Planifikimi i Buxhetit me Pjesëmarrje

Autorët:Melihate Limani, Ekspert i lartë për pjesëmarrje të qytetarëveHanife Limani, Ekspert për pjesëmarrje të qytetarëveRamadan Klisurica, Specialist për kuvend të komunaveRamadan Ilazi, Ekspert i jashtëmEdituar nga:Flora Smith, Asistente e programitKy publikim u përgatit nga Agjensioni i Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID)Programi Iniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive në Kosovë.Pikëpamjet e paraqitura në këtë publikim nuk pasqyrojnë medoemos pikëpamjet e Agjencisë sëShteteve të Bashkuara për zhvillim ndërkombëtar (USAID) ose të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara.

Planifikimi i Buxhetitme PjesëmarrjeQershor 2012

PËRMBAJTJAI. PARATHËNIA 6II. HYRJE 7III. DËGJIMET PUBLIKE NË TË KALUARËN 8IV. KONSOLIDIMI I DËGJIMEVE PUBLIKE 10V. PRAKTIKAT E MIRA TË PLANIFIKIMIT TË BUXHETIT ME PJESËMARRJE NË KOMUNATPARTNERE TË USAID/DEMI 14• Kamenicë 16• Kaçanik dhe Novobërdë 17• Vushtrri 18• Graçanicë dhe Prizeren 19VI. BUXHETIMI ME PJESËMARRJE NË KOMUNAT JOPARTNERE TË USAID/DEMI 20VII. LISTA E FAKTEVE 22VIII. REKOMANDIME PËR ZHVILLIM TË MËTEJMË TË BUXHETIMIT ME PJESËMARRJE 27IX. PËRFUNDIMI 29X. BIBLIOGRAFIA 30

ShkurtesatKPFOJQOShCUSAIDUSAID DEMIZIPKomiteti për Politikë dhe FinancaOrganizata Jo-QeveritareOrganizatat e shoqërisë civileAgjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim NdërkombëtarIniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive e USAID-itZyra për Informim Publik5

I.PARATHËNIAKy publikim përshkruan çasjen shfrytëzuar nga programi Iniciativa për Komuna Demokratikedhe Efektive të USAID-it për të mbështetur komunat partnere në zbatimin e planifikimitbuxhetor pjesëmarrës në 2011. Praktikat më të mira të zhvilluara dhe mësimet e marra ngakomunat partnere të USAID/DEMI-t do të shfrytëzohen plotësisht dhe avancohen në procesine buxhetimit për 2013 dhe mund të shërbejnë si referencë për të gjitha komunat e Kosovës.Pamja e hollësishme e dinamikës së pjesëmarrjes së qytetarëve në procesin e buxhetimit nënivel lokal, sfidat e bashkëpunimit në mes të administratës komunale dhe Kuvendit Komunal,roli i OJQ-ve dhe grupeve rinore dhe trendet e përgjithshme në procesin buxhetor pjesëmarrësnë Kosovë po sjellin shumë ide të reja. Një krahasim me procesin buxhetor në komunat që nukjanë partnere të USAID/DEMI-t është e prezantuar shkurtimisht.Kushtet ligjore të legjislacionit kosovar në lidhje me buxhetin dhe konsultimet buxhetore janë tëshqyrtuara gjatë tërë publikimit. Megjithatë, qëllimi më i rëndësishëm i publikimit është për tëndihmuar komunat që të veprojnë përtej përmbushjes së kërkesave ligjore, eliminimi i burokracivedhe maksimalizimi i potencialit të të gjithë zyrtarëve dhe ekspertëve që merren me procesin ebuxhetimit në nivel komunal. Një pikëpamje e tillë ngrit çështjen e përmirësimit të nevojshëm tëkomunikimit “horizontal” dhe vertikal” brenda administratës komunale.Qasja e komunës në komunikimin me qytetarët, ngritje e pjesëmarrjes së tyre në dëgjimepublike dhe niveli i kontributit të qytetarëve i inkorporuar në buxhetimin komunal u treguan tëjenë shumë të rëndësishme dhe, edhe pse ka hapësirë për përmirësim, është shënuar progresi madh tashmë.Ne vërtetë shpresojmë që procesi i planifikimit buxhetor pjesëmarrës i komunës do tëpraktikohet dhe përmirësohet më tutje gjatë viteve të ardhshme duke ofruar instrumente mëkreative të konsultimit dhe duke rezultuar në buxhete të balancuara e të drejta, politika dhevendime më të mira lokale për t’i përmbushur nevojat e qytetarëve.Me respekt,Ginka Kapitanova6

HYRJEII.Democracia është e pakuptimtë pa pjesëmarrjen e qytetarëve. Njëra nga vendimet e rëndësishmeqë merret nga demokracitë është planifikimi dhe shpenzimi i fondeve publike. Kështu,mekanizmat që iu mundësojnë qytetarëve të luajnë rol të drejtpërdrejtë në vendimet lidhur mefinancat publike janë thelbësor për qeverisjen demokratike. “Buxhetimi me pjesëmarrje” ështëçasje që është përdorur nga qeveritë lokale në shumë vende të botës (Banka Botërore, 2007).Iniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive (DEMI), e financuar nga USAID dhe zbatuarnga Instituti Urban ka punuar ngushtë me zyrtarët lokalë nga njëzet-e-një (21) komuna tëKosovës për të prezantuar buxhetimin me pjesëmarrje në Kosovë. Qëllimi i këtij publikimi ështëtë ndahen mësimet e mësuara, rezultatet, dhe qasja e USAID/DEMI.Pjesa e parë e këtij botimi përshkruan praktikat e mëparshme lidhur me informimin dhekonsultimin e qytetarëve, ndërsa pjesa e dytë përshkruan çasjen e USAID/DEMI dhe komunavepartnere në vitin 2011. Këtu përshkruhet edhe një bashkësi e praktikave më të mira, dhe pjesae tretë përmban një diskutim krahasues rreth procesit të buxhetimit në komunat partnere tëUSAID/DEMI dhe atyre që nuk ishin partnere. Pjesa përfundimtare e këtij publikimi përmban njëseri të listave me fakte mbi procesin e buxhetimit në secilën komunë partnere të USAID/DEMI,bashkë me një pasqyrë të hapave të ardhshëm që do të zbatohen për të pasuruar pjesëmarrjene qytetarëve në procesin e buxhetimit. Gjatë tërë publikimit ne adresojmë kushtet ligjore nëKosovë që kanë të bëjnë me informimin dhe konsultimin e qytetarëve të Kosovës.Edhe pse e konsiderueshme, puna e deritashme e USAID/DEMI është hapi i parë drejt sigurimit tënjë procesi të gjithëmbarshëm të buxhetimit me pjesëmarrje. Zyrtarët komunalë dhe bashkësiandërkombëtare duhet ta vazhdojnë punën e tyre në këtë çështje të rëndësishme.7

III.DËGJIMET PUBLIKE NË TË KALUARËN““Kur merrni pjesë nëdëgjime publike,shpesh mund tëvëreni që zyrtarët e zgjedhurdhe zyrtarët komunalëadministrativë sigurohenqë përkrahësitë politikë dhepunëtorët e komunës marrinpjesë në dëgjim, duke eshndërruar atë në një ngjarjevetë-promovuese. Secili qëthjeshtë i është përgjigjurftesës nuk do të ndihej rehattë bëjë ndonjë deklaratë osetë ngrisë ndonjë problemgjatë dëgjimit.”R. Ilazi,Anëtar i shoqërisë civileKorniza ligjore në Kosovë mundëson pjesëmarrjen qytetare në proceset e rëndësishme tëvendim-marrjes në nivelin lokal. Ligji për Vetëqeverisjen Lokale, dhe kreu i IX i ligjit i titulluar“Democracia e Drejtpërdrejtë dhe Mekanizmat për Pjesëmarrjen e Qytetarëve në Procesine Vendim-marrjes” (Kuvendi i Kosovës, 2008) ka kërkesat në vijim për komunat sa i përketkonsultimeve publike (neni 68):●Çdo komunë duhet të mbajë të paktën dy takime publike me qytetarë për çdo vit.●Përfaqësuesit komunalë janë të obliguar t’i informojnë pjesëmarrësitë në takimet publike rrethtë gjitha aktiviteteve komunale, dhe pjesëmarrësitë mund të shtrojnë çfarëdo pyetje dhe të japinsugjerime për përfaqësuesitë e zgjedhur të komunës së tyre.●Përveç takimeve publike, komunat janë të obliguara që t’i informojnë qytetarët për çdoprogram apo plan të rëndësishëm për interesin publik.●Kuvendi Komunal duhet të nxjerrë rregullore komunale që promovojnë transparencën eorganeve legjislative, ekzekutive e administrative të komunës, që avancojnë pjesëmarrjenpublike në vendim-marrje në nivelin lokal, dhe që lehtësojnë çasjen publike në dokumentetzyrtare komunale.Megjithatë, zbatimi i këtyre kërkesave ligjore në Kosovë është i dobët (Fondacioni Kosovarpër Shoqëri Civile, 2011) dhe disa zyrtarë i shohin dëgjimet publike si barrë me shumë se sanjë mundësi. Mungesa e përpjekjeve të vëna në organizimin e dëgjimeve publike (InstitutiDemokratik i Kosovës, 2010), e kombinuar me sjelljen e pavullnetshme të zyrtarëve të zgjedhurpër dëgjimet publike i kanë lënë qytetarët të ndihen apatik dhe mospërfillës ndaj këtij procesi. Përshembull, pasi që shumë dëgjime organizohen në mënyrë që zyrtarët teknikisht t’i përmbushinkërkesat, atyre iu mungon përmbajtja dhe nuk publikohen mirë, shumë qytetarë nuk ndihen tëmirëseardhur, dhe nuk dëshirojnë të marrin pjesë (Instituti Demokratik i Kosovës, 2010). Më tej,edhe kur qytetarët marrin pjesë, nuk ka mekanizma për zyrtarët që të përfshijnë në punën e tyreinformatat e marra nga qytetarët. Ekipi hulumtues i (USAID/DEMI) ka gjetur se në mesin e shumëkomunave ka mungesë të vazhdueshme të planifikimit dhe njoftimit paraprak. Këto ngjarje janënë agjendën e komunës dhe ato mbahen shumë pak kohë para afatit të fundit për miratiminpërfundimtar të buxhetit nga Kuvendi Komunal, kështu që është pothuajse e pamundur tëpërfshihet kontributi i qytetarëve. Shumica e komunave i mbajnë dëgjimet publike për çështje tëpërgjithshme, në vend që të fokusohen në një çështje specifike (p.sh. dëgjim publik për buxhetin),duke iu mundësuar kështu zyrtarëve komunalë të vijnë të papërgatitur, dhe duke shkaktuar hutimnë mesin e qytetarëve rreth asaj se çfarë çështjesh mund të ngriten. Edhe kur pjesëmarrja nëdëgjime ishte nga një numër i madh i qytetarëve dhe kur ata jepnin propozime, koha e mbajtjessë konsultimit iu pamundësonte zyrtarëve komunalë që t’i përfshinin ato në proceset e tyre tëvendim-marrjes. Kështu, qytetarët që ishin ftuar në dëgjime publike ndiheshin sikur vendimettashmë ishin marrë dhe se kontributi i tyre do të ishte i kotë. Është ky perceptim që ka shpier tekpjesëmarrja e zvogëluar në dëgjime. Më tej, Kuvendet Komunale rrallë përfshihen në procesin ekonsultimeve publike. Tabela e mëposhtme paraqet një pasqyrë të problemeve praktike me tëcilat përballen Komunat në Kosovë gjatë procesit të planifikimit të buxhetit, bashkë me elementete pjesëmarrjes buxhetore dhe variablat që janë të rëndësishme të merren parasysh kur kërkohetkontributi i qytetarëve në proceset e buxhetimit.8

Elementet epjesëmarrjesbuxhetoreMjedisiDizajni i procesitMekanizmat eShpërndarjes sëInformimitMekanizmat eKonsultimitOrganizimidhe mbajtjae degjimevepublikeQëllimet dherezultatetVariablatMadhësia dhediversiteti i popullësisëVendiKohaPlanifikimi i strukturuarLloji i ndarjesbuxhetoreKohaQasja bashkëpunuesePosterët/ BroshuratFtesaGrupet e synuaraFushataDëgjimet publikeAnketatGrupet e fokusitVizitat në terren/TakimetPrezantimi i buxhetitModeratoriPaneliFormularët për kërkesate qytetarëveDokumentimiRaporti për dëgjiminpublik mbi buxhetinUlja e cinizmit/Fitimi ipërkrahjesArsimimi i qytetarëverreth buxhetimitMbledhja e kontributitmbi vendim-marrjenNdryshimi i ndarjes sëresurseveProblemet praktike të pjesëmarrjesKomunat nuk i informojnë qytetarët (fshatrat dhe lagjet)Dëgjimet publike mbahen vetëm në sallat e kuvendeve komunale (në shumicën e rasteveshërbyesitë civilë që punojnë për komunën janë të obliguarë të marrin pjesë; dëgjimetvetëm japin përshtypjen se qytetarët janë konsultuar)Komunat nuk shikojnë mundësitë se kur kanë kohë qytetarët që të marrin pjesë në dëgjimepublikeNuk ka plane veprimi për procesin e planifikimit buxhetorKomunat nuk e ndajnë listën e investimeve kapitale me qytetarë para se ajo të miratohetQytetarët nuk e dinë se si ndahet buxhetiKomunat e fillojnë procesin e buxhetimit një muaj para se ai të miratohetMungesa e përfshirjes së Kuvendit në procesin e buxhetimitMungesa e përfshirjes së shoqërisë civile dhe grupeve profesionale në procesin e buxhetimitMungesa e materialeve për të rritur interesin e qytetarëve për planifikimin buxhetorMungesa e ftesave personale tek individët e synuarNuk ka grup të përcaktuar të qytetarëve që synohet të arrihet për pjesëmarrje buxhetoreNuk ka fushatë për rritjen e vetëdijës se qytetarëve për planifikimin buxhetorShumica e dëgjimeve publike organizohen brenda institucioneve komunaleKomunat nuk i anketojnë qytetarët rreth mendimeve të tyre për prioritetet/planifikiminbuxhetorKomunat/ Departamentet nuk synojnë grupe të caktuara të fokusit për konsultimNuk ka vizita në terren me qytetarët në zonat rurale rreth planifikimit buxhetorKomunat nuk bëjnë prezantim adekuat të buxhetit të planifikuarNuk ka individë të emëruar për të moderuar diskutimetShumicën e kohës vendim-marrësit kryesorë nuk janë pjesë e panelitQytetarëve nuk u jipet rasti të paraqesin kërkesat e tyre me shkrimMbajtja e shënimeve: Askush nuk mban shënime për kontributin e qytetarëveFormulari për nënshkrim: Nuk ka dokumentim të pjesëmarrjes së qytetarëveNuk publikohet asnjë raport pas dëgjimit publikMungesa e pjesëmarrjes së qytetarëve / Qytetarët janë skeptikë për vendimet komunaleNuk ndërmirret asnjë veprim adekuat për arsimimin e qytetarëve rreth planifikimit buxhetorkomunalQytetarët nuk informohen nëse kontributi I tyre është marrë parasyshNuk ka publikime të ndryshimeve buxhetore dhe investimeve kapitale të bazuara nëkontributin e qytetarëveFigura 1: Elementet e pjesëmarrjes bugjetore (Ebdon & Franklin, 2006) dhe problemet praktike në Kosovë9

IV.KONSOLIDIMI I DËGJIMEVE PUBLIKE““Iniciativa përKomunatDemokratikedhe Efektive (USAID/DEMI)ka prezantuar një çasje tëdobishme për zbatimin epraktikave transparentedhe gjithëpërfshirëse rrethbuxhetimit. Mbi 100 qytetarëkanë marrë pjesë në dëgjimettona publike, gjë e cila nuk kandodhur në të kaluarën.”Zt. Heset Loku,zëvendës kryetar iKaçanikut (Forumi iKryetarëve, 3 nëntor 2011)Nenin 20 i Ligjit për Menaxhimin e Financave dhe Llogaridhënies (Kuvendi i Kosovës, 2003) dheQarkorja e lëshuar nga Ministria e Financave ofron kornizën ligjore dhe udhëzimet për planifikimine buxhetit komunal. Qarkorja lëshohet me 30 prill të çdo viti fiskal, dhe kërkon që propozimetpër buxhete komunale të dorëzohën tek Ministria e Financave deri me 30 shtator (brenda 6muajve) çdo vit. Para këtij afati përfundimtar, kryetarët e komunave duhet të dorëzojnë projektbuxhetin tek Kuvendet e tyre Komunale. Komisioni për Politikë dhe Financa është përgjegjës përrishikimin e parë të Buxhetit brenda Kuvendit Komunal.Në pajtim me rregullat e brendshme dhe procedurat e miratimit të buxhetit komunal, projektpropozimi i Buxhetit duhet të rishikohet përmes dëgjimeve publike. Procesi i dëgjimeve publike,rishikimit të buxhetit, dhe përfshirja e komenteve në projekt buxhet duhet të kryhen para 30shtatorit, kur duhet të dorëzohet tek Ministria e Financave.Me qëllim të reformimit të dëgjimeve publike, komunat së pari duhet të ndryshojnë perceptimine tyre ndaj dëgjimeve publike nga një barrë dhe obligim ligjor në një mundësi për qeverisjegjithëpërfshirëse dhe të drejtë qytetare që duhet të respektohet. Në këtë aspekt, Iniciativa përKomuna Demokratike dhe Efektive (USAID/DEMI) ka punuar intenzivisht me të gjitha komunatpartnere për të konsoliduar dëgjimet publike duke iu ofruar çasje të reja për realizimin edëgjimeve publike me qëllim të arritjes së planifikimit të buxhetit me pjesëmarrje.Hapi 1: Punëtoria meAdministratën dheKuvende KomunaleRezultati: Drafti i parëi Planit të VeprimitHapi 2: Punëtoria meOJQ-tëRezultati: Drafti idytë i Planit tëVeprimitHapi 6: Vlerësimi i kërkesave tëqytetarëve të përfshira nëbuxhetin komunalRezultati: Qytetarët janëfuqizuar dhe ndjejnëndikimin e tyre nëvendimmarrjeHapi 3:Takime me ZyrtarëKomunal dhe OJQRezultati:Harmonizimi i planitfinalHapi 5: Zbatimi i planeve tëveprimit (dëgjimet publike)Rezultati: Rritja e pjesëmarrjestë qytetarëve dhetransparencës komunaleHapi 4: Mbështetje zyrtarëvekomunal dhe OJQ-ve në zbatimin eplaneve të veprimitRezultati: USAID/ DEMI ka inicuarmetoda të reja përinformim/konsultim me qytetarëFigura.2: Procesi i planifikimit të buxhetit me pjesëmarrje i zbatuar në 21 komuna të Kosovës10

Procesi i planifikimit të buxhetit me pjesëmarrje:●Temë e veçantë e dëgjimit publik: Me qëllim që të rritet interesimi i qytetarëve, tema edëgjimit publik duhet të përqendrohet në një çështje të veçantë. Kështu, të gjitha komunatpartnere të (USAID/DEMI) kanë organizuar dëgjime publike për buxhetin rreth një temë tëvetme: planifikimi vjetor i buxhetit komunal.●Koha- Proces gjashtë-mujor: Faza e planifikimit të buxhetimit transparent në 21 komunaka filluar në prill 2011, që u ka dhënë zyrtarëve komunalë kohë të mjaftueshme për t’upërgatitur dhe për të përfshirë Kërkesat e qytetarëve në buxhet para miratimit të tij. Kjoperiudhë e zgjatur kohore iu ka mundësuar grupeve shoqërore që të marrin rol më aktiv nëarsimimin e qytetarëve rreth shpenzimeve të buxhetit komunal.●Përpjekjet e përbashkëta të tre akterëve kryesorë në qeverisjen lokale: Ekzekutivi,Legjislativi dhe Shoqëria Civile: Dizajnimi dhe zbatimi i planit për buxhetim transparentështë realizuar bashkërisht nga kuvendet komunale, administratat komunale dhe shoqëriacivile. Secila komunë është përfaqësuar nga Kryesuesi i Kuvendit Komunal, anëtarët eKomisionit për Politikë dhe Financa dhe të Departamentit për Buxhet, Zyrtari për Rini, Zyrtaripër Barazi Gjinore, dhe Zyrtarët për Informim Publik. Për më tepër, është krijuar një forum ishoqërisë civile në të gjitha komunat partnere të (USAID/DEMI). Qasja bashkëpunuese mesdegëve të ekzekutivit dhe legjislativit dhe OJQ-ve ka kontribuar në një diskutim të mirëfilltë.Më tej, të gjithë qytetarët kanë qenë të lirë të ngrisin çfarëdo çështje.●Fuqizimi i Kuvendeve Komunale: Përkundër transferit të kompetencave nga autoritetetqendrore tek ato lokale për miratimin dhe mbikëqyrjen e vendimeve dhe rregullorevekomunale, pas ndryshimeve të bëra në ligjin për vetëqeverisjen lokale në vitin 2011, organetlegjislative në Kosovë janë në masë të madhe nën hijen e autoritetit ekzekutiv. Qasja e(USAID/DEMI) për konsolidimin e dëgjimeve publike në komunat partnere të (USAID/DEMI)iu ka mundësuar kuvendeve komunale që të ushtrojnë autoritetin e tyre dhe ka forcuar roline Komisionit për Financa Publike gjatë procesit të miratimit të buxhetit komunal.●Fuqizimi i personelit kryesorë të administratës komunale: Çasje pjesëmarrëse ka qenëpërvojë unike për shumicën e zyrtarëve komunalë dhe anëtarët e kuvendeve komunale.Për herë të parë ata u përfshin në planifikimin bashkëpunues dhe zbatimin e vendimeveqeveritare. Në veçanti, ky proces ka krijuar një rol më të rëndësishëm për Komisionin përPolitikë dhe Financa dhe për Zyrtarët për Informim Publik. Komisioni për Politikë dhe Financatani është pjesë e planifikimit dhe zbatimit të planeve të veprimit për buxhetin komunal, dheZyrtarët e Informimit Publik kanë më shumë mundësi për të ngritur vetëdijen e qytetarëvedhe për shpërndarje të informatave, veçanërisht sa i përket dëgjimeve për buxhetin.●Përfshirja e shoqërisë civile: Organizatat e shoqërisë civile (OShC) u përfshin gjatë gjithëprocesit duke ngritur vetëdijen e opinionit publik. Fillimisht, OShC-të kanë planifikuar tëofrojnë pikëpamjet e tyre rreth vetëdijësimit të qytetarëve e poashtu edhe në procesin ekonsultimit.Më vonë, OShC-të e ndryshuan rolin në një çasje partneriteti me qeveritë komunale në rritjen epjesëmarrjes së qytetarëve në proceset e buxhetimit duke realizuar fushata të vetëdijësimit dheaktivetete për mobilizimin e qytetarëve për të promovuar pjesëmarrjen në dëgjimet publike përbuxhet. Për më tepër, në disa komuna OShC-të i anketuan qytetarët rreth prioriteteve të tyre përndarjen e buxhetit komunal.●Mekanizmat e rinj për informim dhe konsultim: Procesi i buxhetimit me pjesëmarrje krijoinjë shumësi të re dhe të llojllojshme të hapave dhe mjeteve për komunikim për përdorimnga komunat e Kosovës, të cilat janë përshkruar në tabelën e mëposhtme:11

““Qëllimi iudhëheqjeskomunale ështët’i angazhojë qytetarëtnë procesin e planifikimittë buxhetit në vitin earshshëm ashtu që në fundtë procesit buxheti modestkomunal pasqyron nevojat eqytetarëve sa më shumë që tëjetë e mundur “.Zëvendës kryetari, zt.Refik Halili KomunaKllokot-VërbocMetodat më të zakonshme përshpërndarje të informatave dhekonsultim●Njoftimet për shtyp nga Zyrtaripër Marrëdhënie me Publikun tëpërgatitura për mediat lokale●Lajmërimet për dëgjimet publike tëvendosura në stendat e komunës●Vendi për dëgjimet publikezakonisht i caktuar brendandërtesave komunale.Metodat e reja për shpërndarje të informatave dhekonsultim të paraqituara nga USAID/DEMI●Broshurat për Buxhetimin Komunal●Faqja e internetit e komunës●Faqet e internetit të rrjeteve sociale (informimi iqytetarëve në Facebook)●Posterë në zona të trafikut të dendur●Raportet e shpenzimeve të buxheteve paraprake(fletushka, raportet në faqen e internetit)●Regjistrimet në video të dëgjimeve publike (tëpublikuara në faqen e internetit dhe në rrjetet sociale)●Letrat e hapura drejtuar qytetarëve të shkruara ngakryetarët e komunave●Konferenca për shtyp me kryetarë, në fillim dhe nëmbarim të procesit të buxhetimit●Ftesa personale nga Kryetari i Komunës për qytetarëtpër të marrë pjesë në dëgjime publike●Fushata informimi nga OShC-të●Anketimet e qytetarëve të realizuara nga OShC-të●Dëgjimet publike të mbajtura jashtë zyrave tëkuvendeve komunale (në lagje, fshatra)●Dëgjimet publike mbi tema me audiencë tëcaktuar (mësimdhënës, fermerë, femra, punëtorëshëndetësorë)●Plane të strukturuara veprimi për proceset buxhetore transparente: Të gjitha komunatpartnere të (USAID/DEMI) kanë zhvilluar plane të detajuara të veprimit që kanë trajtuar dytema: a) aktivitetet për të informuar dhe arsimuar qytetarët për procesin e krijimit të buxhetitkomunal dhe b) konsultimet me qytetarë. Planet e veprimit përfshinë aktivitete të veçantame afate të caktuara kohore dhe me personelin përgjegjës për zbatimin e secilit hap. Ky lloj iprocesit të politikë-bërjes në nivelin komunal ka krijuar një nivel të përbashkët të autoritetitdhe përgjegjësisë në mesin e organeve të ndryshme të qeverisë lokale dhe shoqërisë civile.Për më tepër, ai ka përfshirë zyrtarë të nivelit të lartë dhe të ultë, duke përfshirë zyrtarëtë emëruar politikisht dhe shërbyesë civilë. Kjo krijon kujtesën institucionale dhe forconveprimet për transparencë dhe konsultime publike në proceset tjera komunale në planinafat-gjatë.●Publikimi i projekt buxhetit: Dokumenti ekzistues i buxhetit është i ndërlikuar dhe i vështirëpër t’u kuptuar, nganjëherë edhe nga ekonomistët. (USAID/DEMI) rekomandoi një dokumentmë tregues, me grafikë për të ilustruar dhe shpjeguar ndarjen e buxhetit. Disa komunazhvilluan projekt buxhete që ishin lehtë të kuptueshme dhe “miqësore për përdoruesitë”.12

Komunikimet e synuara për publikun●Materialet informuese: Para fillimit të dëgjimit publik për buxhetin, zyrtarët komunalëshpërndanë materiale informuese për buxhetin komunal siç janë broshurat, raportet rrethshpenzimit të buxhetit paraprak, e poashtu edhe projekt buxheti në shqyrtim, duke përfshirëinvestimet kapitale të propozuara.●Prezantimi i projekt buxhetit para qytetarëve: Për herë të parë, komunat prezantuandetajet e buxhetit komunal përmes prezantimeve kompjuterike, fletave të mëdha, dhemënyrave tjera tërheqëse për të siguruar që informatat të kuptohen lehtë nga qytetarët.●Dokumentimi: Gjatë dëgjimeve publike për buxhet Zyrtari për Informim Publik ose Zyrtaripër Përkrahje të Kuvendit Komunal siguronte formularët për nënshkrim të pjesëmarrësvedhe mbante shënime për kërkesat e qytetarëve. Këto shënime dorëzoheshin tek Kryetarii Komunës dhe Kryesuesi i Kuvendit Komunal pas përfundimit të dëgjimit publik. Këtoshënime përdoren nga administrata komunale kur i rishikojnë kërkesat e qytetarëve përpërfshirjen e tyre në propozimin për buxhetin komunal.●Publikimi: Pas secilit dëgjim publik u publikua një raport në faqen e internetit dhe nëbuletinin e komunës (kurdo që ishte e aplikueshme). Përfaqësuesë të mediave ftoheshin përtë mbuluar ngjarjen. Në këtë mënyrë, qytetarët informoheshin për çështjet dhe kërkesat engritura gjatë secilit dëgjim publik, edhe kur ata nuk merrnin pjesë.““Dëgjimet publikepër buxhetrezultuan me njëkonsultim konstruktiv tëqytetarëve. Mua mu tha qëtë informoja qytetarët sepagat dhe mëditjet do tëvazhdonin të përbënin pjesënmë të madhe të projektbuxhetit komunal, dukearritur në total në 5.5 milionë€ – 69 % – dhe zbulova seata e kuptonin gjendjen,” thakryesuesi i departamentit përbuxhet dhe ekonomiZt. Fikri VërbaniKomuna Kllokot-Vërboc13

V.PRAKTIKAT E MIRA TË PLANIFIKIMIT TË BUXHETIT MEPJESËMARRJE NË KOMUNAT PARTNERE TË USAID/DEMIKryesusja e kuvendit komunal të Novobërdës pasdëgjimit publik për buxhetin me gratë serbe nëfshatin BushincëSuksesi i dëgjimeve për buxhetimin me pjesëmarrjendryshoi varësisht nga përkushtimi i komunavee poashtu edhe nga interesimi i qytetarëve përprocesin e buxhetimit. Ngurrimi i komunave përtë zhvilluar buxhetet e tyre me kontribute mëtë mëdha nga qytetarët shpesh kishte të bëntëme mundësinë për t’iu përgjigjur listës së gjatëtë nevojave dhe preferencave të qytetarëve. Përkëtë qëllim, shumë komuna e përdorën procesine buxhetimit me pjesëmarrje për të paraqiturgjendjen financiare të komunës para qytetarëve nëmënyrë transparente dhe për të menaxhuar pritjete qytetarëve.Në raste tjera, buxhetimi me pjesëmarrje u përdorë për të arritur tek zonat të cilat rishtazi ishinpërfshirë si pjesë e koumunës përmes procesit të decentralizimit. Për shembull, komuna eNovobërdës përjetoi rritje dramatike të popullësisë dhe territorit. Zyrtarët e përdoren këtë procespër të paraqitur qartë gjendjen financiare të komunës tek qytetarët, për të integruar popullatëne re në komunë, dhe për të arritur tek komunitetet. Komunat tjera e përdorën këtë proces përtë rritur rolin e rinisë në çështjet e qeverisjes lokale. Në përgjithësi, buxhetimi me pjesëmarrjee forcoi strukturën e brendshme të komunave, dhe rezultoi me bashkëpunim më të mirë mesKuvendeve Komunale, zyrave të Kryetarëve, dhe departamenteve për financa. Informatat ukëmbyen në mënyrë më efektive mes Komisioneve të Financave Publike dhe Kryetarëve, dhe urrit bashkëpunimi me shoqërinë civile. Puna e gjerë gjashtë mujore në konsolidimin e dëgjimevepublike për buxhet ka dëshmuar dobinë dhe anën praktike për të tejkaluar proceset tradicionaletë zhvillimit të buxhetit.400350300250200150100500150Numri i dëgjimeve publike Numri i pjesëmarrsve28535626324520019292130155128104727083665042773 2 2 4 3 3 2 2 4 2 2 5 3 3 6 1 18 6 5 4 286Štrpce/ShtërpcëKlokot-Vrbovac/Kllokot-VërbocRanilug/RanillugParteš/ParteshGračanica/GraçanicëNovobërdë/Novo BrdoKamenicë/KamenicaKaçanik/KačanikGjilan/GnjilaneSuharekë/Suva RekaMalishevë/MališevoMamusha/MamušaMitrovicë/MitrovicaVushtrri/VučitrnFushë Kosovë/Kosovo PoljeDeçan/DečaniJunik/JunikPrizren/PrizrenIstog/IstokRahovec/OrahovacPejë/PećFigura 3. Numri i pjesëmarrësve në dëgjimet publike141Kryetari i Rahovecit realizoi dëgjime publike për buxhetin në secilin fshat (21 dëgjime publike për buxhetin ku u konsultuan më shumëse 985 qytetarë). Megjithatë, kërkesat ligjore për dëgjime publike (që kanë të bëjnë me njoftimin publik paraprak) u respektuan në katërdëgjimet publike kryesore për buxhet në Sallën e Kuvendit Komunal, dhe në fshatrat Krushë e Madhe, Xërxe dhe Retkoc.

Në komunat partnere të (USAID/DEMI), mbi 203 anëtarë të administratës komunale, 183 anëtarëtë kuvendit komunal dhe mbi 138 anëtarë të shoqërisë civile u përkushtuan për të siguruarplanifikimin e buxhetit komunal në mënyrë transparente dhe për të përmirësuar pjesëmarrjen eqytetarëve. Në 21 komuna partnere të (USAID/DEMI) u organizuan rreth 65 dëgjime publike përbuxhet dhe ku morën pjesë mbi 2,760 qytetarë. U shpërndanë më shumë se 15,050 broshura dhe2,040 posterë, dhe në dy komuna u anketuan rreth 300 qytetarë për prioritetet e tyre komunale.Edhe pse planifikimi i buxhetit me pjesëmarrje është çasje e re, ka shumë komuna që dëshmuanse ajo mund të bëhet praktikë e mirë për qeverisje të mirë, dhe është vegël e dobishme për tërritur transparencën dhe pjesëmarrjen e qytetarëve dhe mund të përdoret për të trajtuar sfidatë ndryshme. Praktikat më të mira të paraqitura këtu do të sjellin procesin në fokus dhe do tëilustrojnë rezultatet e buxhetimit me pjesëmarrje në gjashtë komuna partnere të (USAID/DEMI).KamenicëTejkalimi i perceptimeveDëgjimet për buxhetin komunal janëmundësi të dizajnuara për të marrëkontributin e qytetarëve për propozimin ebuxhetit. Në Kamenicë, dy dëgjimet e parapublike për buxhetin kishin pjesëmarrjetë ultë të qytetarëve. Kjo e përforcoiperceptimin e zyrtarëve komunale seqytetarët dhe Organizatat e ShoqërisëCivile nuk ishin të interesuara që të marrinpjesë në çështjet lokale. Më tej, zyrtarëveTë rinjtë duke marrë pjesë në dëgjimin për buxhetin në Kamenicëkjo u konvenonte sepse financat ishintë pamjaftueshme për të adresuar të gjitha kërkesat e qyetarëve, që është arsyeja pse shumëvendime të rëndësishme në lidhje me buxhetin komunal u morën prapa dyerve të mbyllura.Duke marrë parasysh të qenit transparent dhe llogaridhë nëse me anë të përfshirjes së qytetarëvenë procesin e planifikimit të buxhetit dhe prandaj hapur do të tregohej gjendja financiare ekomunës si problematike, komunat ngurruan të përfshijnë qytetarët në proces. Si rezultati të qenit të painformuar për gjendjen financiare të komunës, qytetarët ishin të pakënaqurme performancën e komunës dhe shërbimet e ofruara dhe nuk e shihnin vetën si akterë tëndryshimit.Kryetari i Komunës dhë Kryesuesi i Kuvendit Komunal ishin të përkushtuar të realizoninplanifikimin e buxhetit komunal me përfshirjen e qytetarëve. Procesi jo vetëm që do të rristepjesëmarrjen e qytetarëve në çështjet e qeverisjes lokale por poashtu do të përmirësonte çështjete brendshme si komunikimi dhe bashkëpunimi mes organeve komunale, shoqërisë civile dhemediave. Për më tepër, do t’iu mundësonte zyrtarëve komunalë të arrinin tek qytetarët në zonate largëta dhe të planifikojnë zhvillimin e mëtejmë duke u bazuar në nevojat reale të qytetarëve.Pas dëgjimit publik të parë dhe të dytë, Kryetari i Komunës dhe Kryesuesi Komunal i Kamenicësnuk ishin të kënaqur me pjesëmarrjen e qytetarëve, kështu ata emëruan një grup punuespër të rishikuar planin e veprimit për buxhetim transparent të komunës. Grupi punues arritinë përfundim se duheshin aktivitete shtesë për të rritur interesimin e qytetarëve për të marrë15

pjesë në dëgjime publike. Grupi punues e sfidoi vetën dhe ndërmori aktivitetet në vijim për tëinformuar më mirë qytetarët dhe për ngritur vetëdijen për rëndësinë e pjesëmarrjes së tyre nëdëgjimin e tretë publik për buxhetin:●Përgatiten ftesa individuale dhe materiale informuese për qytetarët, të cilat u dorëzuannëpër shtëpi nga OShC-të●Përgatiten ftesa për biznese bashkë me materiale informuese dhe i dorëzuan ato tekkomuniteti i biznesit●Përgatiten ftesa për mediat dhe krijuan reklama promovuese për radio për të vetëdijësuarqytetarët●Krijuan posterë që shpjegonin qëllimin e takimit, duke përdorur gjuhë të thjeshtë që të jetëlehtë e kuptueshme●Kërkuan nga shërbyesitë civilë të institucioneve komunale të diskutojnë procesin ebuxhetimit dhe dëgjimet e ardhshme publike me qytetarëSi shtesë, gjatë dëgjmit, prezantimi i projekt buxhetit ishte lehtë i kuptueshëm për qytetarësepse:●Projekt buxheti dhe idetë e propozuara për investime kapitale u paraqitën në formë vizuele(fletushka dhe projektor) nga Shefi i Financave.●Dëgjimet u moderuan nga Zyrtari Komunal për Informim Publik●Qytetarëve iu dhanë formularë për të shtruar pyetje dhe për të paraqitur shqetësimet etyre. Në anën tjetër, Kryetari i Komunës Kryesuesi i Kuvendit Komunal i adresuan të gjithapyetjet dhe i siguruan qytetarët se komuna do t’i merrte parasysh të gjitha ato kërkesa dhepropozime me shkrim.Pas dëgjimit publik, Kryetari i Komunës dhe Kryesuesi i Kuvendit Komunal mbajtën njëkonferencë për shtyp për të informuar qytetarët lidhur me rezultatet e buxhetimit mepjesëmarrje. Perceptimi I komunës se qytetarët nuk janë të interesuar për çështjet lokale undryshua, pasi që 143 qytetarë morën pjesë në dëgjimin e tretë publik për buxhet. Qytetarët eshfrytëzuan mundësinë për t’u njoftuar me gjendjen financiare të komunës dhe propozuan idepër investime kapitale për vitet në vijim.Si rezultat i kësaj, dhjetë kërkesa të qytetarëve, në shumë totale prej 4, 955,500.00 €, u përfshin nëbuxhet. Këto projekte përfshin projekte infrastrukturore si ujë dhe instalime hidrosanitare, shtrimii rrugëve lokale, renovimi i shkollave, rritja e ndriqimit publik dhe rregullimi dhe mirëmbajtja eparqeve dhe zonave të gjelbërta. Mjetet e përdorura për të arritur tek qytetarët në Kamenicëmund të përdoren edhe në komunat tjera që iu duhet të identifikojnë nevojat e qytetarëve dhet’i njoftojnë ata për gjendjen finaciare të komunës.Shembulli i Kamenicës dëshmon se perceptimet tona mund të kenë ndikim në rezultate dhese kërkohet guxim ta sfidojmë vetën për të tejkaluar perceptimet dhe për të krijuar një frymëekipore të përkushtuar për të arritur qëllimet.16

Kaçanik dhe NovobërdëAngazhimi i të Rinjëve për të Shndërruar Demokracinë në VeprimNë Novobërdë, OJQ-ja lokale shumë-etnike, Zëri i Rinisë, ishte ndihmuese në sjelljen e kontributittë qytetarëve në dëgjimet publike për buxhetin komunal. Duke realizuar një anketë të mbi 150vetave që jetonin në zona të largëta lidhur me pikëpamjet e tyre për buxhetin, Zëri i Rinisë solliprocesin demoktratik tek ata të cilët ishin margjinalizuar në të kaluarën. Si rezultat i kësaj ankete,komuna e rriti fondin për mbledhje të mbeturinave dhe heqjen e deponive ilegale, të cilatishin një shqetësim i veçantë i qytetarëve në zonat e largëta. Në fakt, përpjekjet e Zërit të Rinisë“ishin aq të suksesshme sa që ne mendojmë të përdorim këtë praktikë në të ardhmen. Kombinimii përpjekjeve tona me ato të shoqërisë civile ka sjellur rezultate të rëndësishme në pjesëmarrjen eqytetarëvë në dëgjimet publike për buxhet” tha Bajrush Ymeri, Kryetar i Novobërdës.Takim pregaditor për mbajtjen e dëgjimeve publikeNovobërdëNë Kaçanik, me 9 shtator, mbi 120qytetarë u mblodhën në sallën e komunës.Erdhën për të dhënë kontributin etyre në projekt buxhetin e komunës, dhepër të ndikuar vendimet e qeverisë qëdo të përmirësonin jetën e tyre të përditshme.(USAID/DEMI) punoi ngushtëme zyrtarët komunalë për të realizuarplanifikimin e buxhetit me pjesëmarrje,por ishin përpjekjet entuziaste të rinisëpër vetëdijësim që realisht kontribuannë suksesin e dëgjimit publik.Në fakt, përfshirja e të rinjëve në procesin e planifikimit dhe zbatimit të dëgjimeve për buxhetinme pjesëmarrje ishte thelbësore. Nxënësja e re nga Kaçaniku Arbenita Koka loboi për përkrahjene nxënësve të shkëlqyeshëm me bursa. Pas një bisede të vështirë, Arbenita u tha zyrtarëvekomunalë “Unë do të vazhdojë të lobojë për bursat për nxënës. Mendoj se ky është vendi ku këtë mundta bëjë më së miri dhe ju falënderojë që po e mundësoni këtë”.Të dy komunat u bazuan në kërkesat e qytetarëve kur i përcaktuan prioritetet e tyre për buxhetetkomunale. Kaçaniku ndau 304,000.00 € dhe Novobërda ndau 290,000.00 € për të përmbushurnevojat e qytetarëve. Siç dëshmojnë këta shembuj, angazhimi i rinisë së Kosovës në aktivitete tëtilla jo vetëm që kontribuojë në suksesin e këtyre dëgjimeve buxhetore, por fillon të krijojë njëzakon të pjesëmarrjes së tyre në demokracinë lokale.17

VushtrriFuqizimi i Kuvendit KomunalTakim pregaditor për mbajtjen e dëgjimevepublike VushtrriVushtrria është një tjetër shembull i mirëse si mund t’i motivojë zyrtarët komunalëqasja e buxhetimit me pjesëmarrje për tëpërfshirë qytetarët në çështjet e qeverisjeslokale.Kuvendi komunal dhe administrata, dheOJQ-të lokale në Vushtrri identifikuanaktivitetet e tyre kryesore dhe hartuannjë plan komunal mbi buxhetimintransparent të komunës me qëllim të rritjessë interesimit të qytetarëve për pjesëmarrje në dëgjimet publike për buxhet. Për të ngriturvetëdijën për nismën e tyre, Zyra e Informimit Publik, në bashkëpunim me Zyrtarin KryesorFinanciar, përgatiten një broshurë me informata kryesore mbi shpenzimet e buxhetit komunaltë vitit 2010, linjat kryesore të buxhetit për vitin 2011, dhe kërkonte nga qytetarët që të merrninpjesë në planifikimin e buxhetit për vitin 2012. Dëgjimet publike për buxhet ishin në qendërtë procesit pjesëmarrës, në të cilin banorët e Vushtrrisë u ftuan përmes ftesave publike dhepersonale nga anëtarët e administratës komunale dhe kuvendi. Të gjithë qytetarët kishinmundësi të merrnin pjesë në këto dëgjime.Shumë dëgjime publike për buxhetin u mbajtën në sallën e kuvendit komunal, por me qëllimqë dëgjimet të bëhen me të çasshme për qytetarët që jetojnë jashtë qendrës komunale,takime të tjera, të mbajtura nga Kryetari i Komunës dhe ai i Kuvendit Komunal për të ofruarnjë pasqyrë të gjendjes financiare të komunës, u organizuan nëpër tërë komunën. Gjatë pjesësbashkëvepruese të dëgjimit, qytetarët u shtruan shumë pyetje anëtarëve të stafit të komunësdhe patën mundësi të plotësonin formularët për sugjerime për të propozuar projekte apopërmirësime nga komuna. Komuna nuk kishte asnjë propozim mbi prioritetet e komunës pormë vonë administrata komunale, duke marrë parasysh kapacitetet buxhetore të komunës,përfshiu kërkesat e qytetarëve në projekt buxhet.Për dallim nga vitet paraprake, anëtarët e kuvendit komunal të Vushtrrisë ishin aktivë gjatëgjithë procesit të hartimit të buxhetit komunal. Jo vetëm që pranuan rëndësinë e planifikimittë buxhetit me pjesëmarrje duke organizuar dhe ndjekur dëgjimet publike për buxhet, por ataishin shumë të ndërgjegjshëm në përfshirjen e nevojave dhe sugjerimeve të dorëzuara ngaqyetarët gjatë dëgjimeve në projekt propozimin përfundimtar. Pasi projekt buxheti u dorëzuanga administrata komunale tek kuvendi komunal, Kryesuesi i Kuvendit të Vushtrrisë, bashkëme shumë anëtarë të kuvendit, realizuan vizita në terren për t’u takuar me qytetarë dhe për tëdiskutuar nevojat dhe mendimet e tyre për buxhetin komunal.Për shembull, tri kërkesa të mëdha të qytetarëve, në shumën totale prej 2,141,859.00 €, u përfshinnë buxhetin komunal. Zyrtarët komunalë i vazhduan këto veprime të mira të llogaridhëniesduke i informuar qytetarët për kërkesat që ishin përfshirë në buxhet, duke lëshuar një njoftimpër shtyp, duke mbajtur një konferencë për media, dhe duke publikuar buxhetin komunal nëfaqen e internetit të komunës.18

Graçanicë dhe PrizrenTejkalimi i çështjeve lokaleDëgjim publikë në GraçanicëNë fillim qytetarët serbë të komunës sësapo-themeluar të Graçanicës dukeshintë painteresuar për çështjet lokale. Nëvitin 2010 zyrtarët komunalë i anuluandy dëgjime të rregullta publike përshkak të mungesës së interesimit tëqytetarëve. Në këtë kontekst, zbatimii procesit të buxhetit me pjesëmarrjedukej tepër ambicioz. Megjithatëudhëheqja komunale dhe OJQ-të ishintë gatshme ta provonin.Me përkrahje nga (USAID/DEMI), administrata komunale dhe kuvendi komunal, bashkë megrupet e shoqërisë civile, i mbajtën disa takime dhe përgatiten një plan veprimi për planifikimintransparent të buxhetit, i cili përfshiu një mori aktivitetesh që kishin për synim rritjen e interesimittë qytetarëve për procesin e buxhetimit. Aty përfshiheshin shpërndarja e fletushkave dheposterëve për buxhetin që njoftonin për dëgjimet publike për buxhet. Informata më të detajuara,duke përfshirë edhe projekt buxhetin, u publikuan në faqen e internetit të komunës dhe nëbuletinin komunal. Kuvendi komunal dhe OJQ-ja lokale “CSD” nënshkruan një memorandumbashkëpunimi për të realizuar një anketim të qytetarëve për të identifikuar prioritetet e tyre përbuxhetin e komunës për vitin 2012.Qeveria komunale mbajti katër dëgjime publike për buxhet me 245 pjesëmarrës. Kjo tërhoqivëmendjen e zyrtarëve të qeverisë qendrore dhe të anëtarëve të Kuvendit të Kosovës që jetoninnë Graçanicë, dhe si rezultat, shumica prej tyre morën pjesë në këto takime. Kjo iu dha qytetarëvemundësi për të ngritur shqetësimet e tyre jo vetëm në nivelin lokal por edhe në atë qendror.Dëgjim publikë në PrizrenNjëjtë si në Graçanicë, anëtarët eKuvendit të Kosovës që jetonin nëPrizren morën pjesë në dëgjimetpublike për buxhet. U mbajtën gjashtëdëgjime publike të suksesshme: 356qytetarë morën pjesë, që ishte shumëmbresëlënëse pasi që shumë prej tyrevinin nga zonat rurale. Udhëheqjakomunale dhe shoqëria civile poashtuishin shumë aktive në ndërmarrjen ehapave të ndryshëm për të përfshirëqytetarët në procesin e planifikimit tëbuxhetit.Të dy komunat përfshinë kërkesat e qytetarëve në prioritetet e tyre të buxhetit komunal nëshumat prej 343,338.00 € në Graçanicë dhe 400,000.00 € në Prizren.19

VI.BUXHETIMI ME PJESËMARRJE NË KOMUNATJOPARTNERE TË USAID/DEMIMe qëllim që të testohet dobia e këshillave dhe veglave të ofruara nga (USAID/DEMI), ne ianketuam komunat jo-partnere për të vlerësuar praktikat e tyre për pjesëmarrjen në buxhetim.Përmes kësaj përpjekje ne realizuam një anketë në 11 komuna jopartnere të (USAID/DEMI) 2 .Mësuam se buxhetimi me pjesëmarrje ishte aplikuar në një masë të caktuar në disa komuna porqë kishte hasur disa sfida, dhe në mesin e tyre, e rëndësishme ishte niveli i ulët i përkushtimit tëzyrtarëve komunalë për të realizuar buxhetimin me pjesëmarrje.Katër komuna (Lipjani, Shtimja, Ferizaji dhe Vitia) mbajtën dëgjime të shumfishta për buxhetin jovetëm në sallën e kuvendit por edhe lokacione më pak afër qendrës. Të tjerat përdoren broshuradhe posterë me informata për buxhetin për të promovuar dëgjimet dhe për të rritur interesimine qytetarëve. Megjithatë, pjesëmarrja e qytetarëve mbeti e vogel. Shumica e komunave eorganizuan vetëm një dëgjim publik për buxhetin brenda ndërtesës komunale, dhe informatatpara dëgjimit iu ishin shpërndarë qytetarëve përmes mediave lokale dhe faqeve të internetittë komunave. Nuk ishte përgatitur asnjë broshurë apo posterë për të rritur pjesëmarrjen dhenuk kishte shpjegime buxhetore në gjuhë lehtë të kuptueshme. Në vend të kësaj, qytetarëve iushpërndanë vetëm kopje të projekt buxhetit të propozuar për komunën.180160140120100806040200Numri i dëgjimeve publike 2011 Numri i pjesmarrësve 2011 18014410060 50 5050 45 4340301 1 1 5 1 1 1 5 5 4 1Gjakovë Gllogofc Klinë Lypjan Obiliq Podujevë Skenderaj Shtime Ferizaj Viti Hani i ElezitFigura 4. Numri i pjesëmarrësve në dëgjime publike në komunat jopartnereDuke shikuar me afër në procesin e buxhetimit në komunat jopartnere të (USAID/DEMI),veçanërisht tek ato që kanë mbajtur vetëm një dëgjim publik për buxhet, është e qartë se janëhumbur shumë mundësi për të rritur kontributin qytetar:●Mjedisi: Arritja tek qytetarët me sukses është shumë e lidhur me lokacionin e mbajtjes sëdëgjimeve publike. Siç tregon grafiku më lartë, shumica e komunave i organizuan dëgjimetpublike vetëm në sallën e kuvendit komunal. Këto zakonisht janë ndjekur nga shërbyesëcivilë që punojnë në komunë më shumë se sa qytetarë të interesuar të kontribuojnë nëprocesin e buxhetit komunal.●Dizajni i procesit: Pasi që nuk kishte përpjekje të përhapur për të krijuar një procesgjithëpërfshirës, u përfshinë vetëm pak njerëz nga administrata komunale. Nuk u shfrytëzuaçasja bashkëpunuese e përfshirjes së akterëve kryesorë, si kuvendi komunal dhe organizatate shoqërisë civile.202USAID/DEMI realizoi një anketë me komunat jopartnere për të identifikuar çasjen dhe sfidat me të cilat ishin përballur gjatë realizimittë planifikimit të buxhetit. Të dhënat e paraqitura në këtë pjesë janë marrë prej intervistave të drejtpërdrejta me Zyrtarët për InformimPublik të 11 komunave jopartnere të USAID/DEMI. Ne pranojmë se kufizimi në të dhënat e pranuara mund të ndikojë në përmbajtjene kësaj pjesë.

●Mekanizmat për informim/konsultim: Shumica e komunave të anketuara përdorën mepak se dy metoda të përhapjes së informatave, zakonisht broshura, posterë ose njoftime përmedia. Sa i përket konsultimeve publike, mbajtja e tyre në sallat e kuvendeve komunale ishtemë e shpeshta, dhe nuk u përdorë asnjë anketim apo mjet tjetër për konsultim.●Dëgjimet publike: Duke u bazuar në aketim, zakonisht zyrtarë kyçë si Kryetari i Komunësose Drejtori i Financave i përbënin panelet e dëgjimeve publike për buxhet. Poashtu, është erëndësishme të përmendet se shumicës së këtyre komunave iu mungonte dokumentacionisi formularët për nënshkrimin e pjesëmarrësve dhe nuk iu ofruan informata kthyeseqytetarëve për kontributin e tyre.Këta hapa të vegjël të ndërmarrë në komunat joprtanere të (USAID/DEMI) drejt planifikimittë buxhetit me pjesëmarrje ishin një mundësi për zyrtarët komunalë që të fitonin përvojëdhe të përdornin disa aspekte të rëndësishme të këtyre proceseve që mund ta përmirësojnëbuxhetimin me pjesëmarrje në të ardhmen. Për shembull, Zyrtari për Informim Publik në Shtimjethat: “Qeveria lokale duhet të ndërmarrë hapa shtesë për të rritur vetëdijen e qytetarëve për rëndësinëe dëgjimeve publike dhe për të nxitur pjesëmarrjen e tyre. Mungojnë mjetet e duhura për informim,dhe informatat duhet të shkruhen thjeshtë për të mos i hutuar qytetarët” 3 . Tabela e mëposhtmepërmbledh disa elemente krahasuese të buxhetimit me pjesëmarrje të përdorura në komunatpartnere të (USAID/DEMI) dhe jopartnere të (USAID/DEMI):Elementet krahasuesePartnere tëUSAID/DEMIJopartnere tëUSAID/DEMITemë e veçantë e dëgjimeve publike: buxhetimi Po PoKoha 6 muaj 4 muajQasja bashkëpunuese e akterëve të ndryshëmAdministrataKomunaleKuvendi Komunaldhe OShC-tëKryesisht administratakomunaleFuqizimi i Kuvendit Komunal Po DisaKa aplikuar mekanizëm të ri për informim dhe konsultim Po DisaPlane të strukturuara të veprimit për procesin transparent të buxhetimit Po JoPërfshirja e shoqërisë civilë gjatë tërë procesit Po Shumë pakLajmërimet / informimi në zonat rurale Po DisaBroshurat dhe Posterët për Buxhetim Po DisaDëgjimet publike për buxhetim arrijnë në zonat e largëta (fshatra) Po DisaDëgjime publike për buxhetin me grupe të synuara specifike (fermerë, femra,punëtorë shëndetësorë, mësimdhënës, etj.)Prezantimi i buxhetit gjatë dëgjimit publik për buxhet (Prezantim me projektor;fleta të mëdha)PoPjesërishtDisaSomeFormularët e qytetarëve për të adresuar shqetësimet e tyre Pjesërisht N/AInformimi për qytetarët për procesin e buxhetimit Po DisaKontributi i qytetarëve i përfshirë në buxhetin komunal Po JoDizajni i Procesit / Mjedisi3Intervistë e USAID/DEMI Zyrtarin për Informim Publik zt. Rrahman Jakupi; me 29.11.2011 në Ndërtesën Komunale, Shtimje, Kosovë21

VII.LISTA E FAKTEVEKomunaPlanifikimibashkëpunues*Koha/PeriudhaFuqizimi ipersonelit kryesorëDizajni i Procesit Dizajni i Procesit Dizajni i ProcesitPlanet eVeprimitGrupet efokusitInformimi nëZonat RuraleDizajni iProcesit Fuqizimi Fuqizimi1 Shtërpcë Po 6 muaj Po Po Po Po2 Kllokot-Vërboc Po 6 muaj Po Po Po Po3 Ranillug Po 6 muaj Po Po Po Po4 Partesh Po 6 muaj Po Po Po Po5 Graçanicë Po 6 muaj Po Po Po Po6 Novobërdë Po 6 muaj Po Po Po Po7 Kamenicë Po 6 muaj Po Po Po Po8 Kaçanik Po 6 muaj Po Po Po Po9 Gjilan Po 6 muaj Po Po Po Po10 Suharekë Po 6 muaj Po Po Po Po11 Malishevë Po 6 muaj Po Po Po Po12 Mamusha Po 6 muaj Po Po Po Po13 Mitrovicë Po 6 muaj Po Po Po Po14 Vushtrri Po 6 muaj Po Po Po Po15 Fushë Kosovë Po 6 muaj Po Po Po Po16 Deçan Po 6 muaj Po Po Po Po17 Junik Po 6 muaj Po Po Po Po18 Prizren Po 6 muaj Po Po Po Po19 Istog Po 6 muaj Po Po Po Po20 Rahovec Po 6 muaj Po Po Po Po21 Pejë Po 6 muaj Po Po Jo Jo*Shënim: Kuvendi Komunal / Administrata Komunale dhe Shoqëria Civile22

Shpërndarja e InformataveKomunaPosterëBroshuraFtesat përqytetarëRadio/TV/TjetërPublikimi i Buxhetittë PlanifikuarPublikimi iDëgjimit PublikInformimi Informimi Informimi Informimi Informimi Informimi1 Shtërpcë Po Po Po Po Po Po2 Kllokot-Vërboc Po Po Po Po Po Po3 Ranillug Po Po Po Po Po Po4 Partesh Po Po Po Po Po Po5 Graçanicë Po Po Po Po Po Po6 Novobërdë Po Po Po Po Po Po7 Kamenicë Po Po Po Po Po Po8 Kaçanik Po Po Po Po Po Po9 Gjilan Po Po Po Po Po Po10 Suharekë Po Po Po Po Po Po11 Malishevë Po Po Po Po Po Po12 Mamusha Po Po Po Po Po Po13 Mitrovicë Po Po Po Po Po Po14 Vushtrri Po Po Po Po Po Po15 Fushë Kosovë Po Po Po Po Po Po16 Deçan Po Po Po Po Po Po17 Junik Po Po Po Po Po Po18 Prizren Po Po Po Po Po Po19 Istog Po Po Po Po Po Po20 Rahovec Po Po Po Po Po Po21 Pejë Po Po Po Po Po Po23

KomunaDëgjimetbuxhetoreKonsultimi / FuqizimiGrupet efokusit Anketat DokumentimiAngazhimi iOShC-ve *PersonelikreyesorKërkesat eqytetarëveKonsultimi Konsultimi Konsultimi Konsultimi Fuqizimi Fuqizimi FuqizimiShtërpcë Po Po - Po Po PoKllokot-Vërboc Po Po - Po Po PoRanillug Po Po - Po Po PoPartesh Po Po - Po Po PoGraçanicë Po Po Po Po Po PoNovobërdë Po Po Po Po Po PoKamenicë Po Po - Po Po PoKaçanik Po Po - Po Po PoGjilan Po Po - Po Po PoSuharekë Po Po - Po Po PoMalishevë Po Po - Po Po PoMamusha Po Po - Po Po PoMitrovicë Po Po - Po Po PoVushtrri Po Po - Po Po PoFushë Kosovë Po Po - Po Po PoDeçan Po Po - Po Po PoJunik Po Po - Po Po PoPrizren Po Po - Po Po PoIstog Po Po - Po Po PoRahovec Po Po - Po Po PoPejë Po Po - Po Po Po4€ 354,649.004€ 138,642.604€ 191,087.005€ 98,000.008€ 343,338.003€ 290,000.0010€ 831,371.007€ 304,000.003€ 69,000.007€ 301,000.002€ 450,000.002€ 15,000.0012€ 4,955,500.003€ 2,141,859.007€ 335,000.008€ 310,000.003€ 62,166.004€ 400,000.009€ 257,200.0010€ 369,000.004€ 1,105,854.0024

OShC-të që kanë marrë pjesë nërealizimin e Planit Komunal të Veprimitpër Buxhetimin me PjesëmarrjeKomunaOShC-të që kanë marrë pjesë nërealizimin e Planit Komunal të Veprimitpër Buxhetimin me PjesëmarrjeKomuna1 OJQ “Qendra për Zhvillimin e Biznesit” Mitrovicë 25 OJQ “Down Syndrom” Prizren2 Këshilli Rinor Lokal i Veprimit Mitrovicë 26 K.B.K Marsi Prizren3 OJQ “ECO Trepca” Mitrovicë 27 Handikos Prizren4 OJQ “ECO Protection” Mitrovicë 28 OJQ “Gjeçovi” Prizren5 OJQ “Dona” Mitrovicë 29 OJQ “Teuta” Prizren6OJQ “Community Building Mitrovica(CBM)”Mitrovicë30 OJQ “Nderi “Mentor Tolaj”” Deçan7 M-Maganize Mitrovicë 31 OJQ “Aurora” Junik8 Kosova Live Mitrovicë 32 OJQ “Qerëshiza” Junik9 OJQ “Me Dorë Në Zemër” Mitrovicë 33 OJQ “Rrënje” Junik10 OJQ “Neutral” Vushtrri 34 OJQ “Rrasa e Zogut” Junik11 OJQ “Youth Step” Vushtrri 35 “Qendra Rinore “ Kamenicë12 OJQ “Star of Future” Vushtrri 36 Këshilli Rinor Lokal i Veprimit Kamenicë13 OJQ “Hareja” Vushtrri 37 OJQ “Fortesa” Kamenicë14 OJQ “ATO” Vushtrri 38 “Qendra Rinore “ Gjilan15 OJQ “Youth Voice” Novobërdë 39 OJQ “ANP” Gjilan16 OJQ “Mladi Na Mreze” Novobërdë 40 OJQ “SHPKF” Gjilan17 OJQ “Nas Dom” Novobërdë 41 OJQ “Free Production” Gjilan18 OJQ “KPAN-CPT” Graçanicë 42 Këshilli Rinor Lokal i Veprimit Kaçanik19 OJQ “GETO” Graçanicë 43 Handikos Kaçanik20 OJQ “CSD” Graçanicë 44 K.T. Shqiponja Kaçanik21 OJQ “Udruzanje Gradana Mladnost” Graçanicë 45 “Vullnetarët e Ri “ Kaçanik22 OJQ “Abenija” Graçanicë 46Përfaqësuesë të nxënësve të Gjimnazit“Skendërbeu”Kaçanik23 OJQ “Kometa” Graçanicë 47 “Ambientalistët e Ri” Kaçanik24 OJQ “SHNKPTUPD” Prizren 48 OJQ “Future Without Fear” Shtërpcë25

OShC-të që kanë marrë pjesë në realizimin ePlanit Komunal të Veprimit për Buxhetiminme PjesëmarrjeKomunaOShC-të që kanë marrë pjesë nërealizimin e Planit Komunal të Veprimitpër Buxhetimin me PjesëmarrjeKomuna49 Radio Kllokot Kllokot-Vërboc 65 OJQ “LDCC” Rahovec50 Përfaësuesë të fshatit Kllokot-Vërboc 66 SHL-Kosova Rahovec51 OJQ “Qendra për Zhvillimin e Komunitetit”* 4 Kllokot-Vërboc 67 OJQ “Qendra Biznesit” Suharekë52 OJQ “Qendra për Afirmimin Social të Rinisë” Ranillug 68 OJQ “Kryqi i Kuq” Suharekë53 OJQ “EKO-PROGRAM KOSOVA” Partesh 69 SH.K.A Jehona Suharekë54 Radio “Kompas” Partesh 70 Hendokos Suharekë55 OJQ “Pasjane 011” Partesh 71 Qendra Rinore “Shtëpia e Fellbahut” Suharekë56 OJQ “Olimpi” Istog 72 Shoqata “ReB” Suharekë57 OJQ “KVRL” Istog 73 OJQ “SH.GJ.M” Suharekë58 Këshilli Rinor Lokal i Veprimit Istog 74 OJQ “LIVCLK” Suharekë59 OJQ “Vision 02” Istog 75 GLV “Oaza” Malishevë60 OJQ “ABA” Istog 76 Shoqata e pemëtarëve “Kultivari” Malishevë61 OJQ “ 7 Shtatori” Pejë 77 Handikos Malishevë62 OJQ “Gruaja 2000” Pejë 78 SH.B.K “Nëna Terezë” Malishevë63 OJQ “Syri i Vizionit” Pejë 79 Shoqata e Gruas Banjë Malishevë Malishevë64 Handikos Pejë 80 OJQ “Alperenler” Mamusha264Këto OJQ janë angazhuar në mënyrë aktive në realizimin e anketave për të matur perceptimin e qytetarëve në procesin e buxhetimit,e poashtu edhe për të identifikuar prioritetet e qytetarëve. Disa nga këto komuna vazhdojnë të jenë aktive në matjen e kënaqësisë sëqytetarëve me shërbimet komunale e poashtu edhe në shikimin e perceptimit të qytetarëve në përmirësimin e ofrimit të shërbimevekomunale.

REKOMANDIME PËR ZHVILLIM TË MËTEJMË TËBUXHETIMIT ME PJESËMARRJEVIII.Komunat partnere të (USAID/DEMI) duhet vazhdojnë punën tutje pas zhvillimit të arritur ngaky proces duke përmirësuar aktivitetet e tyre për informim dhe konsultim të qyetarëve përplanifikimin buxhetor komunal. Kjo do të vendoste praktikën e vendim-marrjes gjithëpërfshirësebrenda institucioneve dhe do të shpiente tek fuqizimi i qytetarëve në çështjet e qeverisjeslokale. (USAID/DEMI) iu rekomandon komunave që të fokusohen në realizimin e përmirësimevenë fushat në vijim:●Përdorimi i buxhetimit me pjesëmarrje për të adresuar çështje tjera komunaleBuxhetimi me pjesëmarrje mund të përdoret jo vetëm për të rritur transparencën e komunës sa ipërket planeve për financat publike, por poashtu për të tejkaluar sfida tjera, siç janë përmirësimii komunikimit të brendshëm, avancimi i bashkëpunimit me shoqërinë civile dhe mediat, apofuqizimin e grupeve të ndryshme në shoqëri. Dëgjimet me raporte për zbatimin e buxheteve tëmëparshme do të ishte një hap i rëndësishëm në drejtimin e duhur.●Aplikimi i çasjes bashkëpunueseQasja e planifikimit bashkëpunues mund të jetë e dobishme në dy aspekte: planifikimi iprocesit të buxhetimit dhe Informimi/konsultimi i qytetarëve. Të dyja këto procese kërkojnëkohë të konsiderueshme. Procesi i vendim-marrjes funksionon në mënyrë më efektive kur tëgjithë akterët e rëndësishëm përfshihen në planifikim dhe ofrojnë kontribut herët në procesine vendim-marrjes. Gjatë tërë procesit fuqizimi i akterëve kryesorë nga organe të ndryshme tëqeverisjes lokale do të kontribuojë në arritjen e planifikimit dhe vendim-marrjes bashkëpunuese.●Ndryshimi i stilit të diskursit: Dëgjime publike miqësoreEkziston nevoja të njihet rëndësia e vërtetë e dëgjimeve publike; jo vetëm sepse ështëdomosdoshmëri demokratike por sepse dëgjimet publike sigurojnë miratimin demokratik,fuqizojnë legjitimitetin e procesit të vendim-marrjes, rrisin besimin e publikut në institucionetqeveritare, dhe sigurojnë shërbime më të mira publike.Ndryshimi i diskursit poashtu kërkon nga komunat që të theksojnë se ato janë në shërbim tëpublikut, dhe frazat si “paratë e taksa-paguesëve” apo “të vendosim së bashku për investimetpublike – janë paratë tuaja” mund të ndihmojnë në rritjen e interesimit të qytetarëve në dhëniene kontributit, ndërtimin e besimit, dhe ndryshimin e perceptimeve negative për dëgjimetpublike.●Depolitizimi i procesit të buxhetimitPolitizimi i dëgjimeve publike, apo shndërrimi i dëgjimit publik në mundësi për fushatë gjatëperiudhës zgjedhore ndikon negativisht në motivimin e qytetarëve për të dhënë kontribut përvendime të rëndësishme. Kështu procesi i buxhetimit duhet të synojë të arrijë të gjithë qytetarëtdhe të gjithë duhet të kenë mundësinë të japin kontributin e tyre, pavarësisht nga përkatësiapolitike.●Përdorimi i mediave të rejaKomunat duhet të përqafojnë teknologjinë e re dhe të përmirësojnë faqet e tyre të internetit qëtë jenë më miqësore dhe bashkëvepruese me përdoruesitë. Faqet e reja të internetit dhe mediate reja sociale si Facebook dhe YouTube mund të jenë mjete të rëndësishme për organizimin e27

konsultimeve dhe shpërndarjen e informatave. Secila faqe e internetit e komunave duhet t’iulejojë vizitorëve të marrin pjesë në procesin e vendim-marrjes, për shembull, duke komentuarnë një draft rregullore, draft projekt, apo draft buxhet. Për më tepër, faqet e internetit duhettë jenë tërheqëse dhe të lehta për përdorim dhe për t’u kuptuar nga qytetarët. Për shembull,forumet në faqet e internetit duhet të përdoren që qytetarëve t’u jipet mundësua të adresojnëproblemet jo vetëm gjatë planifikimit të buxhetit por gjatë tërë vitit.●Delegimi – puna me OJQ-të dhe dëgjimet publike për tema të caktuaraKomunat që kanë shoqëri të fuqishme civile duhet të marrin parasysh seriozisht delegimin eorganizimit të dëgjimeve publike tek to. Kjo do të ishte mënyrë shumë efektive për të fuqizuarshoqërinë civile dhe për të kombinuar përpjekjet e tyre në marrjen parasysh të informatave ngaqytetarët për proceset e rëndësishme të vendim-marrjes. Për më tepër, kjo do të ulte skepticizminqë qytetarët mund të kenë sa i përket ftesave nga zyrtarët komunale për pjesëmarrje në dëgjimepublike.Në mënyrë të veçantë, veprimet të cilat kontribuojnë në rritjen e interesimit dhe pjesëmarrjes sëqytetarëve në proceset e buxhetimit përfshijnë:1. Zhvillimi i konceptit “Letër qytetarëve” shkruar nga kryetari i komunës, që i njofton qytetarët përzhvillimet e fundit dhe përparimin në zbatimin e buxhetit. Kryetarët duhët të përdorin fraza të tillasi “Raportim mbi atë se si jemi duke i shpenzuar paratë tuaja” me qëllim të mbështetjes së diskursitafirmativ. Këto letra mund të dërgohen tek grupe të ndryshme të qytetarëve si: udhëheqësit efshatrave, OJQ-të, bizneset, dhe grupet rinore e gjinore.2. Dëgjimet publike nuk duhet të mbahen gjithmonë në ndërtesën e kuvendit komunal. Dëgjimetpublike duhet të organizohen në mënyrë të tillë që i bën ato të arritshme për të gjitha komunitetet.3. Informatat kthyese janë qenësore për suksesin e dëgjimeve publike. Pas secilit dëgjim publik duhettë publikohet një raport mbi çështjet e ngritura dhe përgjigjet e dhëna. Qytetarëve që kanë marrëpjesë në dëgjime duhet t’iu dërgohet një letër falenderimi e poashtu edhe raporti me informatakthyese.4. Publikimi– Buxheti është dokument i komplikuar për t’u kuptuar, madje edhe për ekspertë. Për tabërë më të lehtë që qytetarët ta kuptojnë, duhet të përdoret më shume tekst dhe grafikone për tëshpjeguar pse dhe ku do të shpenzohen fondet.5. Duhet të përdoren anketimet e opinionit publik dhe anketimet me të dhëna empirike për tëvlerësuar buxhetin e komunës. Përfshirja e një OJQ-je që të shkruajë këtë raport do ta bënte atëmë të paanshëm.28

PËRFUNDIMIIX.Pasi kemi mbërritur në fund të publikimit, synimi jonë ishte t’iu sjellim çasjen e (USAID/DEMI)-it mbi buxhetimin me pjesëmarrje i shpërndarë në 21 komuna të Kosovës. Komunat ekanë ndërlidhur buxhetimin me pjesëmarrje me shumë procese tjera duke trajtuar çështjete decentralizimit, të tjerat duke fuqizuar informimin e qytetarëve dhe bashkëpunimin meshoqërinë civilenë në të njëjtën kohë duke realizuar komunikim më të mirë mes organeve tëndryshme të qeverisjes lokale.Duke nxjerrë mësime nga e kaluara, komunat ishin të prira të konsolidonin dëgjimet publikeduke realizuar parakushtet e nevojshme për të krijuar një mjedis miqësor gjatë dëgjimevepublike, për të përdorur mediat e reja për shpërndarjen e informatave tek qytetarët, për të rriturinteresin e qytetarëve për pjesëmarrje në dëgjime publike.Edhe pse korniza ligjore në Kosovë siguron bazën ligjore për planifikim të buxhetit mepjesëmarrje, qeveritë lokale duhet të bëhen kreative në mënyrë që t’i informojnë qytetarëtdhe identifikojnë prioritetet e tyre. Çasje të tilla rrisin interesin e qytetarëve të marrin pjesë nëprocesin e vendim-marrjes, megjithatë, një proces i tillë kërkon sinqeritet dhe transparencë ngaana e zyrtarëve komunalë deri në fund të procesit. Kjo nënkupton që kërkesat e qytetarëveduhet të përfshihen në planin buxhetor komunal ashtu që qytetarët mund të shohin ndikimine tyre në politikat lokale.Në këtë kontekst, qytetarët dhe shoqëria civile presin më shumë dhe autoritetet komunaleduhet të punojnë më shumë në ofrimin e informatave për qytetarët lidhur me miratimin ebuxhetit komunal derisa dija publike mbi angazhimin në proceset e vendim-marrjes në Kosovëështë ende në zhvillim e sipër.Procesi i buxhetimit me pjesëmarrje nëse aplikohet dhe përmirësohet gjatë të gjitha viteve nëvijim do të sigurojë një proces politik më gjithëpërfshirës i cili pastaj do të sjellë politika më tëmira lokale, do të zhvillojë dijen publike dhe do të shpie jo vetëm në një shoqëri më të drejtëdhe më të fuqishme por në një cikël pozitiv të procesit politik, shoqëror e ekonomik.29

X. BIBLIOGRAFIA1. Ebdon, C. and Franklin, A. L. (2006), Pjesëmarrja në Teorinë e Buxhetimit. PublicAdministration Review, 66: 437–447. DOI: 10.1111/j.1540-6210.2006.00600 [qasjaonline: http://www.library.eiu.edu/ersvdocs/4429.pdf; i qasur me 7 nëntor 2011]2. Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile (2011)”Ne dhe Ata “; Pjesëmarrja Qytetare nëKosovë, Prishtinë, Kosovë [qasja online në versionin shqip: http://www.kcsfoundation.org/repository/docs/Ne_dhe_Ata_Pjesemarrja_qytetare_ne_Kosove_b5.pdf; i qasurme 25 dhjetor 2011]3. Kuvendi i Kosovës, Ligji mbi Menaxhimin e Financave Publike dhe Llogaridhënia;N3.2003/2, Prishtinë4. Kuvendi i Kosovës, Ligji për Vetëqeverisjen Lokale, Nr.03/L-40 Prishtinë, Kosovë5. Instituti Demokratik i Kosovës (2010) Analizë Krahasuese: Përmbledhje nga puna ekomunave të Regjionit të Prizrenit; Prizren, Kosovë [qasja online: http://www.kdi-kosova.org/publications/AnalizaKrahasueseRegjPz.pdf; i qasur me 2 dhjetor 2011]6. Agjencia e Shërbimit, Komunitetet në Një Botë, Dhjetor (2010) “Mësimi nga Jugu: Buxhetimime Pjesëmarrje nëpër botë – Ftesë për Bashkëpunim Global” InWEnt gGmbH – CapacityBuilding International, Bon, Gjermani [qasja online: http://www.buergerhaushalt.org/wp-content/uploads/2011/02/LearningfromtheSouth-ParticipatoryBudgetingWorldwide-Study.pdf; i qasur me 30 nëntor 2011]7. Banka Botërore (2007) Buxhetimi me Pjesëmarrje; Botimet për Sektorin Publik, Qeverisjendh Llogaridhënien [qasja online: http://siteresources.worldbank.org/PSGLP/Resources/ParticipatoryBudgeting.pdf; i qasur me 30 nëntor 2011]30

USAID Democratic Effective Municipalities InitiativePrishtine, Street “Ardian Krasniqi” No.5Office: + 381 (0) 38 224 012; + 381 (0) 38 224 013Fax: + 381 (0) 38 224 014Webpage: www.demi-ks.org