theorie

15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
een halve passagier. Als we weten dat de vloer van de
wagon eenentwintig en een halve meter in het vierkant
beslaat, waarop behalve de reizigers ook hun koffers en
andere bagage een plaats moeten vinden, dan horen we
met z’n zestigen te zijn. De enige voorzieningen bestaan
uit een ton met drinkwater, een ton voor onze behoeften
en enkele bundels stro waarvan de zieken, invaliden en
moeders met zuigelingen zich, in overleg met de anderen,
een leger kunnen spreiden. We willen de omstandigheden
waaronder onze wagon tijdens de oorlogsjaren reed zo
getrouw mogelijk nabootsen. Een geluidsband uit eigen
studio zorgt al dadelijk voor het sissen van de stoom die
uit de locomotief ontsnapt, het gillen van de fluit ten
teken van ons vertrek en het ratelen van de wielen wanneer
we eenmaal onderweg zijn. Het roepen van de reizigers
naar de achterblijvers op het perron hoeft niet te
worden gestart als we dat zelf op ons nemen. De schoolklas
die gisteren meereisde was er niet toe bereid. Een
eveneens zelf ontworpen en in eigen werkplaats vervaardigd
mechaniek zorgt ervoor dat onze wagon tijdens de
reis gaat schommelen en schudden, en ook de stank die
een gezelschap van op elkaar geperste mensen nu eenmaal
afscheidt, zeker wanneer zij ook aan hun natuurlijke
behoeften moeten voldoen, kan kunstmatig worden
opgewekt, dat alles niet om te geuren met wat de hedendaagse
elektronica vermag, maar om met hart en ziel lot
en lijden te kunnen ondergaan van de slachtoffers die
ons, niet uit vrije wil, voorgingen. De wagon die ons nu
in oostelijke richting voert is niet van het oorspronkelijke
model nagebouwd, maar is het origineel uit de oorlog
zelf, waarvan we weten dat het op z’n minst negentig
keer tussen begin- en eindpunt op en neer is gereden.
Tussen en onder het stro op de bodem vinden we nog het
vuil van de laatste rit en wat er verder is achtergelaten,
haarspelden, een kammetje, het been van een pop, een
met bloed bevlekte zakdoen, kleinigheden die ons een
groot drama vertellen. Alles is hier zoals het was, er is
niets weggehaald of toegevoegd, door het personeel van
het museum noch door het bezoek. We zijn er terecht van
uitgegaan dat zij die bij het betreden van ons instituut
gekozen hebben voor de afdeling Vervolging en Vernietiging
gekomen zijn voor een confrontatie met de werkelijkheid
van weleer, hoe verschrikkelijk en onvoorstelbaar
ook, en niet om die naar eigen inzicht te interpreteren of
te vervormen, maar om die te aanvaarden als mogelijkheid
van wat mensen, zoals wijzelf, aan afschuwelijks
kunnen aanrichten en ondergaan. Andere afdelingen,
zoals Collaboratie en Verzet of Verdrukking en Vervalsing,
trekken bezoekers die er niet tegen opzien vitrines open
te breken of in te slaan teneinde zich belastende documenten
met hun familienaam toe te eigenen, zodat de
museumleiding genoodzaakt is nog slechts duplicaten
tentoon te stellen. In onze wagon vereenzelvigen wij ons
zo sterk met de gedeporteerden dat wij het oprapen, laat
staan bij ons steken van een wimper of nagel al als heiligschennis
zouden beschouwen. Voordat we instapten is
ons een persoonsbewijs verstrekt op naam van een leef-
70
75
80
85
90
95
100
105
110
a
b
c
d
e
tijdgenoot die de treinreis in het laatste oorlogsjaar heeft
moeten ondernemen. We dienen het met de daarop bevestigde
foto zorgvuldig te bewaren, om het aan het einde
van de reis aan de computer te kunnen geven die ons zal
vertellen of de betrokkene de oorlog al dan niet heeft
overleefd. Het lot van de vervolgde ligt in onze hand, en
wat zij niet wisten weten wij: dat het doel van de reis de
dood is. We zullen zien wie daaraan nog heeft kunnen
ontsnappen. Als we op gezag van de historici aannemen
dat de transporten geleid hebben tot de vernietiging van
zes miljoen reizigers, onder wie anderhalf miljoen kinderen,
dan moeten we het ergste vrezen. Wij mogen de
hoop op een gunstige uitslag van onze computer echter
niet opgeven. Onder de scholieren die gisteren meereisden
bevond zich een meisje dat halverwege de rit bewusteloos
raakte. Ze zakte ineen en bleef als dood in het stro
liggen. Haar leraar, op het laatst nog ingestapt, eiste dat
de trein stopte opdat de ongelukkige naar buiten kon
worden gedragen. Hij wilde niet zwichten voor het argument,
een historicus nota bene, dat er in dat geval
geschiedvervalsing zou worden gepleegd. Tijdens de oorlog,
die wij zo eerlijk mogelijk willen herbeleven, was er
immers geen sprake van dat de trein tot stilstand kon
worden gebracht om bewustelozen, stervenden of doden
gelegenheid tot verpleging of teraardebestelling te bieden.
Niettemin hebben wij voor één maal het verleden
aan het heden opgeofferd. Vandaag doen wij het anders
en getuigen wij tot op het laatst van onze eerbied voor
de kracht en de waardigheid waarmee de passagiers van
toen hun bestemming tegemoet zijn gegaan. Dat zij de
aard van die bestemming niet kenden, dat zij onwetend
op weg waren naar het schavot waar hun beulen al stonden
te wachten, doet aan hun moed niets af, integendeel,
vergroot die nog, omdat hij op niets anders steunde dan
op hun onschuld en op hun ongeloof aan de ondergang.
Als we straks uitstappen, op het hier opnieuw gelegde
oude kampplaveisel, staan we oog in oog met ene reeks
meer dan levensgrote fotografische afbeeldingen van de
gemartelden, de uitgehongerden, de stervenden en de
doden die wij in ons museum herdenken. Zij wijzen ons
de weg naar de uitgang, waar de computer ons persoonsbewijs
inneemt en ons, als wij daarop willen wachten,
meedeelt of het kind dat wij even waren nog in leven is
of allang vernietigd is.
Uit: Willem G. van Maanen, Alle verhalen.
Leg uit waarom de titel “In het museum van de vernietiging”
een open plek is en hoe je die open plek invult.
Leg in minimaal 10 woorden uit wat er met schoolklassen in
de wagon gebeurt.
Welk effect wil het museum bereiken bij de schoolklassen die
de wagon ingaan?
Wat vind jij van deze aanpak van het museum?
Wat is het effect van dit verhaal op jou?
16
Literaire theorie