Het lezen van verhalen

Waarheid en leugen
In de bevreemdende en zorgvuldig gestructureerde verhalen en romans van
Willem G. van Maanen (1920) staat de tegenstelling tussen waarheid en
leugen centraal. De personages worden geconfronteerd met
leugens en bedrog van anderen, of zijn zelf leugenachtig. Uit
het gedrag van Van Maanens personages blijkt vaak een
innerlijk conflict tussen wat ze onbewust willen en wat ze (bewust) doen of
nalaten. De roman ‘Heb lief en zie niet om’ gaat over een acteur die getrouwd
is met een joodse vrouw, maar zich ook heeft aangemeld bij de (Duitse)
Kultuurkamer. Andere romans zijn o.a. ‘De onrustzaaier’, ‘Hebt u mijn pop
ook gezien?’ en ‘Het nichtje van Mozart’.
1.2 Personages
De personages (of verhaalfiguren) zijn in een
verhalende tekst verbonden met een reeks van
gebeurtenissen. Er is een duidelijke relatie tussen
personages en gebeurtenissen. Gebeurtenissen komen
op gang omdat een personage iets doet of op gebeurte
nissen reageert. Jij als lezer leert de gebeurtenissen
kennen door personages die de gebeurtenissen
meemaken. Personages kunnen zelf handelingen
verrichten en zo gebeurtenissen in gang zetten,
maar het kan ook zijn dat hen iets overkomt zonder
dat ze daar bewust op uit zijn.
In “Een vondst” is eerst onduidelijk wat er precies
gebeurt. Het lijkt alsof de ik-figuur per ongeluk op
iets stoot. Het is de fietser die ontdekt dat het om
een lijk gaat. Uit het gedrag van de ik-figuur en de
fietser en uit de gedachten van de ik-figuur krijg je
als lezer het vermoeden dat het verhaal begint met
de ik-figuur die het lijk onder de bladeren verstopt.
Personage en gebeurtenis hangen samen.
Personages zijn geen mensen, het zijn geen echte
personen. Ze bestaan uit beschrijvingen, woorden
of zinnen. Toch reageren lezers vaak op personages
alsof het wel echte mensen zijn. Lezers leven mee
met de lotgevallen van personages. Ze kunnen zich
in personages herkennen. Soms identificeren ze zich
met personages. Lezers kunnen zich ook enorm aan
personages ergeren.
De personages vervullen verschillende rollen.
In de eerste plaats is er een hoofdpersoon die een
bepaald doel nastreeft. Soms zijn er meerdere
hoofdpersonen. Een hoofdpersoon is een personage
dat betrokken is bij de belangrijkste gebeurtenissen
en waar de verhalende tekst om draait. In veel
verhalende teksten komt de hoofdpersoon tot een
belangrijk inzicht of maakt hij een belangrijke
ontwikkeling door.
In ”Een vondst” is de ik-figuur de hoofdpersoon.
Hij is waarschijnlijk verantwoordelijk voor de dood
van de buurvrouw, hij ontdekt met de fietser het
metalen voorwerp en hij gaat het huis van de buur ­
vrouw binnen om een brief en foto weg te halen.
Wil hij de laatste sporen uitwissen?
Daarnaast zijn er bijpersonen die de rollen van helper
of tegenstander vervullen. Deze personages steunen
de hoofdpersoon bij het bereiken van zijn doel, of
werken hem of haar juist tegen. De rollen van
tegenstander(s) en helper(s) kunnen verdeeld worden
over verschillende personages. En wie eerst een
tegenstander was of leek, kan een helper blijken te
zijn, of omgekeerd. Vooral in thrillers en detectives
komt dit vaak voor.
Het is belangrijk te beseffen dat emoties, omstandigheden
of karaktereigenschappen ook als helper of
tegenstander kunnen functioneren. Het kan bijvoorbeeld
van toeval, doorzettings vermogen of lafheid
afhangen of een hoofdpersoon het doel wel of niet
bereikt.
Vaak is het doel afhankelijk van het soort verhalende
tekst (het genre). Doelen zijn bijvoorbeeld een
moord oplossen (detective), zichzelf leren kennen
(psychologische roman), een rijke prins trouwen
(liefdesverhaal, sprookje), een schat vinden
(avonturenverhaal), of de aarde beschermen tegen
wezens uit de ruimte (sciencefiction).
Als lezer van een verhalende tekst moet jij de
verschil lende rollen uit de tekst afleiden. In de
meeste teksten worden de rollen niet expliciet
aangegeven.
In “Een vondst” is de ik-figuur de hoofdpersoon.
Zijn mogelijk doel is: zijn schuld aan de verdwijning
Cursus 2 Het lezen van verhalen 13