22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

'िवदेह' ६३ म अंक ०१ अग त २०१० (वषर् ३ मास ३२ ... - WordPress.com

'िवदेह' ६३ म अंक ०१ अग त २०१० (वषर् ३ मास ३२ ... - WordPress.com

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगत २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> http://www.videha.co.in <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका नव अंक <strong>दे</strong>खबाक लेल पृ सभकेँ िरेश कए<strong>दे</strong>खू। Always refresh the pages for viewing new issue of VIDEHA. Read in your ownscriptRoman(Eng)Gujarati Bangla Oriya Gurmukhi Telugu Tamil Kannada Malayalam Hindiएि<strong>ह</strong> अंकमे अिछ:-१. संपादकीय सं<strong>दे</strong>श२. ग२.१. शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>-कथा िनबंध: भाय-बि<strong>ह</strong>नक यथा कथा२.२.१. -गजे ठाकुर- यू.पी.एस.सी.-२- मैिथलीक उपि आ <strong>िव</strong>कास (संकृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>, मैिथली)-यू.पी.एस.सी.१- भारोपीय भाषा पिरवार मय मैिथलीक थान1


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.३. जगदीश साद मंडल-कथा- ठक<strong>ह</strong>रबा२.४.१. िश व कुमार झा “िट ल् लू ”- समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलच दा २. तारानद <strong>िव</strong>योगी- सुभाष चयादवक कथा–संवेदना- - सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बनैत िबगड़ैत’३.कटाक्षालोचन ॥िबिपन झा- <strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>ृदयेरी: एक२.५.१. राम भरोस कापिड ‘मर’-जट–जिटन २. बेचन ठाकुर- नाटक बेटीक अपमान-(दृ य छठम)२.६.१. धीरे कुमार- जगदीश साद मंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरे कुमारक दू श द२. अनमोल झा- ४ टा लघुकथा2


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.७. १. िश व कुमार झा “िट लू”- िक त-िक त जीवन-शेफािल का वम-(समीक्षा)२. डॉ. बचे वर झा-समीक्षा-(मौलाइल गाछक फूल)२.८. १. राम वेश मंडलक लघुकथा-मूल-मं २. कुमार मनोज कंयप- फरीछ ३. -जगदीशसाद मंडल-कथा- अिग नी३. प३.१. कालीकांत झा "बुच"1934-2009-आगाँ३.२.१. राज<strong>दे</strong>व मंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता २.इभूषण कुमार- सफलता <strong>ह</strong>मर रानी३.३.१. <strong>िव</strong>वेकानंद झा-नॊर मे अिछ बेस संभावना २. मु नी वमक क<strong>िव</strong> ता३.४. -डॉ. बचे वर झा- दूटा क<strong>िव</strong> ता3


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५. बालानां कृते- अचर्ना कुमर- बेटा- १६. भाषापाक रचना-लेखन -[मानक मैिथली], [<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी)एम.एस. एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-MaithiliDictionary.]7.VIDEHA FOR NON RESIDENTS7.1.NAAGPHAANS-PART_XII-Maithili novel written byDr.Shefalika Verma-Translatedby Dr.Rajiv Kumar Verma and Dr.Jaya Verma, Associate Professors, DelhiUniversity, Delhi7.2.Original Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by Jyoti Jha Chaudhary-In the form of Surya Namaskaar8. VIDEHA MAITHILI SAMSKRIT EDUCATION (contd.)5


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ( ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी मे ) पी.डी.एफ. डाउनलोडक लेल नीचाँक िलंकपर उपलधअिछ। All the old issues of <strong>Videha</strong> e journal ( in Braille, Tirhuta and Devanagari versions ) areavailable for pdf download at the following link.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे <strong>Videha</strong> e journal's all old issues in BrailleTirhuta and Devanagari versions<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक पि<strong>ह</strong>ल ५० अंक<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक ५०म सँ आगाँक अंक<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड।"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिका ई-पसँ ात करू।अपन िमकेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>षयमे सूिचत करू।↑ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड एनीमेटरकेँ अपन साइट/ लॉगपर लगाऊ।लॉग "लेआउट" पर "एड गाडजेट" मे "फीड" सेलेक्ट कए "फीड यू.आर.एल." मेhttp://www.videha.co.in/index.xml टाइप केलासँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फीड ात कए सकैत छी। गूगल रीडरमे पढ़बा लेलhttp://reader.google.com/ पर जा कऽ Add a Subscription बटन िक्लक करू आ खाली थानमेhttp://www.videha.co.in/index.xml पेट करू आ Add बटन दबाऊ।मैिथली <strong>दे</strong>वनागरी वा िमिथलाक्षरमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख/ िलिख पािब र<strong>ह</strong>ल छी, (cannot see/write Maithili in Devanagari/Mithilakshara follow links below or contact at ggajendra@videha.com) तँ एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक सभ परजाऊ। संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तंभ मैिथली भाषापाक/ रचना लेखनक नव-पुरान अंक पढ़ू।http://devanaagarii.net/http://kaulonline.com/uninagari/ (एतए बॉक्समे ऑनलाइन <strong>दे</strong>वनागरी टाइप करू, बॉक्ससँ कॉपी करू आ वडर् डॉक्युमेटमेपेट कए वडर् फाइलकेँ सेव करू। <strong>िव</strong>शेष जानकारीक लेल ggajendra@videha.com पर सपकर् करू।)(Use Firefox3.0 (from WWW.MOZILLA.COM )/ Opera/ Safari/ Internet Explorer 8.0/ Flock 2.0/ GoogleChrome for best view of '<strong>Videha</strong>' Maithili e-journal at http://www.videha.co.in/ .)6


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Go to the link below for download of old issues of VIDEHA Maithili e magazine in .pdf formatand Maithili Audio/ Video/ Book/ paintings/ photo files. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पुरान अंक आ ऑिडयो/ वीिडयो/ पोथी/िचकला/ फोटो सभक फाइल सभ (उच्चारण, बड़ सुख सार आ दूवक्षत मं सि<strong>ह</strong>त) डाउनलोड करबाक <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक परजाऊ।VIDEHA ARCHIVE <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइवभारतीय डाक <strong>िव</strong>भाग ारा जारी क<strong>िव</strong>, नाटककार आ धमर्शाी <strong>िव</strong>ापितक टाप। भारत आ नेपालक मािटमे पसरल िमिथलाकधरती ाचीन कालि<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक कमर्भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ। िमिथलाक म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक िच'िमिथला र' मे <strong>दे</strong>खू।गौरी-शंकरक पालवंश कालक मूिर्, एि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक्षरमे (१२०० वषर् पूवर्क) अिभलेख अंिकत अिछ। िमिथलाक भारत आ नेपालकमािटमे पसरल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अयाय ाचीन आ नव थापय, िच, अिभलेख आ मूिर्कलाक़ <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>खू 'िमिथलाक खोज'िमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सबिधत सूचना, सपकर्, अवेषण संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सचर्-इंजन आ यूज स<strong>िव</strong>र्स आ िमिथला, मैिथल आमैिथलीसँ सबिधत वेबसाइट सभक सम संकलनक लेल <strong>दे</strong>खू "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> सूचना संपकर् अवेषण"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> जालवृक िडसकसन फोरमपर जाऊ।"मैिथल आर िमिथला" (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ) पर जाऊ।संपादकीयमैिथलीक दद-फद बला सभक वेश अतजलपर शुरू भऽ गेल अिछ। ई लोकिन पि<strong>ह</strong>ने प आ एस.एम.एस. ारा लैकमेलमेलागल छला<strong>ह</strong>। आब ई-पक योग साधारण संगणक ज्ञानबला से<strong>ह</strong>ो कऽ सकै छिथ, से एि<strong>ह</strong> वृिमे वृि आएल अिछ।अतजल अपराधक कारगािर आ <strong>ह</strong>तोसाि<strong>ह</strong>त करैबला ई-मेल: एि<strong>ह</strong>सँ नाम बदिल कऽ ई-मेल आ िटपणी <strong>दे</strong>ल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong>सँ अपराधी अपन िशकारकेँमानिसक रूपसँ क दैत छै। कतेको बेर िशकार यिक्त अतजल छोिड़ दैत छिथ आ <strong>ह</strong>ुनकर दैिनक रचनामक िया भा<strong>िव</strong>त7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ोइत छि<strong>ह</strong>। कतेक गोटे मैिथलीकेँ गुड-बाइ से<strong>ह</strong>ो कि<strong>ह</strong> दै छिथ। कखनो काल अ<strong>ह</strong>ाँ जालवृ वा जालथलपर पोनर् साइटक िलंकिकयो रािख <strong>दे</strong>त, तँ कखनो गािर पिढ़ कऽ भािग जाएत, माने ई-प, ऑनलाइन वातलाप, कमेट बॉक्समे। कखनो अ<strong>ह</strong>ाँक सालकआ मासक मे<strong>ह</strong>नित सेकेडमे कॉपी पेट कऽ अपना नामसँ छपा लेत। ब<strong>ह</strong>ुत गोटे <strong>ह</strong>मरा सालक मे<strong>ह</strong>नित ऑनलाइन मुत उपलधकरेबा लेल टोकबो कएलि<strong>ह</strong>। मुदा <strong>ह</strong>मरा एि<strong>ह</strong> सबधमे िबल गेसक वक्तय मोन पिड़ जाइत अिछ। <strong>ह</strong>ुनकासँ एक बेर पूछलगेलि<strong>ह</strong> जे माइोसॉटक उपाद “एक्स बॉक्स” भारतमे पाइरेसीक डरसँ <strong>िव</strong>लबसँ उतारल गेल, तँ ओ क<strong>ह</strong>ने छला<strong>ह</strong> जेमाइोसॉट कि<strong>ह</strong>यो पाइरेसीक डरसँ कोनो उपाद बजारमे अनबासँ <strong>िव</strong>लब नि<strong>ह</strong> केने अिछ। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइव से<strong>ह</strong>ो िदनानुिदन समृभेल जा रा<strong>ह</strong>ल अिछ, साइबर अपराधक ारे एि<strong>ह</strong>मे कोनो कमी नि<strong>ह</strong> आएल अिछ।डराबैबला ई-मेल: लैकमेलर एि<strong>ह</strong>सँ िशकारकेँ धमकाबैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। नामक खुलासा नि<strong>ह</strong> भेने ातकत बेचारा कतेको लोकपरशंका करऽ लगैए। लैकमेलर से<strong>ह</strong>ो अपन खिडत यिक्तवक दशर्न करैत तु <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ैए।वायरस सार करैबला ई-मेल: ई-प ारा कोनो िलंक पठाओल जाइत छै, कोनो अटैचमेट पठाओल जैत छैक, जकरा िक्लककेल<strong>ह</strong>ुँ नि<strong>ह</strong> वा खोलल<strong>ह</strong>ुँ नि<strong>ह</strong> आिक अ<strong>ह</strong>ाँक कयूटर बैिस गेल। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मैसेज लूटूथ ऑन र<strong>ह</strong>लासँ अ<strong>ह</strong>ाँक मोबाइलमे से<strong>ह</strong>ोआिब जाइत अिछ।फेकमेल: एक ठामसँ आबैबला ई-मेल छ रूपसँ फेकमेलसँ दोसराक ई-मेलसँ आएल बुिझ पड़ैए। एि<strong>ह</strong>सँ लैकमेलर अ<strong>ह</strong>ाँक झगड़ादोसरसँ करेबाक यास करैए। मुदा एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलकेँ िडलीट नि<strong>ह</strong> करू आ नि<strong>ह</strong>ये एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलक कोनो उतारा िदयौक।अिगला चरण- <strong>िव</strong>ीय <strong>ह</strong>ािन: रचनामक ियाक ब भेने भने सः <strong>िव</strong>ीय <strong>ह</strong>ािन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक मुदा लैकमेलर अिगला चरणमेअ<strong>ह</strong>ाँक ेिडट काडर् संख्या, पासवडर्, बैंक एकाउट नबर पुिछ सकैए। लागत जेना ओ ई-प इनकम टैक्स िरफड लेल अिछ,वा सूडानक कोनो अकाल पीिड़तक आर् पुकार अिछ। अ<strong>ह</strong>ाँ एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलक जवाब िक<strong>ह</strong>ुँ नि<strong>ह</strong> िदअ आ ई-पकेँ पैममे धऽिदयौ आ िकछु ित सुरिक्षत रािख िलअ। ओि<strong>ह</strong> अपराधीकेँ पकड़बाक सामाय िया आगाँक िबदुमे अिछ।अपराधीकेँ पकड़ब कोना: अपन साइटपर ि<strong>ह</strong>ट काउटर लगाऊ, एि<strong>ह</strong>सँ ई फाएदा <strong>ह</strong>ोएत जे अ<strong>ह</strong>ाँक साइटपर टाइम-टैप आिबजाएत। िटपणीक टाइम टैपसँ एकरा िमलाऊ आ चोरकेँ पकड़ू। कयूटरकेँ कमाड दऽ कऽ ई-मेलक <strong>ह</strong>ेडर आ ओि<strong>ह</strong>सँ समयआ थानक जनतब िलअ। फेर ओि<strong>ह</strong> फेक यिक्तक पता आ फोन नबर (एक्टेशन सि<strong>ह</strong>त) एि<strong>ह</strong>सँ ज्ञात भऽ सकैए। ए<strong>ह</strong>न कोनोतर<strong>ह</strong>क ई-पकेँ नि<strong>ह</strong> तँ न करू आ नि<strong>ह</strong>ये सपािदत करू।अतजलक उपयोगसँ सभा<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ािनपर िनयण: एि<strong>ह</strong> कारक ई-प उपयोगकत लेल संकट उप करैत छैक। लोक दुखीर<strong>ह</strong>ए लगैत अिछ, िकछु गोटे इटरनेटक कनेक्शन कटबा लै छिथ। मुदा अभ मेल अएलापर अपनापर िनयण राखू आिडेशनमे नि<strong>ह</strong> जाऊ। अतजलक नीक पक्षक उपयोग करैत र<strong>ह</strong>ू। कोनो साइटपर लॉग ऑन केने छी तँ तकाल लॉग आउट भऽजाउ।(<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ५ जुलाइ २००४ सँ एखन धिर १०४ <strong>दे</strong>शक १,४४२ ठामसँ ४५,८३० गोटे ारा <strong>िव</strong>िभ आइ.एस.पी. सँ२,५१,६७० बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ; धयवाद पाठकगण। - गूगल एनेलेिटक्स डेटा )गजे ठाकुरggajendra@videha.com8


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२. ग२.१. शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>-कथा िनबंध: भाय-बि<strong>ह</strong>नक यथा कथा२.२.१. -गजे ठाकुर- यू.पी.एस.सी.-२- मैिथलीक उपि आ <strong>िव</strong>कास (संकृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>, मैिथली)-यू.पी.एस.सी.१- भारोपीय भाषा पिरवार मय मैिथलीक थान२.३. जगदीश साद मंडल-कथा- ठक<strong>ह</strong>रबा9


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.४.१. िश व कुमार झा “िट लू ”- समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलच दा २. तारानद <strong>िव</strong>योगी- सुभाष चयादवक कथा–संवेदना- - सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बनैत िबगड़ैत’३.कटाक्षालोचन ॥िबिपन झा- <strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>ृदयेरी: एक२.५.१. राम भरोस कापिड ‘मर’-जट–जिटन २. बेचन ठाकुर- नाटक बेटीक अपमान-(दृ य छठम)२.६.१. धीरे कुमार- जगदीश साद मंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरे कुमारक दू श द२. अनमोल झा- ४ टा लघुकथा२.७. १. िश व कुमार झा “िट लू”- िक त-िक त जीवन-शेफािल का वम-(समीक्षा)२. डॉ. बचे वर झा-समीक्षा-(मौलाइल गाछक फूल)10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.८. १. राम वेश मंडलक लघुकथा-मूल-मं २. कुमार मनोज कंयप- फरीछ ३. -जगदीशसाद मंडल-कथा- अिग नीशभु कुमार िसं<strong>ह</strong>जम: 18 अील 1965 स<strong>ह</strong>रसा िजलाक मि<strong>ह</strong>षी खंडक ल<strong>ह</strong>ुआर गाममे। आरंिभक िशक्षा, गामि<strong>ह</strong>सँ, आइ.ए., बी.ए. (मैिथलीसमान) एम.ए. मैिथली (वणर्पदक ात) ितलका माँझी भागलपुर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय, भागलपुर, िब<strong>ह</strong>ार सँ। BET [िब<strong>ह</strong>ार पाता परीक्षा(NET क समतुय) याख्याता <strong>ह</strong>ेतु उीणर्, 1995] “मैिथली नाटकक सामािजक <strong>िव</strong>वर्न” <strong>िव</strong>षय पर पी-एच.डी. वषर् 2008,ितलका माँ. भा.<strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय, भागलपुर, िब<strong>ह</strong>ार सँ। मैिथलीक कतोक ितित प-पिका सभमे क<strong>िव</strong>ता, कथा, िनबंध आिद समय-समय पर कािशत। वतर्मानमे शैिक्षक सला<strong>ह</strong>कार (मैिथली) राीय अनुवाद िमशन, केीय भारतीय भाषा संथान, मैसूर-6 मेकायर्रत।—स पादककथा िनबंध:भाय-बि<strong>ह</strong>नक यथा कथाकथाकार:डॉ. शंभु कुमार िसं<strong>ह</strong>भाय-बि<strong>ह</strong>नक यथा कथा<strong>ह</strong>ुनका दुनूकेँ एकटा थाकल-<strong>ह</strong>ारल बटो<strong>ह</strong>ी मािन सकैत छी। दुनूक चे<strong>ह</strong>रा झमारल। आँिख सूजल। एकदम ी<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन। <strong>ह</strong>ुनकादुनूमे की संबंध र<strong>ह</strong>िन वा संबंधक िनधरण कोना भेल <strong>ह</strong>ेतैक से क<strong>ह</strong>ब कने किठन मुदा संबोधन सँ बुझाइत छल जे दुनू गोटे भाय-बि<strong>ह</strong>न जकाँ र<strong>ह</strong>िथ। बैसति<strong>ह</strong> मैिथली बरसँ पूछलिथ- “क<strong>ह</strong>ू भाय की <strong>ह</strong>ाल-चाल! ए<strong>ह</strong>न बगए िकएक बनौने छी?”11


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बर: बीज रूपमे <strong>ह</strong>म कि<strong>ह</strong>या एि<strong>ह</strong> धरतीक गभर्मे पड़ल<strong>ह</strong>ुँ, कोना <strong>ह</strong>मर अंकुरण भेल से सभ <strong>ह</strong>मरा एकदम मरण नि<strong>ह</strong>अिछ। <strong>ह</strong>ँ, <strong>ह</strong>मरा अपन नेनपनक िकछु बात सभ मरण अवय अिछ। ताि<strong>ह</strong> िदन <strong>ह</strong>मर उिमर यै<strong>ह</strong> कोनो छओ मासक लगधक र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ैत। तखन <strong>ह</strong>म एकदम छोट र<strong>ह</strong>ी एि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मरा माल-जालसँ बचएबाक लेल यै<strong>ह</strong> जगरनाथ िमसर (िशव मंिदरक मुख पुजेगरी)चारू िदससँ जाफरीसँ घेर <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। ताि<strong>ह</strong> िदन मंिदरमे िशव आराधनाक लेल जतेको लोक-बेद अबैत छला<strong>ह</strong>, लोटाक बाँचलजल <strong>ह</strong>मरा जिड़मे उझिल दैत छला<strong>ह</strong>। िशव-ांगणमे र<strong>ह</strong>बाक परताप बुझू वा <strong>ह</strong>मर अपन भाग्य, िकछु मि<strong>ह</strong>ला लोकिनतँ <strong>ह</strong>मर<strong>ह</strong>ुँ जिड़मेजल-फूल-अच्छत केर चढौआ चढ़ब’ लागली<strong>ह</strong>। <strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong>ं-<strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>म अपन पूणर् यौवनकेँ कि<strong>ह</strong>या ात क’ लेल<strong>ह</strong>ुँ से <strong>ह</strong>मरो पता नि<strong>ह</strong>चिल सकल। भीमकाय <strong>ह</strong>मर <strong>दे</strong><strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>िरयर-<strong>ह</strong>िरयर पातसँ आच्छािदत दूर-दूर धिर पसरल <strong>ह</strong>मर डािर। जखन मंिदरमे िशव नचारीगाओल जाइक तँ पूरा वातावरण संगीतमय भ’ जाइक। बसात उम भ’ कए <strong>ह</strong>मरा पात सभकेँ एि<strong>ह</strong> संग झंकृत क’ िदअए आओि<strong>ह</strong>सँ िनकसल मे<strong>ह</strong>ॴ सुर जेना नचारीक सुरसँ िमिलजुिल एकटा मनो<strong>ह</strong>र दृय उप क’ दैक। <strong>ह</strong>मरा डािर-पातक छा<strong>ह</strong>िरमे जेठकदुप<strong>ह</strong>िरमे भिर गामक बूढ़-बुजुगर् ओि<strong>ह</strong> मचान पर बैिस शीतलताक अनुभव करैत छला<strong>ह</strong>। नेना सभ कत<strong>ह</strong>ुँ खो-खो तँ कत<strong>ह</strong>ुँ बुिढ़याकबडी खेलाइत र<strong>ह</strong>ैत छल। <strong>ह</strong>े ओि<strong>ह</strong> कातमे भिर गामक माल-जाल सभक लेल <strong>िव</strong>ामथल छलैक। सालमे एकबेर बरसाइत(बटसा<strong>िव</strong>ी) िदन <strong>ह</strong>मर नव रूपेँ ृंगार कएल जाए। ओि<strong>ह</strong> िदन <strong>ह</strong>मर सॱसे धरे बुझू जे लाल-पीयर जनौ सँ लिद जाइत छल। <strong>ह</strong>मगवम र<strong>ह</strong>ी। <strong>ह</strong>मरा बुझाइत छल जे सभिदन एि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>मर िजनगी किट जाएत। (एकटा दीघर् िनःास छोड़ैत) ....मुदा <strong>ह</strong>मरासुदरताकेँ ककर<strong>ह</strong>ुँ नजिर लािग गेल। <strong>ह</strong>मरा घमंडकेँ घून लािग गेल।एकबेर अ<strong>ह</strong>ी गामक लर खाँक छोटका बेटाकेँ सॱसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> खौजली भ’ गेल र<strong>ह</strong>ैक। भिर स<strong>ह</strong>रसाक डागदर-बैदसँ <strong>दे</strong>खेलाकपातो ओकरा कोनो लाभ नि<strong>ह</strong> भेलैक। िकओ <strong>ह</strong>ुनका क<strong>ह</strong>लकिन जे ‘पाँज भिर अमरलीके जँ तीन-चािर िदन धिर <strong>ह</strong>ुनका पयरसँमोलबा िदऔक तँ खौजली जिड़सँ उपिट जाएत।’ लर खाँ कतए-क<strong>ह</strong>ाँसँ भिर पाँज अमरली आनलिन आ बेटासँ पयर तरेँमोलबौलिथ। खौजली उपटलिन िक नि<strong>ह</strong>, से नि<strong>ह</strong> जािन मुदा <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> अमरली सँ अवय पािट गेल<strong>ह</strong>ुँ। भेलैक ई जे ओि<strong>ह</strong>अमरलीक एकटा टुकड़ी लर खाँ <strong>ह</strong>मरा गाछक उपर फेिक <strong>दे</strong>लिथ। आ ओ अमरली जे ओ<strong>ह</strong>ुना परजीवी <strong>ह</strong>ोइत अिछ <strong>ह</strong>मरासन <strong>ह</strong>िरयर गाछ पािब धय भ’ गेल। आइ तँ <strong>ह</strong>मरा सॱसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर ओकरि<strong>ह</strong> राज छैक। ओि<strong>ह</strong> आयाितत सॱदयर्क नीचाँ <strong>ह</strong>मरनैसिगर्क सॱदयर् फड़फड़ा र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>मर तँ दम िनकलल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। बूढ़-बुजुगर् लोकिन एखनो अबैत छिथ, नेना-भुटकासभ एखन<strong>ह</strong>ुँ बुिढ़या कबडी आ खो-खो खेलाइत अिछ मुदा <strong>ह</strong>मर अितव<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन भ’ जयबाक परबाि<strong>ह</strong> िकनक<strong>ह</strong>ुँ नि<strong>ह</strong> छिन। अ<strong>ह</strong>ाँ त’<strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong> छी जे <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>शालकाय गाछ गामक वेश ार पर अिछ तैँ भिर गाममे िबया<strong>ह</strong>-िरागमन, जनौ, मूड़न सन जतेकोआयोजन <strong>ह</strong>ोएत अिछ सभमे लोक एि<strong>ह</strong>सँ तोरणार बना अपन-अपन घर धिर भुकभुिकया बब लगा कए बाट केँ झकझबैत अिछ।ए<strong>ह</strong>न सभ अवसर पर <strong>ह</strong>मरा कतेक क <strong>ह</strong>ोइत अिछ से <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> सकैत छी। <strong>ह</strong>मरा डािर-पात पर गर-गर भुकभुिकयाबब सभ लगा <strong>दे</strong>ल जाइत अिछ जे भिर राित िछनार छॱड़ा-छॱड़ी जकाँ कनखी मारैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ..भुक...भुक...भुक...भुक। <strong>ह</strong>मर तँगर-गर झरिक जाइ ऐ।एकिदन भोगल प<strong>ह</strong>लमान गामक लोक सभकेँ <strong>ह</strong>मरि<strong>ह</strong> गाछतर बजाकए ाथर्ना केने छला<strong>ह</strong> जे- “एि<strong>ह</strong> बरक गाछ परसँसभटा अमरलीकेँ उजािड़-उपािर <strong>दे</strong>ल जाए नि<strong>ह</strong> तँ ओ िदन दूर नि<strong>ह</strong> जखन ई परजीवी एि<strong>ह</strong> बर गाछकेँ नेतनाबूद क’ <strong>दे</strong>तैक” मुदागामक अिधकांश लोकक क<strong>ह</strong>ब र<strong>ह</strong>ैक जे- “ई िक कोनो लतामक गाछ िछऐक जे सूिख जेतैक! बर िछऐक बर....” बर तँ <strong>ह</strong>मसिरप<strong>ह</strong>ुँ छी, मुदा जँ एि<strong>ह</strong>ना ई अमरली सभ <strong>ह</strong>मरा डािर-पातक खून चोसैत र<strong>ह</strong>त तखन कतेक िदन धिर <strong>ह</strong>म जीिब सकब सेभगवतीए जानिथ.....। एतबा कि<strong>ह</strong> बर फेर उदास भ’ गेला<strong>ह</strong>।मैिथली: <strong>ह</strong>मरो दशा तँ िकछु ए<strong>ह</strong>ने अिछ भाय! <strong>ह</strong>मर<strong>ह</strong>ुँ जनम कि<strong>ह</strong>या भेल, कि<strong>ह</strong>या <strong>ह</strong>म लोक सभक जीभसँ उच्चिरतभेल<strong>ह</strong>ुँ से सभ <strong>ह</strong>मर<strong>ह</strong>ुँ मरण नि<strong>ह</strong> अिछ। <strong>ह</strong>मरा तँ अ<strong>ह</strong>ाँ जकाँ अपन नेनपनो मरण नि<strong>ह</strong> अिछ। असलमे नेनपन मे <strong>ह</strong>मरा समतमैिथल समाजसँ ततेक ने दुलार-मलार भेटैत र<strong>ह</strong>ल जे <strong>ह</strong>मर नेनपन अड़पनि<strong>ह</strong>मे बीत गेल। <strong>ह</strong>मरा तँ जे िकछु मरण अिछ सेअपन जुआिनएक। जेना अ<strong>ह</strong>ाँ अपन पूणर्यौवनावथामे भीमकाय <strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ अपन <strong>िव</strong>तीणर् डािर-पात पर गवर् करैत छल<strong>ह</strong>ुँ ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँअपन जुआनीमे िमिथलाकेँ के क<strong>ह</strong>ए अपन पड़ोसक राज आसाम, बंगाल सँ ल’ कए नेपाल (<strong>िव</strong><strong>दे</strong>श) धिर अपन ुितमाधुयर् गुणकबलेँ पसरल छल<strong>ह</strong>ुँ। साि<strong>ह</strong>यक कोनो ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>धा नि<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>मर ृंगार नि<strong>ह</strong> भेल <strong>ह</strong>ो।12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्योितरीर, <strong>िव</strong>ापित, उमापित, चदा, मनबोध।<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न, याी, मधुप, ईशनाथ, राजकमल, बोध।।भृित स<strong>ह</strong>ॲ क<strong>िव</strong>-लेखक लोकिनक ारा <strong>ह</strong>मर साि<strong>ह</strong>य-संसारक ृंगार कएल गेल छल। ई संभवतः 19म शतादीक उराधर्र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ेतैक जखन िमिथलो पर अंेजी शासन आ िशक्षाक भाव पड़य लागलैक। नाम कथी लेल क<strong>ह</strong>ब (भ’ सकैछ ताि<strong>ह</strong> िदन ओ<strong>ह</strong>मरा लेल शुभे सोचने <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>) अंेजी साि<strong>ह</strong>य सँ ितपध करबाक कारणेँ सबसँ पि<strong>ह</strong>ने ओ <strong>ह</strong>मर अपन िलिप ितर<strong>ह</strong>ुता, जे <strong>ह</strong>मरअितवक तीक िच छल तकरा उतािर कए फेिक <strong>दे</strong>लिथ आ <strong>ह</strong>मरा पर <strong>दे</strong>वनागरी थोिप <strong>दे</strong>ल गेल। ति<strong>ह</strong>या के जनैत छलैक जेई <strong>दे</strong>वनागरी <strong>ह</strong>मरा एकिदन साँस लेब किठन क’ <strong>दे</strong>त? आइ <strong>ह</strong>मरा सॱसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर ओकरि<strong>ह</strong> भाव अिछ। ओकरा तरमे <strong>ह</strong>म फरफरार<strong>ह</strong>ल छी। एकर एकटा उदा<strong>ह</strong>रण <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँकेँ द’ सकैत छी-अ<strong>ह</strong>ाँ भारतक कोन<strong>ह</strong>ुँ कोनमे चिल जाउ आ लोकक समक्ष बंगलाककोन<strong>ह</strong>ुँ पाय सामी तुत क’ कए पुिछयौिन जे “ ई कोन भाषा िथक? तँ ओ क<strong>ह</strong>ता जे बंगला” आ जँ से नि<strong>ह</strong> तँ बेसी सँबेसी क<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong>- असिमयाँ वा उिड़या, मुदा <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> समक्ष कोन<strong>ह</strong>ुँ मैिथलीक पाय सामी रािख िदऔक तँ ओ फ द’ क<strong>ह</strong>ता जे‘ि<strong>ह</strong>दी’। आब अ<strong>ह</strong>ाँ कपना क’ सकैत छी जे तखन <strong>ह</strong>मर मनोदशा के<strong>ह</strong>न भ’ जाइत छल <strong>ह</strong>ोएत। आर तँ आर जखन कखनो <strong>ह</strong>मअपन आन सखी-बि<strong>ह</strong>नपा (बंगला, असमी, उिड़या आिद)क संग कि<strong>ह</strong>यो काल बैसैत छी तँ ओ लोकिन <strong>ह</strong>मरा तेना ने फजी<strong>ह</strong>ित करैतछिथ से नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> सकै छी। <strong>ह</strong>ुनकासभ (बंगला, असमी, उिड़या आिद)क क<strong>ह</strong>ब छिन जे- “<strong>दे</strong>खू <strong>ह</strong>मर िधया-पुता सभ <strong>िव</strong>क कोन<strong>ह</strong>ुँकोनमे िकएक नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोिथ, कोन<strong>ह</strong>ुँ भाषाक जानएबला िकएक नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोिथ मुदा आपसी संवाद ओ लोकिन अपनि<strong>ह</strong> भाषामे करैत छिथ आएकटा अ<strong>ह</strong>ाँक िधया-पुता सभ छिथ.......” साँच पुछू तँ ई सभ उपालभ सूिन करेज किट जाइत अिछ। जो रे दैब! जो रे <strong>ह</strong>मरकपार! <strong>ह</strong>मरा (मैिथली) के क<strong>ह</strong>ए ओ लोकिन अपन मैिथल संकृितओ केँ तँ ति<strong>ह</strong>ना ताक पर रखने जा र<strong>ह</strong>ल छिथ- धोती, तौनी,पाग, जनौ..., सो<strong>ह</strong>र, समदाउन, बटगमनी, लगनी...., ितलौरी, अदौरी, ितिसऔरी, ितलकोर..., सभटा <strong>ह</strong>ेरायल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ...।अपन एि<strong>ह</strong> सभ दुदर्शाक चच जखन कि<strong>ह</strong>यो काल आन-आन भाषा लग करैत छी तँ जनैत छी ओ लोकिन <strong>ह</strong>मरा की क<strong>ह</strong>ैत अिछ?ओ सभ क<strong>ह</strong>ैत अिछ- तोँ ईयालु छेँ, तैँ तोरा आन-आन भाषा सभसँ ईय <strong>ह</strong>ोइत छौक, तोँ आन-आन सयता आ संकृितसँ डा<strong>ह</strong>करैत छैँ, समयक संग जँ नि<strong>ह</strong> चलबेँ तँ एि<strong>ह</strong>ना िपछड़ल रि<strong>ह</strong> जेबेँ आिद-आिद। आब अ<strong>ह</strong>ॴ क<strong>ह</strong>ू भाय! ई सभ तँ यथक दोषारोपणछैक ने? दुिनयाँक कोन ए<strong>ह</strong>न माए <strong>ह</strong>ेतैक जकरा अपन िधया-पुताक सुख नि<strong>ह</strong> सो<strong>ह</strong>ाइत <strong>ह</strong>ेतैक। अ<strong>ह</strong>ाँ तँ <strong>ह</strong>मर भाय िथक<strong>ह</strong>ुँ, अ<strong>ह</strong>ाँ सँ<strong>ह</strong>म जे िकछु क<strong>ह</strong>ब से साँच आ <strong>ह</strong>ृदयसँ। <strong>ह</strong>मर िधया-पुता सभ जे आइ <strong>िव</strong>क अनेको कोन मे पसरल छिथ, ओ सभ जखन सूट-बूट-टाई पि<strong>ह</strong>िर िनकलैत छिथ आ फरर्-फरर् अंेजी, जापानी, पैिनश, जमर्न, ैंच आिद भाषा बौलैत छिथ, िफमी गाना गबैत छिथ,नीक-नीक <strong>ह</strong>ोटल मे जा कए काँटा-छूरी सँ खाइत छिथ तँ ई सभ <strong>दे</strong>िख सिरप<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>मर करेज जुड़ा जाइत अिछ। भगवतीसँ गो<strong>ह</strong>ािरकरैत र<strong>ह</strong>ैत िछयिन जे “<strong>ह</strong>मर िधया-पुता सभ एि<strong>ह</strong>ना अिखल <strong>िव</strong>मे कला, संगीत, साि<strong>ह</strong>य, राजनीित सभ क्षेमे अपन-अपन नाम आजस करथु”। यै<strong>ह</strong> परसूका गप िथक, ैंकफटर्मे <strong>िव</strong>ज्ञानक क्षेमे कएल गेल कोनो पैघ उपलिधक लेल <strong>ह</strong>मरि<strong>ह</strong> एकटा ‘सपूत’ केँपुरकृत कएल जाइत र<strong>ह</strong>ैक, सॱसे दुिनयाँक मीिडया वलासभ ओि<strong>ह</strong> समारो<strong>ह</strong>क कवरेज करैत र<strong>ह</strong>ैक, अपन सपूतक उपलिध पर गवर्करबाक लेल <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु को<strong>ह</strong>ुना ओ’ प<strong>ह</strong>ुँच गेल र<strong>ह</strong>ी, जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ुनका समानमे िकछुओ बाजल जाइक, ति<strong>ह</strong>ना-ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>मर करेजगवर्सँ पसरल जा र<strong>ह</strong>ल छल, मोन मे <strong>ह</strong>ोइत छल जे ओि<strong>ह</strong> मंच पर जा कए <strong>ह</strong>म िचकिड़-िचकिड़ केँ लोक सभकेँ कि<strong>ह</strong> िदऐक जे-<strong>दे</strong>खू <strong>ह</strong>म ईयलू नि<strong>ह</strong> छी, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>क कोन<strong>ह</strong>ुँ <strong>िव</strong>षय, भाषा, समुदाय, सयता, संकृितसँ कोन<strong>ह</strong>ुँ कारक पर<strong>ह</strong>ेज नि<strong>ह</strong>......मुदाकायर्मक अंतमे जखन <strong>ह</strong>मर ओि<strong>ह</strong> सपूतसँ पूछल गेलिन जे- अ<strong>ह</strong>ाँक मातृभाषा की िथक? तँ <strong>ह</strong>ुनका मुँ<strong>ह</strong>सँ ब<strong>ह</strong>रेलिन अंेजी!!!सिरप<strong>ह</strong>ुँ क<strong>ह</strong>ैत छी भाय! ई सुिनति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर करेज...., एतबे नि<strong>ह</strong> घर अयला पर <strong>ह</strong>ुनकासँ <strong>ह</strong>ुनक पचमा िकलासमे पढ़यबला बेटापुछलकिन- “बाबूजी! बाबा तँ क<strong>ह</strong>ैत छिथ जे <strong>ह</strong>मरा सभक मातृभाषा मैिथली िथक, तखन अ<strong>ह</strong>ाँ अंेजीक नाम िकएक लेल<strong>ह</strong>ुँ? जँअ<strong>ह</strong>ाँ सन-सन लोक सभ अपन मातृभाषाकेँ एना अछूत बूझैत र<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> तखन तँ मैिथलीक भ<strong>िव</strong>य.....।” बाप क<strong>ह</strong>लकिन- चुप र<strong>ह</strong>बुिड़, ई कोनो आन भाषा िथकैक? मैिथली िथकैक मैिथली, एकर जिड़ पताल धिर पसरल छैक……। आब की क<strong>ह</strong>ी भाय! <strong>ह</strong>मअपन एि<strong>ह</strong> सपूतक अटूट <strong>िव</strong>ास पर <strong>िव</strong>ास करी वा <strong>ह</strong>ुनक छोट बालक ारा कएल गेल <strong>ह</strong>मर भ<strong>िव</strong>यक िचंताक ित आशा...!एतबा क<strong>ह</strong>ैत-क<strong>ह</strong>ैत मैिथलीक दुनू आँिखसँ द<strong>ह</strong>ो-ब<strong>ह</strong>ो नोर खसय लागलिन।बर, मैिथली केँ सांवना दैत र<strong>ह</strong>लिथ, <strong>ह</strong>ुनका मैिथलीसँ आर िकछु सुनबाक अपेक्षा र<strong>ह</strong>िन मुदा मैिथलीक मुँ<strong>ह</strong>सँ जेना बकारेनि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>राइत र<strong>ह</strong>िन, ओ कपिस-कपिस कए कािन र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong>....।13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्-गजे ठाकुरयू.पी.एस.सी.-२मैिथलीक उपि आ <strong>िव</strong>कास (संकृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>, मैिथली)मैिथली वा कोनो भाषाक उपिक मूलमे मनुक्खक मुँ<strong>ह</strong>सँ ब<strong>ह</strong>राएल विन आ ओि<strong>ह</strong> विनक अथर् कोनो वतु, यिक्त वा <strong>िव</strong>चारसँ<strong>ह</strong>ोएब िस <strong>ह</strong>ोएत। विन तँ िचड़ै, चुनमुनी, माल-जाल आ बौक यिक्त ार से<strong>ह</strong>ो उप <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा से अथर्पूणर् नि<strong>ह</strong> भऽ पबैएआ भाषाक िनमण नि<strong>ह</strong> कऽ पबैए।१८६६ ई. मे पेिरसमे “ला सोिसएते द िलंिग्वटीक” नाा संथा भाषाक उपि आ <strong>िव</strong>क भाषा सभक िनमण” एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयकेँअपन कायर्कािरणीसँ <strong>ह</strong>टा <strong>दे</strong>लक कारण एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयक <strong>िव</strong>वेचन अनुमानपर अधािरत <strong>ह</strong>ोएबाक कारणसँ वैज्ञािनक दृिकोणसँ दूर र<strong>ह</strong>ैतअिछ।वैिदक संकृतसँ लौिकक संकृत आ ओि<strong>ह</strong>सँ पाली, ाकृत, अपंश, अव<strong>ह</strong> आ मैिथलीक म ताकल जा सकैत अिछ। मुदावैिदक संकृतक ाचीनतम थ ऋगवेदसँ पि<strong>ह</strong>नेसँ ओ भाषा अितवमे र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत। कतेक मौिखक साि<strong>ह</strong>य जेना गाथा,नाराशंसी, दैवत कथा आ आख्यान सभ ओि<strong>ह</strong>मे रचल गेल <strong>ह</strong>ोएत। ए<strong>ह</strong>ने गाथा सभक गायकक लेल “गािथन”, “गातु<strong>िव</strong>द्” आ“गाथपित” ऋगवेदमे युक्त भेल। वैिदक संकृतक उपि दैवी रूपमे भेल वा आंिगक-वाक संकेतक संेषणीयता बढ़ेबाक लेल सेमा अनुमानेक <strong>िव</strong>षय भऽ सकैत अिछ। भाषामे विन, शद, पद, वाक्य आ अथर्क पिरवतर्न भेलासँ वैिदकसँ लौिकक संकृतब<strong>ह</strong>राएल आ फेर पाली, ाकृत, अपंश, अव<strong>ह</strong> आ मैिथली। पािणनी ारा भारतक <strong>िव</strong>िभ क्षेसँ लेल शदावली लौिकक संकृतकेँततेक समृ कएलक जे ओि<strong>ह</strong>सँ आन सभ भाषाक कतेको तर<strong>ह</strong>क रूप ब<strong>ह</strong>ार भेल। कतेक तर<strong>ह</strong>क क्षेीय ाकृत आ अपंश ओि<strong>ह</strong>भौगोिलक क्षेक <strong>िव</strong>तारकेँ लैत ब<strong>ह</strong>ार भेल आ ओि<strong>ह</strong>सँ आजुक आधुिनक भारतीय आयर् भाषा सभक उपि भेल।मैिथली भारोपीय भाषा पिरवारसँ सबिधत अिछ। भारोपीय भाषा पिरवारक भीतर <strong>िव</strong>क लगभग चालीस ितशत जनसंख्या अबैतअिछ। ई सभसँ पैघ भाषा पिरवार अिछ, सभसँ समृ से<strong>ह</strong>ो। मोटा-मोटी एकर दू <strong>िव</strong>भाग छैक, पि<strong>ह</strong>ल यूरोपक आयर् भाषा आ दोसरभारत-ईरानी शाखा। भारत-ईरानी आयर्भाषाक भीतर ईरानी, दरद आ भारतीय आयर्भाषा अबैत अिछ। दरद भाषामे कमीरी आपामीर पठारक पूवर् दिक्षणक भाषा सभ अिछ। मैिथली भाषाक उगम आ <strong>िव</strong>कास भारतीय आयर्भाषाक भीतर ताकल जाइत अिछ।भाषाक उगम तँ अनुमानक <strong>िव</strong>षय िथक। भाषाक उगमक आ तकर योगक कतेक वषर्क पात् ओि<strong>ह</strong>मे साि<strong>ह</strong>य रचना <strong>ह</strong>ोइतअिछ। तखन जा कऽ ओकर रूप िथर <strong>ह</strong>ोइत अिछ। वैिदक संकृतक ाचीनतम थ ऋगवेद, लौकिकक संकृतक ाचीनतमथ वामीिक रामायण, पािल भाषाक ाचीनतम थ बु ििपटक, ाकृतक ाचीनतम थ <strong>िव</strong>मल सूिरक पउमचिरउ, अपंशक14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ाचीनतम थ यूगीक परमाम काश अिछ। आिद मैिथलीक ाचीन साि<strong>ह</strong>य िस साि<strong>ह</strong>य, बौगान आ योितरीरक वणर्राकर अिछ। िस सर<strong>ह</strong>पाद 700-780 सर<strong>ह</strong>पाद-“िसिरथु मइ पढ़मे पिढ़अउ ,मड िपबतोँ िबसरउ एमइउ”।िमिथलामेअक्षरारभ िसिरतु (गणेशजीक अंकुश आँजी) सँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। िमिथलामे ई धारणा अिछ जे माँड़ पीलासँ मरण शिक्त क्षीण<strong>ह</strong>ोइत अिछ। दोसर उदा<strong>ह</strong>रण- बलद िबयायल गबैया बाँझे- बड़द िबया गेल आ गाए बाँझे अिछ।मयकालीन मैिथलीक थ <strong>िव</strong>ापितक मैिथली साि<strong>ह</strong>य आ तकर बाद चतुर चतुभुर्ज, शंकर<strong>दे</strong>व, <strong>िव</strong>िभ मल नरेश ारा रिचतसाि<strong>ह</strong>य, कीतर्िनया आ अंिकया नाटसँ मनबोध धिर अबैत अिछ। आधुिनक मैिथली साि<strong>ह</strong>य चदा झासँ ारभ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ाचीन भारतक आयर्भाषाक क्षे वैिदक संकृतक ाचीनतम थ ऋगवेदमे विणर्त धार सभक आधारपर िनधिरत कएल जा सकैतअिछ आ एकर सार कोना आन क्षेमे भेल से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong>सँ िनधिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ऋगवैिदक आयर् “सत सधव” माने सात धारकक्षेमे र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>- ई सात धार छल <strong>िव</strong>तता, अिकनी, परुणी, शतुु, <strong>िव</strong>पाशा, ुमु आ गोमती। एि<strong>ह</strong>मे पि<strong>ह</strong>ल पाँचटा धारपंजाबक आ शेष दूटा अफगािनतानमे ब<strong>ह</strong>ैत छल। ई सातो धार ऋगवेद कालक सभसँ उपयोगी धार िसधुक स<strong>ह</strong>ायक छल।ऋगवेदमे सरवती धारक वणर्न “धार सभ माय”क रूपमे भेल अिछ। ऋगवेदमे यमुनाक दू बेर आ गंगाक एक बेर वणर्न अिछ।ऋगवेदक दसम मडलमे “धारक तुित” मे िसधु आ सतसैधवक तुित भेल अिछ। ओि<strong>ह</strong> कालमे पुरु, अनु, ु, यदु आतुवर्स नाा पंचजन बसैत छला<strong>ह</strong>। ि<strong>िव</strong>, िसु, से<strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> कालमे छला<strong>ह</strong>। पुरु आ सभसँ शिक्तवान भरत कबीला िमिल बादमेकुरु कबीला बनल। भरत कबीला दाशराज्ञ युमे पाँच आयर् आ पाँच अनायर् कबीलाक संगठनकेँ <strong>ह</strong>रेलक, जाि<strong>ह</strong>मे भरतक पुरि<strong>ह</strong>तविश र<strong>ह</strong>िथ आ पाँच आयर् आ पाँच अनायर् (दयु) कबीलाक संगठनक पुरि<strong>ह</strong>त र<strong>ह</strong>िथ <strong>िव</strong>ािम। बोगजकोई एिशया माइनरमे ि<strong>ह</strong>ीशासकक १४म शती ई.पू.क उकीिणर्त अिभलेखमे इ, दशरथ, अर्तम आिद राजाक, इ, वरुण, नासय, आिद <strong>दे</strong>वताकउलेख अिछ। यजुवदक चिलत संि<strong>ह</strong>ता वाजसनेयी आ सामवेदक संि<strong>ह</strong>ता कौथुम, सामवेदक आरयक आ उपिनषद छादोग्यकआधारपर िमिथलामे ाणक वाजसनेयी आ छादोग्यमे उवधर <strong>िव</strong>भाजन एखन धिर अिछ। यजुवदमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वणर्न अिछ तँऋगवेदमे वैिदक जनकक (सीताक िपता सीरवज जनक पछाित भेला<strong>ह</strong>।)'वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong> राजा' ऋगवेिदक कालक नमी सयाक नामसँ छला<strong>ह</strong>, यज्ञ करैत स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> वगर् गेला<strong>ह</strong>, ऋगवेदमे वणर्न अिछ। ओ इक संग<strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> असुर नमुचीक <strong>िव</strong>रु आ ताि<strong>ह</strong>मे इ <strong>ह</strong>ुनका बचओलि<strong>ह</strong>।शतपथ ाणक <strong>िव</strong><strong>दे</strong>घमाथव आ पुराणक िनिम दुनू गोटेक पुरोि<strong>ह</strong>तगौतम छिथ से दुनू एके छिथ आ एतएसँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रायक ारभ। माथवक पुरि<strong>ह</strong>त गौतम िम<strong>िव</strong>द यज्ञक/ बिलक ारभ कएलि<strong>ह</strong>आ पुनः एकर पुनःथापना भेल म<strong>ह</strong>ाजनक-२ क समयमे याज्ञवक्य ारा। िनिम गौतमक आमक लग जयत आ िमिथ -िजनकािमिथला नामसँ से<strong>ह</strong>ो सोर कएल जाइत छि<strong>ह</strong>, िमिथला नगरक िनमण कएलि<strong>ह</strong>। िनमीक जयतपुर वतर्मान जनकपुरमे छल, िमथीकिमिथलानगरीक थान एखन धिर िनधिरत नि<strong>ह</strong> भए सकल अिछ, अनुमािनत अिछ जनकपुरक लग । ’सीरवज जनक’ सीताकिपता छिथ आ एतयसँ िमिथलाक राजाक सुदृढ़ परपरा <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ। ’कृित जनक’ सीरवजक बादक 18म पुतमे भेलछला<strong>ह</strong>। कृित ि<strong>ह</strong>रयनाभक पु छला<strong>ह</strong> आ जनक ब<strong>ह</strong>ुलाक पु छला<strong>ह</strong>। याज्ञवलक्य ि<strong>ह</strong>रयाभक िशय छला<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ुनकासँ योगकिशक्षा लेने छला<strong>ह</strong>। कराल जनक ारा एकटा ाण युवतीक शील-अप<strong>ह</strong>रणक यास भेल आ जनक राजवंश समात भए गेल(संदभर् अघोष-बुचिरत आ कौिटय-अथर्शा)।अथर्शामे(१.६ <strong>िव</strong>नयािधकािरके थमािधकरणे षडोऽयायः इियजयेअिरषवगर्यागः) कराल जनकक पतनक से<strong>ह</strong>ो चच अिछ। तिरुवृिरवयेियातुरतोऽिप राजा सो <strong>िव</strong>नयित- यथा दाडक्योनाम भोजः कामाद् ाण कयायमिभमयमानः सबधराो <strong>िव</strong>ननाश कराल वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ः,...।वैिदक संकृतक कालमे आयर् सतसधवसँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> धिर आिब गेल छला<strong>ह</strong>। अनायर् (दयु)सँ ओ<strong>ह</strong>ी कालमे <strong>ह</strong>ुनकर सपकर् भऽ गेलछल आ शािदक आदान-दान से<strong>ह</strong>ो भऽ गेल छल। यजुवदमे बादमे अथवर्वेदमे ई आदान-दान दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अनायर्(दयु) आ वर्ाय (अनायर्सँ आयर् बनल जाित) दुनुक भाषा सतसैधव आयर्क भाषासँ िमिल गेल आ पुबिरया आ आन क्षेीय बसातलगलासँ वैिदक संकृत लौिकक संकृतमे बदिल गेल। िनरुक्तक समयमे से<strong>ह</strong>ो वैिदक शदावली किठन भऽ गेल छल, ओकरउपिपर <strong>िव</strong>वेचन शुरू भऽ गेल छल। पािणनीक भाषा पुबिरया, दिछनबिरया, पछबिरया आ उरबिरया सभ क्षेक दयु आ वर्ायभाषाक शदावलीकेँ समाि<strong>ह</strong>त कऽ बनल छल। ई संकािरत भाषा बादक लोक मय संकृतक रूपमे <strong>िव</strong>ख्यात भेल। पािणनी15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्विरतकेँ दोसरो रूपमे बुिझ सकैत छी- जेना एि<strong>ह</strong>मे अितम वरक तीवर् वरमे पुनरुच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ।आब यन पर आऊ।यन ४२ टा अिछ।क् ख् ग् घ् ङ्च् छ् ज् झ् ञ्ट् ठ् ड् ढ् ण्त् थ् द् ध् न्प् फ् ब् भ् म्य् र् ल् व्श् ष् स्<strong>ह</strong>्य् व् ल् सानुनािसक से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ, यँ वँ लँ आ िनरुनािसक से<strong>ह</strong>ो।एकर अितिरक् दू टा आर यन अिछ- अनुवार आ <strong>िव</strong>सजर्नीय वा <strong>िव</strong>सगर्।ई दुनूटा, वरक अनतर युक् <strong>ह</strong>ोइत अिछ।<strong>िव</strong>सजर्नीय मूल वणर् नि<strong>ह</strong> अिछ, वरन् स् वा र् क <strong>िव</strong>कार अिछ। <strong>िव</strong>सजर्नीय िकछु विन भेद आ िकछु रूपभेदसँ दू कारक अिछ-िजामूलीय आ उपमानीय। िजामूलीय मा क आ ख सँ पूवर् युक् <strong>ह</strong>ोइत अिछ, दोसर मा प आ फ सँ पूवर्।अनुवार, <strong>िव</strong>सजर्नीय, िजामूलीय आ उपमानीयकेँ अयोगवा<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।उपरोक् वणर् सभकेँ छोिड़ ४ टा आर वणर् अिछ, जकरा यम क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ।कुँ खुँ गुँ घुँ (यथा- पिलक् ी, चख ख्ुतः, अग् िग्नः, घ् ित)पचम वणर् आगाँ र<strong>ह</strong>ला पर पूवर् वणर् सदृश जे वणर् बीचमे उच्चािरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ से यम भेल।यम से<strong>ह</strong>ो अयोगवा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।अ आ कवगर् <strong>ह</strong> (असंयुक्) आ <strong>िव</strong>सजर्नीय क उच्चारण कठमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ।इ ई चवगर् य श क उच्चारण तालुमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ऋ ॠ टवगर् र ष क उच्चारण मूधमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ।लृ तवगर् ल स क उच्चारण दाँतसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।उ ऊ पवगर् आ उपमानीय क उच्चारण ओसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।व क उच्चारण उपरका दाँतसँ अधर ओक स<strong>ह</strong>ायतासँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ए ऐ क उच्चारण कठ आ तालुसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओ औ क उच्चारण कठ आ ओसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।य र ल व अय यन जकाँ उच्चारणमे िजाक अािद भाग तावािद थानकेँ पूणर्तया पशर् नि<strong>ह</strong> करैत अिछ। श् ष् स् <strong>ह</strong>्जकाँ एि<strong>ह</strong>मे तालु आिद थानसँ घषर्ण से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।क सँ म धिर पशर् (वा फोटक कारण िजाक अ ारा वायु वा<strong>ह</strong> रोिक कऽ छोड़ल जाइत अिछ) वणर् र सँ व अतःथ आष सँ <strong>ह</strong> घषर्क वणर् भेल।सभ वगर्क पाँचम वणर् अनुनािसक क<strong>ह</strong>बैत अिछ कारण आन थान समान रि<strong>ह</strong>तो एकर सभक नािसकामे से<strong>ह</strong>ो उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ-उच्चारणमे वायु नािसका आ मुँ<strong>ह</strong> बाटे ब<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइत अिछ।अनुवार आ यम क उच्चारण मा नािसकामे <strong>ह</strong>ोइत अिछ- आ ई सभ नािसक्य क<strong>ह</strong>बैत अिछ- कारण एि<strong>ह</strong> सभमे मुखार बद र<strong>ह</strong>ैतअिछ आ नािसकासँ वायु ब<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अनुवारक थान पर न् वा म् क उच्चारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी।जखन <strong>ह</strong>मरा सभकेँ गप करबाक इच्छा <strong>ह</strong>ोइत अिछ, तखन संकपसँ जठरािग्न ेिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ। नािभ लगक वायु वेगसँ उठैतमूध धिर प<strong>ह</strong>ुँिच, िजाक अािद भाग ारा िनरोध भेलाक अनतर मुखक तालु आिद भागसँ घिषर्त <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ तखन वणर्कउपि <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कपन भेलासँ वायु नादवान आ यै<strong>ह</strong> गूँिजत <strong>ह</strong>ोइत प<strong>ह</strong>ुँचैत अिछ मुँ<strong>ह</strong>मे आ ओकरा क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ घोषवान,नादरि<strong>ह</strong>त भऽ प<strong>ह</strong>ुँचैत अिछ ासमे आ ओकरा क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ अघोषवान्।17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ास कृितक वणर् भेल “अघोष” , आ नाद कृितक भेल “घोषवान्”। जाि<strong>ह</strong> वणर्क उपिमे ाणवायुक अपता <strong>ह</strong>ोइत अिछ सेअिछ “अपाण” आ जकर उपिमे ाणवायुक ब<strong>ह</strong>ुलता <strong>ह</strong>ोइत अिछ, से भेल “म<strong>ह</strong>ााण”।कचटतप क पि<strong>ह</strong>ल, तेसर आ पाँचम वणर् भेल अपाण आ दोसर आ चािरम वणर् भेल म<strong>ह</strong>ााण। संगि<strong>ह</strong> कचटतप क पि<strong>ह</strong>ल आदोसर भेल अघोष आ तेसर, चािरम आ पाँचम भेल घोषवान्। य र ल व भेल अपाण घोष। श ष स भेल म<strong>ह</strong>ााण अघोष आ <strong>ह</strong>भेल म<strong>ह</strong>ााण घोष।वर <strong>ह</strong>ोइछ अपाण, उदा, अनुदा आ विरत।छदोब रचना प क<strong>ह</strong>बैत अिछ-अयथा ओ ग थीक। छद माने भेल ए<strong>ह</strong>न रचना जे आनद दान करए । मुदा एि<strong>ह</strong>सँ ई नि<strong>ह</strong>बुझबाक चा<strong>ह</strong>ी जे आजुक नव क<strong>िव</strong>ता ग कोिटक अिछ कारण वेदक सा<strong>िव</strong>ी-गायी मं से<strong>ह</strong>ो िशिथल/ उदार िनयमक कारण,सा<strong>िव</strong>ी मं गायी छंद, मे पिरगिणत <strong>ह</strong>ोइत अिछ तकर चरचा नीचाँ जा कए <strong>ह</strong>ोएत - जेना यिद अक्षर पूरा नि<strong>ह</strong> भेल तँ एकआिक दू अक्षर येक पादकेँ बढ़ा लेल जाइत अिछ। य आ व केर संयुक्ताक्षरकेँ मशः इ आ उ लगा कए अलग कएल जाइतअिछ। जेना- वरेयम्=वरेिणयम्वः= सुवः।आजुक नव क<strong>िव</strong>ताक संग <strong>ह</strong>ाइकू/ क्षिणका/ <strong>ह</strong>ैकूक लेल मैिथली भाषा आ भारतीय, संकृत आित िलिप यवथा सविधक उपयुक्अिछ। तिमल छोिड़ शेष सभटा दिक्षण आ समत उर-पिमी आ पूव भारतीय िलिप आ <strong>दे</strong>वनागरी िलिप मे वै<strong>ह</strong> वर आकचटतप यन <strong>िव</strong>धान अिछ, जाि<strong>ह</strong>मे जे िलखल जाइत अिछ सै<strong>ह</strong> बाजल जाइत अिछ। मुदा <strong>दे</strong>वनागरीमे व “इ” एकर अपवादअिछ, ई िलखल जाइत अिछ पि<strong>ह</strong>ने, मुदा बाजल जाइत अिछ बादमे। मुदा मैिथलीमे ई अपवाद से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> अिछ- यथा 'अिछ' ईबाजल जाइत अिछ अ र्व 'इ' छ वा अ इ छ। दोसर उदा<strong>ह</strong>रण िलअ- राित- रा इ त। तँ िस भेल जे <strong>ह</strong>ैकूक लेल मैिथलीसवम भाषा अिछ। एकटा आर उदा<strong>ह</strong>रण िलअ। सिध संकृतक <strong>िव</strong>शेषता अिछ, मुदा की इंिग्लशमे संिध नि<strong>ह</strong> अिछ ? तँ ई कीअिछ - आइम गोइङ टूवासर्दएड। एकरा िलखल जाइत अिछ- आइ एम गोइङ टूवासर् द एड। मुदा पािणिन विन <strong>िव</strong>ज्ञानकआधार पर संिधक िनअम बनओलि<strong>ह</strong>, मुदा इंिग्लशमे िलखबा कालमे तँ संिधक पालन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छै, आइ एम केँ ओना आइमफोनेिटकली िलखल जाइत अिछ, मुदा बजबा काल एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीमे से<strong>ह</strong>ो यथासंभव <strong>िव</strong>भिक् शदसँ सटा कएिलखल आ बाजल जाइत अिछ।छद दू कारक अिछ।माा छद आ वणर् छद ।वेदमे वणर्वृक योग अिछ मािक छदक नि<strong>ह</strong> ।वािणर्क छदमे वणर्/ अक्षरक गणना मा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>लंतयुक्त अक्षरकेँ नि<strong>ह</strong> गानल जाइत अिछ। एकार उकार इयािद युक्तअक्षरकेँ ओि<strong>ह</strong>ना एक गानल जाइत अिछ जेना संयुक्ताक्षरकेँ। संगि<strong>ह</strong> अ सँ <strong>ह</strong> केँ से<strong>ह</strong>ो एक गानल जाइत अिछ। एकसँ बेशी मानकोनो वणर्/ अक्षरक नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइछ। मोटा-मोटी तीनटा िबदु मोन राखू-१. <strong>ह</strong>लंतयुक्त अक्षर-०२. संयुक्त अक्षर-१३. अक्षर अ सँ <strong>ह</strong> -१ येक।आब पि<strong>ह</strong>ल उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>खू-18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ई अरदराक मेघ नि<strong>ह</strong> मानत र<strong>ह</strong>त बरिस के=१+५+२+२+३+३+१=१७आब दोसर उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>खूपात्=२आब तेसर उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>खूआब=२आब चािरम उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>खूिट=२मुख्य वैिदक छद सात अिछ-गायी, उिणक्, अनुुप्, बृ<strong>ह</strong>ती, पिङ्क्त, िुप् आ जगती। शेष ओकर भेद अिछ, अितछद आ <strong>िव</strong>च्छद। एतए छदकेँ अक्षरसँिच<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ। जे अक्षर पूरा नि<strong>ह</strong> भेल तँ एक आिक दू अक्षर येक पादमे बढ़ा लेल जाइत अिछ। य आ व केरसंयुक्ताक्षरकेँ मशः इ आ उ लगा कए अलग कएल जाइत अिछ। जेना-वरेयम्=वरेिणयम्वः= सुवःगुण आ वृिकेँ अलग कए से<strong>ह</strong>ो अक्षर पूर कए सकैत छी।ए = अ + इओ = अ + उऐ = अ/आ + एऔ = अ/आ + ओछदः शामे युक्त ‘गुरु’ आ ‘लघु’ छंदक पिरचय ात करू।तेर<strong>ह</strong> टा वर वणर्मे अ,इ,उ,ऋ,लृ ई पाँच र्व आर आ,ई,ऊ,ऋ,ए.ऐ,ओ,औ, ई आठ दीघर् वर अिछ।ई वर वणर् जखन यंजन वणर्क संग जुिड़ जाइत अिछ तँ ओकरासँ ‘गुिणताक्षर’ बनैत अिछ।19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क्+अ= क,क्+आ=का ।एक वर माा आिक एक गुिणताक्षरकेँ एक ‘अक्षर’ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ। कोनो यंजन माकेँ अक्षर नि<strong>ह</strong> मानल जाइत अिछ- जेना‘अवाक्’ शदमे दू टा अक्षर अिछ, अ, वा ।१. सभटा व वर आ व युक्त गुिणताक्षर ‘लघु’ मानल जाइत अिछ। एकरा ऊपर U िलिख एकर संकेत <strong>दे</strong>ल जाइत अिछ।२. सभटा दीघर् वर आर दीघर् वर युक्त गुिणताक्षर ‘गुरु’ मानल जाइत अिछ, आ एकर संकेत अिछ, ऊपरमे एकटा छोट -।३. अनुवार िकंवा <strong>िव</strong>सगर्युक्त सभ अक्षर गुरू मानल जाइत अिछ।४. कोनो अक्षरक बाद संयुक्ताक्षर िकंवा यंजन मा र<strong>ह</strong>लासँ ओि<strong>ह</strong> अक्षरकेँ गुरु मानल जाइत अिछ। जेना- अच्, सय। एि<strong>ह</strong>मे अआ स दुनू गुरु अिछ।५. जेना वािणर्क छद/ वृ वेदमे यव<strong>ह</strong>ार कएल गेल अिछ ति<strong>ह</strong>नावरक पूणर् रूपसँ <strong>िव</strong>चार से<strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> युग सँ भेटैत अिछ। थूल रीितसँ ई <strong>िव</strong>भक्त अिछ:- १. उदा २. उदातर ३. अनुदा ४.अनुदातर ५. विरत ६. अनुदाानुरक्तविरत, ७. चय (एकटा ुित-अन<strong>ह</strong>त नाद जे िबना कोनो चीजक उप <strong>ह</strong>ोइत अिछ, शेषसभटा अिछ आ<strong>ह</strong>त नाद जे कोनो वतुसँ टकरओला पर उप <strong>ह</strong>ोइत अिछ)।१. उदा- जे अकारािद वर कठािद थानमे ऊवर् भागमे बाजल जाइत अिछ। एकरा लेल कोनो चे<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> अिछ। २.उदातार- कठािद अित ऊवर् थानसँ बाजल जाइत अिछ। ३. अनुदा- जे कठािद थानमे अधोभागमे उच्चािरत <strong>ह</strong>ोइछ।नीचाँमेतीयर्क चे<strong>ह</strong> खिचत कएल जाइछ। ४. अनुदातातर- कठािदसँ अयंत नीचाँ बाजल जाइत अिछ। ५. विरत- जाि<strong>ह</strong>मे अनुदार<strong>ह</strong>ैत अिछ िकछु भाग, आ िकछु र<strong>ह</strong>ैत अिछ उदा। ऊपरमे ठाढ़ रेखा खेंचल जाइत अिछ, एि<strong>ह</strong>मे। ६. अनुदाक्तानुरक्तविरत-जाि<strong>ह</strong>मे उदा, विरत िकंवा दुनू बादमे <strong>ह</strong>ोइछ, ई तीन कारक <strong>ह</strong>ोइछ। ७. चय-विरतक बादक अनुदा र<strong>ह</strong>लासँ अना<strong>ह</strong>त नादचयक,तानक उपि <strong>ह</strong>ोइत अिछ।१. पूविचर्कमे मसँ अिग्न, इ आ सोम पयमानकेँ संबोिधत गीत अिछ।तदुपरात आरयक काड आ म<strong>ह</strong>ानाी आिचर्कअिछ।आग्नेय, ऐ आ पायमान पवर्केँ ामगेयण आ पूविचर्कक शेष भागकेँ आरयकगण से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल जाइछ। सिमिलत रूपेँ एककृितगण क<strong>ह</strong>ैत छी। २.उरािचर्क: <strong>िव</strong>कृित आ उरगण से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ैत छी। ामगेयगण आ आरयकगणसँ मं चुिन कय मशःउ<strong>ह</strong>गण आ ऊगण क<strong>ह</strong>बैछ- तदतर येक गण दशरा, संवसर, एक<strong>ह</strong>, अि<strong>ह</strong>न, ायित आ क्षु पवर्मे बाँटल जाइछ। पूविचर्कमंक लयकेँ मरण क’ उरािचर्क केर िक, िक, आ चतुक आिद (२,३, आ ४ मंक समू<strong>ह</strong>) मे एि<strong>ह</strong> लय सभक योग<strong>ह</strong>ोइछ। अिधकांश िक आिद थम मं पूविचर्क <strong>ह</strong>ोइत अिछ, जकर लय पर पूरा सूक्त (िक आिद) गाओल जाइछ।उरािचर्क उ<strong>ह</strong>ागण आ उगण येक लयकेँ तीन बेर तीन कारेँ पढ़ैछ। वैिदक कमर्काडमे ताव, तोतर ारा, उगीतउदगातर ारा, ितघार ित<strong>ह</strong>ातर ारा, उपव पुनः उदगातृ ारा आ िनधान तीनू ारा िमिल कय गाओल जाइछ। तावक पि<strong>ह</strong>नेि<strong>ह</strong>ंकार (ि<strong>ह</strong>ं,<strong>ह</strong>ुं,<strong>ह</strong>ं) तीनू ारा आ ॐ उदगातृ ारा उदगीतक पि<strong>ह</strong>ने गाओल जाइछ। ई पाँच भिक् भेल।20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ाथक मुा- <strong>ह</strong>ाथक मुा १.१.औँठा(थम आँगुर)-एक यव दूरी पर २.२. औँठा थम आँगुरकेँ छुबैत ३.३. औँठा बीच आँगुरकेँ छुबैत४.४. औँठा चािरम आँगुरकेँ छुबैत ५.५. औँठा पाँचम आँगुरकेँ छुबैत ६.११. छठम ु औँठा थम आँगुरसँ दू यव दूरी पर ७.६.सातम अितर सामवेद ८.७. अिभगीत ऋग्वेदामगेयगान- ाम आ सावर्जिनक थल पर गाओल जाइत छल। आरयक गेयगान- वन आ प<strong>िव</strong> थानमे गाओल जाइत छल।ऊ<strong>ह</strong>गान- सोमयाग एवं <strong>िव</strong>शेष धािमर्क अवसर पर। पूविचर्कसँ संबंिधत ामगेयगान एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>िधसँ। ऊगान आिक र<strong>ह</strong>यगान- वन आप<strong>िव</strong> थान पर गाओल जाइत अिछ। पूविचर्कक आरयक गानसँ संबंध। नारदीय िशक्षामे सामगानक संबंधमे िनदश:- १.वर-७ाम-३ मूछर्ना-२१ तान-४९सात टा वर सा,रे,ग,म,प,ध,िन, आ तीन टा ाम-मय,मद,तीवर्। ७*३=२१ मूछर्ना। सात वरक परपर िमण ७*७=४९ तान।ऋगवेदक येक मं गौतमक २ सामगान (पकर्क) आ कायपक १ सामगान (पकर्क) कारण तीन मंक बराबर भऽ जाइत अिछ।मैकडॉवेल इािग्न, िमावरुणौ, इा<strong>िव</strong>णु, अिग्नषोमौ एि<strong>ह</strong> सभकेँ युगल<strong>दे</strong>वता मानलि<strong>ह</strong> अिछ। मुदा युगल<strong>दे</strong>व अिछ –<strong>िव</strong>शेषण-<strong>िव</strong>पयर्य।वेदपाठ-१. संि<strong>ह</strong>ता पाठ अिछ शु रूपमे पाठ।अ॒िग्नमी॑ळे पुरोि<strong>ह</strong>॑त य॒घ्यय॑<strong>दे</strong>॒व<strong>िव</strong>ज॑म।<strong>ह</strong>ोतार॑र॒ धातमम्।२. पद पाठ- एि<strong>ह</strong>मे येक पदकें पृथक कए पढ़ल जाइत अिछ।३. मपाठ- एतय एकक बाद दोसर, फेर दोसर तखन तेसर, फेर तेसर तखन चतुथर्। एना कए पाठ कएल जाइत अिछ।४. जटापाठ- एि<strong>ह</strong>मे योँ तीन टा पद क, ख, आ ग अिछ तखन पढ़बाक म एि<strong>ह</strong> रूपमे <strong>ह</strong>ोएत। कख, खक, कख, खग, गख,खग। ५. घनपाठ-एि<strong>ह</strong> मे ऊपरका उदा<strong>ह</strong>रणक अनुसार िन रूप <strong>ह</strong>ोयत- कख,खक,कखग,गखक,कखग। ६. माला, ७. िशखा, ८.रेखा, ९. वज, १०. दड, ११. रथ। अंितम आठकेँ अ<strong>िव</strong>कृित क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।साम <strong>िव</strong>कार से<strong>ह</strong>ो ६ टा अिछ, जे गानकेँ यानमे रखैत घटाओल, बढ़ाओल जा सकैत अिछ। १. <strong>िव</strong>कार-अग्नेकेँ ओग्नाय। २.<strong>िव</strong>लेषण- शद/पदकेँ तोड़नाइ ३. <strong>िव</strong>कषर्ण-वरकेँ िखंचनाई/अिधक मााक बड़ाबर बजेनाइ। ४. अयास- बेर-बेर बजनाइ।५.<strong>िव</strong>राम- शदकेँ तोिड़ कय पदक मयमे ‘यित’। ६. तोभ-आलाप योग्य पदकेँ जोिड़ लेब। कौथुमीय शाखा ‘<strong>ह</strong>ाउ’ ‘राइ’ जोड़ैतछिथ। राणानीय शाखा ‘<strong>ह</strong>ावु’, ‘रािय’ जोड़ैत छिथ।मािक छदक योग वेदमे नि<strong>ह</strong> अिछ वरन् वणर्वृक योग अिछ आ गणना पाद वा चरणक अनुसार <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। मुख्य छदगायी, एकर योग वेदमे सभसँ बेशी अिछ। तकर बाद िुप आ जगतीक योग अिछ।१. गायी- ८-८ केर तीन पाद। दोसर पादक बाद <strong>िव</strong>राम। वा एक पदमे छ<strong>ह</strong> टा अक्षर।२. िुप- ११-११ केर ४ पाद।21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३. जगती- १२-१२ केर ४ पाद।४. उिणक- ८-८ केर दू तकर बाद १२ वणर्-संख्याक पाद।५. अनुुप- ८-८ केर चािर पाद। एकर योग वेदक अपेक्षा संकृत साि<strong>ह</strong>यमे बेशी अिछ।६. बृ<strong>ह</strong>ती- ८-८ केर दू आ तकरा बाद १२ आ ८ मााक दू पाद।७. पंिक्- ८-८ केर पाँच। थम दू पदक बाद <strong>िव</strong>राम अबैछ।यिद अक्षर पूरा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ, तँ एक वा दू अक्षर िन कारेँ घटा-बढ़ा लेल जाइत अिछ।(अ) वरेयम् केँ वरेिणयम् वः केँ सुवः।(आ) गुण आ वृि सिधकेँ अलग कए लेल जाइत अिछ।ए= अ + इओ= अ + उऐ= अ/आ + एऔ= अ/आ + ओअ<strong>ह</strong>ू कारेँ नि<strong>ह</strong> पुरलापर अय <strong>िव</strong>राडािद नामसँ एकर नामकरण <strong>ह</strong>ोइत अिछ।यथा- गायी (२४)- <strong>िव</strong>राट् (२२), िनचृत् (२३), शुा (२४), भुिरक् (२५), वराट्(२६)।ॐ भूभुर्ववः । तत् स<strong>िव</strong>तुवर्रेयं। भग <strong>दे</strong>वय धीमि<strong>ह</strong> । िधयो यो नः चोदयात् ।वैिदक ऋिष वयंकेँ आ <strong>दे</strong>वताकेँ से<strong>ह</strong>ो क<strong>िव</strong> क<strong>ह</strong>ैत छिथ। सपूणर् वैिदक साि<strong>ह</strong>य एि<strong>ह</strong> क<strong>िव</strong> चेतनाक वाङ्मय मूिर् अिछ। ओतएआयाम चेतना, अिधदैववमे उीणर् भेल अिछ, एवम् ओकरा आिधभौितक भाषामे रूप <strong>दे</strong>ल गेल अिछ।वैिदक (छदस् ) आ लौिकक संकृत (भाषा) क याकरण :वैिदक आ लौिकक दुनू संकृतमे संज्ञा, सवर्नाम आ <strong>िव</strong>शेषणक पुिलंग, ीिलंग आ नपुंसक िलंग, तीन वचन- एक, दू आ ब<strong>ह</strong>ुवचनर<strong>ह</strong>ल, पुिलंग, ीिलंग आ नपुंसक िलंग िलंगक ोतक नि<strong>ह</strong> अिछ, दारा- पुिलंग, कल- नपुंसक िलंग आ भाय- ीिलंग; मुदातीनू पीक पययवाची अिछ। ति<strong>ह</strong>ना ईरः (पुिलंग), (नपुंसक िलंग) आ िचितः (ी िलंग) <strong>ह</strong>ोइत अिछ। संज्ञा, सवर्नाम आ<strong>िव</strong>शेषणक आठटा कारक (<strong>िव</strong>भिक्त) से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। दस गणक धातुक रूप परमैपदी (फल दोसराकेँ), आमनेपदी (फलअपनाकेँ) आ उभयपदी ई तीन तर<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कतृर्, कमर् आ भव ई तीन वाच्य आ बार<strong>ह</strong> लकार (लट्, िलट्, लङ्, लुङ्,22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लुट्, लृट्, लोट्, <strong>िव</strong>िधिलंङ्, आशिलंङ्, लृङ्, लेट् आ लेङ् ) <strong>ह</strong>ोइत अिछ। लेट् आ लेङ् लकार लौिकक संकृत (भाषा) मे नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोइत अिछ।संकृतमे तीनटा पुरुष- थम (आन भाषाक अय पुरुष) , मयम आ उम <strong>ह</strong>ोइत अिछ।उेय आ <strong>िव</strong>धेय; कत आ िया; <strong>िव</strong>शेयआ <strong>िव</strong>शेषण आ संज्ञा आ सवर्नामक परपर गुण-समानता र<strong>ह</strong>ैत छै।वैिदक संकृतमे गीतामक आ बलामक वराघात र<strong>ह</strong>ए मुदा लौिकक संकृतमे खाली बलामक वराघात रि<strong>ह</strong> गेल। वैिदकउच्चारण उदा, अनुदा आ विरत (संगीतशाक आरो<strong>ह</strong>, अवरो<strong>ह</strong> आ सम सँ तुलना य) लौिकक उच्चारणमे खतम भऽगेल।वैिदक छदमे एक चरण, जकरा पाद क<strong>ह</strong>ैत िछऐ ओि<strong>ह</strong> पादमे वणर्क गनती <strong>ह</strong>ोइत अिछ। छदमे गित (लय) आ यित (<strong>िव</strong>राम) से<strong>ह</strong>ो<strong>ह</strong>ोइत अिछ। व वर लघु <strong>ह</strong>ोइत अिछ, वक बाद संयुक्त वणर् अएलासँ लघु वर गुरु वर भऽ जाइत अिछ।उपसगर्: लौिकक संकृतमे उपसगर् ियासँ पि<strong>ह</strong>ने अबैत अिछ मुदा वैिदक संकृतमे पि<strong>ह</strong>ने, बादमे, अलगसँ आ कत<strong>ह</strong>ु अतरालकबाद से<strong>ह</strong>ो अबैत अिछ। संगि<strong>ह</strong> वैिदक संकृतमे जे एक बेर उपसगर् ियाक संग आिब गेल तँ तकरा बाद ओि<strong>ह</strong> मंमे माउपसगर्क योग <strong>ह</strong>ोएत आ वै<strong>ह</strong> उपसगर्युक्त ियाक ोतक <strong>ह</strong>ोएत।समास: वैिदक संकृतमे समासमे से<strong>ह</strong>ो कखनो काल िभता छै, जेना अक बाद कोनो शद <strong>ह</strong>ोइ तँ ओ अा भऽ जाइ छै-अापदी। िपतृ आ मातृक समास भेलापर दुनूमे आ लगै छै आ गुण <strong>ह</strong>ोइ छै- िपतरामातरा।लेट लकार: लौिकक संकृतमे लेट लकारक योग नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा वैिदक संकृतमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना भवाित, पताितलौिककमे मा भवित, पतितसँ िनदृ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक आ लौिकक संकृत कोनो दू भाषा नि<strong>ह</strong> अिछ वरन् लौिकक संकृत, वैिदक संकृितक सरल रूप अिछ। वैिदक संकृतमेलौिकक संकृतसँ सभ िकछु बेशी अिछ (अपवाद- लुट् आ लृट् लकारक वैिदक संकृतमे कम उपयोग।)संि<strong>ह</strong>ता, ाण ंथ, आरयक आ उपिनषदक भाषा वैिदक संकृत क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ तकर बादक संकृत लौिकक संकृतक<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।दुनू संकृतमे धातु, शद आ अथर् ायः एे अिछ।दुनूमे तीन िलंग, तीन वचन आ तीन पुरुष <strong>ह</strong>ोइत अिछ।दुनूमे सभ शद ायः धातु अिछ; रूढ़ शद बड कम अिछ।समास दुनूमे अिछ, <strong>ह</strong>ँ लौिकक संकृतमे एकर बेशी योग <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ।छद से<strong>ह</strong>ो दुनूमे मोटा-मोटी एे रङक भेटत।धातुक गण मय <strong>िव</strong>भाजन से<strong>ह</strong>ो दुनूमे एे रङ भेटत।िणच्, सन् यय दुनूमे एे रङ भेटत।23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पदक िनमण दुनूमे एे तरीकासँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।सुप्-ितङ-कृत्-तित दुनूमे एे रङ भेटत।दुनूमे शदक म आगाँ पाछाँ भेने अथर्क पिरवतर्न नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। दुनूमे सिध, कारक आ <strong>िव</strong>भिक्त <strong>ह</strong>ोइत अिछ।मुदा:-लौिकक संकृतमे उपमानीय आ िजामूलीय विनक योग नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ तकर थानमे <strong>िव</strong>सगर्सँ काज चलैत अिछ।वैिदक संकृतमे ळ, ळ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिकक संकृतमे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतमे दू वर मय “ड” ळ भऽ जाइत अिछ आ “ढ” ळ<strong>ह</strong> भऽ जाइत अिछ। लौिकक संकृतमे से नि<strong>ह</strong> अिछ।ग्वाङ (व आ दीघर्) लौिकक संकृतमे नि<strong>ह</strong> अिछ। यजुवदमे <strong>ह</strong>, श, ष, स, र एि<strong>ह</strong> सभसँ पूवर् अनुवार ग्वाङ भऽ जाइत अिछ।उदा, अनुदा आ विरतक उच्चारण लौिकक संकृतमे प रूपसँ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतमे लेट् लकारक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ, लौिकक संकृतमे नि<strong>ह</strong>।वैिदक संकृतमे उपसगर् धातुसँ पृथक् मुदा लौिकक संकृतमे संगमे योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतमे कृत् ययक तुमुन् से, सेन्, असे, अयै इयािद १५ टा ययक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिकक संकृतमेखाली “तुम्” ययक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतक सिध िनअम िशिथल <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिकक संकृतक दृढ़ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक कतेको शदक अथर् लौिकक संकृतमे बदिल गेल अिछ। जेना असुर वैिदक संकृतमे शिक्तवानकेँ क<strong>ह</strong>ल जाइत छल मुदालौिकक संकृतमे राक्षसकेँ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।धातुरूप से<strong>ह</strong>ो वैिदक संकृतमे िभ अिछ, अितम वर दीघर् से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना च- चा: <strong>िव</strong>क अभाव <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना“ददाित”क थानमे “दाित”; कखनो काल परमैपिदक थानमे आेपद आ आमनेपिदक थानमे परमैपद धातुक योग <strong>ह</strong>ोइतअिछ; शप् थानपर कखनो काल दोसर गणक <strong>िव</strong>करणक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतमे शद रूप, धातु रूप, ययक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता बेशी अिछ।वैिदक संकृतक काल-पुरुष-वचन-िलंगक ऐिच्छक पिरवतर्न लौिकक संकृतमे मोटामोटी खतम भऽ गेल अिछ।वैिदक संकृतक अच्, अम्, िजव्, िपव् आिद धातु लौिकक संकृतमेयोग नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतमे तर-तम यय संज्ञा शद सन आ लौिकक संकृतमे <strong>िव</strong>शेषण सन युक्त <strong>ह</strong>ोइत अिछ।24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छदक ि<strong>ह</strong>साबसँ वैिदक संकृतमे वर्-सुवर् आ दशर्त, दरशत िलिख लेल जाइत अिछ। मुदा लौिकक संकृतमे से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइतअिछ।वैिदक संकृतमे “आन्” पदक अतमे र<strong>ह</strong>लापर आ तकर बाद अ, इ, उ वर अएलापर न् लुत भऽ जाइत अिछ आ आकारकबाद अनुवार भऽ जाइत अिछ। जेना म<strong>ह</strong>ान् इः= म<strong>ह</strong>ा इः। लौिकक संकृतमे से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृत:-धातुरूप:-लट् लकार मयमपुरुष ब<strong>ह</strong>ुवचन परमैपिद धातु थ, त, थन, तन ई चारू यय लगैत अिछ। जेना वद्- वदथ, वदथन, वदत,वदतन।लट् लकार उमपुरुष-ब<strong>ह</strong>ुवचन परमैपिद धातु मस् (मः), मिस ई दूटा यय योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना नाशयामः- नाशयामिस।इमः –इमिस। मः- मिस।लोट् लकारक मयमपुरुष एकवचन परमैपिद धातुमे ि<strong>ह</strong>, िध ई दूटा यय <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना ुणुि<strong>ह</strong>, ुणुिध।लोट् लकार मयमपुरुष ब<strong>ह</strong>ुवचन आमनेपद धातुमे वम् आ वात् ई दूटा यय <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना वारयवम्, वारयवात्।(छदिस लुङ् लङ् िलटः):- वैिदक संकृतमे लुङ्, लङ् आ िलट् लकारक योग लोट्, लट् लकारक अथर्मे योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जेना आगमत् (वैिदक लुङ्)= आगच्छतु (लोट)। अवृणीत (वैिदक लङ्)= वृणीते (लट्)। ममार (वैिदक िलट्)= ियते (लट्)।वैिदक संकृत:-शदरूप:-[संकृत (सं= स्+म- ई ठीक अिछ; एकर उच्चारण सं= स्+न गलत अिछ।)]वैिदक संकृतमे शदरूपक िभता लौिककसँ बेशी <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना अकारात पुिलंग <strong>दे</strong>वः थमा-<strong>िव</strong>तीया-सबोधन-<strong>िव</strong>चनवैिदकमे <strong>दे</strong>वा, <strong>दे</strong>वौ दुनू <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिककमे मा <strong>दे</strong>वौ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। थमा-सबोधन-ब<strong>ह</strong>ुवचन वैिदकमे <strong>दे</strong>वासः, <strong>दे</strong>वाः मुदालौिककमे मा <strong>दे</strong>वाः <strong>ह</strong>ोइत अिछ। तृतीया-एकवचन वैिदकमे <strong>दे</strong>वा, <strong>दे</strong>वेन दुनू <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिककमे मा <strong>दे</strong>वेन <strong>ह</strong>ोइत अिछ।तृतीया-ब<strong>ह</strong>ुवचन वैिदकमे <strong>दे</strong>वेिभः, <strong>दे</strong>वैः मुदा लौिककमे <strong>दे</strong>वैः <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ति<strong>ह</strong>ना वैिदक संकृतमे ऋकारात शदक रूप पुिलंग-ीिलंगमे लौिकक संकृत जेकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ, खाली थमा-ितीया-सबोधन-<strong>िव</strong>चनमे दू रूप <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना दातृ- दातारा, दातारौ। िपतृ- िपतरा, िपतरौ। मातृ- मातरा, मातरौ।अमद्:- थमा-<strong>िव</strong>चन वैिदक- वाम्, आवम्; लौिकक आवाम्। चतुथ-एकवच वैिदक- म, मम्; लौिकक- मम्। पचमी-<strong>िव</strong>चनवैिदक आवत्, आवायाम्; लौिकक- आवायाम्। सतमी-ब<strong>ह</strong>ुवचन वैिदक-अमे, अमासु; लौिकक- अमासु।छद:-िपल मुिनक छद शाक आठमे सँ पि<strong>ह</strong>ल चािरम अयायक सातम सू धिर वैिदक छदक आ तकरा बाद लौिकक छदक वणर्नअिछ।25


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वैिदक छदमे अक्षरक गणना <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ओतए लघु आ गुरुक <strong>िव</strong>चार नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ऋगवेदमे सभसँ बेशी िुप्, फेरगायी आ तखन जगती छदक योग भेल अिछ।िुप्- ४४ अक्षर- ११ अक्षरक ४ पाद;गायी- २४ अक्षरक (ई २,३,४,५ पदक <strong>ह</strong>ोइत अिछ), सभसँ बेशी लोकिय ८ अक्षरक तीन पादक गायी जाि<strong>ह</strong>मे दोसर पादकबाद <strong>िव</strong>राम <strong>ह</strong>ोइत अिछ। २३ अक्षरक गायी िनचृद् गायी, २२ अक्षरक गायी <strong>िव</strong>राड् गायी, २५ अक्षरक गायी भुिरग् गायी,२६ अक्षरक गायी वराड् गायी क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ। सभ पादमे एक अक्षर कम भेलासँ “पादिनचृद् गायी” क<strong>ह</strong>ल जाइतअिछ।जगती- ४८ अक्षर- १२ अक्षरक चािर पाद।पाठ:-वैिदक संकृतकेँ मरण रखबाक कएकटा <strong>िव</strong>िध अिछ।संि<strong>ह</strong>ता पाठ- मूलमं सिध सि<strong>ह</strong>त सवर पढ़ल जाइत अिछ।पदपाठ- मक पदक पृथक पाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।मपाठ- मसँ दू पदक पाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जटापाठ- अनुलोम १-२, <strong>िव</strong>लोम २-१, अनुलोम १-२िशखापाठ- जटापाठमे पिरवितर्त उरपदक योगसँ िशखापाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।घनपाठ- िशखामुक्त <strong>िव</strong>पयर्क पदक पुनः पाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संकृतमे यज्ञ आ अयािमक <strong>िव</strong>षयक चचर् <strong>ह</strong>ोइत अिछ। लौिकक संकृतमे इ<strong>ह</strong>लौिकक <strong>िव</strong>षयवतु से<strong>ह</strong>ो अबैत अिछ।२.ाकृतसंकृतसँ पि<strong>ह</strong>ने ाकृत र<strong>ह</strong>ए वा बादमे ई <strong>िव</strong>वादक <strong>िव</strong>षय भऽ सकैत अिछ कारण ऋगवेदक िशिथर, दूलभ, इदर आिद शदजनभाषाक साि<strong>ह</strong>यीकरणक माण अिछ। ओना एकर ारिभक योग अशोकक अिभलेखसँ तेर<strong>ह</strong>म शतादी ई. धिर भेिट जाएत मुदापािरभािषक रूपमे जाि<strong>ह</strong> ाकृतक एतए चच भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ओ पि<strong>ह</strong>ल ई.सँ छठम ई. धिर साि<strong>ह</strong>यक भाषा दू अथ र<strong>ह</strong>ल। पि<strong>ह</strong>लसंकृत साि<strong>ह</strong>यक नाटकमे जन सामाय आ ी पा लेल शौरसेनी, म<strong>ह</strong>ाराी आ मागधीक (वररुिच चािरम ाकृतमे पैशाचीक नामजोड़ै छिथ) योग से<strong>ह</strong>ो भेल (कािलदासक अिभज्ञान शाकुतलम्, माल<strong>िव</strong>कािग्निमम्, शूकक मृच्छकिटकम्, ी<strong>ह</strong>षर्क रावली,भवभूितक उररामचिरत, <strong>िव</strong>शाखादक मुाराक्षस) आ दोसर जे फेर एि<strong>ह</strong> ाकृत सभमे साि<strong>ह</strong>यक िनमण वतं रूपेँ <strong>ह</strong>ोमए26


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लागल। फेर एि<strong>ह</strong> ाकृत भाषाकेँ से<strong>ह</strong>ो याकरणमे बा<strong>ह</strong>ल गेल आ तखन ई भाषा अलंकृत <strong>ह</strong>ोमए लागल आ अपंश आ अव<strong>ह</strong>कयोग लोक करए लगला<strong>ह</strong>, ओना अपंश ाकृतक संग योग <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए तकर माण से<strong>ह</strong>ो उपलध अिछ।अशोकक अिभलेखमे शा<strong>ह</strong>बाजगढ़ी आ मानसेराक अिभलेख उर-पिच्छम, कलसी, मय, धौली, जौगड़ पूवर् आ िगरनार दिक्षणपिच्छमक जनभाषाक क्षेीय कारक दशर्न करबैत अिछ। राजशेखर ाकृतकेँ िम आ संकृतकेँ कठोर क<strong>ह</strong>ै छिथ (<strong>िव</strong>ापितपछाित क<strong>ह</strong>ै छिथ <strong>दे</strong>िसल बयना सभ जन िमा)।ाचीन ाकृत पालीकेँ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ जाि<strong>ह</strong>मे अशोकक अिभलेख, म<strong>ह</strong>वंश आ जातक िलखल गेल। मय ाकृतमे साि<strong>ह</strong>ियकाकृत अबैत अिछ। बादक ाकृतमे अपंश आ अव<strong>ह</strong> अबैत अिछ।मोटा-मोटी ग लेल शौरसेनी, प लेल म<strong>ह</strong>ाराी आ धािमर्क साि<strong>ह</strong>य लेल मागधी-अधर्मागधीक योग भेल। नाटकमे ी-<strong>िव</strong>दूषकबजैत र<strong>ह</strong>िथ शौरसेनीमे मुदा प क<strong>ह</strong>िथ म<strong>ह</strong>ाराीमे, नाटकक तथाकिथत िन ेणीक लोक मागधी बजैत छला<strong>ह</strong>।ाकृतमे सुप् ितङ् धातुक संग िमझर भऽ जाइत अिछ।ाकृतमे धातुरूप १-२ कारक (वािदगण जेकाँ) आ शदरूप ३-४ (अकारात जेकाँ) कारक रि<strong>ह</strong> गेल, माने दुनू रूप कम भऽगेल। मुदा एि<strong>ह</strong>सँ अथर्मे अपता आएल जकर िनवारण कारकक चे<strong>ह</strong> कएलक।चतुथ, <strong>िव</strong>चन, लङ् िलट् लुङ् आेपद आिदक अभाव भऽ गेल थमा आ ितीयाक ब<strong>ह</strong>ुवचन एक भऽ गेल। विन पिरवतर्न भेल।ऋ, ऐ, औ, य, श, ष आ <strong>िव</strong>सगर्क अभाव भेल (अपवाद मागधीमे य आ श अिछ मुदा स नि<strong>ह</strong>)।अतमे आएल यंजन लुत भेल (व वरक बाद दू आ दीघर् वरक बाद एकसँ बेशी यंजन नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ।)(शेष अिगला अंकमे)जगदीश साद मंडल 1947-27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मधुबनी। एम.ए.।कथाकार (गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटककार(िमिथलाक बेटी-नाटक),उपयासकार(मौलाइल गाछक फूल, जीवन संघषर्, जीवन मरण, उथान-पतन, िजनगीक जीत- उपयास)। माक्सर्वादक ग<strong>ह</strong>नअययन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कयुिनट आदोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भेने मो<strong>ह</strong>भंग। ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामकलोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वणर्न आ नव दृिकोण दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।कथाठक<strong>ह</strong>रबाभोर<strong>ह</strong>रबेमे दादीक नीन उचिट गेलिन । लाख कोिश श केलिन मुदा दो<strong>ह</strong>रा कऽ नीन नि<strong>ह</strong> घुरलिन । ओना भोरूका समए बस ते जकॉंमधुआइल र<strong>ह</strong>ैत मुदा, ओ<strong>ह</strong>ो िक सब<strong>ह</strong>क लेल एे रंग थोड़े र<strong>ह</strong>ैए। िद न-राित काजक पाछु नचिन <strong>ह</strong>ारकेँ थोड़े बस त आ ी मक भेदबुिझ पड़ैत। दादीक मनमे एलिन जे अखने लिल तक ऐठाम जा कऽ कि<strong>ह</strong> ऐ जे अखुनके माने िभ नसुरके उखड़ा<strong>ह</strong>ामे िच मनीपरसँपजेबा आ बेरूका उखड़ा<strong>ह</strong>ामे बजारसँ ए वे टस आिन िद <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। भोरूका अ <strong>ह</strong>ारक दुआरे रित गर बुिझ पड़लिन । मनमे एलिन जे जँक<strong>ह</strong>ॴ िब छानपर जाय आ िन आिब जाए त<strong>ह</strong>न तँ प<strong>ह</strong>पिट <strong>ह</strong>एत। मुदा एी राित केँ जेबो कतऽ करब? गुन-धुन करैत सोचलिन जेसे नइ तँ घरसँ ओछाइन िन कािल अंगनेमे िब छा कऽ पड़ब नि<strong>ह</strong> , बैिस कऽ काजक गर लगाएब। सए<strong>ह</strong> केलिन । काजपर नजिरदइते पजेबापर मन गेलिन । एक न बर रॉंट ईंटा तँ तते म<strong>ह</strong>ग अिछ जे कीनब थोड़े पाड़ लागत। मन म <strong>ह</strong>ुआ गेलिन । जि<strong>ह</strong> ना दू-बी, तीन-बीपर प<strong>ह</strong>ुँचते याी अपन अिग ला बाट ि<strong>ह</strong> याबए लगैत अिछ ति<strong>ह</strong> ना दािद यो ि<strong>ह</strong> याबए लगली<strong>ह</strong>। कते िद न जीबे करब जेएक न बर ईंटाक जरूरत अिछ । लऽ दऽ कऽ बीस-पच् चीस बखर् आरो जीिब तइले तँ तीिन यो न बर ईंटा नीके <strong>ह</strong>एत। फेिर मनमेएलिन जे िक यो िक अपने टा लए घर बनबैए आिक बालो-बच् चाले बनबैए। मन ठमिक गेलिन । िक छु फुड़बे ने करिन । फेिर मनमेउठलिन जे लोक कॉंच-ईंटाक घर कोना बनबैए। ओ<strong>ह</strong>ो तँ तीस-चालीस बखर् चिल ये जाइ छै। ओइसँ नीक ने तीन न बर। कमसँकम पकलो तँ र<strong>ह</strong>ैए। जतबे नुआ र<strong>ह</strong>ए ततबे टॉंग पसारी। तीिन यो न बर तँ ईंटे छी कीने? <strong>ह</strong>ँ, <strong>ह</strong>ँ, तीिन ये न बर ईंटा लेब। मनआगू बिढ़ चदरापर माने ए वे टसपर गेलिन । चदरापर नजिर पिड़ ते मन झुझुआ गेलिन । िस मटीक ते<strong>ह</strong>न चदरा बनए लगल अिछ जेसालो भिर चलत िक नि<strong>ह</strong> ? जँ क<strong>ह</strong>ॴ गोलगर पाथर खसल तँ चूरम-चूर भऽ जाएत। पि<strong>ह</strong> ने के<strong>ह</strong>ेन बिढ़ या टीनक चदरा अबै छलै जेएक बेिर घरपर दए िद औ के िद न ओि<strong>ह</strong> ना र<strong>ह</strong>त। मुदा ओ<strong>ह</strong>ो बैशाख-जेठक रौदमे र<strong>ह</strong>ै-बला नइ <strong>ह</strong>ोइए। ओना जँ गतगर कऽ खर<strong>ह</strong>ीछाड़क उपरमे दऽ िद यौ तँ कोठे जकॉं भऽ जाइए। मुदा ते<strong>ह</strong>ेन-ते<strong>ह</strong>ेन ठक<strong>ह</strong>रबा बिन यॉं सभ भऽ गेल अिछ जे लेबालकेँ जे <strong>ह</strong>ोउअपन धिड़ ित जोड़ी भरै। खएर जे <strong>ह</strong>ोउ, जे सब<strong>ह</strong>क गित से <strong>ह</strong>मरो <strong>ह</strong>एत। तइले कते मगज चटाएब।पौ<strong>ह</strong>ु फिट ते सूयर्क लाली <strong>दे</strong>िख दादी ओछाइन समेिट घरमे रिख लिल तक ऐठाम िब दा भेली<strong>ह</strong>। मन पड़लिन , आठमे िद न अदरानक्ष चढ़त। आठे िद नक पेसतर घर बनबैक अिछ । जँ से नइ भेिल तँ िग लेबापर जोड़ल <strong>दे</strong>वाल ढ<strong>ह</strong>त-ढनमनाएत िक की <strong>ह</strong>एत?से<strong>ह</strong>ो ने कि<strong>ह</strong> । जे घर अखन अिछ ओ<strong>ह</strong>ो उजिड़ ये जाएत। तइ बीच जँ बरखा झ<strong>ह</strong>ड़ल तँ जानो बँचब किठ न भऽ जाएत।लिल तकेँ दरब जा नि<strong>ह</strong> । भनसे घरमे सुतबो करैत। ठोकले दादी आंगन प<strong>ह</strong>ुँच ओलती लगसँ क<strong>ह</strong>लिख न- “गोसाइ उगैपरभेलिख न आ तॲ सुतले छ<strong>ह</strong>? ” दादीक अवाज सुिन लिल तक प नी सुपती उिठ केबाड़क अधा पा खोिल चुपचाप बाड़ी िद स <strong>िव</strong> दाभेिल । ओसार टिप केबाड़क दुनू पा खोिल लिल तक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> डोलबैत दादी क<strong>ह</strong>लिख न- “लिल त, लिल त। उठ<strong>ह</strong>, कते सुतै छ<strong>ह</strong>? ”सुतले-सुतल अँािख मुननि<strong>ह</strong> लिल त बाजल- “की क<strong>ह</strong>ै छी? ”“अखैन धिर सुतले िक अए छ<strong>ह</strong>? ”28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओछाइनपर सँ उिठ दादीकेँ बैसबैत अपनो बैिस बाजल- “बड़ी राित मे पुिल सक गाड़ी खोइर-ब <strong>ह</strong>ामे लसैक गेलै। भिर गाड़ी पुिल सर<strong>ह</strong>ए। कतबो बाप-बाप केलक मुदा, गाड़ी नइ िन कललै। जना जािन कऽ अनठा <strong>दे</strong>लकै। ”िब नु दॉंतक चौड़गर मुँ<strong>ह</strong>, गालक मसु<strong>ह</strong>िर पर दूटा इंच-इंच भिर क पाकल केश, सोन सन उ जर धप-धप केश, गरदिन क चमड़ाघोकचल दादीक। ठ<strong>ह</strong>ाका मािर बजली<strong>ह</strong>- “तोरा सन-सन आदमी से िक बेसी बुा ओकरा सबकेँ <strong>ह</strong>ोइ छै। गांजा पीिब -पीिब छातीफॲक कऽ नेने र<strong>ह</strong>ैए। ”मुँ<strong>ह</strong> चटपटबैत लिल त- “बड़ मोटगर-सोटगर सभ र<strong>ह</strong>ए? ”“धु: बत<strong>ह</strong>ा क<strong>ह</strong>ॴ कऽ एतबो नइ बुझै छ<strong>ह</strong>क जे तखैन थालमे से जीप िक अए ने उखड़लै। ”मुँ<strong>ह</strong> डेढ़बड़ा कऽ लिल त बाजल- “उ सभ <strong>ह</strong>ािक म र<strong>ह</strong>ै िक ने। ”“अच् छा, ई सब छोड़<strong>ह</strong>। पाइ कते <strong>दे</strong>लक<strong>ह</strong>?”“पि<strong>ह</strong> ने वए<strong>ह</strong> पुछलकै जे कते िद अ? ओना <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ सभ सात-आठ गोरे र<strong>ह</strong>ी मुदा, <strong>ह</strong>मरा छोिड़ सबकेँ <strong>ह</strong>ोइ जे क<strong>ह</strong>ुना जान छोड़ए।सबकेँ सुक-पाक करैत <strong>दे</strong>िख ऐ। एक गोरे बािज <strong>दे</strong>लकै जे <strong>ह</strong>ुजूर सरकािर ये पाइ िछ यै िक ने? एतबे सुनैत मातर तड़ंिग कऽ एकगोटे बाजल ‘रौ बि<strong>ह</strong>ं, तुम प<strong>ह</strong>चानता न<strong>ह</strong>ॴ <strong>ह</strong>ै। ’ कि<strong>ह</strong> पाइ आगूमे फेिक <strong>िव</strong> दा भऽ गेल। ”“ सुआइत तोरा ओंघी दबने छ<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ काजे एलॱ<strong>ह</strong>ेँ। अखन ते तू भकुआइल छ<strong>ह</strong>। मुँ<strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ धुअ<strong>ह</strong>। काजक गप छी तेँ कनेअसिथ र से <strong>िव</strong> चार करब। ओना अपनो मुँ<strong>ह</strong>-कानमे पािन नि<strong>ह</strong> ये नेने छी।”“ऍं<strong>ह</strong>, ते िक <strong>ह</strong>ेतइ दादी। एक िद न टुटल<strong>ह</strong>ो-फटला<strong>ह</strong>ा घरक चा<strong>ह</strong> पीिब कऽ <strong>दे</strong>िख औ। ”सुपतीकेँ कानमे फुसफुसा दादी चौमास िद िश <strong>िव</strong> दा भेली<strong>ह</strong>। जाबे दादी मुँ<strong>ह</strong>-कान धोए तैयार <strong>ह</strong>ोिथ ति<strong>ह</strong> सँ पि<strong>ह</strong> ने लिल त सुपतीकेँचा<strong>ह</strong> बनबैले कि<strong>ह</strong> ओसारक बीचला खूँटा लग पीढ़ी रिख दादीक बाट <strong>दे</strong>खए लगल। अिब ते दादी बजली<strong>ह</strong>- “कलक पािन बड़ सुरछ<strong>ह</strong>। ” कि<strong>ह</strong> खूँटामे ओंगिठ पीढ़ीपर बैिस गेली<strong>ह</strong>। सुपती चा<strong>ह</strong> नेने आगूमे रिख <strong>दे</strong>लकिन । चा<strong>ह</strong>क रंग <strong>दे</strong>िख दादीक मन खुशी भऽगेलिन । एक घॲट पीिब बजली<strong>ह</strong>- “ते<strong>ह</strong>ेन चा<strong>ह</strong> छ<strong>ह</strong> जे एे उपे जलखै बेिर तक र<strong>ह</strong>ब। ”लिल त- “आइ काज अनिठ या िद औ दादी। ”मु की दैत दादी- “िक अए, घरमे िस द<strong>ह</strong>ाक ओिर यान छेबे कर<strong>ह</strong>...। (मुदा लगले बात बदिल ) कोन ऐ<strong>ह</strong>न <strong>ह</strong>लतलबी काज आगूमेछ<strong>ह</strong> जे आइ मना<strong>ह</strong>ी करै छ<strong>ह</strong>? ”मुँ<strong>ह</strong> दािब सुपती बाजिल - “ि<strong>ह</strong> नका नै बुझल छिन जे आइ इलेसन (इलेक् शन) िछ ऐ। ”सुपतीक बात जना दादीक अँतरीमे छुिब <strong>दे</strong>लकिन । जि<strong>ह</strong> ना आम तोिड़ िन <strong>ह</strong>ार सरं-गोिल या गोला आमपर फेकैत ति<strong>ह</strong> ना दादी फेकबशुरू केलिन - “कोन फेिर मे पड़ए चा<strong>ह</strong>ै छ<strong>ह</strong>, अपन दुख धंधामे लागल र<strong>ह</strong><strong>ह</strong>। सभटा ठक<strong>ह</strong>रबा छी। एते िद न अपनो सए<strong>ह</strong> बुझैछलॱ, मुदा आब बुझै छी जे ठकाइत-ठकाइत िज निग ये ठका गेल। (मूड़ी िन च् चा कऽ) जि<strong>ह</strong> या समाज खादी साड़ी पि<strong>ह</strong> रा ‘माए जी’क<strong>ह</strong>लक ति<strong>ह</strong> या बुिझ पड़ल जे समाज की छी। वगसँ उपर। मुदा ते<strong>ह</strong>ेन-ते<strong>ह</strong>ेन ठक<strong>ह</strong>रबा सभ भऽ गेल अिछ जे बाजत ढेरी करतिक छु नि<strong>ह</strong> ।”29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लिल त- “अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ िक अए समाज खादी पि<strong>ह</strong> रौलिन दादी? ”लिल तक न सुिन दादी <strong>िव</strong> ि म त भऽ गेली<strong>ह</strong>। जि<strong>ह</strong> ना बोनमे जानबरक छोट-छोट बच् चा बौआ कऽ <strong>ह</strong>रा जाइत ति<strong>ह</strong> ना आजादीसमयक बोनमे दादी <strong>ह</strong>रा गेली। दादीकेँ <strong>िव</strong> ि म त <strong>दे</strong>िख लिल तकेँ बुिझ -पड़लै जे दादी फेिर कतौ औना गेली<strong>ह</strong>। तेँ दो<strong>ह</strong>रा कऽ नि<strong>ह</strong>पुिछ जबाबक तीक्षा ओि<strong>ह</strong> रूपे करए लगल जि<strong>ह</strong> रूपे माए बच् चाकेँ <strong>िव</strong> ालयसँ अबैक पित क्षा करैत र<strong>ह</strong>ैत छिथ । चौअि न या मु कीदैत दादी बजए लगली<strong>ह</strong>- “दुरागमन कए कऽ आइले र<strong>ह</strong>ी। बूढ़ा-बूढी माने सासु-ससुर जीिब ते र<strong>ह</strong>िथ । बेटा माि क गेलिन । ओइठीनक लोक सभ झंडा उठा खूब <strong>ह</strong>ूड़-बरेड़ा करैत र<strong>ह</strong>ए। अपन<strong>ह</strong>ुँ (पित) <strong>ह</strong>ुनके सभ संगे बौउर गेला<strong>ह</strong>। तीिन मास बीता कऽ गामएला<strong>ह</strong>। ”लिल त- “बाबा िब गड़बो केलिख न? ”दादी- (अपसोच करैत) “ ओ सभ वगर् गेला <strong>ह</strong>म नकर्मे छी। आिग नइ उठेबिन । <strong>ह</strong>ँ, ई भेलै जे बुढ़<strong>ह</strong>ो जोगारी र<strong>ह</strong>िथ न। तरे-तरसर<strong>ह</strong>ोिज सँ सभ भॉंज लगा लेने र<strong>ह</strong>िथ । जाबे गाम घुिर कऽ एला<strong>ह</strong> ताबे ते इ <strong>ह</strong>रो लोक झंडा उठा <strong>ह</strong>ड़िब रड़ो करए लगल र<strong>ह</strong>ए।आजादीक िक छुए िद नक पछाित गाममे मलेिर या आएल। चािर अासँ बेिस ये लोक मरल। अपनो घर<strong>ह</strong>ंज भऽ गेल। तीनू गोटे(सासु-ससुर आ पित ) मिर गेला<strong>ह</strong>। मा अपने आ छ<strong>ह</strong> मासक बच् चा बचलॱ। ओ<strong>ह</strong>ी बेटाकेँ पोिस -पािल जुआन बनाएब अपन <strong>दे</strong>शसेवाबुझिल यै। खादी साड़ी पि<strong>ह</strong> रैक यए<strong>ह</strong> कारण र<strong>ह</strong>ए।”मु की दैत सुपती पुछलकिन - “नेता सभ जकॉं भाषणो करिथ न? ”“बेसी ते नइ बाजल <strong>ह</strong>ुअए मुदा, मंचपर दुनू <strong>ह</strong>ाथ जोिड़ एे जरूर कि<strong>ह</strong> यै जे ‘<strong>ह</strong>े बाबा गामक रक् छा किर <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। ‘मुदा सभ झूठभऽ गेल। ने बाबा सुनलिन आ ने ककरो रक् छा भेलइ। ”सुपती- “खादीबला सभ भिर िद न झूठे बजैए? ”सुपतीक बातसँ दादीकेँ दुख नि<strong>ह</strong> भेलिन । मु की दैत क<strong>ह</strong>लिख न- “ओि<strong>ह</strong> ना कनी कऽ मन अिछ । शुरूक तीिन भोटमे ब<strong>ह</strong>रबैयानेता सभ संग कऽ कऽ गाम घुरलिथ । जते काल संगमे रि<strong>ह</strong> एिन तते काल गामेक गप-स प करिथ । गाममे ने नीक सड़क अिछआ ने बच् चा सभकेँ पढ़ैले कूल। ने पािन पीवैक समुिच त बेव था अिछ आ ने दवाइ-दारूक। गाड़ी-सवारीक नाओपर बैलगाड़ीअिछ । ए<strong>ह</strong>ेन सम या िस फर् अपने गाम टाक नि<strong>ह</strong> इलेक अिछ । सरकारक अपने बेव था लटपटाएल अिछ । <strong>ह</strong>िर ताि त क पूवर्धिर पेटक दुआरे आन-आन <strong>दे</strong>श से जनेर-ग<strong>ह</strong>ूम मंगबए पड़ैत छलए। (कने चुप भऽ मन पािड़ ) त<strong>ह</strong>ी बीच भूदानी आ दोलन जगल।नारा <strong>दे</strong>लक- ‘जमीनक छबम ि<strong>ह</strong> सा दान िद अ’ जि<strong>ह</strong> सँ गरीब लोककेँ बासक संग जोतो जमीन भेिट तै। गामक-गाम दान <strong>ह</strong>ुअएलगल। मुदा अखन िक <strong>दे</strong>खै छ<strong>ह</strong>क जे जोतक कोन बात जे घरािर यो सभकेँ नइ छै। (ठ<strong>ह</strong>ाका मािर ) सबटा मदारी नाच केलक।”पटरीपर सँ दादीक बातकेँ उतड़ैत <strong>दे</strong>िख लिल त प नीकेँ क<strong>ह</strong>लक- “बूिढ़ दादी छिथ न थकबो करै छिथ न िक ने। िश खरक पुिड़ याखोिल यापर से नेने आउ? ”िश खरक नाओ सुिन दादीक मनमे भेलिन जे िश खर के<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>ोइ छै। आइ धिर नामो नइ सुनने छिल यै। मुदा बजली<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> ।चकोना <strong>ह</strong>ोइत लिल त बुिझ गेल जे भिर सक दादी िश खर नि<strong>ह</strong> खेने छिथ । मु कुराइत क<strong>ह</strong>लकिन - “जि<strong>ह</strong> ना चा<strong>ह</strong> पीलापर <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मेफुनफुनी आिब जाइ छै ति<strong>ह</strong> ना दादी िश खरो खेने <strong>ह</strong>ोइ छै। इ कुिल या <strong>िव</strong>ाथ सभ ते भिर -भिर जेबी रखने र<strong>ह</strong>ैए। ”सुपती <strong>ह</strong>ाथसँ एकटा पुिड़ या लए लिल त दादी िद िश बढ़ौलक। जि<strong>ह</strong> ना खच् चा-खुच् चीमे पािन <strong>दे</strong>िख बकरी पाछु <strong>ह</strong>टैत र<strong>ह</strong>ैत अिछति<strong>ह</strong> ना िश खरक पुिड़ या <strong>दे</strong>िख दादीक मन पाछु <strong>ह</strong>टलिन । मुदा नव चीज र<strong>ह</strong>ने से<strong>ह</strong> तो भेलिन । एक चुटकी मुँ<strong>ह</strong>मे दइते बुिझ पड़लिनजे सरसरा कऽ िन च् चा उतड़ल जाइए।30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तखने लिल त पुछलक- “अपनो गामक लोक जमीन दान केलक? ”लिल तक बात सुिन खॱझा कऽ दादी बजली<strong>ह</strong>- “क<strong>ह</strong>बे ते केिल य<strong>ह</strong> जे सबटा बानरक नाच केलक। एक गोटे सम तीपुर िद सकभूदानी नेता खोज करैत अपने ऐठाम एला<strong>ह</strong>। (मने-मन मु कुराइत) िक कि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनकर <strong>ह</strong>ाल। सॉंझू प<strong>ह</strong>र जखन गप-स प करएलगिथ तँ बुिझ पड़ए जे जि<strong>ह</strong> ना ेता युगमे रामराज र<strong>ह</strong>ै ति<strong>ह</strong> ना फेिर कलयुगोमे भऽ जाएत। ने ककरो पेटक िच ता र<strong>ह</strong>तै आ नेरोग- यािध क। मुदा, ले सुथनी, िभ नसर से दुप<strong>ह</strong>र धिर ओकरा सावुन रगिड़ -रगिड़ न<strong>ह</strong>ाइये आ कपड़े साफ करैमे लिग जाय। बेरूप<strong>ह</strong>र सभ कपड़ा सुखा, प<strong>ह</strong>ीिर कऽ िद न ल<strong>ह</strong>सैन िन कले आ खाइ-पीबै राित धिर भाषण करै। एक पनरि<strong>ह</strong> या से बेिस ये र<strong>ह</strong>ल। ति<strong>ह</strong>बीच अकच् छ-अकच् छ भऽ गेलॱ। खादी भंडारक मंगनी कपड़ा पबै, सदित काल बगुला जकॉं उ जर धप-धप चे<strong>ह</strong>रा बनौने र<strong>ह</strong>ए। ”लिल त- “खादी भंडरमे मंगिन ये कपड़ा बटबारा <strong>ह</strong>ोय? ”“मंगनी कतौ <strong>ह</strong>ोइ। गाम-गामक उोगकेँ उला-पका कऽ खा-पी कऽ चौपट कऽ <strong>दे</strong>लक। गामक गाम लोकक रोजगार मिर गेल।एक तँ कोसी-कमलाक उपव तइपर सँ जे<strong>ह</strong>ो छोट-छीन रोजगार गाममे चलैत छल सभ चिल गेल। जखन लोककेँ गाममे पेटे नेभरत तखन कते िद न पेटमे जुा बाि <strong>ह</strong> कऽ र<strong>ह</strong>त। गामक-गामकेँ पड़ाइन लिग गेल। ने बच् चा सभकेँ पढ़ैक कूल अिछ आ नेरोग- यािध क लेल डखाना (अ पताल)। ” बजैत-बजैत दादी <strong>िव</strong> ि म त भऽ गेली<strong>ह</strong>। अँािख ब भऽ गेलिन ।गुम-सुम <strong>दे</strong>िख लिल त पुछलकिन - “पि<strong>ह</strong> लुका बात तँ छुि ये गेल? ”लिल तक न सुिन दादी मन पािड़ बजली<strong>ह</strong>- “चािर म भोट अबै से िक छु िप <strong>ह</strong>ने मािर ते-रास पाटी फिड़ गेल। कखनो कोनो रंगकझंडा लऽ कऽ जुलूसो िन कले आ सभो <strong>ह</strong>ोय तँ कखनो कोनो रंगक। जि<strong>ह</strong> ना आिख री लगनमे छुटल-बढ़ल, बूढ़-पुरान, लु <strong>ह</strong>-नांगरसभ पालकीपर चिढ़ लैत ति<strong>ह</strong> ना भदबिर या बेंग जकॉं गामे-गाम नेता फिड़ गेल। ओना <strong>ह</strong>म िल खा-पढ़ी कऽ कऽ कोनो पाटीक मे बरनइ भेल र<strong>ह</strong>ी मुदा लोको बुझे आ अपनो मानैत र<strong>ह</strong>ी। तेँ मनमे अरोपने र<strong>ह</strong>ी जे जेकरा जे मन फुड़ौ से कर<strong>ह</strong> मुदा जि<strong>ह</strong> ना शुरू सेर<strong>ह</strong>लॱ ति<strong>ह</strong> ना र<strong>ह</strong>ब। भोट <strong>ह</strong>ोइ से पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> कताक गाममे मािर भेल। अपना गाममे भोट िद न तक ते मािर नि<strong>ह</strong> भेल मुदा भोट िद नए<strong>ह</strong>न मािर भेल जे लोककेँ पड़ाइन लिग गेलै। ”सुपती- “ि<strong>ह</strong> नको िक यो मारलकिन ?”“ नइ किन याँ, <strong>ह</strong>ाथ तँ नइ उठौलक। मुदा भोट खसबै नि<strong>ह</strong> िद अए। <strong>ह</strong>मर भोट केदैन खसा नेने र<strong>ह</strong>ए। कते क<strong>ह</strong>ा-सुनी भेलापरअनके नामपर भोट खसेलॱ। भोट खसा कऽ जखन घुरलॱ ते मनमे आएल जे आब भोट खसबै लए नइ आएब।”लिल त- “पाटीबला सबकेँ नइ क<strong>ह</strong>िल ऐ? ”दादी- “िक कि<strong>ह</strong> ित यै। संयोगो नीके बुझ<strong>ह</strong>क। अिग ला भोटमे पाटक उ मीदवारे ने ठाढ़ भेल। जान <strong>ह</strong> लुक भेल। आन पाटी तेमािर ते र<strong>ह</strong>ै मुदा ककरा भोट दीित ऐ आ ककरा नइ दीित ऐ। तइ से नीक जे बूथपर जाएबे छोड़ <strong>दे</strong>िल ऐ। ”लिल त- “ककरो नफा-नोकसान <strong>ह</strong>ोउ, अ<strong>ह</strong>ॉं ते बचलॱ िक ने? ”लिल तक बात सुिन दादीक अँािख नोरा गेलिन । मुँ<strong>ह</strong>सँ बकारे नि<strong>ह</strong> फुटिन । थोड़े-खान चुप रि<strong>ह</strong> बजली<strong>ह</strong>- “बौआ, पटना िद ली तेकि<strong>ह</strong> यो मनोमे ने आएल मुदा गामोमे ज<strong>ह</strong>ुना छलॱ त<strong>ह</strong>ुना नइ र<strong>ह</strong>लॱ। जइ समाजक लोक ‘माए जी’ क<strong>ह</strong>ैत छलए आेइ समाजमे लोकड़ाॅड़ी क<strong>ह</strong>ए लगल। अइ बातक दुख सिद खन मनकेँ यिथ त केने र<strong>ह</strong>ैए। ” कि<strong>ह</strong> अँािख ब कऽ सोचमे डुिब गेली<strong>ह</strong>। िक छु समएगु म रि<strong>ह</strong> पुन: बजए लगली<strong>ह</strong>- “गामे-गाम ते<strong>ह</strong>ेन अगरा<strong>ह</strong>ी लिग गेल छै जे शा त <strong>ह</strong>एव किठ न अिछ । पूबािर गाममे खेतक झगड़ामेमािर भेल। से खूब मािर भेल। दुनू िद स कते गोटेकेँ कान-कपार झड़लै। एकटा खूनो भेलै। मुदा अचरज ई भेिल जे ए<strong>ह</strong>ेन सना-31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सनी रि<strong>ह</strong> तौ गौऑंमे सुबुि जगलै। िक यो कोट-कच<strong>ह</strong>री नि<strong>ह</strong> गेल। गामेमे फिड़ या गेल। अखन जँ ओना <strong>ह</strong>ोइत तँ गाम उजिरजाएत। ते<strong>ह</strong>ेन-ते<strong>ह</strong>ेन मनुक् ख सभ बिन गेल अिछ जे सदित काल फोसिर ये तकने घुरैए। ”लिल त- “भोटो िद न छी दादी। भोटो खसबैक अिछ । मुदा जखन अ<strong>ह</strong>ॉं आिब गेलॱ तखन पि<strong>ह</strong> ने अ<strong>ह</strong>ॉंक काज स <strong>ह</strong>ािर <strong>दे</strong>ब। ”दादी- “भोट खसबैले थोड़े मना<strong>ह</strong>ी करब<strong>ह</strong>। िभ नसर से सॉंझ धिर भोट खसैए। पॉंच बजेमे भोट खसा िल <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। ”“ताबे तक भोट बचले र<strong>ह</strong>त? ”“जे लड़ैए, ओकरा एतबो बुा नइ छै जे बूथ स <strong>ह</strong>ािर कऽ राखत। ओना भोटे खसौने िक <strong>ह</strong>ेत<strong>ह</strong>। <strong>दे</strong>खते छ<strong>ह</strong>क जे िक यो बक् से<strong>ह</strong>ेरा-फेरी कऽ लैत अिछ तँ िक यो िर ज टे बदिल लैत अिछ ।”“बेस क<strong>ह</strong>लॱ दादी। काका (दादीक बेटा) कतऽ र<strong>ह</strong>ै छिथ ? ”बेटाक नाओ सुनते दादीक मनमे खुशी एलिन । मु की दैत बजली<strong>ह</strong>- “बौआ, पनर<strong>ह</strong>-बीस बखर् से बौआइते-ढ<strong>ह</strong>नाइते छलए। पि<strong>ह</strong> नेिद ली गेल। ओइठीन काज नै भेलै तब बमै गेल। ओतौ नोकरी नै भेलै। तखन <strong>ह</strong>ािड़ -थािक कऽ पॉंच बखर् पि<strong>ह</strong> ने कलका गेल।मुदा जि<strong>ह</strong> ना बमै पाइ बलाक छी ति<strong>ह</strong> ना कलका गरीब लोकक छी। ओइठीन एकटा साइिकल िम ीक दोकानमे नोकरी भऽ गेलै।दरमा<strong>ह</strong>ा ते बेसी नइ दइ मुदा साइिकल बनबैक सभ लूिर भऽ गेलै। अपने िद गािर क िम ी छी। अपने ब<strong>ह</strong>ीिन से <strong>िव</strong> आ<strong>ह</strong>ो कऽ<strong>दे</strong>लकै। सुनै छी जे पुतो<strong>ह</strong>ूओ िम सित िर आइ करैए। दुनू बेकती एते कमा लइए जे अपनो गुजर करैए आ घर बनबैले रूपैइयो पठा<strong>दे</strong>लक<strong>ह</strong>ेँ। सए<strong>ह</strong> रूपैआ छी।”“असकर लए तँ अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ एक् कोटा घर से काज चिल जाएत? ”“<strong>ह</strong>ँ, से ते चिल जाएत। मुदा पुरजीमे िल खने अिछ जे आब गामेमे र<strong>ह</strong>ब। पुरना जते िम सित री अिछ ओ सभ मोटर साइिकलकिम सित री भऽ गेल। ज<strong>ह</strong>न िक गामे-गाम साइिकलक पथार लिग गेल <strong>ह</strong>ेन। त<strong>ह</strong>ूमे ते<strong>ह</strong>ेन साइिकल अिछ जे छ<strong>ह</strong> मासक उपरा तेिम सित रीक काज पड़तै। ”लिल त प नीकेँ क<strong>ह</strong>लक- “एक बेिर आरो चा<strong>ह</strong> बनाउ। दादीक संगे जाएब। ”सुपती- “घरमे दूध क<strong>ह</strong>ॉं अिछ । नेबोओ सबटा चोराइये के तोिड़ लइ गेल। ”दादी- “किन यॉं अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ नि<strong>ह</strong> बुझल <strong>ह</strong>एत, नइ नेबो अिछ ते नेबोक दूटा पाते दऽ िद औ।”चा<strong>ह</strong> बनल। एक घोट चा<strong>ह</strong> पीिब लिल त दादीकेँ पुछलक- “दादी के<strong>ह</strong>ेन घर बनेबै? ”“बौआ, िग लेबापर जोिड़ तीन नंबर ईंटाक <strong>दे</strong>वालपर सँ एसवे टसक छत <strong>दे</strong>बै। क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना ते बीस-पच् चीस बखर् चलबे करत। ”“से ते बेिस ओ चिल सकैए आ सालो भिर नइ चिल सकैए। ”“से की? ”“ते<strong>ह</strong>ेन िस मटीक घिट या एसवे टस बनैए जे पाथरक चोट बरदास करत। ”32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मूड़ी डोलबैत दादी- “<strong>ह</strong>ँ, से ते ठीके क<strong>ह</strong>लक। ” कि<strong>ह</strong> गु म भऽ गेली<strong>ह</strong>। दादीकेँ गु म <strong>दे</strong>िख लिल त बाजल- “दादी, जेँ अ सी तेँिन नानबे। चदरा तरमे खूब गतगर कऽ खर<strong>ह</strong>ीक छॉंड़ दऽ <strong>दे</strong>बइ। जँ पथरो खसत ते चदरे ने फुटत, जान तँ बँचत िक ने। बेसीसे बेसी <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर पािन चुबत। सए<strong>ह</strong> ने। ”िश व कुमार झा “िट लू ”समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलच दा २.तारानद <strong>िव</strong>योगी- सुभाष च यादवक कथा–संवेदना- - सुभाष चयादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बनैत िबगड़ैत’३.िबिपन झा- <strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>ृदयेरी: एक कटाक्षालोचन ॥१.िश व कुमार झा “िट लू ”समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलच दाीमती <strong>िव</strong> भा रानी मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक चिचर्त लेिख का छिथ । ुित काशनसँ कािश त <strong>ह</strong>ुनक नाटक य भाग रौ आ बलच दापढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। भाग रौ बड़ नीक लागल, परंच बलच दा पिढ़ ते <strong>ह</strong>ृदयमे नव वेदना पसिर गेल आ समीक्षा िल खवाक दु:सा<strong>ह</strong>स कऽ <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ।वा तवमे वलच दा नाक नि<strong>ह</strong> , छोट पोथीमे मा 20 पृ ठक एकांकी िथ क। सभसँ पैघ ग प जे <strong>िव</strong> भा जी वतर्मान सामािज कजीवनक सभसँ पैघ सम याकेँ अपन लेखनीक <strong>िव</strong> षय बनौलि <strong>ह</strong> । क या ुण <strong>ह</strong> या बतर्मान समाजमे <strong>िव</strong> कट रूप लऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।ाय: नाटकमे पुरूष धान पाकेँ नायक क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ परंच एि<strong>ह</strong> ठॉ रोि<strong>ह</strong> तक भूिम का खलनायकक अिछ । <strong>िव</strong> जातीय समाजकएक िश िक्ष तसँ क्षणक आवेगमे ेम कएलिन । <strong>िव</strong> वा<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ो भऽ गेल। मुदा ओि<strong>ह</strong> ीकेँ की भेटल? अिभ य ताक िश क्षा <strong>ह</strong>ण कएलाकप चात् गृि<strong>ह</strong> णी विन कऽ रि<strong>ह</strong> गेली। पुरूष धान समाज तैयो पाछॉं नि<strong>ह</strong> छोड़लक। थम संतान बालक <strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी। आ चयर्कग प ई जे एि<strong>ह</strong> कारक आ<strong>दे</strong>श सासु ारा <strong>दे</strong>ल गेल। एक नारी ारा दोसर नारीसँ आबएबला नारीक नाश करबाक कुिट ल आज्ञाएि<strong>ह</strong> एकांकीक मूल <strong>िव</strong> षए-व तु अिछ । खलनायक चु प छिथ , िक एक तँ ओ मातृभक् त। तखन दोसर माएकेँ संतित <strong>ह</strong>ंता िक ए33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बनाबए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ । जीवन भिर संग <strong>दे</strong>वाक शपथकेँ की भेल? जखन िन व<strong>ह</strong> करबाक साम यर् नि<strong>ह</strong> छल तँ आन जाित क क याकेँसंिग नी िक ए बनौलि <strong>ह</strong> । रोि<strong>ह</strong> तक ेम-िस ने<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> वरन् वासना मा छल। ीकेँ भोग् या बना कऽ राखब ओि<strong>ह</strong> पिरवारक मूल संक प। ओि<strong>ह</strong> लोकिन केँ सोचवाक चा<strong>ह</strong>ी जे आव ओ िद न बीित गेल, नारील मी तँ चंडी से<strong>ह</strong>ो छिथ । रोि<strong>ह</strong> तक ी गभर्पातक वल <strong>िव</strong> रोध कएलिन । ित ज्ञा कए लेली जे अबैबला तनयाक पित पाल वयंकरब।एि<strong>ह</strong> एकांकीक भाषा सरल आ सु दर अिछ । <strong>िव</strong> षए-व तुक स पादन सु दर आ आकषर्क। मैिथ ल सं कृित क यापक दशर्न।जय-जय भैर<strong>िव</strong> सँ ारंभ आ समदाओनसँ इित ी। नारी यथाक ममर् पश िच णक संग जाित यव थापर मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक लेल ईनाक नि<strong>ह</strong> एकटा आ दोलन क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ । सं कृित क रक्षाक लेल आ सामािज क संतुलन <strong>ह</strong>ेतु साि<strong>ह</strong> ि य क आ दोलन <strong>िव</strong> भाजीकेँ नमन........ ध यवाद।पोिथ क नाम- भाग रौ आ बलच दालेिख का- <strong>िव</strong> भा रानीदाम- १००रू.काशक- ुित काशन, िद ली पोथी ाितक थान: Pallavi Distributors मोवाइल- ९५७२४५०४०५Ward no- 6,Nirmali (Supaul)२.तारानद <strong>िव</strong>योगीसुभाष च यादवक कथा–संवेदना- - सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बनैत िबगड़ैत’कोनो सं<strong>ह</strong>केँ, चा<strong>ह</strong>े ओ कथा–सं<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो आ क<strong>िव</strong>ता आ िनबध–सं<strong>ह</strong>, एक नीक अथवा अधला<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong> कोन आधारपर मानल जाए?अंेजीसँ लऽ कए मैिथली धिरक सं<strong>ह</strong>केँ <strong>दे</strong>खैत <strong>ह</strong>मर एक सामाय मायता बनल अिछ जे जाि<strong>ह</strong>मे पाठककेँ सािठ ितशत रचना,अपन पसदक, अपन काजक भेटैत <strong>ह</strong>ो, तकरा एक नीक सं<strong>ह</strong> मानल जेबाक चा<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>सँ बेसी ितशतक िनव<strong>ह</strong> किठन छै आताि<strong>ह</strong>मे धान कारण अिछ पाठकक रूिचिभता। जे से। <strong>ह</strong>म तँ जखन पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ तँ बुझाएल जे कोनो कारण नि<strong>ह</strong> छै जे सुभाषकएि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>केँ अधला<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong> मानल जाए।34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चालीस बरखसँ ऊपर भेल जे सुभाष मैिथलीमे कथा–लेखन शुरू केने छला<strong>ह</strong>। ओ सुरू<strong>ह</strong>ेसँ कने ‘दोसर तर<strong>ह</strong>ें’ िलखै छला<strong>ह</strong>। तकरता<strong>िव</strong>क कारण छलै जे जीवनकेँ आ जगतकेँ कने दोसर तर<strong>ह</strong>ें <strong>दे</strong>खै छला<strong>ह</strong>। ‘दोसर तर<strong>ह</strong>ें’ माने मैिथलीमे जाि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ें <strong>दे</strong>खबाक रेबाजर<strong>ह</strong>लए, ताि<strong>ह</strong>सँ िभ तर<strong>ह</strong>ेँ। कोनो लेखक यिद जीिनयस <strong>ह</strong>एत आ ओरीिजनल िलखत तँ ई चीज <strong>ह</strong>ेबे करतै। से कैक गोटेमेभेलैए। सुभाषोमे भेलिन अिछ। तँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन <strong>दे</strong>खैत छी जे मैिथलीमे जे गंभीर लोक सभ छलिखन, से सुभाषकेँ ब<strong>ह</strong>ुत मान<strong>दे</strong>लिखन। सुभाषमे, मैिथली साि<strong>ह</strong>यकेँ अपना लेल नैितक समथर्न <strong>दे</strong>खार पड़लैक। ख्यात आलोचक कुलानद िम क<strong>ह</strong>लिन जेमैिथली कथाक क्षेमे एकटा िनित सीमाक अितमण सुभाष च यादवक बा<strong>दे</strong> आरभ भेल।कुलानद कुलानदिम ‘बुिधआरकेँ इशारा काफी’ बला अंदाजमे अपन बात क<strong>ह</strong>लिखन आ एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> साफ केलिखन जेमैिथली ‘एकटा िनित सीमा’ की छलै आ सुभाष कोन तर<strong>ह</strong>ें ओकर अितमण केलिखन। मुदा, <strong>ह</strong>मारा पुछै छी जे मैिथली साि<strong>ह</strong>यअंततः िथक की? जीवन–जगतकेँ <strong>दे</strong>खबाक एकटा ाण–दृि। अपना संतोषक लेल <strong>ह</strong>मरा लोकिन कि<strong>ह</strong> सकै छी जे एि<strong>ह</strong> दृिमेब<strong>ह</strong>ुत <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता छै–अनेक वाद अिछ, अनेक पीढ़ी अिछ। आिद–आिद। से बड़ बेस।मुदा तैयो, ई तँ एकर बड़ पैघ सीमा भेलै िक नि<strong>ह</strong>! मानै लेल तँ संसारक अिधकांश लोक आइयो इए<strong>ह</strong> मानैत अिछ जे मैिथलीसाि<strong>ह</strong>य भाजपाक एकटा सांकृितक उपिनवेश िथक, मुदा ई लोकिन दयनीय छिथ कारण मैिथलीक साथर्क लेखनक यथाथर् ि<strong>ह</strong>नकालोकिनकेँ नि<strong>ह</strong> बूझल छिन। दोसर िदस <strong>ह</strong>मरा लोकिन <strong>दे</strong>खैत छी जे दृ<strong>िव</strong>ान सपादक अशोक जखन समकालीन कथापर‘संधान’क <strong>िव</strong>शेषांक कािशत करैत छिथ तँ आयासपूवर्क सुभाषक कथासँ आरंभ करैत आगामी <strong>िव</strong>कासक आकलन करैत छिथकुलानद िमक मायताक सवर्जनीजीकरणक ई एक दृांत िथक।सुभाष कने दोसर तर<strong>ह</strong>ें जीवनकेँ <strong>दे</strong>खैत छिथ। कोन तर<strong>ह</strong>ें? <strong>ह</strong>ुनक एक कथा ‘एकटा अंत’मे आएल एकटा िचण <strong>ह</strong>मरा एि<strong>ह</strong> ठाममोन पड़ैत अिछ। कथावाचक अपन बीमार ससुरक िजज्ञासामे सासुर गेल अिछ। ओतए ससुरक संग ओकर <strong>दे</strong>खा–<strong>दे</strong>खीकेँ िचणकथाकार करैत छिथ–‘जखन <strong>ह</strong>ुनकासँ <strong>िव</strong>दा लेबऽ गेल र<strong>ह</strong>ी तँ <strong>ह</strong>ुनकर आँिखमे ताकने छिलअिन। ओ<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>मर आँिखमे ताकने छला<strong>ह</strong>।आ <strong>ह</strong>मरा दुनूकेँ बुझाएल र<strong>ह</strong>ए जेना ई ताकब अंितम ताकब िथक, जेना आब फेर कि<strong>ह</strong>यो भेंट नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत’। <strong>दे</strong>खल जाए। दुनूदुनूक आँिखमे ताकैए। दुनू दुनूक आँिखक भाषा बुझैए। एक दोसरक भावनाक आदान–दान ब<strong>ह</strong>ुत ामािणकताक संग भऽ र<strong>ह</strong>लअिछ। अलगसँ एि<strong>ह</strong> दुनूकेँ कोनो भाषाक योजन नि<strong>ह</strong> छै। कने अिखयास कएल जाए जे एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क कयूिनकेशनमेसंवेदनशीलताक कोन तल वांिछत अिछ, जीवनक ममर्क भीतर कतेक ग<strong>ह</strong>राई धिर पैसब जरूरी अिछ! ई सुभाष छिथ! <strong>ह</strong>ुनकर सीमाछिन जे कलावादी ओ भऽ नि<strong>ह</strong> सकै छिथ, ब<strong>ह</strong>ुत कलाकारी कऽ नि<strong>ह</strong> सकै छी। ज्ञान छिन दुिनया भिरक। मुदा जखन रचबाक बेरअबै छिन तँ ततेक कृत भऽ जाइत छिथ तें ‘ाइवेशी’केँ सवर्वीकृत मानक धिर टुिट जाइत अिछ। अ<strong>ह</strong>ाँ <strong>दे</strong>िख सकै छी जे ईिचण मा एक िचण नि<strong>ह</strong> िथक; सुभाष दुिनयाकेँ कोना <strong>दे</strong>खै छिथ तकर पीकरण िथक। ई अपन पाठकसँ िडमांड से<strong>ह</strong>ो िथकजे <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>खू तँ एि<strong>ह</strong> ठामसँ <strong>दे</strong>खू एतबा संवेदन–क्षमता रािख कऽ, जीवन–ममर्मे एतबा डूिब कऽ। <strong>दे</strong>खबाक चिलत रेवाज कीअिछ? ककरो आ कथूकेँ <strong>दे</strong>खू तँ <strong>िव</strong>चारक संग <strong>दे</strong>खू जे की <strong>दे</strong>खै छी, कते <strong>दे</strong>खै छी, कोन ठामसँ <strong>दे</strong>खै छी! आिद–आिद। आ जखन<strong>िव</strong>चारक संग <strong>दे</strong>खबै तँ चयन–बुि सिय र<strong>ह</strong>बे करत। <strong>दे</strong>खलमे कांट–छांट करब। जे योजनीय न<strong>ह</strong>ॴ बुझाएत तकरा छाँिट <strong>दे</strong>बैक।ततबेकेँ राखब जाि<strong>ह</strong>सँ अ<strong>ह</strong>ाँक अिभाय फुट भऽ जाए। साि<strong>ह</strong>यमे आम तौरपर इए<strong>ह</strong> रेवाज छै। परपिरत साि<strong>ह</strong>य–शा से<strong>ह</strong>ोएकरे क<strong>िव</strong>–िया क<strong>ह</strong>ैत छै। सुभाष कने दोसर तर<strong>ह</strong>ें <strong>दे</strong>खैत छिथ। <strong>दे</strong>खबाक संकप टा खाली <strong>ह</strong>ुनकर <strong>ह</strong>ोइ छिन, माने जे ककराआ कथीकेँ <strong>दे</strong>खबाक अिछ। तकरा बाद, कोनो चयन–बुि नि<strong>ह</strong>, कोनो <strong>िव</strong>लेषण नि<strong>ह</strong>, कोनो िसंगार–पेटार नि<strong>ह</strong>–बस, ओ खाली <strong>दे</strong>खैछिथ, जेना <strong>ह</strong>ुनकर कथावाचक अपन ससुरक आँिखमे <strong>दे</strong>खने छल।जीवनकेँ <strong>दे</strong>खबाक दृि आिनवायर् रूपसँ कथाक भाषाकेँ आ शैलीकेँ आ रचना–<strong>िव</strong>धानकेँ िनयंित करैत अिछ। जे<strong>ह</strong>न अ<strong>ह</strong>ाँक दृिअिछ तदनुरूप अ<strong>ह</strong>ाँक िशप <strong>ह</strong>एत। सुभाषक कथामे <strong>ह</strong>मरा लोकिन <strong>दे</strong>खै छी जे यापक पसरल जीवनक कोनो एकटा क्षणसँ कथाशुरू <strong>ह</strong>ोइ छै। आ जतएसँ शुरू <strong>ह</strong>ोइ छै, तकर बाद एक–एक मक <strong>िव</strong>वरण दैत आगू बढ़ै छै, बस <strong>िव</strong>वरण दैत–िबना कोनो<strong>िव</strong>लेषणक–आ तखन <strong>दे</strong>खै छी जे कथाक ई म आगू बढ़ैत–बढ़ैत कोनो एक ठाम आिब कऽ समात भऽ जाइ छै। कोनो पैघकालखड <strong>ह</strong>ुनका कथामे कमोबेस भेटैत अिछ। ति<strong>ह</strong>ना, घटनाविलक अथवा <strong>िव</strong>चार–सरिणक <strong>िव</strong>लेषणो <strong>ह</strong>ुनका कथामे नि<strong>ह</strong> भेटत,35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जेना <strong>ह</strong>ुनके समकालीन सुकांतक कथामे भेटैत अिछ। <strong>ह</strong>म सभ तँ <strong>दे</strong>खै छी जे अपन जाि<strong>ह</strong> कथामे सुभाष अपन कृितक <strong>िव</strong>रू<strong>िव</strong>लेषण करबाक यास केलिन अिछ से कथा <strong>ह</strong>ुनकर अधला<strong>ह</strong> कथाक रूपमे ची<strong>ह</strong>ल गेल अिछ। माने जे जे चीज ओ छिथ,सए<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>थु तँ ओ सुदर लगैत अिछ।<strong>ह</strong>ुनकर एक कथा छिन–‘अपन अपन दुःख’। एक पिरवारक माने पित–पीक सात–आठ घंटा रातुक समय कोना िबतलै, तकर<strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> कथामे <strong>दे</strong>ल गेल छै। पीक मोन सांझेसँ िकछु खराब छै जे िक पिरवारक लेल एक रे<strong>ह</strong>ल–खे<strong>ह</strong>ल बात िथक। ओ िबनुभानस–भात केने खाटपर सूतिल अिछ। पेशंट <strong>दे</strong>रीसँ घर घुरैत अिछ। बच्चा सभक स<strong>ह</strong>ायतासँ क<strong>ह</strong>ुना भानस करैत अिछ। खाइलेल पीकेँ उठबैत अिछ। ओ नि<strong>ह</strong> उठैत अिछ। ओकर भोजन सुरिक्षत रािख <strong>दे</strong>ल जाइछ। बाँकी सभ लोक खा कए सूित र<strong>ह</strong>ैतअिछ। पित कोनो आन कोठलीमे सूतल अिछ। राितमे तीन बेर आिब कऽ पी पितकेँ उठबैत अिछ। पी ककर्शा अिछ। ओकरामुँ<strong>ह</strong>सँ कुबोले ब<strong>ह</strong>राइत छै। पितकेँ उठबैत अिछ जे ‘एना पाड़ा जकाँ िडकरय’ नि<strong>ह</strong>। पित ठरर पाड़ैत अिछ, मुदा िचंितत अिछ जेकठमे कफ फसने ओकरा घरघरी शुरू भऽ गेल छै। भोरमे पता लागैत अिछ जे पी राितमे भोजन नि<strong>ह</strong> केलक। पित जँउठौलापर उिठ गेल रि<strong>ह</strong>तय, माने अपन िबछौनासँ बा<strong>ह</strong>र, माने अपन सीमासँ, अपन घेराबंदीसँ तँ पी भोजनो किरतय, ओकर मोनोनीक <strong>ह</strong>ोइतै आ ‘ठरर आ घरघरी’क जाि<strong>ह</strong> दुचमे ई दुनू पड़ल अिछ, से<strong>ह</strong>ो टुिटतय। ई सुखाड़केँ कथा िथक। एि<strong>ह</strong> ठाम सभकथू सूिख गेल छै–पित–पीक सबध, एक–दोसराक लेल राग, एक–दोसराक अितवकेँ वीकारबाक लेल एकटा नमनीयता,एकटा ‘पेस’–िकछुओ बचल नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खाइछ। जे<strong>ह</strong>ने एकर <strong>िव</strong>षय छै, ठीक ते<strong>ह</strong>ने िशप आ ते<strong>ह</strong>ने कथा–भाषाक योग कएल गेल छै।दापय–जीवनक जे आधारिशला िछएक–ेम, से एि<strong>ह</strong> ठाम कत<strong>ह</strong>ु नि<strong>ह</strong> अिछ। आ, सुभाष एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क भूिमकामे क<strong>ह</strong>ैत छिथ जे ‘<strong>ह</strong>मए<strong>ह</strong>न मनुक्ख गढ़ऽ चा<strong>ह</strong>ैत छी जे सभसँ ेम करए’। यान <strong>दे</strong>ल जाए। ओ दुनू पित–पी तँ एक–दोसरसँ ेम न<strong>ह</strong>ॴ कऽ पाबैए,कारण ेमक लेल एकटा शर् छै, से<strong>ह</strong>ो सुभाष भूिमकेमे क<strong>ह</strong>ने छिथ तँ ‘ेम वए<strong>ह</strong> कऽ सकैत अिछ जे सयक सविधक िनकट<strong>ह</strong>एत’। आ, अपन अपन अ<strong>ह</strong>ंकारक कारण, जकरा सुभाष ‘अपन अपन दुःख’ क<strong>ह</strong>ैत छिथ, आ यिक्तवगत आन–आन मिलनताककारण ई दुनू एक दोसरसँ ेम नि<strong>ह</strong> कऽ पबैए। मुदा, जाि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ें सुभाष एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>वरणकेँ तुत केने छिथ, से पाठकमे ेमकेँजरूरत, ेम करबाक बेगरताकेँ िनशान छोड़ैए।(मोन पड़ैए ि<strong>ह</strong>दी–क<strong>िव</strong> अज्ञेयक एकटा क<strong>िव</strong>ता–पंिक्त–‘दुःख सबको मांजता <strong>ह</strong>ै/और,सबको मुक्त करना व<strong>ह</strong> न जाने/िकंतु, िजनको मांजता <strong>ह</strong>ै/उ<strong>ह</strong>ें य<strong>ह</strong> सीख <strong>दे</strong>ता <strong>ह</strong>ै िक सबको मुक्त रक्खे’।) तँ, सए<strong>ह</strong>। ए<strong>ह</strong>नािथितमे जखन सुभाष क<strong>ह</strong>ै छिथ जे ेम केिन<strong>ह</strong>ार मनुक्ख ओ गढ़ऽ चा<strong>ह</strong>ै छिथ–कथामे आ िक पाठकक मृित–संकारमे? िनितेपाठकक मृितमे, ओकर संकारमे। ेम <strong>ह</strong>ुनक कथा–<strong>िव</strong>षय नि<strong>ह</strong> िथक, कथा–<strong>िव</strong>षयक ितफलन िथक, से <strong>ह</strong>मरा लगैत अिछ।मुदा, औपचािरक रूपसँ जकरा ेमक बारेमे िलखब क<strong>ह</strong>ल जाइ, ता<strong>ह</strong>ू तर<strong>ह</strong>क कथा सुभाष िलखलिन अिछ आ <strong>ह</strong>मरा खुशी अिछ ईक<strong>ह</strong>ैत जे ए<strong>ह</strong>न कथा मैिथली कथा–क्षेक सीमाक सुिनित अितमण करैत अिछ। <strong>ह</strong>ुनक एक कथा िथक–‘एकटा ेम कथा’।एि<strong>ह</strong> कथामे एकटा लड़की छै जे एकटा लड़काकेँ बरोबिर फोन करैत अिछ। फोनक मािलक कथावाचक िथका<strong>ह</strong>, जकरा लड़की‘अंकल’ क<strong>ह</strong>ैत छैक। आ, लड़का, जे िक कथावाचकक पड़ोसी िथक, के तँ ओ ‘अंकल’ छिथ<strong>ह</strong>े। एि<strong>ह</strong> िकोणक तेसर कोण–अंकलक–नजिरयासँ एि<strong>ह</strong> कथाक रचना भेल छैक। िकछु पाँती सभ <strong>दे</strong>खी।-‘आब ओ लड़की सीधे ेमीसँ सभ तर<strong>ह</strong>क गप करैत<strong>ह</strong>एत। भिरसक इए<strong>ह</strong> सोिच कऽ ेमी मोबाइल िकनने <strong>ह</strong>ो। <strong>ह</strong>मरा लागल जेना <strong>ह</strong>मर िकछु िछना गेल <strong>ह</strong>ो’। आ, इ<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खी–‘फोनरािख <strong>दे</strong>लाक बादो <strong>ह</strong>मारा ओि<strong>ह</strong> ठाढ़ र<strong>ह</strong>ी गेल र<strong>ह</strong>ी, जेना िकछु आर क<strong>ह</strong>बाक <strong>ह</strong>ो, िकछु आर क<strong>ह</strong>बाक <strong>ह</strong>ो, िकछु आर सुनबाक <strong>ह</strong>ो।<strong>ह</strong>मरा छगुंता भेल, ओि<strong>ह</strong> लड़की लेल <strong>ह</strong>मारा िकए उदास भऽ र<strong>ह</strong>ल छी’? आ, एकटा पिरिथित एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क–‘साझकेँ बेसी काल ओिकरानाक एकटा दोकानमे बैसल र<strong>ह</strong>ैत अिछ। पि<strong>ह</strong>ने ओि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खबै। नि<strong>ह</strong> भेटल तँ ओकर घर जाए पड़त। मुदा घरपर तँ ओकरमाए–बाप छै। माए–बापकेँ लड़कीक फोन िदअ क<strong>ह</strong>ब ठीक न<strong>ह</strong>ॴ <strong>ह</strong>ेतै’। आ अंततः िनपि िकछु एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क–‘अपन छां<strong>ह</strong>े जकाँ ओलड़की <strong>ह</strong>मर संग–संग चिल र<strong>ह</strong>ल छल, ेमी नामक रौदमे कखनो पैघ आ कखनो छोट <strong>ह</strong>ोइत’। आब क<strong>ह</strong>ल जाऊँ जे एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>कसबधकेँ कोन सबध क<strong>ह</strong>ल जेतै? सुभाष क<strong>ह</strong>ै छिथ–‘ेम कथा’–मानो ई अंकल म<strong>ह</strong>ाशय से<strong>ह</strong>ो ेममे पड़ल छिथ। एि<strong>ह</strong> ेममे जे ईदुनू लड़का–लड़की खूब जतनसँ एक दोसरसँ ेम करए, तकरा िनमा<strong>ह</strong>ए। ‘ेम’ जँ ई िथक तँ क<strong>ह</strong>ए पड़त जे भौितक ेमकेँसिलमेशन (उदाीकरण) िथक। सोिच कऽ <strong>दे</strong>खी तँ ई कथा, मा एकटा कथा नि<strong>ह</strong> िथक, िमिथलाक सामािजक पिरवेशमे आमैिथली कथामे एकटा नवीन पीढ़ीक आगमनक कथा िथक–ए<strong>ह</strong>न पीढ़ीक जे मानैत अिछ जे िधया–पुतामे एक–दोसरसँ ेम करबाकचा<strong>ह</strong>ी, तकरा िनमा<strong>ह</strong>बाक जतन करबाक चा<strong>ह</strong>ी कारण ई दुिनया िनबध र<strong>ह</strong>ए ताि<strong>ह</strong> लेल ेम जरूरी छै आ जीवन अपन लयमे आगू36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बढ़य, ताि<strong>ह</strong> लेल ेम जरूरी छै। ई कथा तखन िकछु आर पैघ <strong>दे</strong>खार पड़त जँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन मैिथलीक सबध–कथा सभकपिरेयमे एकरा <strong>दे</strong>खी। <strong>ह</strong>मरा तँ मोन पड़ैत अिछ–दू दशक पि<strong>ह</strong>ने माय साि<strong>ह</strong>यकार लोकिनक बीच ‘िमिथला–िमि<strong>ह</strong>र’मे भेल तुमुल‘समित–<strong>िव</strong>मित’ जाि<strong>ह</strong>मे बात आएल र<strong>ह</strong>ै जे मैिथली कथाकेँ सदभर् लैत बात करी तँ िमिथलाक लोक ेम कैए न<strong>ह</strong>ॴ सकैत अिछ, जेओ कऽ सकैए से िथक िछनरपन। जकरा ेमकथा क<strong>ह</strong>ल जाइछ से वतुतः िछनरपनक कथा िथक। अिछ जे सुभाषक एि<strong>ह</strong>कथाकेँ कोन िछनरपनक कोन कोिटमे राखल जाए।अतु, <strong>ह</strong>मारा सुभाष च यादवक कथाक वभावपर बात करैत र<strong>ह</strong>ी। <strong>ह</strong>ुनकर कथाक वभाव ए<strong>ह</strong>न छैक जे के िबदुकेँ था<strong>ह</strong>पेबामे अक्सर<strong>ह</strong>ा मतांतरकेँ गुंजाइश भऽ सकै छै। एक मोड़पर सँ कथा आरंभ भेल आ अिगला मोड़ अबैत–अबैत समात भऽ गेल।आब पाठक िनणर्य करथु जे एतबा दूरक <strong>िव</strong>वरणक िनरंतरतामे के िबदु कोन छल? एि<strong>ह</strong>मे पाठकक लेल ‘बुढ़ारीक लाठी’ बनै छै–सुभाषक <strong>दे</strong>ल शीषर्क। <strong>ह</strong>ुनकर कथा, एि<strong>ह</strong> कारक कथा सभ िथक जाि<strong>ह</strong>मे शीषर्कक िनणयक म<strong>ह</strong>व <strong>ह</strong>ोइत छैक। आ, शीषर्कअंततः भेल की? के िबदुक ठीक–ठीक संकेत नि<strong>ह</strong> दऽ सकल आ संकेत अित दुरू<strong>ह</strong> भऽ गेल (केनरी आइलैड)क (नारेलजकाँ) तँ सयक सेषण किठन भऽ जाइ छै। एकटा दृांत ली। कथाक शीषर्क िथक–‘एकटा अंत’। एि<strong>ह</strong> कथामे एकटाबु<strong>िव</strong>ादी जुवक अिछ जे कमर्काडक <strong>िव</strong>रोधमे ठाढ़ भेल अिछ। अपन पक्षक थापनाक लेल ओ ब<strong>ह</strong>ुत संघषर् करैत अिछ, मुदाओकर ब<strong>ह</strong>ुत दुगर्ंजन <strong>ह</strong>ोइत छैक आ ओ अपन<strong>ह</strong>ुकेँ अपना <strong>िव</strong>चिलत आ थाकल अनुभव करैत अिछ। तकर िडटेस कथामे आएलछै। शीषर्क <strong>दे</strong>ल गेल छै–‘एकटा अंत’ अिछ–कथीक अंत? जँ उर <strong>ह</strong>एत–कमर्काडक अंत, तँ मानऽ पड़त जे ई कथा िनतांतअधला<strong>ह</strong> आ असफल कथा िथक, कारण कयक िनव<strong>ह</strong> ने कथा–<strong>िव</strong>वरण कए पाएल अिछ आ ने कथा समय। मुदा, जँ एकरउर <strong>ह</strong>ोइक–‘कमर्काडक <strong>िव</strong>रोध परपराक अंत’ तँ लगले <strong>दे</strong>खब जे ई कथा खूब सुदर कथाक रूपमे मोन राखऽ जोग <strong>दे</strong>खारपड़त, जे ब<strong>ह</strong>ुत करूणासँ भरल अिछ आ एकटा संकप (संकप ई जे एि<strong>ह</strong> जुबककेँ संरक्षण भेटबाक चा<strong>ह</strong>ी) केँ संग समात <strong>ह</strong>ोइतअिछ। फेर वए<strong>ह</strong> बात। संकप कथामे किथत न<strong>ह</strong>ॴ भेल छैक, ओ कथाक ितफलनक रूपमे पाठकक मोनमे उचरैत छैक।ओना, गौर कएल जाए तँ सुभाषक कथामे एकटा आर समया <strong>दे</strong>खार पड़त। एकरा संतुलनकेँ चूक क<strong>ह</strong>ल जा सकैए। जेना अ<strong>ह</strong>ाँकोनो िफम <strong>दे</strong>खैत <strong>ह</strong>ोइ आ पाबी जे कोनो एकटा दृयकेँ जरूरतसँ बेसी काल धिर <strong>दे</strong>खाएल जा र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो, जकर िक िडमांडकथाकेँ नि<strong>ह</strong> छै। क<strong>ह</strong>ब आवयक नि<strong>ह</strong>जे एना एि<strong>ह</strong> दुआरे <strong>ह</strong>ोइ छै जे दशर्क (आ पाठक)क िडमांड आ िफमकार (आ कथाकार)किडमांड िभ–िभ भऽ जाइत छैक। से, <strong>ह</strong>मरा लोकिन कैक कथामे <strong>दे</strong>खै छी जे <strong>िव</strong>वरणक अनुपात औिचय टुटलैक अिछ आ िकछुए<strong>ह</strong>नो बात आिब गेल छैक जकर आवयकता कथामे नि<strong>ह</strong> छैक। एक <strong>ह</strong>द धिर सुभाष कथाक शीषर्क चयन से<strong>ह</strong>ो, जे िक एकखास ेममे रािख कऽ कथाकेँ <strong>दे</strong>खबाक आ<strong>ह</strong> रखैत छैक मुदा वयं कथे एि<strong>ह</strong> आ<strong>ह</strong>क रक्षा नि<strong>ह</strong> कऽ पबैत अिछ। िकछु ठाम तँए<strong>ह</strong>नो <strong>दे</strong>खैत छी <strong>िव</strong>वरण <strong>दे</strong>बाक लेल जाि<strong>ह</strong> शदावलीक योग सुभाष केलिन अिछ से उकड़ू बुझा पड़ैत छैक आ सपूणर् कथाकताना–बानामे पीयन जकाँ <strong>दे</strong>खाइत छैक। <strong>ह</strong>ुनकर एक ब<strong>ह</strong>ुत सुदर कथा छिन–‘<strong>ह</strong>मर गाम’। कोसी–पिरसरमे बसल लोकक जीवन–संघषर्केँ ई अितम दतावेज िथक। एि<strong>ह</strong> कथामे बस एकठाम, से<strong>ह</strong>ो संगात्, एकटा ी परिमिलया अबैत छै। एि<strong>ह</strong> कथामेपुरूखक जीवन–संघषर्केँ ओ ब<strong>ह</strong>ुत जीवंत आ ामािणिकअ <strong>िव</strong>वरण <strong>दे</strong>लिन अिछ, ताि<strong>ह</strong>मे कत<strong>ह</strong>ु पुरूख–<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क अलगसँ कोनो वणर्न नि<strong>ह</strong>भेल छै। मुदा, जखन ी अबैत अिछ, आ से<strong>ह</strong>ो म करैत ी, ग<strong>ह</strong>ूमक बोझ उठा–उठा कऽ ेसर लग प<strong>ह</strong>ुँचाबैत ी, तँकथाकारक नजिर ओकर मपर नि<strong>ह</strong>, ओकर <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर पड़ैत छिन आ <strong>ह</strong>ुनकर शदावली <strong>दे</strong>खी–‘कर जोबनक उभार पुरूष–सपकर्कसाक्षी छै’। लगेगी <strong>ह</strong>ाथ ओ इ<strong>ह</strong>ो बता जाइत छिथ जे ई परिमिलया सूयतक बाद घास छीलए जाइत अिछ कारण सया–अिभसारकेँ ओकरा खगता छै। िकए? एतेक ‘सेंसेनल’ ओ िकएक <strong>ह</strong>ोइत छिथ जखन िक कथाकेँ ए<strong>ह</strong>न कोनो मांग नि<strong>ह</strong> छैक, उनटेकथाक समेिकत भावकेँ ओ खंिडत करैत छैक। ‘किनया पुतरा’ कथामे ‘नेबो सन कोनो कड़गर चीज’ कथावाचकक बाि<strong>ह</strong>सँटकराइत छैक जे िक ‘लड़कीक छाती’ िछएक जकरा कथाकार ‘फुटैत जोबन’ क<strong>ह</strong>लिन अिछ। <strong>ह</strong>मारा नोिटस केल<strong>ह</strong>ुँ अिछ जेकथाकारक सुभाषक शदावलीमे आएल ई नवीन भाव िथिकयिन। आनो–आन अनेक शद, मो<strong>ह</strong>ावरा, कथन–भंिगमा नव तर<strong>ह</strong>ें <strong>ह</strong>ुनकाकथामे आएल अिछ। से सभ अिधकतर ामािणक भाव छोड़ैत अिछ। मुदा गौरतलब िथक जे ओ ‘िभजुअलाइजेशन’मे <strong>ह</strong>ायपरसेंसेबल भेला<strong>ह</strong> अिछ।37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> सभ बातक अछैत, कैक कारणसँ सुभाषक ई कथा–सं<strong>ह</strong> सदैव मरन कएल जाएत। एक तँ एि<strong>ह</strong> कारणेँ जे मैिथलीक ईअितम कथाकार बीस बरख धिर लगातार चुप र<strong>ह</strong>लाक बाद फेर कलम पकड़लक आ तकर पिरणाम एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>मे संगृि<strong>ह</strong>त भेलअिछ। एि<strong>ह</strong> बीचक अविधमे मैिथली कथा–साि<strong>ह</strong>यक पिरदृयमे ब<strong>ह</strong>ुत बदला आिब गेल अिछ। कथा आइ ठीक ओि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> अिछजतए सुभाषक युगमे छल। ब<strong>ह</strong>ुतो नव–नव चीज कथामे आएल अिछ। एक संवेदनशील सजर्कक रूपमे सुभाष एि<strong>ह</strong> सभ कथूक ित<strong>ह</strong>णशील से<strong>ह</strong>ो छिथ। ओ वयं क<strong>ह</strong>ने छिथ जे <strong>ह</strong>ुनक एि<strong>ह</strong> दोसर दौरकेँ कथा सभमे अपेक्षाकृत बेसी सावधानी आ सजगता छिन।<strong>ह</strong>मारा पबैत छी जे िनतांत सजग रूपसँ सुभाषक साि<strong>ह</strong>य िकछु ए<strong>ह</strong>न तय लऽ कए आएल अिछ जे अक्सर<strong>ह</strong>ाँ समकालीन लेखनमेअनुपिथत पाओल गेल अिछ। जेना, एक यथाथर्वादी कथा–भाषाक <strong>िव</strong>तान, जकर माटर सुभाष छिथ। जेना, कथामे जीवनकेँ<strong>दे</strong>खबाक एक दाशर्िनक दृिकोण, जाि<strong>ह</strong>मे ततबा ग<strong>ह</strong>राई छै जे <strong>दे</strong>खल जाए वला वतुकेँ अिधिकअ पारदश बना दैत छैक। आसभसँ जबरदत मोन राखल जाए वला चीज तँ छै–कोशी–ांगणक जीवन–संघषर्पर केित <strong>ह</strong>ुनकर तीनटा कथा एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>मे संगृि<strong>ह</strong>तछिन।सुभाष कि<strong>ह</strong>यो क<strong>ह</strong>ने छला–‘जीवनक लेल जे नीक आ सुदर अिछ, <strong>ह</strong>मर कथा तकरे आ<strong>ह</strong>ी अिछ। <strong>ह</strong>मर कथाक ेरणा जीवन–ेमअिछ। जे कोनो चीज जीवन–<strong>िव</strong>रोधी अिछ, <strong>ह</strong>मर कथा तकरा ित <strong>िव</strong>तृणा उप करैत अिछ’।से ठीके। कम करए, बेसी करए; भाषामे करए आ ितफलनमे करए, सुभाषक कथा काज तँ जरूर सए<strong>ह</strong> करैत अिछ।३.िबिपन झाीः॥ <strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>ृदयेरी: एक कटाक्षालोचन ॥गतांक सँऽ आगू...जि<strong>ह</strong>ना उरथ <strong>ह</strong>ृदय के दू भाग <strong>ह</strong>ोइत अिछ-· लघुमितक· म<strong>ह</strong>ामितक।38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लघुमितक शरीर सतुलन-गितिनयण आिद कायर् करैत अिछ ओति<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ामितक मन, बुि, िच आिद रूप में िथत <strong>ह</strong>ोइतअिछ।चरकसंि<strong>ह</strong>ता उक्त तयक पुि करैत अिछ[1]।अतु <strong>ह</strong>ृदयेरी पद में <strong>िव</strong>मान ’<strong>ह</strong>ृदय’ वीकार करब उिचत िकयाक तऽ िशरथ वीकार करब उिचत िकयाक तऽिशरथ <strong>ह</strong>ृदय आमा के आयथान, चेतना क के, पंचेिय के आधार, बुि के सं<strong>ह</strong>थान, मृित केर संचालय, िचकआधार, जीवामाक आयभूिम, नायु केर के <strong>ह</strong>ोइत अिछ। िचतन ेरणा आिद िशरथ <strong>ह</strong>ृदये सँऽ संभव छैक[2]। एि<strong>ह</strong> बातकमाण सुुत से<strong>ह</strong>ो दैत अिछ[3]।एि<strong>ह</strong> िशरथ <strong>ह</strong>ृदय के वाशयानुकूल ेिरत करबाक सामयर् <strong>ह</strong>ृदय केर ईरी अथत कातामा कय सकैत अिछ।कदािचत एि<strong>ह</strong> आशय के यान में रखैत क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ कायकाश[4] में जे काय अथत साि<strong>ह</strong>य केर बात काता ारा क<strong>ह</strong>लगेल वचनतुय <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेकरा कखन<strong>ह</strong>ुँ उपेिक्षत नि<strong>ह</strong> कयल जा सकैत अिछ। िकयाक तऽ काता में िशरथ <strong>ह</strong>ृदय केवािमगतगुण <strong>िव</strong>मान र<strong>ह</strong>ैत अिछ जे कृितद अिछ।एतय समीक्षामक रूप सँऽ एतेकमा क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे यिद ओ <strong>ह</strong>ृदयेरी कृित द वािमगतगुण क योगवाशयानुकूल करबाक अपेक्षा ेय-ेय एवं योग-क्षेम कें यान में यिद रखैत करैत छिथ तऽ ओ <strong>ह</strong>ृदय धय <strong>ह</strong>ोयत। अतुकारातरें <strong>ह</strong>ृदयेरी पद आमसमपर्णतुय अिछ जे पूणर्तः िशरथ <strong>ह</strong>ृदय सँ सब अिछ निक उरोभागथ <strong>ह</strong>ृदय सँऽ।{लेख सदिभर्त िटपणी kumarvipin.jha@gmail.com पर सादर आमित अिछ।}लेखक केर सामाय पिरचय-िबिपन कुमार झा(नातक- ECC. Allahabad University, परानातक- Jawaharlal Nehru University, दशर्निनणात-Jawaharlal Nehru University, सित Cell for Indian Science & Technology in Sanskrit, HSS, IITBombay में शोधरत। <strong>िव</strong>तृत <strong>िव</strong>वरण bipinjha.webs.com पर सुलभ।)[1] षडंगमंगं <strong>िव</strong>ज्ञानिमियायाथर्पंचकम।आमा च सगुणेतः िचयं च <strong>ह</strong>ृिदिथतम॥ सूथान ३०.४५39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्[2] िचतािद जुं <strong>ह</strong>ृदयं दूय....। चरक० िचिकसाथान उमादायाय[3] <strong>ह</strong>ृदयं चेतना थानं...। सुुत० शरीरथान ४.३४[4] कायं यशसे अथर्कृते यव<strong>ह</strong>ार<strong>िव</strong><strong>दे</strong> िशवेतरक्षतये।सः पिरिनवतर्ये कातासिमततयोप<strong>दे</strong>शयुजे। कायकाश, थमोलास१. राम भरोस कापिड ‘मर’-जट–जिटन२. बेचन ठाकुर- नाटक बेटीक अपमान-(दृ य छठम)राम भरोस कापिड ‘मर’जट–जिटनलोकनायरुपातर - राम भरोस कापिड ‘मर’मंच पर काशक एउटा गोल घेरा डांरमे नगाडा ब<strong>ह</strong>ने नट पर पडैत छैक । ओ नगाडा के सुरताल मे बजबैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ।दोसर काशक घेरा दि<strong>ह</strong>न कात वेश करैत नटी पर पडैत अिछ । ओकरा संग घेरा नट लग धिर अवैत अिछ । आव दुनू केउपर काशक धेरा छै ।नट— (नटी के <strong>दे</strong>िख श <strong>ह</strong>ोइत)अ<strong>ह</strong>ा,के<strong>ह</strong>न सयंोग अिछ ई,िय अ<strong>ह</strong>ांके <strong>दे</strong>खल,निटन—(नृयािभमूख मुा दिशर्त करैत)जट जटाधर य बनल <strong>ह</strong>ो, पावर्ती कोना बैसल ।नट— धय िय अ<strong>ह</strong>ां संग पुरै छी सिदखन <strong>ह</strong>मर छी अंगनिटन— जनम—जनम धिर एि<strong>ह</strong>ना ियतम छोडब अ<strong>ह</strong>ां के ने संग ।40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नगाडा पर फेरस चोट पाडैत नटक <strong>ह</strong>ाथ चलैत अिछ । रुकलाक वाद ।निटन— रंगमंच पर िकए उपिथत मनमे की फुरल अिछ,आइ ककर उाटन करबै, दशर्क खूब जूटल अिछ ।नट— मयकाल के ेमी युगल के िखसा क<strong>ह</strong>ब म<strong>ह</strong>ान ।जकरा नामे पािन बरसै इ<strong>ह</strong>ुक झुकै कमान ।।निटन—(आयर्क भाव यक्त करैत)नाम की िथक ेमी युगल के जिनक कीित ए<strong>ह</strong>न अपार,नट— जटा जिटनकेर गाथा स िय <strong>ह</strong>ोइछ जगत उार ।निटन— ई त मि<strong>ह</strong>ला मा करै छै,नािच नािचकऽबेंग कुटै छै,नंगिटनी आंगन घैल फैकै छै,गािर सुनै छै,पािन मगै छै ।नट— ए<strong>ह</strong>,अ<strong>ह</strong>ां त ज्ञानी छी<strong>ह</strong>े, साज बाज ओिरआउ निटन,कुटु बेंग उखिर मे ध,आ शुभारंभ करु जट जिटन ।उखिरमे बेंग कुटबाक उपम ।तकराबाद मि<strong>ह</strong>लासभ दू दलमे बंिट जाइछ ।जट बला समू<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>ला सभ माथमे आ डांरमे गमछाब<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>ैछ ।दुनू दल परपरगत शैलीमे एक दोसरके गरामे बांि<strong>ह</strong> धएने आगा पाछा झुकैत चलैत गीतक पि<strong>ह</strong>ल मुखरा गबैत अिछ। तकराबाद नव शैलीमे जाइत अिछ ।गीत १ मि<strong>ह</strong>ला समू<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ाली–<strong>ह</strong>ाली बिरसू इर <strong>दे</strong>वता ।पानी िबनू पडल अकाल <strong>ह</strong>ो राम ।चौर सुखले, चांचर सुखलैखेती बारी झारी सुखलैसूिख गेलै बाबाके िजराते <strong>ह</strong>ो राम ।सूिख गेलै भइया के िजराते <strong>ह</strong>ो राम ।।धोिबयाके अंगनामे छापर छुपर पिनयाँचमराके आंगनमे छापर–छुपर पिनयाँओि<strong>ह</strong>मे न<strong>ह</strong>ाइ पुजारी बभने <strong>ह</strong>ो राम ।धोितयो ने भीजलै जनौओ ने भीजलै –२रिच रिच ितलक लगावै <strong>ह</strong>ो राम –२भीजले तीतले <strong>ह</strong>वेिलया ढुकलै –२ब<strong>ह</strong>ुअ ो लेलक लुलुआइये <strong>ह</strong>ो राम –२रांडी मौिगया <strong>ह</strong>रवा जोतै छै –२पानी <strong>िव</strong>नू पड़लै अकाले <strong>ह</strong>ो राम –२दयो नि<strong>ह</strong> लगइ छ <strong>ह</strong>ो इर लोकमयो नि<strong>ह</strong> लगइ छ <strong>ह</strong>ो इर लोकपानी <strong>िव</strong>नू पड़ल अकाले <strong>ह</strong>ो राम ।41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ाली–<strong>ह</strong>ाली बिरसू इर <strong>दे</strong>वता –२पानी <strong>िव</strong>नु पडल अकाले <strong>ह</strong>ो राम –२िनरसू के धीया–पूता मांड ले कनइ छैखुी ले कनइ छै, अ ले कनइ छैपानी िबनू पड़ल अकाले <strong>ह</strong>ो राम ।गीत १ समात भेलाक बाद मंच पर अ<strong>ह</strong>ार । काश अएला पर मि<strong>ह</strong>ला सभ समू<strong>ह</strong> मे नचैत गबैत ।गीत २ मि<strong>ह</strong>ला समू<strong>ह</strong>एगो छलै जट, एगो जिटिनयाँ।दुनूमे <strong>ह</strong>ो गेलइ परेमे <strong>ह</strong>ो राम ।दुनूके <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> केना रचैवै बसेबै<strong>ह</strong>ो गेलै माइ बापके <strong>िव</strong>रोधे <strong>ह</strong>ो राम ।नगाडा बजबैत एक िदशसं नटक वेश । दोसर िदशस नचैत निटनक वेश । वीच मे आिब ठमिक जाइछ । नगाडा पर जोरसलकडी बजािर नट गबैत अिछ ।नट— एै <strong>दे</strong>श, एै परगा जट आ जिटन,जट गामक सुधुआ मनसा दोसर ते<strong>ह</strong>ने नटीन ।नटी— (नृय रोकैत)की बजल<strong>ह</strong>ुं अ<strong>ह</strong>ां फेरसं बाजु चुगली परोक्षे पीठ,अ<strong>ह</strong>ां पुरुष के इए<strong>ह</strong> ऐब अिछ सिदखन नारी पर दीठ ।रुिस जएबाक अिभनयनट—(मनबैत) जटक <strong>ह</strong>यत <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, श छी, <strong>ह</strong>मर ने अि<strong>ह</strong>त मनसाय,आयल विरयाती साज वाज <strong>दे</strong>िख जिटनक माय पछताय ।गीत ३ समू<strong>ह</strong>जटक पक्ष – <strong>ह</strong>म अनिलयै आजन–बाजन, आब करु <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>, –२सांविर गेरुली, कऽ िदयौ जटाके िबया<strong>ह</strong> –२जिटन पक्ष – आिग लागो आजन–बाजन, नि<strong>ह</strong> करबौ <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>, –२साँविर गेरुली, मोर गौरी रि<strong>ह</strong> जइती कुमािर –२जटक पक्ष – बजर खसौ <strong>ह</strong>ाथी घोडा, बजर खसौ बाजार –२सांवरी गेरुली नि<strong>ह</strong> करवौ जिटनसँ <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>सांवरी गेरुली रि<strong>ह</strong> जयतौ गौरी कुमािर ।जिटनक पक्ष – क<strong>ह</strong>ाँ रे पयबै, क<strong>ह</strong>ाँ रे पयबै, डलवाके साज –२42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सांवरी गेरुली मोर जिटन र<strong>ह</strong>तै कुमािर –२अ<strong>ह</strong>ारक वाद काश । काशक धेरा नट पर ।नट— भेल <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> जिटन सासुर चलली<strong>ह</strong>,सभ कें आंिख नोरायल,बाबा <strong>दे</strong><strong>ह</strong>रीक शान ने भेटलै लगले जिटन अकुलायल ।गीत ४जट – लिबकऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे जिटन ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे ।जइसे लबे काँच करिचया वइसे ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ेँ गे ।।जिटन नि<strong>ह</strong>ये लबबौ रे जटा, नि<strong>ह</strong>ये लबवौ रे ।<strong>ह</strong>म तऽ बाबाके दुलािर िधया ऐंिठके चलबौ रे ।जट ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे जिटन ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे ।जइसे लबइ बेंतके छिड़या, वइसे ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे ।।जिटन ऐंिठकेँ चलबै रे जटा एंिठक चलबौ रे ।<strong>ह</strong>म त बाबाके दुलािर धीया, तिनकऽ चलबौ रे ।।जट डइिनयाँ <strong>दे</strong>खतौ, गुनमा फेकतौ, मािरये <strong>दे</strong>तौ गे ।आगे बाबाके समपितया जिटन, के भोगतौ गे ।।अ<strong>ह</strong>ार÷काश । खाट पर जट जिटन सुतल ।गीत ५रामा र<strong>ह</strong>े लागलै जटवा–जिटिनयाँ <strong>ह</strong>ो ना ।रामा कि<strong>ह</strong>यो काल <strong>ह</strong>ोबे खन खिनयाँ <strong>ह</strong>ो ना ।।रामा एक िदन भोरुका क<strong>ह</strong>िनयाँ <strong>ह</strong>ो ना ।रामा लड़इ लगलै जटवा–जिटिनयाँ <strong>ह</strong>ो ना ।।पुनः अ<strong>ह</strong>ार । काश । खाट पर जट सुतल । जिटन उठलमुदा आंचर जटवाक <strong>ह</strong>ाथ मे ।गीत ५ (दोसर भाग)जिटन भोर भेलइ रे जटा िभनसरवा भेलइ रेकोइली बोललै रे जटा कोइली बोललै रेजटवा छािड़ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी अंचरवा<strong>ह</strong>म त अँगना ब<strong>ह</strong>ारबै रे ।।43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जट मैया व<strong>ह</strong>ारतै गे जिटिनयाँ, बि<strong>ह</strong>िनयाँ बो<strong>ह</strong>ारतै गे ।जिटनी आजुके रोि<strong>ह</strong>िनयाँ <strong>ह</strong>म तऽ पलंगवे गमैबे गे ।।......जट <strong>ह</strong>मे तोरा पुिछयौ गे जिटनीकिदल से गे, जिटन परेम से गे ।झुमका क<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>ेरइले गे ?जिटन सारी राित रे जटवा, तो<strong>ह</strong>रे िबछौनमा रेजटवा तो<strong>ह</strong>रे लगीचवा रे !जटवा िभनुसरवामे तो<strong>ह</strong>रे मैया चौरौलकौ रे ।.....जिटन िटकवा जब–जब मंगिलयौ रे जटा, िटकवा का<strong>ह</strong>े ने लौले रे ।।अरे वाली उमिरया रे जटबा, िटकवा का<strong>ह</strong>े ने लौले रे ।।जट – िटकवा जब–जब अनिलयौ गे जिटन, पौतीमेकऽ धएले गे ।तो<strong>ह</strong>र वाली उमिरया गे जिटन, िटकवा का<strong>ह</strong>े न पे<strong>ह</strong>ले गे ।।जिटन – <strong>ह</strong>ँसुली जब–जब मंगिलयौ रे जटा, <strong>ह</strong>ँसुली का<strong>ह</strong>े ने लौलें रे ।<strong>ह</strong>मर वाली समैया रे जटबा, <strong>ह</strong>ँसुली का<strong>ह</strong>े न लौले रे ।जट <strong>ह</strong>ँसुली जब–जब अनिलयौ गे जिटन, तक्खापरकऽ धएले गेतो<strong>ह</strong>र वाली समैया गे जिटन, <strong>ह</strong>ँसुली का<strong>ह</strong>े न पे<strong>ह</strong>ले गे ।अ<strong>ह</strong>ार । काश नट पर ।नट — जट जिटन के वीच मे भैया खटपट बझल बेजोडबाबा के दुलारी धीआ, मनबय जट पुरजोड ।गीत ६जिटन – धनमा कुटइते जटवा, मारलक मुसरवेके मार ।से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>रोगवे रामा जाइ िछयै नै<strong>ह</strong>रवाजट – िनमन–िनमन िटकवा जे लैिलये जिटन लेसे<strong>ह</strong>ो जिटिनया छोिड़ नै<strong>ह</strong>रबा तॲ जाइ छे ।जट – चीनमा िछटिलयौ गे जिटिनयां चीनमा िछटिलयौ ।तू जाइ छै नै<strong>ह</strong>रवा चीनमा के कटतै गे ?जिटन मैयो कटतौ रे जटवा बि<strong>ह</strong>िनयां कटतौ रे ।अबरी रे समइया <strong>ह</strong>म त नै<strong>ह</strong>रे गमैबै रे ।।जट – िघउरा फड़लौ गे जिटन, िझगुनी फड़लौ गे,तू चल जेब<strong>ह</strong>ी नै<strong>ह</strong>रवा, िघउरा के बेचतौ गे ?जिटन मैयो बेचतौ रे जटवा, बि<strong>ह</strong>िनयां बेचतौ रे ।अबरी रे समइया सखी संग झूमर खेलबै रे ।।अ<strong>ह</strong>ार । पुनःकाश नट पर पडैत ।44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नट— लाख मनौलक िजी जिटन, नै<strong>ह</strong>र डेग बढौलक,नदीक धारमे पारक िचता मल<strong>ह</strong>वा के गो<strong>ह</strong>रौलक ।गीत ७जिटन भैया मल<strong>ह</strong>वा रे, नइया लगा<strong>दे</strong> निदयाके पारथारी <strong>दे</strong>बै एवा–खेवा लोटा <strong>दे</strong>बौ इनामभैया मल<strong>ह</strong>वा रे उतािर द<strong>ह</strong>ी िझमनापुरके घाटमला<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म लेबौ एवा–खेवा, नि<strong>ह</strong> लेबौ इनाम ।बि<strong>ह</strong>नी बटोि<strong>ह</strong>नी गे, खोिजले गे दोसर घटवार ।जिटन खसी <strong>दे</strong>बौ एवा–खेवा, पाठी <strong>दे</strong>बौ इनाम ।भइया मल<strong>ह</strong>वा रे, उतािर द<strong>ह</strong>ी िझमनापुरके घाट ।मला<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> लेबौ <strong>ह</strong>म एवा–खेवा, नि<strong>ह</strong> लेबौ इनाम ।बि<strong>ह</strong>नी बटो<strong>ह</strong>नी गे, खोिज ले<strong>ह</strong>ी दोसर घटवार ।जिटन बड़ दुखछल छी, नै<strong>ह</strong>रा जाइ छीजटा से खाइके मार ।कल जोडैÞछी, गोर पडैÞछी, <strong>ह</strong>मरा किर िदए पार ।भइया मल<strong>ह</strong>वा रे, नइया लगा<strong>दे</strong> निदयाके पार ।मला<strong>ह</strong> – तोरा <strong>दे</strong>िख कऽ माया लगै,िजया फाटइ <strong>ह</strong>मार ।जे कइलें से निक नइ कइलें,चलें किर िदयौ पार ।जिटन – भइया मल<strong>ह</strong>वा रे, नइया लगा<strong>दे</strong> निदयाके पार ।बि<strong>ह</strong>नी बटो<strong>ह</strong>नी गे, चलें किर िदयौ पार ।अ<strong>ह</strong>ार । पुनःकाश नट पर पडैत ।नट— निटन <strong>िव</strong>योगे छटपट जटवा, सभ िकछु सु लगैछै,अपने घर छै काट छुटल, पल पल मन पडै छै ।गीत ८जट– <strong>ह</strong>ाथी पर के <strong>ह</strong>ौदा िबकाय गेल गे जिटन, तोरे <strong>िव</strong>नुतोरे िबनु <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ वेकल भेलॱ गे जिटन, तोरे िबनुतोरे िबनु म<strong>ह</strong>ल उदास भेल गे जिटन, तोरे िबनुतोरे िबनु अंगना मे दुिभया जनिम गेल, गे जिटन,45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सेिजया पर मकड़ा िबआय गेल गे जिटन, तोरे िबनुअ<strong>ह</strong>ार÷पुनः काश । नट पर पडैत ।नट—रुिस क भागिल जिटन िय,जट वेकल ब<strong>ह</strong>ुरायल,ए<strong>ह</strong>र खोजए, ओ<strong>ह</strong>र खोजए, नाना भेष बनाएल ।नटी—इ<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>ोइछै मनसाके बानी,अपने करम पछताबे ।घरबाली पर <strong>ह</strong>ुकुम चलाबे,लमीके ठोकराबे ।नट—ठीक क<strong>ह</strong>ै छी नटी <strong>ह</strong>मर,अ<strong>ह</strong>ां सदृश क पाएब,जटबा छै अबोध िय,अ<strong>ह</strong>ां घर छोिड नै जाएब ।गीत ९जट – सुन मोर जोिगया, सुन मोर भाइइ<strong>ह</strong>ो नगरमे जिटन मोर आइल ?सुनमोर भइया, सुन गे दाइ,य<strong>ह</strong>ी नगरमे जिटन मोर आइल ?मोसािफर – सुनमोर जटवा, सुन मोर भाइ,इ<strong>ह</strong>े नगरमे जिटन नि<strong>ह</strong> आइल ।अ<strong>ह</strong>ार । काशगीत १०जट – द<strong>ह</strong>ी लेब ? द<strong>ह</strong>ी लेब ? िमठगर द<strong>ह</strong>ी लेब ?गामक ी तोर केकर औंटल दूधवा ?तोर केकर पौरल दि<strong>ह</strong>या,तो<strong>ह</strong>र सड़ल ग<strong>ह</strong>ाय छौ दि<strong>ह</strong>यातो<strong>ह</strong>र खा म<strong>ह</strong>कौ दि<strong>ह</strong>या ।जट – सास–ससुरकें औंटल दूधवामाय, सांची दूधके दि<strong>ह</strong>यामाय, बड मीठ लागै दि<strong>ह</strong>या,ामीण ी अगे नि<strong>ह</strong> लेबौ, नि<strong>ह</strong> लेबौतो<strong>ह</strong>र कोय ने पुछै छौ दि<strong>ह</strong>या ।िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ त िछयै गुवािलन, मािलकके िसपा<strong>ह</strong>ी46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मािर डटा, फोिड़ के को<strong>ह</strong>ा, खाय लेव दि<strong>ह</strong>–दूधवा ।जट – इ<strong>ह</strong>ो मत जािन<strong>ह</strong>े िसपा<strong>ह</strong>ी असगर गुवािलनमािर को<strong>ह</strong>ा तोड़व थुथना,राित र<strong>ह</strong>ॱ कुंजवन, िदन बेचॱ दि<strong>ह</strong>या,घेघा िसपा<strong>ह</strong>ीके नइ <strong>दे</strong>ब दि<strong>ह</strong>याकोय ले गे गि<strong>ह</strong>की बेची दि<strong>ह</strong>या ।अ<strong>ह</strong>ार काशगीत ११जट – ससुरे भैसुरे मोर जाल बुनै नाअकसर बलमुआ मोरा माछ मरैना ।माछ ले <strong>ह</strong>े, माछ ले <strong>ह</strong>े, गि<strong>ह</strong>की बेटी,माछ ले <strong>ह</strong>े, माछ ले <strong>ह</strong>े ।।ामीण ी आ<strong>ह</strong>े कौने मछिरया केर गोिढन <strong>ह</strong>े ?जट – आ<strong>ह</strong>े रे<strong>ह</strong>ुआ मछिरया केर गोिढन <strong>ह</strong>े ।ामीण ी आ<strong>ह</strong>े ग<strong>ह</strong>ुम के कै खूटे माछ <strong>दे</strong>वय <strong>ह</strong>े ?जट – आ<strong>ह</strong>े, गे<strong>ह</strong>ुमा के तीन खूटे माछ <strong>दे</strong>वय <strong>ह</strong>े ।ामीण ी – तोर मछरी बनबै नइ जािनयौधुए नइ जािनयौ,खबैयाके िखयावै नइ जािनयौिधयापुता परबौधै नइ जािनयौगोिढिनयां गे ।अ<strong>ह</strong>ार । पुनः काश नटपर ।नट— खोिज खोिजकऽ थाकल जटवा जिटन <strong>िव</strong>नु मुरझायल,तखने नजिर पर अएलै जिटिनया, असली रुप मे आयल ।नटी— की बुझिलएै जिटन ओकरा <strong>ह</strong>पिस क धरतै ना ।मनमे गरल दरद छै नटबा, दुर दुर करतै ना ।गीत १२जिटन दूर दूर रे जटा । दूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें रे जटासड़ल चाउर रे जटा ।राख छाउर रे जटा ।सड़ल तीमन रे जटा ।दूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें रे जटा । दूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें रे जटा ।47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जट– दूर दूर गे जिटन । दूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें गे जिटन ।सड़ल चाउर गे जिटन ।राख छाउर गे जिटन ।बिसया रोटी गे जिटन ।सड़ल तीमन गे जिटन । दूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें गे जिटन ।चोिटया गु<strong>ह</strong>इते चिल अिब<strong>ह</strong>ें गे जिटन ।सेिजया सजैबते चिल अिब<strong>ह</strong>ें गे जिटनजिटन जुलफी स<strong>ह</strong>ारैत चल अ<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ें रे जटा ।धोितया पे<strong>ह</strong>ैत चल अिब<strong>ह</strong>ें रे जटा ।अ<strong>ह</strong>ार । पुनः काश नट नटी परनगाडाक धुन पर कनेक काल दुनू नचैतनट— क<strong>ह</strong>ैछै जे एि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ोइछै सांइ बौ<strong>ह</strong> के झगडाबीच मे पिड कऽ गामक लोक अनेरे बनैए लवडा ।नटी— अपनो घर त सए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ाल अिछ,अनका कोन उप<strong>दे</strong>शजिटनके दुलरुवा जटबा,आब चलल पर<strong>दे</strong>श ।गीत १३जट – मोरंग मोरंग सुिनयै गे जिटन,मोरंग <strong>ह</strong>मरा जाये द<strong>ह</strong>ी गे जिटन ।मोरंग से <strong>ह</strong>ँसुली लऽ अयवौ गे जिटनतो<strong>ह</strong>रे पि<strong>ह</strong>राए <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खब गे जिटन ।जिटन मोरंग मोरंग सुिनयौ <strong>ह</strong>ो जटामोरंग <strong>दे</strong>स जनु जा<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ो जटामोरंग के पिनयां कुपिनयां छै <strong>ह</strong>ो जटालािग जयतौ कोढ करेज <strong>ह</strong>ो जटा ।उलिटयो ने आवे <strong>दे</strong>तौ <strong>ह</strong>ो जटापलिटयो ने आबे <strong>दे</strong>तौ <strong>ह</strong>ो जटारि<strong>ह</strong> जा<strong>ह</strong>ी रे जटा नैना के <strong>ह</strong>जूर ।जट– तो<strong>ह</strong>रे ले लेवौ जिटन मोरंग से िटकवाओ<strong>ह</strong>ी मे झमकाइ तोरा <strong>दे</strong>खव से जिटनमोरंग <strong>ह</strong>मरा जाय द<strong>ह</strong>ी गे जिटन ।मोरंग <strong>ह</strong>मरा जाय द<strong>ह</strong>ी गे जिटन ।जिटन अते जे कमैले जटा की भेलौ ना48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सुनु मोर जटवा,जिटनके मंगवा उदास लागे नाजट – िटकवा जब जब लौिलयौ गे जिटनिटकवा का<strong>ह</strong>े ने पे<strong>ह</strong>ले गेजटनी गे सभामे ललचौले गेिटकवा <strong>िव</strong>नु ।जिटन जा<strong>ह</strong>ो ते जा<strong>ह</strong>ो रे जटवा, <strong>दे</strong>स रे <strong>िव</strong><strong>दे</strong>स,मोरंग क िटकवा लेने आव<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ो राअ<strong>ह</strong>ार । पुनः काश नट पर ।नट— मान मनौबल कऽ कऽ जटवा गेलै मोरंग कमाय,ए<strong>ह</strong>र बेटा भेलै वेमार,जिटिनयां वैसं पुछए उपाय ।गीत १४जिटन रघुदासके अँगा–टोपी, रघुदासकेँ अंगा–टोपीतो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे बैदा, तो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे वैदारघुदास के िदयौ न िजआय ।वैद – रघुदासके अंगा–टोपी, रघुदासके अंगा–टोपी<strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदया, <strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदयारघुदास तँ सडले गे<strong>ह</strong>ाय ।जिटन रघुदास के <strong>ह</strong>ाथके बिलया, रघुदासके <strong>ह</strong>ाथ के बिलयातो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे वैदा, तो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे वैदारघुदास के िदयौ ने िजआय ।वैद – रघुदास के <strong>ह</strong>ाथ के बिलया, रघुदासके <strong>ह</strong>ाथ के बिलया,<strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदया, <strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदयारघुदास त सड़ले गे<strong>ह</strong>ाय ।अ<strong>ह</strong>ार । पुनः काश नट पर ।नट— बेटवा भेलै चंगा, मनमे जटवा बसलै ना,जटवा के <strong>िव</strong>योगे जिटिनयां अ<strong>ह</strong>ुिरया काटै ना ।नटी— चललै िपया उ<strong>दे</strong>श जिटिनयां,दर दर भटकै ना,<strong>ह</strong>ो रामा,दर.....कोने पापे िपअबा िबछुडलै िक दुिनयां िबजुबन लागै ना,<strong>ह</strong>ो रामा,दर....।गीत १४ क( थपल गेल)जिटन <strong>ह</strong>े रे सोनरबा भाय, क<strong>ह</strong>ी द<strong>ह</strong>ी जटबाके उ<strong>दे</strong>शजि<strong>ह</strong>या से गेलै िनरदैया, नै कोनो सं<strong>दे</strong>श49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पल पल काटे राित अ<strong>ह</strong>िरया,िदनो लगे भयाओननै चा<strong>ह</strong>ी मंगटीका कंगना,िपअबा अपन सो<strong>ह</strong>ाओन ।<strong>ह</strong>े रे..........।सोनार <strong>ह</strong>े गे जिटिनयां दाय,छोड जटके आस,गरबा जोिख जोिख <strong>ह</strong>ंसुली पे<strong>ह</strong>ैबौ,चल <strong>ह</strong>मरे साथ ।जिटन <strong>ह</strong>े रे सोनरबा भाय,रे अिगया लगैबौ तोरे <strong>ह</strong>ंसुिलयाबजर खसैबौ तोरे साथ ।रे मोर पटा पुरबे नोकिरयार<strong>ह</strong>बै पटे के आस ।बर<strong>ह</strong> बरस <strong>ह</strong>म आंचर बाि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बैर<strong>ह</strong>बै जटे के आस ।रे तोरास सुर <strong>ह</strong>मरो जटबािटया चलैत लिच जायरे तोरास सुर <strong>ह</strong>मरो बलमुआचन सुरुज छिप जाए ।थािक <strong>ह</strong>ािर क जिटन अपन घर आिब जाइत अिछ ।ओसारा पर ओगिठ जटक मरण करैत ि<strong>ह</strong>ंचुिक ि<strong>ह</strong>ंचुिक कानए लगैछ ।गीत १५जिटन जाि<strong>ह</strong> बाटे िपयवा गेलै, दुिभया जनिम गेलैबिटया जो<strong>ह</strong>इते वीजूवन लागल रे की । आ<strong>ह</strong>े मइया ।िपयवा मोरंग गेलै, <strong>ह</strong>मरा से क<strong>ह</strong>ी गेलै, आ<strong>ह</strong>े िदिदया ।फूल लागल कंगना लेने अइिथन <strong>ह</strong>ो राम ।मांगे के िटकबा लेने अइिथन <strong>ह</strong>ो राम ।रिच रिच जिटनके पे<strong>ह</strong>यिथन <strong>ह</strong>ो राम ।जट िबनु लागे दुिनयाँ अ<strong>ह</strong>ारे <strong>ह</strong>ो रामबेटा से<strong>ह</strong>ो घरस बा<strong>ह</strong>र आिब माय संगे ि<strong>ह</strong>ंचुक लगैछ । तखने दि<strong>ह</strong>न कातस माथपर मोटरी लेने जटक बेश । लगमे आिबघरबाली आ बेटाके एकटक <strong>दे</strong>ख लगैछ ।काशक घेरा दुनू पर फूट फूट पडैत छैक ।दुनू चिर थीर भ जाइछ । काशकघेराक संग नट निटनक बेश ।(नट नगाडा के सुर तालमे बजबैछ । निटन सुरताल पर नाच लगैछ । नट के चारु कात गोल घेरामे निटनक नृय )।नटी वार<strong>ह</strong> बिरस पर िपअबा अएलै दुअिरया <strong>ह</strong>ेजिटन के खाितर ।यागी <strong>दे</strong>लकै मॲरंग नगिरया <strong>ह</strong>े ।जिटन के खाितर ।नट चिलयौ ने आब निटन अपन एकचिरया <strong>ह</strong>े ।50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जिटन के खाितर ।चमक िदयौ िमलन के इजोिरया <strong>ह</strong>ेजिटन के खाितर ।दुनु नचैत नचैत मंचस बा<strong>ह</strong>र चिल जाइछ ।आब थीर चिर चलायमान भ उठैछ । ओ<strong>ह</strong>र काशक घेरामे जिटन अकानैतजटक लग अबैछ । खुशी सं आंिख छल छला जाइछ । पयर पर झूिक णाम करैछ । माथ परक मोटरी, छाता लऽ घर िदशबिढ जाइछ । जट बेटा के छातीस सटा लैछ । जिटन पािन लऽ अवैत अिछ, जट पयर पखारैछ । दुनू एक दोसराके आगांठाढ भऽ नोरायल आंिखए एक दोसराके <strong>दे</strong>खैत अिछ ।गीत नं.५ क एक टुकडीक पुनरावृित <strong>ह</strong>ोइछ ।गीत ५के पुनरावृितजिटन िटकवा जब–जब मंगिलयौ रे जटा, िटकवा का<strong>ह</strong>े ने लौले रे ।।अरे वाली उमिरया रे जटबा, िटकवा का<strong>ह</strong>े ने लौले रे ।।जट – िटकवा जब–जब अनिलयौ गे जिटन, पौतीमेकऽ धएले गे ।तो<strong>ह</strong>र वाली उमिरया गे जिटन, िटकवा का<strong>ह</strong>े न पे<strong>ह</strong>ले गे ।।जट जेवीसं लाल िडवा िनकालैत अिछ । ओकरा खोिल मंगिटका ब<strong>ह</strong>ार कऽ जिटन कें पि<strong>ह</strong>रा दैछ । दुनू नृय मुा मे आ<strong>िव</strong>जाइछ ।गीत १६आरे बाली उमेिरया रे जटबािटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलॱ रेिटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलॱ रे रे जटबािटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलॱ रेआरे बाली उमेिरया रे जटबािटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलॱ रेनचैत नचैत जिटन,जटक बांि<strong>ह</strong>मे आिब जाइत अिछ । दुनू िज भऽ जाइछ ।अ<strong>ह</strong>ार२बेचन ठाकुरबेटीक अपमान51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बेचन ठाकुरनाटक बेटीक अपमान-(दृ य छठम)( थान- <strong>ह</strong>िर च चौधरीक घर। <strong>ह</strong>िर च चौधरी एकटा गरीब िक सान छिथ । <strong>ह</strong>ुनक प नी राधा <strong>दे</strong>वी छिथ । <strong>ह</strong>ुनका दर-दुिन यामे एक् के गोट बेटी शािल नी अिछ । <strong>ह</strong>िर च चौधरी िन पु छिथ।)<strong>ह</strong>िर च - यै शािल नी माए, <strong>ह</strong>मरा लोकिन भगवानकेँ की िब गारिल यि <strong>ह</strong> जे ओ अपना सभकेँ एगो आ िस रीफ एगो बेटीएटादए भाभट समिट लेलिन ।राधा- एि<strong>ह</strong> बातक <strong>ह</strong>मरो बड़ छगु ता लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ । भगवानक मि<strong>ह</strong> मा अगम अथा<strong>ह</strong> अिछ । केकरो बोरे-बोरेनून, केकरो रोिट योपर नि<strong>ह</strong> नून।<strong>ह</strong>िर च - खाइर छोड़ू, माथा पेच् चीबला गप-स प। भगवान जए<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन सए<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ुत। ओनो <strong>ह</strong>म बड़ गरीब से<strong>ह</strong>ोछी। जिद भगवान <strong>ह</strong>मरा बेसी िध या-पुता दइतिथ तँ <strong>ह</strong>मरा ओकर पित पाल नि<strong>ह</strong> कएल <strong>ह</strong>ोएतए। मा तीिन परानीक पेटतँ प<strong>ह</strong>ाड़ बुझाइत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ।राधा- यै शािल नी बाप, जे भगवान मुँ<strong>ह</strong> चीरैत छिथ <strong>ह</strong> ओ आ<strong>ह</strong>ारक जुगार अव स करैत छिथ <strong>ह</strong>। शािल नीकेँ पनर<strong>ह</strong>सोल<strong>ह</strong> बरख भए गेल। मुदा दोसर संतानक कोनो उ मीद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खए पड़ैत अिछ । जबिक कतेकोकेँ <strong>दे</strong>खैत आ सुनैतछी जे अ ासाउ डसँ जॉंच करए बेटीकेँ िग रबौलिन , सुइया-दवाइसँ गभर् नाश करौलिन इ यािद । मुदा <strong>ह</strong>मराभगवान।<strong>ह</strong>िर चं- यै शािल नी माए, गभर्पात बड िघ नौना काज िथ क, बड पैघ पापीक काज िथ क। ओि<strong>ह</strong> जनानीकेँ धौजिन -धौजिन भए जाइत अिछ कोनो करम बॉंकी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैतअिछ जे गभर् नाश कराबेत अिछ । कतेको जनानी एि<strong>ह</strong> बे थेसुरधामो चिल जाइत अिछ ।राधा- रामक नाम िल अ, छोड़ू ई कुकमर्क गप-स प यौ, अपन शािल नीकेँ गरीबीक कारणे पढ़एल-िल खाएल तँ नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोएत। मुदा घर-गृ<strong>ह</strong> थी तँ जरूर सीखए <strong>दे</strong>बैक।<strong>ह</strong>िर चं- यै शािल नी माए, अ<strong>ह</strong>ॉं बुच् चीकेँ पढ़ाबए लेल ि<strong>ह</strong> मत िक एक <strong>ह</strong>ारैत छी? कोिश श नि<strong>ह</strong> छोड़ू शािल नी दाइकपढ़ाइ बा ते <strong>ह</strong>म यथासंभव पूणर् कोिश श करब। आगू सर वती माताक िक रपा। अपन करम करी फलक िच ता जुिनकरी।52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पटाक्षेपदृ य सातम-( थान- दीपक चौधरीक घर। वाडर् सद य दीप कुमार ठाकुर दीपक चौधरीक घर घुमैत- घुमैत प<strong>ह</strong>ुँचैत छिथ । दुआिर परिक यो नि<strong>ह</strong> छिथ <strong>ह</strong>।)दीप-दीपक बाबू! दीपक बाबू! दीपक बाबू।दीपक- (अ दरि<strong>ह</strong> सँ) <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ के िथ क<strong>ह</strong>ुँ? आिब र<strong>ह</strong>ल छी। कने बैसु ीमान् भात परसाबैत छी। <strong>ह</strong>इए शीआिब र<strong>ह</strong>ल छी।दीपक-परणाम सर।दीप-परणाम् परणाम। क<strong>ह</strong>ु दीपक बाबू की <strong>ह</strong>ाल चाल?दीपक-सर, <strong>ह</strong>ाल-चाल करीब-करीब ठीके जकॉं अिछ मुदा।दीप-मुदा की।दीपक- बड़का बेटाक िब आ<strong>ह</strong> कने ज दीए क’ िल अ सुनल<strong>ह</strong>ुँ, अ<strong>ह</strong>ॉंक बड़का बेटा िद लीसँ बिढ़ या पाइ-कौड़ीपठाबैत छिथ ।दीप- दीपक बाबू, अ<strong>ह</strong>ॉंक पिर ि थ ित <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>म सला<strong>ह</strong> दैत छी जे अ<strong>ह</strong>ॉं बड़का बेटाक िब आ<strong>ह</strong> कए िल अ। दीपकबाबू! ई चानन फटक् का कि<strong>ह</strong> यासँ यौ। ई तँ <strong>ह</strong>म याने नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>ी।दीपक- सर, यए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ालि<strong>ह</strong> सँ। प नीक मृ युक प चात् <strong>ह</strong>मर मोन बदिल गेल। िप योर बाबाजी तँ नि<strong>ह</strong> , गृ<strong>ह</strong> थौआबाबजी बिन जेबाक िन णर्ए कएल<strong>ह</strong>ुँ, की अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ खराबो लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ?दीप- नि<strong>ह</strong> यौ। <strong>ह</strong>मरा तँ बड नीक लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ बाबाजी बननाइ कोनो खराब बात अिछ , बड़ नीक बातअिछ । िस िर फ एकटा <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong> नती अिछ जे बाबाजी धमर्क पूणर् पालन करब आओर मिर त<strong>ह</strong>ु दम धिर ट नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएब।दीपक- सर, अपने बड अनुभवी यिक् त िथ क<strong>ह</strong>ुँ। ए<strong>ह</strong>ेन अनुभवी यिक् त ओ वाडर् सद य आइ काि <strong>ह</strong> भेटबकिठ न। सर, <strong>ह</strong>म अपनेक येक सला<strong>ह</strong>केँ पूणर् करबाक <strong>ह</strong>ािदर्क यास करब।दीप-दीपक बाबू, आब चलबाक आज्ञा <strong>दे</strong>ल जाउ। जय राम जी की। (उिठ कऽ थान)53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दीपक- जय राम जी की। (उिठ कऽ) <strong>ह</strong>म चा<strong>ह</strong>ैत छी जे शुरूए लगनमे मो<strong>ह</strong>नक िब आ<strong>ह</strong> कऽ ली। कनेक मो स मो द<strong>ह</strong>ेज भेटत तँ कोनो बात नि<strong>ह</strong> । मुदा कुल क या नीक <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी।पटाक्षेप-अंक दोसरदृ य पि<strong>ह</strong> ल अिग ला अंकमे <strong>दे</strong>ल जाएत- स पादक१. धीरे कुमार- जगदीश साद मंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरे कुमारक दू श द २.अनमोल झा- ४ टा लघुकथा१धीरे कुमारजगदीश साद मंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरे कुमारक दू श द -‘गामक िज नगी’ संपूणर् रूपसँ गामक सम यापर आधािर त आ ओकर समाधानक िद शापर रिच त जगदीश साद मंडल जीक कथासं<strong>ह</strong> अिछ ।54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सम त कथा सं<strong>ह</strong>मे उैसटा कथा अिछ । वतर्मान कथा वा<strong>ह</strong>सँ िभ कथा-वा<strong>ह</strong> अिछ । वतर्मानमे सम याक वा<strong>ह</strong> अिछ ।कथाकार सम याकेँ सोझा रािख पाठक माने समाजकेँ बोध करबैत अिछ । समाधान ताकक दािय व पाठकपर <strong>ह</strong>ोइत अिछ ।यथथक नाङिट िच ण मानवीय कुरूपता, असंवेदनशीलता आ साि<strong>ह</strong> यक नामपर अ लीलता पसरल जाइत अिछ ओति<strong>ह</strong> तुतकथा सं<strong>ह</strong> गाममे पसरल छोट-छोट व तुक उपयोिग तासँ समाजक सम याक समाधान तुत करैत अिछ - भैँटक लावा, <strong>िव</strong> सॉंढ़,पीरारक फड़। ि<strong>ह</strong> नकर कथा मोनमे कचोट नि<strong>ह</strong>ं वरन् उ मुक्त आ आशा मक सनेस दैत अिछ । आजुक कथा जकॉं दमघोटूवातावरण तैयािर नि<strong>ह</strong>ं करैत अिछ वरन् भोरूका वच् छ <strong>ह</strong>वा दान करैत अिछ - बोिन <strong>ह</strong>ािर न मरनी, ठेलाबला, िर क् शाबला, घर<strong>दे</strong>िख या।वणर्ना मक शैलीमे सम त कथा अिछ । कथाकार सम याकेँ पकड़ब, उठाएव आ समाधान िद श लऽ जेवामे िस त छिथ ।कथामे अ<strong>िव</strong> िछ वा<strong>ह</strong> अिछ कत<strong>ह</strong>ुँ कथा संयोजन ठमकल नै भेटत। कथाक उगम <strong>ह</strong>ोइत अिछ ओ बिढ़ जाइत अिछ ।कथाक आव यक त वमे जे आव यक त व <strong>ह</strong>ोइत अिछ से अव से भेटत। शीषर्क कत<strong>ह</strong>ुँ अस ब नि<strong>ह</strong> भेटत।उ लेखनीय कथा अिछ - ‘घर<strong>दे</strong>िख या। लुिख याक िज ज्ञासा आ भलमनसा<strong>ह</strong>त संसनीय अिछ कथाक वा<strong>ह</strong> अ<strong>िव</strong> चल अिछ आओरसंपूणर् कथामे आगॉं की <strong>ह</strong>ेतै से सिद खन लागल र<strong>ह</strong>ैत अिछ । कथामे एि<strong>ह</strong> त वक आव यकता मानल जाइत अिछ । घरक एक-एकटाओिर आओन, घरक <strong>ह</strong>ालित आ लुिख याक यास स<strong>ह</strong>ज अिछ । कत<strong>ह</strong>ुँ नाटकीयता नि<strong>ह</strong>ं झलकैत अिछ । िम िथ लाक <strong>ह</strong>सी-मजाककथाकेँ िम िथ लाक मािट -पािन सँ स व कऽ दैत अिछ ।लुिख या समैधसँ पाइ लऽ किन यॉं आनक पक्षमे नि<strong>ह</strong>ं अिछ तेँ ओ बजैत अिछ - “ककरो बेटीकेँ पाइ लऽ कऽ अपन घर नैआनब ।” नागेसर अइ पक्षमे नि<strong>ह</strong> छिथ मुदा भौजीक क<strong>ह</strong>ल काटब ओकरासँ संभव नि<strong>ह</strong> अिछ । कथाक समापन अि<strong>ह</strong> उिक् त सँअिछ । समापन नागेसरकेँ झकझोिड़ दैत अिछ । कथाकार ई प ट करैत अिछ जे नागेसर की करता<strong>ह</strong>? मुदा लुिख याक कथनआजुक समाजक लेल सोचनीय उिक् त क रूपमे नवाचक अिछ । कथाक ई उ कषर् अिछ आ पाठककेँ आकषर्णमे बाि <strong>ह</strong> लैत अिछ ।कथाकार ा य िज नगीक िच णमे माि<strong>ह</strong> र छिथ आ <strong>ह</strong>ुनका ा य-जीवनक अनुभवक बखाड़ी छि <strong>ह</strong> । कु <strong>ह</strong>ारक सामीक <strong>िव</strong> वेचन<strong>दे</strong>खल जाए- ‘कूड़, <strong>ह</strong>ाथी, ढकना, कोिश या, दीप, पांडव, गणेश, लछमी, मटकूर, छांछी, डाबा, घैल, सामा-चकेबा, पुर<strong>ह</strong>र, अि<strong>ह</strong> वात,को<strong>ह</strong>ा, फुच् ची, सीसी, सरबा, सीसी, भर<strong>ह</strong>र, आ<strong>ह</strong>ूत, धुपदानी, पाि ल, तौला, मलसी....।’ ओि<strong>ह</strong> ना बावी कथा िम िथ लाक पवर् यो<strong>ह</strong>ारक <strong>िव</strong> तृत आख् यान अिछ । कखन कोन पवर् <strong>ह</strong>ोएत ओकर <strong>िव</strong> िध -<strong>िव</strong> धान बावीक मा यमसँ यक्त <strong>ह</strong>ोइत अिछ । सभसँ आ चयर्कग प जे सजीव िच ण कथाकार केने छिथ । कथाक अंतमे ई नै बुझना जाइए जे <strong>ह</strong>म छिठ पाविन क घाटपर उपि थ त नि<strong>ह</strong> छी।छिठ क मयदा आ शुतापर सभसँ बेसी िध यान <strong>दे</strong>ल जाइत छैक तेँ ओ<strong>ह</strong>ु घटनाकेँ कथाकार पकिड़ नेने छिथ ।- “बाबी <strong>दे</strong>खथुन जेई छौँड़ा ते<strong>ह</strong>न अिग ल<strong>ह</strong> अिछ जे <strong>ह</strong>ाथीकेँ पटिक <strong>दे</strong>लकै। ई तँ गुण भेल जे एकेटा टांग टुटलै नै तँ टुकड़ी-टुकड़ी भऽ जाइत। ” तुत कथा सं<strong>ह</strong>मे सभ कथा अपन-अपन <strong>िव</strong> शेषता रखैत अिछ आ सभ कथाक सम या िभ अिछ । सब<strong>ह</strong>क समाधानअिछ । क य िभ आ व तु <strong>िव</strong> शेष नव-नव।कथाक शीषर्क कथासँ संबंिध त आ भाषा जन- जनभाषा अिछ । अिध संख् य लोक जे भाषा बजैत अिछ टीसनपर, <strong>ह</strong>ाटपर,याामे, गाममे आ घरमे, से भाषाक योग अिछ । <strong>िव</strong> षय-ब तु आ भाषा बीचक संबंध ई प ट करैत अिछ जे कथाकार जमीनी<strong>ह</strong>कीकतकेँ उपि थ त केलिन <strong>ह</strong>ेँ। मैिथ ली साि<strong>ह</strong> य लेल ई एकटा सौभाग् यक बात िथ क।<strong>ह</strong>ँ बूिझ पड़ैत अिछ जे कथाकारकेँ पु तक काशनक धड़फड़ी र<strong>ह</strong>ै वा ुफरीडरक <strong>ह</strong>ड़बड़ी जाि<strong>ह</strong> कारणे िक छु श द अनगढ़अिछ । कथामे सूि वाक् य, सैांित क वाक् यक संरचनासँ ेमचंद अव य मरण <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा, मु<strong>ह</strong>ावरा आ लोकोिक्त क अभावसे<strong>ह</strong>ो भेटैत अिछ ।55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कथामे वणर्ना मक शैली रि<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>ुँ कतओ कतओ कथाकार कथोपकथनक योग से<strong>ह</strong>ो केने छिथ । कथाक <strong>िव</strong> वसनीयता आसाधारणीकरण ि यामे आव यक तव एकटा एकरो अ<strong>ह</strong>िम यत <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा कथाकारकेँ <strong>ह</strong>म सचे ट करए चा<strong>ह</strong>ब जे पाक भाषापाक शैिक्ष क तरसँ स ब र<strong>ह</strong>ने, ओकर मानिस कता, पिर वेशसँ मेल खाइत <strong>ह</strong>ोमक चा<strong>ह</strong>ी।कथाकारकेँ <strong>ह</strong>म ध यवाद <strong>दे</strong>विन जे ि<strong>ह</strong> नकर कथा राित क बाद अकासमे चमकैत भोरूकबा अिछ । जयशंकर सादक श दमे-“तुमुल कोला<strong>ह</strong>ल कल<strong>ह</strong> मे, मैं मलय की बात रे मन। ” अिछ ।२अनमोल झा४ टा लघुकथासमाजओ अपने बेचारा गृ<strong>ह</strong>थ आदमी छला। बेटा सभ बा<strong>ह</strong>र कमाइत छलिन मुदा ते<strong>ह</strong>न िथित ठीक नि<strong>ह</strong> छलिन। तथािप भगवानकदयासँ सभटा ठीके–ठाक चिल जाइत छलिन।कखन ककर कोन गित <strong>ह</strong>ैत से भगवाने जनैत छिथ। आ से बेचारा जाि<strong>ह</strong>यासँ पुत<strong>ह</strong>ु फाँसी लगा मिर गेलिन, आ बेटी बला ि<strong>ह</strong>नकासभो गोटापर केश ठोिक <strong>दे</strong>लक, ति<strong>ह</strong>यासँ कोट; कच<strong>ह</strong>री आ दरभंगा–पटना करैत–करैत पायरक एँड़ीक सङ <strong>ह</strong>ाथक िथित से<strong>ह</strong>ोखराप भऽ गेलिन।समाज बड़ पैघ <strong>ह</strong>ोइत छैक, <strong>ह</strong>म सभ पढ़ने<strong>ह</strong>ो छी जे मनुय एक सामािजक ाणी िथक, ओकरा यिद जंगलमे सभ सुख सु<strong>िव</strong>धा दऽ<strong>दे</strong>तै आ समाज सँ सपकर् नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ए <strong>दे</strong>तै तँ ओ नि<strong>ह</strong> टीक सकत। तै समाजक एकटा अपन अलग म<strong>ह</strong>व आ मयदा छैक। बेर–कुबेर सभमे समाजे–समाजक काज दैत छैक। आ से ि<strong>ह</strong>नको <strong>ह</strong>ठात िकछु पाइक काज पड़लिन। अपन डॉड़ मुी तँ पि<strong>ह</strong>ने खालीभऽ गेल छलिन। गेला<strong>ह</strong> घरक सटले, दू–चािर घरक बाद इंिजिनयर सा<strong>ह</strong>ेब ओतए। दस <strong>ह</strong>जारक याचना केलिन आ ओ क<strong>ह</strong>लिखन<strong>ह</strong>मरा <strong>ह</strong>ाथपर नि<strong>ह</strong> अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत िदन रि<strong>ह</strong> गेलउ गामपर, <strong>ह</strong>मारा काि जाइत छी काजपर ओतएसँ पठा दैत छी। आ ओ गेलापरठीके पाइ आएल र<strong>ह</strong>ै इंिजिनयर सा<strong>ह</strong>ेबक बाबू नामे।जखन ई आनए गेला<strong>ह</strong> तँ <strong>ह</strong>ुनकर बाबू गाछ तरक खेतक कागत बना ओि<strong>ह</strong>पर औठा <strong>दे</strong>मए क<strong>ह</strong>लिखन! बेचारा ओ कजरौटी आ सादाकागत <strong>दे</strong>िख आर एकटा िचंतामे फँिस गेल छला<strong>ह</strong>..........!!56


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िरटनर्- क<strong>ह</strong>लउ ने बाबू, एि<strong>ह</strong>सँ बेसी पाइ <strong>ह</strong>मरा बुते निञ <strong>दे</strong>ल पार लागत। बा<strong>ह</strong>रक खच, धीया-पुताक पढ़ाइ-िलखाइ आताि<strong>ह</strong>पर ई म<strong>ह</strong>ंगी, कतएसँ आनब <strong>ह</strong>म।- म<strong>ह</strong>ंगीयेक ारे क<strong>ह</strong>ैत िछयौ ने जे तू जे पठबै छै पाइ ताि<strong>ह</strong>मे गामपर घर निञ चलै छउ।- चलत िकए निञ। कोनो की गामपर धीया-पुता पढ़ै बला अिछ जे ओ<strong>ह</strong>ोमे खच लागत। <strong>ह</strong>मरा तँ से<strong>ह</strong>ो निञ करएपड़ैत अिछ।- जे तोरा आइ करए पड़ैत छउ से <strong>ह</strong>मरा ब<strong>ह</strong>ुत पि<strong>ह</strong>ने करए पड़ल र<strong>ह</strong>ए तोरा पढ़ाबैमे। ओ पाइ जे <strong>ह</strong>मारा तखन रािख<strong>दे</strong>ने रि<strong>ह</strong>तउ तँ िनय तोरा सँ नीक िरटनर् भेिटतै <strong>ह</strong>मरा। <strong>ह</strong>ँ तखन ई जरूर <strong>ह</strong>ोइतै जे तू मनुक्ख निञ बिनतै......!फजर्- आब तँ ई–मनीआडर सँ तुरंते पाइ फुँिच जाए छैक। एके–आध िदनमे।- <strong>ह</strong>ँ, से की।- से बाबू क<strong>ह</strong>ाँ फोन-तोन केलिन जे पाइ प<strong>ह</strong>ुँचलिन की नि<strong>ह</strong>।- से की करता<strong>ह</strong> ओ फोन, <strong>ह</strong>ुनका तँ पाइसँ मतलब छलिन से भेिट गेलिन, बात खतम।- मुदा <strong>ह</strong>ुनका सूचना तँ <strong>दे</strong>मक चा<strong>ह</strong>ी जे समयसँ पाइ <strong>दे</strong>लकिन डाकपीन की नि<strong>ह</strong>! अ<strong>ह</strong>ीँ फोन कके पुिछ ने िलऔन।- नि<strong>ह</strong>, एकदम नि<strong>ह</strong>। ई दाियव <strong>ह</strong>मर नि<strong>ह</strong> छी। <strong>ह</strong>मर दाियव छल पाइ पठेबाक से <strong>ह</strong>म पठा <strong>दे</strong>िलयिन। आब <strong>ह</strong>ुनकरदाियव छिन <strong>ह</strong>मरा सूचना <strong>दे</strong>मक जे प<strong>ह</strong>ुँचल की नि<strong>ह</strong>।- <strong>ह</strong>े, बाप संगे लोक एना अरािर नि<strong>ह</strong> करए अिछ।- अरािर क<strong>ह</strong>ाँ, ई तँ <strong>ह</strong>ुनकर फजर्क बोध ने करा र<strong>ह</strong>ल िछयिन। आबो नि<strong>ह</strong> िसखतातँ कि<strong>ह</strong>या िसखता........!तेल57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओकरा बॉसक बाँि<strong>ह</strong>पर एकटा छोट सन सादा पॉटछलै। ओ अपन अिसटेंटक फाँक समयमे बजेलक आ क<strong>ह</strong>लकै–<strong>दे</strong>खि<strong>ह</strong>नतँ ई की िछयै।अिसटेट ओकर <strong>ह</strong>ाथ पकिड़ कऽ घुमाक–िफराक, छू कऽ आिद–आिद भावे <strong>दे</strong>खलक। आ क<strong>ह</strong>लकै िकछु न<strong>ह</strong>ॴ सर, ई ओि<strong>ह</strong>नािकछु छी, दू–चािर िदनमे ठीक भऽ जाएत।बॉस जोरसँ क<strong>ह</strong>लकै–<strong>ह</strong>म एकरा दस सालसँ एि<strong>ह</strong>ना <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>िलयै<strong>ह</strong>े आ तू क<strong>ह</strong>ै छै जे दू–चािर िदनमे ठीक भऽ जाएत?अिसटेट आर <strong>िव</strong>ाससँ क<strong>ह</strong>लक–तखन सर िकछु नि<strong>ह</strong> छी, ओि<strong>ह</strong>ना िकछु भऽ गेल अिछ। कोनो िचंताक बात नि<strong>ह</strong>। से सभरि<strong>ह</strong>तए तँ एखन पसिर ने गेल रि<strong>ह</strong>तए ई। बॉसकेँ लगलै जे अिसटेट तेल लगा कए चिल गेल ........!१. िश व कुमार झा “िट लू”- िक त-िक त जीवन-शेफािल का वम-(समीक्षा)२. डॉ. बचे वर झा-समीक्षा-(मौलाइल गाछक फूल)१िश व कुमार झा “िट लू”- िक त-िक त जीवन-शेफािल का वम-(समीक्षा)साि<strong>ह</strong> य समाजक दपर्ण <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ साि<strong>ह</strong> यकार ओि<strong>ह</strong> दपर्णक िश पी। िश प जतेक <strong>िव</strong> लक्षण <strong>ह</strong>एत छाया ततेक साफ। कोनोसाि<strong>ह</strong> यक अ ययनसँ रचनाकारक मनोवृि प ट <strong>ह</strong>ोइत अिछ । मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक संग ई <strong>िव</strong> डंवना र<strong>ह</strong>ल जे एि<strong>ह</strong> मे वाल साि<strong>ह</strong> य,अथर्नीित आ आ मकथाक <strong>िव</strong> रल लेखन भेल। मा िक छु साि<strong>ह</strong> यकार एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> धामे अपन लेखनीक योग कएलिन । ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> रलसाि<strong>ह</strong> यकारक गुच् छमे एकटा नाम अिछ - डॉ. शेफािल का वम।58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शेफािल का जीक रचना सभमे पारदिशर्ता र<strong>ह</strong>ल ओ जे <strong>ह</strong>ृदएसँ सोचैत छिथ ओकरा अपन कृित उतािर दैत छिथ । <strong>ह</strong>ुनक रचनामेअ तर्मनक विन प ट सुनल जा सकैत अिछ । कत<strong>ह</strong>ु अ तर् नि<strong>ह</strong> , कत<strong>ह</strong>ु पूव<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ुनक िक छु कृित - <strong>िव</strong> ल धा, अथर्युग मृित रेखा, यायावरी आ भावांजिल पढ़लाक वाद <strong>ह</strong>ुनक जीवनक वा त<strong>िव</strong> क रूपक दशर्न कएल जा सकैत अिछ । अपन रचनासभकेँ एकसूमे स<strong>ह</strong>ेिज कऽ अपन आ मकथा िल खलि <strong>ह</strong> “िक त-िक त जीवन ” अ यािश त मुदा, ासंिग क नाम। जीवनक कतेकरूप <strong>ह</strong>ोइत अिछ , बाल, वय क, ौढ़.... सुख-दुख, काम िन काम यए<strong>ह</strong> िथ क एि<strong>ह</strong> रचनाक सार। अपन करूणामयी जीवनक बून-बूनकेँ ऑंजुरमे एकि त कऽ आ मकथा िल खलि <strong>ह</strong> ।आमुखसँ प ट <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ओ िन त डायरी िल खैत छिथ तेँ अपन िक त-िक तक अनुभवकेँ वटोिर लेलिन । वाल-कालकगिण त <strong>िव</strong> षयक सम या <strong>ह</strong>ो वा संगीत िश क्षक पंिड त वाजपेयी जीक यव<strong>ह</strong>ारक मूक <strong>िव</strong> लेषण सभ <strong>िव</strong> दुपर पोिथ क फुजल पा जकॉं प ट तुित । युवती वएसमे वेश करैत काल कोनो अनिच न<strong>ह</strong>ार युवकक नजिर <strong>दे</strong>िख कऽ अपन ा क (थूक फेकवाक)योग करैत छली<strong>ह</strong>। ओना एि<strong>ह</strong> अ क िश कार <strong>िव</strong> वा<strong>ह</strong>सँ पूवर् ललन बावू से<strong>ह</strong>ो भेल छला<strong>ह</strong>, िज नका संग ओ दा प य सूमे बा <strong>ह</strong>लगेली<strong>ह</strong>। नव कारक रक्षा सूक <strong>िव</strong> षए मे पिढ़ अकचका गेल<strong>ह</strong>ुँ, नीक नि<strong>ह</strong> लागल मुदा, एि<strong>ह</strong> सँ रचनाक ासंिग कतापर निच <strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>लगाओल जा सकैत अिछ ।वेिश का उीणर् कएलाक प चात शेफािल का जी पढ़ए नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>ैत छली<strong>ह</strong>। ललन बावूक <strong>िव</strong> शेष ेरणासँ जि<strong>ह</strong> ना- ति<strong>ह</strong> ना नातकधिर िश क्षा <strong>ह</strong>ण कएलिन । त प चात् घर-गृ<strong>ह</strong> थी आ साि<strong>ह</strong> य साधनामे लीन भऽ गेली। साि<strong>ह</strong> यमे <strong>िव</strong> शेष योगदानक लेल दरभंगामेडॉ. िद नराजी शाि ड य ारा “<strong>िव</strong> ा वािर धी ” स मानसँ स मािन त कएल गेली। एि<strong>ह</strong> स मानकेँ पा<strong>िव</strong> भाव-<strong>िव</strong> भोर भऽ िम िथ ला िम ि<strong>ह</strong> रकेँअपन मनोदशा पठौलि <strong>ह</strong> । िम िथ ला िम ि<strong>ह</strong> र ारा <strong>ह</strong>ुनक <strong>ह</strong> त-िल िप केँ यथावत् कािश त कए <strong>दे</strong>ल गेल। िम िथ ला िम ि<strong>ह</strong> रक “<strong>ह</strong>ोली<strong>िव</strong> शेषांक ”मे ि<strong>ह</strong> नक रचनाक रचनाकारक नाम <strong>दे</strong>ल गेल “िद न राजी डॉ शेफािल का वम ।” एि<strong>ह</strong> मजाकसँ शेफािल का जी कॉिप गेलीआ 18 वखर्क मौनवर्तकेँ तोिड़ पुन: िश क्षा <strong>ह</strong>ण करवाक लेल आतुर भऽ गेली। पिर णाम सोझाँ अिछ - एम.ए., पी.एच.डी ा यापकडॉ. शेफािल का वम। अपन स पूणर् जीवनमे ेमकेँ जीवाक आधार मािन जी<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल छिथ - रजनी जी। आरसी बावूक शेफािल का-कोना रजनीसँ शेफाली विन गेली एि<strong>ह</strong> रचनामे झॉंपल अिछ । ेमक सभ रूपकेँ अ तर्मनसँ वीकार करव ि<strong>ह</strong> नक जीवन दशर्नअिछ । राजनीित सँ दूर र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong>, जखन की िक छु िस राजनीितज्ञ ि<strong>ह</strong> नका लग नतम तक र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। डा<strong>िव</strong>र्नवार “उपािजर्तलक्षणक वंशाविल ”क आधारपर एना संभव भेल। िप ता व. मि ल क साि<strong>ह</strong> कार आ सरल यिक् त व छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong> नक पित ललन बावूसाि<strong>ह</strong> यकार तँ नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> परंच शेफािल का जीक साि<strong>ह</strong> यक सभसँ पैघ पाठक। अपन पित ारा िन रंतर पग-पगपर संग <strong>दे</strong>वाककारण ि<strong>ह</strong> नका जीवनसँ कोनो िश काइत नि<strong>ह</strong> अिछ । “जीवनक डोिर फूिज उड़ल योममे कातर ाण मुदा जीवै छी। ”आव न उठैत अिछ जे <strong>ह</strong>ुनक आ मकथासँ समाजकेँ की भेटत वा की भेटल? कोनो यिक् त ओ म<strong>ह</strong>ान <strong>ह</strong>ो वा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो ओकरजीवनसँ िश क्षा लेल जा सकैत अिछ । शेफािल का जी तँ ममर्ज्ञ छिथ जीवनक ममर्ज्ञ, साि<strong>ह</strong> यक ममर्ज्ञ आ िस ने<strong>ह</strong>क ममर्ज्ञ। पुरूषधान समाजमे नारीक ए<strong>ह</strong>ेन दृढ़ता <strong>दे</strong>िख वतर्मान कालक बालाकेँ अव य नव िद शा भेटत।<strong>ह</strong>ुनक जीवन दशर्नकेँ कण-कणमे समा लेल<strong>ह</strong>ुँ, भाषा मनोरम आ वा<strong>ह</strong>मयी अिछ ।एतेक अ<strong>िव</strong> राम कृित र<strong>ह</strong>लाक प चात् एि<strong>ह</strong> मे िक छु ुिट क दशर्न से<strong>ह</strong>ो भेल। शेफािल का जी अपन जीवनक कचोटकेँ नुकालेली। ओ फूजल मानिस क वृित क मि<strong>ह</strong> ला छिथ , चिर उम मुदा, पारदश। स<strong>ह</strong>ज अिछ जे एि<strong>ह</strong> सँ <strong>ह</strong>ुनका िक छु सामािज कउप<strong>ह</strong>ासक अनुभव अव य भेल <strong>ह</strong>ेतिन । साि<strong>ह</strong> यकारक रूपमे उपेक्षाक िश कार अव य भेल <strong>ह</strong>ेती तकर मौन याख् या तँ कएल जासकैत छल मुदा, नि<strong>ह</strong> कएल गेल। भऽ सकैत अिछ ओ मैिथ ल समाजक म य कोनो अनुिर त न नि<strong>ह</strong> उठवए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ ।स पूणर् सार अिछ जे रचना सारगिभर्त ओ सो<strong>ह</strong>नगर लागल। शेष.....अशेष.......।पोथीक नाम- िक त-िक त जीबन59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रचनाकार- डॉ. शेफािल का वमकाशक- शेखर काशन, इ पुरी पटना-14मू य- 300टाका माकाशन वषर्- 2008कुल पृ ठ- 320शमीक्षक- िश व कुमार झा “िट लू ”जमशेदपुर२डॉ. बचे वर झाज म- १५ माचर् १९४७ईंएम.ए.-पी.एच.डी.पूवर् धानाचायर्,िन मर्ली म<strong>ह</strong>ा<strong>िव</strong> ालय िन मर्ली।समीक्षा(मौलाइल गाछक फूल)60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘मौलाइल गाछक फूल’क लेखक ी जगदीश साद मंडलकेँ <strong>ह</strong>म साधुवाद दैत िछ यि <strong>ह</strong> जे ि<strong>ह</strong> दी आ राजनीित शा मेएम.ए.क अ<strong>ह</strong>र्ता ा त <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ुँ अपन मातृभाषाक ित अटूट िस ने<strong>ह</strong> रािख मैिथ लीमे लेखन करबाक भिग रथी यास कएल अिछ ।ओना तँ मैिथ लीमे अनेकानेक साि<strong>ह</strong> यकार लोकिन चे टा कएल अिछ । <strong>ह</strong>ुनका लोकिन क भाषामे फेंट-फॉंट भेटल अिछ , िक तुमौलाइल गाछक फूलमे सुच् चा लोकभाषाक योग भेटैत अिछ । ाजल भाषा गमैया भाषाक आगॉं घुटना टेक दैत अिछ , जनसाधारण अ पो िश िक्ष तकेँ गुद-गुदीक संग <strong>िव</strong> षय अ त थलीकेँ छु<strong>िव</strong> लैत अिछ । वैचािर क दृढ़ता एवं <strong>ह</strong>ािदर्क मृदुलताक अुत समा<strong>ह</strong>ारजगदीश जीमे <strong>िव</strong> रल अि त वक पिर चए दैछ। उप यासक येक लेखपर माने उपकथापर दृि ट दैत छी तँ प ट तीत <strong>ह</strong>ोइछ जेएकर लेखक जेना यक्षदश भऽ <strong>िव</strong> षयक िन रूपण कएल अिछ ।ओना तँ िश क्षाक सीढ़ीकेँ पार कए लेखक कलाक बलवती इच् छा रािख मैिथ लीक वािट काकेँ प ल<strong>िव</strong> त-पुि प त करक भरपूर यासकएलि <strong>ह</strong> अिछ । गाम ठामक िब लक्षण िच ण ि<strong>ह</strong> नक लेखनीक <strong>िव</strong> शेषता एि<strong>ह</strong> पोथीमे <strong>दे</strong>खल जाइछ। ि<strong>ह</strong> नका भाषानुरागीक संगमातृभाषाक िस ने<strong>ह</strong>ी क<strong>ह</strong>ी तँ सवर्था उपयुक् त <strong>ह</strong>ोएत। एि<strong>ह</strong> मे सामाजक ओि<strong>ह</strong> वगर्क समीक्षा कएल अिछ जकरापर आइधिर केओ सोचबोने कएने छल। माजल ठेंठ गमैआ बोलीक मैिथ लीमे समाि<strong>ह</strong> त कएने छिथ ।<strong>ह</strong>मरा तँ लगैत अिछ माए मैिथ ली लेखकक माथपर चिढ़ कऽ ए<strong>ह</strong>न चम कारी उप यास िल खक <strong>ह</strong>ेतु ेिर त कएल अिछ ।फिण वर नाथ रेणु आ याी जीक उप यासमे सामािज क र<strong>ह</strong>न-स<strong>ह</strong>न वैचािर क िभ ता अथभावक कारणे वािभ मानक <strong>ह</strong>नन जॱ<strong>दे</strong>ववामे अबैत अिछ तँ स ित उप यासमे विणर्त घटना आ घटनासँ पाक यक्ष िद ग् दशर्न अित मािमर्क अ तर मोनकेँ सोचवाकलेल उ ेिर त करैछ।मधुबनी िज लाक बेरमा गाममे ज म नेिन <strong>ह</strong>ार लेखक एतेक सु दर, सुवोध आ सुग य ढंगसँ <strong>िव</strong> षएकेँ िन रूिप त कए पाठककिज ज्ञासाकेँ अ त धिर बढ़बैत गेल छिथ जे िच न, चोटगर आ चयन लेल वा य करैत अिछ । मैिथ ली साि<strong>ह</strong> याकाशक ई योितर्माननक्ष सदृश उूत भऽ मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक भंडारकेँ समृ ता अनवामे योगदान कएल अिछ ।ओना तँ औप यािस क <strong>िव</strong> चारानुसार एि<strong>ह</strong> उप यासमे ुिट अिछ । एकरा उप यास क<strong>ह</strong>ल जाए वा सामिज क िन बंध ताि<strong>ह</strong> पिर े यमे<strong>िव</strong> ान पाठके िन णर्ए कऽ सकैत छिथ । मुदा <strong>ह</strong>मरा तँ लेखकक एि<strong>ह</strong> उप यासमे कालानुसार घटना आ पाक िच णमे ताल-मेलकअभाव भेटैत अिछ जेना- एकओर अनुप वोिन <strong>ह</strong>ारक बेटा बौएलाल भूख-िप याससँ आकुल अिछ इनारक पािन भरवामे डोरी डोलकयोजन छैक तँ दोसर िद िश रमाका त आ <strong>ह</strong>ीरालालकेँ आधुिन क कालमे शराब चु कीक चच <strong>ह</strong>ोइत अिछ तेँ उप यासक <strong>िव</strong> षए-व तुसमए ब नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लासँ औप यािस क दोष लिक्ष त <strong>ह</strong>ोइत अिछ । वीकार करए पड़ैत अिछ जे ि<strong>ह</strong> नक ई उप यास <strong>िव</strong> षय-व तुकेँ ताि<strong>ह</strong>रूपेँ समेटने अिछ जेना िस तुआमे समु समाएल <strong>ह</strong>ो।लेखक जगदीश साद मंडल जीक यास आ आयास दुनू सारा<strong>ह</strong>नीय छि <strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>म मॉं मैिथ लीसँ ाथर्ना करैत छी जे ि<strong>ह</strong>नकामे फूरना बनल र<strong>ह</strong>ि <strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong> सँ मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक स व दर्न <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए।पोिथ क नाम- मौलाइल गाछक फूलउप यासकार- जगदीश साद मंडलकाशन- ृित काशन, िद ली पोथी-ाितक थान- Pallavi Distributors मोवाइल- ९५७२४५०४०५Ward no- 6,Nirmali (Supaul)61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मू य- २५० टाका१. राम वेश मंडलकलघुकथा-मूल-मं २. कुमार मनोज कंयप- फरीछ ३. -जगदीश साद मंडल-कथा- अिग नी१राम वेश मंडलकलघुकथामूल-मंतीन िद नसँ ऑिफ सक चर कािट र<strong>ह</strong>ल छी मुदा, एखनो धिर माण प बनैक आशा नि<strong>ह</strong> बुझना जाइत अिछ । चाकरी िन िम तआवेदन करब समए बड़ कम अिछ । ककरो पूछैत छी काज कोना <strong>ह</strong>ोएत तँ क<strong>ह</strong>ैत अिछ - “कखनो <strong>ह</strong>ािक म नि<strong>ह</strong> तँ कखनो िक रानीनि<strong>ह</strong> ।” काज कोना <strong>ह</strong>ोएत?तखन बीरू भाय आिब पूछलक- “अ<strong>ह</strong>ॉं िक एक उदास भऽ बैसल छी? ”बीरू भायकेँ अपन यथा कथा कि<strong>ह</strong> सुनौल<strong>ह</strong>ुँ। <strong>ह</strong>ुनक गंजीपर िल खल र<strong>ह</strong>ए- ‘<strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी ई मूलमं टाचारक <strong>ह</strong>ुअए अंत‘बीरू भाय बाजल- “<strong>ह</strong>ँ! काज भए जाएत मुदा, चा<strong>ह</strong>-पानक खचर लगत? <strong>ह</strong>ाकीम नि<strong>ह</strong> अिछ तँ कोनो बात नि<strong>ह</strong> । अ<strong>ह</strong>ॉंक काजभऽ जाएत।”चा<strong>ह</strong>-पानक खरच कतेक पॉंच नि<strong>ह</strong> दस टका आओर की सोचेत <strong>ह</strong>म बजल<strong>ह</strong>ुँ- “काज करा िद अ। समए बड़ कम अिछ । ”62


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बीरू भाय सभटा कागज लऽ कऽ ऑिफ स जाइत बजला<strong>ह</strong>- “चा<strong>ह</strong>-पान कऽ िक छु कालक वाद अ<strong>ह</strong>ॉं आपस आ<strong>िव</strong> माण प लऽजाउ। ”िक छु खानक वाद प<strong>ह</strong>ुँचल<strong>ह</strong>ुँ। बीरू भाय माण प दैत बाजल- “लाव<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong> पानक खच? ”एकटा दस टक<strong>ह</strong>ी िस क् का िन काली बीरू भाय िद िश बढ़ेल<strong>ह</strong>ुँ। बीरू भायकेँ ोध आसमान पड़ चिढ़ गेल ओ बाजल- “एक सएचा<strong>ह</strong>क, एक सए पानक दूइ सए टाका िन काल<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> तँ एि<strong>ह</strong> कागजकेँ ख ड-ख ड कऽ फेंक <strong>दे</strong>ब<strong>ह</strong>। ”कोनो उपाए नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैत लाचार भऽ बीरू भायकेँ दुइ सए टाका िद अ पड़ल आ तखन <strong>ह</strong>मरा समझमे आएल की <strong>ह</strong>ोइत अिछ एि<strong>ह</strong>मूलमंक मतलव!२कुमार मनोज कंयपफरीछ'परौलवाली ! िकंछु <strong>ह</strong>ई घर मे पािन पीबई लै तऽ लाबौ ? भूखे -िपयासे आ<strong>ह</strong>ुर भऽ गेल म'न चॱ<strong>ह</strong>ुँ अबै <strong>ह</strong>ै । 'असोथिकंत गणेशी लाठी कंात मे रखैत थुस सँ ओसारा पर भुँईयें मे बैिस गेल आ कंा<strong>ह</strong> पर सँ फाटलगमछा उतािर अपना मुँ<strong>ह</strong> पर <strong>ह</strong>ावा कंरय लागल ।'कंाि जे मँगरौनीवाली के रा<strong>ह</strong>िड़ फटिकं-झािड़ <strong>दे</strong>ले रि<strong>ह</strong>यै से वै<strong>ह</strong> बदला मे खेसारी <strong>दे</strong>ले र<strong>ह</strong>ई । ओकंरे ऊसनार<strong>ह</strong>िलयै । आर कुछो कं<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>ई घर मे । ' - डराईते-डराईते कं<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>ई परौलवाली । ओकंरा बुझल छलै जेगणेशी के खेसारीये के नाम सँ झड़कंी उठैत छई ; ता<strong>ह</strong>ु मे ऊसना ! गणेशी के चुप <strong>दे</strong>िख कंने सा<strong>ह</strong>स बढ़लै- 'कंी कंरतई ? साँस तऽ कं<strong>ह</strong>ुना बचबई के <strong>ह</strong>ईये । ' गणेशी चुपे र<strong>ह</strong>ल । ओकंर सा<strong>ह</strong>स आओर बढ़लै - 'ई <strong>ह</strong>ाथ-मुँ<strong>ह</strong> धो आबऊ ईनरा पर सँ ; ताले <strong>ह</strong>म ऊसना कंािढ़ दैत िछयै । ' परौलवाली के बुझा गेल छलै जेगणेशी पेᆬर खािलये <strong>ह</strong>ाथ घर घुिर आयल छै ।गणेशी मुिड़ गारने ऊसना सुड़कंने जा र<strong>ह</strong>ल छल । आई बड़ तृित भेट र<strong>ह</strong>ल छलै ओकंरा ओि<strong>ह</strong> खेसारी केऊसना मे । यै<strong>ह</strong> गणेशी छल जे अपन जुआनी मे कं<strong>ह</strong>ैत छलै - ' खेसारी सार बेमारीये के घर ! ई मनुक्ख केखाई ले थोड़े <strong>ह</strong>ई । ई घोड़ा-दाना <strong>ह</strong>ई । ' आई गणेशी थारी के कंा<strong>ह</strong> मे लागल झोर के औंठा सँ कंािछ-कंािछ कंऽ ताधिर चटैत र<strong>ह</strong>ल जाधिर ओि<strong>ह</strong> मे कंोनो अवशेष बँचल र<strong>ह</strong>लै । ओकंर एना कंऽ थारी चटनाईपरौलवाली के नि<strong>ह</strong>ं नीकं लगलै - 'पेट नईं भरलै कंी ? <strong>ह</strong>ाँड़ी मे आर कंनी <strong>ह</strong>ई ; लऽ लौकं । ''तॲ िकं भुखले र<strong>ह</strong>बैं ? पेट भरई के कंी ! ई तऽ अकंादारण <strong>ह</strong>ई । ''जनी-जाित के कंोन <strong>ह</strong>ई, एकं लोटा पािनयो पी कंऽ टेम कंािट लेत । मरद के तऽ पूरा खोराकं चा<strong>ह</strong>ी । '63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'नईं-नईं भुख सबके बरोबरे <strong>ह</strong>ोई <strong>ह</strong>ई --मरद <strong>ह</strong>ोई कंी जनी-जाित । अ बेरबाद नईं <strong>ह</strong>ोई, तैं चािट लेिलयै ।पेट तऽ भिर गेल । ' - बामा <strong>ह</strong>ाथ सँ पेट के <strong>ह</strong>ँसोथित बलो सँ ढ़क़ंडैत बाजल गणेशी ।गणेशी कंतबो कं<strong>ह</strong>उ, परौलवाली के बुझा गेल छलै जे ओ अधपेटे रि<strong>ह</strong> गेलै । जुआिन मौगित नीकं, अधपेटाभोजन नि<strong>ह</strong>ं नीकं । मुदा ओकंरा बुझल छैकं जे ओ कंतबो कं<strong>ह</strong>तै , गणेशी सभटा खा लई ई कंि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong>ंभेलैयै । परौलवाली के मोन पड़लै जे गणेशी शुरु<strong>ह</strong>े सँ कंतेकं मानैत छलै ओकंरा । ओ जखन साँझ कंऽबोिन<strong>ह</strong>ारी कंऽ कंऽ घुमै तऽ ओ<strong>ह</strong>र सँ रजबा दोकंान सँ िकंछु ने िकंछु ओकंरा लेल लेनि<strong>ह</strong>ं अबै फाँढ़ मे नुकंाकंऽ - कंि<strong>ह</strong>यो कंचड़ी, कंि<strong>ह</strong>यो िझली, कंि<strong>ह</strong>यो गुलगुला तऽ कंि<strong>ह</strong>यो िजलेबी । ताड़ी पी कंऽ बेम रि<strong>ह</strong>तो सभसँ चोरा कंऽ अपने <strong>ह</strong>ाथे खुअबैत छलैकं ओकंरा । लाजे मुँ<strong>ह</strong> लाल भऽ गेलै परौलवाली के । झट सँ ओआँचर सँ अपन मुँ<strong>ह</strong> झाँिप लेलकं । िसनेमा जकंाँ ओकंरा आगू मे नाचऽ लगलै ओ िबतला<strong>ह</strong>ा िदन --- गणेशीओकंरा कंि<strong>ह</strong>यो तामसे मे स<strong>ह</strong>ी, दुरभाखा कं<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>ोई , से नि<strong>ह</strong>ं मोन छई । कंतेकं मानैत छई ओकंरा ? रंग-<strong>िव</strong>रंगकं साया-साड़ी, टुकंली-चोटी आिन-आिन कंऽ दैत छलै । कं<strong>ह</strong>ै छोटकंा के ब<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ई तई सऽ कंी, प<strong>ह</strong>ीरना-ओढ़ना मे कंोनो धनीकं<strong>ह</strong>ा के ब<strong>ह</strong>ु सँ कंी कंम <strong>ह</strong>ई ? बुिढ़या सासु तऽ एे ताले नाचै जे ई मौगीयाा <strong>ह</strong>मर बेटाके नून पढ़ा कंऽ खुआ <strong>दे</strong>ने आछ । कं<strong>ह</strong>बो कंोना ने कंिरतै ? गणेशी सभ लाज-धाख उठा कंऽ <strong>ह</strong>रदमपरौलवाली-परौलवाली के रटनी जे लगेने र<strong>ह</strong>ैत छलै । कंिनके परौलवाली आँिखकं ओट भेल कंी बेचैन भऽजाईत छलै ओ । कंतबो लोकं कं<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>लै जे ए<strong>ह</strong>न कंमासुत छैं दू-दू जऽन के कंाज एकंसरे कंरैत छैं <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे बुा छौ िनकंिल जो कंत<strong>ह</strong>ु <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>श़़क़ंमा कंऽ बुजर् कंऽ लेबैं । गामकं दू सेर बोिन मे आब कंी राखल छै? मुदा गणेशी कंि<strong>ह</strong>या अनकंर बात मानलकै जे आई मािनतै । लगलै सभ िदन ए<strong>ह</strong>ने िदन-दुिनयाँ र<strong>ह</strong>तै ।से र<strong>ह</strong>लै कं<strong>ह</strong>ाँ ? <strong>िव</strong>पिकं जखन प<strong>ह</strong>ाड़ खसैत छैकं तऽ केयो माथ पर <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>ब' बला नि<strong>ह</strong>ं र<strong>ह</strong>ैत छैकं ।कं<strong>ह</strong>ैलै तऽ भेलै पाँच टा िधया -पुता , मुदा जीलै कं<strong>ह</strong>ाँ एकंोटा । बच्चा भेला के दसे िदन के बाद परौलवालीके छाितये सुखा जाई़़ िनमु<strong>ह</strong> बच्चा पोसैतै कंिथ पर ? से जि<strong>ह</strong>ना बच्चा <strong>ह</strong>ोईत गेलै ति<strong>ह</strong>ना मुईलो गेलै ।लोकंकं कं<strong>ह</strong>ला पर कंी कंी ने केलकै़क़ंतेकं कंबुला-पाित केलकं, कंतेकं ओझा बजेलकं, कंतेकं भगताखेलबेलकं, कंतेकं डाली उठेलकंमुदा, ओि<strong>ह</strong> सभ सँ िकंछु नि<strong>ह</strong>ं भेलै?बुढ़ारीकं संग समाँगो खसैत गेलैकं । उपर सँ दमा से परेशान कंरऽ लगलै । बातरस तऽ छलै<strong>ह</strong>े । जखन<strong>दे</strong><strong>ह</strong> मे से नि<strong>ह</strong>ं र<strong>ह</strong>लै तखन ज'न लेल के अढ़िबतै ? कंोनो चारा नि<strong>ह</strong>ं <strong>दे</strong>िख लोकंकं खुसामद कंऽ कंऽ आधयोबोिन पर कंाज कंरै लेल तैयार भेलै । मुदा तैयो केयो अढ़ेबा लेल तैयार नि<strong>ह</strong>ं भेलई । नरेगा मे कंाज लेलमुिखया के पैर-दािढ़ पक़ंडलकंई , मुदा केयो सुनना<strong>ह</strong>र नि<strong>ह</strong>ं । साँझकं-साँझ बीतय लगलै । पैंचो-उधार कंीआब कंकंरो कंोई दैत छै ? पेᆬर ओ सधेतई कंतऽ सँ ? एंो बीत खेतो नि<strong>ह</strong>ं छलैकं जे जै<strong>ह</strong> िकंछु फिसलभऽ जयतैकं प््रााण रक्षा लेल । जयकंता तऽ कं<strong>ह</strong>ैत छै जे गणेशीकं बाप घरािरयो ओकंरा बापकं <strong>ह</strong>ाथे भरनारािख चुकंल छै । सबुत मे कंागतो <strong>दे</strong>खबैत छै ओ ।ओ तऽ परौलेवाली कं<strong>ह</strong>ुना कुटाउन-िपसाउन कंऽ कंऽ दुनू परानी के जान बचेने छै अखन धिर । अपना जुआिनके िदन मे तऽ गणेशी परौलवाली के पयरो ने कंकंरो <strong>दे</strong>खऽ <strong>दे</strong>ने <strong>ह</strong>ेतई ; कंाज कंरेबाकं तऽ बाते नि<strong>ह</strong>ं । समयजे ने कंराबय ! कुटाउनो-िपसाउनो कंी रोज भेटैत छै ? ता<strong>ह</strong>ु पर नीकं जकंाँ ओकंरा आब सुिझतो तऽ ने छई। गामे मे वूᆬल पर िश<strong>िव</strong>र मे परूकंाँ साल <strong>दे</strong>खेने र<strong>ह</strong>ै तऽ डाक्टर सा<strong>ह</strong>ेब कं<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>िथन - 'मोितयािबंद <strong>ह</strong>ै ,ऑपरेशन कंरबाना पड़ेगा । ' ऑपरेशनो कंोना कंराबओ़़एकंटा समाँग तऽ चा<strong>ह</strong>ी संग मे़से के भेटतै ओकंरा ?गणेशी बुते कंोना पार लगतै ? ओ तऽ अपने असं भेल आछ । 'िनट् ठा<strong>ह</strong> आ<strong>ह</strong>र भऽ जैब तऽ कंि<strong>ह</strong>यो ज<strong>ह</strong>र-मा<strong>ह</strong>ुर खा कंऽ परान <strong>ह</strong>ित लेब । '- िनराश भऽ गेल छल परौलवाली ।64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कथाअिग नीआने िद न जकॉं लालकाकी घर-आंगन ब<strong>ह</strong>ािड़ बाढ़िन केँ कलपर धोए पछविर या ओसार लगा ठाढ़ केलिन । <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोअल बुिझनजिर फूल तोड़ैपर गेलिन । ओना ऐ<strong>ह</strong>न िन यिम त लालकाकी छली<strong>ह</strong> जे जि<strong>ह</strong> ना खर लगा पेटीमे कपड़ा लगौने छिथ ति<strong>ह</strong> ना िद नभिर क काजोक छि <strong>ह</strong> । मुदा मन पाड़ैक जरूरत एि<strong>ह</strong> लेल रि<strong>ह</strong> जाइत छि <strong>ह</strong> जे पढ़ुआ काका (पित) गाममे छिथ आिक नि<strong>ह</strong> ? गाममेर<strong>ह</strong>ने िक छु काज बिढ़ जाइत छि <strong>ह</strong> आ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ने किम जाइ छिन । गामेमे र<strong>ह</strong>ने फूल तोड़ब बुझलिन । ओसारक खुीसँ फुलडालीउतािड़ कल िद स बढ़ली<strong>ह</strong>। कलक बगलेमे रंजनी गंधापर <strong>ह</strong>ाथ दइते छली<strong>ह</strong> िक नजिर अपरािज त िद स बढ़लिन । मेल-पॉंच करैक<strong>िव</strong> चार सोचैत रजनीगंधासँ अपरािज त िद स बढ़ली<strong>ह</strong>। अपरािज त तोिड़ च पापर <strong>ह</strong>ाथ बढ़ौलिन । ऑंिख पड़लिन फुलडालीक फूलपर।फुलडालीक फूल <strong>दे</strong>िख <strong>िव</strong> चारलिन जे पॉंचटा बेलामे सँ िन कािल लेब। च पासँ आगू बढ़ते छली<strong>ह</strong> िक नजिर पित पर गेलिन । पित परनजिर पिड़ ति<strong>ह</strong> मन दुखाए लगलिन । ककरा नइ इच् छा <strong>ह</strong>ोइ छै जे पित क संग एयर कंडीशन गाड़ीमे बैिस सराफा बाजार जाए <strong>ह</strong>ीरा-मोतीसॕ सजल सेनाक <strong>ह</strong>ाड़ गरदिन मे लटक<strong>िव</strong> त<strong>ह</strong>ुँ। मुदा ते<strong>ह</strong>ेन भेला<strong>ह</strong> जे जखन सरकारी दरमा<strong>ह</strong>ा भेटए लगलिन आ क<strong>ह</strong>िल एिन जेसाइिकल कीिन िल अ। सुिभ तगर <strong>ह</strong>एत तँ क<strong>ह</strong>लिन जे चालीस-पैंइतािल सक भऽ गेलॱ, <strong>ह</strong>डी जुआ गेल जँ खिस -तिस पड़ब आटूटत तँ केतबो पल तर करब तइओ ने जुटत। तइसँ नीक पएरे। क<strong>ह</strong>लिन एक मानेमे नीक। मुदा तइओ ढोढ़क बीख जकॉं<strong>ह</strong>ड़<strong>ह</strong>ड़ा कऽ बीख नइ उतड़लिन । मन गेलिन दोसर िद स। सभटा िक ताब बरखामे भीिज -भीिज सिड़ गेलिन , जखन घर चुबै छलिनतखन जँ सिड़ ये गेलिन तँ अइमे अपन साध नइ। मुदा जखन घर बनौलिन तखन िक अए ने फेिड़ कीिन लिन । जइ घरमे िक ताबनइ र<strong>ह</strong>त ओ घर के<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>ेतइ। ोध कमलिन । ोध कमैक कारण भेलिन अपन काज मन पड़लिन । पॉंच बजे भोरसँ ओछाइनपरजाइ काल धिर ककराले करै छी, पिर वारे लए ने। फेिड़ तामस मुिड़ गेलिन क<strong>ह</strong>ैले आठ घंटा डयूटी करै छिथ चािर घंटा बाटेमेलगै छिन , अधा काज जे स <strong>ह</strong>ािर कऽ नइ रखबिन तँ पारो ने लगतिन । ए<strong>ह</strong>ेन पुरूखे की जे अपन िज नगी अपनो <strong>ह</strong>ाथमे रिख नैचलैत? फुलडाली रिख ति<strong>ह</strong> मनमे एलिन , एक <strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ीत काज भऽ गेल। चुि <strong>ह</strong> लग बइसैमे अखनो ब<strong>ह</strong>ुत बाकी अिछ । <strong>ह</strong>ड़वड़ा कऽघर-िन पा उठा ओसारपर पूजा ठॉंउ कए चुि <strong>ह</strong> -िच नमार िद िश बढ़ली<strong>ह</strong>। घर-िन पा रािख अघ-सरायसँ लऽ कऽ थारी-लोटा लेनेकलपर प<strong>ह</strong>ुँचली। कलपर सँ आिब लालकाकी घड़ी िद स <strong>दे</strong>खलिन । अखन तक समए आ काजमे तल-<strong>िव</strong> तल नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मनमे खुशीभेलिन । नजिर पित पर गेलिन । कीड़ी ऑंिख मे पड़ने जि<strong>ह</strong> ना कड़ुआ जाइत ति<strong>ह</strong> ना मन कड़ुआ गेलिन । बुदबु<strong>दे</strong>ली<strong>ह</strong>- “एकटा काजपरतवक् कल र<strong>ह</strong>ने घर आगू मुँ<strong>ह</strong>े ससरत?” फेिर मनमे एलिन आन िद न जकॉं जारन सुखाएल नि<strong>ह</strong> अिछ भानसमे <strong>दे</strong>री लागत, से नइतँ पािन चढ़ा चुि <strong>ह</strong> पजािर लइ छी। चुि <strong>ह</strong> पजड़ल र<strong>ह</strong>त तँ कनी <strong>दे</strong>िर यो लगने समएपर भऽ जाएत। बाड़ी प<strong>ह</strong>ुँच पतरका जरनासभ बीिछ कऽ चुि <strong>ह</strong> लग रखलिन । चुि <strong>ह</strong> पजािर बरतन चढ़ा तरकारीक मुजेला आ का नेने चुि <strong>ह</strong> लग आ<strong>िव</strong> कािट -कािट थारीमेरखए लगली<strong>ह</strong>। साढ़े आठ बजे सॉंस छोड़लिन । आिग मे सेकल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong> लुक बुिझ पड़लिन । मनमे एलिन - एि<strong>ह</strong> सँ बेसी सेवा की भऽसकै छै। फेिर मन पित पर गेलिन । उमिक कऽ मन क<strong>ह</strong>लकिन - आरो जे <strong>ह</strong>ुअए मुदा भगवान िज ीया<strong>ह</strong> पुरूखक संग जोड़ालगौलिन । <strong>ह</strong>ृदए <strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ुँिस गेलिन । ‘जइ मदर्केँ आिन नै आ जइ बड़दकेँ पािन नै’ ओ अनेरे गाम िध नबै लए िक अए जीबैए। मनपड़लिन दुरगिम नया पीढ़ी। जि<strong>ह</strong> ना बाबू सपुरिन खोधाएल कट<strong>ह</strong>रक पीढ़ी <strong>दे</strong>लिन आइ धिर ओि<strong>ह</strong> पर बैिस भोजन करै छिथ । थारीसािठ लाल-काकी पंखा नेने छोटकी पीढ़ीपर बैिस बनौल <strong>िव</strong> यासक सुआद बुझैक लेल पढ़ुआ काका िद िश <strong>दे</strong>खए लगली<strong>ह</strong>। मगन भऽपढ़ुआ काका भोजन करए लगला<strong>ह</strong>। शरीरांगक (<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ांगक) िस रखार <strong>दे</strong>िख लालकाकी िस कुड़ गेली। मुदा भोजन काल जे बजवे नेकरता<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका क<strong>ह</strong>लो की जाए। चु पे र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong>।कपड़ा प<strong>ह</strong>ीिर पढ़ुआ काका घरसँ िन किल ति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथ िक आंगनमे पनबी नेने प नीकेँ ठाढ़ <strong>दे</strong>खलिन । प नीक काज <strong>दे</strong>िख मनमािन गेलिन जे िस पा<strong>ह</strong>ी जकॉं छिथ । मनमे खुशी एलिन । पान खा आगू-आगू पढ़ुआ काका आ पाछु-पाछु लालकाकी आंगनसँ िन किलडेिढ़ यासँ आगू सड़क धिर एली। सड़कपर आिब पढ़ुआ काका प नीकेँ पुछलिख न- “िक छु क<strong>ह</strong>वो अिछ ?”66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लालकाकी- “अपन तन<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी राखू। ”दुनू गोटे दुनू िद िश <strong>िव</strong> दा भेला। मुसकुराइत पढ़ुआ काका एक डेग आगू बिढ़ पाछु घुिर कऽ <strong>दे</strong>िख डेग तेज करैत आगूबढ़ला<strong>ह</strong>। मुदा तनमे सुरसुरी लगलिन । भेलिन जे छीक् का <strong>ह</strong>एत। मुदा वामा <strong>ह</strong>ाथसँ नाककेँ स<strong>ह</strong>लबए लगला<strong>ह</strong>। मुदा सुरसुिर यो अपनचािल छोड़ैले तैयार नि<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ाथ िन च् चॉं किर ति<strong>ह</strong> िध यान प नीक श द ‘तन<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी’पर गेलिन । प नीक मुँ<strong>ह</strong>सँ िन कलल श द <strong>िव</strong> शारद पासपढ़ुआ काका फेिर घुिर प नी िद स तकलिन तँ <strong>दे</strong>खलिन जे सड़कसँ आंगनक घुमौर भौकपर प<strong>ह</strong>ुँच गेल छली<strong>ह</strong> तेँ पढ़ुआ काकाकऑंिख सँ अढ़ भऽ गेल छली<strong>ह</strong>। कोिक लक कंठसँ िन कलल श दक तरंग पढ़ुआ काकाकेँ ठेलने-ठेलने, तन आ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ीपर लऽ गेलिन ।तन-<strong>दे</strong><strong>ह</strong>। शरीर आ शरीरी। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी। मुदा ए<strong>ह</strong>ेन चंदन जकॉं झलकैत श द <strong>ह</strong>ुनका एलिन कतएसँ। <strong>ह</strong>म तँ कि<strong>ह</strong> यो अपनसीमाक अ लंघन नि<strong>ह</strong> केल<strong>ह</strong>ुँ। अपन ज्ञान घरक सीमासँ बा<strong>ह</strong>र बँटल<strong>ह</strong>ुँ। <strong>ह</strong>ुनका अखन धिर िक छु <strong>दे</strong>िल एिन क<strong>ह</strong>ॉं। मुदा श द तँश द जकॉं अिछ । िक अए ने बजिन <strong>ह</strong>ािर येसँ पूिछ िल अिन । ओ<strong>ह</strong>ो तँ आन नि<strong>ह</strong> अिग नी। घरसँ ब<strong>ह</strong>ार धिर बनैक लेल दुनू स<strong>ह</strong>योगतँ बराबरे अिछ । एक सीमाक भीतर ओ एक सीमाक भीतर अपने। <strong>ह</strong>म तँ कमा कऽ <strong>िव</strong> नु गनले रूपैआ <strong>ह</strong>ाथमे दऽ दइ िछ अिन ।मुदा ओि<strong>ह</strong> रूपैआकेँ नचबै तँ वए<strong>ह</strong> छिथ । िप ताक <strong>दे</strong>ल पॉंचो बीघा जमीनकेँ तँ से<strong>ह</strong>ो वए<strong>ह</strong> नचबै छिथ । मुदा जते दुनू गोटेक भीतरझकैत छला<strong>ह</strong> तते <strong>ह</strong>टल-<strong>ह</strong>टल बुिझ पड़िन । मन बौआ गेलिन जे पित -प नीक, पुरूष-नारी आ ी- वामीक बीच के<strong>ह</strong>न बंधन<strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी। मुदा <strong>िव</strong> चारमे समझौता भऽ गेलिन । िक अए ने दुनू गोटे <strong>िव</strong> चािर कऽ पिर वारकेँ ससारी। मनमे खुशी एलिन । गामकसीमो टिप गेला<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong> ालयाक मुरेड़ापर नजिर गेलिन । सबुर भेलिन जे प<strong>ह</strong>ुँच गेलॱ। तीस-पैंइतीस सालक अ याससँ तँ थकाननि<strong>ह</strong> बुिझ पड़िन मुदा.......।मश:।३. प३.१. कालीकांत झा "बुच"1934-2009-आगाँ३.२.१. राज<strong>दे</strong>व मंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता २.इभूषण कुमार- सफलता <strong>ह</strong>मर रानी३.३.१. <strong>िव</strong>वेकानंद झा-नॊर मे अिछ बेस संभावना २. मु नी वमक क<strong>िव</strong> ता67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.४. -डॉ. बचे वर झा- दूटा क<strong>िव</strong> ता३.५.१.चशेखर कामित- दुनू परानी फूिक-फूिक पी २.<strong>िव</strong>शेष- <strong>ह</strong>मरो जीबऽ िदअकृण कुमार राय ‘िकशन’-कया भू्रण <strong>ह</strong>या पर एकटा३.६.१. मृदुला धान- ओि<strong>ह</strong> िदन ......... २. मुाजी- दूटा क<strong>िव</strong>ता३.७.१. धी रे कुमार- <strong>ह</strong>मर गाम २. राजेश मो<strong>ह</strong>न झा- चा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा ३. सुबोध कुमारठाकुर- <strong>िव</strong>डबना३.८.१. योित- क<strong>िव</strong>ता-ाचार २. न द <strong>िव</strong> लास राय- क<strong>िव</strong> ता-जनसंख् या ३. िशव कुमारझा‘‘िटलू‘‘- पावसी कालीकात झा "बुच"कालीकांत झा "बुच" 1934-200968


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्घिट र<strong>ह</strong>ल िकए जीवन काश,रजनीक रूदन <strong>िव</strong>गािलत भातक‘ र<strong>ह</strong>ल िकए अितशय उदाशभ‘ र<strong>ह</strong>ल ज्ञान जमक मकानि र<strong>ह</strong>त मसानक सात वीत ।।.१. राज<strong>दे</strong>व मंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता २.इभूषण कुमार- सफलता <strong>ह</strong>मर रानीराज<strong>दे</strong>व मंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता-१ अढ़ाइ <strong>ह</strong>ाथक सांिगकतेक दुख भेल <strong>ह</strong>ेतैबाबूकेँ ओि<strong>ह</strong> िद नभाइ <strong>ह</strong>म जािन र<strong>ह</strong>ल छीयाद पाड़ैत तरे-तर कािन र<strong>ह</strong>ल छी<strong>ह</strong>मर बाबू छोिड़ कामएि<strong>ह</strong> ठामसँ कनेक बामएकचािर तरमे र<strong>ह</strong>ै ठाढ़ ओि<strong>ह</strong> िद नजि<strong>ह</strong> या <strong>ह</strong>म दुनू भॉंइ <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ी िभ नदुखसँ भेल िख न।70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बिर सॲ पूवर् <strong>ह</strong>मर बाप करैत र<strong>ह</strong>िथ ति<strong>ह</strong> ना।बेटा क<strong>ह</strong>ैत अिछ -शटअपमंिद रमे जा कऽ करू जपके<strong>ह</strong>ेन छी अ<strong>ह</strong>ाँ गािजर्यनिक कएल<strong>ह</strong>ुँ उपाजर्नग प <strong>ह</strong>ँकैत खेलैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ ताशसभटा पु तैनी स पित केँ कएल<strong>ह</strong>ुँ <strong>िव</strong> नास।ओना आब बजै छी कमतइओ नोर पोछैत बजल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>म-कतेकसँ दुसमनी कतेकसँ मेलकइएक बेर खेलल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>ुड़दंग खेलआगू बढ़बाक लेल कतेक कएल<strong>ह</strong>ुँ यासतइओ रि<strong>ह</strong> गेल<strong>ह</strong>ुँ पाछूआगॉं पड़ाइत र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong> कास<strong>ह</strong>ओ बउआ कतेक <strong>ह</strong>मरापर बा <strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong> झॉंिगसभपर छै अढ़ाइ <strong>ह</strong>ाथ सॉंिग ।२ कानैत अिध कार-अनुशासनक सीमापर72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कतेक कालसँबैधािन क अिध कारर<strong>ह</strong>ल अिछ कािनझॉंिप र<strong>ह</strong>ल अिछसबकुछ जािन वर दबल सन<strong>दे</strong>ने अिछ मािनभीतरसँ <strong>िव</strong> रोधकिच नगी िन किल र<strong>ह</strong>लफािन फािन ।३ आब<strong>ह</strong>मर शरीरबा <strong>ह</strong>ल अिछ कड़ीसँकनेको ि<strong>ह</strong> लबैत <strong>दे</strong>रीझन-झना उठैत अिछओि<strong>ह</strong> श दसँमन िस <strong>ह</strong>िर उठैत अिछके<strong>ह</strong>ेन नचार भेल छी-<strong>ह</strong>मटुकुर-टुकुर तकैत<strong>दे</strong>िख सकै छी मा एकटा सपना73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम् वतंताकेँकतेक अ तर अिछक पना आ यथाथर्मेलगा र<strong>ह</strong>ल छीजोरपर जोर-तोड़बाकन<strong>ह</strong>ा गेल छी-घामसँिन :सृत के<strong>ह</strong>ेन <strong>िव</strong> िच ग धिन सॉंस लेबामे बुिझ पड़ैत अिछकिठ ना<strong>ह</strong>व भऽ गेल अिछगॲत िभ जू जकॉंअसोथिक त भऽसोिच र<strong>ह</strong>ल छीिन मणकत एि<strong>ह</strong> कड़ीकेँछी <strong>ह</strong>म वयंतइओ छी असमथर्-तोड़बामेबौआ र<strong>ह</strong>ल अिछ -मन मरणक ग<strong>ह</strong>न वनमेसतत् सचे ट भऽतािक र<strong>ह</strong>ल छीकड़ीक कमजोर भागकेँ।74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४ <strong>ह</strong>म पुन: उठब एकबेर<strong>ह</strong>म पड़ल छीमृ यु शयापरिच र रोगा<strong>ह</strong>छूत यािध सँ िस तमैल व फाटल, सड़लनीच कुलकिच र उपेिक्ष त<strong>दे</strong>खैत छी जे धमर्राजक आज्ञासँआिब र<strong>ह</strong>ल अिछयम <strong>ह</strong>मरे िद श<strong>ह</strong>मर ाण िन किल केँठाढ़ अिछ कातमेथर-थर कॉंपैत<strong>ह</strong>म बिन गेल<strong>ह</strong>ुँ ल<strong>ह</strong>ाशिक तु यम सब ठमिक गेला<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुनका मुखम डलपरघृणा िम ि त भय छिनडर िकएक से नि<strong>ह</strong> जािननाक मुँ<strong>ह</strong> िस कोड़ैतओ घुिर गेला<strong>ह</strong>75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ चुपचाप ई खेला<strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल अिछ<strong>ह</strong>मर ाणिन रूपाय भ’ पुन: ओ ढुिक गेला<strong>ह</strong><strong>ह</strong>मरा शरीरमेआ <strong>ह</strong>म टन-टना क’ ठाढ़ भ’ गेल<strong>ह</strong>ुँआब पड़ेबाक य नक’ र<strong>ह</strong>ल अिछ सब <strong>ह</strong>मरा डरेघृणाकेँ पछािड़ <strong>दे</strong>लक भयकॉंिप र<strong>ह</strong>ल छिथथर-थर डरसँ धमर्राजिब दा भेल छी आब <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुनके िसं<strong>ह</strong>ासनकेँओंघरेबाक <strong>ह</strong>ेतुिक तु कमजोरी सनबुिझ पड़ैत अिछ <strong>ह</strong>मरोतेँ िक छु काल ठाढ़ भेल छीशिक् त संचय करबाक <strong>ह</strong>ेतु।५ दरपनक ि थ ितजजर्र खूँटी76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आइ टूिट गेलओि<strong>ह</strong> पर लटकल शीशाधॉंि<strong>ह</strong> द’ खिस पड़लभ’ गेल छ<strong>ह</strong>ोिछ िच ि त दीवार म यकतेक घम डसँ छल ि थ तजाि<strong>ह</strong> मे <strong>दे</strong>िख आननकेँअपनाकेँ ध य बुझैत छल-रूपधनीसे भ’ गेल आब उपेिक्ष तपाएर बचा क’ चल’ पड़त ओि<strong>ह</strong> ठामिक तु एकरा येक ख डमेबिन र<strong>ह</strong>ल ित िब बकोन<strong>ह</strong>ुँमे मा ऑंिखकोन<strong>ह</strong>ुमे मा कपार<strong>िव</strong> िच वीभ सओ कि<strong>ह</strong> यो नि<strong>ह</strong> सोचने छल-ए<strong>ह</strong>न अवसान <strong>ह</strong>ोएत <strong>ह</strong>मर।६ िम लन बाधनील गगनमे भेल मगनउड़ैत पॉंिख संगि<strong>ह</strong> ऑंिख77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जोिड़ क सँग नव उमंगिम लन <strong>ह</strong>ेतु आकुलजेना िप याससँ भेल याकुलअिछ पूणर् आस िम टत संिच त िप यासकरैत बात उतरल साथबनल घर प व तरतरूक डािर परदूइ <strong>ह</strong>ृदय िम लत नव फूल िख लतिक तु याधाकेँ कन<strong>ह</strong>ा ऑंिखर<strong>ह</strong>ल अिछ तािकक्षुधाक पि<strong>ह</strong> िर ने खोलनाचैत ने गोल-गोलभ’ र<strong>ह</strong>ल तैयार-पंची <strong>ह</strong>िथ यारआर चलाएत तेज तीर<strong>दे</strong>त <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे पीरतइसँ ओ नि<strong>ह</strong> डरतपरेम कि<strong>ह</strong> यो नि<strong>ह</strong> मरत।२इभूषण कुमारसफलता <strong>ह</strong>मर रानी78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>म छी मे<strong>ह</strong>नतक राजा,<strong>ह</strong>ोएत सफलता <strong>ह</strong>मर रानी।कोना <strong>ह</strong>ोएत, िकऐक <strong>ह</strong>ोएत, <strong>ह</strong>ोएत कखन,पैघ नि<strong>ह</strong>, अिछ बेस छोट ई क<strong>ह</strong>ानी।पि<strong>ह</strong>लुक बेर जखन सुनलॱ <strong>ह</strong>म,िकनको लैत नाम एकर,ऐना बुिझ परल जेना यए<strong>ह</strong> अिछ <strong>ह</strong>मर वपनक रानी।भऽक बेचैन चललॱ जौ<strong>ह</strong>बाक लेल <strong>ह</strong>ुनका,पर भैटल नि<strong>ह</strong> कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ुनकर िनशानी।सोचैत र<strong>ह</strong>ी एम<strong>ह</strong>रे कतौ अगल-बगल <strong>ह</strong>ोएत,<strong>दे</strong>ब आवाज, बुिझक <strong>ह</strong>मरा अपन दीवाना,आइब जाएत <strong>ह</strong>मरा बाँि<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>मर दीवानी।मुदा जखन वो भेटल नै कत<strong>ह</strong>ुँ,गेल <strong>ह</strong>मर उसा<strong>ह</strong> ओि<strong>ह</strong>ना,जेना गायब र<strong>ह</strong>ैत अिछ मरूभुिम सँ पानी।जँ र<strong>ह</strong>ए लगलॱ उदास तँ,<strong>दे</strong>ख कऽ <strong>ह</strong>मर उदासी,बड़-बुजूगर् सभ बुझौलक,एतबे टा गपपर अ<strong>ह</strong>ाँ छी उदास,<strong>ह</strong>मरा सभकें <strong>ह</strong>ोएत अिछ <strong>ह</strong>ैरानी।अ<strong>ह</strong>ाँ केवल चा<strong>ह</strong>लॱ <strong>ह</strong>ुनका,<strong>ह</strong>ुनकर चा<strong>ह</strong>तक नि<strong>ह</strong> सोचलॱ,<strong>ह</strong>ौऽ वो <strong>ह</strong>ुर तं अिछ पिरमक दीवानी।आब की अ<strong>ह</strong>ाँसँ छुपाउँ,िकएक नि<strong>ह</strong> एक-एकटा गप बताउँ,लगलॱ करए <strong>ह</strong>म मे<strong>ह</strong>नत जाि<strong>ह</strong> िदनसँ,आबए लगल नजर वो ताि<strong>ह</strong> िदनसँ,बाँि<strong>ह</strong>मे नि<strong>ह</strong> अबैत अिछ,मुदा र<strong>ह</strong>ैत अिछ अगल-बगल,बढ़ाक उसा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर क<strong>ह</strong>ैत अिछ <strong>ह</strong>मरासँ,करैत र<strong>ह</strong>ू यास।जइ िदन अ<strong>ह</strong>ाँक पिरम <strong>ह</strong>ोएत,79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ<strong>ह</strong>ाँक चा<strong>ह</strong>त ओ<strong>ह</strong>न,दौड़क लगब अ<strong>ह</strong>ाँक अंक,भऽ अ<strong>ह</strong>ाँक दीवानी।<strong>ह</strong>म छी मे<strong>ह</strong>नतक राजा,<strong>ह</strong>ोएत सफलता <strong>ह</strong>मर रानी।१. <strong>िव</strong>वेकानंद झा- नॊर मे अिछ बेस संभावना २.मु नी वमक क<strong>िव</strong> ताबेटी१<strong>िव</strong>वेकानंद झानॊर मे अिछ बेस संभावनाओ <strong>ह</strong>मर जीवनक िठठकल वषर् सब छलजखन समय मुदा कैलेंडरे टा मे बदलैत र<strong>ह</strong>ै80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िबना उपव िबना <strong>ह</strong>ॊ-<strong>ह</strong>लाआ क<strong>ह</strong>ी िककम-सँ-कम <strong>ह</strong>मरा एकर सूचना नि<strong>ह</strong> छलमुदा ए<strong>ह</strong>नॊ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ै जे नेना-भुटका सबपैघ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ॊइत छलजै केओ आिब गेल छल ओ <strong>िव</strong>किसतॊ <strong>ह</strong>ॊइते र<strong>ह</strong>ैचा<strong>ह</strong>े िदशा जे र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ॊ ओकरआ चलू ई<strong>ह</strong>ॊ मािन लैत छीिक जे नि<strong>ह</strong> आयल र<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong>ुनका मे आिब जयबाक छटपटा<strong>ह</strong>िट <strong>ह</strong>ेतैफेर ए<strong>ह</strong>नॊ नि<strong>ह</strong> छल जेबेटाक बेरॊजगारी परिपता लॊकिन ॊध वा खॱझ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खेबाक मॊन बनेने छलिथराग-<strong>िव</strong>राग ओि<strong>ह</strong>ना पूवर्वत चलैत छलिबना उपव िबना <strong>ह</strong>ॊ-<strong>ह</strong>लानॊर चुपचाप ढबढबा अबैत र<strong>ह</strong>ै आँिख सँऽ<strong>ह</strong>र एकांत क्षण सँऽ गठजॊर करबा लय आतुरआ ई <strong>ह</strong>मर जीवनक कलकल ब<strong>ह</strong>ैत वषर् अिछआ <strong>ह</strong>मरा चा<strong>ह</strong>ला सँऽ की <strong>ह</strong>ॊइत छैक वा ककरॊ चा<strong>ह</strong>ला सँऽसमय वा नदीक वा<strong>ह</strong> तऽ नि<strong>ह</strong> थमैत छैकमुदा चा<strong>ह</strong>ना तऽ र<strong>ह</strong>ैत अिछ जेएना धड़-धड़ा कऽ जुिन िबतौ ई समयमुदा सुखद क्षणक तीवर् वा<strong>ह</strong> मेकैलेंडरे फरर्-फरर् उिड़ र<strong>ह</strong>ल अिछआ क<strong>ह</strong>ी िक<strong>ह</strong>मरा पि<strong>ह</strong>ने नि<strong>ह</strong> बूझल छलजे ककरॊ जमिदन एकि<strong>ह</strong> साल मे कएक बेर आिब जाइत छैककम-सँ-कम <strong>ह</strong>मरा तऽ एि<strong>ह</strong>ना बुझना जाइत अिछ<strong>ह</strong>म मृयु िदश गवरता सँऽ धिकओल जा र<strong>ह</strong>ल छीकखनॊ काल ए<strong>ह</strong>न लगैत अिछजखन खूब आसमदर् उठल र<strong>ह</strong>ैत छैक कत<strong>ह</strong>ुजेना मेॊ रेल मे ऑिफस सँऽ घर घुमैत कालमुदा आयर् ! नेना-भुटका सब पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> सनशनैःशनैः पैघ भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ<strong>ह</strong>ाँ, बेिटक मा<strong>दे</strong> <strong>ह</strong>म ई नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> पायबकाि भॊर जखन ओ कूल जाइत छलतऽ र<strong>ह</strong>र<strong>ह</strong>ाँ गुलजार जीक एकटा पांितआँिखक नॊर बिन कऽ उतिर गेल- 'बाजरे के िसॊं जैसे बेटी <strong>ह</strong>ॊ जवां'81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्फेर ए<strong>ह</strong>र जे केओ आिब गेल छैसे <strong>िव</strong>किसत भऽ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छैकएल जा र<strong>ह</strong>ल छैतेँ सबि<strong>ह</strong>क िदशा एकि<strong>ह</strong> छैकसब बजार लेल आ बजार िदश धिकऔल जा र<strong>ह</strong>ल छिथआ ई<strong>ह</strong>ॊ सय िक जे नि<strong>ह</strong> आयल छिथ<strong>ह</strong>ुनका मे आिब जयबाक छटपटा<strong>ह</strong>िट सँऽ बेसीडॉक्टर केँ माइक गभर् परीक्षण करबाक वाओकरा चीर <strong>दे</strong>बाक धड़फड़ी छैि<strong>ह</strong>सुयॊग समय मे बच्चा जनबाक कामना मेजननी से<strong>ह</strong>ॊ कैक बेर स<strong>ह</strong>मितए मे र<strong>ह</strong>ैत छिथबेटाक कुपा <strong>ह</strong>ॊयबाक भय माता सब मे बढ़ल अिछफेर ए<strong>ह</strong>नॊ नि<strong>ह</strong> जेबेटाक बेरॊजगारी परिपता लॊकिन ॊध वा खॱझ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खेबाक मॊन बनेनै छिथआब <strong>ह</strong>ुनका मे पि<strong>ह</strong>ने सन सामथर् नि<strong>ह</strong> छॊड़लि बेटा सबराग-<strong>िव</strong>राग ओि<strong>ह</strong>ना चिल र<strong>ह</strong>ल छै पूवर्वत<strong>ह</strong>ाँ आब <strong>िव</strong>ज्ञापन से<strong>ह</strong>ॊ जरूरी भऽ गेल छैतेँ <strong>ह</strong>ँसी आ नॊर समय <strong>दे</strong>ख के िनकालबलॊक सीिख र<strong>ह</strong>ल छिथतेजी सँऽ बदिल र<strong>ह</strong>ल छै समयमुदा एखनॊचुपचाप ढबढबा अबैत अिछ आँिख सँऽ नॊरयेक एकांत क्षण से गठजॊर करबा लय आतुरएक गॊट बेस संभावना बिन कऽ !२मु नी वमक क<strong>िव</strong> ताबेटी82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जनम भेल तँ क<strong>ह</strong>लक दाइभेल दू <strong>ह</strong>ाथ धरती तरकोइ नि<strong>ह</strong> सोचलक <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ जान छीक<strong>ह</strong>लक द<strong>ह</strong>ी नून तरे-तर।बावू कपार पीटलिनमाय भेल बे<strong>ह</strong>ोशजँ <strong>ह</strong>म जिन तॱ तँनि<strong>ह</strong> अिब तॱ एि<strong>ह</strong> लोकऑंिख अखन खुलल नि<strong>ह</strong>कान अखन सुनलक नि<strong>ह</strong>आ बना <strong>दे</strong>लक <strong>ह</strong>मरा आनक<strong>ह</strong>लक कोनो अार<strong>ह</strong> बरख रखिब ि<strong>ह</strong> एकर मानने केकरो िक छु लेलॱ <strong>ह</strong>मने केकरो िक छु <strong>दे</strong>लॱ <strong>ह</strong>मजे माय <strong>ह</strong>मरा जनम <strong>दे</strong>लकओकरो मुँ<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख पबलॱ <strong>ह</strong>मअजब दुिन यॉं अिछ ईअिछ गजबक लोकिक एक करैत अिछ एनािक एक भेजैत अिछ बेटीकेँ परलोकअबैत एि<strong>ह</strong> धरतीपरइजोतसँ पि<strong>ह</strong> ल भेल अ <strong>ह</strong>ार83


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ डुिब गेलॱआ डुिब गेल संसारसमाज बनल <strong>ह</strong> याराबाप बनल ज लादबसैसँ पि<strong>ह</strong> ने उजािर <strong>दे</strong>लिनबेटीक संसार।डॉ. बचे वर झा, ज म- १५ माचर् १९४७ईंएम.ए.-पी.एच.डी.पूवर् धानाचायर्,िन मर्ली म<strong>ह</strong>ा<strong>िव</strong> ालय िन मर्ली।डॉ. बचे वर झाक दूटा क<strong>िव</strong> ता-1 भेँटकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेँट,उ िस यानी मधुरी वाणी,ित नकर िथ क ई िक रदानी,84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लािर चुगली कािट र<strong>ह</strong>ल छिथ ,सब<strong>ह</strong>क घेंटकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेंट।कायर् कलापसँ पिक या नारद,अपन ि<strong>ह</strong> त छि <strong>ह</strong> अनका मारब,उजर केश, दया-धमर्क नि<strong>ह</strong> लेश,छिथ कंजूश यव<strong>ह</strong>ारमे ठेंढ़ाशकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेंट।<strong>िव</strong> ा बल नि<strong>ह</strong> खड़,तरक भरकमे छिथ असररंग <strong>िव</strong> रंगी पिर धान वान भएरखने छिथ ई समएक टेकपी<strong>िव</strong> उकेँ बनल युवक छिथ ,गामक पीपर<strong>ह</strong>ुँसँ जेठकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेँट।अपन शंसा अपने करबामेनि<strong>ह</strong> छिथ ककरोसँ झूसआदर पएवा लए बजैत सिद खन सूच् चा झूठकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेँट।भगवान ने करिथ ए<strong>ह</strong>न लोकसँ <strong>ह</strong>ो पुन: भेँट।85


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2 भावा जलीिच र ती िक्ष त मैिथ लक छल सतत् मांग,जकरा <strong>ह</strong>ेतु कतेको गमओलक जान।राजनेता सभ िम िथ लाक नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन िघ यान,माय मैिथ लीक ऑचल सतत् र<strong>ह</strong>ल लान।िन ज मातृभाषाक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ भेल अपमान,तथािप मैिथ लीक ि त वक नि<strong>ह</strong> भेल अवसान।ध य! ध य! वाजपेयी जे मैिथ लीक कएल स मान,आइ मैिथ ली पओलक अ टम् सूचीमे थान।समए तुलाइल अिछ सभ िम िल करू मैिथ लीक उ थान,क<strong>िव</strong> , लेखक ओ साि<strong>ह</strong> यकार व धु करू योगदानकोिट मैिथ ल िन ज मातृभाषाक बढ़ाउ सान!सब<strong>ह</strong>क िज ापर बसिथ मैिथ ली ई <strong>ह</strong>ो अरमान,पूब-पिछ म बँटल िम िथ लाक जोड़ल नीित श <strong>दे</strong>ल अवदान,तेँ <strong>िव</strong> कास पुरूष क<strong>ह</strong>बैत ओ छिथ म<strong>ह</strong>ान्<strong>ह</strong>ुनक अमर कीितर् सतत् र<strong>ह</strong>ए दुनू एि<strong>ह</strong> ठामपुलिक त क<strong>ह</strong>ल धरा धाम जय िम िथ ला!जय मैिथ ल! वीकार करीबचे वरक सत्-सत् णाम।86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१.चशेखर कामित- दुनू परानी फूिक-फूिक पी २.<strong>ह</strong>मरो जीबऽ िदअकृण कुमार राय ‘िकशन’-कया भू्रण <strong>ह</strong>या पर एकटा <strong>िव</strong>शेष-१चशेखर कामितदुनू परानी फूिक-फूिक पीसािर नाम लडू सर<strong>ह</strong>ोिज नाम घीसासु ससुरकेँ क<strong>ह</strong>बिन कीबकरीक दूधमे चा<strong>ह</strong>ो बनैत छैकदुनू परानी फूिक-फूिक पी॥सूित उिठ िलअ ीमतीजीक नामछोड़ू क<strong>ह</strong>नाइ बािबइ जय िसयारामछुच्छे फुटानी इजोिरयामे टॉचर्सिठ गेल अ<strong>ह</strong>िरयामे सभ बैटरी॥मोट-मोट रोटी खेसारीक दािलजलखैमे तोड़ै छल<strong>ह</strong>ुँ मकइक बािलिघव<strong>ह</strong>ी कचौड़ीपर चोटे करै छीमौगीक बड़द बेकार बनै छी॥भऽ गेल दुरागमन की ठे<strong>ह</strong>ी भेल दूर<strong>दे</strong>खू गृ<strong>ह</strong>थी आ फाँकू चनाचूर87


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राित िदन तेर<strong>ह</strong>ो तरेगन गनै छीकनै अिछ मौगी मेटाएिल िसनूर<strong>दे</strong>खू ने चे<strong>ह</strong>रापर तेर<strong>ह</strong> बजै अयरोटीपर नीमक अचार गनै छी॥२कृण कुमार राय ‘िकशन’पिरचय:- वतर्मानमे आकाशवाणी िदलीमे संवाददाता स<strong>ह</strong> समाचार वाचक रूपमे कायर्रत छी। ि<strong>ह</strong>ंदी आ मैिथलीमे लेखन। िशक्षा- एम.िफल पकािरता व जनसंचार कुरूक्षे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय कुरूक्षेसॕ। जम:- कलकतामे । मूल िनवासी:-ाम -मंगरौना, भाया -अंधराठाढ़ी िजला-मधुबनी िब<strong>ह</strong>ार।।कया भू्रण <strong>ह</strong>या पर एकटा <strong>िव</strong>शेष।<strong>ह</strong>मरो जीबऽ िदअकोइखे मे छटपटा र<strong>ह</strong>ल छी <strong>ह</strong>मई दुिनयॉं <strong>ह</strong>मरो <strong>दे</strong>खऽ िदअबेटी भऽ के जनम लेनि<strong>ह</strong> कोनो अपराध न<strong>ह</strong>ीबाबू यौ, ई िजनगी <strong>ह</strong>मरो िजबऽ िदअ।डाक्टरक आला कि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल अिछनि<strong>ह</strong> बचत<strong>ह</strong>ु आब तो<strong>ह</strong>र ाणअªासाउडक िरपोट, िकछूएक काल मेआब लए लेत<strong>ह</strong>ु तो<strong>ह</strong>र जान।करेल<strong>ह</strong>ुॅं अªासाउड यौ बाबूमु<strong>ह</strong>ॅ भेल अ<strong>ह</strong>ॉक मलीनडाक्टर संगे केल<strong>ह</strong>ुॅ ई लानकोइखे में एि<strong>ह</strong> बेटी के, कए िद<strong>ह</strong>क क्लीन।88


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>म बूझैत छी, <strong>ह</strong>मरा जनमलाक बादनि<strong>ह</strong> बॉंटब अ<strong>ह</strong>ॉं िजलेबी बुिनयॉंदुिखत भेल अिछ मोन अ<strong>ह</strong>ॉक, नि<strong>ह</strong> आनब<strong>ह</strong>मरा माए लेल, नाक केर नथुिनयॉं।जॅ <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ॕू <strong>ह</strong>म बेटाकिरत<strong>ह</strong>ुॅं अ<strong>ह</strong>ॉ सगरे अनघोलअरोसी-पड़ोसी शुभकामना िदतैिथरसगुला बॅिटत<strong>ह</strong>ुॅ अ<strong>ह</strong>ॉ टोले-टोल।बेटीक जनम भेला पर,ए<strong>ह</strong>ेन बेईमानी िकएक?आई िकछू <strong>ह</strong>मरो क<strong>ह</strong>ऽ िदअबेटी भऽ के जनम लेनि<strong>ह</strong> कोनो अपराध नि<strong>ह</strong>बाबू यौ, ई िजनगी <strong>ह</strong>मरो िजबऽ िदअ।१. मृदुला धान- ओि<strong>ह</strong> िदन ......... २. मुाजी- दूटा क<strong>िव</strong>ता१.मृदुला धानओि<strong>ह</strong> िदन .........ओि<strong>ह</strong> िदन ..89


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सभा सँ अबैत कालओझा भेटला<strong>ह</strong>,क<strong>ह</strong>ऽ लगला<strong>ह</strong> -मैिथली बजैत छी तँमैिथलीमे िकये नेिलखैत छी ?एतवा सुिनति<strong>ह</strong>कलम जे सुगबुगाएल सेरुकबाकनामे निञ लैत अिछ, िकतुबचपनमे सुनल,दू -चािरटाशदक योगसँकी क<strong>िव</strong>ता िलखलसंभव िथक ?सै<strong>ह</strong> भावजुटाबऽ लगलॱडायरीमे ,नाना कारक बात ,कुिसयारक खेतइजोिरया राित ,भानस-घर तँ90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भगजोगनीक बात ।नेना -भुटकाकधम -गजड़मेकोइलीक बोलीसुनै लगलॱ ,िभनसरे उिठ कऽए<strong>ह</strong>र -ओ<strong>ह</strong>रट<strong>ह</strong>लय लगलॱ .बटुआमे रािख कऽसरोता -सुपारी ,<strong>ह</strong>ातामे बैिस कऽतकैत छी फुलबारी।सेनुिरया आमक रंगसतपुितया बैगनक बारी,िचिनयाकेराकघौड़गोबरक पथारी।पाकल छै कट<strong>ह</strong>र,सोि<strong>ह</strong>जन जुआएल छै ,91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अड़<strong>ह</strong>ुल -कनैल बीचनेबो गमगमाएल छै।क<strong>िव</strong>ताक बीचमेएि<strong>ह</strong> सभक कीयोजन ?अनगर्ल बातसँओझा िबगिड़यो जैता<strong>ह</strong>,थोड़-ब<strong>ह</strong>ुत जेइजत अिछ,से<strong>ह</strong>ो उतािर <strong>दे</strong>ता<strong>ह</strong> .गाय, गोरु, कुकुर, िबलाड़सभक बोिलयोक बारेमेिलखल जा सकैत छै िकतुसे सभ,पढ़यबला चा<strong>ह</strong>ी,सौराठक मेलाकसंग िलखू तँबुझयबला चा<strong>ह</strong>ी।कखनो <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झाक'बुच्ची दाइ' आ 'खर कका' कबारेमे सोचैत छी तँकखनॲ92


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'णय-<strong>दे</strong>वता' क चारू'<strong>िव</strong>कट-पा<strong>ह</strong>ुन' केँठाढ़ पबै छी।कखनॲ ल<strong>ह</strong>ेिरयासरायकदोकानमे ,ससुर -जमाय-सारक बीचकोट लऽ कऽतकरार ,तँ कखनॲ <strong>ह</strong>ोलीकतरंगमे ,'अंगरेिजया बाबु' किसंगार।सभटा दृय ,आंिखक सोझाँएखन पयर्तनािच र<strong>ह</strong>ल अिछ।'कयादान 'सँ लऽ कऽ'िरागमन' तक,खोजैत चलै छीक<strong>िव</strong>ताक सामी,अंगना, ओसारा, इंडा,पोखरी93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चुनैत चलै छी,क<strong>िव</strong>ताक सामी .शनैः शनैःशदक पेटारी,नािप-तोली कऽभिर र<strong>ह</strong>ल छी,जोड़ैत-जोड़ैतएि<strong>ह</strong>ठाम -ओि<strong>ह</strong>ठाम ,<strong>ह</strong>ेर -फेरकिर र<strong>ह</strong>ल छी .जाि<strong>ह</strong> िदन ,अ<strong>ह</strong>ाँ लोकिनक समक्ष,परसै जकाँ िकछुफुइज जाएत ,इंजुरीमे लऽ कऽ ,उपिथत भऽ जाएब ,यिद कोनो भांगठ रि<strong>ह</strong> जाए तँ<strong>ह</strong>े मैिथल क<strong>िव</strong>-गण,पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong>छमा दऽ दै जाएब।२94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुा जीमुाजी (उपनाम, एि<strong>ह</strong> नामे मैिथलीमे लेखन), मूलनाम मनोज कुमार कणर्, जम–27 जनवरी 1971 (<strong>ह</strong>टाढ़ रूपौली, मधुबनी),िशक्षा–नातक िता, मैिथली साि<strong>ह</strong>य। वृत–अिभक, भारतीय जीवन बीमा िनगम। पि<strong>ह</strong>ल लघुकथा–‘काँट’ भारती मडनमे 1995पकािशत। पि<strong>ह</strong>ल कथा–कुकुर आ <strong>ह</strong>म, ‘भिर रात भोर’मे 1997मे कािशत। एखन धिर दजर्नो लघुकथा, कथा, क्षिणका आलघुकथा सबधी िकछु आलेख कािशत। <strong>िव</strong>शेषः- मुख्यतः मैिथली लघुकथाकेँ वतं <strong>िव</strong>धा रूपेँ थािपत करवाक िदशामेसंघषर्रत।बोिन<strong>ह</strong>ारचेैयोमे आब जखन आओत यौवना,मानू इ<strong>ह</strong>ो िदलीये जकाँ खास भऽ जेतै।सभ भइया जि<strong>ह</strong>या घुिर जएत वराय,बुझू लुिधयाना, मुबइ मसोमात भऽ जेतै।95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“राज”क राज कि<strong>ह</strong>या धिर िटकतै मराठामे,मशिक्तमे पुरे <strong>ह</strong>मर धाख भऽ जेतै।<strong>ह</strong>म बिन कऽ राजा र<strong>ह</strong>ब, राजथानक,मशिक्तमे जखन ठाठ भऽ जेतै।उफाक सुफा <strong>ह</strong>ेतै भीतर,असमोकेँ <strong>ह</strong>मरा <strong>ह</strong>टने पक्षाघात भऽ जेतै।सगरो घुिम-घुिम <strong>दे</strong>खल, छै ओतै के रीित, मुदासौँसे <strong>दे</strong>शमे कि<strong>ह</strong>यो िमिथलेक रेवाज भऽ जेतै॥मािटक ललकारर<strong>ह</strong>ै खुटेसल, जेना छलै<strong>ह</strong>ेँनि<strong>ह</strong> तँ जाबीसँ मुँ<strong>ह</strong> जािब <strong>दे</strong>बौ।सभ िमिल कािन र<strong>ह</strong>ल छेँ भोरेसँ,तँ िमिथला रायक झुनझुना आिन <strong>दे</strong>बौ।मुदा तोँ तँ छेँ नै खढ़-पातक बीछबला,बािढ़क कोप छौ शिन जेकाँ ठाढ़।96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ितलक-चानन लगा, िपछलगुआ जुटबै दु-चािर,जतर-मतरपर माइकक बोले,छौ नै कोनो फरक पड़ैबला॥जोर-जोर तोँ मािटक लोककेँ।तखन िनजगुत <strong>ह</strong>ेतौ वर।माँग-<strong>िव</strong>कास, मायम मैिथली, िशक्षाकबढ़ा धरैती संसाधन, द<strong>ह</strong>ॴ एतै सभकेँ रोजगारतखने बुिझजेँ जे।रायक माँग भऽ सकतौ वीकार।१. धी रे कुमार- <strong>ह</strong>मर गाम २. राजेश मो<strong>ह</strong>न झा- चा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा ३. सुबोध कुमारठाकुर- <strong>िव</strong>डबना१धी रे कुमार, वाडर् न: 08 , िन मर्ली, सुपौल।97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>मर गाम<strong>ह</strong>मर गामक बीचोबीचअिछ - एकटा इनारओि<strong>ह</strong> मेशोभायमान अिछ <strong>िव</strong> राजमान अिछगामक परंपरा आ <strong>िव</strong>धानसँपदासीन छिथ -कांकोड़, पेटफु ला माछचौबिट मारने-अजगर, करकरैत, गे<strong>ह</strong>ुअनजे िक ओ खसबैत अिछडोलचूिब जाइत अिछ -पािन<strong>ह</strong>ाथ लग अबैत-अबैतजकर जरूरित अिछ गामकेँगाममे बसए बला लोककेँचूिब जाइत अिछ पािन<strong>ह</strong>ाथ लऽग अबैत-अबैतजकर जरूरित अिछ गामकेँगाममे बसए बला लोककेँचूिब जाइत अिछ पािन<strong>ह</strong>ाथ लऽग अबैत-अबैत98


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ठोरसँ नै सटैत अिछ पािनऑंजुर रि<strong>ह</strong> जाइत अिछ छुछैपािन क उपिर आनक यासभऽ जाइत अिछ - यथर्गाममे अ <strong>ह</strong>ारककरो िक छु नै सुझैत छैकसभटा अिछ नपुंसकतखन करैत अिछ यास- बेिर , बेिरघोषणा <strong>ह</strong>ोइत अिछ बेिर -बेिर“सभकेँ रोटी सभकेँ काज ”गाम सुनैत अिछ ,अकास सुनैत अिछआ सुनैत अिछ चौबटी परक पीपरआ <strong>ह</strong>ंिस पड़ैत अिछ - गामक घूरनाआ नाचए लगैत अिछ - कठघोरबानाचगाबए लगैत अिछ -“सभकेँ रोटी सभकेँ काज ”इनारमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ -ेक डांसज न, कैबेरखुश<strong>ह</strong>ाल आ बेिफ तीक अिछ <strong>ह</strong>मर गामक।िक - <strong>ह</strong>मर गाम अिछ -99


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ए<strong>ह</strong>ने म त आ खुश<strong>ह</strong>ालराखल अिछ इनारपरखिल या डोलआ ठोर अिछ - सुखाएल।२.राजेश मो<strong>ह</strong>न झा!! चा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा!!जखन चा<strong>ह</strong> कंठ तर गेलसरस तामरस <strong>ह</strong>ृदय उर भेलफुलायिल वनलता गमकल उपवनकेना क<strong>ह</strong>ू‘ कते फुिलत मनसॉझ - <strong>िव</strong><strong>ह</strong>नसर चा<strong>ह</strong>े चा<strong>ह</strong>ीनि<strong>ह</strong> भेटत त‘ काटव का<strong>ह</strong>ीचीनक अयागत भारतक ृंगारअिछ अंगरेिजया अवरूप उप<strong>ह</strong>ारवौकू वावू अरू जुगेसरराधाजी संग िनकालिथ आ<strong>ह</strong>वड़का का काटैत सुपारीचा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा सुनैत छला<strong>ह</strong>वएस जखन <strong>ह</strong>ोऊ चालीस पारचा<strong>ह</strong> करिथ वड़ तन उपकारएकरा छोडव नि<strong>ह</strong> सोचू वाबू<strong>ह</strong>एत जीवनक पैघ गुना<strong>ह</strong>अपन गिरमा सुिन चा<strong>ह</strong> भफायराखल - राखल गेल सेरायवेश त‘ ठंढो चा<strong>ह</strong> केॅ पीयवदौड़व नि<strong>ह</strong> वरू िकछु त‘ जीयव100


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३सुबोध कुमार ठाकुर, गाम- <strong>ह</strong>ंठी-बाली, िजला मधुबनी। पेशा- सी.ए.।<strong>िव</strong>डबनाके सुनत <strong>िव</strong>चार मोनक, केकरा क<strong>ह</strong>बै उगार मनकसभ जेना बनल करकरैत छै, सभ आपसे दंशमे अचेत छै,मनमे चलैत छै रसा-कसी, छोिड़ जाउ आब <strong>ह</strong>म कोन बती,सगरे एकै रंगक रेिगतान आर ब<strong>ह</strong>ैत रेत छै, सभ जेना बनल करकरैत छैकतए गेल वसुधराक <strong>ह</strong>िरयरी, जतए <strong>ह</strong>ोइत छल कृितक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िबन <strong>िव</strong>धकरीनि<strong>ह</strong> जािन िकएक नि<strong>ह</strong> भेटए आब रिसक सावनक सनेस छै, सगरे एके रंगक रेिगतान आर रेत छैजीबैक आब धंग बदिल गेल, जीबैक आब रंग बदिल गेल,उेय आर उमंग बदिल गेल,नि<strong>ह</strong> जािन कंिटरबा आ कंिटरबीमे एखनो िकएक भेद छैसभ बनल जेना अचेत छै101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नि<strong>ह</strong> भेटै अिछ केकरो आब शाित मनक, जीिब र<strong>ह</strong>ल सभ कला<strong>ह</strong>त मनसँ,कैंचा लेल सभकेँ लागल र<strong>ह</strong>ैत सिदखन उेग छैसभ अपनेमे अचेत छै।म<strong>ह</strong>गाइक सा अिछ, गरीबक पेट िनपा अिछचाउरमे आँकर की आँकरमे चाउर नि<strong>ह</strong> जािन केना फेटम फेट छैतैयो के<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>डबना छै सरकार बनल करकरैत छै,सुनू <strong>ह</strong>े िशिक सृजन<strong>ह</strong>ार, क<strong>िव</strong> सुबोधक <strong>ह</strong>ृदयक चीकारकरू अनुकपा ए<strong>ह</strong>ेन जाि<strong>ह</strong>सँ सभ लोक जाइ चेत छैजे बनबै कुनू <strong>दे</strong>शकेँ े छै...१. योित- क<strong>िव</strong>ता-ाचार २. न द <strong>िव</strong> लास राय- क<strong>िव</strong> ता-जनसंख् या ३. िशव कुमारझा‘‘िटलू‘‘- पावस१योित102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्www.poetry.comसँ संपादकक चॉयस अवाडर् (अंेजी पक <strong>ह</strong>ेतु) भेटल छि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकर अंेजी प िकछु िदनधिर www.poetrysoup.com केर मुख्य पृ पर से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ल अिछ। योित िमिथला िचकलामे से<strong>ह</strong>ो पारंगत छिथ आऽि<strong>ह</strong>नकर िमिथला िचकलाक दशर्नी ईिलंग आटर् ुप केर अंतगर्त ईिलंग ॊडवे, लंडनमे दिशर्त कएल गेल अिछ।िमिथला पेंिटंगक िशक्षा सुी ेता झासँ बसेरा इंटीयूट, जमशेदपुर आऽ लिलतकला तूिलका, साकची,जमशेदपुरसँ। नेशनल एशोिसएशन फॉर लाइड, जमशेदपुरमे अवैतिनक रूपेँ पूवर्मे अयापन।योित झा चौधरी, जम ितिथ -३० िदसबर १९७८; जम थान -बेवार, मधुबनी ; िशक्षा- वामी <strong>िव</strong>वेकानद िम िडलकूल़िटको साकची गसर् <strong>ह</strong>ाई कूल़, िमसेज के एम पी एम इटर कालेज़, इिदरा गाधी ओपन यूिनविसर्टी, आइ सीडबयू ए आइ (कॉट एकाउटेसी); िनवास थान- लदन, यू.के.; िपता- ी शुभंकर झा, ज़मशेदपुर; माता- ीमती सुधाझा, िशवीपी। --स पादकाचारभ््रााचार पर आरोपक ईच्छा छललेखनी पकड़ल<strong>ह</strong>ुँ ताि<strong>ह</strong> कारणेकतय सऽ प्राारभ करू से समयाअकर समावेश लागल सब क्षेमेखेती बारी सऽ जोगाकऽ अपन पेट कािटकऽएक गरीब िकसानक पूँजी िनपटल बेटाक पढ़ाईमेने प््रायासमे कमी आ ने बुी कम <strong>िव</strong>लक्षणपैघ लोलक पैरवी चा<strong>ह</strong>ी म<strong>ह</strong>ा<strong>िव</strong>ालयमे नामांकन मेंपढ़ाई तक क<strong>ह</strong>ुना पार लागल तऽअितिरक्त मुा आवयक नौकरी के ब<strong>ह</strong>ालीमेअतेक तर<strong>ह</strong>दूतक बाद जऽ नौकरी लागलमाता िपता िभड़ला नगद वसूलीमेएक संकारी पुत<strong>ह</strong>ु के प््रातीक्षा करैतबस <strong>ह</strong>ेराफेरी संकाारक पिरभाषामेए<strong>ह</strong>ेन संकारजे घर बदिल िदयैसब प््रागित रूकल द<strong>ह</strong>ेजक आशामे२103


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्न द <strong>िव</strong> लास रायक<strong>िव</strong> ता-जनसंख् याबढ़ल जनसंख् यासँि थ ित भेल <strong>िव</strong> कराल,सभ क्षेमे पिड़ गेलभयंकर आकालपैघ-पैघ घर सब<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>ाल भेल बे<strong>ह</strong>ालजे खाइत छला<strong>ह</strong> तीनसला चाउरआब लगैत छि <strong>ह</strong> नैपूरा साल।लोक बढ़ैत गेलजोत कमैत गेलजे छल गोर<strong>ह</strong>ा खेतउ भेल घरारीजे करैत छला<strong>ह</strong> लगानी, िभ रानी104


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ खाइत छिथ बेसा<strong>ह</strong> उधारीबढ़ल जनसंख् यासँ बिढ़ गेल बेकारी।तेँ पिर वार िन योजनक साधन अपनाउआ पिर वारकेँ छोट बनाउमि<strong>ह</strong> ला ब याकरणआ पुरूष नसवदी कराउसे नै करब तँपुरूष िन रोध अपनाउआ मि<strong>ह</strong> ला कॉंपर टी लगाउ।छोट पिर वार सुखक आधारनि<strong>ह</strong> खाएव बेसा<strong>ह</strong>नै लेव उधार।पिर वारकेँ छोट बनाउिध या-पुताकेँ पढ़ाउ-िल खाउआ वच् छ नागिर क बनाउसमाजकेँ बचाउ<strong>दे</strong>शकेँ बढाउ।३िशव कुमार झा‘‘िटलू‘‘,105


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नाम : िशव कुमार झा, िपताक नाम: व0 काली कात झा ‘‘बूच‘‘, माताक नाम: व. चकला <strong>दे</strong>वी, जम ितिथ : 11-12-1973, िशक्षा : नातक (िता), जम थान ः मातृक ः मालीपुर मोड़तर, िज0 - बेगूसराय,मूलाम ः ाम + पालय -किरयन,िजला - समतीपुर, िपन: 848101, संित : बंधक, सं<strong>ह</strong>ण, जे. एम. ए. टोसर् िल., मेन रोड, िबटुपुर, जमशेदपुर -831 001, अय गित<strong>िव</strong>िध : वषर् 1996 सॅ वषर् 2002 धिर <strong>िव</strong>ापित पिरषद समतीपुरक सांकृितक गितविध एवं मैिथलीकचार- सार <strong>ह</strong>ेतु डा. नरेश कुमार <strong>िव</strong>कल आ ी उदय नारायण चौधरी (रापित पुरकार ात िशक्षक) क नेतृवमे संलग्न।!! पावस !!लिगते आतप अनल वाल सॅ,पसरल सगरो <strong>ह</strong>ा<strong>ह</strong>ाकारतरूण - वरूणक अिग्नवेश सॅजीव - अजीव मे अशंाितक वारमोन <strong>िव</strong>रंिजत <strong>ह</strong>ृदय सशंिकतवनल सरोवर कलुष मसानसूखल िकसलयक कोमल कांितधधिक र<strong>ह</strong>ल नव लता <strong>िव</strong>तानन करब एि<strong>ह</strong> लय भयंकरकट भेलि<strong>ह</strong> अपने <strong>दे</strong>वेशघन घन घटाक संग आगमनशीतल पावस बूनक वेशनव रंग नव धुन नव मुकानघुरल सृि मे नवल जानपुप िखायिल कांचन उपवनफूरल मर केॅ मधुर गानमंातिल सरोवर कलकल सिरतानूतन नीरक ख<strong>ह</strong>ख<strong>ह</strong> धाराआयल कृषक मे िदय चेतनाभागल वेदनाक पुरा अॅिधयारापंकज फुिटत भेल सरोवरवकः काक िचत शांत सो<strong>ह</strong>नगरभरल घटा मे मोर मजूरकनाच मधुर वड़ लागय रूिचगरगोधूिलक पवन वेग मेच<strong>ह</strong>िक उठल भगजोिगनीवयः ताप मे उमिड़ गेिलिमलनक <strong>िव</strong>योग मे तरूणीउम घटा संग मधुर ेम मेनर-नारी भ‘ गेल <strong>िव</strong>भोरदुई मासक ई रूिचगर पावस106


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उमड़ाओल नव सृिक जोर........ेता झा चौधरीगाम सिरसव-पा<strong>ह</strong>ी, लिलत कला आ गृ<strong>ह</strong><strong>िव</strong>ज्ञानमे नातक। िमिथला िचकलामे सिटर्िफकेट कोसर्।कला दिशर्नी: एक्स.एल.आर.आइ., जमशेदपुरक सांकृितक कायर्म, ाम-ी मेला जमशेदपुर, कला मिदर जमशेदपुर (एक्जीवीशन आ वकर्शॉप)।कला सबधी कायर्: एन.आइ.टी. जमशेदपुरमे कला ितयोिगतामे िनणयकक रूपमे स<strong>ह</strong>भािगता, २००२-०७ धिर बसेरा, जमशेदपुरमेकला-िशक्षक (िमिथला िचकला), वूमेन कॉलेज पुतकालय आ <strong>ह</strong>ॉटेल बूलेवाडर् लेल वाल-पेंिटंग।ितित पॉसर: कॉरपोरेट कयुिनकेशस, िटको; टी.एस.आर.डी.एस, िटको; ए.आइ.ए.डी.ए., टेट बैंक ऑफ इिडया,जमशेदपुर; <strong>िव</strong>िभ यिक्त, <strong>ह</strong>ॉटेल, संगठन आ यिक्तगत कला संा<strong>ह</strong>क।<strong>ह</strong>ॉबी: िमिथला िचकला, लिलत कला, संगीत आ भानस-भात।107


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जखन कखनो ेमक गप अबैत अिछ तखन सभसँ पि<strong>ह</strong>ने मोनमे राधाकृणक यान आिब जाइत अिछ। ई िच ओि<strong>ह</strong> ेमकेँ <strong>दे</strong>खेबाकएकटा यास..।बालानां कृते108


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अचर्ना कुमरिपताक नाम : <strong>ह</strong>िर िमपितक नाम : र<strong>िव</strong> कुमरगाम : चैनपुरससुराल : िस<strong>ह</strong>ौलिजला : स<strong>ह</strong>रसािशक्षा : दशवी पास (आर. डी. टाटा उच्च<strong>िव</strong>ालय, जमशेदपुर)वर्मान पता : रजोकरी, िदलीबेटा – Iएकटा सोनू नामक लड़का र<strong>ह</strong>ैथ। िजनकर िपताजी बैंकक रिजटार र<strong>ह</strong>िथन आ घरक जमीदार से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>िथन, मुदा जखन सोनूछोट र<strong>ह</strong>िथन तखन <strong>ह</strong>ुनकर छोट बि<strong>ह</strong>नकेँ साँप कािट लेलिन। पि<strong>ह</strong>ल जमानामे जखन लोक सभकेँ साँप काटै छलै तखन झाड़फूकपर बैस यान <strong>दे</strong>ल जाइत छलै, इए<strong>ह</strong> ारे <strong>ह</strong>ुनकर िपताजी आ सोनू दुनू गोटे ब<strong>ह</strong>ुत जग<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैलक, मुदा <strong>ह</strong>ुनका बचेबामे सोनूकसमत पिरवार <strong>िव</strong>फल र<strong>ह</strong>ल जकर पिरणाम भेल जे सोनूक बि<strong>ह</strong>न मुइत भऽ गेलैन। सोनूक बि<strong>ह</strong>नक मुइत भऽ जाइक समाचार सुिन<strong>ह</strong>ुनकर िपताजीक िदमागी <strong>ह</strong>ालत खराब भऽ गेलैक। सोनूक चार भैयािर आ दूटा बि<strong>ह</strong>न छलै जे मे सँ एकटा बि<strong>ह</strong>न मुइत भऽगेलैन। सोनूक िपताजीक नौकरी से<strong>ह</strong>ो छुिट गेलैन। मुदा खेती गृ<strong>ह</strong>थीसँ जीवन यापन चलै लागल, मुदा ि<strong>ह</strong>नकर िदयाद बाद आपड़ौसी सभ चा<strong>ह</strong>े छलै जे ि<strong>ह</strong>नकर सभटा सपि <strong>ह</strong>ड़ैप लेल जाए, इए<strong>ह</strong> लेल ि<strong>ह</strong>नकर िदयाद बाद सभ ताना बाना बुनैत र<strong>ह</strong>ैत छल,मुदा ि<strong>ह</strong>नकर माए ि<strong>ह</strong>नका सभकेँ आ सभटा सपिकेँ बचाके राखलि<strong>ह</strong>। सोनू जखन इंटरक अंितम समे छलैन तखन गामसँ109


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भािग िदली पाइ कमेबा लेल आिब गेलै<strong>ह</strong>। मुदा िदली आिब कए सोनू ठाम ठाम भटकए लागल। मुदा अपन पता गाममे ककरोनि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिख<strong>ह</strong>। गाममे माए, भाए, िपताजी आ छोट बि<strong>ह</strong>न सभ बड िचंता करए छलै। मुदा सोनूकेँ ब<strong>ह</strong>ुत िदनक बाद एक जग<strong>ह</strong>मालीकेँ काम भेटल आ धीरे धीरे पैसा इका करए लागल आ पैसा जखन इका भऽ गेलै तखन सोनू अपन पता गाम पठौलकआ फेर कुछ िदनक बाद गाम गेल आ अपन संग अपन भाएक उपनयन संकार कएलक आ इए<strong>ह</strong> बेर <strong>ह</strong>ुनक दादी से<strong>ह</strong>ो मुइत भऽगेलैक फेर <strong>ह</strong>ुनक ा कमर् कए फेर सोनू िदली आिब गेल आ फेर िनय ियामे लािग गेल मुदा सोनूकेँ र<strong>ह</strong>ैन जे <strong>ह</strong>म अपनबि<strong>ह</strong>नक िबया<strong>ह</strong> दान अपने <strong>ह</strong>ाथसँ करू इए<strong>ह</strong> बात लऽ कऽ सोनू ढ़ेर रास पाइ कमाए कए अपन गाम गेल आ ओतए अपन बि<strong>ह</strong>नकिबया<strong>ह</strong> दान केलक आ ओकर बाद अपन शादी अपने िजलाक सैतपुर गामक भवेश च िमक लड़की िजनकर नाम उषा छिथितनकासँ िबया<strong>ह</strong> केलक आ खूब नीक जकाँ र<strong>ह</strong>ै र<strong>ह</strong>ल। मुदा दुखक बात तँ इ अिछ जे िबया<strong>ह</strong>क आठ सालक बादो ि<strong>ह</strong>नका दुनूकगोदमे एकोटा िकलकारी नि<strong>ह</strong> आएल। ई बात लऽ कऽ दुनू गोटे बड परेशान र<strong>ह</strong>ैत छलै। मुदा डॉक्टर सा<strong>ह</strong>ेब क<strong>ह</strong>लिख<strong>ह</strong> जे अ<strong>ह</strong>ाँदुनू गोटे िचंता नि<strong>ह</strong> करू अ<strong>ह</strong>ाँ गोद जरूर भरत आर इलाज शुरू कऽ <strong>दे</strong>लकै। जे इलाजमे बड रास पाइ खचर् से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत छलै।मुदा दुनू गोटे इ बातसँ तिनक <strong>िव</strong>चिलत नि<strong>ह</strong> भेल आ नीक जकाँ िदली ए<strong>ह</strong>न श<strong>ह</strong>रमे र<strong>ह</strong>ए लागल।आगाँ क<strong>ह</strong>ानी बादमे बेटा पाटर्-2 मे आएत।बच्चा लोकिन ारा मरणीय लोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (सूयदयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>ने) सवर्थम अपन दुनू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ई लोक बजबाक चा<strong>ह</strong>ी।कराे वसते लमीः करमये सरवती।करमूले िथतो ा भाते करदशर्नम्॥करक आगाँ लमी बसैत छिथ, करक मयमे सरवती, करक मूलमे ा िथत छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारे करक दशर्न करबाकथीक।२.संया काल दीप लेसबाक काल-दीपमूले िथतो ा दीपमये जनादर्नः।दीपाे शरः ोक्ः सयायोितनर्मोऽतुते॥दीपक मूल भागमे ा, दीपक मयभागमे जनादर्न (<strong>िव</strong>णु) आऽ दीपक अ भागमे शर िथत छिथ। <strong>ह</strong>े संयायोित! अ<strong>ह</strong>ाँकेँनमकार।३.सुतबाक काल-रामं कदं <strong>ह</strong>नूमतं वैनतेयं वृकोदरम्।शयने यः मरेियं दुःवतय नयित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong>ने राम, कुमारवामी, <strong>ह</strong>नूमान्, गरुड़ आऽ भीमक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर दुःव न भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-110


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गे च यमुने चैव गोदाविर सरवित।नमर्<strong>दे</strong> िसधु कावेिर जलेऽिमन् सििधं कुरू॥<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरवती, नमर्दा, िसधु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन सािय िदअ।५.उरं यसमुय ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम्।वषर्ं तत् भारतं नाम भारती य सतितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सतित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>या ौपदी सीता तारा मडोदरी तथा।पचकं ना मरेियं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>या, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पाँच सावी-ीक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभ पाप न भऽ जाइतछि<strong>ह</strong>।७.अथामा बिलयसो <strong>ह</strong>नूमां <strong>िव</strong>भीषणः।कृपः परशुराम सतैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥अथामा, बिल, यास, <strong>ह</strong>नूमान्, <strong>िव</strong>भीषण, कृपाचायर् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउेन तपसा लधो यया पशुपितः पितः।िसिः साये सतामतु सादातय धूजर्टेःजावीफेनलेखेव ययूिध शिशनः कला॥९. बालोऽ<strong>ह</strong>ं जगदानद न मे बाला सरवती।अपूण पंचमे वष वणर्यािम जगयम् ॥१०. दूवक्षत मं(शुक्ल यजुवद अयाय २२, मं २२)आ ियय जापितॠर्िषः। िलंभोक्ा <strong>दे</strong>वताः। वराडुकृितछदः। षजः वरः॥आ ॑न् ा॒णो ॑वचर्॒सी जा॑यता॒मा रा॒े रा॑ज॒यः शुरे॑ऽइषयो॒ऽितया॒धी म॑<strong>ह</strong>ार॒थो जा॑यतां॒ दोग्ॴ धे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः सितः॒ पुर॑िध॒यवा॑िज॒णू र॑थे॒ाः स॒भेयो॒ युवाय यज॑मानय वी॒रो जा॒यतां िनका॒मे-िन॑कामे नः प॒जर्यॲ वषर्तु॒ फल॑वयो न॒ऽओष॑धयः पच्यतां योगेक्ष॒मो नः॑कपताम्॥२२॥माथः िसयः सतु पूणः सतु मनोरथाः। शूणां बुिनाशोऽतु िमाणामुदयतव।111


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ॐ दीघयुभर्व। ॐ सौभाग्यवती भव।<strong>ह</strong>े भगवान्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयोग्य आ’ सवर्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथ उप <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनक उप <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शकगाय खूब दूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़ा विरत रूपेँ दौगय बला <strong>ह</strong>ोए। ीगण नगरक नेतृवकरबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजपूणर् भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’ नेतृव <strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवयक <strong>ह</strong>ोयवष <strong>ह</strong>ोए आ’ औषिधक-बूटी सवर्दा पिरपक्व <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। एवं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक कयाण <strong>ह</strong>ोए। शुक बुिक नाश <strong>ह</strong>ोएआ’ िमक उदय <strong>ह</strong>ोए॥मनुयकें कोन वतुक इच्छा करबाक चा<strong>ह</strong>ी तकर वणर्न एि<strong>ह</strong> मंमे कएल गेल अिछ।एि<strong>ह</strong>मे वाचकलुतोपमालड़्कार अिछ।अवय-॑न् - <strong>िव</strong>ा आिद गुणसँ पिरपूणर् रा॒े - <strong>दे</strong>शमे॑वचर्॒सी- <strong>िव</strong>ाक तेजसँ युक्आ जा॑यतां॒- उप <strong>ह</strong>ोएरा॑ज॒यः-राजाशुरे॑ऽ–िबना डर बलाइषयो॒- बाण चलेबामे िनपुणऽितया॒धी-शुकेँ तारण दय बलाम॑<strong>ह</strong>ार॒थो-पैघ रथ बला वीरदोग्ॴ-कामना(दूध पूणर् करए बाली)धे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः धे॒नु-गौ वा वाणी वढा॑न॒वा- पैघ बरद ना॒शुः-आशुः-विरतसितः॒-घोड़ापुर॑िध॒यवा॑- पुर॑िध॒- यव<strong>ह</strong>ारकेँ धारण करए बाली यवा॑-ीिज॒णू-शुकेँ जीतए बलार॑थे॒ाः-रथ पर िथरस॒भेयो॒-उम सभामे112


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवाय-युवा जे<strong>ह</strong>नयज॑मानय-राजाक रायमेवी॒रो-शुकेँ परािजत करएबलािनका॒मे-िन॑कामे-िनययुक् कायर्मेनः-<strong>ह</strong>मर सभकप॒जर्यॲ-मेघवषर्तु॒-वष <strong>ह</strong>ोएफल॑वयो-उम फल बलाओष॑धयः-औषिधःपच्यतां- पाकएयोगेक्ष॒मो-अलय लय करेबाक <strong>ह</strong>ेतु कएल गेल योगक रक्षानः॑-<strong>ह</strong>मरा सभक <strong>ह</strong>ेतुकपताम्-समथर् <strong>ह</strong>ोएििफथक अनुवाद- <strong>ह</strong>े ण, <strong>ह</strong>मर रायमे ाण नीक धािमर्क <strong>िव</strong>ा बला, राजय-वीर,तीरंदाज, दूध दए बाली गाय, दौगय बलाजतु, उमी नारी <strong>ह</strong>ोिथ। पाजर्य आवयकता पड़ला पर वष <strong>दे</strong>िथ, फल <strong>दे</strong>य बला गाछ पाकए, <strong>ह</strong>म सभ संपि अिजर्त/संरिक्षतकरी।Input: (कोकमे <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर िकंवा फोनेिटक-रोमनमे टाइप करू। Input in Devanagari, Mithilakshara orPhonetic-Roman.)Output: (पिरणाम <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर आ फोनेिटक-रोमन/ रोमनमे। Result in Devanagari, Mithilakshara andPhonetic-Roman/ Roman.)इंिग्लश-मैिथली-कोष / मैिथली-इंिग्लश-कोष ोजेक्टकेँ आगू बढ़ाऊ, अपन सुझाव आ योगदानई-मेलारा ggajendra@videha.com पर पठाऊ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस. एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Basedon ms-sql server Maithili-English and English-Maithili Dictionary.मैिथलीमे भाषा सपादन पायमनीचाँक सूचीमे <strong>दे</strong>ल <strong>िव</strong>कपमेसँ लैंगुएज एडीटर ारा कोन रूप चुनल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी:113


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वडर् फाइलमे बोड कएल रूप:1.<strong>ह</strong>ोयबला/ <strong>ह</strong>ोबयबला/ <strong>ह</strong>ोमयबला/ <strong>ह</strong>ेब’बला, <strong>ह</strong>ेम’बला/ <strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोबएबला /<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ लेने/कऽ लेने/कए लेने/कय लेने/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भए गेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करए गेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’/7. कर’ बला/करऽ बला/ करय बला करै बला/क’र’ बला / करए बला8. बला वला9. आङ्ल आंग्ल10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. दुःख दुख12. चिल गेल चल गेल/चैल गेल13. <strong>दे</strong>लिख<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिक<strong>ह</strong>, <strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलिन/ <strong>दे</strong>खलै<strong>ह</strong>15. छिथ<strong>ह</strong>/ छलि<strong>ह</strong> छिथन/ छलैन/ छलिन16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एखनो अखनो18. बढ़ि<strong>ह</strong> बढि<strong>ह</strong>19. ओ’/ओऽ(सवर्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फाँिग/फाि फाइंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-नुकुर ना-नुकर24. केलि<strong>ह</strong>/कएलि<strong>ह</strong>/कयलि<strong>ह</strong>25. तखन तँ/ तखन तँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाए र<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागल ब<strong>ह</strong>राय/ ब<strong>ह</strong>राए लागल िनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागल28. ओतय/जतय जत’/ओत’/ जतए/ ओतए29. की फूरल जे िक फूरल जे30. जे जे’/जेऽ31. कूिद/यािद(मोन पारब) कूइद/याइद/कूद/याद/ यािद (मोन)32. इ<strong>ह</strong>ो/ ओ<strong>ह</strong>ो33. <strong>ह</strong>ँसए/ <strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँसऽ34. नौ आिक दस/नौ िकंवा दस/ नौ वा दस35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/ सात छ/छः/सात37. की की’/कीऽ (दीघकारातमे ऽ विजर्त)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/ करयता<strong>ह</strong> करेता<strong>ह</strong>114


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्40. दलान िदिश दलान िदश/दलान िदस41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर/ िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैत छल44. प<strong>ह</strong>ुँिच/ भेिट जाइत छल प<strong>ह</strong>ुँच/भेट जाइत छल45. जबान (युवा)/ जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ/लए कए/ लऽ कऽ/ लऽ कए47. ल’/लऽ कय/ कए48. एखन/अखने अखन/एखने49. अ<strong>ह</strong>ॴकेँ अ<strong>ह</strong>ीँकेँ50. ग<strong>ह</strong>ॴर ग<strong>ह</strong>ीँर51. धार पार केनाइ धार पार केनाय/केनाए52. जेकाँ जेँकाँ/ जकाँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>नोइ56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन57. बि<strong>ह</strong>न-बि<strong>ह</strong>नोइ बि<strong>ह</strong>न-ब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/ नै59. करबा / करबाय/ करबाए60. तँ/ त ऽ तय/तए61. भाय भै/भाए62. भाँय63. यावत जावत64. माय मै / माए65. <strong>दे</strong>ि<strong>ह</strong>/दएि<strong>ह</strong>/ दयि<strong>ह</strong> दि<strong>ह</strong>/ दैि<strong>ह</strong>66. द’/ दऽ/ दए67. ओ (संयोजक) ओऽ (सवर्नाम)68. तका कए तकाय तकाए69. पैरे (on foot) पएरे70. ता<strong>ह</strong>ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय/बननाइ74. कोला75. िदनुका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलि<strong>ह</strong> गरबेलि<strong>ह</strong>115


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्78. बालु बालू79. चे<strong>ह</strong> िच<strong>ह</strong>(अशु)80. जे जे’81. से/ के से’/के’82. एखुनका अखनुका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर सूगर85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छूिब87. करइयो/ओ करैयो/किरऔ-करइयौ88. पुबािर पुबाइ89. झगड़ा-झाँटी झगड़ा-झाँिट90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे91. खेलएबाक92. खेलेबाक93. लगा94. <strong>ह</strong>ोए- <strong>ह</strong>ो95. बुझल बूझल96. बूझल (संबोधन अथर्मे)97. यै<strong>ह</strong> यए<strong>ह</strong> / इए<strong>ह</strong>98. ताितल99. अयनाय- अयनाइ/ अएनाइ100. िन- िनद101. िबनु िबन102. जाए जाइ103. जाइ (in different sense)-last word of sentence104. छत पर आिब जाइ105. ने106. खेलाए (play) –खेलाइ107. िशकाइत- िशकायत108. ढप- ढ़प109. पढ़- पढ110. किनए/ किनये किनञे111. राकस- राकश112. <strong>ह</strong>ोए/ <strong>ह</strong>ोय <strong>ह</strong>ोइ113. अउरदा- औरदा114. बुझेलि<strong>ह</strong> (different meaning- got understand)115. बुझएलि<strong>ह</strong>/ बुझयलि<strong>ह</strong> (understood himself)116. चिल- चल117. खधाइ- खधाय118. मोन पाड़लिख<strong>ह</strong> मोन पारलिख<strong>ह</strong>116


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्119. कैक- कएक- कइएक120. लग ल’ग121. जरेनाइ122. जरओनाइ- जरएनाइ/जरयनाइ123. <strong>ह</strong>ोइत124. गरबेलि<strong>ह</strong>/ गरबओलि<strong>ह</strong>125. िचखैत- (to test)िचखइत126. करइयो (willing to do) करैयो127. जेकरा- जकरा128. तकरा- तेकरा129. िब<strong>दे</strong>सर थानेमे/ िब<strong>दे</strong>सरे थानमे130. करबयल<strong>ह</strong>ुँ/ करबएल<strong>ह</strong>ुँ/ करबेल<strong>ह</strong>ुँ131. <strong>ह</strong>ािरक (उच्चारण <strong>ह</strong>ाइरक)132. ओजन वजन133. आधे भाग/ आध-भागे134. िपचा / िपचाय/िपचाए135. नञ/ ने136. बच्चा नञ (ने) िपचा जाय137. तखन ने (नञ) क<strong>ह</strong>ैत अिछ।138. कतेक गोटे/ कताक गोटे139. कमाइ- धमाइ कमाई- धमाई140. लग ल’ग141. खेलाइ (for playing)142. छिथ<strong>ह</strong> छिथन143. <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोइ144. क्यो िकयो / केओ145. केश (hair)146. केस (court-case)147. बननाइ/ बननाय/ बननाए148. जरेनाइ149. कुरसी कुस150. चरचा चच151. कमर् करम152. डुबाबए/ डुमाबय/ डुमाबए153. एखुनका/ अखुनका154. लय (वाक्यक अितम शद)- लऽ155. कएलक केलक156. गरमी गम157. बरदी वद158. सुना गेला<strong>ह</strong> सुना’/सुनाऽ159. एनाइ-गेनाइ117


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्160. तेना ने घेरलि<strong>ह</strong>161. निञ162. डरो ड’रो163. कत<strong>ह</strong>ु- क<strong>ह</strong>ॴ164. उमिरगर- उमरगर165. भिरगर166. धोल/धोअल धोएल167. गप/गप168. के के’169. दरबजा/ दरबजा170. ठाम171. धिर तक172. घूिर लौिट173. थोरबेक174. बड175. तोँ/ तूँ176. तोँि<strong>ह</strong>( पमे ा)177. तोँ<strong>ह</strong>ी / तोँि<strong>ह</strong>178. करबाइए करबाइये179. एकेटा180. किरतिथ करतिथ181. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच182. राखलि<strong>ह</strong> रखलि<strong>ह</strong>183. लगलि<strong>ह</strong> लागलि<strong>ह</strong>184. सुिन (उच्चारण सुइन)185. अिछ (उच्चारण अइछ)186. एलिथ गेलिथ187. िबतओने िबतेने188. करबओलि<strong>ह</strong>/ करेलिख<strong>ह</strong>189. करएलि<strong>ह</strong>190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच192. जराय/ जराए जरा (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ाँ मे <strong>ह</strong>ाँ (<strong>ह</strong>ाँमे <strong>ह</strong>ाँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टा कए)195. फेल फैल196. फइल(spacious) फैल197. <strong>ह</strong>ोयति<strong>ह</strong>/ <strong>ह</strong>ोएति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेति<strong>ह</strong>198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/ <strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय/<strong>ह</strong>ाथ मिटआएब199. फेका फेंका118


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा201. <strong>दे</strong>खाबए202. सिर सर203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब204.गेलै<strong>ह</strong>/ गेलि<strong>ह</strong>205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.केलो/ कएल<strong>ह</strong>ुँ207. िकछु न िकछु/ िकछु ने िकछु208.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ/ घुमओल<strong>ह</strong>ुँ209. एलाक/ अएलाक210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथर्-पिरवर्न)212.कनीक/ कनेक213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/ जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फॉटक कमीक ोतक)219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/ बादक/बीचक ढ़222.ति<strong>ह</strong>ं/ति<strong>ह</strong>ँ/ तिञ/ तैं223.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ॴ224.तँइ/ तइँ225.नँइ/ नइँ/ निञ/ नि<strong>ह</strong>226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>ए227.छिञ/ छै/ छैक/छइ228.दृिएँ/ दृियेँ229.आ (come)/ आऽ(conjunction)230. आ (conjunction)/ आऽ(come)231.कुनो/ कोनो२३२.गेलै<strong>ह</strong>-गेलि<strong>ह</strong>२३३.<strong>ह</strong>ेबाक- <strong>ह</strong>ोएबाक२३४.केलौँ- कएलौँ- कएल<strong>ह</strong>ुँ२३५.िकछु न िकछ- िकछु ने िकछु119


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३६.के<strong>ह</strong>ेन- के<strong>ह</strong>न२३७.आऽ (come)-आ (conjunction-and)/आ२३८. <strong>ह</strong>एत-<strong>ह</strong>ैत२३९.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ-घुमएल<strong>ह</strong>ुँ२४०.एलाक- अएलाक२४१.<strong>ह</strong>ोिन- <strong>ह</strong>ोइन/<strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong>२४२.ओ-राम ओ यामक बीच(conjunction), ओऽ क<strong>ह</strong>लक (he said)/ओ२४३.की <strong>ह</strong>ए/ कोसी अएली <strong>ह</strong>ए/ की <strong>ह</strong>ै। की <strong>ह</strong>इ२४४.दृिएँ/ दृियेँ२४५.शािमल/ सामेल२४६.तैँ / तँए/ तिञ/ ति<strong>ह</strong>ं२४७.जौँ/ योँ२४८.सभ/ सब२४९.सभक/ सब<strong>ह</strong>क२५०.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ॴ२५१.कुनो/ कोनो२५२.फारकती भऽ गेल/ भए गेल/ भय गेल२५३.कुनो/ कोनो२५४.अः/ अ<strong>ह</strong>२५५.जनै/ जनञ२५६.गेलि<strong>ह</strong>/ गेला<strong>ह</strong> (अथर् पिरवतर्न)२५७.केलि<strong>ह</strong>/ कएलि<strong>ह</strong>120


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२५८.लय/ लए (अथर् पिरवतर्न)२५९.कनीक/ कनेक२६०.पठेलि<strong>ह</strong>/ पठओलि<strong>ह</strong>२६१.िनअम/ िनयम२६२.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर२६३.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर र<strong>ह</strong>ने ढ/ बीचमे र<strong>ह</strong>ने ढ़२६४.आकारातमे िबकारीक योग उिचत नि<strong>ह</strong>/ अपोोफीक योग फाटक तकनीकी यूनताक पिरचायक ओकर बदला अव<strong>ह</strong>(िबकारी) क योग उिचत२६५.केर/-क/ कऽ/ के२६६.छैि<strong>ह</strong>- छि<strong>ह</strong>२६७.लगैए/ लगैये२६८.<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एत२६९.जाएत/ जएत२७०.आएत/ अएत/ आओत२७१.खाएत/ खएत/ खैत२७२.िपअएबाक/ िपएबाक२७३.शुरु/ शुरु<strong>ह</strong>२७४.शुरु<strong>ह</strong>े/ शुरुए२७५.अएता<strong>ह</strong>/अओता<strong>ह</strong>/ एता<strong>ह</strong>२७६.जाि<strong>ह</strong>/ जाइ/ जै२७७.जाइत/ जैतए/ जइतए२७८.आएल/ अएल121


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२७९.कैक/ कएक२८०.आयल/ अएल/ आएल२८१. जाए/ जै/ जए२८२. नुकएल/ नुकाएल२८३. कठुआएल/ कठुअएल२८४. ताि<strong>ह</strong>/ तै२८५. गायब/ गाएब/ गएब२८६. सकै/ सकए/ सकय२८७.सेरा/सरा/ सराए (भात सेरा गेल)२८८.क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी/<strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ी/ क<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ुँ/ क<strong>ह</strong>ै छल<strong>ह</strong>ुँ- एि<strong>ह</strong>ना चलैत/ पढ़ैत (पढ़ै-पढ़ैत अथर् कखनो काल पिरवितर्त)-आर बुझै/ बुझैत(बुझै/ बुझैत छी, मुदा बुझैत-बुझैत)/ सकैत/ सकै। करैत/ करै। दै/ दैत। छैक/ छै। बचलै/ बचलैक। रखबा/ रखबाक । िबनु/िबन। राितक/ रातुक२८९. दुआरे/ ारे२९०.भेिट/ भेट२९१. खन/ खुना (भोर खन/ भोर खुना)२९२.तक/ धिर२९३.गऽ/गै (meaning different-जनबै गऽ)२९४.सऽ/ सँ (मुदा दऽ, लऽ)२९५.व,(तीन अक्षरक मेल बदला पुनरुिक्तक एक आ एकटा दोसरक उपयोग) आिदक बदला व आिद। म<strong>ह</strong>व/ म<strong>ह</strong>व/ कत/क आिदमे संयुक्तक कोनो आवयकता मैिथलीमे नि<strong>ह</strong> अिछ। वक्तय२९६.बेसी/ बेशी२९७.बाला/वाला बला/ वला (र<strong>ह</strong>ैबला)२९८.वाली/ (बदलएवाली)122


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२९९.वा/ वात300. अतरिय/ अतरीय३०१. लेमए/ लेबए३०२.लमछुरका, नमछुरका३०२.लागै/ लगै (भेटैत/ भेटै)३०३.लागल/ लगल३०४.<strong>ह</strong>बा/ <strong>ह</strong>वा३०५.राखलक/ रखलक३०६.आ (come)/ आ (and)३०७. पाताप/ पााप३०८. ऽ केर यव<strong>ह</strong>ार शदक अतमे मा, यथासंभव बीचमे नि<strong>ह</strong>।३०९.क<strong>ह</strong>ैत/ क<strong>ह</strong>ै३१०. र<strong>ह</strong>ए (छल)/ र<strong>ह</strong>ै (छलै) (meaning different)३११.तागित/ ताकित३१२.खराप/ खराब३१३.बोइन/ बोिन/ बोइिन३१४.जािठ/ जाइठ३१५.कागज/ कागच३१६.िगरै (meaning different- swallow)/ िगरए (खसए)३१७.रािय/ राीयउच्चारण िनदश:दत न क उच्चारणमे दाँतमे जी<strong>ह</strong> सटत- जेना बाजू नाम , मुदा ण क उच्चारणमे जी<strong>ह</strong> मूधमे सटत (नि<strong>ह</strong> सटैए तँ उच्चारण दोषअिछ)- जेना बाजू गणेश। तालय शमे जी<strong>ह</strong> तालुसँ , षमे मूधसँ आ दत समे दाँतसँ सटत। िनशाँ, सभ आ शोषण बािज कऽ<strong>दे</strong>खू। मैिथलीमे ष केँ वैिदक संकृत जेकाँ ख से<strong>ह</strong>ो उच्चिरत कएल जाइत अिछ, जेना वष, दोष। य अनेको थानपर ज जेकाँ123


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ण ड़ जेकाँ (यथा संयोग आ गणेश संजोग आ गड़ेस उच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ)। मैिथलीमे व क उच्चारण ब,श क उच्चारण स आ य क उच्चारण ज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओि<strong>ह</strong>ना व इ बेशीकाल मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ने बाजल जाइत अिछ कारण <strong>दे</strong>वनागरीमे आ िमिथलाक्षरमे व इ अक्षरक पि<strong>ह</strong>ने िलखलोजाइत आ बाजलो जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कारण जे ि<strong>ह</strong>दीमे एकर दोषपूणर् उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ (िलखल तँ पि<strong>ह</strong>ने जाइत अिछ मुदा बाजलबादमे जाइत अिछ), से िशक्षा पितक दोषक कारण <strong>ह</strong>म सभ ओकर उच्चारण दोषपूणर् ढंगसँ कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।अिछ- अ इ छ ऐछछिथ- छ इ थ – छैथप<strong>ह</strong>ुँिच- प <strong>ह</strong>ुँ इ चआब अ आ इ ई ए ऐ ओ औ अं अः ऋ एि<strong>ह</strong> सभ लेल माा से<strong>ह</strong>ो अिछ, मुदा एि<strong>ह</strong>मे ई ऐ ओ औ अं अः ऋ केँ संयुक्ताक्षररूपमे गलत रूपमे युक्त आ उच्चिरत कएल जाइत अिछ। जेना ऋ केँ री रूपमे उच्चिरत करब। आ <strong>दे</strong>िखयौ- एि<strong>ह</strong> लेल <strong>दे</strong>िखऔक योग अनुिचत। मुदा <strong>दे</strong>िखऐ लेल <strong>दे</strong>िखयै अनुिचत। क् सँ <strong>ह</strong>् धिर अ सिमिलत भेलासँ क सँ <strong>ह</strong> बनैत अिछ, मुदा उच्चारणकाल <strong>ह</strong>लत युक्त शदक अतक उच्चारणक वृि बढ़ल अिछ, मुदा <strong>ह</strong>म जखन मनोजमे ज् अतमे बजैत छी, तखनो पुरनकालोककेँ बजैत सुनबि<strong>ह</strong>- मनोजऽ, वातवमे ओ अ युक्त ज् = ज बजै छिथ।फेर ज्ञ अिछ ज् आ ञ क संयुक्त मुदा गलत उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- ग्य। ओि<strong>ह</strong>ना क्ष अिछ क् आ ष क संयुक्त मुदा उच्चारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ छ। फेर श् आ र क संयुक्त अिछ ( जेना िमक) आ स् आ र क संयुक्त अिछ (जेना िम)। भेल त+र।उच्चारणक ऑिडयो फाइल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइव http://www.videha.co.in/ पर उपलध अिछ। फेर केँ / सँ / पर पूवर् अक्षरसँसटा कऽ िलखू मुदा तँ/ के/ कऽ <strong>ह</strong>टा कऽ। एि<strong>ह</strong>मे सँ मे पि<strong>ह</strong>ल सटा कऽ िलखू आ बादबला <strong>ह</strong>टा कऽ। अंकक बाद टा िलखूसटा कऽ मुदा अय ठाम टा िलखू <strong>ह</strong>टा कऽ– जेना छ<strong>ह</strong>टा मुदा सभ टा। फेर ६अ म सातम िलखू- छठम सातम नि<strong>ह</strong>। घरबलामेबला मुदा घरवालीमे वाली युक्त करू।र<strong>ह</strong>ए- र<strong>ह</strong>ै मुदा सकैए (उच्चारण सकै-ए)।मुदा कखनो काल र<strong>ह</strong>ए आ र<strong>ह</strong>ै मे अथर् िभता से<strong>ह</strong>ो, जेना से कमो जग<strong>ह</strong>मे पािकर्ंग करबाक अयास र<strong>ह</strong>ै ओकरा। पुछलापर पतालागल जे ढुनढुन नाा ई ाइवर कनाट लेसक पािकर्ंगमे काज करैत र<strong>ह</strong>ए।छलै, छलए मे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क भेल। छलए क उच्चारण छल-ए से<strong>ह</strong>ो।संयोगने- (उच्चारण संजोगने)केँ/ के / कऽकेर- क (केर क योग नि<strong>ह</strong> करू )क (जेना रामक) –रामक आ संगे (उच्चारण राम के / राम कऽ से<strong>ह</strong>ो)124


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सँ- सऽचिबदु आ अनुवार- अनुवारमे कंठ धिरक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा चिबदुमे नि<strong>ह</strong>। चिबदुमे कनेक एकारक से<strong>ह</strong>ो उच्चारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ- जेना रामसँ- (उच्चारण राम सऽ) रामकेँ- (उच्चारण राम कऽ/ राम के से<strong>ह</strong>ो)।केँ जेना रामकेँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक को (राम को)- राम को= रामकेँक जेना रामक भेल ि<strong>ह</strong>दीक का ( राम का) राम का= रामककऽ जेना जा कऽ भेल ि<strong>ह</strong>दीक कर ( जा कर) जा कर= जा कऽसँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक से (राम से) राम से= रामसँसऽ तऽ त केर एि<strong>ह</strong> सभक योग अवांिछत।के दोसर अथँ युक्त भऽ सकैए- जेना के क<strong>ह</strong>लक?निञ, नि<strong>ह</strong>, नै, नइ, नँइ, नइँ एि<strong>ह</strong> सभक उच्चारण- नैव क बदलामे व जेना म<strong>ह</strong>वपूणर् (म<strong>ह</strong>वपूणर् नि<strong>ह</strong>) जतए अथर् बदिल जाए ओति<strong>ह</strong> मा तीन अक्षरक संयुक्ताक्षरक योग उिचत।सपित- उच्चारण स प इ त (सपि नि<strong>ह</strong>- कारण स<strong>ह</strong>ी उच्चारण आसानीसँ सभव नि<strong>ह</strong>)। मुदा सवम (सवतम नि<strong>ह</strong>)।रािय (राीय नि<strong>ह</strong>)सकैए/ सकै (अथर् पिरवतर्न)पोछैले/पोछैए/ पोछए/ (अथर् पिरवतर्न)पोछए/ पोछैओ लोकिन ( <strong>ह</strong>टा कऽ, ओ मे िबकारी नि<strong>ह</strong>)ओइ/ ओि<strong>ह</strong>ओि<strong>ह</strong>ले/ ओि<strong>ह</strong> लेलजएबेँ/ बैसबेँ125


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पँचभइयाँ<strong>दे</strong>िखयौक (<strong>दे</strong>िखऔक बि<strong>ह</strong>- ति<strong>ह</strong>ना अ मे व आ दीघर्क मााक योग अनुिचत)जकाँ/ जेकाँतँइ/ तैँ<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एतनिञ/ नि<strong>ह</strong>/ नँइ/ नइँसौँसेबड़/ बड़ी (झोराओल)गाए (गाइ नि<strong>ह</strong>)र<strong>ह</strong>लेँ/ पि<strong>ह</strong>रतैँ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ/ अ<strong>ह</strong>ॴसब - सभसब<strong>ह</strong>क - सभ<strong>ह</strong>कधिर - तकगप- बातबूझब - समझबबुझल<strong>ह</strong>ुँ - समझल<strong>ह</strong>ुँ<strong>ह</strong>मरा आर - <strong>ह</strong>म सभआिक- आ िकसकैछ/ करैछ (गमे योगक आवयकता नि<strong>ह</strong>)मे केँ सँ पर (शदसँ सटा कऽ) तँ कऽ धऽ दऽ (शदसँ <strong>ह</strong>टा कऽ) मुदा दूटा वा बेशी <strong>िव</strong>भिक्त संग र<strong>ह</strong>लापर पि<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>भिक्त टाकेँसटाऊ।126


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकटा दूटा (मुदा कैक टा)िबकारीक योग शदक अतमे, बीचमे अनावयक रूपेँ नि<strong>ह</strong>। आकारात आ अतमे अ क बाद िबकारीक योग नि<strong>ह</strong> (जेना िदअ,आ )अपोोफीक योग िबकारीक बदलामे करब अनुिचत आ मा फॉटक तकनीकी यूनताक पिरचायक)- ओना िबकारीक संकृत रूपऽ अव<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ वतर्नी आ उच्चारण दुनू ठाम एकर लोप र<strong>ह</strong>ैत अिछ/ रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ (उच्चारणमे लोप रि<strong>ह</strong>तेअिछ)। मुदा अपोोफी से<strong>ह</strong>ो अंेजीमे पसेिसव केसमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ेंचमे शदमे जतए एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना raisond’etre एतए से<strong>ह</strong>ो एकर उच्चारण रैजौन डेटर <strong>ह</strong>ोइत अिछ, माने अपोॉफी अवकाश नि<strong>ह</strong> दैत अिछ वरन जोड़ैत अिछ, से एकरयोग िबकारीक बदला <strong>दे</strong>नाइ तकनीकी रूपेँ से<strong>ह</strong>ो अनुिचत)।अइमे, एि<strong>ह</strong>मेजइमे, जाि<strong>ह</strong>मेएखन/ अखन/ अइखनकेँ (के नि<strong>ह</strong>) मे (अनुवार रि<strong>ह</strong>त)भऽमेदऽतँ (तऽ त नि<strong>ह</strong>)सँ ( सऽ स नि<strong>ह</strong>)गाछ तरगाछ लगसाँझ खनजो (जो go, करै जो do)127


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.नेपाल आ भारतक मैिथली भाषा-वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैली1.नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक उच्चारण आ लेखन शैली(भाषाशाी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)मैिथलीमे उच्चारण तथा लेखन१.पचमाक्षर आ अनुवार: पचमाक्षरातगर्त ङ, ञ, ण, न एवं म अबैत अिछ। संकृत भाषाक अनुसार शदक अतमे जाि<strong>ह</strong>वगर्क अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वगर्क पचमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ङ् आएल अिछ।)पच (च वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ञ् आएल अिछ।)खड (ट वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ण् आएल अिछ।)सिध (त वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे न् आएल अिछ।)खभ (प वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे म् आएल अिछ।)उपयुर्क्त बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पचमाक्षरक बदलामे अिधकांश जग<strong>ह</strong>पर अनुवारक योग <strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना-अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। याकरण<strong>िव</strong>द पिडत गो<strong>िव</strong>द झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जे कवगर्, चवगर् आ टवगर्सँ पूवर् अनुवारिलखल जाए तथा तवगर् आ पवगर्सँ पूवर् पचमाक्षरे िलखल जाए। जेना- अंक, चंचल, अंडा, अत तथा कपन। मुदा ि<strong>ह</strong>दीकिनकट र<strong>ह</strong>ल आधुिनक लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मानैत छिथ। ओ लोकिन अत आ कपनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कंपन िलखैत<strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अवय छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ थानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदा कतोक बेर <strong>ह</strong>तलेखनवा मुणमे अनुवारक छोट सन िबदु प नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथर्क अनथर् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। अनुवारक योगमेउच्चारण-दोषक सभावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथर् कसँ लऽ कऽ पवगर् धिर पचमाक्षरेक योग करब उिचतअिछ। यसँ लऽ कऽ ज्ञ धिरक अक्षरक स अनुवारक योग करबामे कत<strong>ह</strong>ु कोनो <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ़ : ढ़क उच्चारण “र् <strong>ह</strong>”जकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र् <strong>ह</strong>”क उच्चारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ़ िलखल जाए। आन ठामखाली ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ़ = पढ़ाइ, बढ़ब, गढ़ब, मढ़ब, बुढ़बा, साँढ़, गाढ़, रीढ़, चाँढ़, सीढ़ी, पीढ़ी आिद।128


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उपयुर्क्त शद सभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शदक शुरूमे ढ आ मय तथा अतमे ढ़ अबैत अिछ। इए<strong>ह</strong>िनयम ड आ ड़क सदभर् से<strong>ह</strong>ो लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उच्चारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब रूपमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना- उच्चारण: बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबणु, बंश, बदना आिद। एि<strong>ह</strong> सभक थानपर मशः वैनाथ, <strong>िव</strong>ा, नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>णु, वंश,वदना िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामायतया व उच्चारणक लेल ओ योग कएल जाइत अिछ। जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उच्चारण “ज”जकाँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong> िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।उच्चारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, जुग, जाबत, जोगी, जदु, जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएबला शद सभकेँ मशः यज्ञ, यिद, यमुना, युग,यावत, योगी, यदु, यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य दुनू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामायतया शदक शुरूमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> शद सभक थानपर यि<strong>ह</strong>, यना, यकर,य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी थारू सि<strong>ह</strong>त िकछु जाितमे शदक आरभोमे “ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उच्चारणकएल जाइत अिछ।ए आ “य”क योगक सदभर्मे ाचीने पितक अनुसरण करब उपयुक्त मािन एि<strong>ह</strong> पुतकमे ओकरे योग कएल गेल अिछ। िकएकतँ दुनूक लेखनमे कोनो स<strong>ह</strong>जता आ दुरू<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong> अिछ। आ मैिथलीक सवर्साधारणक उच्चारण-शैली यक अपेक्षा एसँ बेसीिनकट छैक। खास कऽ कएल, <strong>ह</strong>एब आिद कितपय शदकेँ कैल, <strong>ह</strong>ैब आिद रूपमे कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो “ए”क योगकेँबेसी समीचीन मािणत करैत अिछ।६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-परपरामे कोनो बातपर बल दैत काल शदक पाछाँ ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु लगाओल जाइतछैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong>ु, तकालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद। मुदा आधुिनक लेखनमे ि<strong>ह</strong>क थानपर एकार एवं <strong>ह</strong>ुकथानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। जेना- <strong>ह</strong>ुनके, अपनो, तकाले, चोे, आनो आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधकांशतः षक उच्चारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- षय (खड़य), षोडशी (खोड़शी), षकोण(खटकोण), वृषेश (वृखेश), सतोष (सतोख) आिद।129


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्८.विन-लोप : िनिलिखत अवथामे शदसँ विन-लोप भऽ जाइत अिछ:(क) ियावयी यय अयमे य वा ए लुत भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मे सँ पि<strong>ह</strong>ने अक उच्चारण दीघर् भऽ जाइत अिछ। ओकर आगाँलोप-सूचक िच वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ए (पढ़य) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पड़तौक।अपूणर् रूप : पढ़’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पड़तौक।पढ़ऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पड़तौक।(ख) पूवर्कािलक कृत आय (आए) ययमे य (ए) लुत भऽ जाइछ, मुदा लोप-सूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।(ग) ी यय इक उच्चारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीनूमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अपूणर् रूप : दोसर मािलन चिल गेल।(घ) वतर्मान कृदतक अितम त लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अपूणर् रूप : पढ़ै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ) ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।अपूणर् रूप : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च) ियापदीय यय <strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-पूणर् रूप : छि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौँ, गेलऽ, नइ, निञ, नै।130


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्९.विन थानातरण : कोनो-कोनो वर-विन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िट कऽ दोसर ठाम चिल जाइत अिछ। खास कऽ व इ आ उकसबधमे ई बात लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शदक मय वा अतमे जँ व इ वा उ आबए तँ ओकर विनथानातिरत भऽ एक अक्षर आगाँ आिब जाइत अिछ। जेना- शिन (शइन), पािन (पाइन), दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु(काउछ), मासु (माउस) आिद। मुदा तसम शद सभमे ई िनअम लागू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिमकेँ रइम आ सुधांशुकेँसुधाउंस नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ।१०.<strong>ह</strong>लत(्)क योग : मैिथली भाषामे सामायतया <strong>ह</strong>लत (्)क आवयकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारण जे शदक अतमे अउच्चारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संकृत भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल (तसम) शद सभमे <strong>ह</strong>लत योग कएल जाइतअिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामायतया सपूणर् शदकेँ मैिथली भाषा सबधी िनअम अनुसार <strong>ह</strong>लत<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदा याकरणसबधी योजनक लेल अयावयक थानपर कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>लत <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीन आ नवीनदुनू शैलीक सरल आ समीचीन पक्ष सभकेँ समेिट कऽ वणर्-<strong>िव</strong>यास कएल गेल अिछ। थान आ समयमे बचतक सि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>त-लेखनतथा तकनीकी दृिसँ से<strong>ह</strong>ो सरल <strong>ह</strong>ोबऽबला ि<strong>ह</strong>साबसँ वणर्-<strong>िव</strong>यास िमलाओल गेल अिछ। वतर्मान समयमे मैिथली मातृभाषी पयर्तकेँआन भाषाक मायमसँ मैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिड़ र<strong>ह</strong>ल पिरेयमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जता तथा एकरूपतापर यान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तखनमैिथली भाषाक मूल <strong>िव</strong>शेषता सभ कुिठत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक, ता<strong>ह</strong>ू िदस लेखक-मडल सचेत अिछ। िस भाषाशाी डा. रामावतारयादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताक अनुसधानमे ए<strong>ह</strong>न अवथा िक<strong>ह</strong>ु ने आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जे भाषाक <strong>िव</strong>शेषता छाँ<strong>ह</strong>मे पिड जाए।-(भाषाशाी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधिरत मैिथली लेखन-शैली1. जे शद मैिथली-साि<strong>ह</strong>यक ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामायतः ताि<strong>ह</strong> वर्नीमे िलखल जाय-उदा<strong>ह</strong>रणाथर्-ाएखनठामजकर, तकरतिनकरअिछअाअखन, अखिन, एखेन, अखनीिठमा, िठना, ठमाजेकर, तेकरितनकर। (वैकिपक रूपेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।131


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2. िनिलिखत तीन कारक रूप वैकिपकतया अपनाओल जाय: भऽ गेल, भय गेल वा भए गेल। जा र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाय र<strong>ह</strong>लअिछ, जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘<strong>ह</strong>’ विनक थानमे ‘न’ िलखल जाय सकैत अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>।4. ‘ऐ’ तथा ‘औ’ ततय िलखल जाय जत’ पतः ‘अइ’ तथा ‘अउ’ सदृश उच्चारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा- <strong>दे</strong>खैत, छलैक, बौआ, छौकइयािद।5. मैिथलीक िनिलिखत शद एि<strong>ह</strong> रूपे युक्त <strong>ह</strong>ोयत: जै<strong>ह</strong>, सै<strong>ह</strong>, इए<strong>ह</strong>, ओऐ<strong>ह</strong>, लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. र्व इकारांत शदमे ‘इ’ के लुत करब सामायतः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिन गेिल (मनुय मामे)।7. वतं व ‘ए’ वा ‘य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, िकंतु आधुिनक योगमे वैकिपक रूपेँ ‘ए’ वा‘य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जाय वा जाए इयािद।8. उच्चारणमे दू वरक बीच जे ‘य’ विन वतः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे थान वैकिपक रूपेँ <strong>दे</strong>ल जाय। यथा- धीआ,अढ़ैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढ़ैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानुनािसक वतं वरक थान यथासंभव ‘ञ’ िलखल जाय वा सानुनािसक वर। यथा:- मैञा, किनञा, िकरतिनञा वा मैआँ,किनआँ, िकरतिनआँ।10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत रूप ा:- <strong>ह</strong>ाथकेँ, <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’मे’ मे अनुवार सवर्था याय िथक।‘क’ क वैकिपक रूप ‘केर’ राखल जा सकैत अिछ।11. पूवर्कािलक ियापदक बाद ‘कय’ वा ‘कए’ अयय वैकिपक रूपेँ लगाओल जा सकैत अिछ। यथा:- <strong>दे</strong>िख कय वा <strong>दे</strong>िखकए।12. माँग, भाँग आिदक थानमे माङ, भाङ इयािद िलखल जाय।13. अर् ‘न’ ओ अर् ‘म’ क बदला अनुसार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, िकंतु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथर् अर् ‘ङ’ , ‘ञ’, तथा ‘ण’ क बदलाअनुवारो िलखल जा सकैत अिछ। यथा:- अ, वा अंक, अचल वा अंचल, कठ वा कंठ।14. <strong>ह</strong>लंत िच िनअमतः लगाओल जाय, िकंतु <strong>िव</strong>भिक्तक संग अकारांत योग कएल जाय। यथा:- ीमान्, िकंतु ीमानक।15. सभ एकल कारक िच शदमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयुक्त <strong>िव</strong>भिक्तक <strong>ह</strong>ेतु फराक िलखल जाय, यथा घरपरक।16. अनुनािसककेँ चिबदु ारा यक्त कयल जाय। परंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथर् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माापर अनुवारक योगचिबदुक बदला कयल जा सकैत अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong>ँ केर बदला ि<strong>ह</strong>ं।17. पूणर् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) सूिचत कयल जाय।132


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्18. समत पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफेनसँ जोिड़ क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।19. िलअ तथा िदअ शदमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे राखल जाय।21.िकछु विनक लेल नवीन िच<strong>ह</strong> बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> दुनू विनक बदला पूवर्वत् अय/ आय/अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ यक्त कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong>द झा ११/८/७६ ीकात ठाकुर ११/८/७६ सुरे झा "सुमन" ११/०८/७६8.VIDEHA FOR NON RESIDENTS8.1.NAAGPHAANS-PART_XII-Maithili novel written byDr.Shefalika Verma-Translatedby Dr.Rajiv Kumar Verma and Dr.Jaya Verma, Associate Professors, DelhiUniversity, Delhi8.2.Original Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by Jyoti Jha Chaudhary-In the form of Surya NamaskaarDATE-LIST (year- 2010-11)(१४१८ साल)Marriage Days:Nov.2010- 19133


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dec.2010- 3,8January 2011- 17, 21, 23, 24, 26, 27, 28 31Feb.2011- 3, 4, 7, 9, 18, 20, 24, 25, 27, 28March 2011- 2, 7May 2011- 11, 12, 13, 18, 19, 20, 22, 23, 29, 30June 2011- 1, 2, 3, 8, 9, 10, 12, 13, 19, 20, 26, 29Upanayana Days:February 2011- 8March 2011- 7May 2011- 12, 13June 2011- 6, 12Dviragaman Din:November 2010- 19, 22, 25, 26December 2010- 6, 8, 9, 10, 12February 2011- 20, 21March 2011- 6, 7, 9, 13April 2011- 17, 18, 22May 2011- 5, 6, 8, 13Mundan Din:November 2010- 24, 26December 2010- 10, 17February 2011- 4, 16, 21134


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्March 2011- 7, 9April 2011- 22May 2011- 6, 9, 19June 2011- 3, 6, 10, 20FESTIVALS OF MITHILAMauna Panchami-31 JulySomavati Amavasya Vrat- 1 AugustMadhushravani-12 AugustNag Panchami- 14 AugustRaksha Bandhan- 24 AugKrishnastami- 01 SeptemberKushi Amavasya- 08 SeptemberHartalika Teej- 11 SeptemberChauthChandra-11 SeptemberVishwakarma Pooja- 17 SeptemberKarma Dharma Ekadashi-19 SeptemberIndra Pooja Aarambh- 20 SeptemberAnant Caturdashi- 22 SepAgastyarghadaan- 23 SepPitri Paksha begins- 24 SepJimootavahan Vrata/ Jitia-30 Sep135


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Matri Navami- 02 OctoberKalashsthapan- 08 OctoberBelnauti- 13 OctoberPatrika Pravesh- 14 OctoberMahastami- 15 OctoberMaha Navami - 16-17 OctoberVijaya Dashami- 18 OctoberKojagara- 22 OctDhanteras- 3 NovemberDiyabati, shyama pooja- 5 NovemberAnnakoota/ Govardhana Pooja-07 NovemberBhratridwitiya/ Chitragupta Pooja-08 NovemberChhathi- -12 NovemberAkshyay Navami- 15 NovemberDevotthan Ekadashi- 17 NovemberKartik Poornima/ Sama Bisarjan- 21 NovShaa. ravivratarambh- 21 NovemberNavanna parvan- 24 -26 NovemberVivaha Panchmi- 10 DecemberNaraknivaran chaturdashi- 01 FebruaryMakara/ Teela Sankranti-15 JanBasant Panchami/ Saraswati Pooja- 08 Februaqry136


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Achla Saptmi- 10 FebruaryMahashivaratri-03 MarchHolikadahan-Fagua-19 MarchHoli-20 MarVaruni Yoga- 31 Marchva.navaratrarambh- 4 Aprilvaa. Chhathi vrata- 9 AprilRam Navami- 12 AprilMesha Sankranti-Satuani-14 AprilJurishital-15 AprilSomavati Amavasya Vrata- 02 MayRavi Brat Ant- 08 MayAkshaya Tritiya-06 MayJanaki Navami- 12 MayVat Savitri-barasait- 01 JuneGanga Dashhara-11 JuneJagannath Rath Yatra- 3 JulyHari Sayan Ekadashi- 11 JulAashadhi Guru Poornima-15 Jul137


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्NAAGPHAANS- Maithili novel written byDr. Shefalika Verma in 2004- Arushi AditiSanskriti Publication, Patna- Translated byDr. Rajiv Kumar Verma andDr. Jaya Verma- Associate Professors, Delhi University, Delhi.NAAGPHAANSXIILove has many facets – but has the same pain, same anguish and affliction – that is whymother-son, father- daughter, brother- sister, brother- brother, Laila- Majnu – everyone’sheart feels the same love-wave.Men either overcome the challenges of life or succumb to the same. Dhara understands thatman himself has to carry out his own burden and responsibilities. No doubt, he gets support asthe vegetable vendor’s basket is kept on vendor’s head by others, but ultimately vendor himselfhas to move around with the heavy basket on his head. Father, husband, son – they providesupport – however Dhara never considered it as total support.But at times women completely leave herself on her son treating him as a strong tree. Dhararecalled the story of her friend Riya.Riya left for village accompanied by her son Sailesh. Riya always considered herself as theprotector of her son. But throughout the night- in that bus journey she slept keeping her headon the shoulder of Sailesh.138


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ma, it is too cold, please wrap yourself with blanket – and Sailesh covered her with blanket –Riya remembered his father behaved in the same manner.2Beta, you also properly cover yourself, otherwise you will catch cold – you have to go back toKanpur.Ma, do not worr y for me. I am fine.All of a sudden the bus stopped – perhaps it is Zero mile – passengers started getting downfrom the bus.Ma, you stay back here. I get some tea for you. It will refresh you.No beta, do not bother. I also accompany you. We will take tea there.Please Ma , it is my duty, do not get down in this biting cold.Riya left herself on him thinking – she is blessed with such a caring and loving son.Sailesh is engineer in Kanpur – his wife Arya is also an engineer. During vacations they alwayscome to Patna to spend time with parents. Riya has two daughters – Osha and Priyesha. Oshais married and Priyesha is continuing with her studies.Riya was happy to see love among them, she was particularly pleased with Arya as sheshowers her love on all of them. Arya cared and loved her sister-in-laws. She never thought ofherself but sacrificed for others – she treated her brother-in-law, sister-in-law as her own brotherand sister. Arya belonged to a royal family – she was large hearted.Riya recalled the story of her childhood friend Sheela – Riya, I cannot live any more, I want todie.What is the matter Sheela? Riya was shocked and surprised. Sheela had four sons – all ofthem were holding good posts but none of them had time for retired parents. How parentssacrificed everything in order to make all their children happily settled but the3same children were not ready to look after them when parents needed them most- it is world’smost shocking reality.139


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्You cannot understand my grief and anguish Riya – we work throughout the day but remainburden for them – Sheela started crying.When Sheela was young she was devoted to her in-laws and treated them as god. She hadheard somewhere that those who look after their in-laws get the same care and protection fromtheir off-springs.Riya I was married at a tender age and since then I have been working hard like a machine,looking after everybody’s smallest needs. Now I cannot tolerate anymore – I have been dying tolisten to some sweet voice from my son and daughter-in-law.What about Sudesh? Does he care for you?No no, Sudesh always works according to the whims and fancies of kaniya. He keeps onpraising his sasural.Sheela, it is not abnormal to praise one’s sasural – it is a matter of pride that his sasural ..Sheela interrupted and said – no Riya, he tells us, we do not know how to lead a descent andcultured life.Riya laughed and replied – is it so? Sheela, why do not you tell him that you do not knowhow to lead a descent life but you know how to endure and suffer.It was almost dawn. The morning sunrays had engulfed the Basildon. Dhara and Priya hadentered into a new bond – a new relationship as if the two separated sisters have met again.They became one.They visited Basildon tunnel which was well lit and considered as the second largest tunnel ofthe world. It was inundated by tourists from different parts of the world.4Tunnel appeared both dark as well as well lit to Dhara. Without Simant her life was dark butothers had illuminated her life.They also visited Lakeside shopping centre. Dhara felt cold even when she was fully clothed.They entered into an American Restaurant and ordered different varieties of burgers. Dhara justhad some pizza. She was astonished to observe that in England people prefer cold drinks,juices to water.140


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Time was fleeting – Dhara was wandering in different English Counties. It was Easter vacation.For her it was the most appropriate time to look for Simant.Kadamba – Ma, Easter is a very popular festival. As part of the Easter tradition, the British eathams, lambs which are symbol of innocence. They gift Simnel cake to their mothers onMothering Sunday. Chocolate Easter eggs also became popular as they symbolize new life.Harish – It also involves Morris dance performance, Pancake race on Tuesday and specialEaster parade.Wordsworth had written somewhere – London appeared to be jungle of people. Dhara thoughtKolkata was a bigger jungle of people.They walked through Piccadilly, Trafalgar Square, Buckingham Palace, James Park, Big Ben,St. Paul’s Cathedral, Shakespeare’s Globe Theatre and finally reached Westminster AbbeyBridge on river Thames.They saw the changing of guards at Buckingham Palace and the Horse guards parade. Buteverybody was looking for just one face i.e. Simant.At Tower of London, Earl and Neula asked about the historical tales. Kadamba also told themabout the crown jewels.5They had a grand view of London from the Tower Bridge. Due to Earl’s insistence, they alsowent for Thames River cruise and it was fascinating to see London from there.Kadamba – do you know Ma? – if Seine river is the soul of Paris, river Valtava of Prague, soriver Thames the heart and soul of England.Andrew – Dhara didi, Thames represents the history and culture of England.Nobody knows – Dhara’s heart is also a treasure trove of hidden history- she tried to smile.Nothing lasts. Easter vacation also ended. Dhara also returned back to Leicester.People cannot comprehend the magnitude of darkness. Sometimes even the goal is not visible.After so much of wandering, Dhara felt exhausted and disappointed.141


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Whatever I want, never get and what I get, that never makes me happy. Man is a puppet inthe hands of fate. Man dances according to fate. Everybody is sad and unhappy from within butappears to be happy to the world.Is there any end to Dharas’ suffering?TO BE CONTINUEDOriginal Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by Jyoti Jha ChaudharyJyoti Jha Chaudhary, Date of Birth: December 30 1978,Place of Birth- Belhvar (MadhubaniDistrict), Education: Swami Vivekananda Middle School, Tisco Sakchi Girls High School, MrsKMPM Inter College, IGNOU, ICWAI (COST ACCOUNTANCY); Residence- LONDON, UK;Father- Sh. Shubhankar Jha, Jamshedpur; Mother- Smt. Sudha Jha- Shivipatti. Jyoti receivededitor's choice award from www.poetry.comand her poems were featured in front page ofwww.poetrysoup.com for some period.She learnt Mithila Painting under Ms. Shveta Jha, BaseraInstitute, Jamshedpur and Fine Arts from Toolika, Sakchi, Jamshedpur (India). Her MithilaPaintings have been displayed by Ealing Art Group at Ealing Broadway, London.Gajendra Thakur (b. 1971) is the editor of Maithili ejournal “<strong>Videha</strong>” that can be viewed athttp://www.videha.co.in/ . His poem, story, novel, research articles, epic – all in Maithili languageare lying scattered and is in print in single volume by the title “KurukShetram.” He can bereached at his email: ggajendra@airtelmail.inIn the form of Surya NamaskaarI pray the lord Sun!The eye will recognise the redness,Which, is also a colour of the rising and the setting sun142


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्The eclipse is not the devouring by RahuThe other myth of swallowing by the HanumanBut for any eclipse Rahu is not importantThe moon obscures the light of the sun by interventionThere are scientific reasons for these factsSays the genius KuldipThe scientific calculations are present all overThe fool priests made it impurity of timeMixing Ganges into Godavari, talking about the pilgrims of PrayagThe lucky Kaushalya, got Ram as her sonThe part of mantra enchanted after bathWill it open the way of national integrity and progressIn the spiritual game of priestsThe country left behindAt least now open your eyes to look forwardGive me the power! Oh lord of Sun!I pray the Lord Sun!Strengthening the back boneThe process of Surya-namaskaar is very effectiveThe destiny of suryavanisAnd what about the Karna’s sacrificeThe society accepted the system of castism143


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्But couldn’t accept the Rahu’s existenceI pray the Lord Sun!The colours of seven horses depicting the seven colours of a rainbowThe pair of the charioteer Ajatshatru and the MahashilakantakThe kingdom of Magadh had put good effortTo establish the unity like between Germany and ItalyTwo centuries backThey had understood the mystery of seven horses of the sunLeaving the theme accepting merely the meaningThe Bharatputra did a squalid workFill me with vigourI pray you lord Sun!I practiced the breathing and suddenly recalled the KuntiMeeting with Sun was victoriousBut the proof shell was taken by IndraEklavya was already failed by DronacharyaArjuna got victory, diminishing the competing talents by cheatingAre you still ready to endure?I pray you Lord Sun!The sun enters ashvin , again a fight awaitedThe master Jupiter will bless everyone144


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Master is still supremeEmphasising in appending, I am obligedHe will empower me by saving his supremacyIn the name of warmth of his gravityI pray you the lord Sun!From whose wholeness the Earth came outThe life line of the EarthYou made fun of the term gravitySometimes a tortoiseElse the cobraAnd many moreThe mystery became harderThe missing of son of BharatKeeping him in mind oh spherical bodyI pray you the lord Sun!The sunrays spreadMany mysteries vanishedThe fog of darkness are weakenedBut what a strange thing is this!I saw the seven stars at night145


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Everything is gone in daylightBut not all the starsThe truth starts hiding like a gameLike a base of faithYour appearanceOh understated master!I pray you the lord Sun!In your shineThe ocean of sky is sunkThe theory of solar energyHad not given any different hopeIn the month of MeghaYour power diminishesThen what’s the competence of a humanLearned the facts about the UniverseMany celestial bodies are beyond this starThe mightier clusters than the SunHow can we bare their heat?I pray you the lord Sun!I recall my father’s words146


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Gayatri’s prayer is worthless without praying SavitriSome combinations are good butSome are bad on at the same timeAfter finishing jackfruit one ate betel leavesThe stomach ache made him thinking the reactionFilled with fast motionI pray you the lord Sun!The Earth rotates from west to eastThe Sun rotates from east to westBut tell me why north-east in summerAnd south north-west in winterDoesn’t it rotate on its axis?The solar eclipse mentioned in Jaydrath’s story tooThe effect of night in day time was called solar eclipseThe presence of Rahu Ketu was still missingRepeating push ups again and againMeditating with closed eyesConcentrate and sayI pray you the lord Sun!147


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Understanding the language and analysing its factThe grammatical confusion and among theseFollowing the process of Surya NamaskarPlease accept it oh lord Sun!Oh merciful God destroy my sinI complete my Surya NamskarThe deceptive concept of the scienceIn the discipline of yogaI pray you the lord Sun!.VIDEHA MAITHILI SANSKRIT TUTOR- XXIXसंकृत िशक्षा च मैिथली िशक्षा च- २९(मैिथली भाषा जगजननी सीतायाः भाषा आसीत् - <strong>ह</strong>नुमतः उक्तवान- मानुषीिम<strong>ह</strong> संकृताम्)-गजे ठुरः(आगाँ)ACKNOWLEDGEMENTS: chamu krishna shashtry, janardan hegde, vinayak hegde, sudhishthakumar mishra, shravan kumar, kailashpati jha, H.N.VISHWAS AND other TEACHERS.नव<strong>िव</strong>ंशिततमः पाठःपूवर्तन पाठे वयम् चेत् नो चेत् इित <strong>िव</strong>षयम् ज्ञातवंतः। इदानीम् तिमेव <strong>िव</strong>षये िकिचत् इत अयासं कुमर्ः अ<strong>ह</strong>म् शदयम वदािम–भवतः चेत् भोजियवा वदंतु अ<strong>ह</strong>म् िपपासा जलम् इित वदािम भवंतः िपपासा अित चेत् जलम् िपबािम इित वदतु। वदंित वाबुभुक्षा अित चेत् भोजनं करोिम <strong>िव</strong>ुत अित चेत् दूरदशर्नम् पयािम–जलम् अित चेत् वम् क्षालयािम। वृि अित चेत्छम् नयािम। िनवचनम् अित चेत् मतदानम् करोिम। भवान शीम् गच्छतु नो चेत् िपता तजर्यित औलायम वीकरोतु नोचेत्वरः वधर्ते, सयक पठतु नो चेत् उीणर् न भवित, वृक्षारोपणम् करोतु नोचेत् वृिः न भवित, अयायनम् करोतु नो चेत् मूखर्ःभवित148


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2.अतु।कथाइदानीम् एकाम् कथाम् वदािमकन् म<strong>ह</strong>ाराजः–सः ब<strong>ह</strong>ुपिरमेण रायम् पिरपालयित म जानाम् ि<strong>ह</strong>तायर्म् ब<strong>ह</strong>ुधा यम् करोित म तथािप सवर्दा म<strong>ह</strong>ाराजयसमयाः–समयानाम् पिर<strong>ह</strong>ाराथर्म् म<strong>ह</strong>ाराजः यं करोित–तथािप नूतनाः नूतनाः समयाः आगच्छंित म–म<strong>ह</strong>ाराजः ांतः सः वगुरोः समीपम् गतवान्–गुरूः एकिमन् अरये वासम् करोित म–म<strong>ह</strong>ाराजः गुरूसमीपम् गवा वकािन िनवेिदतवान्–गुरूःउक्तवान्–एवम् चेत् रायम् यजतु–म<strong>ह</strong>ाराजः उक्तवान् कथम् रायम् यजािम–राये इतोऽिप अराजकता अिधका भवित–सवर्म्<strong>िव</strong>पयर्तम् भवित एवम् वा ति<strong>ह</strong>र् भवतः पुाय रायम् ददातु इित गुरूः उक्तवान् म<strong>ह</strong>ाराजः वदित मम पुः बालकः सःरायपिरपालने असमंथर्ः–इित एवम् चेत् एकम् कायर्म् करोतु–संपूणर्म् रायम् म<strong>ह</strong>ाम ददातु–अ<strong>ह</strong>म् पिरपालयािम–म<strong>ह</strong>ाराजय ब<strong>ह</strong>ुसंतोषः–िनयेन ददािम–भवते रायम् ददािम–ति<strong>ह</strong>र् जलम् आनयित–भवते रायम् दवान् अिम–इदम् न मम इयुक्तवा म<strong>ह</strong>ाराजः दानम् कृतवान्–गुरूः पृच्छित–भवान् इदानीम् कु गच्छित–म<strong>ह</strong>ाराजःउक्तवान् अ<strong>ह</strong>म् रायं गच्छािम–धनकोलतः िकिचत् धनम् वीकरोिम–अय<strong>दे</strong>शम् गवा वािणयम् किरयािम–गुरूः उक्तवान्धनकोषः मम–रायम् अिप मम एव भवान् कथम् धनम् वीकुर्म शोित–क्षयताम् अ<strong>ह</strong>म् िकम् करोिम–ति<strong>ह</strong>र् एकम् कायर्म्करोतु–अ<strong>ह</strong>मतु संयासी–रायपालनय यवथायाम् कुर्म् अ<strong>ह</strong>म् अशक्तः–मम एकः उमः सदायकः आवयकः भवान् ममस<strong>ह</strong>ायकः भवतु–रायम् गच्छतु–रायपिरपालनम् करोित अ<strong>ह</strong>म् वैतनम् दायािम–इित गुरूः उक्तवान् म<strong>ह</strong>ाराजः अंगीकृतवान्–रायम्गवा राय पिरपालनम् आरधवान–मासयम् अतीतम्–गुरूः रायम् गतवान् म<strong>ह</strong>ाराजम् दृवा कुशल ं कृतवान् कथम् चलित–वथं चलित वा–कटम अित वा म<strong>ह</strong>ाराजः उक्तवान मम िकमिप कटम नाित–अ<strong>ह</strong>म् तु सेवकः–अ<strong>ह</strong>ोराम् अांतम् पिरमम्करोिम–िकंतु कम्/ सुखम्/ दुखम्/ दािनम् मम् न बांधते। गुरूः <strong>ह</strong>सन् उक्तवान् स<strong>ह</strong>ोदर। अयमेव कमर्योगः–इदमन् मम अितभावेन कायर्म् कुमर्ः चेत् कशतािन अिप सोठुम सामयर्म् आगच्छित।संकृत अनुवाद मैिथली अनुवाद अंेजी अनुवादवायुः एव न वाित। <strong>ह</strong>वा एतऽ नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ैत छलै। There’s no breeze at all.िकम् एषा उणता! िक, गमक मौसम अिछ? What sultry weather it is!िकं भोः भवान् वे<strong>दे</strong>न िक्लः अित।Hey, you are soaked withperspiration.घम घमर्ः।Very hot indeed!आराि वृिः आसीत्। भिर राित पािन पड़ैत र<strong>ह</strong>ल। It rained the whole night.ातः आरय एवमेव वृिः। अखन जे पािन पड़ र<strong>ह</strong>ल अिछ इ तँभोर खन जे पािन पड़ैत छलै त<strong>ह</strong>नेIt has been raining like thissince morning.लागे छलै।म<strong>ह</strong>ती वृिः। बड जोरसँ पािन पड़ैत छलै। Heavy rains.या ता वृिः। मुसलाधार वष भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। It rains cats & dogs.अ वायुः सुु वाित। ऐतऽ <strong>ह</strong>वा शनैः–शनैः ब<strong>ह</strong>ैत छलै। Pleasant breeze here.शैयम् अ<strong>ह</strong>ो शैयम्।It is extremely cold.151


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ िकिचत् शैयम् अिधकम्।It is a bit colder today.ः त ि<strong>ह</strong>मपातः अभवत् इितुतवान्।I heard they had a snowfallyesterday.भवतः वृिावारकं मा <strong>िव</strong>मरतु। अ<strong>ह</strong>ाँ अपन रेनकोट नि<strong>ह</strong> िबसरब। Don’t forget your raincoat.समुतट<strong>दे</strong>शे झंझावातः अित। समुतटक <strong>दे</strong>शमे मानसून आिबतेर<strong>ह</strong>ैत छलै।There is a cyclone in thecoastal region.१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे <strong>Videha</strong> e journal's all old issues in BrailleTirhuta and Devanagari versions२.मैिथली पोथी डाउनलोड Maithili Books Download,३.मैिथली ऑिडयो संकलन Maithili Audio Downloads,४.मैिथली वीिडयोक संकलन Maithili Videos५.िमिथला िचकला/ आधुिनक िचकला आ िच Mithila Painting/ Modern Art and Photos"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क एि<strong>ह</strong> सभ स<strong>ह</strong>योगी िलंकपर से<strong>ह</strong>ो एक बेर जाऊ।६.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली िक्वज :http://videhaquiz.blogspot.com/७.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली जालवृ एीगेटर :http://videha-aggregator.blogspot.com/८.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य अंेजीमे अनूिदत :http://madhubani-art.blogspot.com/९.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पूवर्-रूप "भालसिरक गाछ" :152


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http://gajendrathakur.blogspot.com/१०.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> इंडेक्स :http://videha123.blogspot.com/११.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फाइल :http://videha123.wordpress.com/१२. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : पि<strong>ह</strong>ल ितर<strong>ह</strong>ुता (िमिथला़क्षर) जालवृ (लॉग)http://videha-sadeha.blogspot.com/१३. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:ेल: मैिथली ेलमे: पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराhttp://videha-braille.blogspot.com/१४.V I D E H A " I S T M A I T H I L I F O R T N I G H T L YE J O U R N A L A R C H I V Ehttp://videha-archive.blogspot.com/१५. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का मै िथ ली पो थी क आ क इ वhttp://videha-pothi.blogspot.com/१६. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का ऑ िड यो आ क इ वhttp://videha-audio.blogspot.com/१७. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का वी िड यो आ क इ वhttp://videha-video.blogspot.com/153


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१८. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का िम िथ ला िच क ला ,आ धु िन क क ला आ िच क लाhttp://videha-paintings-photos.blogspot.com/१९. मैिथल आर िमिथला (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ)http://maithilaurmithila.blogspot.com/२०.ुित काशनhttp://www.shruti-publication.com/२१.http://groups.google.com/group/videha२२.http://groups.yahoo.com/group/VIDEHA/२३.गजे ठाकुर इ डेक्सhttp://gajendrathakur123.blogspot.com२४.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रेिडयो:मैिथली कथा-क<strong>िव</strong>ता आिदक पि<strong>ह</strong>ल पोडकाट साइटhttp://videha123radio.wordpress.com/२५. नेना भुटकाhttp://mangan-khabas.blogspot.com/म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना:(१) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क रूपे ई-कािशत कएल गेल गजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास(स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप-गुच्छ), नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाितमन) आ बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे। कुरुक्षेम्–अतमर्नक खड-१ सँ ७ CombinedISBN No.978-81-907729-7-6 <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> पृपर नीचाँमे आ काशकक साइट http://www.shruti-publication.com/पर ।म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (२):सूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस.एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-MaithiliDictionary. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखन तंभमे।कुरुक्षेम् अतमर्नक- गजे ठाकुर154


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ),नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बालमंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे।कुरुक्षेम्–अतमर्नक, खड-१ सँ ७Ist edition 2009 of Gajendra Thakur’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essay-papercriticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in single binding:Language:Maithili६९२ पृ : मूय भा. रु. 100/-(for individual buyers inside india)(add courier charges Rs.50/-per copy for Delhi/NCR and Rs.100/- per copy for outside Delhi)For Libraries and overseas buyers $40 US (including postage)The book is AVAILABLE FOR PDF DOWNLOAD AThttps://sites.google.com/a/videha.com/videha/http://videha123.wordpress.com/Details for purchase available at print-version publishers's sitewebsite: http://www.shruti-publication.com/or you may write toe-mail:shruti.publication@shruti-publication.com<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : १: २: ३: ४ ितर<strong>ह</strong>ुता : <strong>दे</strong>वनागरी "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क, िंट संकरण :<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-ई-पिका (http://www.videha.co.in/) कचुनल रचना सिमिलत।155


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१: २: ३: ४सपादक: गजे ठाकुर; स<strong>ह</strong>ायक-सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा, उमेश मंडलभाषा-सपादन: नागे कुमार झा आ पीकार <strong>िव</strong>ानद झाDetails for purchase available at print-version publishers's site http://www.shruti-publication.com oryou may write to shruti.publication@shruti-publication.com(कायलय योग लेल)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१ (ितर<strong>ह</strong>ुता/ <strong>दे</strong>वनागरी)क अपार सफलताक बाद <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ आ आगाँक अंक लेल वािषर्क/ <strong>िव</strong>ािषर्क/ <strong>िव</strong>ािषर्क/पंचवािषर्क/ आजीवन सयता अिभयान।ओि<strong>ह</strong> बखर्मे कािशत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सभ अंक/ पुितका पठाओल जाएत।नीचाँक फॉमर् भरू:-156


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>दे</strong>वनागरी/ वा ितर<strong>ह</strong>ुताक सदयता चा<strong>ह</strong>ी: <strong>दे</strong>वनागरी/ ितर<strong>ह</strong>ुतासदयता चा<strong>ह</strong>ी: ा<strong>ह</strong>क बनू (कूिरयर/ रिजटडर् डाक खचर् सि<strong>ह</strong>त):-एक बखर्(२०१०ई.)::INDIAरु.२००/-NEPAL-(INR 600), Abroad-(US$25)दू बखर्(२०१०-११ ई.):: INDIA रु.३५०/- NEPAL-(INR 1050), Abroad-(US$50)तीन बखर्(२०१०-१२ ई.)::INDIA रु.५००/- NEPAL-(INR 1500), Abroad-(US$75)पाँच बखर्(२०१०-१३ ई.)::७५०/- NEPAL-(INR 2250), Abroad-(US$125)आजीवन(२००९ आ ओि<strong>ह</strong>सँ आगाँक अंक)::रु.५०००/- NEPAL-(INR 15000), Abroad-(US$750)<strong>ह</strong>मर नाम:<strong>ह</strong>मर पता:<strong>ह</strong>मर ई-मेल:<strong>ह</strong>मर फोन/मोबाइल नं.:<strong>ह</strong>म Cash/MO/DD/Cheque in favour of AJAY ARTS payable at DELHI दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।वा <strong>ह</strong>म रािश Account No.21360200000457 Account holder (distributor)'s name: Ajay Arts,Delhi,Bank: Bank of Baroda, Badli branch, Delhi क खातामे पठा र<strong>ह</strong>ल छी।अपन फॉमर् एि<strong>ह</strong> पतापर पठाऊ:- shruti.publication@shruti-publication.comAJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ,Delhi-110002 Ph.011-23288341,09968170107,e-mail:, Website: http://www.shruti-publication.com(ा<strong>ह</strong>कक <strong>ह</strong>ताक्षर)२. सं<strong>दे</strong>श-[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खडक- िनबध-बध-समीक्षा,उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong>(स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ), नाटक (संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बाल-मंडली-िकशोर जगत-सं<strong>ह</strong> कुरुक्षेम् अंतमर्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong>द झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तरंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे मातृभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेद जे अपनेक एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>मएखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ुँ। सुनैत छी अपनेकेँ सुझाओ आ रचनामक आलोचना िय लगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोनभेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपनेकेँ सदा उपलध र<strong>ह</strong>त।२.ी रमानद रेणु- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक रूपेँ चला कऽ जे अपन मातृभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, से धयवाद । आगाँअपनेक समत मैिथलीक कायर्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ृदयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।157


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४४.ी केदार कानन- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल अनेक धयवाद, शुभकामना आ बधाइ वीकार करी। आ निचकेताक भूिमकापढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। शुरूमे तँ लागल जेना कोनो उपयास अ<strong>ह</strong>ाँ ारा सृिजत भेल अिछ मुदा पोथी उनटौला पर ज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ<strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ाँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शतादीक जमितिथक अनुसार र<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ाँक पुतकक संबंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong>ुँ जे ई िकताब मा िकताब नि<strong>ह</strong>थीक, ई एकटा उमीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ाँ सन पुक सेवा सँ िनरंतर समृ <strong>ह</strong>ोइत िचरजीवन कए ात करत।४७.ी शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तपरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी। िनितरूपेण क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जेसमकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम वणक्षरमे िलखल जाएत। ओि<strong>ह</strong> कुरुक्षेक घटना सभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमेखतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् तँ अशेष अिछ।४८.डॉ. अजीत िम- अपनेक यासक कतबो श ंसा कएल जाए कमे <strong>ह</strong>ोएतैक। मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कएल गेल काजयुग-युगातर धिर पूजनीय र<strong>ह</strong>त।४९.ी बीरे मिलक- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पिढ़ अित सता भेल। अ<strong>ह</strong>ाँक वाय ठीक र<strong>ह</strong>ए आउसा<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>ए से कामना।५०.ी कुमार राधारमण- अ<strong>ह</strong>ाँक िदशा-िनदशमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल मैिथली ई-जनर्ल <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। <strong>ह</strong>मर शुभकामना।५१.ी फूलच झा वीण-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ने र<strong>ह</strong>ी मुदा कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख बढ़ाई <strong>दे</strong>बा लेल बाय भऽ गेल<strong>ह</strong>ुँ। आब <strong>िव</strong>ासभऽ गेल जे मैिथली नि<strong>ह</strong> मरत। अशेष शुभकामना।५२.ी <strong>िव</strong>भूित आनद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख, ओकर <strong>िव</strong>तार <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५३.ी मानेर मनुज-कुरुक्षेम् अतमर्नक एकर भयता <strong>दे</strong>िख अित सता भेल, एतेक <strong>िव</strong>शाल थ मैिथलीमे आइ धिर नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>खने र<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>ना भ<strong>िव</strong>यमे काज करैत र<strong>ह</strong>ी, शुभकामना।५४.ी <strong>िव</strong>ानद झा- आइ.आइ.एम.कोलकाता- कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>िव</strong>तार, छपाईक संग गुणवा <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५५.ी अर<strong>िव</strong>द ठाकुर-कुरुक्षेम् अतमर्नक मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे कएल गेल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क पि<strong>ह</strong>ल योग अिछ, शुभकामना।५६.ी कुमार पवन-कुरुक्षेम् अतमर्नक पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छी। िकछु लघुकथा पढ़ल अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत मािमर्क छल।५७. ी दीप िब<strong>ह</strong>ारी-कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>खल, बधाई।५८.डॉ मिणकात ठाकुर-कैिलफोिनर्या- अपन <strong>िव</strong>लक्षण िनयिमत सेवासँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक <strong>ह</strong>ृदयमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> भऽ गेल अिछ।५९.ी धीरे ेमिषर्- अ<strong>ह</strong>ाँक समत यास सरा<strong>ह</strong>नीय। दुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ जखन अ<strong>ह</strong>ाँक यासमे अपेिक्षत स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> कऽ पबैतछी।६०.ी <strong>दे</strong>वशंकर नवीन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क िनरतरता आ <strong>िव</strong>शाल वरूप- <strong>िव</strong>शाल पाठक वगर्, एकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक बनबैत अिछ।161


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६१.ी मो<strong>ह</strong>न भाराज- अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् <strong>दे</strong>खल, ब<strong>ह</strong>ुत नीक। एखन िकछु परेशानीमे छी, मुदा शी स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुरुक्षेम् अतमर्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ाँ साधुवादक अिधकारी छी।६३.ी लमण झा "सागर"- मैिथलीमे चमकािरक रूपेँ अ<strong>ह</strong>ाँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखन आर..दूर..ब<strong>ह</strong>ुत दूरधिरजेबाक अिछ। वथ आ स र<strong>ह</strong>ी।६४.ी जगदीश साद मंडल-कुरुक्षेम् अतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ । कथा सभ आ उपयास स<strong>ह</strong>बाढ़िन पूणर्रूपेँ पिढ़ गेल छी। गाम-घरकभौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे सूम वणर्न स<strong>ह</strong>बाढ़िनमे अिछ, से चिकत कएलक, एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क कथा-उपयास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धताअनलक अिछ। समालोचना शामे अ<strong>ह</strong>ाँक दृि वैयिक्तक नि<strong>ह</strong> वरन् सामािजक आ कयाणकारी अिछ, से शंसनीय।६५.ी अशोक झा-अयक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल बधाई आ आगाँ लेल शुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धयवादक संग ाथर्ना जे अपन मािट-पािनकेँ यानमे रािख अंकक समायोजन कएलजाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong>ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धयवाद जे ए<strong>ह</strong>ेन सुदर-सुदर सचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ।सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बुिनाथ िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ाँक सपादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुरुक्षेम् अंतमर्नक’ <strong>िव</strong>लक्षण पिका आ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी!की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ाँक सपादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयत,िनसं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी बृखेश च लाल- गजेजी, अपनेक पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन गदगद भय गेल , <strong>ह</strong>ृदयसँ अनुगृि<strong>ह</strong>त छी ।<strong>ह</strong>ािदर्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड़ - ी गजे जी । कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ गदगद आ ने<strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong>ुँ।७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे ेमिषर्क मैिथली गजलपर आलेख पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। मैिथली गजल कऽ सँ कऽचिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोकक चचर् कएने छिथ। जेना मैिथलीमे मठक परपरा र<strong>ह</strong>लअिछ। (पीकरण- ीमान्, ेमिषर् जी ओि<strong>ह</strong> आलेखमे ई प िलखने छिथ जे िकनको नाम जे छुिट गेल छि<strong>ह</strong> तँ से माआलेखक लेखकक जानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे, एि<strong>ह</strong>मे आन कोनो कारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ाँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>तृत आलेखसादर आमंित अिछ।-सपादक)७१.ी मंेर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ाँक मैगनम ओपस कुरुक्षेम् अंतमर्नक से<strong>ह</strong>ो, अित उम। मैिथलीक लेल कएल जार<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् अतुलनीय अिछ।७२. ी <strong>ह</strong>रेकृण झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मैिथलीमे अपन तर<strong>ह</strong>क एकमा थ अिछ, एि<strong>ह</strong>मे लेखकक सम दृि आ रचनाकौशल <strong>दे</strong>खबामे आएल जे लेखकक फीडवकर्सँ जुड़ल र<strong>ह</strong>बाक कारणसँ अिछ।७३.ी सुकात सोम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे समाजक इित<strong>ह</strong>ास आ वतर्मानसँ अ<strong>ह</strong>ाँक जुड़ाव बड नीक लागल, अ<strong>ह</strong>ाँ एि<strong>ह</strong> क्षेमेआर आगाँ काज करब से आशा अिछ।७४.ोफेसर मदन िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन िकताब मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ले अिछ आ एतेक <strong>िव</strong>शाल सं<strong>ह</strong>पर शोध कएल जा सकैतअिछ। भ<strong>िव</strong>यक लेल शुभकामना।162


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्७५.ोफेसर कमला चौधरी- मैिथलीमे कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन पोथी आबए जे गुण आ रूप दुनूमे िनसन <strong>ह</strong>ोअए, से ब<strong>ह</strong>ुत िदनसँआकांक्षा छल, ओ आब जा कऽ पूणर् भेल। पोथी एक <strong>ह</strong>ाथसँ दोसर <strong>ह</strong>ाथ घुिम र<strong>ह</strong>ल अिछ, एि<strong>ह</strong>ना आगाँ से<strong>ह</strong>ो अ<strong>ह</strong>ाँसँ आशा अिछ।७६.ी उदय च झा "<strong>िव</strong>नोद": गजेजी, अ<strong>ह</strong>ाँ जतेक काज कएल<strong>ह</strong>ुँ अिछ से मैिथलीमे आइ धिर िकयो नि<strong>ह</strong> कएने छल।शुभकामना। अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखन ब<strong>ह</strong>ुत काज आर करबाक अिछ।७७.ी कृण कुमार कयप: गजे ठाकुरजी, अ<strong>ह</strong>ाँसँ भेँट एकटा मरणीय क्षण बिन गेल। अ<strong>ह</strong>ाँ जतेक काज एि<strong>ह</strong> बएसमे कऽ गेलछी ताि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>जार गुणा आर बेशीक आशा अिछ।७८.ी मिणकात दास: अ<strong>ह</strong>ाँक मैिथलीक कायर्क शंसा लेल शद नि<strong>ह</strong> भेटैत अिछ। अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अतमर्नक सपूणर् रूपेँ पिढ़गेल<strong>ह</strong>ुँ। वचा<strong>ह</strong>च बड नीक लागल।कुरुक्षेम् अंतमर्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ),नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बालमंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे।कुरुक्षेम्–अतमर्नक, खड-१ सँ ७Ist edition 2009 of Gajendra Thakur’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essay-papercriticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in single binding:Language:Maithili(Details for purchase available at print-version publishers's site http://www.shruti-publication.comor you may write to shruti.publication@shruti-publication.com )<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>163


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलन(c)२००४-१०. सविधकार लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। सपादक: गजे ठाकुर। स<strong>ह</strong>ायकसपादक: रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा, उमेश मंडल। भाषा-सपादन: नागे कुमार झा आ पीकार <strong>िव</strong>ानद झा।रचनाकार अपन मौिलक आ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संपूणर् उरदाियव लेखक गणक मय छि<strong>ह</strong>)ggajendra@yahoo.co.in आिक ggajendra@videha.co.in केँ मेल अटैचमेटक रूपमेँ .doc, .docx, .rtf वा .txtफॉमटमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपन संिक्षत पिरचय आ अपन कैन कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशाकरैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ, आ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जार<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ात <strong>ह</strong>ोयबाक बाद यथासंभव शी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक सूचना <strong>दे</strong>ल जायत। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'थम मैिथली पािक्षक ई पिका अिछ आ एि<strong>ह</strong>मे मैिथली, संकृत आ अंेजीमे िमिथला आ मैिथलीसँ संबंिधत रचना कािशत कएलजाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ीमित लमी ठाकुर ारा मासक ०१ आ १५ ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।(c) 2004-10 सविधकार सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आकइवक सविधकार रचनाकार आ सं<strong>ह</strong>कक लगमेछि<strong>ह</strong>। रचनाक अनुवाद आ पुनः काशन िकंवा आकइवक उपयोगक अिधकार िकनबाक <strong>ह</strong>ेतु ggajendra@videha.co.in परसंपकर् करू। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर, मधूिलका चौधरी आ रिम िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरतु164

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!