Het lezen van verhalen

Chaotische werkelijkheid
W.F. Hermans (1921-1995) is een van de belangrijkste naoorlogse schrijvers.
De personages in zijn verhalen, novelles en romans komen in situaties
terecht die ze niet aankunnen. Ze proberen tever geefs
orde en overzicht te vinden in een voor hen chaotische
werkelijkheid. De personages begrijpen elkaar of de
situatie waarin ze verkeren niet. ‘De donkere kamer van Damokles’ gaat over
Henri Osewoudt die meent in opdracht van Dorbeck betrokken te zijn bij het
verzet in de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog wordt hij beschuldigd van
landverraad. Osewoudt kan zijn onschuld alleen bewijzen, als hij kan
aantonen dat Dorbeck bestaat. Voor veel lezers is dat echter de cruciale
vraag: bestaat Dorbeck? ‘Nooit meer slapen’ gaat over Alfred, een Nederlandse
student die op expeditie in Noord-Europa een theorie probeert te
bewijzen. Andere romans van Hermans zijn onder andere ‘Herinneringen
van een engelbewaarder’, ‘De tranen der acacia’s’ en ‘Au pair’.
onvindbaar. De subjectiviteit van de enkelvoudige
personale vertelinstantie maakt zekere kennis van de
verhaalwerkelijkheid onmogelijk.
3.3 Focalisatie
Bij focalisatie gaat het niet, zoals bij vertellen, om
de vraag wie vertelt, maar om de vraag wie neemt
waar? Focalisatie verwijst naar vertelinstanties of
personages in het verhaal die waarnemen en/of een
standpunt (mening, oordeel, visie) innemen.
Focalisatie is een belangrijk middel om jouw
gedachten als lezer over personages en gebeurtenissen
te sturen. Zowel de (merkbare) verteller als
een personage kan als focalisator optreden. In “Een
vondst” is er focalisatie via de ik-vertelinstantie en
in het fragment uit De donkere kamer van Damokles
via het hij-personage Osewoudt.
De verteller(s) en/of personage(s) die in het verhaal
zien, denken of voelen zijn focalisators. Uit hun
waarnemingen kan blijken welke opvattingen ze
over gebeurtenissen of personages in de verhaalwerkelijkheid
hebben. Een focalisator neemt waar
met zintuigen (bijvoorbeeld kijken, voelen, horen).
Ook denken, beoordelen en zich iets voorstellen of
inbeelden worden tot de waarneming gerekend.
Focalisatie kan op verschillende manieren gebeuren:
door de verteller(s), door een of meerdere personages
of in een combinatie van verteller(s) en persona ge(s).
Hoe meer focalisators, hoe meer visies. Zeker in een
lang verhaal kun jij als lezer met meerdere visies (van
verschillende vertellers of personages) kennis maken.
Bij tekst 4
De engelenmaker van Stefan Brijs is een rijk, omvat ­
tend verhaal met meerdere thema’s. Het gaat in dit
verhaal onder andere over de zoon-vaderrelatie en
over klonen. Ook godsdienst speelt een belangrijke
rol in het verhaal. Als het verhaal begint, ziet een
aantal voetballende jongens hoe de arts Victor Hoppe
terugkeert in zijn geboortedorp.
Tekst 4
5
10
Voor de dorpsbewoners was het een raadsel waarom
Victor Hoppe na bijna twintig jaar naar Wolfheim
terugkeerde. Het laatste wat iemand over hem
had vernomen was dat hij in Bonn als arts werkte,
maar die informatie stamde van heel wat jaren
terug. Er werden dan ook allerlei redenen voor zijn
komst verzonnen. De ene meende dat hij geen werk
meer had, de andere hield het op zware schulden,
Florent Keuning uit de Albertstrasse dacht dat hij
alleen kwam om zijn huis op te knappen en te
15
20
verkopen en Irma Nüssbaum suggereerde dat de
doktor misschien een gezinnetje had gesticht en de
drukte van de stad wilde ontvluchten. Daarmee zat
zij in elk geval het dichtst bij de waarheid, hoewel
ze achteraf grif toegaf dat het ook voor haar een
schok was toen bleek dat Doktor Hoppe vader was
van een misvormde drieling van slechts een paar
weken oud.
Tot die nare ontdekking kwam lange Meekers al
meteen die eerste middag. Toen de chauffeur van
Cursus 2 Het lezen van verhalen
21