amaçlanmtr. “Yüksek Maliyetli Çevre Yatrmlarnn 

Planlanmas Projesi”nin amac ise mevzuat uyumu ar yatrm gerektiren direktifler için 

finansman ihtiyacnn ve finansman araçlarnn belirlenmesi ve yatrm için mekanizma 

gelitirilmesidir. 2006 ylnda yaymlanan AB Entegre Uyum Stratejisi belgesinde çevre alannda 

genel çevre hizmetlerini salamaya yönelik yatrm ihtiyac 59 milyar Avro olarak 

öngörülmektedir. Kamu saln dorudan etkileyen atk ve su sektörü yatrm ise 45 milyar 

Avro olarak hesaplanmtr. Katlm Öncesi Yardm Arac Program(IPA) da dahil olmak üzere 

AB’nin salad kaynaklardan yeterli miktarda faydalanabilmemiz halinde, bu miktarn yaklak 

%22’lik ksmnn AB fonlar ile karlanabilecei tahmin edilmektedir. Kasm 2003–Kasm 2005 

tarihlerinde sürdürülmü olan projede yer alan direktiflerden birisi de Büyük Yakma Tesisleri 

(Large Combustion Plants-LCP) Direktifidir. Isl kapasitesi 50 MW ve üzerinde olan yakma 

tesislerinde emisyonlar için snr deerlerin verildii bu direktife uyum ar çevre yatrmlar 

gerektirmekte olup, enerji sektöründe yer alan en önemli direktiflerden biridir. Söz konusu 

“Yüksek Maliyetli Çevre Yatrmlarnn Planlanmas Projesi” sonuçlarna göre, Direktif 

kapsamna giren Türkiye’deki mevcut tüm yakma tesisleri için gerekli finansman ihtiyac, projede 

çallan deiik senaryolara göre, 1.53 - 1.88 milyar euro olarak tahmin edilmitir. Söz konusu 

mevcut tesislerin önemli bir ksm EÜA Genel Müdürlüü tarafndan iletilmekte olan termik 

santrallardr. Mevcut tesislerin direktife uyum salamalar üphesiz uzun yllar alacak ve elektrik 

fiyatlarna ek maliyetler getirecektir. 

88 


Ad geçen Direktifte, tesislerin sl güçlerine lisans alma tarihlerine, kalan iletme sürelerine, 

kullanlan yakt tiplerine ve yakt karakteristiklerine göre SO2, NOX, toz emisyonlar için farkl 

emisyon limit deerleri verilmekte olup, ülkemiz mevzuatnda yer alan limit deerlerden daha 

sk deerlerdir. Bu direktife yönelik olarak AB eletirme (twinning) projesi kapsamnda 

uyumlatrma çalmalar devam etmekte olup, taslak yönetmelik hazrlanmtr. Taslak direktifte 

mevcut tesisler için uyum sürecinin 2017 olarak belirlenmesine karlk, AB süreç içerisinde 

direktifte güncellemeye gitmi, direktifte yer alan parametrelere ilave parametreler getirilmi ve 

direktifin kapsam geniletilmitir. Bu kapsamda, eski tesislerde yüksek maliyetli yatrm 

gerektiren bu direktife ilikin olarak, müzakere sürecinde baz esnekliklerin tannmasn 

salamak üzere, mevcut tesislerde tesis baznda incelemeler yaplmas yoluyla, kalan 

ömürlerinin ve yllk iletme sürelerinin belirlenmesinde yarar görülmektedir. 

Ar çevre yatrm gerektiren ve enerji sektörünü de yakndan ilgilendiren dier bir direktif de 

“Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (Integrated Pollution Prevention and Control-IPPC)” 

direktifidir. Çevresel izinler için bir çerçeve oluturan ve çevrenin korunmas için mevcut en iyi 

tekniklerin uygulanmasn öngören bu direktif de enerji sektörünü yakndan ilgilendirmekte olup, 

sl kapasitesi 50 MW ve üzerinde olan yakma tesislerini kapsamaktadr. IPPC direktifinin 

Türkiye’de uyumlatrlmasn ve uygulanabilmesini salamak için gerekli insan kapasitesini 

oluturmak, uygulamada olabilecek skntlar belirlemek ve sorunlara çözüm bulmay 

amaçlayan çalmalara 2001 ylnda balanmtr. Bu kapsamda, 2004 ylnda “Entegre Kirlilik 

Önleme ve Kontrol Direktifinin (IPPC-96/61/EC) ç Mevzuata Kazandrlmasnda nsan 

Kaynaklar Açsndan Kapasite Artrm” projesi tamamlanm, 2006 ylnda ise “Türkiye’de IPPC 

Yönergesinin Uygulanmas” projesi balatlmtr. 

Türkiye’nin AB üyeliinin söz konusu olmasn takiben, 3 Ekim 2005 tarihi itibariyle resmen 

AB'ye katlm müzakerelerine balanmtr. AB Müktesebat içinde, çevre çok önemli bir yer 

tutmakta olup, oldukça kapsamldr. Dier önemli bir husus da, çevre müktesebatna uyum 

maliyetinin çok yüksek olmas ve bu alanda çok fazla faaliyet gerekeceinden, çevre fasl 

müzakere sürecinin en zorlu fasllardan biri olaca öngörülmektedir. Tarama süreci 2006 

ylnda tamamlanmtr. Yakn bir zamanda çevre faslnn müzakerelere açlmas 

beklenmemektedir. 

Mevzuat uyum çalmalarnda, AB üyeliinin uzun bir süreç alaca ve zorlu bir yol olaca 

dikkate alnarak, ülkemizin kstl mali kaynaklar, öncelikleri, kalknmas için enerji gereksinimi, 

v.b. unsurlarn göz önünde tutulmas ve kurumlar aras konsensus salanmas müzakere 

sürecinde ülke çkarlarnn korunabilmesi açsndan önem arz etmektedir. Ayrca, AB açsndan 

sadece kat üzerinde mevzuat uyumlatrlmasnn yeterli olmad, ayn zamanda 

uygulanmasnn da önemli olduu unutulmamaldr. Dier taraftan, ülkenin koullarnn gerçekçi 

bir ekilde anlalmas ve doru bir ekilde aktarlabilmesi ve baz esnekliklerin tannmasnn 

salanabilmesi için, enerji sektörü de dahil olmak üzere tüm sektörlerde mevcut durumun tespit 

edilmesine ve uyum stratejilerinin belirlenmesine yönelik gerekli çalmalarn yaplmas da 

müzakere süreci açsndan dier önemli hususlardr. Sürece tüm ilgili Kurum ve Kurulularn 

katlm salamas, uygulanabilir çözümler üretebilmek açsndan önem arz etmektedir. 

6.3. klim Deiiklii ve Enerji Sektörü 

Birlemi Milletler tarafndan yaynlanan raporlara ve istatistiki verilere göre, Türkiye klim 

Deiiklii Çerçeve Sözlemesinin Ek-I listesinde yer alan gelimi ülkelerin 1990-2006 yllar 

arasndaki CO2-edeer (CO2 ve CO2 cinsinden dier sera gazlarnn toplam) olarak ifade 

edilen sera gaz emisyonlar %95 artla, birinci sradadr. Bu dünyada emisyonlarn en çok 

artran ülke olduu anlamna gelmemekte, aksine ekonomik olarak belirli bir refah düzeyine 

ulam OECD ülkelerine göre önemli bir art gösterdii manasna gelmektedir. Ülkemiz, zaten 

sürecin bandan beri gelimekte olan bir ülke olduunu ve Sözleme kapsamnda yanl 


listelerde bulunduunu ifade etmektedir, görülen göreceli yüksek emisyon artlar ise bu 

durumun en somut sonucudur. 

Türkiye’nin, sera gazlar art orannda Ek-I ülkeleri arasnda ön planda yer almasna karlk, 

ülkemizin toplam sera gaz emisyonlar miktar olarak düük seviyededir. Sera gazlar, çeitli 

sektörlerden ve faaliyetlerden kaynaklanmakla birlikte, enerji-ilikin faaliyetlerin sorumluluk pay 

önemli ölçüdedir. Ülkemiz verilerine göre, 2006 yl için, enerjiye yönelik faaliyetlerden 

kaynaklanan sera gazlar %78’lik bir orana sahiptir. Sera gazlar içinde ise üzerinde en fazla 

üzerinde durulan CO2 emisyonlardr. CO2 fosil yaktlarn kullanmndan büyük miktarlarda 

atmosfere verilmektedir. Türkiye verilerine göre, yakt tüketimi kaynakl CO2 emisyonlarnn 

toplam CO2 içindeki pay %92’dir. 

Tablo 40 . Sektörlere Göre Toplam Seragaz Emisyonlar (milyon ton CO2 edeeri) 

1990 1995 2000 2005 2006 

Enerji 132.13 160.79 212.55 241.45 258.21 

Endüstriyel 13.07 21.64 22.23 25.39 27.13 

Prosesler 

Tarm 18.47 17.97 16.13 15.82 16.37 

Atk 6.93 20.31 29.04 29.75 30.06 

TOPLAM 170.06 220.72 279.96 312.36 331.76 

1990 ylna göre 

art oran % 

- 29.9 64.6 83.7 95 

Dier Sektörler 

16% 

Çevrim ve Enerji 

Sektörü 

37% 

Ulatrma 

17% 

Sanayi 

30% 

Grafik 31. Enerji Kaynakl CO2 Emisyonlarnn Sektörlere Göre Dalm (2006) 

Kaynak: BMDÇS Türkiye Ulusal Sera Gaz Envanteri Bildirimi, 2008 

Enerji sektöründe sera gaz emisyonlardan en fazla sorumlu olan elektrik enerjisi sektörüdür. 

Grafik 6’da, 2006 yl için karbondioksit emisyonlarnn sektörel dalm verilmektedir. 1990 

ylnda enerji kaynakl emisyonlarn sektörel dalmnda elektrik enerjisinin pay %27 iken, bu 

pay önemli bir art göstermi ve ekilde de görüldüü gibi 2006 ylnda %37’ye ulam ve en 

fazla sorumlu olan bir sektör olarak yerini almtr. 

90 


Sektöre, göstergeler açsndan da baklmasnda yarar görülmektedir. Türkiye 1990-2004 

verilerine bakldndan, elektrik üretiminin %162 ile ülkenin kalknma hzndan daha büyük 

oranda art gösterdii görülmektedir. Buna bal olarak, elektrik sektöründen kaynaklanan 

emisyonlarda da art olmakla birlikte, bu art %132 ile daha düük bir orandadr. Bu husus, 

elektrik sektörü sera gaz emisyon younluunda (KgCO2-edeer/KWh) %11 orannda azalma 

olmasndan kaynaklanmaktadr. 

Enerji sektörü sera gazlar açsndan önemli bir sektör olmasnn yan sra, iklim deiikliinin 

sonuçlarndan da etkilenecek sektörlerden biridir. Türkiye, iklim deiikliinden etkilenme 

duyarllna sahip ülkeler arasnda yer almakta olup, günümüzde ilk iaretlerinin de görüldüü 

gibi, bata kuraklk olmak üzere, sorunlar yaayacaktr. Atmosferde ortalama scakln artmas 

ile birlikte, kurak ve yar kurak alanlarda yalarn azalmasna ve kurakln artmasna neden 

olmaktadr. Yalarn azalmas, ayn zamanda ortalama hava scakl artna bal olarak 

buharlamann artmas su kaynaklarn da olumsuz yönde etkileyecektir. Su kaynaklarndaki 

azalma, hidrolik santrallarda su gelirlerindeki düüe, dolaysyla hidroelektrik enerjisi üretiminde 

azalmaya ve zaman içinde hidrolik potansiyelde de azalmaya neden olabilecektir. Ayrca, ya 

rejimlerindeki deiimler nedeniyle oluabilecek seller de hidrolik santraller açsndan bir baka 

risk oluturabilecektir. Ülkemizin elektrik enerjisi üretiminde hidrolik üretimin yaklak 1/3’lük bir 

paya sahip olmas ve henüz önemli ölçüde kullanlmam hidrolik potansiyelimizin bulunmas 

gelecekte yaanacak sorunlara kar imdiden hazrlkl olmamz ve bu konuda gerekli 

çalmalarn yaplmasn zorunlu klmaktadr. 

Dier taraftan, ortalama scakln artmas, yaz döneminde soutma sistemlerinin daha fazla 

çalmasna ve elektrik tüketiminin artmasna neden olacaktr. Elektrik enerjisi sektöründe, risk 

yaratabilecek dier bir husus da termik santrallarn soutma suyu scaklnda olabilecek 

artlardr. Bu artlar nedeniyle, yaz döneminde, termik santrallarn kapasitelerinde düme 

görülebilecektir. 

Elektrik enerjisi sektörünün iklim deiikliinden etkilenecek bir sektör olmas nedeniyle, 

sektörde muhtemel riskler ve belirsizlikler konusunda, özellikle su kaynaklarndaki olas 

deiiklikler ile ilgili olarak çalmalar yaplmas ileriye dönük hedefler ve planlamalar açsndan 

önemli olacaktr. 

6.4. klim Deiikliinde Uluslararas Politikalar 

klim deiiklii bugün dünyada karlatmz küresel ölçekte en büyük kalknma sorunlarndan 

birisi olarak kabul edilmektedir. Ülkelerin sosyo-ekonomik kalknmalarnn önündeki en büyük 

tehditlerinden birisi olan iklim deiiklii sektörler üstü yaps ile enerji, ulatrma, tarm, gda, su 

kaynaklar, çevre ve salk gibi ekonominin tüm sektörlerinde yeniden düzenleme ve önlemlerin 

alnmasn gerektirmektedir. Düük karbon ekonomisine geçi süreci birçok ülkede çok uzun 

yllardr yürütülmektedir. Sera gazlar arasnda en önemlisi olan CO2 emisyonlarnn fosil 

yaktlarn kullanlmasndan kaynaklanmas enerji sektörünü odak noktas haline getirmektedir. 

Bahsedilen bu gerçek, bugün gelinen noktada, Danimarka’da 2007 ylnda “klim ve Enerji 

Bakanl”nn, ngiltere’de ise 2008 ylnda “Enerji ve klim Deiiklii Bakanlnn” kurulmas ile 

kendini göstermitir. 

Ülkemiz iklim deiiklii politikalarnda Sözleme’nin temel ilkeleri olan; “iklim sisteminin eitlik 

temelinde, ortak fakat farkl sorumluluk alanna uygun olarak korunmas, iklim deiikliinden 

etkilenecek olan gelime yolundaki ülkelerin ihtiyaç ve özel artlarnn dikkate alnmas, iklim 

deiikliinin önlenmesi için alnacak tedbirlerin etkin ve en az maliyetle yaplmas, sürdürülebilir 

kalknmann desteklenmesi ve alnacak politika ve önlemlerin ulusal kalknma programlarna 

yanstlmas hususlarna büyük önem vermektedir. 

Türkiye, 1992 ylnda Ekonomik birlii ve Kalknma Örgütü (OECD) üyesi olmas ve 

müzakereleri iyi takip edememesi nedeniyle gelimi ülkelerle birlikte Birlemi Milletler klim 


Deiiklii Çerçeve Sözlemesi’nin (BMDÇS) hem EK-I hem de EK-II listelerinde yer almtr. 

Ülkemiz, mevcut iklim rejimini desteklemekle birlikte Sözleme kapsamnda yanl konumda 

bulunmasndan dolay, Sözleme’yi ve Protokol’ünü onaylayamamtr. Sözlemedeki haksz 

konumundan dolay Sözlemeye taraf olmayan Türkiye, bu konumunu deitirmek üzere verdii 

mücadele ancak bir ölçüde baarl olabilmi, ve haksz konum düzeltilememitir. Ancak 

Ülkemiz yine de, Türkiye’nin isminin EK-II’den silinecei ve Sözleme taraflarn Türkiye’nin özel 

artlarn tanmaya davet eden bir karar müteakip 2004 ylnda Sözlemeye taraf olmutur. 

Müzakerelerde bugüne kadar söz konusu 26/COP7 sayl kararn herhangi bir olumlu etkisi 

gözlenmemitir. Birçok Sözleme tarafnca saysz COP (Taraflar Konferans) kararlarndan 

birisi olarak; dier baz kesimlerce ise önemli bir karar olarak deerlendirilen kararn, 2012 

sonras döneme ilikin tartmalarda Ülkemiz tarafndan sk sk atfta bulunulmas gereken bir 

karardr. 

Kyoto Protokolü ve Sonras 

Türkiye BMDÇS’ye ksa bir süre önce taraf olmasna karlk henüz Kyoto Protokolünü 

imzalamtr ancak Protokolün ülkelerin emisyon azaltm ve finansman taahhütlerinin bulunduu 

Ek-B listesinde de yer almamaktadr. Bu nedenle, Türkiye’nin Protokol açsndan herhangi bir 

yükümlülüe sahip olmad gibi, Kyoto Protokolü ile getirilen mekanizmalarnn 

uygulanmasnda da yer almayacaktr. Konuya ilikin olarak, eksik veya yanl bilgilenmeler 

nedeniyle, Türkiye KP’ye taraf olmad halde, baz firmalar bu mekanizmalarn uygulanmasnda 

yer almak istemiler, bu giriimlerde baarl olamamlardr. 

Kyoto Protokolü’nün I. Uygulama dönemi olan 2008-2012 sürecine ilikin çalmalar 

tamamlanm, süreç devam etmektedir. Ülkemiz bu aamada Protokol’e taraf olsa bile herhangi 

bir Esneklik Mekanizmasndan faydalanmas mümkün deildir. Bunun 3 ana nedeni vardr, 

öncelikle ülkemiz Protokol’ün EK-B listesinde yer almadndan ve bir azaltm yükümlülüü 

olmadndan EK-I ülkeleri ile beraber CDM (Temiz Kalknma Mekanizmas) veya ETS 

(Emisyon Ticareti yapamayacaktr, ikincisi süreç balamtr ve böyle kompleks bir sürece 

katlabilmek için gerekli çalma ve yaplanmalarn yaplmas için yeterli zaman yoktur. 

Üçüncüsü ise, ülkemiz süreç içerisinde gelimekte olan bir ülke olduunu ifade etmektedir, yani 

ülkemiz, EK-I d ülkelerin koullarnda Protokole taraf olmak istemektedir. Bunun en önemli 

sonucu ise, EK-I d/gelimekte olan ülkelerin CDM projelerine ev sahiplii yapmas ve emisyon 

ticareti sistemini ülkelerinde uygulamamalardr. 

Bu kapsamda ülkemizin öncelii 2012 sonras döneme odaklanmak olmaldr. Geçmite 

yaanan olumsuz tecrübelerin gelecek yllarda da yaanmamas ve ülkemizin adil koullar 

altnda 2012 sonras döneme katlm salamas son derece önemlidir. 

Ülkemizin sistemde adil bir ekilde yerini alabilmesi için temel göstergelerinin dier ülkelerle 

karlatrlmas gereklidir. Bu karlatrmalar göstermektedir ki, ülkemizin tüm göstergeleri 

gelimekte olan ülkelerle benzerlik göstermekte, deyim yerindeyse Ülkemize münhasr 

“gelimekte olan EK-I ülkesi” tanmna yol açmaktadr. 

Bu kapsamda ülkemiz 2012 sonras için multiparametre yöntemiyle oluturulacak bir endeks 

yoluyla tüm ülke snflandrmalarnn yeniden yaplmasn, ve Kyoto Protokolünden daha uzun 

sürecek, dolaysyla ülkeler için daha zor olacak yeni dönemde, daha esnek ve dinamik bir 

sistem kurulmasn savunmaktadr. Yeni sistemde kullanlmas zorunlu olan parametrelerden 

bazlar ise kii ba GSMH, kii ba emisyon üretimi, elektrik, enerji tüketimleri, tarihi ve 

gelecek dönem kümülatif emisyon sorumluluu, insani kalknma endeksi, nüfus art hz, 

karbon younluu, dborç ve da bamllk vb. olabilecektir. 

Ülkemizi dier EK-I veya OECD ülkelerinden ayran en önemli özel art kii ba gayrisafi milli 

haslasnn ortalamalarn dörtte biri civarnda olmasdr. Bu deer, ekonomik güç olarak bu 

ülkelerin ayn listede bulunmasnn gerçek durumu yanstmadnn göstergesidir. 

92 


Türkiye’nin 2006 yl kii ba sera gaz emisyonu deeri 4.55 ton CO2 edeerdir. Avrupa 

Birliine üye 27 ülkenin 2006 yl kii ba sera gaz emisyon miktar ortalamas 10.4 olarak 

gerçeklemitir. Dier yandan, Türkiye, kii ba sera gaz emisyonlar açsndan, Birlemi 

Milletler klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi Ek–I ülkelerinin tamamndan, ayrca Meksika, 

Brezilya, Güney Kore ve Arjantin gibi ekonomileri hzla gelimekte olan ve ekonomik yaplar 

bize çok benzeyen Ek–I d ülkelerden de daha düük bir deere sahiptir 

Ülkemizin son onyllarda gerçekletirdii ekonomik büyüme ve nüfus artna ramen, kii ba 

enerji ve elektrik tüketimi, tüm Ek–1 ülkeleri ve birçok Ek-I D ülkeden daha düüktür. Ülkemiz, 

son yllarda önemli ekonomik büyüme kaydetmi olup, önümüzdeki yllarda da büyümesini 

sürdürmesi beklenmektedir. Ekonomik gelimilik bakmndan dier OECD ülkelerinden oldukça 

geride olan ülkemizin enerji talebinin, ekonomide beklenen büyüme ve 2020 ylna kadar 

nüfusta görülecek %20’lik artla daha da artmas beklenmektedir. Bu durum kaçnlmaz olarak 

emsiyonlarmzda arta neden olacaktr. Enerji ve elektrik sektörlerinde büyüme ve nüfus art 

kaynakl olarak beklenen talep art, ülkemiz için önemli miktarda yatrm gücü gerektirmektedir. 

Gayrisafi yurtiçi hâsla bana sera gaz emisyonu deerleri Sözleme taraf ülkelerle 

karlatrldnda, ülkemiz ekonomisinin karbon younluunun Ek–I ülkelerinin ortalamasna 

yakn olduu görülmekle birlikte, bu deerin OECD ve UEA tarafndan kullanlan satn alma 

gücü paritesi metoduna göre hesaplandnda birçok EK-I ülkesinden daha etkin bir ekonomiye 

sahip olduumuz gözlenmektedir. 

Dier yandan, ülkemizde enerji alannda önemli bir arz güvenlii ve da bamllk sorunu 

yaanmaktadr. 2007 yl itibaryla %74.5 seviyelerine ulam olan da bamllmz, petrol ve 

doalgaz gibi kritik öneme sahip kaynaklarda %90’larn üzerindedir. Ülkemizde yerel enerji 

üretimi için mevcut bulunan kömür ve yenilenebilir kaynaklarn kullanmnn önceliklendirilmesi 

çalmalar devam etmektedir. 

Ülkemizde 1990-2005 yllar arasnda toplam faiz ödemeleri ortalamas kamu harcamalarnn 

%30’una yakndr. Bu oran ile Türkiye, hem Ek–I Ülkelerinden hem de neredeyse tüm Ek–I d 

ülkelerinden daha fazla bir yük altndadr. Türkiye’nin faiz ödemelerinin yüksek olmas, ülkemizin 

rekabet edebilirliini zorlatrmakta ve ülke ekonomisinin etkilenebilirliini artrmaktadr. 

WRI deerlerine göre, kümülatif sera gaz emisyonu deerleri (1890-2002) incelendiinde 

ülkemizin binde dört olan tarihi sorumluluu ile ABD(%30), AB(%26,5), Rusya(%8.1), 

Japonya(%4.1) gibi tüm EK-I ülkelerinden ve Meksika (%1), Güney Kore(0.8), Hindistan(%2.2), 

Çin(%7.6) gibi bir çok gelimekte olan ülkeden çok daha az miktarda emisyon salmna neden 

olduu görülmektedir. 2020 ylnda ise, sadece bugünkü önlemlerle devam ettiimiz durumda 

bile, kii ba emisyonlarmzn 8 ton/kii civarnda olaca, dolaysyla gelecek dönemde de 

iklim deiikliinden sorunlu ülkeler listesinde ilk 30 ülke içerisinde bulunmayacamz 


Birlemi Milletler Kalknma Program tarafndan oluturulmu olan ve uluslararas alanda 

ülkelerin sosyo-ekonomik gelimiliini gösteren, nsani Kalknma Raporu 2006 yl endeks 

deerlerine göre Ülkemiz 177 ülke arasnda 84. srada yer almaktadr. Ülkemiz, bu parametre 

kullanldnda da tüm EK-I ve EK-I ülkelerinin yan sra BMDÇS kapsamnda hem mali 

yardmlardan faydalanan hem de ekonomileri hzla gelimekte olan birçok Ek–I d ülkenin 

insani kalknmlk seviyesinden daha düük bir yerde olduu görülmektedir. Bu durum da 

göstermektedir ki, Ülkemizin önünde sosyo-ekonomik alanda çözmesi gereken birçok hayati 

sorun bulunmaktadr. 

klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi’ne Yönelik Çalmalar 

klim deiikliinde çok büyük etkisi olmayan ülkemiz, Sözleme kapsamndaki yükümlülüklerini 

yerine getirmektedir. Ülkemizde, özellikle enerji alannda görülmektedir ki, iklim deiikliine 

kar alnan önlemler ayn zamanda enerji arz güvenliine de hizmet etmektedir. 


Ülkemiz BMDCS kapsamnda Ulusal Sera Gazlar Envanteri ve Raporunu yllk olarak 

hazrlamaktadr. 2007 ylnda ise ilk Ulusal Bildirimini BMDÇS’ye sunmutur. BMDÇS 

tarafndan ilk ülke içi gözden geçirme toplantlar 2008 Ekim aynda 2 hafta süreyle 

gerçekletirilmitir ve konuya ilikin BM raporu 2009’un ilk aylarnda yaymlanacaktr. Bilindii 

üzere Sözleme veya Protokolü kapsamnda yükümlülüklerini doru ekilde yerine getirmeyen 

ülkeler “Compliance Commitee”ye bildirilmekte ve çeitli yaptrmlarla karlamaktadrlar. 

Örnein Yunanistan, yeterli bir emisyon envanteri sistemi kuramad için KP esneklik 

mekanizmalarndan men edilmitir. 

Son Gelimeler 

Taraflar Konferans sonucunda, 2006 ylndan itibaren devam etmekte olan 2012 sonrasna 

ilikin müzakerelerin, resmi olarak Sözleme (AWGLCA) ve Protokol (AWG) kapsamnda iki ana 

hat üzerinde devam etmesine karar verilmitir. Oluturulan çalma grubunun amacn 

tanmlayan ve tüm Taraflarca kabul edilen Bali Eylem Plan ile azaltm konusunda tüm gelimi 

ülkelerin, ulusal artlardaki farkllklar dikkate alnarak, saysallatrlm emisyon 

azaltm/snrlama hedefi gibi ölçülebilir, raporlanabilir ve dorulanabilir, ulusal olarak 

uygulanabilir azaltm taahhütleri üstlenmeleri üzerinde anlalmtr. Kyoto Protokolü 

kapsamnda yürütülen ve EK-I ülkelerinin grup olarak %25-40 emisyon azaltm hedefini içeren 

müzakereler sadece Kyoto Protokolü‘ne taraf EK-I ülkelerini kapsamakta olup, Ülkemiz ilk 

dönemde Kyoto Protokolü’ne taraf olmadndan bu sürece dahil olamamtr. Ancak, Kyoto 

Protokolü’nün ikinci uygulama dönemine yönelik çalmalar imdiden balam olup, yakn 

zamanda ikinci döneme ait hükümlerin netlemesi ve belirlenmesi gerekmektedir. Türkiye ulusal 

ve uluslararas ortamlarda 2012 sonras sistemde yerini almak istediini birçok defa dile 

getirmitir. Ancak, ileri dönemde verilecek herhangi bir taahhüdün ülkemiz gerçeklerine uygun 

olarak ekillendirilmesi ve sosyo-ekonomik etki analizlerinin yaplm olarak belirlenmesi son 

derece önemlidir. 

2012 sonrasnn ekillendirilmesi çalmalarnda en çok tartlan konularn banda Sözleme 

ekleri gelmektedir, çünkü Sözleme ekleri günümüz gerçeklerini yanstmamaktadr. Bu hata 

sadece Türkiye dnda, baz gelimekte olan ülke olarak tanmlanm, ancak geçen zaman 

içerisinde ekonomik gelimilii birçok EK-I ülkesini geçmi olan dier baz ülkeler söz konusu 

olduunda da anlalmaktadr. Gelecee yönelik hedeflere mevcut Sözleme ekleriyle 

gidilmesinin mümkün olmayaca açkça görülmektedir. 

Ülkemiz, Çevre ve Orman Bakan bakanlnda 26 Mays 2008 tarihinde gerçekletirilen klim 

Deiiklii Koordinasyon Kurulu toplantsnda, Kyoto Protokolü’ne taraf olmann uygun 

bulunduuna ilikin karar Kurul üyelerinden 4’ünün çekince metinleri not edilerek alnmtr. Söz 

konusu karar sonras, konu TBMM Çevre, AB ve Dileri komisyonlarnda görüülmü, olumlu 

görüle Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kuruluna sevk edilmi ve ubat 2009 da Genel 

Kurulda onaylanmtr. 

Türkiye, BMDÇS sürecinde “gelimekte” olan bir ülke olduunu ifade etmektedir, nitekim 

yukarda da bahsedildii üzere, Ülkemizin tüm göstergeleri gelimekte olan ülkeler ile benzer 

yap göstermektedir. Bilindii üzere, gelimekte olan ülkelerin hiç birisinde emisyon ticareti 

sistemi uygulanmamaktadr. Bunun iki ana nedeni vardr. Birincisi, Sözlemenin temel 

prensiplerinden birisi olan, ülkelerin sürece sorumluluklar ölçüsünde katk yapmalardr, yani 

iklim deiikliine sebep olmu olan gelimi ülkelerin mali yükü fazla önlemleri almakla ve 

gelimekte olan ülkelere de destek olmakla sorumlu olmalardr. Dier sebep ise, emisyon 

ticareti sisteminin temelde bir cap and trade sistemi olmas, yani belirli bir sektörde de olsa 

toplam emisyonlara üst limit konulmas, tesislere snr konulmas esasna dayanmaktadr. 

Sanayi ve elektrik üretim tesislerinin emisyon azaltmas üç yolla olabilecektir, birincisi üretimi 

azaltmak, ikincisi üretime aynen devam edip dier tesislerden emisyon hakk satn almak ya da 

daha yeni teknolojilere yatrm yapmak olacaktr. Tüm bu seçenekler, zaten çevre mevzuat ve 

artan enerji fiyatlar nedeniyle rekabet sorunu yaayan sanayimize önemli yük getirebilecektir. 

94 


Dier yandan, böyle bir sistemin ülkemizde uygulanmas için kayt, kontrol, izleme ve denetim 

mekanizmalarn da içeren önemli miktarda idari ve teknik yaplanma gerekecektir. 

Dier yandan ülkemizde 2007 ylndan itibaren “gönüllü karbon piyasalar” gelimeye balam, 

bu alandaki proje says 30’un üzerine çkmtr. Özellikle rüzgar enerjisi alannda yürütülen 

projelerden salanan karbon azaltmlar, Kyoto Protokolü kapsamnda oluturulmu piyasalarn 

çok altnda deerlerle satlmaktadr, ancak EK-I listesinde yer alan Ülkemiz için bugün 

kullanlabilecek tek alternatiftir. Ülkemizdeki proje potansiyelinin yüksek olmas nedeniyle 

gönüllü emisyon piyasalarn düzenlemeye yönelik mevzuat çalmalar balatlmtr. 

Ülkemizde yaplan çalmalar göstermektedir ki, Ülkemizin gerek iklim deiikliinin etkilerine 

uyum çalmalarn sürdürmesi, gerekse etkilerini azaltc önlemleri almas, ekonomimize önemli 

miktarda yük getirmektedir. Gelimesini henüz tamamlayamam ve iklim deiikliinden 

tarihsel açdan bakldnda en az sorumlu ülkelerden birisi olan ülkemiz için, söz konusu 

maliyetlerin kstl bütçemizden karlanmasnn zor olduu görülmektedir. Bu balamda, 

ülkemiz her ne kadar Ek–I listesinde yer alsa da, sera gaz emisyon azaltma yükümlülüü alm 

olan dier Ek–I ülkeleri gibi herhangi bir taahhüt altna girmesi mümkün görülmemektedir. 

2012 sonras süreçte, daha dinamik bir sistemin oluturulmas beklenmekte ve baz gelimekte 

olan ülkelerin, gelimi ülkeler tarafndan gerekli mali kaynaklar saland durumda, baz 

gönüllü taahhütler alabileceklerini ifade ettikleri bilinmektedir. Ülkemizin 2012 sonras dönemde 

yerini doru alabilmesi önemlidir ve gelimekte olan bir ülke olarak yükümlülüklerimizi yerine 

getirirken ihtiyaç duyacamz finansmann BMDÇS rejimi tarafndan karlanmas gerekli 

olacaktr. Aksi takdirde gelimesini henüz tamamlayamam ülkemizin ilgili maliyetleri kendi 

özkaynaklar ile karlamas durumuyla kar karya kalnabilecektir. Bu durumda, insani 

kalknma endeksi oldukça düük olan ve önünde birçok çevre yatrm bekleyen ülkemizin snrl 

kaynaklarn iklim deiikliine yönlendirmesi söz konusu olabilecektir. Bu kapsamda gelecek 

dönemin, BMDÇS fonlarndan yararlanabilme ve hatta Temiz Kalknma Mekanizmasnda ise 

faydalanc ülke konumuna getirilmemizi salayacak ekilde biçimlendirilmesi uluslararas 

sürece katk yapabilmemiz için önemli bir husus olarak görülmektedir. 

6.5. Enerji Sektörü ile likili Dier Çevresel Hususlar 

Enerjiye yönelik tüm faaliyetler çevreyi olumsuz yönde etkilemekte ve önlem alnmasn 

gerektirmektedir. Elektrik enerjisi üretiminde, yerli linyit kullanan mevcut termik santrallarda, 

bata hava kirlilii olmak üzere, çevresel sorunlar yaanmaktadr. Ülkemiz linyitlerinin sl 

deerleri düük, kül ve kükürt oranlar yüksek olmas nedeniyle, bu tür santrallarda çevre 

mevzuatnda verilen emisyon snr deerlerine uyulmas için SO2 emisyonlar açsndan baca 

gaz desülfürizasyon (BGD) tesislerinin kurulmas ve toz emisyonlar açsndan elektrofiltre 

verimlerinin artrlmas gerekmektedir. Baz eski santrallara BGD tesisi kurulmu olmakla birlikte 

hala BGD tesisi olmayan santrallar bulunmaktadr. Yataan ve Yeniköy Termik Santrallarnda 

ise BGD tesislerinin yapm, yüklenici firma ile yaanan sorunlar ve tahkim davalar nedeniyle, 

uzun bir süre tamamlanamamtr. Daha sonra, Yataan BGD tesisinin tamamlanmas için Lurgi 

Lentjes AG/GÜR Konsorsiyumu ve Yeniköy BGD için ise Lurgi Lentjes AG/PASNER 

Konsorsiyumu ile 07.02.2007 tarihinde anlama imzalanmtr. 

Yeni yaplan santrallar BGD tesisi ile birlikte kurulmakta olup, SO2 emisyonlar mevzuatta 

verilen snr deerlerin altnda kalmaktadr. Buna örnek olarak, Afin-Elbistan B Termik Santral 

(4x360 MW) verilebilir. Linyitlerin ülkemizin önemli bir enerji kayna olmas nedeniyle, enerji 

üretiminde özellikle elektrik enerjisi üretiminde deerlendirilmesine devam edilmesi 

kaçnlmazdr. Bu nedenle, yaplmas planlanan linyite dayal termik santrallar için ticarilemi, 

çevre dostu, gelimi ve yüksek verimli teknolojilerin uygulanmas önem arz etmektedir. Buna 

bir örnek olarak akkan yatakl yakma teknolojisine sahip olan 18 Mart Çan Termik Santral 

gösterilebilir. Bu teknoloji ile BGD tesisi kurulmakszn kazana kireç ta verilmek suretiyle SO2 

emisyonlar mevzuatta verilen snr deerlerin altnda kalmaktadr. Ayrca, verimli ve gelimi 

teknolojilerin uygulanmas bir taraftan kaynak israfn önlerken, dier taraftan üretilen/tüketilen 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • 2007-2008 Türkiye Enerji Raporu 95 

92

irim enerji bana atklarn azalmasna neden olmakta ve dolaysyla çevresel sorunlarn 

çözümünde önemli olmaktadr. 

Ayrca, baz eski santrallarda elektrofiltre verimliliklerinin düük olmas nedeniyle, toz 

emisyonlar da snr deerlerin üstünde olup, toz emisyonlarn düürmek üzere, baz 

elektrofiltre rehabilitasyon çalmalar sürdürülmektedir. 

Enerji verimliliinin salanmas, gerek enerji üretiminde gerekse talep tarafnn yönetimi (DSM) 

ile çevresel hususlar açsndan da önem arz etmektedir. Verimliliin artrlmas bir yandan tüm 

atklarda azalma salamakta olup, özellikle iklim deiiklii sorununda sera gazlarnn 

azaltlmas açsndan en maliyet-etkin çözümlerden biridir. Bu husus ayrca, yürütülen bir proje 

sonuçlarnda da açkça belirlenmitir. klim Deiiklii çalmalarna yönelik olarak “lk Ulusal 

Bildirim”de yer almak üzere, enerji sektöründe sera gaz azaltm senaryolarnn oluturulmasna 

yönelik bu proje UNDP destei ve GEF finansman ile, Argonne Ulusal Laboratuvar (ABD) 

danmanlnda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Elektrik Üretim A.., (EÜA) Türkiye 

Elektrik letim A.. (TEA) ibirlii içinde gerçekletirilmitir. Projede, çallan senaryolar için 

sera gaz azaltmlar ve maliyetleri çkarlm ve emisyon azaltmnda en maliyet etkin 

senaryonun talep taraf yönetiminde enerji verimliliinin salanmas olduu görülmütür. Ayrca, 

kaynak israfnn önlenmesinden dolay mali açdan da yaplan yatrmlar ksa sürede amorti 

etmektedir. Bu nedenlerle, ivedilikle verimlilik salayan çözümlerin üzerine gidilmesi ve bu 

alanlara yatrm yaplmas yüksek enerji verimlilii potansiyeline sahip olan ülkemiz yararna 

olacaktr. 

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas çevresel sorunlarn azaltlmas 

açsndan önem arz etmektedir. “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi Üretimi 

Amaçl Kullanmna likin Kanun” 2005 ylnda yürürlüe girmitir. Yenilenebilir Enerji 

Kaynaklarna ilikin baz tevikleri içeren ve özel sektörün de yatrm yapmasna olanak tanyan 

bu kanunla birlikte, çevre dostu olan ve özellikle sera gazlarnn azaltlmasna katkda bulunan 

bu tür kaynaklarn kullanmnn yaygnlamas beklenmektedir. Ancak, yenilenebilir enerji 

kaynaklarnn sanayileme sürecinde olan ülkemizde hzla artan enerji ihtiyacnn 

karlanmasnda yeterli olamayaca da unutulmamaldr. 

7. ENERJ PROJEKSYONLARI 

Ülkemizin uzun dönem enerji talebini belirlemek üzere ETKB tarafndan yaplan talep 

projeksiyonu çalma sonuçlarna göre; 

‣ Genel enerji talebimizin 2010 ylnda 126 MTEP’e, 2020 ylnda ise 222 MTEP e 

ulamas beklenmektedir. 

‣ 2007 yl sonu itibariyle 191,6 milyar kWh olarak gerçekleen brüt elektrik enerjisi 

talebinin 2010 ve 2020 yllarnda srasyla yüksek senaryoda 242 milyar kWh ve 499 

milyar kWh, düük senaryoda ise 216 milyar kWh ve 406 milyar kWh civarnda olmas 

beklenmektedir. 2020 ylnda kurulu gücün yüksek senaryoya göre 96.000 MW, düük 

senaryoya göre ise 80.000 MW civarnda olmas beklenmektedir. 

Gelecekteki elektrik enerjisi talebinin en uygun kompozisyonla ve enerji politikalarna uyumlu bir 

ekilde karlanabilmesi için yaplan uzun dönem elektrik enerjisi üretim planlama çalmalar; 

gelecekteki talebin karlanmas için mevcut ve ina halinde olan tesislere ilave olarak, 2020 

ylna kadar yüksek senaryoya göre yaklak 56.500 MW’lk düük senaryoya göre ise 40.500 

MW’lk yeni yatrm yaplmas gerektiini ortaya koymaktadr. Planlama çalmalarnda öncelikle 

yerli kaynaklarmzn tam olarak deerlendirilmesi hedeflenmi olup; 2012 ylndan itibaren 

devreye girmek üzere de yaklak 5.000 MW toplam kurulu gücünde nükleer santral yaplmas 

öngörülmektedir. Nükleer santral yaplmad takdirde yerine ihtiyaç olan gücü karlayacak 

baka alternatiflerin oluturulmas gerekmektedir. 

96 


93

Tablo 41. Birincil Enerji Kaynaklar Tüketim Hedefleri (2008-2020) 

(Bin TEP) 

JEOTERMAL 

ELEKTRK 

HAYVAN VE 

YILLAR TAKÖMÜRÜ LNYT ASFALTT PETROL DOAL GAZ JEOTERMAL HDROLK ELEKTRK JEOTERMAL ISI RÜZGAR GÜNE NÜKLEER ELEKTRK THAL NET ODUN HAYVAN BTK ART. VE TOPLAM 

LNYT 


ASFALTT 

13113 

PETROL DOAL GAZ HDROLK 

16974 301 36923 32295 

ELEKTRK 

4678 

JEOTERMAL ISI RÜZGAR GÜNE NÜKLEER 

330 1442 361 460 

THAL NET ODUN BTK ART. TOPLAM 

3669 1087 111633 

16974 2009 301 14747 36923 17672 301 3229539316 4678349323304692 330 1442 1588 361 391 460 475 3669 3523 1087 1059 119026 111633 

17672 2010 301 17282 39316 18001 301 3493241184 4692371923304903 330 1588 1750 391 421 475 495 3523 3383 1059 1034 126274 119026 

18001 2011 301 18315 41184 19456 301 3719242784 4903403973305177 330 1750 1928 421 450 495 515 3383 3319 1034 1009 133982 126274 

2012 20543 20131 301 44511 41274 5646 330 2124 480 536 2743 3256 986 142861 

19456 301 42784 40397 5177 330 1928 450 515 3319 1009 133982 

2013 22647 21565 301 46458 43107 6172 330 2339 511 558 2743 3194 965 150890 

20131 301 44511 41274 5646 330 2124 480 536 2743 3256 986 142861 

2014 24702 22778 301 48372 43794 6673 330 2575 541 580 5486 3134 945 160211 

21565 2015 301 26864 46458 24190 301 4310750420 6172447473307060 330 2339 2836 511 571 558 605 27438229 3194 3075 965 926 170154 150890 

22778 2016 301 29165 48372 25600 301 4379452160 667345983307491 330 2575 3122 541 601 580 650 54868229 839 3134 3075 945 909 178455 160211 

24190 2017 301 32482 50420 27233 301 4474754335 7060469363307948 330 2836 3437 571 631 605 697 8229 8229 1398 3075 926 892 187923 170154 

2018 36825 29374 301 56510 48378 8421 330 3784 661 748 8229 1398 3075 877 198911 

25600 301 52160 45983 7491 330 3122 601 650 8229 839 3075 909 178455 

2019 41685 30813 301 58688 50263 8932 330 4165 691 803 8229 1398 3075 863 210236 

27233 301 54335 46936 7948 330 3437 631 697 8229 1398 3075 892 187923 

2020 48156 32044 301 60918 51536 9419 330 4584 721 862 8229 1398 3075 850 222424 

29374 301 56510 48378 8421 330 3784 661 748 8229 1398 3075 877 198911 

30813 301 58688 50263 8932 330 4165 691 803 8229 1398 3075 863 210236 

32044 301 60918 51536 9419 330 4584 721 862 8229 1398 3075 850 222424 

Tablo 42. Birincil Enerji Kaynaklar Tüketim Hedefleri(2008-2020) 

(Orjinal Birimler) 

HAYVAN 

DOAL 

ELEKTRK 

VE BTK 

TAKÖMÜRÜ LNYT ASFALTT PETROL DOAL GAZ HDROLK JEOTERMAL JEOTERMAL JEOTERMAL 

ISI RÜZGAR GÜNE NÜKLEER THAL NET ODUN ELEKTRK 

ART. 

ÖMÜRÜ YILLAR (Bin LNYT Ton) ASFALTT 

(Bin Ton) (Bin PETROL 

Ton) (Bin Ton) GAZ (106 m3) HDROLK 

(GWh) JEOTERMAL 

(Bin TEP) (Bin TEP) ISI (GWh) RÜZGAR 

(Bin TEP) (GWh) GÜNE (GWh) NÜKLEER (Bin Ton) THAL (Bin Ton) NET 

Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (106 m3) (GWh) (Bin TEP) (Bin TEP) (GWh) (Bin TEP) (GWh) (GWh) 

2008 22194 98630 700 35689 36863 54395 384 1442 4192 460 12231 4725 

4 98630 700 35689 36863 54395 384 1442 4192 460 1 

2009 24884 101488 700 38057 39915 54557 384 1588 4541 475 11743 4605 

42010 29049 101488 102705 700 38057 700 3987239915 42624 54557 57009 384 384 1750 1588 4890 4541 495 475 11275 4493 1 

2011 

9 

30735 113932 

102705 700 

700 41411 46305 60196 

39872 42624 57009 

384 

384 

1928 5238 

1750 

515 

4890 495 

11062 4389 

1 

2012 34374 119233 700 43070 47305 65651 384 2124 5587 536 10527 10853 4287 

5 113932 700 41411 46305 60196 384 1928 5238 515 1 

2013 37812 130382 700 44954 49463 71770 384 2339 5938 558 10527 10648 4194 

42014 41174 119233 140657 700 43070 700 4679647305 50251 65651 77590 384 384 2575 2124 6287 5587 580 21052 536 1052710447 4108 1 

22015 44727 

130382 

151659 

700 44954 

700 4877449463 51357 

71770 

82095 384 

384 

2836 

2339 

6636 

5938 

605 31579 

558 1052710250 4026 

1 

2016 48478 162701 700 50433 52801 87102 384 3122 6985 650 31579 9750 10250 3952 

4 140657 700 46796 50251 77590 384 2575 6287 580 21052 1 

2017 53933 174559 700 52542 53905 92415 384 3437 7334 697 31579 16250 10250 3878 

7 151659 700 48774 51357 82095 384 2836 6636 605 31579 1 

2018 61094 191189 700 54646 55594 97916 384 3784 7684 748 31579 16250 10250 3813 

82019 69329 162701 202334 700 50433 700 5675552801 57817 87102 103865 384 384 4165 3122 8033 6985 803 31579 650 16250 3157910250 9750 3752 1 

2020 

3 

80399 209733 

174559 700 

700 58911 59300 109524 

52542 53905 92415 

384 

384 

4584 8382 

3437 

862 

7334 

31579 

697 

16250 10250 3696 

31579 16250 1 


Tablo 43. Genel Enerji Sektörel Talebi (2008-2020) 

YILLAR SANAY(*) KONUT ULATIRMA TARIM 

Tablo 43. Genel Enerji Sektörel Talebi (2008-2020) 

(Bin (Bin Tep) TEP) 

ENERJ 

DII 

TOPLAM 

NHA 

ENERJ 

TALEB 

ÇEVRM 

SEKTÖRÜ 

TOPLAM 

BRNCL 

ENERJ 

TALEB 

K BAINA 

TÜKETM 

kep/kii 

2008 38308 25720 17700 3985 2387 88100 23533 111633 1472 

2009 40889 27300 18790 4170 2451 93600 25426 119026 1543 

2010 43585 29019 19915 4370 2513 99402 26872 126274 1609 

2011 46353 30800 21100 4571 2576 105400 28582 133982 1687 

2012 49270 32650 22370 4775 2640 111705 31156 142861 1777 

2013 52056 34500 23700 4988 2706 117950 32940 150890 1855 

2014 54766 36450 25100 5210 2774 124300 35911 160211 1946 

2015 57633 38507 26541 5443 2844 130968 39186 170154 2042 

2016 60991 40400 28000 5690 2915 137996 40459 178455 2119 

2017 64842 42150 29480 5943 2988 145403 42520 187923 2209 

2018 69144 43900 31000 6203 3063 153310 45601 198911 2314 

2019 73795 45700 32500 6475 3140 161610 48626 210236 2420 

2020 78732 47549 34039 6753 3219 170292 52132 222424 2534 

Tablo 44. Tablo Sanayi 44. Sanayi Sektörü Sektörü Enerji Tüketimi (Orjinal Birimler) Birimler) (2008-2020) (2008-2020) 

YILLAR 

METALURJK 

KOK 

(BN TON) 

TAKÖMÜRÜ 

(Bin Ton) 

LNYT 

(Bin Ton) 

ASFALTT 

(Bin Ton) 

PETROL* 

(Bin Ton) 

DOAL 

GAZ 

(10 6 m 3 ) 

GÜNE 

(Bin TEP) 

ELEKTRK* 

(GWh) 

TOPLAM 

(Bin TEP) 

2008 3828 10055 6176 500 8659 12547 155 83558 38308 

2009 4014 12345 6186 500 8806 12758 160 91823 40889 

2010 4209 14241 7096 500 8975 12955 165 100882 43585 

2011 4433 16494 7106 500 9180 13157 170 110665 46353 

2012 4670 18857 7116 500 9391 13399 176 120786 49270 

2013 4919 20973 7126 500 9601 13580 183 131682 52056 

2014 5182 22882 7136 500 9822 13770 189 142853 54766 

2015 5459 24894 7146 500 10046 13963 195 154940 57633 

2016 5802 27416 7156 500 10295 14160 210 168110 60991 

2017 6166 30622 7166 500 10541 14362 217 182087 64842 

2018 6553 34322 7176 500 10793 14569 228 197431 69144 

2019 6965 38591 7186 500 11052 14781 243 212438 73795 

2020 7403 42788 8096 500 11318 15000 257 227767 78732 

98 


Tablo 45. Konut Sektörü Enerji Tüketimi (2008-2020) 

(Orijinal Birimler) 

TAKÖMÜRÜ BRKET LNYT ASFALTT PETROL 

DOAL 

GAZ GÜNE 

JEOTERMAL 

ISI ODUN 

HAYVAN 

VE BTK 

ART. ELEKTRK TOPLAM 

YILLAR (Bin Ton) (BN TON) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (106 m3) (Bin TEP) (Bin TEP) (Bin Ton) (Bin Ton) (GWh) (Bin TEP) 

2008 1881 160 3805 200 2557 7869 305 1442 12231 4725 79050 25720 

2009 2050 160 3830 200 2552 8826 315 1588 11743 4605 86250 27300 

2010 4084 160 3855 200 2548 8594 330 1750 11275 4493 94093 29019 

2011 3249 160 3880 200 2545 10158 345 1928 11062 4389 102900 30800 

2012 4255 160 3905 200 2542 10466 360 2124 10853 4287 112500 32650 

2013 5282 160 3930 200 2540 10696 375 2339 10648 4194 122500 34500 

2014 6419 160 3955 200 2539 10887 391 2575 10447 4108 133000 36450 

2015 7679 160 3980 200 2539 11087 410 2836 10250 4026 143430 38507 

2016 8531 160 4005 200 2539 11296 440 3122 10250 3952 153600 40400 

2017 9069 160 4030 200 2541 11512 480 3437 10250 3878 163800 42150 

2018 9534 160 4055 200 2543 11739 520 3784 10250 3813 174000 43900 

2019 9938 160 4080 200 2546 11975 560 4165 10250 3752 184700 45700 

2020 10342 160 4105 200 2550 12224 605 4584 10250 3696 195302 47549 

Ülkemiz elektrik talebinde önümüzdeki yllarda ortalama artn yllk yüzde 7-8 düzeylerinde olaca 

dikkate alndnda, arz-talep dengesine ilikin olarak yürütülen çalmalar 2009-2010 yllarndan sonra 

devreye girecek yeni kapasiteye ihtiyaç olacan göstermektedir 

Tablo 46. Elektrik Enerjisi Talebi (2008-2020) 

(GWh) 

YILLAR 

BRÜT 

TALEP 

NET 

TALEP SANAY* KONUT ULATIRMA TARIM 

K BAINA 

TÜKETM kep/kii 

(Brüt) 

2008 206400 168600 83558 79050 1377 4615 2722 

2009 223500 184400 91823 86250 1507 4820 2897 

2010 242020 201652 100882 94093 1651 5026 3085 

2011 262000 220600 110665 102900 1810 5225 3299 

2012 283500 240700 120786 112500 1982 5432 3527 

2013 306100 262000 131682 122500 2168 5650 3763 

2014 330300 284100 142853 133000 2372 5875 4011 

2015 356200 307071 154940 143430 2593 6108 4274 

2016 383000 330900 168110 153600 2835 6356 4548 

2017 410700 355600 182087 163800 3100 6613 4827 

2018 439600 381700 197431 174000 3388 6881 5114 

2019 469500 408000 212438 184700 3703 7159 5405 

2020 499490 434565 227767 195302 4047 7449 5692 

(*) Rafineri talebi dahildir. 

Not: 2008 yl deerlerinin tamam tahminidir. 


SONUÇ VE ÖNERİLER: 

Türkiye, enerji alanında gittikçe daralan bir tünelde yol almaktadır. Enerjide dışa bağımlılık 

giderek artmaktadır.2007 yılında %25.5 olan yerli üretimin payının çok fazla değişmeyeceği 

ve bugüne değin izlenen politikaların sürdürülmesi halinde, ülkemizin enerji alanında dışa 

bağımlığının artarak süreceği söylenebilir.2008 yıl sonuna kadar EPDK’ya yapılan 426 adet 

26 554.80 MW gücündeki doğal gaz yakıtlı, 68 adet 22 923.90 MW gücündeki ithal kömür 

yakıtlı santral başvurusu, enerjide dışa bağımlılığın daha da artacağını teyit etmektedir. 

Ülkemizin 2008 sonu kurulu gücü olan 41 717.49 MW’nin %118.6’sı oranında yeni ithal 

kömür ve doğal gaz santralleri başvuruları,özel olarak elektrik üretiminde ve genel olarak 

enerji üretiminde,dışa bağımlılığın hangi noktalara varabileceğini göstermektedir. 

Dışa bağımlılığın bu denli yüksek olduğu ülkemizde, 2007’de doğal gaz üretimi 893 milyon 

m3 ve ithalat 35 883 milyon m3 olmuş ve yerli üretim 36 682 milyon m3’lük arzın yalnızca 

%2.43’ünü karşılayabilmiştir. TPAO’nun Akçakoca açıklarında gaz bulduğu kuyuların 

tamamının önümüzdeki yıllarda devreye alınmasıyla; yerli üretim yılık 1 milyar m3’ü ancak 

geçebilecektir. EPDK’nın, 2009 yılı tüketim tahmininin 35 milyar m3,BOTAŞ’ın doğal gaz 

tüketim tahminlerin 2010 için 43 801 milyon m3, 2020 için 65 867 milyon m3 ve 2030 için 76 

378 milyon m3 olduğu göz önüne alındığına, üretim 1-1.5 milyar m3’e ulaşsa bile, yerli doğal 

gaz üretiminin payının toplam tüketim içinde payının çok sınırlı kalacağı açıktır. 

2007 yılı yerli petrol üretimi 2.134 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.2000-2004 ve 2005-2007 

dönemlerinde petrol üretiminde sürekli bir azalma olduğu dikkate alındığında,2008 petrol 

üretimi kesin rakamlarının da,2007 yılı üretim düzeyinde gerçekleştiği tahmin edilebilir.2007 

yılı petrol tüketimi 32.417 milyon ton olmuştur.Yerli üretimin toplam tüketim içindeki payı 

2007’de %6.6 oranında kalmıştır. 

Doğal gazın ikame edici etkisi nedeniyle,ülkemizde son yıllarda petrol tüketimi kayda değer 

bir artış göstermemektedir.Bu nedenle, petrolde % 93 oranındaki dışa bağımlılığın süreceği, 

öte yanda, yeni doğal gaz yakıtlı santral projeleri nedeniyle, önümüzdeki yıllarda ciddi 

talep artışlarının olacağı ve doğal gazda bugün % 97 olan dışa bağımlılık oranının; daha 

da artacağını söylemek mümkündür. 

Ülkemizde 2007 yılında üretilen birincil enerjinin %54’ü,14.8 MTEP ile yerli kömürdür. Ancak 

kömürün birincil enerji tüketimindeki payı,doğal gaza verilen ağırlık nedeniyle,2000 yılında 

%15.5 iken 2007 yılında %13.6 seviyesine gerilemiştir. 

1990 yılında 2.745 milyon ton olan yerli taş kömürü üretimi,2000 yılında 2.392 milyon tona 

gerilemiş,2007 yılında ise küçük bir artışla 2.462 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.Oysa taş 

kömür ithalatı 1990’da 5.557 milyon ton iken, 2007 yılında %304.82’lik artışla 22.496 milyon 

tona ulaşmıştır.EPDK’ya lisans için başvuran ithal taş kömür yakıtlı santrallerin kurulu gücünün 

22 923 MW olduğu göz önüne alındığında;önümüzdeki yıllarda taş kömürü ithalatının çok 

daha fazla artacağı görülmektedir. 

Ülkemizde linyit üretimi artmaktadır.1990’da 44.407 bin ton, 2000’de 60.854 milyon ton olan 

linyit üretimi, 2007’de 72.121 milyon tona ulaşmıştır.Mevcut kurulu güce ek olarak 10.000 

100 


MW kapasitede santral kurulmasına yeterli kapasitede olan linyit potansiyelinin tamamının 

değerlendirilmesi halinde;mevcut eğilimler ile yıllık linyit üretimi, bugünkü 71.1 milyon ton 

düzeyinin iki katından fazlasına, 150 milyon tona yükseleceği düşünülmektedir. 

Son çalışmalarla yılda 170 milyar kWh elektrik üretim kapasitesine sahip olduğu tahmin 

edilen Türkiye hidroelektrik potansiyelinin 47 milyar kWh’lik bölümü işletmede, 21 milyar 

kWh’lik kısmı ise yatırım aşamasındadır.Ülkemizin 2008 elektrik üretiminin yarısından fazla 

bir kapasite olan 102 milyar kWh’lik kısım ise değerlendirmeyi beklemektedir. 

48.000 MW’lik rüzgara dayalı elektrik üretim kapasitesinin, EİE verilerine göre işletmede olan 

bölümü 333.35 MW,inşa halindeki bölümü ise 142.80 MW’dir.Türbin tedarik sözleşmeleri 

imzalanan projelerin toplamı ise 1 070 MW’ye varmaktadır.Lisans verilen bütün projelerin 

toplamının 3 274 MW,başvurusu uygun bulunan projelerin ise 1 156.70 MW olduğu göz 

önüne alındığında, 48 000 MW’lik kapasitenin %90 nı halen değerlendirmeyi beklediği 


Halihazırdaki kapasitesi 500 MW olarak hesap edilen, yeni sondajlarla 2 000 MW’ye çıkması 

beklenen jeotermale dayalı elektrik üretim kapasitesine karşılık lisans alan yatırımların kurulu 

gücü yalnızca 94.4 MW’dir. 

EİE tarafından yapılan çalışmalarda, teknik kapasitesi 405 milyar kWh,ekonomik potansiyeli 

131 milyar kWh olarak tahmin edilen,güneşe dayalı elektrik üretim kapasitesi de bütünüyle 

değerlendirilmeyi beklemektedir. 

Bütün bu veriler ve Raporumuz, Türkiye de enerjide dışa bağımlılığı azaltacak yerli ve 

yenilenebilir enerji kaynaklarının varlığını işaret etmektedir. Komitemizin yayınladığı çeşitli 

raporlarda da ifade edildiği üzere daha etkin ve sürdürülebilir enerji sektörü için aşağıda 

sıraladığımız önerileri bir kez daha hatırlatıyoruz: 

ÖNERİLER: 

1. Enerjiden yararlanmak çağdaş bir insan hakkıdır. Bu nedenle, enerjinin tüm 

tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve sürdürülebilir bir şekilde 

sunulması enerji politikasının temel amacıdır. ETKB, ülke, halk ve kamu çıkarları 

doğrultusunda temel stratejileri ve politikaları geliştirmek ve uygulamakla 

yükümlüdür. Politika ve planlamalar tüm elemanları ve faaliyetleri ile nihai olarak bu 

amacı hedeflemelidir. 

2. Enerji arzında; kaynak çeşidi ve kaynak ülke açısından yaratılmış olan bağımlılıkların, 

ekonomik ve politik riskleri minimumda tutacak şekilde dengede tutacak bir 

politika izlenmeli, ağırlık yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarına verilmelidir. 

ETKB tarafından arz güvenliği için gerekli önlemler alınmalı ve kriz durumları için 

uygulanabilir acil eylem planları hazırlanmalıdır. Enerji verimliliği potansiyeli bir 

enerji arz kaynağı olarak ele alınarak “önce verimlilik daha sonra yeni enerji arzı” 

politikası uygulamaya konulmalıdır. 


3. Türkiye Kyoto ya taraf olmuştur. Bundan sonra, Türkiye’nin, takip eden süreçlerde 

bazı sorumlulukları alması ve taahhütler vermesi gerekecektir. Enerji planlamaları 

artık eskisi gibi sadece ihtiyaca göre yapılamayacak ve en düşük karbon 

komposizyonu ile üretim söz konusu olacaktır. Bu nedenle ithal kömür ve fosil 

yakıtlı elektrik üretim lisansları, yerli fosil kaynaklarımıza temiz teknolojilerle öncelik 

vermek üzere tekrar gözden geçirilmelidir. 

4. Benimsenen piyasa modeli ne olursa olsun, enerji sektörünün gerek stratejik önemi 

gerekse kaynakların rasyonel kullanımı açısından düzenleme, planlama, eşgüdüm 

ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu için merkezi bir yapıya ihtiyacı vardır. 

Bu çerçevede enerji sektöründe yapılacak yeni yatırımların lisanslanması, teknik 

açıdan denetlenmesi ve gerekli yatırım ihalelerinin yapılması da dahil olmak üzere 

ETKB’nin yukarıda belirtilen asli görevlerini ifa etmesi; EPDK’nın ise oluşturulmakta 

olduğu olan enerji piyasalarındaki düzenleme ve denetimler ile müteakip yaptırımları 

belirleyen hakem rolüne dönmesi daha gerçekçi bir yapı olarak düşünülmektedir. Bu 

bağlamda enerji sektöründeki kamu kuruluşlarının küçültülmesi, bölünmesi kararları 

gözden geçirilmeli ve mevcut kamu kuruluşları etkinleştirilmeli ve güçlendirilmelidir. 

Bu kapsamda; doğal gaz ve petrol arama, üretim, iletim, rafinaj, dağıtım ve satış 

faaliyetlerinin entegre bir yapı içinde sürdürülmesi için BOTAŞ ve TPAO, Türkiye 

Petrol ve Doğal Gaz Kurumu bünyesinde; elektrik üretim, iletim, dağıtım faaliyetleri 

bütünlük içinde olması için de, EÜAŞ, TEİAŞ, TEDAŞ, TETAŞ, eskiden olduğu 

gibi Türkiye Elektrik Kurumu(TEK) bünyesinde birleştirilmesinin uygun olabileceği 

düşünülmektedir. 

5. Dünyada bu kadar geniş bir faaliyet alanına sahip ilk ve halen tek düzenleyici kurul 

olma özelliğine sahip olan EPDK’nın işlevsel, yapısal ve kadrosal açıdan yeniden 

düzenlenmesinde yarar görülmektedir. EPDK, hali hazırda hem lisans vermekte 

hem de kural koyucu, denetleyici ve yargılayıcı bir durumda bulunmaktadır. Bir çok 

batılı ülkede de halen tartışılmakta olan bu durumun, bir an önce gözden geçirilerek 

düzeltilmesi zorunludur. Bu bağlamda EPDK’nın görevinin esas itibari ile idari ve 

mali denetleme alanında yoğunlaşması daha uygun olacaktır. 

6. Özel sektör tarafından yapılan enerji yatırımlarını kamusal çıkarları gözeten bir 

anlayışla mali denetimin yanı sıra teknik olarak ta denetlenmesine imkân veren 

düzenlemeler bir an önce yürürlüğe konmalıdır. EPDK, lisans verdiği santrallerin 

yapım çalışmalarının öngörülen süre içinde sonuçlanıp sonuçlanmadığını 

çok yakından izlemeli, lisans alıp gerçekleştirmeyen yatırımcıların lisansı iptal 

edilmelidir. 

7. Strateji belgelerinin hazırlık çalışmalarında, strateji, politika ve önceliklerin tartışılıp, 

yeniden belirleneceği, toplumun tüm kesimlerinin ve konunun tüm taraflarının 

görüşlerini ifade edebileceği geniş katılımlı bir “enerji platform”u oluşturulmalıdır. 

üniversiteler, bilimsel araştırma kurumları, meslek odaları ve uzman derneklerinin 

katılım ve katkıları sağlanmalıdır. 

8. ETKB bünyesinde, bu platformla eşgüdüm içinde olacak bir “ULUSAL ENERJİ 

102 


STRATEJİ MERKEZİ” kurulmalı veya hali hazırdaki benzer birimleri bu görev için 

etkinleştirilmeli ve güçlendirilmelidir. Bu Merkezde hazırlanacak kısa, orta ve uzun 

vadeli projeksiyonların gerçekleştirilmesi ve ETKB’nın arz güvenliğini ve sürdürülebilir 

enerji politikalarının hayata geçirilmesi için enerji vergilerinin ve enerji yatırımlarına 

yapılacak teşviklerin açık bir şekilde belirlenmesi ve kamu yatırımlarının yanı sıra, 

lisans alan özel sektör yatırımlarının gerçekleştirilmesi için gerekli takip ve yaptırım 

mekanizmalarının kurulması gerekmektedir. 

9. Kamusal planlama, kamusal üretim ve yerli kaynak kullanımını göz ardı eden 

özelleştirme politikaları gözden geçirilmeli, kamunun eli kolu bağlanmamalı ve 

kamu eliyle de yatırımlar yapılabilmelidir. 

10. TEİAŞ tarafından hazırlanan 2007-2016 dönemini kapsayan “Türkiye Elektrik 

Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyon (2007-2016) Çalışması” yenilenebilir 

enerji kaynaklarının tam olarak değerlendirilmesini hedeflememekte, yenilenebilir 

enerjiye dayalı üretim yatırımlarının düşük kapasitede tesisini öngörmektedir. Yerli 

ve yenilenebilir enerjiye dayalı elektrik ve yakıt üretim hedefleri kısa-orta-uzun vadeli 

olarak belirlenmelidir 

11. Enerji yatırımlarına lisans verilirken, ulusal ve kamusal çıkarları gözeten ve 

toplumsal yararı esas alarak hazırlanmış olan Enerji Talep ve Yatırım Tahminlerini 

esas alınmalı, ithal kömür ve doğal gaz yakıtlı yeni santral projeleri, elektrik enerjisi 

üretimi içinde ithal kaynakların payının düşürülmesini öngören hedef ve politikalara 

uygun olmalıdır. 

12. Yetişmiş ve nitelikli insan gücümüz özelleştirme uygulamaları ve politik müdahalelerle 

tasfiye edilmemelidir. Enerjinin üretimi ve yönetiminde en temel unsur olan insan 

kaynağımızın eğitimi, istihdamı, ücreti v.b. konular enerji politikalarının temeli 

olmalıdır. 

13. Enerji açısından dışa bağımlı olan ülkemizde enerjinin verimli ve etkin kullanımı 

ulusal politika haline getirilmelidir. Öngörülen tasarruf hedeflerine ulaşmak için, 

gerekli uygulamalar bir an önce yürürlüğe konulmalıdır. Enerji yoğunluğu bugünkü 

0.38’den OECD üyesi ülkeler ortalaması olan 0.2 düzeyine düşürülmesi için 

planlama yapılmalıdır. 

14. ETKB’nin Doğal Gaz Strateji Belgesinin oluşturulması yönündeki girişimleri olumlu 

bir gelişmedir. Benzer bir biçimde, diğer enerji sektörleri olan petrol, kömür, hidrolik, 

jeotermal, rüzgar, güneş, biyoyakıt vb. için de Strateji Belgeleri hazırlanmalıdır. 

Daha sonra bütün bu alt sektör strateji belgelerini dikkate alan Türkiye Enerji Strateji 

Belgesi oluşturulmalıdır. 

15. Doğal gazın kentlerde ve sanayide kullanımının yaygınlaşmasının yanı sıra, yeni 

tesis edilecek santrallerde yakıt olarak kullanılmasıyla, doğal gaz talebinin daha da 

artacağı tahmin edilmektedir. Doğal gaz tüketim artışındaki en büyük etken, elektrik 

enerjisi üretiminin yaygın bir biçimde doğal gaza dayandırılmasıdır. Elektrik üretimi 

içinde doğal gazın payı bugünkü %50’lerden kademeli olarak önce %40’lara,daha 


sonra %30’lara ve nihai olarak %25’ler düzeyine mutlaka düşürülmelidir. Elektrik 

üretiminde hidroliğin payının %25, kömür ve doğal gazın payının %60, rüzgarjeotermal-güneş-biyoyakıt-vb. 

yenilenebilir enerji kaynaklarının payının %15 

olmasını hedefleyen politikalar uygulanmalıdır. 

16. Genel olarak enerji yatırımlarda, özel olarak elektrik enerjisi üretim yatırımlarında 

çevreye zarar verilmemesi temel bir ilke olmalıdır. Kömür yakıtlı santrallerde akışkan 

yataklı teknolojiler kullanılmalı, mevcut santrallerde baca gazı arıtma tesisleri 

ve elektro filtreler ivedilikle kurulmalıdır. Hidrolik santral ve regülatör yapımında 

da çevrenin korunması esas olmalı baraj yerlerinin seçiminde su altında kalacak 

bölgelerin, tarihi eser ve kültürel varlıklar içermemesine özen gösterilmelidir 

17. Termik santrallerimizde gerekli bakım, onarım, iyileştirme, kapasite artırımı çalışmaları 

hızla sonuçlandırılmalı ve atıl durumdaki kapasiteler devreye alınmalı, kömüre dayalı 

termik santrallerin teknik verimleri ve emre amadeliği yükseltilmelidir. 

18. Hidroelektrik, yerli ve yenilenebilir bir kaynak olarak stratejik özelliği ile enerji 

alanındaki bağımlılığı azaltacaktır. Türkiye’nin önemli, temiz ve yenilenebilir enerji 

kaynağı olan hidroelektriğin, yukarıda açıklanan karakteristik ve faydaları da göz 

önüne alınarak bir an önce geliştirilmesi ve bu amaçla yeni HES’lerin yapımına destek 

verilmesi, teşvik edilmesi gerekmektedir. Kamunun devam eden hidrolik santraller 

projelerinin gerekli kaynaklar aktarılarak hızla sonuçlandırılması sağlanmalıdır. 

19. Mevcut sulama amaçlı barajların rezervuarlarında mevcut bulunan küçük HES 

potansiyeli değerlendirilmelidir.İşletmede olan barajlarda enerji üretebilme imkanları 

araştırılmalıdır. 

20. Rüzgar enerjisi potansiyelinin tamamından yararlanılması amacıyla teknik ve 

ekonomik sorunları, çözümleri ve yol haritalarını ortaya koyan bir Rüzgar Enerjisi 

Stratejisi Planı en kısa sürede hazırlanmalıdır. 48.000 MW kapasitenin devreye 

girmesine çalışılmalıdır. Şebekeye bağlanma ve sistem dengesi konusundaki 

sorunlar teknik olarak incelenmeli, bu konudaki problemler gerekirse AR-GE 

destekleri ile çözümlenmelidir. 

21. Jeotermal kaynaklı elektrik üretimi için mevcut 500 MW kapasite değerlendirilmelidir. 

Jeotermal su kaynakları değerlendirilerek on binlerce evin jeotermal sıcak su ile 

ısıtılması sağlanmalıdır. Jeotermal kaynakların yoğun kentsel yerleşkelerin bölgesel 

ısıtılmasında öncelikle kullanılması için ek önlemler alınmalıdır. 

Konutlarda tüketilen enerjinin % 80’i ısınmaya harcanmaktadır. Bu nedenle güneş 

22. 

mimarisi önemsenerek uygulanmalı, öncelikle büyük şehirlerden başlanarak yeni 

yapılmakta olan binalarda yönlendirme ve yalıtıma büyük önem verilmeli, fazla 

bir ek maliyet getirmeden % 30’lara varan ısı kazancı sağlayan mimari özellikler 

kullanılmalıdır. Bu konuda ilgili meslek odaları ile işbirliği yapılarak bilinçlendirme 

kampanyaları düzenlenmelidir. 

104 


23. Bol güneş alan ülkemizde güneş kolektörlerinin Bakanlığın ekonomik olarak 

yapılabilir bulduğu bölgelerdeki tüm binalarda kullanımının zorunlu hale getirilmesi 

ve desteklenmesi ile binaların sıcak su ve ısıtma ihtiyacının önemli bir bölümü güneş 

enerjisi ile karşılanmalıdır. 

24. Güneş enerjisinden yararlanma konusunda teşvik edici politika oluşturulmalı, 

önümüzdeki yıllarda kuruluş maliyetleri düşeceği tahmin edilen fotovoltaik pillerin 

(PV) yerli üretimi için sektördeki gelişmeler izlenerek AR-GE çalışmalarına hız 

verilmelidir. 

25. Petrol ithalatını azaltacak, yerli yağlı tohum tarımını geliştirecek, kırsal kesimin sosyo 

ekonomik yapısını ve yerel sanayi olumlu yönde etkileyecek yerli biyo yakıt üretimi 

ve kullanımı biyolojik çeşitliliğimize zarar vermeyecek şekilde desteklenmelidir. 

Türkiye’de taşımacılıkta ve askeri taşıtlarda kullanılan biyodizel veya dizel-biyodizel 

karışımı yakıtın üretimi ve kullanımı çeşitli yasal teşviklerle desteklenmelidir. 

26. Odun ile ısınmanın yaygın olduğu ülkemizde ormanların kurtarılması ve öz enerji 

ikamesi için enerji ormanları uygulamaları enerji politikası çerçevesinde gündeme 

getirilmelidir. 

Enerji santralleri konusunda ülkemize uygun teknoloji geliştirilmeli, projelendirme 

27. 

ve tasarım konularına destek verilmelidir. Ülkemizde yeterli ve donanımlı teknik 

eleman ve iş gücü bulunmasına rağmen projelendirme ve tasarım konularında 

yabancı firmalara büyük bedeller ödendiği, özellikle hidroelektrik enerji santrallerinin 

elektromekanik teçhizat bedeli olan % 18 ile % 26 arası bir bedelin proje ve tasarım 

ücreti olarak yabancı firmalara ödendiği ve enerji yatırımlarındaki rakamlara göre 

bu tutarların milyarlarca dolara ulaştığı dikkate alınarak,bu durumun aşılması için 

üniversite ve sanayi işbirliği ile proje-tasarım konularında çalışılmalı, gerekli mali 

destek devlet tarafından sağlanmalı, yatırımlarda yerli sanayinin oranı artırılmalıdır. 


106 


ENERJİ 

İSTATİSTİKLERİ 


108 


BRNCL ENERJ KAYNAKLARI ÜRETM 

PRIMARY ENERGY PRODUCTION 

(Orjinal Birimler) (Original Units) 

YILLAR 

YEARS 

TAKÖMÜRÜ 

(kton) 

HARD COAL 

(k ton) 

LNYT 

(kton) 

LIGNITE 

(k ton) 

ASFALTT 

(kton) 

ASPHALTITE 

(k ton) 

PETROL 

(kton) 

OIL 

(k ton) 

DOAL 

GAZ 

(10 6 m3) 

NATURAL 

GAS 

(10 6 m3) 

HDROLK+ 

JEOTERMAL 

(GWh) 

HYDRO+ 

GEOTHERMAL 

(GWh) 

JEOTERMAL 

ISI (ktep) 

GEOTHERMAL 

HEAT 

(ktoe) 

RÜZGAR 

(GWh) 

WIND 

(GWh) 

GÜNE 

(ktep) 

SOLAR 

(ktoe) 

ODUN 

(kton) 

WOOD 

(k ton) 

HAYVAN 

VE BTK 

ART. 

(kton) 

ANIMAL 

AND 

VEGETAL 

WASTE 

(k ton) 

BYOYAKIT 

(kton) 

BIOFUELS 

(k ton) 

1970 4573 5782 36 3542 3033 23 12816 9253 

1975 4813 9150 456 3095 5904 56 14562 10495 

1980 3598 14469 558 2330 23 11348 60 15765 12839 

1985 3605 35869 523 2110 68 12051 232 17368 11039 

1990 2745 44407 276 3717 212 23228 364 28 17870 8030 

1991 2762 43207 139 4451 203 22764 365 41 17970 7918 

1992 2830 48388 213 4281 198 26638 388 60 18070 7772 

1993 2789 45685 86 3892 200 34029 400 88 18171 7377 

1994 2839 51533 0 3687 200 30665 415 129 18272 7074 

1995 2248 52758 67 3516 182 35627 437 143 18374 6765 

1996 2441 53888 34 3500 206 40559 471 159 18374 6666 

1997 2513 57387 29 3457 253 39899 531 179 18374 6575 

1998 2156 65204 23 3224 565 42314 582 6 210 18374 6396 

1999 1990 65019 29 2940 731 34759 618 21 236 17642 6184 

2000 2392 60854 22 2749 639 30955 648 33 262 16938 5981 

2001 2494 59572 31 2551 312 24100 687 62 287 16263 5790 

2002 2319 51660 5 2442 378 33789 730 48 318 15614 5609 

2003 2059 46168 336 2375 561 35419 784 61 350 14991 5439 

2004 1946 43709 722 2276 708 46177 811 58 375 14393 5278 

2005 2170 57708 888 2281 897 39655 926 59 385 13819 5127 

2006 2319 61484 452,4 2175,5 907 44338 898 127 403 13411 4984 2 

2007 2462 72121 782 2134 893 36007 914 355 420 12932 4850 12 


BRNCL ENERJ KAYNAKLARI TÜKETM 

PRIMARY ENERGY CONSUMPTION 

(Orjinal Birimler) (Original Units) 

YILLAR 

YEARS 

TAKÖMÜRÜ 

(kton) 

HARD COAL 

(k ton) 

LNYT 

(kton) 

LIGNITE 

(k ton) 

ASFALTT 

(kton) 

ASPHALTITE 

(k ton) 

PETROL 

(kton) 

OIL 

(k ton) 

DOAL 

GAZ 

(10 6 m3) 

NATURAL 

GAS 

(10 6 m3) 

HDROLK+ 

JEOTERMAL 

(GWh) 

HYDRO+ 

GEOTHERMAL 

(GWh) 

JEOTERMAL 

ISI 

(ktep) 

GEOTHERMAL 

HEAT 

(ktoe) 

RÜZGAR 

(GWh) 

WIND 

(GWh) 

GÜNE 

(ktep) 

SOLAR 

(ktoe) 

ODUN 

(kton) 

WOOD 

(k ton) 

HAYVAN 

VE BTK 

ART. 

(kton) 

ANIMAL 

AND 

VEGETAL 

WASTE 

(k ton) 

ELEKTRK 

THALATI 

(GWh) 

ELECTRICITY 

IMPORT 

(GWh) 

ELEKTRK 

HRACATI 

(GWh) 

ELECTRICITY 

EXPORT 

(GWh) 

1970 4727 5772 36 7579 3033 23 12816 9253 

1971 4651 6376 23 8819 2610 38 12189 9316 

1972 4638 7355 168 10215 3204 38 13503 9514 

1973 4595 7642 290 11995 2603 48 13847 9807 

1974 5031 8188 394 12132 3356 50 14500 10088 

1975 4959 8973 456 13503 5904 56 14562 10495 96 

1976 5005 10998 443 14992 15 8375 58 14734 11002 332 

1977 5057 11675 434 17230 18 8572 58 14989 11276 492 

1978 4696 13235 297 17010 22 9335 60 15248 11750 621 

1979 4898 13882 203 14796 34 10289 60 15506 12258 1044 

1980 4630 15243 558 15309 23 11348 60 15765 12839 1341 

1981 4522 16179 560 15090 16 12616 60 16023 12689 1616 

1982 5044 17716 861 16127 45 14167 82 16760 12607 1773 

1983 5336 20663 750 16705 8 11343 100 17086 12748 2221 

1984 5678 25632 225 16990 40 13448 178 17256 11978 2653 

1985 6189 34767 523 17270 68 12051 232 17368 11039 2142 

1986 6545 42354 607 18688 457 11917 304 5 17570 11343 777 

1987 7220 40653 631 21239 735 18676 324 10 17693 11059 572 

1988 7525 33080 624 21302 1225 29018 340 13 17711 10987 381 

1989 6825 47557 409 21732 3162 18003 342 19 17815 10885 559 

1990 8191 45891 287 22700 3418 23228 364 28 17870 8030 176 -907 

1991 8824 48851 139 22113 4205 22764 365 41 17970 7918 759 -506 

1992 8841 50659 197 23660 4612 26638 388 60 18070 7772 189 -314 

1993 8544 46086 102 27074 5088 34029 400 88 18171 7377 213 -589 

1994 8192 51178 0 25859 5408 30665 415 129 18272 7074 31 -570 

1995 8548 52405 66 27918 6937 35627 437 143 18374 6765 -696 

1996 10892 54961 34 29604 8114 40559 471 159 18374 6666 270 -343 

1997 12537 59474 29 29176 10072 39899 531 179 18374 6575 2492 -271 

1998 13146 64504 23 29022 10648 42314 582 6 210 18374 6396 3299 -298 

1999 11362 64049 29 28862 12902 34759 618 21 236 17642 6184 2330 -285 

2000 15525 64384 22 31072 15086 30955 648 33 262 16938 5981 3791 -437 

2001 11176 61010 31 29661 16339 24100 687 62 287 16263 5790 4579 -433 

2002 13830 52039 5 29776 17694 33789 730 48 318 15614 5609 3588 -435 

2003 17535 46051 336 30669 21374 35419 784 61 350 14991 5439 1158 -588 

2004 18904 44823 722 31729 22446 46177 811 58 375 14393 5278 464 -1144 

2005 19421 56571 738 31062 27171 39655 926 59 385 13819 5127 636 -1798 

2006 22798 60184 602 31395 31187 44338 898 127 403 13411 4984 573 -2236 2 

2007 25388 72317 632 32143 36682 36007 914 355 420 12932 4850 864 -2422 12 

BYOYAKIT 

(kton) 

BIOFUELS 

(k ton) 

110 


BRNCL ENERJ KAYNAKLARI ÜRETM(BN TEP) 

PRIMARY ENERGY PRODUCTION((ktoe) 

ILLAR 

YEARS 

TA 

KÖMÜRÜ 

HARD COAL 

LNYT 

LIGNITE 

ASFALTT 

ASPHAL. 

PETROL 

OIL 

DOAL 

GAZ 

NATURAL 

GAS 

HDROLK+ 

JEOTERMAL 

HYDRO+ 

GEOTHERMAL 

JEOTERMAL 

ISI 

GEOTHERMAL 

HEAT 

RÜZGAR 

WIND 

GÜNE 

SOLAR 

ODUN 

WOOD 

HAYVAN VE BTK 

ART. 

ANIMAL AND 

VEGETAL WASTE 

BYO YAKIT 

BIOFUELS 

1970 2790 1735 15 3719 0 261 23 3845 2128 14516 

1971 2830 1867 10 3625 0 224 38 3657 2143 14393 

1972 2831 2203 72 3557 0 276 38 4051 2188 15216 

1973 2832 2326 124 3687 0 224 48 4154 2256 15650 

1974 3029 2506 169 3474 0 289 50 4350 2320 16188 

1975 2936 2745 196 3250 0 508 56 4369 2414 16473 

1976 2826 3004 190 2725 14 720 58 4420 2530 16488 

1977 2687 3269 187 2849 16 737 58 4497 2593 16893 

1978 2620 4057 128 2873 20 803 60 4574 2703 17838 

1979 2471 3343 87 2973 31 885 60 4652 2819 17321 

1980 2195 3738 240 2447 21 976 60 4730 2953 17358 

1981 2422 4271 241 2481 15 1085 60 4807 2918 18299 

1982 2445 4652 370 2450 41 1218 82 5028 2900 19186 

1983 2159 5378 323 2313 7 975 100 5126 2932 19313 

1984 2216 6498 97 2191 36 1174 178 5177 2755 20322 

1985 2199 8212 225 2216 62 1041 232 5210 2539 21935 

1986 2151 8949 261 2513 416 1059 304 5 5271 2609 23537 

1987 2111 9827 271 2762 270 1651 324 10 5308 2544 25077 

1988 2212 8603 268 2692 90 2548 340 13 5313 2527 24607 

1989 2027 10564 179 3020 158 1597 342 19 5345 2504 25754 

1990 2080 9524 119 3903 193 2060 364 28 5361 1847 25478 

1991 1827 9117 60 4674 185 2020 365 41 5391 1821 25501 

1992 1727 10299 92 4495 180 2345 388 60 5421 1788 26794 

1993 1722 9790 37 4087 182 2987 400 88 5451 1697 26441 

1994 1636 10471 0 3871 182 2698 415 129 5482 1627 26511 

1995 1319 10735 29 3692 166 3130 437 143 5512 1556 26719 

1996 1382 10899 15 3675 187 3553 471 159 5512 1533 27386 

1997 1347 11759 12 3630 230 3496 531 179 5512 1512 28209 

1998 1143 12792 10 3385 514 3705 582 1 210 5512 1471 29324 

1999 1030 12242 12 3087 665 3052 618 2 236 5293 1422 27659 

2000 1060 11418 9 2886 581 2721 648 3 262 5081 1376 26047 

2001 1145 11124 13 2679 284 2142 687 5 287 4879 1332 24576 

2002 1047 10311 2 2564 344 2987 730 4 318 4684 1290 24282 

2003 1132 9501 144 2494 511 3115 784 5 350 4497 1251 23783 

2004 1081 9141 310 2390 644 4043 811 5 375 4318 1214 24332 

2005 1184 9648 382 2395 816 3483 926 5 385 4146 1179 24549 

2006 1348 11545 195 2284 839 3886 898 11 403 4023 1146 2 26580 

2007 1089 13372 336 2241 827 3217 914 31 420 3880 1116 11 27453 

TOPLAM 

TOTAL 


BRNCL ENERJ KAYNAKLARI TÜKETM(BN TEP) 

PRIMARY ENERGY CONSUMPTION (ktoe) 

ILLAR 

YEARS 

TA 

KÖMÜRÜ 

HARD 

COAL 

LNYT 

LIGNITE 

ASFALTT 

ASPHAL. 

PETROL 

OIL 

DOAL GAZ 

NATURAL 

GAS 

HDROLK+ 

JEOTERMAL 

HYDRO+ 

GEOTHERMAL 

JEOTERMAL 

ISI 

GEOTHERMAL 

HEAT 

1998 8921 12631 10 30349 9690 3705 582 1 210 5512 1471 258 74709 

1999 7708 12314 12 30138 11741 3052 618 2 236 5293 1422 176 74275 

2000 9933 12519 9 32297 13728 2721 648 3 262 5081 1376 288 80500 

2001 7011 11429 13 30936 14868 2142 687 5 287 4879 1332 357 75402 

2002 8836 10435 2 30932 16102 2987 730 4 318 4684 1290 271 78331 

2003 11201 9471 144 31806 19450 3115 784 5 350 4497 1251 49 83826 

2004 12326 9450 310 32922 20426 4043 811 5 375 4318 1214 -58 87818 

2005 12514 9326 317 32192 24726 3483 926 5 385 4146 1179 -100 91074 

2006 14721 11188 259 32551 28867 3886 898 11 403 4023 1146 2 -143 99642 

2007 15411 13444 272 33310 33953 3217 914 31 420 3880 1116 11 -134 107625 

Not: Toplama ikincil kömür stoklar ve ithalatlar dahil edilmitir. 

RÜZGAR 

WIND 

GÜNE 

SOLAR 

ODUN 

WOOD 

HAYVAN 

VE BTK 

ART. 

ANIMAL 

AND 

VEGETAL 

WASTE 

BYO 

YAKIT 

BIOFUELS 

NET ELEKT. 

THALATI 

NET 

ELECTRICITY 

IMPORT 

1970 2883 1732 15 7958 0 261 23 3845 2128 18872 

1971 2837 1913 10 9260 0 224 38 3657 2143 20088 

1972 2829 2207 72 10726 0 276 38 4051 2188 22411 

1973 2803 2293 125 12595 0 224 48 4154 2256 24512 

1974 3069 2456 169 12739 0 289 50 4350 2320 25535 

1975 3025 2692 196 14178 0 508 56 4369 2414 8 27437 

1976 3053 2960 190 15742 14 720 58 4420 2530 29 29695 

1977 3085 3119 187 18092 16 737 58 4497 2593 42 32454 

1978 2865 3491 128 17861 20 803 60 4574 2703 53 32571 

1979 2988 3570 87 15536 31 885 60 4652 2819 90 30708 

1980 2824 3970 240 16074 21 976 60 4730 2953 115 31973 

1981 2758 4181 241 15845 15 1085 60 4807 2918 139 32049 

1982 3077 4616 370 16933 41 1218 82 5028 2900 152 34388 

1983 3255 5294 323 17540 7 975 100 5126 2932 191 35697 

1984 3464 6408 97 17840 36 1174 178 5177 2755 228 37425 

1985 3775 7933 225 18134 62 1041 232 5210 2539 184 39399 

1986 3992 8879 261 19622 416 1059 304 5 5271 2609 67 42472 

1987 4404 9189 271 22301 669 1651 324 10 5308 2544 49 46883 

1988 5204 7932 268 22590 1115 2548 340 13 5313 2527 33 47910 

1989 4722 10207 176 22865 2878 1597 342 19 5345 2504 48 50705 

1990 6150 9765 123 23901 3110 2060 364 28 5361 1847 -63 52987 

1991 6501 10572 60 23315 3827 2020 365 41 5391 1821 22 54278 

1992 6243 10743 85 24865 4197 2345 388 60 5421 1788 -11 56684 

1993 5834 9918 44 28412 4630 2987 400 88 5451 1697 -32 60265 

1994 5512 10331 0 27142 4921 2698 415 129 5482 1627 -46 59127 

1995 5905 10605 28 29324 6313 3130 437 143 5512 1556 -60 63679 

1996 7401 11187 15 30939 7384 3553 471 159 5512 1533 -6 69862 

1997 8452 12317 13 30515 9165 3496 531 179 5512 1512 191 73779 

TOPLAM 

TOTAL 

112 


SEKTÖREL ENERJ TÜKETM 

SECTORAL ENERGY CONSUMPTION 

Bin TEP (Thousand toe) 

YILLAR KONUT SANAY ULATIRMA TARIM 

ENERJ 

DII 

NHA ENERJ 

TÜKETM 

ÇEVRM 

SEKTÖRÜ 

TOPLAM 

ENERJ 

TÜKETM 

1970 8656 4122 3208 510 344 16840 2031 18871 

1975 11099 6286 5148 695 517 23745 3693 27437 

1980 12833 7955 5230 963 527 27508 4465 31973 

1985 14438 9779 6195 1506 812 32730 6669 39399 

1990 15358 14542 8723 1956 1031 41611 11377 52987 

1991 15915 15181 8304 1976 1203 42579 11698 54278 

1992 16714 15454 8545 1994 1450 44158 12526 56684 

1993 16934 16333 10419 2450 1743 47879 12386 60265 

1994 16333 15272 9907 2480 1349 45341 13786 59127 

1995 17596 17372 11066 2555 1386 49976 13703 63678 

1996 18466 20050 11778 2713 1644 54650 15212 69862 

1997 19704 21790 11339 2823 1788 57444 16335 73779 

1998 19278 21555 10760 2827 2272 56692 18017 74709 

1999 18978 19873 11351 2923 1881 55006 19269 74275 

2000 20058 24501 12008 3073 1915 61555 18945 80500 

2001 18122 21324 12000 2964 1638 56048 19354 75402 

2002 18463 24782 11405 3030 1806 59486 18845 78331 

2003 19634 27777 12395 3086 2098 64990 18836 83826 

2004 20252 29358 13907 3314 2174 69005 18814 87818 

2005 22923 28084 13849 3359 3296 71510 19564 91074 

2006 23677 30996 14994 3610 4163 77440 22201 99642 

2007 24645 32444 17282 3945 4430 82746 24879 107625 


2007 YILI GENEL ENERJ DENGES 

(Orjinal Birimler) 

T.Köm. Linyit Asfaltit Kok P.Kok Briket Odun H.Bit.Art. Petrol Doalgaz Hid+Jeo Bioyakt Rüzgar Elektrik Jeo.Is Güne 

Dier 

ISIL DEER (Kcal/kg) 4300 7000 7700 4770 3000 2300 9256 8850 860 860 Is 10000 

BRM (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (B.Ton) (106Sm3) (GWh) (B.Ton) (GWh) (GWh) (B.TEP) (B.TEP) 

Yerli Üretim (+) 2462 72121 782 0 0 0 12932 4850 2134 893 36007 12 355 914 420 

thalat (+) 22946 0 442 1944 37060 35833 864 

hracat (-) 6576 31 2422 

hrakiye (-) 93 0 

Stok Deiimi (+/-) -20 196 -150 39 -67 -341 -13 0 

statistik Hata (+/-) -41 0 

Birincil Enerji Arz 25388 72317 632 481 1877 0 12932 4850 32143 36682 36007 12 355 -1558 914 420 

Çevrim ve Enerji 

Sektörü -10539 -60709 0 3335 0 62 -193 0 -3732 -20700 -36007 0 -355 155660 1032 

Elektrik Santrallar -5912 -60536 -193 -1087 -20051 -36007 -355 191558 1032 

Kok Fabrikalar -4443 3335 

Briket -52 62 -10 

Petrol Rafinerileri -1435 -597 -1033 

ç Tüketim ve Kayp -184 -121 -1200 -52 -34865 

Toplam Nihai Enerji 

Tüketimi 14849 11608 632 3816 1877 62 12739 4850 28411 15982 12 154102 1946 420 

Sektörler Toplam 14849 11608 632 3816 1877 62 12739 4850 28411 15982 12 154102 1946 420 

Sanayi Tüketimi 13984 5006 126 3790 1877 2681 8022 73795 1032 126 

Demir Çelik 293 3400 141 1 15477 134 

Kimya-Petrokimya 29 25 994 4595 

Petrokimya Feedstock 754 0 

Gübre 5 0 195 

Çimento 2666 1513 0 1471 22 92 5475 

eker 13 547 36 0 61 72 

Demird Metaller 163 78 42 22 4042 3036 

Dier Sanayi 10848 2917 126 277 364 1651 2822 44924 899 126 

Ulatrma 0 0 0 0 0 0 0 0 16116 201 12 936 

Demiryollar 132 936 

Denizyollar 498 

Havayollar 1891 

Boru Hatlar 190 

Karayollar 13594 11 12 

Dier Sektörler 865 6602 505 26 62 12739 4850 4999 7759 79372 914 294 

Konut ve Hizmetler 865 6602 505 26 0 62 12739 4850 1602 7759 74391 914 294 

Tarm 3397 4981 

Enerji D 4615 

Elektrik Enerjisi 

Üretimi (GWh) 15136,2 38294,8 213,7 6526,8 95024,8 36006,7 355,1 191558,1 

Kurulu Güç 

Kapasitesi (MW) 1986,0 8211,4 455,0 42,7 2000,2 14576,4 13417,8 146,3 40835,7 

114 


Karayollar 14347 10 11 14368 

Dier Sektörler 518 1883 217 46 0 3822 7601 5277 7678 0 0 0 6826 914 294 28590 

Konut ve Hizmetler 518 1883 217 46 0 3822 7601 1760 7678 6398 914 294 24645 

Tarm 3516 428 3945 

Enerji D 4430 4430 

Elektrik Enerjisi Üretimi (GWh) 15136 38295 0 53645 6527 95025 36007 355 191558 

Kurulu Güç Kapasitesi (MW) 1986 8211 455 10695 2000 14576 13418 146 40836 

Nüfus 

(Milyon kii) 70,586 

2007 YILI GENEL ENERJ DENGES 

(Bin Ton Petrol Edeeri) 

kincil Toplam Jeo.Is 

T.Köm. Linyit Asfaltit Kömür P.kok Odun K.Yak. Petrol D.Gaz Hid+Jeo Bioyakt Rüzgar Elektrik Dier Is Güne Toplam 

Yerli Üretim (+) 1089 13372 336 3880 19793 2241 827 3217 11 31 0 914 420 27453 

thalat (+) 14334 0 309 1497 16140 38233 33167 74 87614 

hracat (-) 6689 29 208 6926 

hrakiye (-) 92 0 92 

Stok Deiimi (+/-) -12 72 -65 27 -52 -28 -367 -12 0 -408 

statistik Hata (+/-) 0 -16 0 -16 

Birincil Enerji Arz 15411 13444 272 337 1445 3880 35904 33310 33953 3217 11 31 -134 914 420 107625 

Çevrim ve Enerji Sektörü -6486 -9820 0 2363 0 -58 -14002 -3880 -18168 -3217 0 -31 13387 1032 0 -24879 

Elektrik Santrallar -3137 -9771 -58 -12966 -1035 -17567 -3217 -31 16474 1032 -17310 

Kok Fabrikalar -3237 2335 -903 -903 

Briket -24 28 4 -10 -6 

Petrol Rafinerileri -1485 -552 -89 -2126 

ç Tüketim ve Kayp -112 -25 -137 -1351 -48 -2998 -4535 

Toplam Nihai Enerji 

Tüketimi 8925 3624 272 2699 1445 3822 21902 29430 15784 0 11 0 13253 1946 420 82746 

Sektörler Toplam 8925 3624 272 2699 1445 3822 21902 29430 15784 0 11 0 13253 1946 420 82746 

Sanayi Tüketimi 8407 1742 54 2653 1445 0 14301 2718 7921 0 0 0 6346 1032 126 32444 

Demir Çelik 176 2380 2556 136 1 1331 134 4157 

Kimya-Petrokimya 11 11 24 982 395 1412 

Petrokimya Feedstock 810 0 810 

Gübre 5 0 17 22 

Çimento 1603 574 0 1133 3310 21 91 471 3893 

eker 8 195 25 228 62 71 361 

Demird Metaller 98 55 153 21 3991 261 4425 

Dier Sanayi 6521 962 54 194 280 8011 1638 2786 3863 899 126 17324 

Ulatrma 17005 186 0 11 0 80 0 0 17282 

Demiryollar 137 80 217 

Denizyollar 507 507 

Fert Bana 

Elk. Net: 2198 GSMH Büyüme Hz: 5,0 

Tüketimi 

kep/k. Tüketimi kwh/k. Brüt: 2692 GSYH Büyüme Hz: 4,5 

6-11.2008 ETKB EGM 


116 


Öveçler 4. Cad. No: 140/A 

06460 Dikmen / Ankara 

Tel: (312) 475 71 31 

Faks: (312) 475 71 30 

www.dokay.info.tr 

DOKAY, Çevre Mühendisli¤i konular›nda 

ulusal ve uluslararas› alanlarda faaliyet göstermektedir. 

Engin saha deneyimi, son teknoloji cihazlara sahip laboratuvar› ve güçlü 

akademik insan kayna¤› ile DOKAY 

“Inogen Environmental Alliance” kuruluunun 

Türkiye’deki küresel a¤ orta¤›d›r. 

120 ülkede proje yürüten Inogen, 90’dan fazla ofisinde 

3000’i ak›n uzman› ile faaliyet göstermektedir. 

Ulusal ve uluslararas› önemli kurululara hizmet vermekte olan DOKAY: 

• Çevre Yönetimi • Kamuoyu Bilgilendirme Çal›malar› • Sosyal Etki De¤erlendirme Çal›malar› • Yer Seçimi ve Güzergah Etütleri • 

Planlama ve Fizibilite Çal›malar› • Co¤rafi Bilgi Sistemleri • ‹zin ve Lisans Alma Çal›malar› • Mevcut Çevresel Durum Tespitleri • 

Karasal ve Denizsel Ekoloji • Çevresel Modelleme • Çevresel Ölçüm, ‹zleme ve Kontrolü • Çevresel Risk Analizleri • Çevresel 

Sorumluluk Maliyet Analizleri • Çevresel Etki De¤erlendirmesi • Do¤aya Yeniden Kazand›rma Planlar› çal›malar› ile hizmet vermekte 

olan uluslararas› kalite belgelerine sahip bir kurulutur. 

Akredite DOKAY Çevre Laboratuvar: 

• Numune Alma • Atksu Analizleri • Emisyon Ölçümleri • Hava Kalitesi • Gürültü Ölçümleri • Mikrobiyoloji Analizleri 

konularnda geni bir yelpazede müterilerine analiz hizmeti sunmaktadr. 

• (BOTA International Ltd.); Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt› Projesi Çevresel ‹zleme Çal›malar› 

• (‹SKEN ‹skenderun Enerji Üretim ve Ticaret A..); Sugözü ve AYES Enerji Santrallar› Çevresel Dan›manl›k ve ‹zleme Çal›malar› 

• (ENKA Enerji Üretim A..); Adapazar›, Gebze, ‹zmir ve Alia¤a Santrallar› Çevresel Dan›manl›k ve ‹zleme Çal›malar› 

• (ENERJ‹SA Enerji Üretim A..); Hidroelektrik, Rüzgar ve Termik Santral Projeleri Sosyal-Çevresel Dan›manl›k ve ‹zleme Çal›malar› 

• (SANKO Enerji Üretim San. Tic. A..); Hidroelektrik ve Rüzgar Santral› Projeleri Sosyal- Çevresel Dan›manl›k ve ‹zleme Çal›malar› 

• (ÇALIK Enerji Da¤›t›m Sanayi ve Ticaret A..); Ceyhan Rafinerisi ve Petrokimya Tesisi Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (ZORLU Enerji Elektrik Üretim A..); Bahçe Rüzgar Santral› Projesi Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (GDF SUEZ - MIMAG-SAMKO Enerji Teknolojileri A..); Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (GDF SUEZ – BAYM‹NA Enerji A..); Ankara Do¤al Gaz Kombine Çevrim Santral› Çevresel ‹zleme Çal›malar› 

• (C‹NER Grubu); Çay›rhan ve Silopi Santrallar› Mühendislik, Çevresel Dan›manl›k ve ‹zleme Çal›malar› 

• (AKKÖY Enerji A..); Akköy I ve II Hidroelektrik Santral› Projeleri Çevresel Dan›manl›k ve ‹zleme Çal›malar› 

• (AKFEN Enerji Üretim ve Ticaret A..); Mersin Do¤algaz Kombine Çevrim Santral› Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (GENEL ENERJ‹ A..); Taq Taq Petrol Sahas› ve Rafinerisi Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (PETOIL A..); Bina Bawi ve Shakal Petrol Sahalar› Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (PERENCO Middle East Ltd.); Sindi-Amedi Petrol Sahas› Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (CONVEX Ltd.); Ad›yaman Termik Santral› Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (E.ON Kraftwerke GmbH); Yer Seçimi Çal›mas› 

• (DELTA Environmental Consultants Inc.); Tuzla Grace Çimento Katk› Malzemesi Üretim Tesisi Çevresel Sorumluluk Maliyet Analizi 

• (WSP Environmental Ltd.); Adidas Çorlu ve Aksaray Tesisleri Çevresel Sorumluluk Maliyet Analizi 

• (Dolphin Capital Partners); Çevresel Sorumluluk Maliyet Analizi 

• (GDF SUEZ – STDE); Ula›m Altyap›s› Planlama ve GAP Bölgesi Tak›n Risk De¤erlendirme Çal›malar› (AB destekli) 

• (EIB European Investment Bank); Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (CFCU Central Finance and Contracts Unit); Nevehir ve Tokat At›ksu Ar›tma Tesisi ‹hale De¤erlendirme (AB destekli) 

• (CFCU Central Finance and Contracts Unit); Meriç Deltas› Ku ‹zleme Çal›malar› (AB destekli) 

• (ILF Mühendislik Ltd. ti.); Kuzey Irak Boru Hatt› Güzergah Belirleme Çal›malar› 

• (OSD Pty Ltd.); Kerkük Boru Hatt› Güzergah Belirleme Çal›malar› 

• (MWH Montgomery Watson Harza); Dubai "Lost City" ve "International City" Projeleri Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (ERM Environmental Resources Management); SMAP-III Akdeniz K›sa-Orta Vadeli Çevre Eylem Program› Dan›manl›k Hizmetleri 

• (YÜKSEL Proje Uluslararas› A..); Ankara-‹stanbul ve Ankara-Konya H›zl› Tren Projeleri Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (GSGM Gençlik ve Spor Genel Müdürlü¤ü); 2011 Erzurum Universiad Oyunlar› Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (DLH ‹naat› Genel Müdürlü¤ü); ‹stanbul Bo¤az› Karayolu Bo¤az Tüp Geçit Projesi Çevresel Dan›manl›k Hizmeti 

• (TOYOTA Otomotiv Sanayi T.A..); Bacagaz› Emisyon, Hava Kalitesi Modelleme ve Ölçüm Çal›malar› 

• (GOODYEAR Lastikleri T.A..); ‹ç Ortam Gürültü, Gaz Ölçüm ve Ayl›k At›ksu Analizleri 

• (KBB Körfez Belediyeler Birli¤i); Kat› At›k Projesi Mühendislik ve Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (Bakent Organize Sanayi Bölgesi); At›ksu Ar›tma Tesisi Mühendislik ve Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (T.C. Babakanl›k Proje Uygulama Birimi); Camili-1 Deprem Konutlar› Projesi (Dünya Bankas› Destekli) 

• (Marmaris Liman›, Albatros Marina, Sun Marina); Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (Anadoluray ve Bursaray Hafif Rayl› Toplu Ta›ma Sistemleri); Çevresel Dan›manl›k Hizmetleri 

• (Kayseri, Konya ve Artvin-Rize Kat› At›k Yönetim Projeleri); Mühendislik Hizmetleri (AB Destekli) 


118 



120

TÜRKİYE ENERJİ RAPORU 2007 - 2008

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?