22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

Videha_15_01_2009

Videha_15_01_2009

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> २६ म अंक १५ जनवरी २००९ (वषर् २ मास १३ अंक २६)एि<strong>ह</strong> अंकमे अिछ:-एि<strong>ह</strong> अंकमे <strong>िव</strong>शेष:-खुलल दृिसँ नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ समीक्षा : राजमो<strong>ह</strong>न झाभाइ-सा<strong>ह</strong>ेब राजमो<strong>ह</strong>न झाकेँ बोध सम्मान २००९ <strong>दे</strong>ल जएतिन्<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> अवसरपर विरपकार <strong>िव</strong>नीत उत्पल <strong>ह</strong>ुनकासँ आइ-धिरक सभसँ पैघ साक्षात्कार लेलिन्<strong>ह</strong>।सूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस. एस.क्यू.एल. सवर्रआधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-Maithili Dictionary.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखनस्तंभमे।१.संपादकीय सं<strong>दे</strong>श1


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.ग२.१. १. एकाकी-सुभाषचन् यादव २. कबई-इच्छा अनलकांत (कथा)२.२. श्यामसुन्दर शिश-ांजिलआ<strong>ह</strong> उमा ! वा<strong>ह</strong> उमा !२.३.भाग रौ (संपूणर् मैिथली नाटक)-लेिखका - <strong>िव</strong>भा रानी२.४. िरपोतार्ज-नवेन्दु कु मार झा२.५. राजमो<strong>ह</strong>न झा (बोध सम्मान २००९) सँ <strong>िव</strong>नीत उत्पलक साक्षात्कार२.६. सुशांत झा-<strong>ह</strong>मर सपना के र िमिथला३.प३.१. धीरेन् ेमिष३.२.ी गंगेश गुंजनक- राधा (आठम खेप)३.३. कु मार मनोज कश्यप३.४.ज्योित३.५. पंकज पराशर३.६.रूपेश झा "त्योँथ"३.७.िबनीत ठाकु र2


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४. बालानां कृ ते-ज्योित झा चौधरी५. भाषापाक रचना-लेखन६. VIDEHA FOR NON RESIDENT MAITHILS (Festivals of Mithila date-list)-६.1.Original Maithili short story of Devshankar Naveen translated into English by GAJENDRATHAKUR७. VIDEHA MAITHILI SAMSKRIT EDUCATION(contd.)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ( ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी दुनू िलिपमे ) पी.डी.एफ. डाउनलोडक लेलनीचाँक िलकपर उपलब्ध अिछ। All the old issues of <strong>Videha</strong> e journal ( in Tirhuta andDevanagari versions both ) are available for pdf download at the following link.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी दुनू रूपमे<strong>Videha</strong> e journal's all old issues in Tirhuta and Devanagari versions१.संपादकीयिय पाठकगण,<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नव अंक ई पिब्लश भऽ गेल अिछ। एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु लॉग ऑन करू http://www.videha.co.in |3


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रामाय झा “रामरंग” िस अिभनव भातखण्डे जीक मृत्युरामाय झा “रामरंग” िस अिभनव भातखण्डे जीक मृत्यु- ि<strong>ह</strong>न्दुस्तानी संगीतक गायक,िशक्षक आ वाग्यकार/ शाकार ी रामा झा “रामरंग” जीक मृत्यु १ जनवरी २००९ केँकोलकातामे भऽ गेलिन्<strong>ह</strong>। ओ ८० बरखक छला<strong>ह</strong>। संगीत नाटक अका<strong>दे</strong>मी, नई िदल्लीक २००५मे पुरस्कार ा ी रामरंग केँ यू.पी. संगीत नाटकक फे लोिशप से<strong>ह</strong>ो दान कएल गेल छलिन्<strong>ह</strong>।ी रामाय झा “रामरंग”क जन्म १९२८ ई. मे मधुबनी िजलाक खजुरा गाममे भेलिन्<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नकासंगीतक ारिम्भक िशक्षा अपन िपता सुख<strong>दे</strong>व झा सँ भेटलिन्<strong>ह</strong>। बादमे ओ वाराणसीमे नाटककम्पनीमे ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर संगीत <strong>दे</strong>लिन्<strong>ह</strong> फे र पं भोलाराम भसँ एला<strong>ह</strong>ाबादमे संगीतक िशक्षाा कएलिन्<strong>ह</strong>। एला<strong>ह</strong>ाबाद <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयक संगीत <strong>िव</strong>भागमे ई ोफे सर आ <strong>ह</strong>ेड र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>।रामरंग ढेर रास खयाल रचना बनओलिन्<strong>ह</strong> आ कतेक रास नव रागक िनमार्ण कएलिन्<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नकरपाँच खण्डमे नव आ पुरान रागक वणर्न आ समालोचना “अिभनव गीतािल” ि<strong>ह</strong>नक ब िसिदान कएलकिन्<strong>ह</strong> आ ई “अिभनव भातखण्डे” नामसँ िस भऽ गेला<strong>ह</strong>। अपन ुपद आ खयालरचनाक आधारपर ी “रामरंग” <strong>ह</strong>नुमानकेँ समिपत “संगीत रामायण”क रचना से<strong>ह</strong>ो कएलिन्<strong>ह</strong>।मैिथलीमे “<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>” ई पिका लेल पठाओल ि<strong>ह</strong>नकर “राग <strong>िव</strong>ापित कल्याण”, “राग तीरभुि”,“राग वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी भैरव” आिद नव राग आ ओि<strong>ह</strong>पर आधािरत मैिथली भाषाक रचना पाठकक मोनमेएखनो अिछ।<strong>ह</strong>ुनकर स्मरण: एि<strong>ह</strong> पंिक लेखकक संग वातार्लापमे रामरंग जी अपन जीवनक समस्त अनुभवकि<strong>ह</strong> सुनेने र<strong>ह</strong>िथ। रामरंग जीकेँ <strong>ह</strong>जारो रचना कं ठस्थ मोन छलिन्<strong>ह</strong> मुदा बादमे <strong>ह</strong>ुनकर <strong>ह</strong>ाथथरथड़ाइत छलिन्<strong>ह</strong> आ ओ वातार्क ममे क<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong>ओ छला<strong>ह</strong> जे- के सीखत आ के िलखत।राजमो<strong>ह</strong>न झा केँ एि<strong>ह</strong> बखर्क बोध सम्मानी राजमो<strong>ह</strong>न झा केँ एि<strong>ह</strong> बखर्क बोध सम्मान <strong>दे</strong>ल जएतिन्<strong>ह</strong>। मैिथली साि<strong>ह</strong>त्य सभसँ ितितसम्मानमे एक लाख भा.रु. <strong>दे</strong>ल जाइत छैक।4


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ी राजमो<strong>ह</strong>न झाक जीक जन्म २७ अगस्त १९३४ केँ । िशक्षा- मनो<strong>िव</strong>ज्ञानमे एम.ए. । कृ ित :“एक आिद : एक अन्त” (१९६५) , “झूठ साँच” (१९७२) , “एक टा तेसर” (१९८४) , “आइ कािल्<strong>ह</strong>परसू” (१९९३) , “अनुल” (१९९६) कथा सं<strong>ह</strong> आ “गल्तीनामा” (१९८३) , “िटप्पणीत्यािद”(१९९२) , “भनि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>ापित” (१९९२) , आलोचनात्मक िनबन्ध सं<strong>ह</strong> कािशत। ायः तीनगोट पोथी जोगर लेख , संस्मरण , िटप्पणी आिद प-पिकामे िछइआयल छिन्<strong>ह</strong> । “आइ कािल्<strong>ह</strong>परसू” कथा सं<strong>ह</strong>पर १९९६ क साि<strong>ह</strong>त्य अका<strong>दे</strong>मी पुरस्कारक अलावा वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी पुरस्कार एवं कथाएवाडर् ा । मैिथली पिका “आरम्भ” के र सम्पादक ।<strong>ह</strong>ुनकर स्मरण : २४-२५ साल पि<strong>ह</strong>लका <strong>ह</strong>ुनकर सुनाएल स्मृितक स्मृित मोन पड़ैत अिछ।राजमो<strong>ह</strong>न जी अपन िपता <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा जीक स्मृित सुना र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न बाबू अपनगाम बािजतपुर जाऽ र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। बसमे एक गोटे पुछलिखन्<strong>ह</strong>, - “अ<strong>ह</strong>ाँ डी.पी. मे कतए जाऽर<strong>ह</strong>ल छी”।<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न बाबूकेँ डी.पी. के र फु ल फॉमर् नि<strong>ह</strong> बुझल र<strong>ह</strong>िन्<strong>ह</strong> से पुछलिखन्<strong>ह</strong>- “डी.पी. माने की”।ओ सन उर <strong>दे</strong>लिखन्<strong>ह</strong>- “डी.पी. माने दुगार्पूजा”।<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न बाबू अब उर <strong>दे</strong>लिखन्<strong>ह</strong>- “<strong>ह</strong>म डी.पी. मे बी.पी. जाऽ र<strong>ह</strong>ल छी”।आब ओ सन के लिखन्<strong>ह</strong>- “बी.पी. माने की”?<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न बाबू उर <strong>दे</strong>लिखन्<strong>ह</strong>- “बािजतपुर”।बोध नारायण िस<strong>ह</strong> (1924-2005) क स्मृितमे <strong>दे</strong>ल जाएबला बोध सम्मान स्वािस्त फाउंडेशनारा <strong>ह</strong>ुनका जीवन कालि<strong>ह</strong>मे 2004 सँ शुरू कएल गेल । एि<strong>ह</strong> पुरस्कारकेँ ा के िन<strong>ह</strong>ार छिथ:बोध सम्मान 2004- ीमित िलली रे (1933- )बोध सम्मान 2005- ी म<strong>ह</strong>ेन् मलंिगया (1946- )बोध सम्मान 2006- ी गो<strong>िव</strong>न्द झा (1923- )बोध सम्मान 2007- ी मायानन्द िम (1934- )बोध सम्मान 2008- ी मो<strong>ह</strong>न भाराज (1943- )बोध सम्मान 2009- ी राजमो<strong>ह</strong>न झा (1934- )5


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ी मंेर झाकेँ एि<strong>ह</strong> बेरक साि<strong>ह</strong>त्य अकादमी पुरस्कारी मंेर झाकेँ एि<strong>ह</strong> बेरक मैिथलीक साि<strong>ह</strong>त्य अकादमी पुरस्कार <strong>दे</strong>बाक घोषणा भेल अिछ।ी मंेर झा भारतीय शासिनक सेवासँ अवकाश <strong>ह</strong>ण कएने छिथ। ि<strong>ह</strong>नकर जन्म ६ जनवरी१९४४ ई.ाम-लालगंज, िजला-मधुबनीमे भेलिन्<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नकर कािशत कृ ित छिन्<strong>ह</strong>: खािध,अिन्चन<strong>ह</strong>ार गाम, ब<strong>ह</strong>सल राितक इजोत (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>); एक बटे दू (कथा सं<strong>ह</strong>), ओझा लेखेगाम बता<strong>ह</strong> (लिलत िनबन्ध)।मैिथली कथा सं<strong>ह</strong>क ि<strong>ह</strong>न्दी अनुवाद “कुं डली” नामसँ से<strong>ह</strong>ो कािशत छिन्<strong>ह</strong>।िद फू ल्स पैराडाइज अंेजीमे लिलत िनबन्धक सं<strong>ह</strong> छिन्<strong>ह</strong>।"कतेक डािर पर" पोथी ि<strong>ह</strong>नक आत्मकथा छिन्<strong>ह</strong>।साि<strong>ह</strong>त्य अका<strong>दे</strong>मी पुरस्कार- मैिथली१९६६- यशोधर झा (िमिथला वैभव, दशर्न)१९६८- याी (प<strong>ह</strong>ीन न गाछ, प)१९६९- उपेन्नाथ झा “ास” (दू प, उपन्यास)१९७०- काशीकान्त िम “मधुप” (राधा <strong>िव</strong>र<strong>ह</strong>, म<strong>ह</strong>ाका)१९७१- सुरेन् झा “सुमन” (पयिस्वनी, प)१९७३- जिकशोर वमार् “मिणप” (नैका बिनजारा, उपन्यास)१९७५- िगरीन् मो<strong>ह</strong>न िम (िकछु <strong>दे</strong>खल िकछु सुनल, संस्मरण)१९७६- वैनाथ मिल्लक “<strong>िव</strong>धु” (सीतायन, म<strong>ह</strong>ाका)१९७७- राजेर झा (अव<strong>ह</strong>: उव ओ <strong>िव</strong>कास, समालोचना)6


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१९७८- उपेन् ठाकु र “मो<strong>ह</strong>न” (बािज उठल मुरली, प)१९७९- तन्नाथ झा (कृ ष्ण चिरत, म<strong>ह</strong>ाका)१९८०- सुधांशु शेखर चौधरी (ई बत<strong>ह</strong>ा संसार, उपन्यास)१९८१- माकर् ण्डेय वासी (अगस्त्याियनी, म<strong>ह</strong>ाका)१९८२- िलली रे (मरीिचका, उपन्यास)१९८३- चन्नाथ िम “अमर” (मैिथली पकािरताक इित<strong>ह</strong>ास)१९८४- आरसी साद िस<strong>ह</strong> (सूयर्मुखी, प)१९८५- <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा (जीवन याा, आत्मकथा)१९८६- सुभ झा (नाितक पक उर, िनबन्ध)१९८७- उमानाथ झा (अतीत, कथा)१९८८- मायानन्द िम (मंपु, उपन्यास)१९८९- काीनाथ झा “िकरण” (पराशर, म<strong>ह</strong>ाका)१९९०- भास कु मार चौधरी (भासक कथा, कथा)१९९१- राम<strong>दे</strong>व झा (पिसझैत पाथर, एकांकी)१९९२- भीमनाथ झा (<strong>िव</strong><strong>िव</strong>धा, िनबन्ध)१९९३- गो<strong>िव</strong>न्द झा (सामाक पौती, कथा)१९९४- गंगेश गुंजन (उिचतवा, कथा)१९९५- जयमन्त िम (क<strong>िव</strong>ता कु सुमांजिल, प)१९९६- राजमो<strong>ह</strong>न झा (आइ कािल्<strong>ह</strong> परसू)१९९७- कीित नारायण िम (ध्वस्त <strong>ह</strong>ोइत शािन्तस्तूप, प)१९९८- जीवकान्त (तकै अिछ िचड़ै, प)१९९९- साके तानन्द (गणनायक, कथा)२०००- रमानन्द रेणु (कतेक रास बात, प)२००१- बबुआजी झा “अज्ञात” (ितज्ञा पाण्डव, म<strong>ह</strong>ाका)२००२- सोम<strong>दे</strong>व (स<strong>ह</strong>मुखी चौक पर, प)२००३- नीरजा रेणु (ऋतम्भरा, कथा)२००४- चन्भानु िस<strong>ह</strong> (शकु न्तला, म<strong>ह</strong>ाका)7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केँ एखन धिर (१ जनवरी २००८ सँ १४ जनवरी २००८) ७१ <strong>दे</strong>शक ६९२ठामसँ १,४१,००९ बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ (गूगल एनेलेिटक्स डाटा)- धन्यवाद पाठकगण।अपनेक रचना आ ितियाक तीक्षामे।गजेन् ठाकु र, नई िदल्ली। फोन-09911382078ggajendra@videha.co.in ggajendra@yahoo.co.in२.सं<strong>दे</strong>श१.ी ो. उदय नारायण िस<strong>ह</strong> "निचके ता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ाँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथली भाषाकइित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत। आनन्द भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई जनर्लकेँ पिढ़ र<strong>ह</strong>लछिथ।२.ी डॉ. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कमर्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक सम्वेदनशील मन, मैिथलीक ित समिपतमे<strong>ह</strong>नितक अमृत रंग, इित<strong>ह</strong>ास मे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अध्याय आरंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ। अशेषशुभकामना आ बधाइक सङ्ग, से<strong>ह</strong>|३.ी रामाय झा "रामरंग"- "अपना" िमिथलासँ संबंिधत...<strong>िव</strong>षय वस्तुसँ अवगत भेल<strong>ह</strong>ुँ।...शेष सभ कु शलअिछ।४.ी जेन् िपाठी, साि<strong>ह</strong>त्य अकादमी- इंटरनेट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" के र लेल बाधाईआऽ शुभकामना स्वीकार करू।५.ी फु ल्लकु मार िस<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािन कनेकचिकत मुदा बेसी आ<strong>ह</strong>्लािदत भेल<strong>ह</strong>ुँ। कालचकेँ पकिड़ जाि<strong>ह</strong> दूरदृिक पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, ओि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मरमंगलकामना।9


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६.ी डॉ. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>षर् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव सूचना-ािन्तक क्षेमे मैिथलीपकािरताकेँ वेश िदअएबाक सा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक <strong>ह</strong>मस्वागत करैत छी, संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताक शुभकामना।७.ी आाचरण झा- कोनो प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेक स<strong>ह</strong>योगकरता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong>ष्य क<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वषर्मे ७५ वषर्क अनुभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघ म<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मर ापूणर्आ<strong>ह</strong>ुित ा <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाक छी/ र<strong>ह</strong>ब।८.ी <strong>िव</strong>जय ठाकु र, िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ, सम्पूणर् टीम बधाईक पा अिछ।पिकाक मंगल भ<strong>िव</strong>ष्य <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना स्वीकार कएल जाओ।९. ी सुभाषचन् यादव- ई-पिका ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ िनरन्तर पल्ल<strong>िव</strong>त-पुिष्पत <strong>ह</strong>ोआऽ चतुदक अपन सुगंध पसारय से कामना अिछ।१०.ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ के र सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर पूणर् स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>त।११.डॉ. ी भीमनाथ झा- ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ इन्टरनेट पर अिछ तेँ ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ नाम उिचत आर कतेक रूपेँ एकर <strong>िव</strong>वरण भएसकै त अिछ। आइ-कािल्<strong>ह</strong> मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी पूणर् स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।१२.ी रामभरोस कापिड़ मर, जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँ अन्तरार्ीयजगतमे प<strong>ह</strong>ुँचेल<strong>ह</strong>ुँ तकरा लेल <strong>ह</strong>ादक बधाई। िमिथला र सभक संकलन अपूवर्। नेपालोक स<strong>ह</strong>योग भेटत से<strong>िव</strong>ास करी।१३. ी राजनन्दन लालदास- ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ ई-पिकाक माध्यमसँ बड़ नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक एि<strong>ह</strong>ठाम<strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। एकर वािषक अ ◌ंक जखन ि ट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>म साइटक पतािलखाए <strong>दे</strong>ने िछयिन्<strong>ह</strong>। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे िदल्ली आिब कए आशीवार्द दैत<strong>ह</strong>ुँ, मुदा उमर आब बेशी भए गेल।शुभकामना <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोड़बाक लेल।१४. डॉ. ी ेमशंकर िस<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ाँ मैिथलीमे इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अद्भुतमातृभाषानुरागक पिरचय <strong>दे</strong>ल अिछ, अ<strong>ह</strong>ाँक िनःस्वाथर् मातृभाषानुरागसँ ेिरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मरसेवाक योजन <strong>ह</strong>ो, तँ सूिचत करी। इंटरनेटपर आोपांत पिका <strong>दे</strong>खल, मन फु िल्लत भ' गेल।10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.ग२.१. १. एकाकी-सुभाषचन् यादव २. कबई-इच्छा अनलकांत (कथा)२.२. श्यामसुन्दर शिश-ांजिलआ<strong>ह</strong> उमा ! वा<strong>ह</strong> उमा !२.३.भाग रौ (संपूणर् मैिथली नाटक)-लेिखका - <strong>िव</strong>भा रानी२.४. िरपोतार्ज-नवेन्दु कु मार झा२.५. राजमो<strong>ह</strong>न झा (बोध सम्मान २००९) सँ <strong>िव</strong>नीत उत्पलक साक्षात्कार२.६. सुशांत झा-<strong>ह</strong>मर सपना के र िमिथला२.१. १. एकाकी-सुभाषचन् यादव २. कबई-इच्छा अनलकांत (कथा)एकाकीआब कोनो चीजक कोनो ठेकान नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लै । कु सेसर सोचैत र<strong>ह</strong>य जे डाक्टर राउण्ड पर एतै तऽ अस्पतालक एि<strong>ह</strong>नरकसँ फारकती लऽ कऽ ओ घर चल जायत । भोरे सँ ओकर मन खन<strong>ह</strong>न बुझाइत र<strong>ह</strong>ै । ओकरा दोसरे सनबुझाइत र<strong>ह</strong>ै जेना आब ओ नीके भऽ गेल <strong>ह</strong>ुअय । भत भेल छल तखन ब<strong>ह</strong>ुत तेज बोखार र<strong>ह</strong>ै आ <strong>ह</strong>ोइ जे नि<strong>ह</strong>बचब । जाधिर बेसो<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल, घरनी र<strong>ह</strong>लै । बोखार कने उतरलै तऽ चल गेिल । घर पर छोट-छोट बा र<strong>ह</strong>ै ।अस्पतालमे अटकब कु सेसरकेँ आब नीक नि<strong>ह</strong> लागैत र<strong>ह</strong>ै । घर जेबाक आसमे िबछौन पर पड़ल-पड़ल पूरा िदनबीत गेलै । साँझ पिड़ गेलै तइयो डाक्टर नि<strong>ह</strong> एलै । ओकरा बुझेलै जे आब आइयो ओकरा नि<strong>ह</strong> जा भेलै । ओकरमन भारी आ उदास भऽ गेलै ।भादोक स्या<strong>ह</strong> अन्<strong>ह</strong>ार पसिर गेलै । सब चीज र<strong>ह</strong>स्यमय आ भयाओन बुझाय लगलै । एकटा रोगी नि<strong>ह</strong> जािनकि<strong>ह</strong>या सँ बे<strong>ह</strong>ोस पड़ल छलै । ओकरा पािन चढ़ैत र<strong>ह</strong>ै । एकटा बूढ़, जकरा खाली <strong>ह</strong>ाड़े टा बचल र<strong>ह</strong>ै, अथबल भेल11


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पड़ल छलै ।पता नि<strong>ह</strong> ओकरा कोन रोग र<strong>ह</strong>ै ।घंटी भेलै । वाडर्क मुँ<strong>ह</strong>थिर पर रोगी सभक खाइक एलै । एकटा असकरुआ रोगी दािल लेबाक खाितर कु सेसर सँिगलास माँिग कऽ लऽ गेलै । सगरे ततेक िघनायल आ गंध टुटैत र<strong>ह</strong>ै जे कु सेसरकेँ अस्पतालमे मन नि<strong>ह</strong> बसै । ओखाइक नि<strong>ह</strong> लेलक । िबछौन पर पड़ल र<strong>ह</strong>ल । ओकरा कमजोरी र<strong>ह</strong>ै । बेसी काल बैसने डाँड़ दुखाय लगै ।कोनो चीज क्यो <strong>दे</strong>खऽ वला नि<strong>ह</strong> छै । ओ घर गेल िक नरक मे पड़ल अिछ, ताि<strong>ह</strong>सँ ककरा कोन मतलब छै । इए<strong>ह</strong>सभ सोचैत ओ खझायल चल जाइत र<strong>ह</strong>य िक तखने एकटा िम एलै । िम कैँ <strong>दे</strong>िख ओकरा अतीव सता भेलै। िम कै क बेर जेबा ले उठलै, लेिकन कु सेसर ओकरा रोिक लैत र<strong>ह</strong>ै । ओकरा <strong>ह</strong>ोइ िमक जाइते जेना सभ चीजछू िट जेतै । बैसल-बैसल िम अकच्छ भऽ गेलै । तखन िमक संग ओ<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>दा भेल। सोचलक कोनो दोकानमेिकछु खा-पी लेत आ ओतबा काल अस्पताल सँ दूर र<strong>ह</strong>त ।िमकेँ <strong>िव</strong>दा कऽ कऽ जखन ओ दोकानसँ घूरल तऽ राितक एगार<strong>ह</strong> बजैत र<strong>ह</strong>ै । सभ सूित गेल छलै । दू-तीन गोटयजागल र<strong>ह</strong>ै। मेघौन आ गुमकी कऽ <strong>दे</strong>ने छलै । कु सेसर लो<strong>ह</strong>ाक पलंग केँ घीच कऽ िखड़कीक बीचोबीच के लक ।िबछौन ठीक के लक । एतबे सँ ओ थािक गेल आ ओकरा िपयास लािग गेलै। पािन दूरसँ आनय पड़ैत र<strong>ह</strong>ै । अन्<strong>ह</strong>ारआ थाल-कीच मे ओतेक दूरसँ पािन आनब अबू<strong>ह</strong> बुझाइत र<strong>ह</strong>ै । एि<strong>ह</strong>ठाम वाडर् मे ओ ककरा क<strong>ह</strong>तै आ के आिन<strong>दे</strong>तै। की करय-ओ सोचैत र<strong>ह</strong>ल । राित भिर िपयासल रि<strong>ह</strong> जाय ? ओकरा बुझेलै जेना ओ एकदम असकर पिड़गेल <strong>ह</strong>ुअय।दोकान सँ जखन ओ घूरल र<strong>ह</strong>य तऽ वाडर्मे ढुिकते ओकरा भेलै ओ बेकारे अस्पताल मे रि<strong>ह</strong> गेल । ओकरा तखनेचिल जेबाक चा<strong>ह</strong>ी छल जखन साँझ केँ डाक्टर राउण्ड पर नि<strong>ह</strong> एलै । अस्पतालमे रि<strong>ह</strong> कऽ ओ की कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। आब कोन बेमारी ओ ठीक कराओत ? डाक्टरसँ <strong>दे</strong>खेने िबना जँ ओ चिल जाइत तऽ की भऽ जइितऐक । ओ मिरथोड़े जाइत । ई सभ बात ओकरा पि<strong>ह</strong>ने िकएक नि<strong>ह</strong> फु रेलै ? कु सेसर ब<strong>ह</strong>ुत पछताय लागल ।ओकर घर डेढ़ कोस पर र<strong>ह</strong>ै ।आब एतेक राितकेँ घर जेबाक समय नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लै । िरक्शो नि<strong>ह</strong> भेटतै ।कु सेसर कछमछ कऽ र<strong>ह</strong>ल छल । मच्छर कल नि<strong>ह</strong> पड़य दैत र<strong>ह</strong>ै । पािन रि<strong>ह</strong>तैक तऽ िन वला गोटी खा कऽ ओसूित र<strong>ह</strong>ैत । दू-तीन बेर मुँ<strong>ह</strong>-तुँ<strong>ह</strong> झाँिप ओ सुतबाक कोिशश के लक । लेिकन गुमार लागऽ लगैक आ <strong>ह</strong>ोइ जेना दमऔनाय जायत ।कु सेसर वाडर्सँ बा<strong>ह</strong>र िनकिल आयल । पािन-थाल टपैत कल पर गेल । पािन पीलक । फे र घूमल । लेिकन वाडर्िदस घुिमते ओकर मन भारी भऽ गेलै । ओ ठमिक गेल । चारू कात ि<strong>ह</strong>यासलक । दूर एकटा िरक्शा अभरलै ।कु सेसर बड़ी काल धिर ठाढ़ भेल सोचैत र<strong>ह</strong>ल । दू बिज गेल <strong>ह</strong>ेतै । तीन घंटामे भोर भऽ जेतै । आब एतबा कालले की <strong>ह</strong>ेतै । ओकरा िबलिम जेबाक चा<strong>ह</strong>ी । ओ वाडर् िदस घूमल । लेिकन ओकरा बुझेलै जेना क्यो पयर छािनलेने <strong>ह</strong>ो । घर जेबाके छै तऽ िबलिम कऽ की करत ?ओ िरक्शा लग प<strong>ह</strong>ुँचल । िरक्शावला िरक्शे पर घकड़ी लगेने िनसभेर सूतल छलै । ि<strong>ह</strong>ला—डोला कऽ जगेलक,12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लेिकन जेबा ले तैयार नि<strong>ह</strong> भेलै। ओकरा भेलै पयरे चल जाय । सामान कािल्<strong>ह</strong> आिब कऽ क्यो लऽ जेतै । एि<strong>ह</strong>अन्<strong>ह</strong>ार गु राितमे असकर एतेक दूर जायब ओकरा भयाओन बुझेलै । ओ दु<strong>िव</strong>धामे पड़ल बढ़ल चल जाइतछल, लेिकन ब<strong>ह</strong>ुत धीरे –धीरे जेना ट<strong>ह</strong>िल र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो । ओकरा अखनो <strong>िव</strong>ास नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ै जे ओ ठीके घर चल जायत। सड़क कातक कोनो—कोनो दोकानमे िढबरी बरैत र<strong>ह</strong>ै । दूरसँ बुझाइ जेना ओ सभ खूजल <strong>ह</strong>ो । लेिकन सभिनसबद आ बेजान र<strong>ह</strong>ै।अचानक पािन िझिसआइ लागलै । चे<strong>ह</strong>रा पर पड़ैत फू <strong>ह</strong>ी ओकरा ब<strong>ह</strong>ुत शीतल आ सुखद बुझेलै । भेलै एकदमिभजैत चल जाय । लेिकन भीज गेला पर सद भऽ जेतै आ ओ फे र दुिखत पिड़ जायत । ओ आपस वाडर् चिलआयल ।वाडर्मे िभनसरबाक िनस्तब्धता छलै । पािन िझिसआइत र<strong>ह</strong>ै आ <strong>ह</strong>वा िस<strong>ह</strong>कै त र<strong>ह</strong>ै । एक-आध टा मच्छर अखनोलागैत र<strong>ह</strong>ै । कु सेसर मूड़ी गित कऽ सुतबाक चेा करऽ लागल । िन जेना अलोिपत भऽ गेल र<strong>ह</strong>ै।पता नि<strong>ह</strong> कते काल एना र<strong>ह</strong>लै । क्यो कानब शुरू के लकै । कु सेसर अकानैत र<strong>ह</strong>ल । बुझाइत नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ै आवाजकतऽ सँ आिब र<strong>ह</strong>ल छै । क्यो मिम स्वरमे कानैत र<strong>ह</strong>ै । ओकर कानबमे ते<strong>ह</strong>न वेदना छलै जे कु सेसर <strong>िव</strong>चिलतभऽ गेल । जेना िखचायल चल जा र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो ति<strong>ह</strong>ना िबछौन छोिड़ आवाजक िदशामे ओ <strong>िव</strong>दा भऽ गेल । मिमस्वरक कारणे बुझाइ जेना कतौ दूरमे क्यो कािन र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो। लेिकन ओ वाडर्क मुँ<strong>ह</strong>े लग छलै । एकटा अधेड़ ीकानैत र<strong>ह</strong>ै । मुँ<strong>ह</strong>-तुँ<strong>ह</strong> झाँिप कऽ ओ िच पड़िल छलै । <strong>दे</strong>खने सँ लगै जेना सूतल <strong>ह</strong>ो ।एि<strong>ह</strong> ीकेँ की भेल छै ? वाडर्क मुँ<strong>ह</strong>थिर पर ठाढ़ भेल कु सेसरकेँ छगुन्ता भेलै । बड़ी कालक बाद ओि<strong>ह</strong> बाटेजाइत आदमी क<strong>ह</strong>लकै ---ओकर घरवला मिर गेल छै । ओकर झाँपल—तोपल ल<strong>ह</strong>ास वाडर्क गेटे लग कु सेसरकबगलमे पड़ल छलै । ओि<strong>ह</strong> रोगीकेँ िदनमे एक बेर कु सेसर <strong>दे</strong>खने र<strong>ह</strong>ै । ओकर जजर्र शरीर केँ <strong>दे</strong>िखते कु सेसरकेँअपन िपता मोन पड़ल छलै ।जखन ओ दोकान चल गेल र<strong>ह</strong>य ओ<strong>ह</strong>ी बीच ओ मरल <strong>ह</strong>ेतै । कु सेसरकेँ एकदम पता नि<strong>ह</strong> चललै । एगार<strong>ह</strong> बजेराितमे जखन ओ घूरल र<strong>ह</strong>य तखनो ल<strong>ह</strong>ासक बगले <strong>दे</strong>ने गेल र<strong>ह</strong>य, लेिकन ओकर ध्यान नि<strong>ह</strong> गेलै । तखनो ल<strong>ह</strong>ासझाँपल र<strong>ह</strong>ै आ नीचामे धूपबी जरैत र<strong>ह</strong>ै ।एना <strong>ह</strong>ोइत छै । सोगमे लोग कानैत—कानैत सूित र<strong>ह</strong>ैत अिछ आ िन टुिटते फे र कानय लगैत अिछ । ओि<strong>ह</strong>ीक <strong>िव</strong>लाप ए<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>ै ।कु सेसर अवस आ उदास भेल ठाढ़ छल । पािनमे तीतल जड़ौन <strong>ह</strong>वाक झक आिब र<strong>ह</strong>ल छलै । ीक <strong>िव</strong>लापपािन—बुनी वला ओि<strong>ह</strong> कारी स्या<strong>ह</strong> भदविरया राितकेँ और भारी बना र<strong>ह</strong>ल छलै । ीक <strong>िव</strong>लाप कु सेसरककढ़क भीतरी त<strong>ह</strong>मे पैिस र<strong>ह</strong>ल छलै आ ओकरा भेलै जेना आब ओ फािट जेतै। ओ ओि<strong>ह</strong>ठामसँ <strong>ह</strong>िट गेल । लेिकनअपन िबछौन धिर जाइत—जाइत ओकर बुक भांिग गेलै । ओ िबलखय लागल । फे र अपनाकेँ सम्<strong>ह</strong>ारलक । चुपभेल । भोर भऽ र<strong>ह</strong>ल छलै आ ओकरा घर जेबाक र<strong>ह</strong>ै ।13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कथाकबइ-इच्छाअनलकांतअगस्त, १९९२ीकान्तक दोकान मे सभ साँझ छोट-मोट म<strong>ह</strong>िफल जमैत छलै । जाि<strong>ह</strong>मे ओि<strong>ह</strong> बीच लगातार तीन िदन धिरआरएल उफर् रतन लाल से<strong>ह</strong>ो, सँझुका प<strong>ह</strong>र बुलै लेल ब<strong>ह</strong>राय तँ, शािमल भ’ जाइ छल ।साल-दू साल पर आरएल जि<strong>ह</strong>या कि<strong>ह</strong>या कि<strong>ह</strong>यो एम्<strong>ह</strong>र अबै छल, एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>िफलक शोभा बड़ेबाक अवसिरओकरा ाय: भेिट जाइ छलै । एि<strong>ह</strong> बेर कने बेसी आ िनयिमत छल । से ए<strong>ह</strong>ू लेल जे एक तँ बेसी िदन पर आयलछल, दोसर सासुरक िस्थित से<strong>ह</strong>ो बदिल गेल छलै । दुनू सारक बीच बाँट-बखरा भ’ गेल छलै । करजाईन बजारकपुरना दोकान जाि<strong>ह</strong> मे रेिडयो-टीवी मरम्मितक काज <strong>ह</strong>ोइ छलै जेठका ीकान्तक फाँट मे आयल छलै । छोटकामदन अपन नव आ भ इलेक्ॉिनक्सक दोकान नवे िजला बनल श<strong>ह</strong>र सुपौल मे शुरू कयलाक बाद सपिरवारओति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong> लागल छल । करजाईन बजारक सटले गाम गोसपुर सँ मदनक सम्बन्ध टूिट जकाँ गेल छलै। साल मेदू-एक बेर आम-कट<strong>ह</strong>र आिक उपजाक ि<strong>ह</strong>स्सा लेव’ सन काज सँ अबैत र<strong>ह</strong>ै । ीकान्तक पिरवार गामे छलै । ओिनत्य भोरे घर सँ दोकान अबैत आ खूब राित केँ घर घुरैत ।इला<strong>ह</strong>ाबाद मे बैिस गेल आरएल सन खानदानी दरभंिगया िबना योजने एते दूर सासुर जाइवला क<strong>ह</strong>ाँ ! ई तँओकर सासुक अचानक गंभीर रूपेँ असक पड़ब आ किनयाँ <strong>िव</strong>भाक फालतू िजदक कारणेँ आब’ पड़ल र<strong>ह</strong>ै । ओना<strong>िव</strong>भाक िजदक मोकािबला क’ सकबा जोग ब<strong>ह</strong>ाना तँ बना सकै त छल ओ, मुदा एक टा गलती उत्सा<strong>ह</strong>वशअनजाने मे ओकरे सँ भ्’ गेल छलै । भेलै ई जे एक िदन ऑिफस <strong>िव</strong>दा <strong>ह</strong>ोइ काल वोभा एक िकलो एअसगुल्लाकफरमाइश क’ <strong>दे</strong>लकै । तत्काल तँ ओ कोनो ढंगक उतारा धिर नइँ द’ सकलै, मुदा साँझ मे घुरल तँ दू िकलोरसगुल्लाक संग !...म<strong>ह</strong>ँगी आ तंगी सँ गड़बड़ गिणतक चलते जे आिथक िकच-िकच आ कृ पणता स्थाइ भाव बिन गेल छलै ओि<strong>ह</strong>मे आरएलक ई अत्यिशत उदारता दुघर्टना सािबत भ’ गेलै । ब<strong>ह</strong>स आ आरोप-त्यारोप मयार्दाक सभ सीमानाँिघ गेलै आ आधा राित धिर कानब-खीजब, रुसब-फु लब संग चलैत वाक् -युक कारणेँ रातुक भोजन से<strong>ह</strong>ोस्थिगत भ’ गेलै । ई सभ सि<strong>ह</strong> क’ भुखलो सुित सकै छल ओ, मुदा सुतैत काल <strong>िव</strong>भा तेना ने नाक सुड़कै त ि<strong>ह</strong>चकबशुरू कयलकै जे ओकरा आत्म-समपर्ण करि<strong>ह</strong> टा पड़लै । ए<strong>ह</strong>ने क्षण मे कयल करारक कारणेँ सासुक िजज्ञासा मेसासुएअक ई याा आरएलक कपार बथायल छलै । <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-धमर् लेल िनरोध-सम्बन्धी खचर् पर जे बीस बेर मननकरैत <strong>ह</strong>ो, तकरा लेल एि<strong>ह</strong> यााक खचर् !...14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे-से, सासुर अबै आिक एि<strong>ह</strong> सँ पि<strong>ह</strong>नेक घटना सभ आरएल लेल र<strong>ह</strong>ल-खे<strong>ह</strong>ल छलै । सार सभक बीच भेलबाँट-बखरा आिक सासुक असक पड़लाक बाद सुरक रंग-रभस मेभेल गित से<strong>ह</strong>ो कोनो नव बात नइँ छलै ।<strong>िव</strong>भा तँ कीितमान बनेबे कयलक, मुदा ओकरा बुझैक शि, नव ऊजार् आ उेजना जाि<strong>ह</strong> ी सँ आरएल केँभेटलै तकरा ओ कखनो िबसिर नइँ सकल ।भेलै ई जे आरएलक प<strong>ह</strong>ुँचला पर पि<strong>ह</strong>ल साँझ दारू आ मुरग ाइक खचर् उठब’वला जाि<strong>ह</strong> दू टा िचनमुल्ला केँ फँ साक’ ीकान्त अनने छल, ओ दुनू दूए पेग मे ब<strong>ह</strong>क’ लगलै । दू पीस पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> एक टा खाकी िलफाफमे फराक क’ कत<strong>ह</strong>ु पठा <strong>दे</strong>ने छलै ीकान्त । बाकी मे सभ कने-कने टगने छल िक प्लेट मे बचल अंितम टुकड़ीलेल सभ एक-दोसरा केँ ’अ<strong>ह</strong>ाँ िलअ’ अ<strong>ह</strong>ाँ िलअ’?...’क अनावश्यक आ<strong>ह</strong> कर’ लागल । ताि<strong>ह</strong> पर पि<strong>ह</strong>ल मुल्लादोसर सँ क<strong>ह</strong>लकै , “एखने एक प्लेट आरो आिब जाइ तँ सभ सँ पि<strong>ह</strong>ने टाँग तोक घीचम!”“खाय नइँ सकै छी, से तँ नइँ क<strong>ह</strong>िलयौ <strong>ह</strong>म ? आधा िकलो तँ आराम सँ आरो खा सके ते छी!” दोसर गुल्ला बजलै।“<strong>ह</strong>म तीन पाव आरो ख सकै छी ।“ पि<strong>ह</strong>ल क<strong>ह</strong>लकै ।“<strong>ह</strong>म तँ सवा िकलो मे एो टुक नइँ छोिड़ सकै छी ।चािट-पोिछ क’ खत्म क’ <strong>दे</strong>बौ । नइँ खा सकबौ तँ एकसय टाका जुमार्ना ! जाँच कर’क <strong>ह</strong>ौअ ककरो तँ ऑडर्र द’ सकै छ!” ीकान्त क<strong>ह</strong>लकै ।“<strong>ह</strong>म दू िकलो मे एो टा पातर सन दी धिर नइँ फे कब । नइँ खाय सकलौ तँ पन्<strong>ह</strong> िदन मुफ्त खटब ।...चलूपूरा म<strong>ह</strong>ीनाक दरमा<strong>ह</strong>ा कािट लेब ।“ मेवालाल च<strong>ह</strong>कै त बाजल ।“चुप <strong>ह</strong>रामी! दू िकलो मुरगा एक थारी मे परसल कि<strong>ह</strong>यो <strong>दे</strong>खबो के ल<strong>ह</strong>ी ?” ीकान्त डाँिट केँ बरजलक ।सभक अतृ क्षुधाक ध्यान रािख आरएल सन मक्खीचूसोक मन कयलकै जे एक प्लेट अपना िदस सँ मँगवा दै ।मुदा नमरी ब<strong>ह</strong>रेला पर एो पाइ वापस नइँ भेटबाक आशंका सँ ओ चुप्पे र<strong>ह</strong>ल । दोसरो के ओ सा<strong>ह</strong>स नइँक’सकल ।...सभक मन छो<strong>ह</strong>ायलै र<strong>ह</strong>लै ।दोसर साँझ एक टा बूढ़वा मुल्ला केँ फँ सौने छल ीकान्त आ दारूक संग डेढ़ िकलो रेवा-बचबा माछ ाइकरबाओल गेल छलै । आरएल अझे <strong>दे</strong>खलक, िकछु माछ एक टा खाकी िलफाफ मे रािखक’ ीकान्त स्वयंदोकानक पछुआड़ िदस गेल छल । घिरक’ पेग बनौलक आ सभ गोटे कौआ-िचल्<strong>ह</strong>ा जकाँ बेसी सँ बेसी माछझपटैत दारूक घट लेब लागल । जखन िगलास-प्लेट साफ भ’ गेलै, तँ काज-धंधाक संग गप्प <strong>ह</strong>ँकै क दौर शुरूभेलै । गप्पक <strong>िव</strong>षयक ओना तँ कोनो सीमा नइँ छलै—गाम-घर आ बजारक बद<strong>ह</strong>ाली सँ राजनेताक दलाली15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्धिरक चचार् एक समान भ र<strong>ह</strong>ल छलै—मुदा बेसी बात घुिम-िफिरक’ खायबे-पीब पर आिब जाइ छलै । स<strong>ह</strong>सातखने सभ सँ बेसी माछ उदरस्थ क चुकल खूस्सट बूढ़वा क<strong>ह</strong>लकै , “एि<strong>ह</strong> पर सँ रसगुल्ला भेिट जाइत, तँ आनन्दआिब जाइत !...पचास तँ एक साँस मे गटकल जा सकै छै ।““<strong>ह</strong>म तँ पच<strong>ह</strong>िर धिर एम्<strong>ह</strong>र-ओम्<strong>ह</strong>र नइँ ताकब ।“ ीकान्त लेर खसबैत बाजल ।“<strong>ह</strong>म एक सय नइँ खाय गेलौ तँ एक मास मुफ्ते खटब ।“ मेवालाल उत्सा<strong>ह</strong> सँ भिरक’ क<strong>ह</strong>लकै ओ ।“चुप <strong>ह</strong>रामी ! <strong>ह</strong>रदम <strong>ह</strong>मरा सँ बिढ़ए क’ बाजत !...कि<strong>ह</strong>यो एक सय रसगुल्ला <strong>दे</strong>खबो कयल<strong>ह</strong>ी?” ीकान्तद<strong>ह</strong>ाड़लक ।आरएल गौर कयने छल जे ए<strong>ह</strong>न गप्प जखन-जखन िछड़ैत, मेवालाल सिरप<strong>ह</strong>ुँ सभ सँ बिड़क’ बाजी लगबै छलआ ीकान्त कखनो डाँटब िबसरैत नइँ छल ।ओि<strong>ह</strong> साँझ घर घुरैत काल रस्ता मे मेवालालक मा<strong>दे</strong> ीकान्त सँ फै ल सँ पूछताछ कयने छल आरएल । शुरू मेतँ ीकान्त गुम्मी लाधने र<strong>ह</strong>लै, मुदा फे र नीक जकाँ बतौन<strong>ह</strong>ुँ छलै, “आसल मे मेवालाल आदमी तँ बड़ काजकयए! खूब <strong>ह</strong>ुनरमंद से<strong>ह</strong>ो, मुदा व<strong>ह</strong>ार सँ ते<strong>ह</strong>ने चटोर आ अ<strong>ह</strong>दी!...चलबैऐ भिर िदन िरक्शा, मुदा दारू आ नीक-िनकु त तरल-बघारल रोज चा<strong>ह</strong>ीएकरा । घरवाली आ तीन-तीन टा बेटी छै, तकर िचन्ते ने एोरी !...ई तँमदनक कृ पा जे आइ ओ <strong>ह</strong>मरा संग ऐश क’ र<strong>ह</strong>कऐ !...”िकछु क्षण िबलिम ल’ भेद खोललक, “भेलै ई जे एक िदन ओ <strong>ह</strong>मरा दोकान आयल आ एक टा ए<strong>ह</strong>न रेिडयोजकरा ठीक करैत <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ािर गेल र<strong>ह</strong>ी, ओ पाँचे िमनट मे चालू क’ <strong>दे</strong>लकै । <strong>ह</strong>म पुछिलऐ, ई काज कि<strong>ह</strong>या सीखल<strong>ह</strong>ी?’ तँ बतेलक जे मदनक दंग उठैत-बैसैत िकछु गुण पािब गेिलऐ भैया!’...असल मे पि<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>म तँ कमे दोकान परबैसैत रि<strong>ह</strong>ऐ । बाबूजीक बाद मदने सम्<strong>ह</strong>ारने र<strong>ह</strong>ै ई पूरा कारबार । बीन भेलाक बाद कपार पर अयलै, तँ...। तैयोकी? <strong>ह</strong>म तँ एखनो कमे काज ठीक-ठीक क’ सकै िछऐ । एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>रामी मेवालाल केँ <strong>ह</strong>मरा सँ बेसी इल्म आ अनुभवछै, मुदा से पता आ <strong>िव</strong>ास नइँ छै ओकरा ।“ ए<strong>ह</strong>ी संग अनायास खूब जोरगर ठ<strong>ह</strong>ाका मारलक ीकान्त आधनुखटोलीवला मोड़ पारक फे र क<strong>ह</strong>’ लागल, “...तेँ <strong>ह</strong>म साँझ टा केँ तीन घंटा अपना संग बैसायब शुरू कयल<strong>ह</strong>ुँ,तार्न-चािर मास सँ । पन्<strong>ह</strong> टके रोज, उपर सँ दारू-नाश्ता ी!...मंगल-मंगल <strong>ह</strong>ाटरोज एकर घरवाली एक सयपाँच टाका ल’ जाइ छै । िदन भिर िरक्शा सँ जे <strong>ह</strong>ोइ छै, से<strong>ह</strong>ो दारू मे नइँ उड़ै छै आब! िदन घुिर र<strong>ह</strong>ल छै ।...”“तीन घटा मे अ<strong>ह</strong>ाँ केँ ई रोज कतेक लाभ दै यए?” आरएल पूछलकै ।“रोज एे रंग तँ नइँ <strong>ह</strong>ोइ छै, तखन ई बुिझयौ जे डेढ़-दू सयक एकन कज क’ए दै छै जकरा पि<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>म घुरा दै16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छिलऐ ।“ ीकान्त स<strong>ह</strong>ज ढंगेँ क<strong>ह</strong>लकै ।“तखन <strong>ह</strong>ोलटाइम िकऐ नइँ रािख लै िछऐ?” त<strong>ह</strong> धिर जयबा लेल आरएल आरो कु रेदलक ।“असल मे तक्लर कै क टा कारण छै । एक तँ छोट बजार, ओतेक काजे नइँ अबै छै । दोसर, सभ सँ पैघ बातई जे िदन भिर काज कयने एकरा पता चिल जयतै जे ई <strong>ह</strong>मर कतेक काज करै छै। आ ई<strong>ह</strong>ो जे कतेक जनै छै ।तखन भ’ सकै छै जे बेसी पाइ माँगय आिक मदन सँ मीिलक’ अलग काज शुरू क’ िदअ’ आिक ओकरे लग चिलजाय तेँ <strong>ह</strong>म एकरा ा<strong>ह</strong>क सँ नइँ बितयाब’ दै िछऐ, नइँिदन मे काज लै िछऐ आ िबना दारूक से<strong>ह</strong>ो नइँ। दारूपीिब ई की बाजै आ करै छै से <strong>ह</strong>मरा जनैत बाद मे एकरा मन नइँ र<strong>ह</strong>ै छै ।...”आरएल आरो िकछु पूछ’ चा<strong>ह</strong>ै छल, ताबत घर आिब गेल र<strong>ह</strong>ै ।तेसर साँझक म<strong>ह</strong>िफल मे थानाक <strong>ह</strong>वलदारक संग एक टा स्थानीय नेता से<strong>ह</strong>ो छलै जे <strong>िव</strong>धानसभाक िटकटलेल एक संग कतेको पाटी मे जोर अजमाय र<strong>ह</strong>ल छलै । एि<strong>ह</strong> साँझक खचर् ीकान्ते केँ उठब’ पड़ल छलै। ए<strong>ह</strong>ूसाँझ आरएल ध्यान <strong>दे</strong>ने छल जे जलखै मे मँगाओल आमलेट-भूजा आ सलाद-पकौड़ी मे सँ िकछु अंश ओ<strong>ह</strong>ीिलफाफ मे अलग क’ पैके ट ीकान्त स्वयं पछु आड़ िदस ल’ गेल छल म<strong>ह</strong>िफल समा भेला पर पान खयलाकबाद नेता आ <strong>ह</strong>वलदारक संग लागल ीकान्त जखन थाना िदस चिल गेल, तँ मौका पािब ओ मेवालाल सँपूछलक, “अ<strong>ह</strong>ाँ सँ एक-दू टा बात पूछ’क मन <strong>ह</strong>ोइ यए । जँ अ<strong>ह</strong>ाँ बेजाय नइँ मानी तँ...?“यौ मे<strong>ह</strong>मानजी, अ<strong>ह</strong>ाँ तँ चौ<strong>ह</strong>ीबान्<strong>ह</strong>’ लागिलऐ ! सोझे मुँ<strong>ह</strong>ेँ पूछू ने, जँ फू िस क<strong>ह</strong>ी तँ बि<strong>ह</strong>न चोद <strong>ह</strong>ोइ, <strong>दे</strong><strong>ह</strong> काजनइँ आबय!” मेवालाल कड़िक क’ बाजल ।“तीनू साँझ <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ु मुरगा, माछ, अंडा जे िकछु आयल, तकर एक ि<strong>ह</strong>स्सा एक टा िलफाफ मे अलग क’ीकान्तजी पछु आड़ ल’ गेलिथ। से ककरा लेल ?” आरएल न<strong>ह</strong>ुए पूछलकै । अिगला पर जाइ लेल शुरुआतयै<strong>ह</strong> ठीक लगलै ओकरा ।मेदालाल कान लग फु सफु साक’ बाजल, “एि<strong>ह</strong> मकानक मालिकन पिछला साल भरल जवानी मे <strong>िव</strong>धवा भ’गेिल । पित फौज मे र<strong>ह</strong>ै, बोडर्र पर बफर् मे गुम भ’ गेलै । बेचारी ा<strong>ह</strong>ाणी ई सभ कोना बना-खाय सकतै?तेँीकान्त जी चोरा-नुका...” आओ मुिस्कआब’ लागल ।िकछु क्षण बाद फे र <strong>ह</strong>-<strong>ह</strong> करैत ओ आरएल िदस तकलक, “एक टा बात क<strong>ह</strong>ी, ेम मे कमीना सँ कमीना ाणीसे<strong>ह</strong>ो मनुक्ख भ’ जाइ छै!...नइँ बुझिलऐ मे<strong>ह</strong>मानजी?”“बुझल<strong>ह</strong>ुँ-बुझल<strong>ह</strong>ुँ!” कटत: तँ आरएल मुिस्कआ <strong>दे</strong>ने छलै, मुदा भीतर सँ सरिक गेल र<strong>ह</strong>य । िकछु क्षण पि<strong>ह</strong>ने17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्धिर ओि<strong>ह</strong>ीक ित आरएलक भीतर जे भाव छलै, से अनायास बदिल गेलै । स<strong>ह</strong>सा ओि<strong>ह</strong> ीक ित सम्मान सँभिर गेल छल ओ । फे र पूछने छल, “अच्छा, एक टा आर बात क<strong>ह</strong>ू ! तीनू िदन <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ जे अ<strong>ह</strong>ाँ मुरगा, माछ,रसगुल्ला सब मे सभ सँ बेसी खाइक बाजी लगा लैत छी । ई क<strong>ह</strong>ू जे घर मे रोज कते खाइ िछऐ ?”अचानक मेवालाल गंभीर भ’ गेल ! िकछु क्षण चुप रि<strong>ह</strong>क’ ओ बाजल “मे<strong>ह</strong>मानजी <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू अ<strong>ह</strong>ी सभ जकाँ खाइछी । कने भात िक एकाध टा रोटी बेसी !...सै<strong>ह</strong>, कोनो <strong>ह</strong>ाथी-घोड़ा नइँ ! अ<strong>ह</strong>ाँ ई<strong>ह</strong>ो बुझ चा<strong>ह</strong>ै <strong>ह</strong>ैबै जे घर मे <strong>ह</strong>मरपेट भरै छै िक नइँ ? भरै छै मे<strong>ह</strong>मानजी, भरै छै! <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू भिर पेट खाइ छी, <strong>ह</strong>मर घरवाली आ बा-बुतरू सब से<strong>ह</strong>ो।...कि<strong>ह</strong>यो-कालक बात छोिड़ िदयौ, से ब<strong>ह</strong>ुतो केँ <strong>ह</strong>ोइ छै। <strong>ह</strong>ँ, रसगुल्ला आिक मुरगा सन चीज भिर मन कि<strong>ह</strong>योनइँ खेिलऐ । नइँ जािन कि<strong>ह</strong>या सँ ई लौलसा लागल यए, से कि<strong>ह</strong>यो-काल िनसाँ मे भरिमक’ िकछु बोिल दै िछऐ। मुदा कै थ-बाभन आरू केँ <strong>दे</strong>िखयौ, बराती मे जते खायत नइँ तते छु तायत । तैयो <strong>ह</strong>रदम खाइ लेल लेर चूबबैतिडग <strong>ह</strong>ाँकै ते र<strong>ह</strong>त !”आरएल चुपे र<strong>ह</strong>ल । आोश सँ भरल मेवालांलक ठोर काँप’ लगलै । सोझाँ मे खुजल रेिडयोक पोइन्ट्स चेककरैत, राँगा <strong>ह</strong>टबैत-लगबैत, रेिडयो पर आिब र<strong>ह</strong>ल गीत बजैत आ बंद <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>लै । ओि<strong>ह</strong> रेिडयोक काज पूराक’स<strong>ह</strong>सा ओ फे र बाज’ लागल, “मे<strong>ह</strong>मानजी, खाइ केँ ल’क’ <strong>ह</strong>म गपो मारै िछऐ तँ एक मासक दरमा<strong>ह</strong>ा दाव परलगा क’ । िकयो ि<strong>ह</strong>म्मती कखनो तैयार भ’ गेल आ <strong>ह</strong>म िकनसाइत <strong>ह</strong>ािरयो जायब, तँ एक बेर भिर मन रसगुल्लखाइक मनोरथ तँ पूर भ’ जायत ने !”“चलू <strong>ह</strong>म खुआबै छी । <strong>दे</strong>खै छी, कते खाइ छी अ<strong>ह</strong>ाँ ?”“नइँ मे<strong>ह</strong>मानजी, िबना बाजी लगौने नइँ खायब <strong>ह</strong>म । फे र आइ सयवला भूखो नइँ यए, नइँ ते<strong>ह</strong>न मूडे ।...”ओ रेिडयो मे नजिर गड़ौने बाजल ।आरएल केँ अफसोच जकाँ भेलै जे ओ बेकारे ओकर घ कोिड़ आ<strong>ह</strong>त क’ <strong>दे</strong>लक । तेँ संयत स्वर मे पूछलकै , “आइकते ? पचास तँ खाय लेब ने, िबना रस गारने ?”“सािठ खाय् लेब, मे<strong>ह</strong>मानजी!”“चुप <strong>ह</strong>रामी!” तखने घुिरक’ आयल ीकान्त अनचोके द<strong>ह</strong>ाड़लक ।मुदा आरएल <strong>ह</strong>स्तक्षेप कयलक, “ीकान्तजी अकाँ शान्त र<strong>ह</strong>ू । आइ <strong>ह</strong>म खुएबे एकरा । मँगबाउ सामनेक दोकानसँ ।”18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“शतर् की छै?” ीकन्त सेरायल स्वर मे पूछलकै ।“तय क’ िलअ’!” ओ डराइते-डराइत बाजल ।“जँ नइँ खाय सकल तँ एक सय बीरा रसगुल्लाक दास एकरा दरमा<strong>ह</strong>ा सँ कािटक’ अपना सभ दारू-मुरगा आरसगुल्ला खायब । आ, जा धिर अपन सभ खायब? एकरा कान पकिड़क’ उठ-बैिस करैत र<strong>ह</strong>य पड़तै ।...पुिछयौ,शतर् मंजूर छै?” ीकान्त नजिर फे िरक’ बाजल।“मंजूर छै!” मेवालाल पूवर्वत गंभीर आ कड़क आवाज ने बाजल, “जँ खाय गेलौ, तँ ...?”“इनाम मे स्पेशल पान!” ीकान्त मुिश्कल सँ तामस दबवैत क<strong>ह</strong>लक ।आरएल िकछु बाज चा<strong>ह</strong>ैतो पीक जेठ भाइक िल<strong>ह</strong>ाज क’ चुप्पे र<strong>ह</strong>ल ।मेवालाल सात िमनट मे छप्पन रसगुल्ला खयने छल िक ओकरा आँिख सँ नोर झ<strong>ह</strong>र’ लगलै ।आरएल पूलकै , “िक भेल मेवालाल?”“मे<strong>ह</strong>मानजी, पिछला दश<strong>ह</strong>रा िदन <strong>ह</strong>मर जेठकी बेटी रसगुल्ला लेल िजद पकिड़ लेलकै । तमसा क’ <strong>ह</strong>म दू-तीनचाट मािर <strong>दे</strong>िलऐ । पाइक ते<strong>ह</strong>न िदित र<strong>ह</strong>ै जे...। से ओकर माय राित भिर झगड़ैत र<strong>ह</strong>िल जे अपना दारू लेलएकरा पैसा <strong>ह</strong>ोइ छै, बेटी केँ एक टा रसगुल्लाक बदला पबिनयो-ित<strong>ह</strong>ार केँ थपड़े ! अपना जी<strong>ह</strong> पर साँप नइँ कटा<strong>ह</strong>ोइ छै!...ति<strong>ह</strong>या सँ कते बेर सोचिलऐ जे कि<strong>ह</strong>यो ल’ जायब रसगुल्ला । सात मास बीित गेलै, नइँ ल’ जासकिलऐ । जेना भेलै, <strong>ह</strong>म तँ गपागप िगिड़ए र<strong>ह</strong>ल िछऐ!...” एते क<strong>ह</strong>ैत-क<strong>ह</strong>ैत ओकर ि<strong>ह</strong>चकी जोर पकिड़ लेलकैआ नोर झ<strong>ह</strong>रब आरो बिढ़ गेलै । प्लेट मे बचल चारो रसगुल्ला अखा वस्तु जकाँ पड़ल ओत’क वातावरण केँभारी बना <strong>दे</strong>ने छलै ।“खा नइँ सकल ने त! बाजी <strong>ह</strong>ािर र<strong>ह</strong>ल छ । आब चुमार्ना लािग जयतौ ।” ीकान्त ओकरा जरल पर नोनिछटैत बाजल । मुदा तखने दोकानक बा<strong>ह</strong>र <strong>दे</strong>बालक िनकट अचानके आिबक’ ठािढ़ भेिल आमक फाड़ा सन-सनआँिख वाली गोर-नार युवा ी केँ <strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong> ओकर पारा नरम भ’ गेलै । आरएल केँ स<strong>ह</strong>सा खाकी िलफाफ सभकस्मरण अयलै !... एखनो ओकरा ित सम्मनक भाव सँ भरल छल ओ ।“नइँ, <strong>ह</strong>ारल नइँ! ई चािर टा की, खा तँ सकै छी पाँच-दस टा आरो। <strong>ह</strong>म ेम सँ क<strong>ह</strong>ल, जँ <strong>ह</strong>ािर नइँ मानी तँई चारो रसगुल्ला घर लेल ल’ जाइ । तीन टा तीनू बेटी आ एक टा...।“ मेवालालक बोली लड़खड़ा गेलै आसिरप<strong>ह</strong>ुँ ि<strong>ह</strong>चिक-ि<strong>ह</strong>चिकक’ कानय लागल ओ । ओत’ ठािढ़ कोशी-कमलाक बािढ़ जकाँ दलमिलत करयवाली ी19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आब दोकानक भीतर मेवालालक लग आिब गेिल छिल आ िकछु बाज’ जा र<strong>ह</strong>िल छिल...!...िक ठीक ओ<strong>ह</strong>ी क्षण गाम सँ एक टा छड़ा दौड़ल <strong>ह</strong>ाँफै त अयलै आ <strong>ह</strong>कलाइते जेना-तेना ीकन्तक कान मेिकछु क<strong>ह</strong>लकै ।फे र ीकान्त आरएल िदस तकलकै —एक संग तामस, घृणा, िधार, दया आ ाथर्ना भरल नजिर सँ !आरएल तखन िकछु बुिझ तँ नइँ सकल छलै, मुदा कोनो पैघ अन<strong>ह</strong>ोनीक आशंका जरूर ओकरा कँ पाब’लागल छलै ।तुरंत मेवालाल केँ चाभी थमा, दोकानक सभ टा िजम्मेदारी ओकरा पर सिप, ीकान्त बा<strong>ह</strong>र भेल छल ।ीकान्तक पाछू -पाछू संशयस्त डेगेँ आरएल से<strong>ह</strong>ो ब<strong>ह</strong>रायल र<strong>ह</strong>ै ।गाम सँ आयल छड़ा केँ रोिकक’ ओत’ ठािढ़ ी घटनाक मा<strong>दे</strong> खोदबेद कर’ लागिल छिल । मुदा झट-पट सभबात उगिल छड़ा से<strong>ह</strong>ो दौिड़क’ <strong>ह</strong>ुनके सभक पछोड़ ध’ लेने छलै।दौिड़क’ आयल छड़ाक पयरक धमक पर आरएल पाछाँ तकलक । ओकर नजिर छड़ा केँ पार क’ दोकान मेठािढ़ ी पर गेलै—ओ ी मेवालालक आरो लगीच जा गप्प करैत रोमांचक मुा मे ीज भ’ गेिल आरएलकस्मृित-पटल पर ।िकछु क काल बाद आरएल केँ गामक घटना मा<strong>दे</strong> जानकारी <strong>दे</strong>ने छलै ीकान्त ।...जे <strong>िव</strong>भा अपन मोटरकार वलाब<strong>ह</strong>नोइक संग <strong>ह</strong>ुनका गाम माछ खाय लेल भािग गेल !...आरएल केँ एतबे मन पड़ल छलै तखन जे ओकर साढ़क गामक कबइ बड़ मश<strong>ह</strong>ूर छै । वै<strong>ह</strong> कबइ जे पािन सँब<strong>ह</strong>राय गाछ पर चिढ़क’ <strong>ह</strong>वाखोरी करैत छै!...वै<strong>ह</strong> जीवट कबइ!...मुदा...।आ यै<strong>ह</strong> सभ सोचैत कखन घर प<strong>ह</strong>ुँचल आ कोना बे<strong>ह</strong>ोश भ’ गेल छल आरएल, से सभ िकछु ओ मन नइँ छैओकरा !....११ अगस्त, २००२आरएलक छोटकी बेटी नीनाक पि<strong>ह</strong>ल बथर्-डे छलै । साँझ उतिर र<strong>ह</strong>ल छलै—एखन ओते सघन अन्<strong>ह</strong>ार नइँ भेलछलै, मुदा बा<strong>ह</strong>रक ओसरा मे अन्<strong>ह</strong>ारक आभास <strong>ह</strong>ोअय लागल छलै । ओसराक आगाँ लॉन मे आरएलक िपता20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकसरे बैसल खाँिस र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong> । नै सालक बेटी नीरा आ पाँच सालक बेटा रूू अपन दोस्त सभक संगभीतरका कोठली मे च<strong>ह</strong>ल-प<strong>ह</strong>ल मचौने छल जत’ बथर्-डेक सजाविटक संग नीनाक साज-ृंगार से<strong>ह</strong>ो भ’ र<strong>ह</strong>लछलै । पड़ोसक एक टा स<strong>ह</strong>ेलीक संग िकचन मे स्त र<strong>ह</strong>लाक बादो <strong>िव</strong>भा गुनगुना र<strong>ह</strong>िल छिल। मुदा बा<strong>ह</strong>रकओसरा मे कतेको साल बाद भेटल अपन एक टा पुरान िमक संग र<strong>ह</strong>लाक बादो आरएल उदास छल । दस सालपुरान कै सेट जि<strong>ह</strong>ना समा भेलै, आरएल चुप भ’ कत<strong>ह</strong>ु दूर <strong>ह</strong>ेरायल-<strong>ह</strong>ेरायल जकाँ भटक’ लागल छल ।स<strong>ह</strong>सा ओ दोस्त आरएलक ध्यान भंन करैत चुप्पी तोड़लक, “मीत, ई क<strong>ह</strong>’ जे ए<strong>ह</strong>न की बात भेलै तकरा बाद जेत ओि<strong>ह</strong> घटनाक सदमा सँ आइ धिर उबिर नइँ सकल<strong>ह</strong>? एि<strong>ह</strong> सँ बिढ़याँ तँ ई <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong> जे त ओ<strong>ह</strong>ी समय तलाकल’क’ अलग भ्’ जयत<strong>ह</strong> । एना घुटु-घुिट क’ ितले-ितले मरैत र<strong>ह</strong>ब...?”िकबीचे मे दोस्त केँ रोिकक’ आरएल बाजल, “नइँ-नइँ, त नइँ बुझल<strong>ह</strong> मीत ! त बुिझयो नइँ सकै छ<strong>ह</strong>!िबलकु ले ने बुिझ सकल<strong>ह</strong> त <strong>ह</strong>मर पीड़ा!...” फे र िकछु क्षण रुिकक’ ओ क<strong>ह</strong>लकै , “असल मे म<strong>ह</strong>वपूणर् ई नइँ छै जेमाछ खाय लेल ओ भागिल आ भािगक’ कत’-कत’ गेिल !...आिक एकसरे भाइक बुतेँ िकऐ नइँ घुरलै आ घुराब’लेल के -के गेलै आ कोन-कोन तर<strong>ह</strong>क शिक जरूरित पड़लै?...ई सभ कोनो बात नइँ...म<strong>ह</strong>वपूणर् ई छै जे घुिरक’अयलाक बाद ओकरा अपन कयल पर पछतावा आिक <strong>ह</strong>ीनताबोध नइँ भेलै । म<strong>ह</strong>वपूणर् ई छै जे <strong>ह</strong>म दिबक’र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ तँ र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, ओकर ठसक बरकरार छै!...<strong>ह</strong>म ओकरा छोड़’क बात िनिते सोिच सकै र<strong>ह</strong>ी, मुदा नइँसोचल<strong>ह</strong>ुँ! जनै छ<strong>ह</strong>, िकऐ?”क्षणभिर िबलिम फे र वै<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>’ लगलै, “ीकान्तक दोकान मे जे <strong>िव</strong>धावा भेटिल छिल, ओ <strong>ह</strong>मरा ई अकील<strong>दे</strong>लक जे मनुक्ख सिरप<strong>ह</strong>ुँ जी<strong>िव</strong>त अिछ तँ ओ अपन भूखक कारणेँ । आ भूखक सम्,मान लेल जरूरी छै ओि<strong>ह</strong>िदशा मे रुिच आ कबइ सन इच्छा । <strong>ह</strong>मरा तँ एि<strong>ह</strong> बातक गौरव अिछ जे <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> ीक पित छी जे बदनामीक<strong>ह</strong>द धिर जाक’ ओ अपन भीतरक मनुक्खक रुिच आ इच्छाक पाँिख कतरब नइँ जानलक । दुख मा एतबे जे <strong>ह</strong>मएि<strong>ह</strong> गौरव केँ भीतर सँ स्वीकार करैतो व<strong>ह</strong>ार मे नइँ आिन सकल<strong>ह</strong>ुँ, तेँ अपन इच्छाक पाँिख उठेबा मे असमथर्<strong>ह</strong>ोइक दंड भोगै छी।“ फे र एक टा पैघ सन चुप्पी पसिर गेलै जकरा तोड़बाक इच्छा दुनूक भीतर जी<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ोइतो,साइत अपन सामथ्यर् गमा चुकल छलै। आ, दुनूक बीच टेबुल पर राखल खाली कपक अलावा नाश्ताक प्लेट मे दूित<strong>ह</strong>ाइ सँ बेसी बचल पकौड़ी सेराय गेल छलै ।२.२. श्यामसुन्दर शिश-ांजिलआ<strong>ह</strong> उमा ! वा<strong>ह</strong> उमा !21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्श्यामसुन्दर शिश - ांजिलआ<strong>ह</strong> उमा ! वा<strong>ह</strong> उमा !िठक् क डेढ वषर् पूवर् रेिडयो टुडेक वास् ते कायर्म संचालक आ समाचार वाचकके छनौट कृ याक ममे पि<strong>ह</strong>ल बेरजनकपुर उोग वािणज् य संघके सभाकक्षमे <strong>ह</strong>मरा ओकरासंग भट भेल छल । ऊ ितष् पधक रुपमे <strong>ह</strong>मरासभकसामने खाढ छली<strong>ह</strong> आ <strong>ह</strong>म, जनकपुर टुडेक सम् पादक बृजकु मार यादव,संचारकम तथा साि<strong>ह</strong>त् यकार रमेशरंजनझा,रेिडयो टुडेक वन् ध िनदशक अनुराग िगरी एवं पकार म<strong>ह</strong>ासंघ धनुषाक वतर्मान सभापित उमेश सा<strong>ह</strong>परीक्षकके रुपमे छल<strong>ह</strong>ुँ । ति<strong>ह</strong>या ओ २३वषर्क छली<strong>ह</strong> मुदा आधुिनक युगक एि<strong>ह</strong> युवतीमे आधुिनकताकनामोिनसान नि<strong>ह</strong> छल । मिलछां<strong>ह</strong> रंगक समीज—सलवार,सामान् य चप् पल ,मेकअप <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन सादा मुदा चमकै तमुखमण् डल,नदी िकनारमे लिरक फू लल अनेरुवा गुलाव जका लािग र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong> ओ । ओकर सुख् खल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>यिष् टओकर भीतरके पीडाके बखान क र<strong>ह</strong>ल छल । स् नातकके अिन् तम वषर्क परीक्षाक वाद ओ व् यावसाियक जीवनमेवेश करए चा<strong>ह</strong>ैत छली<strong>ह</strong> । यिप एि<strong>ह</strong>सँ पूवर् से<strong>ह</strong>ो ओकर संचार जगतसंग त् यक्ष आ परोक्ष सम् बन् ध र<strong>ह</strong>ैक।छापा आ <strong>िव</strong>ुतीय संचार सम् बन् धी अनेकौ तािलम,सभा सेिमनारआिदमे स<strong>ह</strong>भागी भ चुकल ओि<strong>ह</strong> युवतीकसपना र<strong>ह</strong>ैक—रेिडयोक लेल समाचार संकलन करबाक आ अपन भाषा मैिथलीमे समाचार वाचन करबाक़़◌़◌़।<strong>ह</strong>मरालोकिन ओकरा ई मौका से<strong>ह</strong>ो उपलब् ध कराओल । साँच क<strong>ह</strong>ी त ई अवसर <strong>ह</strong>मरालोकिन दयासँ नि<strong>ह</strong> ओकराअपनि<strong>ह</strong> ितभाक वलपर ाप् त भेलैक । <strong>ह</strong>मरालोकिन िनिम मा बनल<strong>ह</strong>ुँ । आओर बेसी क<strong>ह</strong>ी तितष् पधसभमध् य ओ सबम छली<strong>ह</strong> ।लगभग तीन वषर् पूवर् माओवादीारा िपता आ भैयाके वेपा बनौलाकबादसँ ओकरा ब<strong>ह</strong>ुत िकछु क<strong>ह</strong>वाक छलैक । सम् भवतः अपन बात क<strong>ह</strong>वाक वास् ते ओ संचारक्षेमे आवए चा<strong>ह</strong>ैत22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छली<strong>ह</strong> । अएवो कएलि<strong>ह</strong> ।एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>े अपन सादगी आ ितभाक वलपर पि<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong> भटमे <strong>ह</strong>मरामा नि<strong>ह</strong> सभ परीक्षकके भा<strong>िव</strong>त करएवालीओ युवती छली<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>कम आ <strong>िव</strong>ाथ उमा िस<strong>ह</strong> । तकराबाद एक मि<strong>ह</strong>ने तािलम आ करीव ९मि<strong>ह</strong>नाओकरासंग काज करबाक मौका भेटल । <strong>ह</strong>मर आठ मि<strong>ह</strong>ने कतार वासक ममे से<strong>ह</strong>ो उमासंग बेर बेर ईन् टरनेटमाफर् त बात िचत भेल अिछ । एि<strong>ह</strong> बीच ओकर एकगोट उल<strong>ह</strong>न र<strong>ह</strong>ैत छलिन—सर अ<strong>ह</strong>ाँक गेलाक वाद <strong>ह</strong>मरभाषाक शुा शुी के ओ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख दैत छिथ । ओए<strong>ह</strong> उमािस<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>षयमे सोमिदन भोरे अत् यन् त अशुभसमाचार सुनल<strong>ह</strong>ुँ । भोरे ओछानेपर छल<strong>ह</strong>ुँ तखने जनकपुरक एक गोट स<strong>ह</strong>ृदयी िम फोन कऽकऽ ई अशुभसमाचार सुनौने छला<strong>ह</strong> । मोन घोर भ गेल छल । एक गोट फू लके नीकसँ फू लवासँ पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> िनचोिर <strong>दे</strong>ल गेलअिछ । कोन अधमके कु दृिष् ट पिड गेलै एि<strong>ह</strong> सम् भावनावान मज् जिरपर ? भोरेसँ घटनाक <strong>िव</strong>वरण आ कारणपरगंथन मन् थन क र<strong>ह</strong>ल छी । मुदा एक् क<strong>ह</strong>ीगोट िनचोडपर प<strong>ह</strong>ुचैत छी । जे भेल से बड अधला<strong>ह</strong> भेल । एकगोटअक्षम् य अपराध । उमामे एकगोट संचारकममे <strong>ह</strong>ोवएवला सभ गुण छल । ओ अध् ययनशील छली<strong>ह</strong>,मे<strong>ह</strong>नतीछली<strong>ह</strong>,िनडर छली<strong>ह</strong> आ पेसाित िनष् टावान से<strong>ह</strong>ो । सम् भवतः <strong>ह</strong>ुनकर ई<strong>ह</strong>े गुण ,<strong>ह</strong>ुनकर मृत् युक कारण बन् ◌ाल ।लगभग तीन वषर् पि<strong>ह</strong>ने माओवादी कायर्कतार्सभ उमाक िपता रंजीत िस<strong>ह</strong> आ भैयाके िसर<strong>ह</strong>ाक रामनगरिमचयासँ अप<strong>ह</strong>रण कऽ बेपा बनौने छल । दुनूगोटेक एखनोधिर कोनो अा—पा नि<strong>ह</strong> छिन । घरकमुिखयासभ बेपा बनौलाक वाद उमा अपन घरक एसगर मुिखया छली<strong>ह</strong> । बेस<strong>ह</strong>ारा माय,भाउज,बि<strong>ह</strong>न आभितजा—भितजीक <strong>दे</strong>खभाल आ अप<strong>ह</strong>िरत िपता तथा भैयाक खोजीक प<strong>ह</strong>ल करब <strong>ह</strong>ुनके िजम् मामे आ<strong>िव</strong> गेलै ।बाबू आ भैयाक अप<strong>ह</strong>रण पश् च् यात् घरक िबगरैत आिथक संकटके भार से<strong>ह</strong>ो ओकरे पर छलै । पािरवािरकिजम् मेवारी वोधक कारणे ओ एखनधिर <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> पयर्न् त नि<strong>ह</strong> कएने छली<strong>ह</strong> । अपन िपता आ भैयाक मुिक् तक लेलओ रािष् य तथा अन् तररािष् य िनकायसभमे <strong>ह</strong>ार गु<strong>ह</strong>ार करैत आएल छली<strong>ह</strong> । जाधिर ओ िसर<strong>ह</strong>ामे छली<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनकाबेर बेर धमकी <strong>दे</strong>ल जाईत छलिन । धमकीक कारणसँ से<strong>ह</strong>ो ओ सुरिक्षत वसोवासक वास् ते जनकपुर आएल छली<strong>ह</strong>मुदा एत<strong>ह</strong>ु सुरिक्षत नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> सकली<strong>ह</strong> ।करीव दू वषर्सँ ओ जनकपुर नगरपािलका १४,रजौल िस् थत एक साथीक घरमे भाडापर र<strong>ह</strong>ैत आएल छली<strong>ह</strong> ।र<strong>िव</strong>िदन सन् ध् या सात वजे ओ अपन एि<strong>ह</strong> डेरामे छली<strong>ह</strong> तखने <strong>ह</strong>ितयारधारीक एक समू<strong>ह</strong> आएल आ <strong>ह</strong>ुनका उपरअन् धाधुन् ध खुकु री <strong>ह</strong>ार कएलक । जाि<strong>ह</strong>सँ ओ गंभीररुपसँ घायल भेली<strong>ह</strong> । रेिडयो टुडे◌ेमे कायर्रत मि<strong>ह</strong>लापकार उमाके उपचाराथर् काठमाण् डु ल जाईत काल बाटेमे मृत् यु भेल छल । समाचारक िबषय ल क <strong>ह</strong>ुनक <strong>ह</strong>त् याभेल <strong>ह</strong>ाएवाक ारिम् भक अनुमान अिछ । नेपालमे <strong>ह</strong>त् या कएलगेल उमा पि<strong>ह</strong>ल मि<strong>ह</strong>ला पकार अिछ ।दोषीके पि<strong>ह</strong>चान आ िगरफ्तारी नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएवाधिर उमािस<strong>ह</strong>के <strong>ह</strong>त् याक वास् त<strong>िव</strong>क कारण पा लागव किठन अिछ ।वतर्मान सरकार दोषी पा लगा दोषीके दिण् डत करत तकर सम् भावना ब<strong>ह</strong>ुत न् युन अिछ मुदा पकारउमािस<strong>ह</strong>क बिलदान बेकाज नि<strong>ह</strong> जाएत कारण कलमके धार अवरु करएवला कि<strong>ह</strong>यो िजवीत नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> सकलअिछ । कलमके नीव तोडएवलासभक अिस् त् व समेत नस् ट भेल घटनाक साक्षी ईित<strong>ह</strong>ास अिछ । अपन <strong>दे</strong>शक रक्षावास् ते रणक्षेमे मृत् यु वरण करएवला सैिनकके श<strong>ह</strong>ीद क<strong>ह</strong>ल जाईत अिछ । ओ मृत् यु आदरण् ◌ीय <strong>ह</strong>ोईत अिछ जे<strong>दे</strong>शक ि<strong>ह</strong>तमे भेल र<strong>ह</strong>ैत अिछ । उमा ! अ<strong>ह</strong>ाँ सौभाग् यशाली छी । समाचार िलखवाक आ पढवाक कारणसँ अ<strong>ह</strong>ाँाण गेल । मनुक् खक नैसिगक अिधकारक वकालत करैत ाण <strong>दे</strong>िन<strong>ह</strong>ािर <strong>ह</strong>े बीराङ्गणा ! अ<strong>ह</strong>ाँ दुिनयाभिरक23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कलमिजवीसभक मनमानसमे र<strong>ह</strong>व । आ<strong>ह</strong> उमा ! वा<strong>ह</strong> उमा !अन् तमे गुरुवर डा़धीरेन् क एि<strong>ह</strong> पंिक् तारा ा सुमन व्यक् त करए चा<strong>ह</strong>व स् वीकार करु । <strong>ह</strong>े ! <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>कम आिशष् या ।नोरक टघारेसँ जीवन जँ िनिमतआशाके र कमल अिछ <strong>ह</strong>ृदयके र द<strong>ह</strong>मेकिठन यु अिछ ई त लिडए र<strong>ह</strong>ल छी ।<strong>ह</strong>ारव ने कि<strong>ह</strong>यो अ<strong>ह</strong>ंक (<strong>ह</strong>मर) जीत िनिश् चत ।२.३.भाग रौ (संपूणर् मैिथली नाटक)-लेिखका - <strong>िव</strong>भा रानीभाग रौ(संपूणर् मैिथली नाटक)लेिखका - <strong>िव</strong>भा रानीपा - पिरचयमंगतूिभखारी बा 1िभखारी बा 2िभखारी बा 324


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पुिलसयाी 1याी 2याी 3छा 1छा 2छा 3पकार युवकपकार युवतीगणपत क्ाराजू - गणपतक बेटागणपतक बेटीगुंडा 1गुंडा 2गुंडा 3ि<strong>ह</strong>ज़ड़ा 1ि<strong>ह</strong>ज़ड़ा 225


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्िकसुन<strong>दे</strong>वरामआसरे२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दशर्क 1दशर्क 2आदमीतांबेी - मंगतूक मायपुरुष - मंगतूक िपताभाग रौ(संपूणर् मैिथली नाटक)दृश्य : 1(ेनक दृश्य। (ेन निञ भ' क' ई कोनो <strong>ह</strong>ाट- बजार अथवा मेला-ठेला से<strong>ह</strong>ो भ' सकै त अिछ।) ेन मेमि<strong>ह</strong>ला आ पुरूष याी। भीख माँग' बला तीन टा बा चढ़ैत अिछ। एक के गला मे <strong>ह</strong>ारमोिनयम,26


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दोसराक <strong>ह</strong>ाथ मे पाथरक दू टा खपटा। तेसरक <strong>ह</strong>ाथ मे खँजड़ी। तेसर बा उिमर म सभ स' छोट। तीनूक तीनू फाटल, चीकट कपड़ा मे अिछ। बा नं. 1 <strong>ह</strong>ारमोिनयम पर सभ' स' नवीन िफल्मी गीतक धुनबजाक गािब र<strong>ह</strong>ल अिछ। दोसर बा खपटा बजा-बजाक' ओकरा संगे गएबाक यास क' र<strong>ह</strong>ल अिछ।छोटका बा खंजड़ी बजा र<strong>ह</strong>ल अिछ आ गीतक पंि पकड़बाक यास मे आधा-िछया पंि गबैतअिछ। तीनूक स्वर; सुर-ताल म कोनो एकरूपता निञ अिछ। सभस' छोटका; बा नं. 3 सभ स' पाईमँगैत अिछ। िकओ <strong>दे</strong>इत अिछ, िकओ डपटैत अिछ, िकओ कोनो दोसर िदस तकै त अिछ, िकओ िखमूिन लेइत अिछ।)(ेन रूकै त अिछ। तीनू बा उतिर जाइत अिछ। मंचक एकटा कोन्टी मे तीनू ठाढ़ भ' क'िदनु भरका कमाई िगनैत अिछ।)बा 1 :बा 2 :बा 1 :कतेक?साढ़े एगार<strong>ह</strong>।बस? भिर िदन ेने-ेने घूमल आ तइयो साढ़े एगार<strong>ह</strong>े? अकरा मे त' अपना सभक लेलचा<strong>ह</strong>ो-मूढ़ी निञ। (सभस' छोटका बा स') आँए रौ, खाए लेल भिर थारी आ माँग'मे सभ स' िपछारी! ठीक स' माँगै िकयै नै छ रे?(बा 3 िबिटर-िबिटर तकै त र<strong>ह</strong>ैत अिछ।) मुं<strong>ह</strong> की िन<strong>ह</strong>ािर र<strong>ह</strong>ल छ? <strong>ह</strong>म कोनो कीगो<strong>िव</strong>दा छी िक िरितक रोशन। आ तो<strong>ह</strong> आिमर खान निञ छ। जतेक गरीब छ,तकरो स' बेसी गरीब बनल र<strong>ह</strong>। तखने दू टा पाइ भेटतौ।बा 3 :(स<strong>ह</strong>मैत) ई पटना छै िक दानापुर?(दुनू बा ई सुिन <strong>ह</strong>ठात ठठा पड़ैत अिछ। छोटका फे र िबिटर-िबिटर मुं<strong>ह</strong> तकै त र<strong>ह</strong>ैतअिछ।)बा 3 :रौ बूिड़। ई पटना निञ छै, जकरा ककरो स' निञ पटै छै। दानापुर माने दाना स' पूरमपूरा। <strong>ह</strong>मर आओरक पेट मे त' मरल सनिकरबो निञ अिछ। की करब<strong>ह</strong> रौ जािनक' की <strong>ह</strong>म कत' छी?27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बा 1 :बा 2 :बा 3 :बा 2 :बा 1 :बा 2 :भूख लागलए।तकरा लेल पटना-दानापुर मे र<strong>ह</strong>ब जरूरी छै? भूख त' कखनो आ कत<strong>ह</strong>ु लािग जाइ छै।दम धर।पटना िसटी?ऊँ <strong>ह</strong>ूँ। पटना सा<strong>ह</strong>ेब। िसटी त' कि<strong>ह</strong>या ने बदिल गेलै।रौ बता, िसटी स' सा<strong>ह</strong>ेब भ' गेला स' की भ' गेलै? की बदिल गेलै?बदिल गेलै ने? जनाना स' मदार्ना भ' गेलै।बा 1 :बा 2 :बा 1 :बा 3 :बा 1 :माने? (गंभीर भ' क')माने.. िसटी जनाना आ सा<strong>ह</strong>ेब मदार्ना (दुनू <strong>ह</strong>ँसैत अिछ। बा 3 ओि<strong>ह</strong>ना िबिटर-िबिटरमुं<strong>ह</strong> तकै त र<strong>ह</strong>ैत अिछ)नाम बदल' स' तकदीर से<strong>ह</strong>ो बदलै छै की? िसटी स' सा<strong>ह</strong>ेब भ' गेलै त' <strong>ह</strong>मरा आओरकभूख-िपयासक रंग बदिल गेलै की? अपना आओर के काज भेटलौ? पाइ भेटलौ?त<strong>ह</strong>न िकयैक एतेक मगजमारी? पटना िक दानापुर िक सा<strong>ह</strong>ेब की फारिबस गंज..<strong>ह</strong>ुँ<strong>ह</strong>!(उसांस भिरक') भूख लागल अिछ।रौ सार! जो, कोनो <strong>ह</strong>ाथी पकिड़ ला आ घिट जो। सार.. भूख लागलए, भूख लागलए..निकया <strong>दे</strong>लक ईत'..बा 2 :बा 2 :आजुक समाचार?बा बेमार। <strong>ह</strong>जारो नेा मिर गेलै, खाएक अभाव मे..28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बा 3 :बा 1 :<strong>ह</strong>मरा खाए ला <strong>दे</strong>। निञ त' <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू मिर जाएब।त' मिर जो। धानमंी छ जे मिर जेब त' <strong>दे</strong>सक काज-धंधा थिम्<strong>ह</strong> जेतै।बा 3बा 2 :बा 1 :बा 2 :बा 1 :बा 2 :बा 1 :बा 3 :बा 2 :बा 1 :बा 3 :बा 2 :बा 1 :परधानमंी कोनो खायबला चीज <strong>ह</strong>ोइ छै। के <strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>ोइ छै? कत' भेटै छै?(ओकर बात पर धेयान <strong>दे</strong>ने बेगर) त कोना बुझल<strong>ह</strong>ी? त त' अखबार निञ पढ़ै छ।टेसन मे टीबी छै ने। ओकरा मे <strong>दे</strong>खिलयै। बिढ़या स' बूझाब' लेल मँगतुआ त' अिछए।ओकरा कोना बूझल छै?ओ पढुआ छै। अखबार पढ़ै छै।िभखमंगो सभ अखबार पढ़ै छै? बाप रौ!ओ कीनै निञ छै। ेसक बा<strong>ह</strong>र बैसै छै। चौकीदार ओकरा द' दै छै अखबार।भीख मे अखबार! भीख मे चा<strong>ह</strong>-मूढ़ी.. (बजैत-बजैत थिम्<strong>ह</strong> जाइ छै: दुनू बा ओकराघूरै छै।)मंगतू सभटा पिढ़ लेइत छै?<strong>ह</strong>ँ, रौ। पूरा अखबार चािट जाइत छै। पूरा दुिनयाक <strong>ह</strong>ाल ओकरा बूझल र<strong>ह</strong>ै छै। ओपढ़ल छै।पढ़ल की <strong>ह</strong>ोइ छै? पटना-दानापुर जकाँ कोनो टेसन छै की?(े<strong>ह</strong> स') तो निञ बुझबे अखन।पढ़ल ब<strong>ह</strong>ुत पैघ चीज <strong>ह</strong>ोइत छै। पिढ़-िलिख क' लोक ब<strong>ह</strong>ुत पैध-पैध लोक बिन जाइतअिछ। मुदा अपना आओरक तकदीर मे ई निञ अिछ।29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बा 2 :(भरोस िदयबैत) निञ छै त' निञ छै। मंगतुआ छै न पढ़ल-िलखल। अपनेिबरादरीवाला। अपना आओर स' गप्प-सप्प से<strong>ह</strong>ो करै छै। दुिनया ज<strong>ह</strong>ानकसमाचार त' दइते छै।(अई बेर तेसरका बा कएक बेर <strong>ह</strong>ाथ मुं<strong>ह</strong> स' भूख लगबाक संके त द' चुकल अिछ। सभबेर दुनू बा ओकरा घूरैत अिछ। तेसरका सभ बेर डेराक शांत भ' जाइत अिछ।)बा 1 :बा 3 :बा 2 :बा 3 :बा 1 :बा 2 :बा 1 :बा 3 :दुनू :बा 2 :बा 3 :बा 1 :<strong>ह</strong>े.. <strong>दे</strong>ख ओम्<strong>ह</strong>र! अपन गोिबन्दा।ई कोनो नव िभखमंगा ऐलै की? आब त' आओरो भीख निञ भेटत। .. भूख..मंगतुआ छै।ई एतेक पैघ घर ओकर छै? आ तइयो भीख..धुिर बुिड.बक। ई अखबारक ओफीस िछयै। अई ठाँ क सभस' पैध अखबारक ओफीस। मारल! वो गुी बकाा। बुझा गेल जे ओकरा पढ़ब-िलखब कोना एलै।अखबारक बगल म र<strong>ह</strong>ला स' िकओ पिढ़ जाइ छै। मू.ढ़ीक दुकान लग र<strong>ह</strong>ला स' मूढ़ीभेिट जाइत छै?मूढ़ी.. भूख..चोप!कोनाक' ऊ पिढ़ गेलै त<strong>ह</strong>न?<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू पढ़ब।रौ, कु कु रक नांगिर। पिढ़क' की बनब<strong>ह</strong>ी? सोिनया गांधी िक मनमो<strong>ह</strong>न िस<strong>ह</strong>?30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बा 2 :बा 3 :बा 2 :बा 1 :राबड़ी <strong>दे</strong>वी। पढ़क जरूरते निञ।(िखिसया क') पढ़ निञ <strong>दे</strong>ब, खाए लेल निञ <strong>दे</strong>ब, त' करब की? मूित!पढ़ाईक गेरंटी निञ । खाएक गेरंटी त' आओरो निञ।कोना पढ़ब<strong>ह</strong>ी रे? मंगतुआ गप्प दोसर छै। ओकरा लग टेम छै। ओकरा भीखो खूब भेटैछै?बा 3 :पढ़ले सन्ते ने! <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू पिढ़ लेब त' <strong>ह</strong>मरो बेसी भीख भेटत।बा 1 : चल, चल ..बा 3 :कोम्<strong>ह</strong>र? <strong>ह</strong>मरा भूख लागलए।बा 2 :बा 3 :बा 1 :बा 1 :मंगतुआ लग चल। ओकरा खेनाइयो-िपनाई ब<strong>ह</strong>ुत रास भेटै छै?पिढ़क' भीख मांगला स' खेनाइयो ी.. <strong>ह</strong>मरा पढ.◌ा <strong>दे</strong>।(दुनू क <strong>ह</strong>ाथ पकिड़क एक िदस ल' जाइत) चल, चल पािन से<strong>ह</strong>ो बरस' बला छै। चलओम्<strong>ह</strong>र (दुनू रास्ता ॉस करबाक अिभनय करैत अिछ। तेसरका पाछा रि<strong>ह</strong> जइतअिछ। दोसरका ओकरा पार करबाक इशारा करैत अिछ। तेसरका डेराइत अिछ।दोसरका फे र एम्<strong>ह</strong>र अिछ। ओकरा एक धौल लगाबैत अिछ। फे र खिचक' रोडपार करैत अिछ। पार क' क' तीनू मंगतू लग प<strong>ह</strong>ुंचइत अिछ। एक गोट मोटरी, एकगोट कटोरा, िकछु पाइ ओकरा लग पड़ल अिछ। काश तीनू बाक संगे-संगे आबमंगतू पर।)की रौ मंगतुआ। की भ' र<strong>ह</strong>ल छौ।मंगतू :बा 2 :के ? ओ<strong>ह</strong>! चनरा, गोबरा, झुनमा रौ! आ बइस, के <strong>ह</strong>ेन चिल र<strong>ह</strong>ल छौ धंधा-पानी?भीख माँगब धंधा पानी <strong>ह</strong>ोइ छै? आ से<strong>ह</strong>ो अई अंधड़ पािन म!31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बा 1 :<strong>ह</strong>मरा त' फू टलो आँिख निञ सो<strong>ह</strong>ाइये ई बरखा- बुी। लोक आओर घर मे, आिफस मब। दुकान दौरी से<strong>ह</strong>ो ठप्प। लोक आओरक धंधा-पानी निञ त' <strong>ह</strong>मरा आओर केभीख के <strong>दे</strong>त?मंगतू :बा 1 :<strong>ह</strong>मरा त' ब नीक लगैय' ई बिरसात। चारू िदस <strong>ह</strong>िरयाली, मोन के ब सो<strong>ह</strong>ाओनलगैत अिछ।पेट भरल र<strong>ह</strong>ला पर बनरिनयो रानी मुखज लागै छै।बा 2 :अपना घर मे बइसक' चा<strong>ह</strong> पकौड़ी उड़ाब' मे के करा मजा निञ एतै?(चा<strong>ह</strong> पकौड़ीक नाम स' बा 3 फे र <strong>ह</strong>ाथ स' भूख बतबइत अिछ।)बा 1 :मंगतू :बा 1 :बा 2 :<strong>ह</strong>मरा आओरक कोनो ठेकाने निञ! <strong>दे</strong>खै िछयै न जे ज<strong>ह</strong>न पािन बरसै छै, त<strong>ह</strong>न िभजैतमाय कोरा मे भीजैत बा के ल' क' िबिल्डगे-िबिल्डग, घरे-घर बउआ अबैत छै।मुदा कत<strong>ह</strong>ु-कोनो चौकीदार ओकरा अपना िबिल्डग के नीचा आसरा निञ <strong>दे</strong>ई छै।छै। तइयो पािन बरसै छै त' नीक लागै छै। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> मे िजनगी सुरसुराय लागै छै। पािन छैत। िजनगी छै नै रौ..! (स्वर बदिलक') आ, त सभ िभगमे िकयै। तोरा-आओर केत' घर छौ। <strong>ह</strong>मरा जकाँ निञ छौ ने।<strong>ह</strong>ं, स<strong>ह</strong>ीए । तोरा नाि<strong>ह</strong>त निञ िछयै रौ। रि<strong>ह</strong>ितयैक त' भिर िदन ई टरेन, ऊ बस, निञकरैत रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ। लोकक लात-बात निञ सुनत<strong>ह</strong>ुँ। ई गदर्िन <strong>दे</strong>ख.. िचकिर-िचकिर केबाँस जतेक पैध भूर भ' गेल अिछ।आ जे दू टा पाइ भेटै छै, ओ<strong>ह</strong>ू म पुिलस, दादा सभक..(ओ बािजए र<strong>ह</strong>ल अिछ िक एकटा पुिलस डंडा घुमबैत ओम्<strong>ह</strong>र अबैत अिछ। तीनू के <strong>दे</strong>िखतेतीनू पर ताबड़तोप. डंडा बरसाब' लगैत अिछ। तीनू एम्<strong>ह</strong>र-ओम्<strong>ह</strong>र बचबाक यास करैतअिछ। ओ<strong>ह</strong>ी मे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> छीिप-छीिप के पुिलस से निञ मारबक ने<strong>ह</strong>ोरा करैत अिछ। मंगतूकसे<strong>ह</strong>ो यास। अई म मे एक -दू डंडा ओकरो लािग जाइत अिछ।)32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पुिलस :बा 1 :सार सभ! फे र एम्<strong>ह</strong>र आिब गेल। चढ़बे बस ेन म माँग' लेल भीख, आ करबपािकटमारी।निञ साब! <strong>ह</strong>म सभ त'..पुिलस : चोप.. भोसड़ी के .. सार, बि<strong>ह</strong>नक इयार! ई डंडा एम्<strong>ह</strong>र स' घुसतौ त' मुं<strong>ह</strong> दनेिनकलतौ। चल भाग, जो ओई गल्ली मे।(तीनू पुिलसक बताओल गल्ली मे भािग जाइत अिछ। पुिलसबाला <strong>िव</strong>जयी भावस' बस स्टड पर ठाढ़ लोक आओर के <strong>दे</strong>खैत अिछ आ फे र मंगतू िदस।)मौज कर रो बाउ, मौज कर। तो<strong>ह</strong>रे भाग मे मौज िलखल छौ। ऐ<strong>ह</strong>ेन ने <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बना केआएल छ जे मौजे-मौज छौ।(क<strong>ह</strong>ैत ओ गल्ली िदस बढ़ैत अिछ।)-------दृश्य : 2(याी सभ आपस मे गप्प करैत अिछ)याी 1 :या 2 :याी 3 :ए<strong>ह</strong>! ई पुिलसवाला सभ त'..राज-पाट त' एकरे सभक छै ने। क<strong>ह</strong>बी छै ने जे जकरे लाठी, तकरे म<strong>ह</strong>ीस।कतेक डंडा बरसौलकै ओि<strong>ह</strong> बा सभ पर। बुझाई छै जे ओकरा अपना िधया-पुता33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्निञ छै। आ अईठांक लोग आओर! तमासे <strong>दे</strong>खैत रि<strong>ह</strong> गेल। बाज' लेल िकओ निञ ।याी 1 : सभक मुं<strong>ह</strong> मे त' जाभी लागल छलै। अ<strong>ह</strong> िकयैक ने बजिलयै?याी 2 :याी 3 :अ<strong>ह</strong>ाँ बाजत<strong>ह</strong>ुं त' <strong>ह</strong>मरो सभक ि<strong>ह</strong>म्मित बिढ़ितयैक ने।(मंगतू िदस) एकरो पर कम निञ बरसलै। <strong>ह</strong>मरा आओर स' नीक त' इए<strong>ह</strong> छल। ए<strong>ह</strong>ेन<strong>दे</strong><strong>ह</strong>- दसा <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ुँ बचब' लेल त' गेलै।याी 1 : के छै ई?याी 3 :याी 3 :याी 1 :याी 3 :याी 2 :याी 3 :याी 2 :याी 3 :याी 1 :याी 2 :याी 1 :(िचढ़ क') अिनल अंबानी।खािसयत छै एकरा मे।से की?पढ़ल िलखल छै। रोज अखबार पढ़ै छै।त' ज<strong>ह</strong>न पढ़ल छै त' कोनो काज-धंधा िकयै निञ करै छै?एतेक अनटेटर गप्प िकओ कएलए! अएँ यौ, ओकर <strong>दे</strong><strong>ह</strong> निञ <strong>दे</strong>खै िछयै? के <strong>दे</strong>तै ओकराकाज? अ<strong>ह</strong> द' िदयऊ ने! ओ त' ब स <strong>ह</strong>एत।से िकयैक यौ?िकयैक त' भीख माँगब ओकरा ब गि<strong>ह</strong>त कमर् बुझाइ छै।आब अ<strong>ह</strong>ूं त'। ए<strong>ह</strong>ेन अनसो<strong>ह</strong>ाँित गप निञ करू।अ<strong>ह</strong>ाँ करी त' िकछु निञ, <strong>ह</strong>म करी त' जुलुम?<strong>ह</strong>म कत' स' ओकरा काम <strong>दे</strong>बै? <strong>ह</strong>म त' अपने सेठ के ओि<strong>ह</strong>ठाँ बेगार खटै छी।34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्याी 3 :त' खटू । मािलकक दया दृि पर खेबैत र<strong>ह</strong>ू। <strong>ह</strong>े, अ<strong>ह</strong> की, <strong>ह</strong>म सभ िकओ सेठक दया-दृिक भीख जो<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ै छी। तमासा मे तमासा ई जे <strong>ह</strong>मर सभक मे<strong>ह</strong>नित परमािलक सभ मौज करैत अिछ। काला पानीक कै दी जकाँ मा<strong>ह</strong> भर <strong>ह</strong>मरा आओरखटै छी। मा<strong>ह</strong>क आिखर मे भीखे जकाँ दस टा पा <strong>ह</strong>मरा आओर िदस फ क <strong>दे</strong>लजाइत अिछ।(बस अयबाक ध्विन। याी सभ मे <strong>ह</strong>लचल। '<strong>ह</strong>मर बस आिब गेल', '<strong>ह</strong>मरो'। '<strong>ह</strong>मर एखिनधिर निञ।' 'फे र घर प<strong>ह</strong>ँ◌ुच' मे लेट भ' जाएत' - याी सभक उि आ बस ारा स्थान।)कु कु र जकाँ छी, सेठक पगारक सूखल <strong>ह</strong>ी चुसैत <strong>ह</strong>म सभ। (बस अबै छै। ओ<strong>ह</strong>ोलपिक' क' चिढ़ जाइत अिछ।)(काश तीनू बा पर।)बा 1 :बा 3 :बा 2 :रौ, जल्दी स' पचटिकया िनकाल आ बाकी सभ एम्<strong>ह</strong>र रख। रकसबा अिबते <strong>ह</strong>ैतौक।ओकरा रकसबा िकयैक क<strong>ह</strong>ै छ<strong>ह</strong>ौक।त' की भगवान कि<strong>ह</strong>यै? (बा 3 स) त एकदम िकछु निञ बाजब। कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>इ िछयौ (बा3 <strong>ह</strong>ं म मूंड़ी डोलबैत अिछ। पुिलसक वेश।)पुिलस :रौ <strong>ह</strong>ीरो। की भेलौ रौ? ा, <strong>िव</strong>ष्णु, म<strong>ह</strong>ेश? आ िक सलमान खान, आिमर खान,शा<strong>ह</strong>रूख खान। ओकरो.. ऊ लंगड़ा के से<strong>ह</strong>ो पकिड़ ले त' आओर कोनो नाम द' द<strong>ह</strong>ीनारद बाबा, कृ ष्ण जी, बलराम जी.. िफल्मी चा<strong>ह</strong>ी त' जायद खान। एकदम टटकाखान छौ। ! कतेक माल बटोरले रे! लेडीज िडब्बा मे से<strong>ह</strong>ो गेल छले ने! अरे, तोराजकाँ <strong>ह</strong>म रि<strong>ह</strong>ितयौक ने, त' <strong>ह</strong>म त' खाली लेडीज म जयितयौ। निञ भटितयैकभीख, निञ भटौ, मुदा मौगी सभके छुबाक अवसर त' भेिटितयैक ने! (ठोर िभजबैतअिछ) अच्छा चल, िनकाल माल! <strong>दे</strong>री निञ ।(बा 1 पाँच टकाक रेजगी िनकािल क' <strong>दे</strong>इत अिछ। पुिलस वाला िगनैत अिछ।)35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पुिलस :बा 1 :सार! तोरा सभक संगे इए<strong>ह</strong> सभ झंझट अिद। <strong>दे</strong>ब चार गो छदाम आ िगनेबे एक घंटाजे गनैत-गनैत <strong>ह</strong>ाथ मे ठी <strong>ह</strong>ोब' लागय।साब! आई कतेक पािन बरसलै अिछ। <strong>दे</strong>िखयौ ने साब। कतेक घटाटोप बिरसाित िछयै।िभन्सरे स' ेने-ेन घूमल, मुदा ई पाँच टका स' जास्ती निञ भेटल। साब, एकरा मेस' िकछु <strong>ह</strong>मरो सभक भेिट जाए। िभन्सर स' उपासले छी। ई छोटकाक त'अंतड.◌ी सुखा गेलैय'। (सलाम ठोकै त अिछ।)(पुिलस िनलर् <strong>ह</strong>ंसी <strong>ह</strong>ंसैत छै। फे र एक धौल बा 1 के लगबैत अिछ।)पुिलस :दलाल स' दलाली एकरे क<strong>ह</strong>ै छै ने। ऐ <strong>ह</strong>ीरो, बेसी एिक्टग निञ। (दशर्क स') <strong>दे</strong>िखयौछौड़ा सभक िढठाई। <strong>दे</strong>त पांच गो टाका, आ ओि<strong>ह</strong> मे आपसो चा<strong>ह</strong>ी। माने <strong>ह</strong>फ्ता मे<strong>ह</strong>फ्ता। (गब्बर िस<strong>ह</strong> स्टाइल मे बाजैत अिछ) सोच, सोच। <strong>ह</strong>मरा आओरक सोच।सरकार क<strong>ह</strong>ै छै, भीख निञ माँग' लेल। कानूनो बना <strong>दे</strong>लकै । मुदा <strong>ह</strong>मरा आओर केदया आिब जाइत अिछ तोरा आओर पर। भीख निञ माँगबे त' खेबे कत स'? रौ,मे<strong>ह</strong>रबानी बूझ, मे<strong>ह</strong>रबानी। आ, आब ई पाँच टका स' िकछु निञ <strong>ह</strong>ोब बला छौ। रेटबढ.◌ा, रेट। <strong>दे</strong>खै निञ छ<strong>ह</strong>ी, कतेक मँ<strong>ह</strong>गाई बिढ़ गेलैये।(डंडा घुमाबैत चिल जाइत अिछ.. तीनू एक दोसरा के <strong>दे</strong>खैत अिछ। पुिलस के जाइत <strong>दे</strong>रीिक तीनू पाथरक नीचा दबाक' राखल पाइ िदस लुझैत अिछ।)बा 3 :बा 1 :भूख लागलए <strong>ह</strong>मरा।(िखिसखा क' एक झांपड़ लगबैत अिछ। ले, <strong>ह</strong>मर <strong>दे</strong><strong>ह</strong> कािट क' खा ले <strong>ह</strong>े, ओम्<strong>ह</strong>र जे पांचटका छै ने, तकरा मे िबसिरयो के <strong>ह</strong>ाथ निञ लगिब<strong>ह</strong>ै। निञ त' ओ <strong>ह</strong>ाथे कन्<strong>ह</strong>ा स'अलग भ' जेतौ। दादाक ि<strong>ह</strong>स्सा छै, दादाक।)बा 2 :बा 1 :त' आब बचलौ की?डेढ़ टाका। जकरा मे एक िगलास सतुओ निञ एतौ।36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बा 2 :त<strong>ह</strong>न .. भूख त' लागल अिछ। <strong>ह</strong>मरो, तोरो। चल न फे र मंगतुए लग। ओकरा ल'गखेनाइयो-िपनाईक समान सभ खूब र<strong>ह</strong>ै छै।(तीनू ओकरा िदस बढ़ैत अिछ । मंगतू िकछु बड़बड़ क' र<strong>ह</strong>ल अिछ।)बा 1 :मंगतू :की रौ मँगतुआ! की डैलोग मािर र<strong>ह</strong>ल छ। नाना पाटेकर जकाँ।(चौ◌े◌ंिक क') अँए.. िकछुओ त' निञ ।बा 3 : भूख ..बा 1 :बा 2 :मंगतू :चुप सार, कु कु रक पिछ।मािर ल डैलोग। तोरे राजपाट छौ रौ। मौज छौ तोरे। ने कोम्<strong>ह</strong>रो एनाइ ने गेनाई।एम्<strong>ह</strong>रे बइसल-बइसल पाइ बरसै छौ तोरा पर। <strong>ह</strong>मरा आओर के <strong>दे</strong>ख। भिर िदनेने-टेन घूमल, तइयो कतेक भेटल? साढ़े एगार<strong>ह</strong> टाका। पाँच टाका पुिलस के ,पाँच टाका दादा के । बचलौ कतेक? डेढ़ टाका? अब अई डेढ़ टाका मे की खाऊ<strong>ह</strong>म आओर, जाि<strong>ह</strong> स' पेट भरए? तोरा त' ई सभ निञ सोचबाक छौ ने। तक<strong>ह</strong>िलयौ जे ब भगमंता छ।(ित स्वर म') त<strong>ह</strong> भगमंता बिन सकै छ।ब. 1+2 : (एके स्वर म') <strong>ह</strong>ँ, कोना? बता कने! पाइ लेल िकछु ओ क' सकै छी <strong>ह</strong>म सभ।मंगतू :िकछुओ क' सकै छे ने! त' आ, तो<strong>ह</strong> बिन जो <strong>ह</strong>मरे जकाँ लूिल्<strong>ह</strong>, लांगड़ .. िफर तोरो लगबरसतो पािनक बदला मे पाइ .. आ .. आ .. बना िदयौ .. आिब जो ..(खूँखार <strong>ह</strong>ाव-भाव स' ओकरा िदस बढ़ैत अिछ। दुनू बा िचिचयाइत अिछ। बा 1ओकरा मार' लेल <strong>ह</strong>ाथ उठबैत अिछ। फे र नीचा क' लेइत अिछ। बा - 3 बा 2 के <strong>ह</strong>ाथ स'भूख लगबाक इशारा क' र<strong>ह</strong>ल अिछ। बा 1 ओकरा <strong>दे</strong>िख लेइत अिछ आ मंगतू परउठाओल <strong>ह</strong>ाथ, जे नीचा आिब र<strong>ह</strong>ल छलै, ओकरा बा 3 पर जमा <strong>दे</strong>इत छै।)37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(अंधकार । काश। सोझा स' दु गोट पकार युवक-युवती अबैत अिछ। युवती जस आ बॉडीटाइट टी शटर् मे अिछ। कटल के श, कं धा पर शांितपुरी झोरा, गदर्िन मे पेन आ मोबाइल लटकल।युवक से<strong>ह</strong>ो जस आ खूब ढोल ठल टी शटर् मे अिछ। कन्<strong>ह</strong>ा पर पोटर्फोिलयो बैग, गदर्िन मेकै मरा, मुं<strong>ह</strong> मे िसगरेट। िसगरेट िपबैत धुआँ छोड़ैत छै। धुआं युवती िदस प<strong>ह</strong>ुँचै छै। युवती <strong>ह</strong>ाथस'धुआं <strong>ह</strong>टबैत तेज नजिर स' युवक के <strong>दे</strong>खै छै।)युवक :युवती :युवक :सॉरी, सॉरी। की करू। सभ ठाँ त' नो स्मोकग जोन बना <strong>दे</strong>ने छै। दफ्तर, पाकर् , <strong>ह</strong>ोटल,अस्पताल - कत<strong>ह</strong>ु निञ पीिब सकै छी।त' निञ िपयू। पािन निञ छै ने, जे मिर जाएब।पािन निञ ाण अिछ। अनका लेल अपन ाण गमाएब <strong>ह</strong>मरा मंजूर निञ ।(गप्प करैत-करैत युवतीक दृि मंगतू पर पड़ैत छै। ओ भीख लेल िसा िनकालैत अिछ।युवती रोिक <strong>दे</strong>इत अिछ।)युवती :युवक :युवती :युवक :युवती :युवक :युवती :ऊँ <strong>ह</strong>ू!(मजािकया स्वर मे) त' ई िसगरेटे द' अबै िछयै।सभ समय मजाक निञ ।त<strong>ह</strong>न?ओकरा पर चलू एकटा स्टोरी करै छी।फे दा।ओ पढ़ल-िलखल छै। शारीिरक रूप स' नचार । पढ़ल छै, त भ' सकै छ जे भीख माँगबओकरा पसीन निञ <strong>ह</strong>ुअए। मजबूरी मे..38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवक :युवती :युवक :क<strong>ह</strong>' की चा<strong>ह</strong>ै छी अ<strong>ह</strong>ाँ?कर' चा<strong>ह</strong>ै छी स्टोरी ।व्<strong>ह</strong>ाट? (िकछु सोचैत अिछ) <strong>ह</strong>ँ◌ू .. िफिजकली इनेबल, मटली शापर्, िलटरेट .. काजकएल जा सकै य'।युवती :युवक :छपला स' जे पाइ भेटत, तकरा मे स' आधा एकरा द' दबै। ओकरो लागतै जे भीख स'अलग िकछु ओकरा भेटलैय'। आत्म<strong>िव</strong>वास बढ़तै ओकर।यिद <strong>ह</strong>म िफल्म धिर सोची त'? 'अ <strong>ह</strong>डीकै प्ट िलटरेट'..। नीक बिन गेल त' अवाडर्-तवाडर्से<strong>ह</strong>ो..(अवाडर्क नाम पर युवतीक ऑिख चमकै त छै।)युवती :नॉट अ बैड आइिडया।(दुनू मंगतू लग प<strong>ह</strong>ूँचइत छिथ।)युवक :र, नाम की छौ तो<strong>ह</strong>र।(मंगतू चे<strong>ह</strong>ाक' ओकरा िदस <strong>दे</strong>खै छै। िकछु बोलबाक <strong>ह</strong>ोइ छै, मुदा दोसरे पल मुं<strong>ह</strong> ब आचे<strong>ह</strong>रा कठोर क' लेइत अिछ।)युवती :अ<strong>ह</strong> स' पूिछ र<strong>ह</strong>ल छी जे की नांव भेल।(मंगतू एखनो चुप अिछ। मुदा ओकरा मे एकटा नाराजगी भरल उेजना बिढ़ र<strong>ह</strong>लअिछ।)युवक :सुन! <strong>ह</strong>म सभ तोरा पर िकछु काज कर' चा<strong>ह</strong>ै छी। अई म तो<strong>ह</strong>र सपोटर् चा<strong>ह</strong>ी। मानेस<strong>ह</strong>ायता।39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवती :अ<strong>ह</strong>ाँक नाँव, गाम, ठेकान। अि<strong>ह</strong>ठाँ कोना प<strong>ह</strong>ुंचल<strong>ह</strong>ुँ..(मंगतू एखनो दुनू िदस तािकए र<strong>ह</strong>ल छै। युवक मे रोष पैदा <strong>ह</strong>ोई छै। युवती स')युवक :युवती :<strong>ह</strong>ी इज डफर। एिक्टग। नोइंग ि<strong>ह</strong>ज इंपोटस। लेट्स मूव।बी पेशट। <strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ल टॉक। (मंगतू स') भाई, कनेक अ<strong>ह</strong>ाँक स<strong>ह</strong>योग चा<strong>ह</strong>ी। अ<strong>ह</strong> पर <strong>ह</strong>मसभ काज कर' चा<strong>ह</strong>ै छी। दुिनया के बताब' चा<strong>ह</strong>ै छी जे अ<strong>ह</strong>ाँ के छी, कोना छी।लोक-आओरक धेयान खच' चा<strong>ह</strong>ै छी- अ<strong>ह</strong>ाँक गुण पर, जे अई <strong>ह</strong>ालित म रि<strong>ह</strong>यो क'अ<strong>ह</strong>ाँ पढ़ल।मंगतू :युवती :मंगतू :युवक :मंगतू :युवती :मंगतू :(अकस्मात) अ<strong>ह</strong>ाँ के कोना बूझल?<strong>दे</strong>खै िछयै ने। अबैत-जाइत। अखबार पढ़ैत, लोक आओरक िची पढ़ैत।(एकटा धार मे ब<strong>ह</strong>ैत जकाँ) <strong>ह</strong>ुँ ब<strong>ह</strong>ुत लोक छै, जे पढ़' निञ जानै छिथ। <strong>ह</strong>ुनका गामआओर स' िची अबै छै। ओ सभ <strong>ह</strong>मरा लग अबैत अिछ। <strong>ह</strong>म पिढ़ दै िछयै। <strong>ह</strong>मरािलख<strong>ह</strong>ू अबैय'। <strong>ह</strong>े, (बाम <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबैत) <strong>दे</strong>िखयौ। पि<strong>ह</strong>ने त' अच्छर खराब <strong>ह</strong>ोई छल।आब कने ठीक भ' गेलै। मुदा, अ<strong>ह</strong>ाँ िकयै पूिछ र<strong>ह</strong>ल छी ई सभ?क<strong>ह</strong>िलयौ ने रे जे तोरा पर एकटा स्टोरी करबाक अिछ।ओि<strong>ह</strong> स' <strong>ह</strong>मरा फे दा? <strong>ह</strong>मरा भीख माँग' से' छुी भिट जाएत? कोनो काज भटत<strong>ह</strong>मरा? अ<strong>ह</strong>ाँ त' अपन काज बना लेब आ लाित मािर क' चिल <strong>दे</strong>ब। िचन्<strong>ह</strong>बो निञकरब।ए<strong>ह</strong>ेन गप्प निञ छै..त' के <strong>ह</strong>ेन गप्प छै? सभ िकओ अपना मतलब साध' लेल अबैत अिछ। अ<strong>ह</strong>ूँ आओरकमतलब अिछ। निञ त' .. अ<strong>ह</strong>ाँ दुनू त' रोजे ई िबिल्डग मे अबै छी। लोक आओर त'एक नजर एम्<strong>ह</strong>र मािरयो लेइत अिछ, अ<strong>ह</strong>ाँ दुनू त' से<strong>ह</strong>ो निञ ..40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवती :ए<strong>ह</strong>ेन िकछु निञ छै। कि<strong>ह</strong>यो न कि<strong>ह</strong>यो, ककरो न ककरो नजिर त' पड़बे करै छै। अ<strong>ह</strong>ाँपर आई गेल आ <strong>ह</strong>मर दुनूक गेल। भ' सकै छै जे <strong>ह</strong>मर लेख पिढ़ क' िकओ अ<strong>ह</strong>ाँ स'भट कर' आबथु, गप्प करथु। भ' सकै छै, जे अ<strong>ह</strong>ाँ के अपना िजनगीक कोनो रा<strong>ह</strong>भिट जाए।मंगतू :युवक :कोनो ए<strong>ह</strong>ेन निञ आओत जे <strong>ह</strong>मरा बाट <strong>दे</strong>खाओत। <strong>ह</strong>ँ, भीखक चवी -अठी बीग' लेलअबस्से आिब जाएत। काज कोनो निञ <strong>दे</strong>त। की करब अ<strong>ह</strong>ाँ सभ जािन क' जे <strong>ह</strong>मके छी, कत' स' आएल छी..एना मोन <strong>ह</strong>ारला स' िकछु भेटै छै की? (युवती िदस) ई क<strong>ह</strong>बे के ली ने जे भ' सकै छै,<strong>ह</strong>मर स्टोरी पिढ़ क' िकओ तोरा कोना काज-धन्धा <strong>दे</strong>इये दै। अरे आसे पर त' ईदुिनया ठाढ़ छै। त निञ बाजब त'..युवती :मंगतू :युवती :मंगतू :ई<strong>ह</strong>ो भ' सकै छै ने जे अ<strong>ह</strong>ांक कथा पिढ़-सुन क' दोसरो लोक आओर मे नव िजनगीकसंचार <strong>ह</strong>ुअए। अ<strong>ह</strong>ां त' उदा<strong>ह</strong>रण भ' जाएब। ेरणा पुंज..क<strong>ह</strong>बाक गप छै ई सभ। निञ िकओ आएत, निञ <strong>ह</strong>मरा काज <strong>दे</strong>त। <strong>ह</strong>म अि<strong>ह</strong>ना भीखमँगैत, मँगतुआ क<strong>ह</strong>बैत मिर जाएब- अ<strong>ह</strong>ी ठाँ, अ<strong>ह</strong>ी फु टपाथ पर। मुन्सीपाल्टीबलाआओत, अपना गाड़ी मे ल' जा क' कत<strong>ह</strong>ु <strong>दे</strong><strong>ह</strong> के ठेकान लगा <strong>दे</strong>त.. िभखमंगे बनलमिर जाएब। (युवक स') क<strong>ह</strong>ू त', <strong>ह</strong>मर कोन कसूर जे जनमते <strong>ह</strong>म मोरी मे िबगागेल<strong>ह</strong>ुँ। मा अ<strong>ह</strong>ी लेल ने जे <strong>ह</strong>म नजायज छी। मुदा क<strong>ह</strong>ू जे छोट-छोट, भोला-भालाबा सभ कोना क' नजायज भ' गेलै। (तेज नजिर स' युवती के <strong>दे</strong>खै छै।)स<strong>ह</strong>ी। कोनो नवजात नाजायज कोना भ' सकै छै?सए<strong>ह</strong> त'। नजायज त' <strong>ह</strong>ुनकर संबंध भेलै ने। आ से<strong>ह</strong>ो नजायज िकयैक? बा जनमाएबकोनो नजायज कमर् िछकै ? त<strong>ह</strong>न त' <strong>ह</strong>े, ई पूरा दुिनये नजायज अिछ। समाजकरीित-नीित निञ मानू त' सभ िकछु नजायज.. ई समाज <strong>ह</strong>मरा िभखमंगा बना<strong>दे</strong>लक, ई नजायज निञ भेलै?41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवक :मंगतू :<strong>ह</strong>ूँ, बात मे दम छौ तो<strong>ह</strong>र!(जेना अतीत मे।) <strong>ह</strong>म ए<strong>ह</strong>ेन निञ छल<strong>ह</strong>ुँ। एकदम पूरा <strong>दे</strong><strong>ह</strong> छल <strong>ह</strong>मर, अ<strong>ह</strong> आओरकमािफक - दू टा पएर, दू टा <strong>ह</strong>ाथ। तीर जकाँ भगैत छल<strong>ह</strong>ुँ, लट्टू जकाँ नचैत छल<strong>ह</strong>ुँ..िघरर्.. (लट्टू जकाँ गोल-गोल घुमबाक यास करैत अिछ।)युवती : फे र?मंगतू :युवती :युवक :मंगतू :युवक :मंगतू :फे र की? (िरजवर् <strong>ह</strong>ोइत) छोड़ू! की रखल छै ऊ सभ मोन पािड़ क'। निञ त' ऊ िदनघूरत आ ने <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ाथे-गोर।एना निञ बाजी। क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ ने <strong>ह</strong>म जे <strong>ह</strong>मर स्टोरी पिढ़ क' कोनो मातबिर, दयालु प<strong>ह</strong>ुँिचसकै त छिथ अ<strong>ह</strong>ाँक मदित लेल। भ' सकै छ, जे ओ अ<strong>ह</strong>ाँक पएरे बनवा <strong>दे</strong>थु। आइ-कािल्<strong>ह</strong> खूब चलल छै ने जयपुरी लेग। <strong>दे</strong>खैयो म एकदम असली लागै छै आ काजोएकदम असलीये जकाँ करै छै।त त' पढ़ल छ। पढ़ने<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ेब एकरा मा<strong>दे</strong>।(अ<strong>ह</strong>ी वा<strong>ह</strong> मे) <strong>ह</strong>ँ, सुधा चंनक पएर जकाँ।एकदम स<strong>ह</strong>ी। यिद िकओ तोरो पएर एना बनबा <strong>दे</strong>लकौ त' तो<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरे सभ ना<strong>ह</strong>ीतचिल-िफिर सकब.. मुदा ई त' बता जे ई सभ भेल कोना। जन्मे स' ए<strong>ह</strong>ेन नै छएखने क<strong>ह</strong>ल..(बीच <strong>ह</strong>ी मे) पूरा छल<strong>ह</strong>ँ◌ु <strong>ह</strong>म' एकदम अ<strong>ह</strong> सभ जकाँ। नािन्<strong>ह</strong> टा छल<strong>ह</strong>ुँ छड़ा सभकसंग खेलाए छल<strong>ह</strong>ुँ। अकास मे गुी <strong>दे</strong>खल <strong>ह</strong>े.. ऊ.. बकाा सभ गुी लूट लेलपड़ाएल। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ पड़ेलौ.. भागल<strong>ह</strong>ुँ, भगैत गेल<strong>ह</strong>ुँ, भगैत गेल<strong>ह</strong>ुँ- <strong>ह</strong>ोस छोिड़क'। निञबूझ' म आएल जे सोझा स' बस.. (कनेक िस्थर भ' क') ई गणपत काका (के लावालािदस इशारा करैत) छिथ, सए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर माय-बाप बिन गेला<strong>ह</strong>। अस्पताल ल' गेला<strong>ह</strong>,जतेक भ' सकलै इलाज पानी करौलिन्<strong>ह</strong>!42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवती :मंगतू :युवक :मंगतू :युवती :मंगतू :युवक :मंगतू :आ अ<strong>ह</strong>ाँक माय-बाप?दाइ, िकयैक कटल पर नून बुरकै छी? अरे <strong>ह</strong>म भेल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>रामी, सुअरक औलाद! <strong>ह</strong>मराआओरक माय-बाप कोन? एतबे ि<strong>ह</strong>म्मित रि<strong>ह</strong>ितयैक त' जनम के बाद <strong>ह</strong>मरा मोरीमे त' निञ ध' <strong>दे</strong>ने रि<strong>ह</strong>ितयैक'ने। आब त' गणपते का <strong>ह</strong>मरा लेल माय-बाप सभछिथ।चलू, जान त' बांिच गेलौ ने!(फे र भड़कै त) ई जान? ई िजनगी? अ<strong>ह</strong>ाँ के चा<strong>ह</strong>ी ए<strong>ह</strong>ेन िजनगी? त' ल' िलय' ने! खुशी-खुशी द' <strong>दे</strong>ब। मुदा निञ । अ<strong>ह</strong> के िकयैक, ककरो निञ चा<strong>ह</strong> ए<strong>ह</strong>ेन िजनगी। ईकटल-भांगल, लोथ, अपाि<strong>ह</strong>ज िजनगी। अरे सा<strong>ह</strong>ब, क<strong>ह</strong>ब ब<strong>ह</strong>ुत आसान छै। अपनजी<strong>ह</strong> छै ने।क<strong>ह</strong>' सुन' स' मोन <strong>ह</strong>ल्लुक भ' जाए छै।नेनपने स' भीख मांगब <strong>ह</strong>मरा ब अक्खिज बुझाइत छल। नेनपिन मे, जाधिर <strong>ह</strong>ाथ-गोर स<strong>ह</strong>ी सलामित छल, एम्<strong>ह</strong>र-ओम्<strong>ह</strong>र काज क' क', िटकु ली-कक<strong>ह</strong>ी बेिच क', कपप्लेट धो-धो क' िजनगी बसर के ल<strong>ह</strong>ुँ। सुनने छिलयै जे काज कर' बला िधया-पुतालेल राित मे स्कू ल चलै छै.. सोचने छल<strong>ह</strong>ँ◌ु जे नाम िलखा लेब। पिढ़-िलिखजाएब त' कोनो छोट-मोट काज भेिट जाएत। मुदा.. ऊ गुी अपने की बकााभेलै, <strong>ह</strong>मर िजनगी के से<strong>ह</strong>ो बकाा क' <strong>दे</strong>लकै । आनक आसरे भ' गेल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>म। मांिग-चाँिग क', खेनाई! िछया-िछया, कतेक गि<strong>ह</strong>त कमर् छै ई। कएक बेर सोचल, जे निञमाँगब भीख- लग मे फ कल पाई से<strong>ह</strong>ो निञ उठबै छी। िघन अबैय'। मुदा, ई पापीपेट िघन स' बिढ़ क' भ' जाइए।नाम की भेलौ तो<strong>ह</strong>र!नाम त' ओकर <strong>ह</strong>ोई छै ने यौ बाबू, जकर माय-बाप र<strong>ह</strong>ै छै! रोडबला लोकक कोनो नाम<strong>ह</strong>ोई छै.., जे-जे क<strong>ह</strong>' लागल, सए<strong>ह</strong> नाम भ' जाइत छै.. माँिग-चाँिग क' खेने सन्ते43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लोक आओर <strong>ह</strong>मरा मंगतू क<strong>ह</strong>' लागल। मंगतू स' मँगतुआ। (करूण <strong>ह</strong>ंसी)(मंगतूक गप्प युवक-युवती नोट-बुक मे नोट करैत र<strong>ह</strong>ैत छिथ।)मंगतू :युवक :आओर साब, <strong>ह</strong>म ज<strong>ह</strong>न..(अचानक नोट बुक बंद करैत) अच्छा मंगतू, फे र <strong>ह</strong>ोइत अिछ भट-घाट।(युवती से<strong>ह</strong>ो नोट-बुक बंद क' <strong>दे</strong>इत अिछ। मुदा ओकर आँिख मे अथा<strong>ह</strong> व आयर्कभाव छै। मंगतू <strong>ह</strong>तवाक युवक िदस <strong>दे</strong>िखते रि<strong>ह</strong> जाइत अिछ। ओ िकछु बाजबाक यासकरैत अिछ, मुदा ओ दुनू ओि<strong>ह</strong>ठाँ से उिठ जाइत छिथ। ओ दुनू मंच स' स्थान करैत, मंचक' दोसर भाग स' पुन: अबै छिथ, गप्प-सप्प करैत। काश ई दुनू पर । मंगतू ीजअवस्था म..)युवती :बाप रौ बाप! कतेक सीिरयसली गप्प करैत छलै। कतेक कन्सन भ' क! संबंध नजायज<strong>ह</strong>ोई छै, बा निञ! ..कतेक आसानी स' <strong>ह</strong>म सभ अपन भूलक चिर दोसराकमाथा ओढ़ा अबैत छी। आ, बना लेइत छी अपना के पाक-साफ। ई मंगतू, कतेकभाव भरल छै एकरा भीतर। कतेक नीक जकाँ सोचै छै। आ <strong>ह</strong>म सभ पढुआ लोक,मा एकटा भीखमंगा बूिझ ओकरा टािल जाइ छी।युवक :<strong>ह</strong>े! बेसी भावुक निञ बनी। स्टोरी कर' आएल छी, ओकर िजनगीक रामनामी चिरओढ़' निञ। बूिझ पड़ैत अिछ, िकछु बेसीए भा<strong>िव</strong>त क' <strong>दे</strong>लक ओ लुल्<strong>ह</strong>बा। कोनोचर-उर त' शुरू निञ भ' र<strong>ह</strong>ल अिछ.. एकदम िफल्मी स्टाइल मे।युवती :शटअप! अ<strong>ह</strong>ाँ सभ के एकरा अलावे आओर सूझबे की करत?(दुनूक स्थान। काश मंगतू पर। ऊ ई दुनू के जाएत <strong>दे</strong>खैत छै, िकछु.. िकछु असंतु,िकछु -िकछु संतु।)मंगतू :चिल गेला<strong>ह</strong>! भिर पोिख गप्प भेबो निञ कएल आ.. (संतुि क भाव स) तइयो पि<strong>ह</strong>लबेर आई कोनो पढ़ल िलखल लोक स' गप भेल। मोन त' <strong>ह</strong>ोइ छल जे बितयिबते44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्र<strong>ह</strong>ी। मुदा.. बीचि<strong>ह</strong> मे.. भ' सकै छै, जतेक सूचना चा<strong>ह</strong>ी, भिट गल <strong>ह</strong>ुअए.. तइयो..जतबे गप्प भेल, नीक लागल.. <strong>ह</strong>म त.. <strong>ह</strong>मरा त' मोन <strong>ह</strong>ोइते र<strong>ह</strong>ैत अिछ जे <strong>ह</strong>मए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन लोक सभ स' गप्प करी - <strong>दे</strong>स, दुिनया, समाज आ अपना पर।(उल्लिसत स्वर मे) गणपत का! <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ अ<strong>ह</strong>ाँ। ओ सभ <strong>ह</strong>मरा स' गप्प के ला<strong>ह</strong>।पकार सभ.. पढुआ लोक सभ। आब जरूर <strong>ह</strong>मर िजनगी बदिल जाएत। <strong>ह</strong>मरापएर भेटत, काज भेटत.. कतेक सो<strong>ह</strong>ाओन समय <strong>ह</strong>ेतै ओ..(गणपत काका के राक चंगेरी उठौने ओकरा लग अबैत छै आ सभ' स' उतरल के रा ओकरादै छै।)गणपत :ले, खो!मंगतू : काका.. <strong>ह</strong>मर गप्प निञ सुनै छी !गणपत :सभ सुनै छी। पकार छिथ। <strong>ह</strong>ुनका आओरक काजे छै दोसरा आओरक िजनगीबनेनाइ।(के रा <strong>दे</strong>इत) ले, खतम क' ले त' <strong>ह</strong>म जाइ..मंगतू :गणपत :कत?घर! बेटी बाट तकै त <strong>ह</strong>ोएत। सीधा-पानी ल' क' जेबै, त<strong>ह</strong>ने ने चूिल्<strong>ह</strong> मे आंच पजरतै।मंगतू :गणपत :(नमगर सांस लेइत) <strong>ह</strong>ँ, घर! अई ठाँ सभ के नीक-बेजाय, पैघ, छोट- अपन घर छै,पिरवार छै, िधया-पुता छै, ओकरा आओर लेल ओकरा सभ के घुरबाक छै।पिच्छम िदस डूबैत घुरैत सुरूज जकाँ। आरामक ओसांिस लेल, पिरवारक बीचअपन सुख-दुख बाँट' लेल।(ओसांिस भिरक') <strong>ह</strong>ँ रौ, घर आ पिरवार! िटनाक चदरा, पोलथीन स' छारल चारिबाक घर, जाि<strong>ह</strong> मे ठाम-ठाम भूिर। से<strong>ह</strong>ो चार-छओ मास पर मुंसीपाल्टीबलाखसा दै छै। सभ बेर के तोिड़-फोिड़ म पांच मे स' टीन टा चीज गायब भ' जाइ छै।45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बेटी जवान भ' गेल। लोक आओर घूरैत र<strong>ह</strong>ै छै, <strong>ह</strong>म िकछुओ निञ क' पबै छी। (उिठक' िबदा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। काश ओकरा पाछां। एक कोन्टा मे माथ पर स' चंगेरीउतारबाक अिभनय। संगि<strong>ह</strong> पावर् स' 'ऐ चमेली', गै छप्पन छुरी, कोम्<strong>ह</strong>र जाइ छकरेजाक छप्पन टुकड़ी क' के ', 'एम्<strong>ह</strong>र आ, एि<strong>ह</strong> राित मे रानी बना <strong>दे</strong>बौ' 'ऐ, आतीक्या खंडाला' सनक स्वर ।).. बेटा जवान भ' गेल अिछ। मुदा चािर टा पाइ कमेनाइ अपना इत पर बाबूझैत अिछ।बेटा :(घुसैत) रौ बुढ़बा, भिर िदन सेठ जकाँ बइसल र<strong>ह</strong>ले िक िकु छ बेचबो के ल। (नेपथ्य िदसमुं<strong>ह</strong> क' क') िकओ अिछ? िकछु छै<strong>ह</strong>ो खाए-िपय' लेल िक सभ ठु ंसा <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ी ईम<strong>ह</strong>ाराजा के ।(नेपथ्य िदस स' 18-19 वषर्क एकटा लड़की <strong>ह</strong>ाथ म थारी ल' क' अबैतअिछ। एम्<strong>ह</strong>र स' ऊ थारी ल' क' अबैत अिछ आ दोसर िदस स' दू-तीन टा गुंडासनक लोक अबैत अिछ आ लड़की के अील रूप स' घूरैत अिछ। लड़की भाई केथारी <strong>दे</strong>इत अिछ। भाइ थारी <strong>दे</strong>िखक' फ क <strong>दे</strong>इत अिछ।) ई सूखल-टटाएल रोटी आपािन जकाँ तीमन! ई खाएक छै?गुंडा 1 : रौ राजू! त<strong>ह</strong>ो कत' आिब जाइ छै मगजमारी कर' लेल। रौ मीता, चल <strong>ह</strong>मरा संगे।तोरा तंदूरी िचकन खुएबौ। मुगक टंगड़ी (बोतलक इशारा करैत) एकदम मेमचीज.. मोन खुस भ' जेतौ.. मुदा..राजू :मुदा की?गुंडा 2 : िकछु लेब' लेल िकछु <strong>दे</strong>ब' पड़ै छै ने यार!राजु :<strong>ह</strong>मरा लग अिछए की? ई बुढ़बा राखलए िकछु <strong>ह</strong>मरा लेल?गुंडा 3 : नगीना रौ नगीना। एकदम पटाखा छौ तो<strong>ह</strong>र घर मे आ क<strong>ह</strong>ै छ जे बुढ़ऊ िकछु छोड़बे46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्निञ के लकौ अिछ?गुंडा 1 : ए<strong>ह</strong>ेन मोट-ताज मुग । कि<strong>ह</strong>यो <strong>ह</strong>मरो टेस्ट करा यार!(िनलर् <strong>ह</strong>ंसी। लड़की सुकु चाक' भीतर चिल जाइत अिछ। गणपत िखिसया क' ओकरािदस बढ़ैत अिछ, मुदा बेटा बीचि<strong>ह</strong> मे छेिक लेइत छै।)बेटा : <strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>मर परम पूज्य िपताजी! कत' जा र<strong>ह</strong>ल छी अ<strong>ह</strong>ाँ? ई सभ के छिथ, बूझलए अ<strong>ह</strong>ाँ के ?.. ई सभ <strong>ह</strong>मर दोस्त छिथ आ <strong>ह</strong>मरा तंदूरी मुगार् खुआब' ल' जा र<strong>ह</strong>ल छिथ।(िचिचयाक') रौ बुढ़बा, ला, िनकाल, जे छौ तोरा ल'ग। (जबदर्स्ती ओकर पाइछीनैत छै। गणपत िचकरैत अिछ। ओकर िचकराब सुिन लड़की भीतर स' अबैतअिछ आ बाप के बचाब' लेल बाप िदस भगैत अिछ। एक गुंडा ओकर गाल छुिबलेइत अिछ, दोसर ओकर <strong>ह</strong>ाथ खिचक' बा<strong>ह</strong>र ल' जाइत अिछ। ई <strong>दे</strong>ख गणपत पाइछोिड़ बेटी के बचाब' भागैत अिछ। बेटा पाछाँ स' एक लात ओकरा जमबैत अिछ।गणपत मुं<strong>ह</strong>क भरे खसैत अिछ। बेटा समेत सभ िकयो ठठाइत िनकिल जाइतअिछ। पावर् स' लड़कीक िचकरब आ गुंडा सभक अा<strong>ह</strong>ास आ अील लापसुनाइ दैत छै। तेज संगीत.. बजोक तेज ध्विन <strong>ह</strong>ठात समा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मंच परघोर अंधकार आ साटा!)(अिगला अंकमे जारी)------२.४. िरपोतार्ज-नवेन्दु कु मार झािरपोतार्ज-47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नवेन्दु कु मार झाअंशकािलक सभाचार वाचक सऽ अनुवादकमैिथली ’ संवाद’, ा<strong>दे</strong>िशक समाचार एकांशआकाशवाणी , पटनाछा संघक चुनावक ित उदासीन अिछ सरकारनवेन्दु कु मार झा *छासंघक अिस्तत्व िब<strong>ह</strong>ार मे समा भऽगेल अिछ । दुभार्ग्य ई अिछ जे जाि<strong>ह</strong> छा आन्दोलनक माधम सऽराजनीितमे अपन पैढ बना साक कु स धिर प<strong>ह</strong>ूिच लालू साद एखन के न्ीय राजनीितक धुिर बनल छिथ<strong>ह</strong>ुनक पन्<strong>ह</strong> वषर्क शासन कालमे छा संघ चुनावक ित ओ उदासीन र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> मुदा एखनो छा आन्दोलन ककोख सऽ जनिम िब<strong>ह</strong>ारक सा संचालन क र<strong>ह</strong>ल मुख्य मंी नीतीश कु मार आ उप मुख्य मंी सुशील कु मारमोदी क से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> ित उदासीन रवैया सऽ छा सभमे आोश अिछ। वतर्मान राजग सरकार तीन वषर्ककायर्कालमे <strong>ह</strong>ालािक कतेको बेर छा संघ चुनाव <strong>ह</strong>ोएबाक सुगुबुगा<strong>ह</strong>ट भेल अिछ मुदा ओकर साथर्क पिरणामएखन धिर सोझा नि<strong>ह</strong> आएल अिछ ।िब<strong>ह</strong>ार सभ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे ित वषर् नामांकनक समय छा संघक नाम पर टाका लेल जाईत अिछ ।मजेदार बात ई अिछ जे पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय के ऽ छोिड़ शाय<strong>दे</strong> कोनो <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय लग एि<strong>ह</strong> टाकाक ि<strong>ह</strong>साब-िकताब उपलब्धा अिछ । <strong>दे</strong>शक छा क संग भऽ र<strong>ह</strong>ल एि<strong>ह</strong> धोखाधरी पर सरकारक मौन एि<strong>ह</strong> बात क माणअिछ जे ओ छ श<strong>िव</strong>त क ताकत के ऽ नजर अंदाज कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । <strong>ह</strong>ालािक दू वषर् पि<strong>ह</strong>ने राज्यपालक मंजूिरकबाद <strong>दे</strong>श सरकार छा संघ चुनाव करैबाक संके त <strong>दे</strong>ने छल । एि<strong>ह</strong> संदभर्मे सभ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय के ऽ चुनाव सऽसंबंिधत िदशा –िनदैश <strong>दे</strong>ने छल । मुदा ओ मा छा सभक आिखमे गदार् छोकब छल िकएक तऽ एि<strong>ह</strong>मे कोनोसमय सीमा िनधार्िरत नि<strong>ह</strong> कएल गेल छल तेँ कतेको <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय ओि<strong>ह</strong> िदशा-िनदैश क िकछु िबन्दु पर अपनआपि वत करैत एि<strong>ह</strong>मे सुधारक लेल स्ताव पुन: सरकार के ऽ पढा <strong>दे</strong>लक अिछ । सरकाक एि<strong>ह</strong> डेगक बादमा भागलपुर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे चुनाव भऽ सकल । एि<strong>ह</strong> मध्य छा संगठन सभ जखन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय शासनपर छा संघ चुनावक लेल दबाब बनबैत अिछ तऽ ओ संशोिधत स्ताव क मंजूिरक ब<strong>ह</strong>ाना बना अपनिजम्मेदारी सऽ मु भऽ जाईत अिछ ।48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छा आन्दोलन रास्ता साक िशखर धिर प<strong>ह</strong>ूँचल िब<strong>ह</strong>ारक वतर्मान राजनीितक नेतृत्व छा संघकताकत के ऽ बुझैत अिछ । चा<strong>ह</strong>े लालू साद <strong>ह</strong>ोिथ या िक नीतीश कु मार, सुशील कु मार मोदी आ राम <strong>िव</strong>लासपासवान सभ छा आन्दोलन उपज छिथ । ओ अपन राजनैितक नेतृत्व के ऽ एि<strong>ह</strong> छा संघक माध्यम सऽ भेटएबाला राजनैितक चुनौती सऽ पिरिचत छिथ । तेँ <strong>दे</strong>शमे कोनो नया नेतृत्व नि<strong>ह</strong> ठाढ़ भऽ सकए ताि<strong>ह</strong> लेल एकटारणनीितक अन्तगर्त छा संघ चुनाव करैबाक ित उदासीन रवैया अपनौने छिथ । <strong>दे</strong>शमे छा संघक अंितमचुनाव १९८४ मे पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे भेल छल । जाि<strong>ह</strong>मे म<strong>ह</strong>ासिचवक रूपमे <strong>िव</strong>जयी भेल रणवीर नंदनभारतीय जनता पाटक <strong>दे</strong>श पदािघकारी छिथ । अपन नीिज कम्पनीक रूपमे राजनीितक दलक उपयोग करैबाला नेता सभके ऽ ई जनतब छिन जे छा संघक <strong>िव</strong>जयी ितिनिध भ<strong>िव</strong>ष्यमे दलक राजनीित मे आ<strong>िव</strong> सकै तछिथ ओ <strong>ह</strong>ुनका लेल खतरा बिन सकै त छिथ तेँ एकर सभ सऽ कड़ गर उपाय छा संघ चुनाव नि<strong>ह</strong> कराएब अिछ।+++भाषाई अकादमीक <strong>िव</strong>कासक लेल उठल सरकारक डेगनवेन्दु कु मार झािबघरमे लोक भाषाक समृि आ भाषाक <strong>िव</strong>कासक लेल कतेको भाषाई अकादमी कायर्रत अिछ मुदा एि<strong>ह</strong>अकादमी सभक ठेकान पाता लगाएब मुिश्कल अिछ । बद<strong>ह</strong>ालीक मािर झेिल र<strong>ह</strong>ल अकादमी सभक जखन<strong>िव</strong>कास नि<strong>ह</strong> भऽ सकल तऽ ओ भाषाक कतेक <strong>िव</strong>कास करत ई सोचब अनुिचत <strong>ह</strong>ोएत । <strong>दे</strong>शमे कायर्रत मैिथली,मग<strong>ह</strong>ी , भोजपुरी संस्कृ त , बग्ला आ दिक्षण भारतीय भाषा अकादमी एखनो <strong>िव</strong>कास सऽ कोसो दूर अिछ ज<strong>ह</strong>ॉ-त<strong>ह</strong>ॉ चिलर<strong>ह</strong>ल एि<strong>ह</strong> अकादमी सभ एखन धिर कोनो स्थायी ढेकान नि<strong>ह</strong> अिछ ।न्यायक संग <strong>िव</strong>कासक तीन वषर् पूरा कऽ चूकल वतर्मान राजग सरकार क नजिर आब एि<strong>ह</strong> अकादमीिदस गेल अिछ । एि<strong>ह</strong> संस्थान सभ काम काज पटरी पर अनबाक लेल यास शुरू कएलक अिछ । मानवसंसाधन <strong>िव</strong>कास <strong>िव</strong>नागक िनयंणाधीन एि<strong>ह</strong> संस्थान सभक <strong>िव</strong>कासक लेल एकटा ब्लू िन्ट <strong>िव</strong>भाग ारा तैयारकएल गेल अिछ । एि<strong>ह</strong> योजनाक अन्तगर्त <strong>िव</strong>भाग एि<strong>ह</strong> भाषाई अकादमी सभमे शोधक काजक संगि<strong>ह</strong>पाण्डुिलिप सभक काशन आ ओकर िबीक वस्था करबाक योजना बनाओल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ । राजधानी मेज-त चिल र<strong>ह</strong>ल एि<strong>ह</strong> संस्थान सभक कायार्लय एक छतक नचा अनबाक यास से<strong>ह</strong>ो तेजी सऽ चिलर<strong>ह</strong>लअिछ ।सभ भाषाई अकादमी एकि<strong>ह</strong> पिरसरमे र<strong>ह</strong>ए एि<strong>ह</strong> लेल राजधानीमे स्थलक चयन कएल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ ।एि<strong>ह</strong> ममे िब<strong>ह</strong>ार राष्भाषा पिरषद् पिरसर आ एि<strong>ह</strong> लगमे िस्थत संस्कृ त <strong>िव</strong>धालयक खाली पड़ल जमीनकचयन कएल गेल अिछ । <strong>िव</strong>भाग एि<strong>ह</strong> दूनू स्थान मे सऽ कोनो एकटा स्थान पर सभ भाषाई अकादमीक लेल49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सु<strong>िव</strong>धा सम्प पिरसर बनैबा पर गंभीरत सऽ <strong>िव</strong>चार कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । सरकारक मंशा एि<strong>ह</strong> अकासमी सभकउेश्य पूरा करब अिछ आ एि<strong>ह</strong> ममे पि<strong>ह</strong>ल ाथिमकता एि<strong>ह</strong> लेल आधारभूत संरचनाक <strong>िव</strong>कास करब अिछ ।एकर बाद स्थानीय भाषाक <strong>िव</strong>कास आ शोधक काज शुरू कएल जाएत संगि<strong>ह</strong> पाण्डुिलिप क काशन आकािशत पुस्तकक िीक वस्था कएल जाएत जाि<strong>ह</strong> सऽ एि<strong>ह</strong> अकादमी सभ के ऽ आिथक रूप सऽ मजगूतबनाओल जा सकए ।कतेको वषर् पूवर् जाि<strong>ह</strong> उेस्य सऽ एि<strong>ह</strong> संस्थान सभक गठन कएल गेल छल ओि<strong>ह</strong>मे कतबा सफलताभेटल से एि<strong>ह</strong> संस्थान सभक वतर्मान िस्थित के ऽ <strong>दे</strong>िख स्प भऽ जाईत अिछ । ारंिभक कालमे अपन उेश्य िदसबढ़ल एि<strong>ह</strong> संस्थान सभक गित<strong>िव</strong>िध कतेको वषर् सँ मंद पड़ल अिछ । मा िकछु गोटेक दरमा<strong>ह</strong>ा आ िकछुसाि<strong>ह</strong>त्यकार के ऽ मि<strong>ह</strong>मा मंिडत करए बाला एि<strong>ह</strong> संस्थान सभक गित<strong>िव</strong>िध सुचाढ रूप सऽ चलैबाक लेल सरकारारा यास ारंभ करब स्वागत योग्य अिछ । ज्यो एि<strong>ह</strong> िदस सरकार इमानदारी सऽ यास कएलक तऽ कतेकोलष्धर् साि<strong>ह</strong>त्यकारक दुलर्भ पाण्डुिलिप पुस्तककार रूपमे साि<strong>ह</strong>त्येमीक सोझा आओत आ भाषाक <strong>िव</strong>कासकरास्ता भेटत । शोध आिदक काज शुरू भेला सऽ भाषाक संदभर्मे नव-नव जनतब से<strong>ह</strong>ो सोझा आओत जकर लाभसाि<strong>ह</strong>त्यक शोधाथ आ छा सभ के ऽ भेिट सकत ।२.५. राजमो<strong>ह</strong>न झा (बोध सम्मान २००९) सँ <strong>िव</strong>नीत उत्पलक साक्षात्कारखुलल दृिसँ नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ समीक्षा : राजमो<strong>ह</strong>न झासाि<strong>ह</strong>त्यकार भाइ-सा<strong>ह</strong>ेब राजमो<strong>ह</strong>न झाक कै क टा कथा सं<strong>ह</strong> आ चािर टा समालोचनात्मक पोथी िलखल छिन्<strong>ह</strong>।मैिथली भाषामे <strong>ह</strong>ुनकर एि<strong>ह</strong> योगदानकेँ <strong>दे</strong>खैत २००९ सालक बोध सम्मान <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>ल जाऽ र<strong>ह</strong>ल छिन्<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>ुनकासँ मैिथलीक भूत, वतर्मान, भ<strong>िव</strong>ष्य आ समीक्षाक गप, संग-संग पािरवािरक आ सामािजक िजनगीकताना-बानाक गप विर पकार <strong>िव</strong>नीत उत्पल बातचीत मे बुनलिन्<strong>ह</strong>।50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>नीत उत्पल : अ<strong>ह</strong>ांक जन्म कतय भेल, िदन-वषर् की छल?राजमो<strong>ह</strong>न झा : <strong>ह</strong>मर जन्म गाम मे भेल, कु मार बािजतपुर (वैशाली)। साल छल १९३४, अगस्तमा<strong>ह</strong>क २७ तारीख। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : आ ारंिभक लालन-पोषण ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ारंिभक लालन-पोषण गाम मे भेल। िकछु िदनक बाद पटना आिब गेल<strong>ह</strong>ुं, आगूपटनेमे भेल। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : िशक्षा-दीक्षा कतय भेल ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ारंिभक िशक्षा तँ गाममे भेल। पटना अएलाक बाद टी.के . घोष एके डमी मेआठवां मे नाम िलखेने रि<strong>ह</strong>, जतय सs मैिक पास के ल<strong>ह</strong>ुं। एकर बादक पढाई पटना कालेज, पटनासँभेल। <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>षय मनो<strong>िव</strong>ज्ञानक संग-संग लािजक, ि<strong>ह</strong>न्दी आ अथर्शा छल। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : िपताम<strong>ह</strong> कतेक मोन छिथ ? राजमो<strong>ह</strong>न झा : <strong>ह</strong>मर िपताम<strong>ह</strong> जनादर्न झा संस्कृ तक <strong>िव</strong>ान छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकर मृत्यु १९५१ मेभेलिन। गाम मे <strong>ह</strong>मर पढाई <strong>ह</strong>ुनकर संरक्षण मे भेल छल। िमिडल स्कू ल तकक पढाई तँ <strong>ह</strong>म गाम मे के नेरि<strong>ह</strong>। ओ मैिथली मे से<strong>ह</strong>ो िलखैत र<strong>ह</strong>िथ। ताि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ मैिथलीमे िलखबाक लेल ेिरत भेल<strong>ह</strong>ुँ। मैिथलीसाि<strong>ह</strong>त्य मे रूिच जागल। ओ कतेक ठाम घुिम-घुिम कs रचना के लिथ। म<strong>ह</strong>ावीर साद <strong>िव</strong>ेदीक51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सरस्वतीक संपादन करैक संग ओ िमिथला िमि<strong>ह</strong>रक संपादक से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>िथ। करीब एक सौ टा बंगलाउपन्यासक ि<strong>ह</strong>न्दी मे अनुवाद के लिथ, जाि<strong>ह</strong> मे <strong>िव</strong>षवृक्ष, <strong>दे</strong>वी चौधराइन उपन्यास मुख अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : साि<strong>ह</strong>त्यक ारंिभक ेरणा के करा सँ भेटल ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ारंिभक ेरणा तँ िपताम<strong>ह</strong> सँ भेटल। िपताम<strong>ह</strong>े िशक्षाक आरम्भ करोलिथ। गाममेिमिडल तक पढाई काल तक िपताम<strong>ह</strong>े गािजयन र<strong>ह</strong>िथ। पटना एल<strong>ह</strong>ुं तs बाबूजीक (<strong>ह</strong>रमो<strong>ह</strong>न झा) संगर<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुं। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : घर मे िकनका सँ अ<strong>ह</strong>ां बेसी नजदीक र<strong>ह</strong>ी ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : िपताम<strong>ह</strong> संग िपताम<strong>ह</strong>ीक सबसँ नजदीक रि<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : संस्कृ त परंपरा सँ अंगरेजी परंपरा िदस कोना वृत भेल<strong>ह</strong>ुँ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : समय बदलैत गेल, पि<strong>ह</strong>ने लोक संस्कृ त पढैत र<strong>ह</strong>िथ। संस्कृ त धीरे-धीरे लु <strong>ह</strong>ोइतगेल। अंगरेजी िशक्षा स्थान लेलक आओर भाव बढ़ैत गेल। तखन अंगरेजी आ ि<strong>ह</strong>न्दी िदस लोक झुकएलागल। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुं ओ<strong>ह</strong>ी िदस वृत भेल<strong>ह</strong>ुँ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : साि<strong>ह</strong>त्य कए अितिरे क की पेशा छल ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : इम्प्लायमट आिफसर र<strong>ह</strong>ी। आब िरटायडर् छी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : कोन-कोन श<strong>ह</strong>र मे र<strong>ह</strong>ल छी ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : जमशेदपुर, मुजफ्फरपुर, रांची, बोकारो, पटना, िदल्ली मे नौकरी काल र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुं।पॉँच साल िदल्ली मे जनशि भवन मे िडप्युटेशन पर र<strong>ह</strong>ी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : किन भाई-बि<strong>ह</strong>नक संबंध मे बताऊ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : चार भाई आ एक बि<strong>ह</strong>न छल<strong>ह</strong>ुं। दू भाईक मृत्यु भए गेल आ दू भाई छी एखन।सबसे पैघ <strong>ह</strong>म छी। <strong>ह</strong>मारा सs छोट कृ ष्ण मो<strong>ह</strong>न झा रांची <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय मे मनो<strong>िव</strong>ज्ञानक िशक्षकर<strong>ह</strong>िथ। तेसर भाई <strong>िव</strong>मो<strong>ह</strong>न झा गाम मे र<strong>ह</strong>िथ। सबसे छोट मनमो<strong>ह</strong>न झा सी.एम.कालेज, दरभंगा मेमनो<strong>िव</strong>ज्ञानक िशक्षक छिथ। सबसँ जेठ बि<strong>ह</strong>न ऊषा झा छली<strong>ह</strong>, जे दरभंगा मे छिथ। ब<strong>ह</strong>नोई शैलेन्मो<strong>ह</strong>न झा १९९४ मे िदवंगत भए गेला<strong>ह</strong> । ओ लिलत नारायण िमिथला <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयक मैिथली<strong>िव</strong>भागक अध्यक्ष छला<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : बाल-बा कए टा आ की करैत अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : तीन टा बेटी अिछ। ब्या<strong>ह</strong> के करो नि<strong>ह</strong> भेल अिछ। सबसे छोट िमनी झा टीचरछिथ। जेठ बेटी ेजुएशन क संग ब्यूटी-आटर् एंड ाफ्टक- ेिनग लेने छिथ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : अ<strong>ह</strong>ांक मनपसंद रचनाकार के छिथ ?52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राजमो<strong>ह</strong>न झा : एकर िनणर्य करब मुिश्कल अिछ। लिलत, मायानंद, राजकमल चौधरीक िलखबलोक पिसन कए र<strong>ह</strong>ल अिछ। आधुिनक मैिथली कए ारम्भ ओति<strong>ह</strong>सँ मानल जाइत छैक । <strong>िव</strong>नीत उत्पल : अ<strong>ह</strong>ांक अपन नीक रचना कोन ? राजमो<strong>ह</strong>न झा : सेँ तँ आने लोक क<strong>ह</strong>त। एकर िनणर्य करब मुिश्कल अिछ। रचनाकार कोनो रचनाकरैये तँ अपन तर<strong>ह</strong>े बेस्ट करैत अिछ। जेकरा िदलसँ करब क<strong>ह</strong>बै, ओ करैत छैक। सबसँ नीक <strong>दे</strong>बाककोिशश करैत छैक। कोनो रचना सुपरसीड करैत छैक, कोनो नि<strong>ह</strong> करैत छैक। ई सब ब<strong>ह</strong>ुत रास फे क्टरपर िनभर्र करैत छैक। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : अ<strong>ह</strong>ांक पि<strong>ह</strong>ल रचना कोन छल ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : रचनाक शुरुआत <strong>ह</strong>म क<strong>िव</strong>ता सँ कएने र<strong>ह</strong>ी। तखन <strong>ह</strong>म बी.ए. मे र<strong>ह</strong>ी, १९५४ कई गप छी। ओकर बाद क<strong>िव</strong>ता िलखब एक तर<strong>ह</strong>ेँ बंद भए गेल। क<strong>िव</strong>ता िलखब छु िट गेल। <strong>ह</strong>मर लेखकीयजीवनक दोसर फे ज १९६५सँ शुरू भेल। एखन कथा <strong>ह</strong>मर मुख्य <strong>िव</strong>धा भए गेल अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : कोनो क<strong>िव</strong>ता सुनेबई ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : क<strong>िव</strong>ता कए मन पारब नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>ब। ओि<strong>ह</strong> ेिडशन मे <strong>ह</strong>म िलखैत र<strong>ह</strong>ी जे ओि<strong>ह</strong>समय मे िलखल जाइत र<strong>ह</strong>य। <strong>ह</strong>मर लेखनक शुरुआती दौर छल, ओि<strong>ह</strong> समयक जे साि<strong>ह</strong>त्य भाव सँिलखल गेल, से र<strong>ह</strong>ए। अपने <strong>ह</strong>मरा बुझाएल जे ई कोनो कमर्क नि<strong>ह</strong> छैक, तकरा बाद <strong>ह</strong>म ई िलखब बंदकए <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुं। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : क<strong>िव</strong>ता कोनो पिका मे छपल ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : क<strong>िव</strong>ता 'वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी' मे छपल। 'िमिथला िमि<strong>ह</strong>र' आ 'िमिथला दशर्न' मे से<strong>ह</strong>ो छपल. <strong>िव</strong>नीत उत्पल : आ क<strong>ह</strong>ानी ?र<strong>ह</strong>ल?राजमो<strong>ह</strong>न झा : िमिथला िमि<strong>ह</strong>र मे मुख्यतः क<strong>ह</strong>ानी छपल। िमिथला दशर्न मे से<strong>ह</strong>ो।<strong>िव</strong>नीत उत्पल : अपनेक रचना िलखब आ छपल मे बाबूजी (<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा) कए कतेक स<strong>ह</strong>योगराजमो<strong>ह</strong>न झा : बाबूजीक स<strong>ह</strong>योग िकछु नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल, भाव र<strong>ह</strong>ल। बाबूजीक संग रचनाक गपकरबाक नि<strong>ह</strong> उठैत छल। <strong>ह</strong>मर लेखन <strong>ह</strong>ुनकर भावक अंतगर्त नि<strong>ह</strong> छिन। <strong>ह</strong>ुनकर लेखन सँ इतर<strong>ह</strong>मर िलखब शुरू भेल। एकरा मे दूनू गप अिछ। <strong>ह</strong>ुनकर भाव र<strong>ह</strong>ल आ नि<strong>ह</strong>यो र<strong>ह</strong>ल। <strong>ह</strong>ुनकर क्षे सँ<strong>ह</strong>म अपना कए अलग कए लेल<strong>ह</strong>ुं। ओना भाव सँ अलग कोना कए सकै त छी।<strong>िव</strong>नीत उत्पल : 'आई-कािल्<strong>ह</strong>-परसू' पर अकादमीक पुरस्कार ठीक समय पर भेटल वा नि<strong>ह</strong>?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ठीके समय पर भेटल। ई म<strong>ह</strong>त्वपूणर् नि<strong>ह</strong> छल की पि<strong>ह</strong>ने भेटबाक चा<strong>ह</strong>ी छल या53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बाद मे भेटबाक चा<strong>ह</strong>ी छल। मन मे ए<strong>ह</strong>न कोनो गप नि<strong>ह</strong> छल। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : साि<strong>ह</strong>त्यक अिभयान मे पीक कतेक स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>ल ?छैक।राजमो<strong>ह</strong>न झा : साि<strong>ह</strong>त्य सँ ओतेक संि नि<strong>ह</strong> छिन्<strong>ह</strong>। स<strong>ह</strong>योग-अस<strong>ह</strong>योग कए ताि<strong>ह</strong> ारे नि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>नीत उत्पल : <strong>ह</strong>ुनकर नि<strong>ह</strong>यर कतए भेलिन्<strong>ह</strong> ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : <strong>ह</strong>मर सासुर तँ िदल्ली भेल। ससुरक िपता अलवर म<strong>ह</strong>ाराजक चीफ जिस्टसर<strong>ह</strong>िथ। <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर िदल्ली मे भेल। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : अ<strong>ह</strong>ां कोन-कोन भाषा मे रचना के ल<strong>ह</strong>ुं आ कतेक पोथी िलखल<strong>ह</strong>ुं ?* राजमो<strong>ह</strong>न झा : ि<strong>ह</strong>न्दी आ मैिथली मे <strong>ह</strong>मर लेखन भेल। दस टा पोथी कथा सं<strong>ह</strong> आ चािर टासमालोचनात्मक पोथी छैक. <strong>िव</strong>नीत उत्पल : भ<strong>िव</strong>ष्यक की योजना अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : संस्मरण िलखबाक अिछ। सुमनजी आ िकरणजी पर िलखबाक बाकी अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : साि<strong>ह</strong>त्यक दावं-पच कए कतय तक बुझिलयइ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : दांव-पच मैिथली मे नि<strong>ह</strong> सभ भाषा मे चलैत र<strong>ह</strong>ैत छैक। ई कोनो नब गपनि<strong>ह</strong> छी। एि<strong>ह</strong> अथर् मे भा<strong>िव</strong>त भेल<strong>ह</strong>ुँ। ई तँ स्वाभा<strong>िव</strong>क ियाक रूप अिछ। ओि<strong>ह</strong>नो ई गप बेसी मेटरनि<strong>ह</strong> करैत छैक। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : कोन रचना ए<strong>ह</strong>न अिछ जेकरा मे अ<strong>ह</strong>ां केँ अपन आत्मकथ्य <strong>ह</strong>ुअए ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : सभ रचना मे जीवनक अंश आिबए जाइत छैक। िकया िक अनुभवक आधारपर लोक िलखय यै। अनुभवक अंश तँ र<strong>ह</strong>बे करत। आत्मकथात्मकता तँ आिबये जाइत छैक। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : 'िनष्कासन' कथा तँ नि<strong>ह</strong> छी आत्मकथात्मक ?आत्मकथा भेटत।राजमो<strong>ह</strong>न झा : स्पेिशिफक नि<strong>ह</strong> करए चा<strong>ह</strong>ब। सभटा कथा मे कोनो-ने-कोनो रूपेण <strong>िव</strong>नीत उत्पल : समीक्षा लेल की क<strong>ह</strong>ब अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : समीक्षा खुलल दृि सँ नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। लोक अपन ईष्यार्-ेष सँ रचनाकए समीक्षा कए र<strong>ह</strong>ल अिछ। िनष्पक्ष व िनभर्य भए कए समीक्षा नि<strong>ह</strong> भए र<strong>ह</strong>ल अिछ। आई-कािल्<strong>ह</strong> जेसमीक्षा भए र<strong>ह</strong>ल अिछ ओि<strong>ह</strong> मे धैयर्क अभाव अिछ। ऑब्जेिक्टव नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत छैक लोक। जकरासँ रूर<strong>ह</strong>ए छिथ तकर ठीक सँ समीक्षा नि<strong>ह</strong> करैत छिथ आ जकरा सँ नीक संबंध छैक ओकर संग खूबउठाबैत छिथ। समीक्षा लेल दृि काज करैत छैक।54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम् <strong>िव</strong>नीत उत्पल : की समीक्षा करबा मे िगत आक्षेप आवश्यक अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : समीक्षक बुझैत छिथ, जे <strong>ह</strong>म समीक्षा कए र<strong>ह</strong>ल छी, तँ लेखक पर उपकारकए र<strong>ह</strong>ल छी, <strong>ह</strong>ुनका <strong>ह</strong>म उपकृ त कए र<strong>ह</strong>ल छी। एकांगी दृिकोण बड़का फे क्टर अिछ। समीक्षा मेरचनाक समीक्षा <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी नि<strong>ह</strong> िक िगत आक्षेप। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : ई गप कि<strong>ह</strong>या सँ छैक ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : पि<strong>ह</strong>नो र<strong>ह</strong>ए, आबो छैक। संकीणर्ता बेसी भए गेल अिछ। <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>चारे पि<strong>ह</strong>नेएतेक नि<strong>ह</strong> छल जे एखन भए र<strong>ह</strong>ल छैक। अपन लोक कए घुसाबैक लेल मारामारी भए र<strong>ह</strong>ल छैक।<strong>ह</strong>ालत जे<strong>ह</strong>न भए र<strong>ह</strong>ल छैक तकर <strong>िव</strong>रोध <strong>ह</strong>ोएबाक चाि<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : नवतुरुआक लेखनकेँ कोन दृि सँ <strong>दे</strong>खैत छी ? राजमो<strong>ह</strong>न झा : नबका लोक भाषाक िदस उदासीन छिथ। बेसी लोककेँ भाषाक ित मो<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> छिन, अपनत्व नि<strong>ह</strong> छिन। जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना जेनरेशन आगू भेल, भाषाक उदासीनता बढ़ल गेल। बेसीलोक मैिथली बाजब छोिड <strong>दे</strong>ने छिथ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : मैिथली मे दिलत साि<strong>ह</strong>त्य लेल अ<strong>ह</strong>ांक मंत की ◌ािछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : साि<strong>ह</strong>त्य मे वगकरण वृित जे भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ओ <strong>िव</strong>खिण्डत कए र<strong>ह</strong>लअिछ। साि<strong>ह</strong>त्य सृजनात्मकता सँ ध्यान <strong>ह</strong>टा कए <strong>िव</strong>शेष वगर् पर ध्यान <strong>दे</strong>बासँ साि<strong>ह</strong>त्य <strong>िव</strong>खिण्डत <strong>ह</strong>ोएत।दिलत कए लेखन मे अएबाक चा<strong>ह</strong>ी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : ी लेखक लेल की क<strong>ह</strong>ब अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ीगण कए साि<strong>ह</strong>त्य लेखन मे जरूर अएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कोनो वगर्क लेल समसाि<strong>ह</strong>त्य कए <strong>िव</strong>खिण्डत नि<strong>ह</strong> करबाक चाि<strong>ह</strong>। खंिडत दृि नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेबाक चाि<strong>ह</strong>। एकरा लेल चा<strong>ह</strong>ी समदृि। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : मैिथली भाषा मे ी लेखकक संख्या िकएक कम अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : सब<strong>ह</strong>क मूल मे िशक्षा अिछ। िमिथला मे ी िशक्षाक चार-सार नि<strong>ह</strong>भेल। स<strong>ह</strong>भािगता आ स<strong>ह</strong>ृदयताक कमी र<strong>ह</strong>ल।<strong>िव</strong>नीत उत्पल : मैिथली केँ सं<strong>िव</strong>धानक आठम अनुसूचीमे शािमल <strong>ह</strong>ेबासँ <strong>िव</strong>कासक लेल कीक<strong>ह</strong>ब अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : जतय तक भाषाक छैक, सं<strong>िव</strong>धान संगे यूपीएससी परीक्षा मे शािमल<strong>ह</strong>ोयबाक गप छैक, एकरा सँ िकछु खास बल भेटि<strong>ह</strong> बला नि<strong>ह</strong> छैक। भाषाक समृिक लेल समपर्णचा<strong>ह</strong>ी। तकर ास भए र<strong>ह</strong>ल अिछ।55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम् <strong>िव</strong>नीत उत्पल : तखन की कएल जाए ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : मूल गप भाषामे वृत बा सभ <strong>ह</strong>ुअए। स्कू ल सँ पि<strong>ह</strong>ने पिरवार छैक।पिरवार मे भाषाक समुिचत स्थान <strong>दे</strong>ल जाए, तखने बा सब<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>कासक संग भाषाक <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोएत।ई गप धीरे-धीरे कम भए र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : नवलोकक लेल िक क<strong>ह</strong>ब अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : <strong>ह</strong>ुनका सभ कए साि<strong>ह</strong>त्य सँ ओ लगाव नि<strong>ह</strong> छिन जे पि<strong>ह</strong>लुका लोक कए छल।जखन धिर नवलोक कए साि<strong>ह</strong>त्य सँ लगाव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत तखन धिर िकछु नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत। एकर बा<strong>दे</strong> मैिथलीकए उवल भ<strong>िव</strong>ष्य छैक। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : एखुनका समीक्षा लेल की क<strong>ह</strong>ब अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : मूल वस्तु लोक छैक। समीक्षाक लेल यै<strong>ह</strong> छैक। जाऽ तक लोक नि<strong>ह</strong> बदलत,दृिकोण नि<strong>ह</strong> बदलत, ऑब्जेिक्टव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत, तखन धिर िकछु नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत। समीक्षाक लेल तटस्थताचा<strong>ह</strong>ी, िनरपेक्षता चा<strong>ह</strong>ी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : मैिथली भाषाक चार-सार लेल की करबाक चा<strong>ह</strong>ी ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ई िनभर्र करत सरकार पर, ई काज बेसी नीक जकाँ कए सकै त अिछ।सामूि<strong>ह</strong>क यास लोकक <strong>ह</strong>ोएत, संस्था आगू आएत, तखन <strong>ह</strong>ोएत। मैिथलीक नाम पर जे तमाशा <strong>ह</strong>ोइतअिछ, ओकरा बंद कई पड़त। लोक रुिच जगाबक लेल काज करए पड़त। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : चार-सार लेल नवलोककेँ कोन दृि सँ <strong>दे</strong>खैत छी ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : समय-समय पर सभ िकछु बदलल। नव जनरेशन आयल। समय मे पिरवतर्नभेल। अपन संस्कृ ित लेल, भाषाक लेल पि<strong>ह</strong>लुक लोक मे समपर्ण बेसी छल। जेना-जेना जनरेशन बदलल,समपर्ण कम भए गेल। एक तर<strong>ह</strong>े कि<strong>ह</strong> सकै त छी जे वैिक सम्पूणर्ता िदस बेसी बढ़ल गेल अिछ,स्थानीयक <strong>िव</strong>िशता पाछु छु िट र<strong>ह</strong>ल अिछ। ग्लोबल बेसी <strong>ह</strong>ुअए लागल लोक, लोकल गौण भए गेल।एकरा मे सामंजस्य रखबाक चा<strong>ह</strong>ी। एकरा बूझए पड़त। <strong>िव</strong>िशता आ सारभौमता स्थानीयता मे छैक।सभ संग <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी। अपन जे <strong>िव</strong>िशता छैक तकरा िबसिर जाइ से<strong>ह</strong>ो उिचत नि<strong>ह</strong> छैक। सब<strong>ह</strong>क संग-संग चलैत अपन <strong>िव</strong>िशता नि<strong>ह</strong> छोड़बाक चा<strong>ह</strong>ी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : लेखन म जीवनानुभवक की स्थान छैक ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : जीवनानुभव लेखनक समस्त आधार छैक। अनुभव पक्ष शून्य र<strong>ह</strong>त तँ अ<strong>ह</strong>ांकी िलखब। अ<strong>ह</strong>ांक िलखब साि<strong>ह</strong>त्य नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>त। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : आजुक युगक बाजारवादी दुिनया आ साि<strong>ह</strong>त्यक लेल की क<strong>ह</strong>ब अिछ ?56


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राजमो<strong>ह</strong>न झा : जावत अ<strong>ह</strong>ां बेिसक नीड्स मे अपना कए सीिमत राखब तखन की <strong>ह</strong>ोएत।साि<strong>ह</strong>त्य आगूक चीज छैक। भौितक साधना मे अपनाकेँ सीिमत राखब तँ साि<strong>ह</strong>त्य िदस <strong>िव</strong>मुखता उत्प<strong>ह</strong>ेबे करत। ई मूल जरूरत छैक, ई आवश्यक छैक, तकरा संग-संग नैितक मूल्य साि<strong>ह</strong>त्यक लेल आवश्यकछैक। नैितक मूल्य उपेिक्षत नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ए, ई पक्ष सबल <strong>ह</strong>ुअए। मूल जरूरत िदस लोकक बेसी ध्यान छैक, ईड चिल र<strong>ह</strong>ल छैक आ आगुओ ई र<strong>ह</strong>त। जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना भौितक सुख-सु<strong>िव</strong>धा बढ़ल उ मूल्य मे ास<strong>ह</strong>ोइत गेल। ओि<strong>ह</strong> िदस सँ <strong>दे</strong>खब तँ राजनीित मुख <strong>ह</strong>ोइत गेल। दोसर पक्ष ई जे अध्यात्म पक्षक ास<strong>ह</strong>ोइत गेल, जखन <strong>िव</strong>कास बढ़ल। भाषा मे तकनीकक <strong>िव</strong>कास तँ भेल, मुदा जे मूल्य बेसी र<strong>ह</strong>िन ओि<strong>ह</strong>्मेास भए र<strong>ह</strong>ल अिछ। बा<strong>ह</strong>री <strong>िव</strong>कास बढ़ला सँ जे <strong>िव</strong>िशता, जे िस्मता छैक ओ कम भेल। ब<strong>ह</strong>ुत लोककि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छिथ जे भाषा मिर र<strong>ह</strong>ल अिछ, से ठीक क<strong>ह</strong>ैत छिथ। घर सँ िनष्कािसत भए र<strong>ह</strong>ल छैक ईभाषा। पािरवािरक भाषा नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल ई, मरबाक लक्षण छैक। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : एकर उपाय की ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : समयक धार कए कोनो यास सँ बंद नि<strong>ह</strong> कए सकै त छी। िशक्षाक <strong>िव</strong>कासभेल अिछ। पढ़ए बलाक संख्या बढ़ल। स्कू लक संख्या बढ़ल। जाि<strong>ह</strong> अनुपात मे ई बढ़ल ओि<strong>ह</strong> अनुपात मेआंतिरक मूल्य घटल। जानकारी तँ बेसी बिढ़ गेल अिछ, सूचनात्मक ज्ञान बामे जतेक बेसी छैक, ओि<strong>ह</strong>उ मे ओि<strong>ह</strong> जमाना मे नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ै। मुदा, ज्ञान धरले रि<strong>ह</strong> गेल। िशक्षा मे जे <strong>िव</strong>कास भेल अिछ, ई वृिसंख्यात्मक अिछ, गुणात्मक <strong>िव</strong>कास नि<strong>ह</strong> भेल अिछ। ई बात स<strong>ह</strong>ी छैक, जतेक स्कू लक संख्या बढ़ल, ज्ञानओतबेक कम भए गेल। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : तखन <strong>िव</strong>कास ख़राब गप अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ी िशक्षा पि<strong>ह</strong>ने नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ए, काफी वृि भेलए। मुदा, ब<strong>ह</strong>ुत रास साइडइफे क्ट भेल। दवाई बढ़ल, साइड इफे क्ट मे वृि भेल। ओकरा रोकबाक कोनो उपाय नि<strong>ह</strong> भेल अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : अ<strong>ह</strong>ां े रचना ककरा क<strong>ह</strong>ब ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : सवर्े रचना ओ <strong>ह</strong>ोयत अिछ, जे ओि<strong>ह</strong> युग बीत गेलाक बादो े र<strong>ह</strong>तअिछ। कालजयी छैक। कायम र<strong>ह</strong>ैक छैक पोथी आ रचनाकार। सुमनजी, िकरणजी, आरसी बाबू ेरचनाकार र<strong>ह</strong>िथ। <strong>ह</strong>ुनकर रचना एखनो े मानल जाइत अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : ए<strong>ह</strong>न कोन रचना छैक जकरा फु सर्त भेटला पर अ<strong>ह</strong>ां बारंबार पढैत छी ?जखन मानिसक परेशानी र<strong>ह</strong>ैत अिछ तखनो ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : ए<strong>ह</strong>न कोनो पोथी नि<strong>ह</strong> अिछ। जखन जे भेट जाइत छैक, तकरे पढैत छी।मानिसक सुधाक शांित लेल जे पोथी उपलब्ध र<strong>ह</strong>ैत अिछ सै<strong>ह</strong> भऽ जाइत अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : मानिसक शांित लेल की करैत छी ?57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राजमो<strong>ह</strong>न झा : ए<strong>ह</strong>न कोनो काज नि<strong>ह</strong> छैक। उपलब्धता पर <strong>ह</strong>म कोनो काज करैत छी।िलखबाक मन <strong>ह</strong>ोइत अिछ तँ िलिखयो लैत छी। मनक अनुरूप काज तािक लैत छी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : साि<strong>ह</strong>त्यक रचनाक लेल की योजना अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : बाबूजीक रचनावली िनकालबाक लेल सोचने छी। तीन खंड िनकािल चुकलछी आ तीन खंड बाकी अिछ। अपन तीन टा पोथी िदमाग मे अिछ। पि<strong>ह</strong>ल- संस्मरण सं<strong>ह</strong> आ दोसरआलोचनात्मक/समीक्षात्मक लेख संि<strong>ह</strong>त करबाक अिछ। तेसर ई जे कथा सभ छू टल छैक, लेख सभसे<strong>ह</strong>ो छू टल छैक, ओकरा िनकलबाक अिछ। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : जीवनक लेल की योजना अिछ ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : प्लािनग क ि<strong>ह</strong>साब सँ जीवन नि<strong>ह</strong> चलैत छैक। पािन जि<strong>ह</strong>ना बाट तािक लैतछैक, ति<strong>ह</strong>ना जीवन चलैत छैक। प्लािनग सँ ब<strong>ह</strong>ुत काजो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। एकर आवश्यकता से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोइत अिछ। प्लािनगक अनुसार सभ काज भए जाइत, ए<strong>ह</strong>नो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। Men proposesGod disposes. <strong>ह</strong>म तँ सोचैत छी जे propose नि<strong>ह</strong> कएल जाएत। एि<strong>ह</strong>ना जीवन छैक।<strong>िव</strong>नीत उत्पल : जीवन आ सि<strong>ह</strong>त्यक दृि सँ अपनेक कोन समय सभसँ बेसी नीक छल?राजमो<strong>ह</strong>न झा : 1965 सँ 1975 धिर समय सबसँ नीक र<strong>ह</strong>ल, साि<strong>ह</strong>त्य दृि सँ से<strong>ह</strong>ो आसामान्य दृि सँ से<strong>ह</strong>ो। ओकरा बाद खराबे कि<strong>ह</strong> सकै त छी. कि<strong>ह</strong>या धिर चलत नि<strong>ह</strong> जनैत छी। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : रचना करैत काल की ध्यान रखबाक चा<strong>ह</strong>ी ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : कालजयी रचना लेल कोनो िसांत वा िशक्षण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। साि<strong>ह</strong>त्यरचनाक लेल कोनो पाठ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। एकर कोनो उपयोिगता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। आन कलाक लेलस्कू ल छैक। साि<strong>ह</strong>त्य लेल नि<strong>ह</strong> छैक। कोनो ए<strong>ह</strong>न ेिनग स्कू ल नि<strong>ह</strong> छैक जे साि<strong>ह</strong>त्यकार बनायत। कोनो<strong>िव</strong>ज्ञापन नि<strong>ह</strong> छैक जे छ<strong>ह</strong> मास मे ई चीज िसखा <strong>दे</strong>त। <strong>िव</strong>नीत उत्पल : मैिथली सि<strong>ह</strong>त्य मे नव लेखक केँ की सुझाव <strong>दे</strong>ब ?राजमो<strong>ह</strong>न झा : मागर्दशर्न आ सुझावक पक्ष मे <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> छी। िजनका मे ओ ितभा/योग्यता<strong>ह</strong>ोएत, ओ अपन बाट तािक लेता<strong>ह</strong>। िसखओने सँ िकयो सीखबो नि<strong>ह</strong> करत। मूल वस्तु अनुभव छैक.अनुभव संप छी, अनुभवक संवेदनाक पकड़बाक <strong>ह</strong>ुनर अिछ। से लेखक मे अंतिनि<strong>ह</strong>त र<strong>ह</strong>ैत छैक ।रचनाक लेल अनुभव करबाक तागित जरूरी छैक। तकरा िबना लेखन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत। अिभिक <strong>दे</strong>बाकलेल कौशल आ भाषा <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी। जतय ई <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोएत, सफ़ल <strong>ह</strong>ोएत। िशक्षण वा मागर्दशर्नकजरूरत नि<strong>ह</strong> छैक।*<strong>िव</strong>नीत उत्पल : बोध सम्मान 2009 ा करबाक लेल बधाई।58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.६. सुशांत झा-<strong>ह</strong>मर सपना के र िमिथलासुशांत झा<strong>ह</strong>मर सपना के र िमिथला<strong>ह</strong>मर सपना के िमिथला के <strong>ह</strong>न अिछ...<strong>ह</strong>म भ<strong>िव</strong>ष्य के दीस टकटकी लगा कय <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी आ एकटा सुन्दर आसमृ इलाका के तस्वीर मोने मोन बना र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>ह</strong>मर सपना के िमिथला म एखनतक िकछु ए रंग भरल गेलअिछ-जेना दरभंगा म एकटा यूिनविसटी आ मेिडकल कालेज, जयनगर तक बड़ी लाईन आ नेशनल <strong>ह</strong>ाईवे केत<strong>ह</strong>त बनय बला चािर लेनवला सड़क जे िमिथला के <strong>ह</strong>ृदयस्थली बाटे गुजरत। <strong>ह</strong>म कल्पना कय र<strong>ह</strong>ल छी जे एि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ाईवे के िकनार म दजर्न इंिजनीयरग आ मेिडकल कालेज खुिज जायत। <strong>ह</strong>म ई सोिच र<strong>ह</strong>ल छी जे झंझारपुर केबायोट्कनालाजी के कालेज म के रल के बा सब जखन एडिमशन लेत त कतेक नीक <strong>ह</strong>ेतै।<strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> िदन के कल्पना कय र<strong>ह</strong>ल छी जखन नाथर्-इस्ट आ दिक्षण भारत के बा सब गाड़ी िरजवर् कयकाठमांडू के टूर पर िनकलत तखन लौक<strong>ह</strong>ा-जयनगर के नजदीक कोनो ढ़ावा पर ओकरा सबके डोसा खाइके सीनके <strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>ेतैक। एखन जकरा <strong>ह</strong>मसब कस्बा क<strong>ह</strong>ैत िछयैक से झंझारपुर, िनमर्ली, सकरी, सुपौल आ उदािकसुनगंज मढेऱ रास उोग धंधा खुिज जायत।<strong>ह</strong>म सोिच र<strong>ह</strong>ल छी जे ओ िदन के <strong>ह</strong>न <strong>ह</strong>ेतैक जखन िमिथला के इलाका म अपनघर लग सबके रोजगार भेिट जेतै, ,सबके अपने घर लग इंिजनीयरग आ एमबीए कालेज म एडिमशन भेिटजयतैक आ बड़का बड़का कं पनी अपन कायार्लय दरभंगा आ पूिणया म खोलत। <strong>ह</strong>म ई सोिच र<strong>ह</strong>ल छी जे <strong>ह</strong>मरमखान के दुिनया भिर म ांिडग भय जेतैक आ ओकरा ईस्ट-वेस्ट कािरडोर बला <strong>ह</strong>ाईवे के ारा गोवा<strong>ह</strong>ाटी आओतय सं इंडोनेिशया तक भेजल जा सकै छ। कखनो ई सोचत छी जे <strong>ह</strong>ाईवे बिन गेलाक के बाद िसिम आदािजिलग तक 3-4 घंटा के रास्ता भ जेतैक। तखन िमिथला के बा सब से<strong>ह</strong>ो दािजिलग पढ़य जा सकत, आयुगल लोकिन <strong>ह</strong>नीमून मनबय के लेल िसिम।<strong>ह</strong>मर िमिथला म मानव म के कोनो कमी नि<strong>ह</strong>, पािन के कोनो कमी नि<strong>ह</strong>, मेधा के कोनो कमी नि<strong>ह</strong>-कमी अिछत िनयोजन के । अगर <strong>ह</strong>म अपन मानवशि के रोजगार दान क दी त <strong>ह</strong>मरा सं बेसी <strong>िव</strong>किसत िकयो नि<strong>ह</strong> भसकै त अिछ।कोसी पर रेलवे पुल से<strong>ह</strong>ो बिन र<strong>ह</strong>ल अिछ, आ <strong>ह</strong>ाईवे के त<strong>ह</strong>त सड़क पुल से<strong>ह</strong>ो बनबे करत। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>े ई दुनू पुलफे र सं िमिथला के जोड़ै बला सािबत <strong>ह</strong>ोयत-कोसी नदी िमिथला के दू फांक म बांिट कय रािख <strong>दे</strong>ने छल। <strong>ह</strong>म ई59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सचैत छी जे ए<strong>ह</strong>ी तर<strong>ह</strong>क एक टा फोर लेन <strong>ह</strong>ाईवे अगर मोकामा सं जयनगर तक भाया समस्तीपुर बिन जयतैकत के <strong>ह</strong>ेन बिढ़या <strong>ह</strong>ोयतैक। सरकार के चा<strong>ह</strong>ी जे मुजफ्फरपुर सं बरौनी आ आगू गो<strong>ह</strong>ाटी जायबला <strong>ह</strong>ाईवे नंबर 28के से<strong>ह</strong>ो फोर लेन बना दैक-तािक अि<strong>ह</strong> इलाका के सम <strong>िव</strong>कास संभव भ जाईक। <strong>ह</strong>म ई<strong>ह</strong>ो कल्पना क र<strong>ह</strong>ल छी जेनेपाल म जल्दीए शांित आ सुवस्था कायम भ जेतैक आ नेपाल सं चुर माा म िबजली िमिथला के इलाकाके जगमगैत।नेपाल आबैबला अंतराीय टूिरस्ट लोकिन से<strong>ह</strong>ो िमिथला के रुिख करता<strong>ह</strong>। लेिकन <strong>ह</strong>ुनका सबके आकिषत करैकलेल <strong>ह</strong>मरालोकिन के अपन पयर्टन स्थल के <strong>िव</strong>कास करय पड़त। िमिथला म ब<strong>ह</strong>ुत रास ऐित<strong>ह</strong>ािसक स्थल नि<strong>ह</strong>छैक-लेिकन <strong>ह</strong>मसब अपन संस्कृ ित के नीक पैके िजग कय क टूिरस्ट लोकिन के आकिषत कय सकै त छी। सीता केजन्मस्थान आ िमिथला के ाचीन राजधानी जनकपुर, वैशाली आ पाटिलपु-बोधगया-नालंदा के जोड़यबलासकट के ढ़ंग सं <strong>िव</strong>कास कयल जाय त झुंड के झुंड टूिरस्ट सबके आकिषत कयल जा सकै त अिछ। िमिथला केलोककला, गीत आ पटग पर आधािरत कायर्शाला आ म्यूिजयम बनबैके आवश्यकता छैक।<strong>ह</strong>मरा इलाका म पोखिर के कोनो कमी नि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म अगर एकरा ढ़ंग सं विस्थत करी त ई माछ-मखान केउत्पादन के पैघ आधार त भइये सकै ये, संगि<strong>ह</strong> एकरा सौन्दयकरण कय <strong>ह</strong>म कय तर<strong>ह</strong>क आिथक गित<strong>िव</strong>िध केसे<strong>ह</strong>ो बढ़ावा दय सकै त छी। <strong>ह</strong>म इ<strong>ह</strong>ो कल्पना कय र<strong>ह</strong>ल छी जे दरभंगा आ पूिणया मेिडकल <strong>ह</strong>ब के रुप म उभरतआ मुजफ्फरपुर िनणार्ण आ मोटर उोग के क के रुप म। भागलपुर फे र सं िसल्क आ <strong>ह</strong>स्तकला के क्षे मख्याित अिजत करत आ मधुबनी म कला पर आधािरत पैघ-पैघ अंतरार्ीय सेिमनार <strong>ह</strong>ोयत। कखनो क <strong>ह</strong>मसोचैत छी जे अगर कोसी के बािढ़ पर काबू भय जयतैक त के <strong>ह</strong>ेन बिढ़या सोलो भिर कोसी म स्टीमर चलैल जासकै त छलैक-एकटा ए<strong>ह</strong>ने स्टीमर म <strong>ह</strong>म अपन सबस िय िम के संगे कलका तक के याा किरत<strong>ह</strong>ुं। भारत-आनेपाल के बीच ओ<strong>ह</strong>ने संबंध भ जयतैक जे<strong>ह</strong>ेन अमेिरका आ कनाडा के बीच छैक-आ दूनू <strong>दे</strong>श के संसाधन केउपयोग इलाका के <strong>िव</strong>कास म कयल जयतैक।३.प३.१. धीरेन् ेमिष३.२.ी गंगेश गुंजनक- राधा (आठम खेप)60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.३. कु मार मनोज कश्यप३.४.ज्योित३.५. पंकज पराशर३.६.रूपेश झा "त्योँथ"३.७.िबनीत ठाकु र३.१. धीरेन् ेमिषधीरेन् ेमिषएमकीक जतराभाइ रे, एमकीक जतरा िनम्मन छै<strong>दे</strong>ख<strong>ह</strong>ी सालक पि<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ी िदनमे, रोटीपर आइ ितम्मन छैिनसिफकरी भऽ खटिल ब<strong>ह</strong>ुिरयो, एमकी चौरी-चाँचरमेकोनो िगर<strong>ह</strong>तबा <strong>ह</strong>ाथ ने <strong>दे</strong>लकै , ओइ लजिबीक आँचरमेिचल्<strong>ह</strong>का मू<strong>ह</strong>सँ छीनल दूधक, िशवमठमे ने टघार भेलैब<strong>ह</strong>ु-बेटीके इित मीता, <strong>दे</strong>ख, ने कतौ उघार भेलैभोरे नन्<strong>ह</strong>कू इसकु ल गेलै, जलखै कऽ बस्ता लेनेकएल काजके बोिन जे पेलकै , धुथरो आइ <strong>िव</strong>न खेिखएनेसबके भेटलै सुपत मजुरी, एमकीके बोिन<strong>ह</strong>ारीमेककरो सपना उिधएलै नइ, फे न भोँटक पैकारीमे61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोनो मजूरक एमकी भाइ रे, अपटी खेतमे गेलै ने जानलाश गनाकऽ कोनो <strong>ह</strong>िकमबा, बनलै नइ रौ कतौ म<strong>ह</strong>ानदुःख-दिलदरा जते छलै से, िटशनेपर जनु छू िट गेलैखुश<strong>ह</strong>ालीक जेँ टेन ससरलै, च दऽ िने टूिट गेलै<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ीँटा छली सपनलोकमे, सबकु छ पुरने िठम्मन छैभाइ रे, अखनो कु छ नइ िनम्मन छै<strong>ह</strong>मरासब<strong>ह</strong>क खून-पसेना, ओकरे सँझुका ितम्मन छै<strong>ह</strong>मरासभक मुस्कीक मोिन्<strong>ह</strong>केँ एखनोधिर जे अपन धोिधसँ मुनने अिछ ओि<strong>ह</strong> धोिधकेँ कु तरैत समतामूलकसमाजक िनमार्णमे असर <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>मसभ सफलता पािब सकी, जाि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>मरासभक नववषर्क याा सिरप<strong>ह</strong>ुँआ<strong>ह</strong>्लादकारी भऽ सकए।३.२.ी गंगेश गुंजनक- राधा (आठम खेप)ग गेश गुंजन. ी डॉ. गंगेश गुंजन(१९४२- )। जन्म स्थान- िपलखबाड़, मधुबनी। एम.ए. (ि<strong>ह</strong>न्दी), रेिडयो नाटक पर पी.एच.डी.।क<strong>िव</strong>, कथाकार, नाटककार आ' उपन्यासकार।१९६४-६५ मे पाँच गोटे क<strong>िव</strong>-लेखक “काल पुरुष”(कालपुरुष अथार्त् आब स्वगय भासकु मार चौधरी, ी गंगेश गुन्जन, ी साके तानन्द, आब स्वगय ी बालेर तथा गौरीकान्त चौधरीकान्त, आब स्वगय) नामसँसम्पािदत करैत मैिथलीक थम नवलेखनक अिनयिमतकालीन पिका “अनामा”-जकर ई नाम साके तानन्दजी ारा <strong>दे</strong>ल गेल छलआऽ बाकी चारू गोटे ारा अिभि<strong>ह</strong>त भेल छल- छपल छल। ओि<strong>ह</strong> समयमे ई यास ताि<strong>ह</strong> समयक यथािस्थितवादी मैिथलीमे पैघदुस्सा<strong>ह</strong>स मानल गेलैक। फणीरनाथ “रेणु” जी अनामाक लोकापर्ण करैत काल क<strong>ह</strong>लिन्<strong>ह</strong>, “ िकछु िछनार छौरा सभक ई साि<strong>ह</strong>ित्यकयास अनामा भावी मैिथली लेखनमे युगचेतनाक जरूरी अनुभवक बाट खोलत आऽ आधुिनक बनाओत”। “िकछु िछनार छौरा सभक”रेणुजीक अपन अन्दाज छलिन्<strong>ह</strong> बजबाक, जे <strong>ह</strong>ुनकर सन्सगर्मे र<strong>ह</strong>ल आऽ सुनने अिछ, तकरा एकर ना आऽ रस बूझल <strong>ह</strong>ेतैक। ओना“अनामा”क कालपुरुष लोकिन कोनो रूपमे साि<strong>ह</strong>ित्यक मान्य मयार्दाक ित अव<strong>ह</strong>ेलना वा ितरस्कार नि<strong>ह</strong> कएने र<strong>ह</strong>िथ। एकाधिटप्पणीमे मैिथलीक पुरानपंथी कारुिचक ित कितपय मुखर आ<strong>िव</strong>ष्कारक स्वर अवश्य र<strong>ह</strong>ैक, जे सभ युगमे नव-पीढ़ीक स्वाभा<strong>िव</strong>कव<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइछ। आओर जे पुरान पीढ़ीक लेखककेँ िय नि<strong>ह</strong> लगैत छिन आऽ से<strong>ह</strong>ो स्वभा<strong>िव</strong>के । मुदा अनामा के र तीन अंक मा िनकिलसकलैक। सै<strong>ह</strong> अनाम्मा बादमे “कथािदशा”क नामसँ स्व.ी भास कु मार चौधरी आऽ ी गंगेश गुंजन दू गोटेक सम्पादनमे -तकनीकी-62


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्व<strong>ह</strong>ािरक कारणसँ-छपैत र<strong>ह</strong>ल। कथा-िदशाक ऐित<strong>ह</strong>ािसक कथा <strong>िव</strong>शेषांक लोकक मानसमे एखनो ओि<strong>ह</strong>ना छिन्<strong>ह</strong>। ी गंगेश गुंजनमैिथलीक थम चौबिटया नाटक बुिधबिधयाक लेखक छिथ आऽ ि<strong>ह</strong>नका उिचतवा (कथा सं<strong>ह</strong>) क लेल साि<strong>ह</strong>त्य अकादमी पुरस्कारभेटल छिन्<strong>ह</strong>। एकर अितिरक् मैिथलीमे <strong>ह</strong>म एकटा िमथ्या पिरचय, लोक सुनू (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>), अन्<strong>ह</strong>ार- इजोत (कथा सं<strong>ह</strong>), पि<strong>ह</strong>ललोक (उपन्यास), आइ भोर (नाटक)कािशत। ि<strong>ह</strong>न्दीमे िमिथलांचल की लोक कथाएँ, मिणपक नैका- बिनजाराक मैिथलीसँ ि<strong>ह</strong>न्दीअनुवाद आऽ शब्द तैयार <strong>ह</strong>ै (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>)। स्तुत अिछ गुनजीक मैगनम ओपस "राधा" जे मैिथली साि<strong>ह</strong>त्यकेँ आबए बला िदनमेेरणा तँ <strong>दे</strong>बे करत सँगि<strong>ह</strong> ई ग-प-जबुली िमित सभ दुःख स<strong>ह</strong>ए बाली- राधा शंकर<strong>दे</strong>वक परम्परामे एकटा नव-परम्पराकारम्भ करत, से आशा अिछ। पढ़ू पि<strong>ह</strong>ल बेर "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"मे गुनजीक "राधा"क पि<strong>ह</strong>ल खेप।-सम्पादक।गुंजन जी िलिखत रचना सभ डाउनलोड करबाक लेल नीचाँक िलककेँ िक्लक करू -मैिथली पोथी डाउनलोड Maithili Books Downloadगुंजनजीक राधा<strong>िव</strong>चार आ संवेदनाक एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>दाइ युग भू- मंडलीकरणक िब<strong>ह</strong>ािड़मे राधा-भावपर िकछु -िकछु मनोेग, बड़ बेचैन कएने र<strong>ह</strong>ल।अनवरत िकछु क<strong>ह</strong>बा लेल बाध्य करैत र<strong>ह</strong>ल। करि<strong>ह</strong> पड़ल। आब तँ तकरो कतेक िदन भऽ गेलैक। बंद अिछ। माने से मन एखन छोिड़ <strong>दे</strong>नेअिछ। जे ओकर मज। मुदा स्वतं नि<strong>ह</strong> कए <strong>दे</strong>ने अिछ। मनुख<strong>दे</strong>वा सवारे अिछ। करीब सए-सवा सए पात कि<strong>ह</strong> चुकल िछयैक। मानेिलखाएल छैक ।आइ-कािल्<strong>ह</strong> मैिथलीक म<strong>ह</strong>ांगन (म<strong>ह</strong>ा+आंगन) घटना-दुघर्टना सभसँ डगमगाएल-जगमगाएल अिछ। सुस्वागतम!लोक मानसक अिभजन-बुि फे र बेदखल कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। मजा के र बात ई जे से सब भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ- मैिथलीयेक नाम पर श<strong>ह</strong>ीदबनवाक उपम दशर्न-<strong>िव</strong>न्याससँ। िमिथला राज्यक मान्यताक आंदोलनसँ लऽ कतोक अन्यान्य लयाभासक एन.जी.ओ.यी उोगमाग से<strong>ह</strong>ो। एखन <strong>ह</strong>मरा एतवे क<strong>ह</strong>वाक छल । से ए<strong>ह</strong>न कालमे <strong>ह</strong>म ई <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ास िलखवा लेल <strong>िव</strong>वश छी आऽ अ<strong>ह</strong>ाँके ँ लोक धिर पठयवालेल राधा कि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong>चारी।63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राधा (आठम खेप)सत्य तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ सत्येमन नि<strong>ह</strong> मानिन कोनो भावेँ कोनो तक ,बेचारी रािधकाक,<strong>िव</strong>कल ाणे सोर कयलिन, त्यािग क सब टा ला आ मयार्दा-कतऽ छी कृ ष्ण!िकयेक ई कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, एना माया?पुछैत छी यिद कु शल तँ सुनबो करब,भनि<strong>ह</strong> एे क्षण बस।एना िकयेक िसने<strong>ह</strong>केँ खौला र<strong>ह</strong>ल छीलोि<strong>ह</strong>यामे (कड़ा<strong>ह</strong>ी के र) दूध सन, <strong>िव</strong>शाल कालक चूिल्<strong>ह</strong>परआब कतेक टब आर!64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कतेक बनायब गाढ़?रस आ वस्तु दुनू अपना अपना कऽ र<strong>ह</strong>ैछ संगे मुदा स्वाधीन,तखनि<strong>ह</strong> दुनूक मयार्दा आ दुनूक स्वादनि<strong>ह</strong> तँ जे किनक अव्वल <strong>ह</strong>ो से बबार्द, अिस्तत्व ध्वस्तई नि<strong>ह</strong> े<strong>ह</strong> के र िनस्पि,राधाक मनोदशा िकछु ते<strong>ह</strong>न जे क<strong>ह</strong>ल नि<strong>ह</strong> जा सकय। एतेक युगसँ एतेक युगसँ आइ धिर मनुखजीवनक याा सृि-सृजनक म<strong>ह</strong>ागाथा आ अनािद-अनन्त जीवनक अनुभव सब टा तँ मनुक्खकेँपिरिचत छैक, जीवनक सवर्े आनन्द, जीवनक सव शोक। सब अनुभव िनतान्त पिरिचत!ेम, घृणा, <strong>िव</strong>ास, <strong>िव</strong>ासघात, ि<strong>ह</strong>सक व<strong>ह</strong>ार! सब तँ पिरिचत अनुभव आ सभक अिभिपरम्परे आ था जकाँ िचरन्तन् ! िकछु टा अपिरिचत आ थम नि<strong>ह</strong>।मुदा तथािप राधाक ई मनोदशा िकयेक बुझा र<strong>ह</strong>ल अबूझ, पि<strong>ह</strong>ल बेर- िबल्कु ल थमे बेर जेकाँ नेाख्या संभव आ ने कोनो पिरभाषा, ई के <strong>ह</strong>न मनः िस्थितमे कोना पड़िल राधा :<strong>ह</strong>ािर पछताइत उत्कट भेली<strong>ह</strong>-चतुदक् अन्<strong>ह</strong>ारकेँ छानल जे कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ोिथ कृ ष्ण,नुकायल, िदक् करबा लेल।कत<strong>ह</strong>ु नि<strong>ह</strong>, कोनो नि<strong>ह</strong> लक्षण, आभास!<strong>ह</strong>ािर पछता, अ<strong>ह</strong>ुँिरया कािट बदललिन करौट65


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिखयासऽ लगली<strong>ह</strong> ओ, स्वर:“-आब के <strong>ह</strong>न मन अिछ राधे अ<strong>ह</strong>ाँक?’ :तं कृ ष्ण अ<strong>ह</strong>ाँ-आब के <strong>ह</strong>न मन अिछ राधे अ<strong>ह</strong>ाँक’? ी स्वरमे इये<strong>ह</strong> &ितध्विन !तँ की राधा के लिन ई आत्म संबोधन।<strong>ह</strong>ृदयमे कृ ष्णक आत्मस्थापन,छल की राधाक ई आत्मसंबोधन !बड़ अशान्त बड़ ाकु ल,के <strong>ह</strong>न दन मन..(अिगला अंकमे जारी)३.३. कु मार मनोज कश्यपकु मार मनोज कश्यपनि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािनअमर <strong>दे</strong>श के र अमर पु आ<strong>ह</strong>ाँ, भारत माता के र संतान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥भगवान राम के र धनुष चढ़ा िलय, गुंजय तीनू लोक टंकार ।साम-गान सँ जग अनुनािदत, गुंजय वाणीक वीणा झंकार ।भगवान कृ ष्ण के र चᆬ सुदशर्न, आसुर लीला के र सं<strong>ह</strong>ार ।शोिणत-रᆬ सँ आई करक आछ, भारत माता के र ृंगार ।66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्असंख्य अमर बिलदानीक शोिणत, के आछ करक सम्मान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥शपथ आ<strong>ह</strong>ाँ के आई मातृभूिम के , शपथ आछ भगवान के ।नि<strong>ह</strong> िबसरब िनज गौरव-मि<strong>ह</strong>मा, नि<strong>ह</strong> िबसरब बिलदान के ।राजनीित के र बात ने कथमिप , बात आछ के वल शैतान के ।मात ◌ृ- भूिम ि<strong>ह</strong>त रक्षा मे तऽ , दंश नि<strong>ह</strong> कोनो टा वाण के ।दुश्मन <strong>दे</strong>शक <strong>ह</strong>ँिस र<strong>ह</strong>ल आछ, करू मदर्न ओकर आई गुमान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥आगाँ मे ज शा र<strong>ह</strong>ल , तऽ पाछाँ श र<strong>ह</strong>ल सिद काल ।शरणागत के शरण <strong>दे</strong>ल , तऽ भू-लुंिठत कयल आरक भाल ।रᆬ-बीज के उन्मूलन मे, उिष्मत शोिणत सिदखन लाल ।फन थवुᆬचई मे तारतम्य ने, ज िम<strong>ह</strong>ु बनय काल - ाल ।<strong>िव</strong>-शांित उोषक के , नि<strong>ह</strong> मानय दुिनयाँ कायर-िनदान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥<strong>ह</strong>ल्दी-घाटीक रण - प्◌्रा◌ा◌ंगण मे, एखनो गुंिजत राणाक <strong>ह</strong>ुंकार ।वीर िशवाजी िसखा र<strong>ह</strong>ल छिथ, दुदर्म्य रण - कौशल संस्कार ।वीर मराठा , राजपूत के र उिष्मत रᆬक अखनो प्◌्राबल संचार ।वीर जवानक कमर्भूिम ई, भारत आछ सिरप<strong>ह</strong>ुँ वीरक संसार ।जी<strong>िव</strong> कऽ मरय लोक अनुखन, मिरकय जीवय लोक म<strong>ह</strong>ान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥गोपनीय अणु-अ उठा कय, <strong>दे</strong>खा िदय अपन शिᆬ अपार ।दुश्मन <strong>दे</strong>शक िस<strong>ह</strong>िर उठय, <strong>दे</strong>िख रूप आ<strong>ह</strong>ाँ के र प्◌्रालयंकार ।कै ल ज घुसपैठ दुश्मन तऽ , कय <strong>दे</strong>ब ओकर <strong>ह</strong>म पूणर् सं<strong>ह</strong>ार ।दोस्त सँ दोस्ती यिप आछ , दुश्मन सँ बिढ़ कऽ प्◌्रा<strong>ह</strong>ार ।रण-भूिम मे रण-चंडी आछ तैयार करक <strong>ह</strong>ेतु रण-आभयान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बािज गेल रण - डंक आब , तारतम्य के गुंजाईश क<strong>ह</strong>ाँ आछ ।राजनीित के क्षु-घाट पर पािन िपयब ने आ<strong>ह</strong>ाँक काज आछ ।युवा-वीर बिढ चलू समर मे, लाज <strong>दे</strong>श के र आ<strong>ह</strong>ंक <strong>ह</strong>ाथ आछ ।ौपदीक चीर ने पेᆬर <strong>ह</strong>रण <strong>ह</strong>ो, गांडीव-गदा आ<strong>ह</strong>ंक <strong>ह</strong>ाथ आछ ।उिजत <strong>ह</strong>ो सम्पूणर् <strong>दे</strong>श , तािन िदय आई नव-िनमार्ण <strong>िव</strong>तान ।मातृभूिम के सजग प्◌्रा<strong>ह</strong>री, नि<strong>ह</strong> सुित र<strong>ह</strong>ब आ<strong>ह</strong>ाँ चिर तािन ॥३.४.ज्योितएक भीजल बगरा -ज्योित झा चौधरीएक भीजल बगराबरसातक समयमेसकपकायल बैसलआँगनक छ<strong>ह</strong>रिदवारी परआँिख छोट पैघ <strong>ह</strong>ोएतपंख सऽ पािन झरैतकतेक अस<strong>ह</strong>ाय आ िनरी<strong>ह</strong>कोना ओकरा <strong>िव</strong>ास िदयाबीमानै लेल तैयार नि<strong>ह</strong>मनुषो <strong>ह</strong>ोएत अिछ दयावानजखन ओि<strong>ह</strong> िदस गेल<strong>ह</strong>ुंपड़ायल आर दूरफे र एक तौनी के दू टा68


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तार पर पसािरकय एल<strong>ह</strong>ुंकिन <strong>दे</strong>रमे आयल ओि<strong>ह</strong> बीचतौनीक छा<strong>ह</strong> मे शरणलऽपंख सऽ पािन झाड़ै लागलसंगे पंखो खसै छलफे र एकटा सरबामेकनी धान रािख एल<strong>ह</strong>ुंभीजल धान चुगऽ लागलपािन थिम्<strong>ह</strong>ते भागलमुदा रोज <strong>ह</strong>ािजरी दैत अिछअपन सरबामे तकै त अिछअक दानाक आस लऽ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुं खुश छी ओकरा पिरकाकऽएक संगीक पािब कऽजकर बोलीक मतलबमिस्तष्कमे नि<strong>ह</strong> वरन्<strong>ह</strong>ृदयमे बुझायत अिछ३.५. पंकज पराशरपंकज पराशर,69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्डॉ पंकज पराशरी डॉ. पंकज पराशर (१९७६- )। मो<strong>ह</strong>नपुर, बलवा<strong>ह</strong>ाट चपराँव कोठी, स<strong>ह</strong>रसा। ारिम्भकिशक्षासँ ातक धिर गाम आऽ स<strong>ह</strong>रसामे। फे र पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयसँ एम.ए. ि<strong>ह</strong>न्दीमे थम ेणीमे थम स्थान। जे.एन.यू.,िदल्लीसँएम.िफल.। जािमया िमिलया इस्लािमयासँ टी.वी.पकािरतामे ातकोर िडप्लोमा। मैिथली आऽ ि<strong>ह</strong>न्दीक ितित पिका सभमेक<strong>िव</strong>ता, समीक्षा आऽ आलोचनात्मक िनबंध कािशत। अंेजीसँ ि<strong>ह</strong>न्दीमे क्लॉद लेवी स्ॉस, एब<strong>ह</strong>ाडर् िफशर, <strong>ह</strong>कु शा<strong>ह</strong> आ ूस चैट<strong>िव</strong>नआिदक शोध िनबन्धक अनुवाद। ’गोवध और अंेज’ नामसँ एकटा स्वतं पोथीक अंेजीसँ अनुवाद। जनसामे ’दुिनया मेरे आगे’स्तंभमे लेखन। रघुवीर स<strong>ह</strong>ायक साि<strong>ह</strong>त्यपर जे.एन.यू.सँ पी.एच.डी.।राग सामन्ती पचगिछया(मांगैन गवैयाकेँ समिपत)रामचतुर मिल्लक आ अभय नारायण मिल्लक जी <strong>ह</strong>मरा क्षमा करूमोन नि<strong>ह</strong> पड़बाक लेलआ <strong>ह</strong>ौ मांगैन तोरासँ की क्षमात तँ अल्<strong>ह</strong>ैया-िबलावल बनल छ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरा मोनमेमालकोश गबैत एकाकार भेल वा यंक ध्विनमे<strong>ह</strong>मरा लेल तँ गिबते र<strong>ह</strong>अ आ िकनसाइत अपना लेल से<strong>ह</strong>ोमारबा के र मारक आलापसँ <strong>िव</strong><strong>ह</strong>्विलत तो<strong>ह</strong>र मुखाकृ ितआइ मोन पड़ैत अिछ पंिडत जसराजकेँ सुनैत70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तो<strong>ह</strong>र स्वर-संप कं ठक भीमपलाशीआ कोशीक कछेरमे साकार <strong>ह</strong>ोइत रेिगस्तानक नादसंप टप्पाराजधानीक कमानी सभागारमे इगंिधत ोता सब<strong>ह</strong>क नजिरसँजखन <strong>दे</strong>खैत छी स्वयंकेँ अवांिछत तँ बेर-बेर मोन पड़ैत अिछिमिथलाक गंधसँ पिरपूिरत ठुमरी एि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ामक गंध<strong>ह</strong>ीन ठुमरीक बादराग मारबा के र अमारक आलाप अकू त धनक तालमे िनबिनकट दशर्नक अभ्यस्त <strong>ह</strong>मरा कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> सो<strong>ह</strong>ायल दूर-दशर्नआ एि<strong>ह</strong> अस्सी वखर्क वयसमे िसनेमा-ितनेमा आब की...तोरा बूझल छ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर सबटा रुिच आ व<strong>ह</strong>ारिधया-पूताक लेल आउटडेटेड <strong>ह</strong>म पचगिछया ोढ़ी छोिड़एतय स्टोर रूममे रखैत छी अश शरीर <strong>िव</strong>ष्णण दुदर्शाआ तोरो मा<strong>दे</strong> सोचैत छी एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>शाल सभागारमेक्यो चीिन्<strong>ह</strong> सकत<strong>ह</strong> पाँच सय टाकाक िटकट लऽ कए बैसल<strong>िव</strong>मो<strong>ह</strong>न भ आ शुभा मुलक ोता?त जखन शुरु<strong>ह</strong> करैत र<strong>ह</strong><strong>ह</strong> राग जैजैवन्ती पंचम के र असीिमत सीमांत धिर71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तँ म<strong>ह</strong>ाराज दिड़भंगोक ठोरपर आिब जाइत छल आनन्दक मुस्कीआ एतय तँ <strong>ह</strong>ौ मांगैन जखन-जखन दलमिलत <strong>ह</strong>ोइए पोकरणआ मुिस्कयाइत छिथन बुतँ िमयाँ तानसेन से<strong>ह</strong>ो लाजेँ काठ भ जाइत <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>सदल-बल िदल्लेरक एि<strong>ह</strong> सभागारमे जखन गबैत छिथनपंचममे अपस्याँत एि<strong>ह</strong> बुढ़ािरयोमे भीमसेन जोशीभैरवीक एि<strong>ह</strong> समयमे जखन <strong>ह</strong>म जािग गेल छीतँ अपनि<strong>ह</strong> घरसँ अबैत अिछ िनलर् फु सफु सा<strong>ह</strong>िट<strong>ह</strong>ौ मांगैन! कि<strong>ह</strong>या आओत यमराजक बजा<strong>ह</strong>िट?आब तँ पचगिछया पॉपगिछया बिन गेलभावशेष टा बाँचल अिछ <strong>ह</strong>मरा बा<strong>ह</strong>र आ भीतरराग दीपकसँ दी <strong>ह</strong>मर आत्मामे आत्मस्थ अिछ ओ समयजे नि<strong>ह</strong> घुरत आब कि<strong>ह</strong>यो कालक वा<strong>ह</strong>सँ पाछूजकर पोताकेँ ठुमरीक नामसँ घुमरी लगैत <strong>ह</strong>ोइआ दादरा के र अथर् लगबैत <strong>ह</strong>ोइ मुम्बई श<strong>ह</strong>र के र दादरतकरा सब<strong>ह</strong>क लेल ुवपद के र कथे कोन <strong>ह</strong>ौ मांगैनजकर आलाप अक्षांशसँ <strong>दे</strong>शान्तर धिर चलैत छल72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जाि<strong>ह</strong> भूगोलमे जनम अविध <strong>ह</strong>म रूप िन<strong>ह</strong>ारलआ उत्कीिणत भेल आत्म-पटलपर िबदापत नाच के र छ<strong>िव</strong>सं<strong>ह</strong>ीत भेल कणर्-कु <strong>ह</strong>रमे तो<strong>ह</strong>र स्वरमे राग मारू <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ागआ खिचत अिछ मोनमे स्वर<strong>िव</strong> आसावरीदीघर् अिनासँ पीिड़त आब भिर राित <strong>ह</strong>म बौआइत छीतो<strong>ह</strong>र स्वर-संस्मरणक सांगीितक बाट भिसयाइतआइयो ाकु ल कयनेँ अिछ तो<strong>ह</strong>र स्वरमेराग यमन के र आकु ल आलाप!३.६.रूपेश झा "त्योँथ"मैिथल के ? --रूपेश कु मार झा 'त्यथ'िमिथलाक अित पावन मि<strong>ह</strong> परजकर भेल िथक जन्म73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वा जे करैछ एि<strong>ह</strong> भूिम परअपन जीवनक कमर्जे कए र<strong>ह</strong>लैछ वासमुदा पुरुषा सभ करैत छलिनिमिथले मे वासचा<strong>ह</strong>े ओकोनो धमर्क िकयए ने <strong>ह</strong>ोधमर्क अन्तगर्त कोनो जाितकिकयए ने <strong>ह</strong>ोएि<strong>ह</strong> सोच पर अबैछ घृणजे मैिथल अिछ मा ाणमैिथल छलिथ राजा जनक<strong>ह</strong>ुनक सुता छली<strong>ह</strong>ए सीतेजाि<strong>ह</strong> पर गवर् करैछ सगरे िमिथलाने वै<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> ाण, ने <strong>ह</strong>ुनकर िधयेिक ओ मैिथल नि<strong>ह</strong>?ई जुिन कि<strong>ह</strong>अिछ िमिथला कतेको <strong>िव</strong>भूित जननेसदित र<strong>ह</strong>ू सीना तननेपुरा काल सँ ई मािटउपजबैत अिछ बड़-बड़ <strong>िव</strong>ान74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सुनू खोिल कऽ दुनू कानबसै छिथ कलका, काठमांडूवा न्यूयाकर् ओ िदल्लीओ छिथ सु मैिथल िजनकठोर पर खेिल र<strong>ह</strong>ल छिथ मैिथलीसभ मैिथल िमिल िनज िमिथला केँिदयाबू एकर मान-सम्मानजे उभरय <strong>िव</strong> मानिच परबिन एकटा <strong>िव</strong>िश चानबुझल<strong>ह</strong>ुँ ने, जे क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ सेआब नि<strong>ह</strong> पूछू , मैिथल के ?३.७.िबनीत ठाकु रगीतब् िस् तमे छायल सन् नाटा चौँ<strong>ह</strong> िदश उजार लागेसाँझे जँ <strong>ह</strong>म घरसँ िनकली असगर डर लागे75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्च् ◌ौ◌ँ<strong>ह</strong> िदश <strong>दे</strong>ख <strong>ह</strong>िरयाली िनक लगैत छल गामघर घरम शुखक अनुभुित छल ई पावन धामके ब<strong>ह</strong>ुरुिपया शुख सभ िछनलक सुन् न बजार लागेघानक रुनझुन बालासँ िनकलैत छल संगीतऋो संगीतम झुईम क मैना गबैत छल ेमक गीतआई ओ मैना ि<strong>ह</strong>चुिकक बाजे िजनगी ज<strong>ह</strong>र लागेसुरुजक नव लालीसंग उदीत अिछ अपन पृतअखन भले किरयाएल सुरुज <strong>ह</strong>ायत सत् यके जीतफसल सामय काल चमे ताँय बसन् त पतझर लागे४. बालानां कृ ते-ज्योित झा चौधरीबालानां कृ तेज्योित झा चौधरी<strong>दे</strong>वीजी ◌ः गणतं िदवस समारा◌े<strong>ह</strong>76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>शके साठम गणतं िदवस समारा◌े<strong>ह</strong> पर <strong>िव</strong>ालयमे ब<strong>ह</strong>ुत <strong>ह</strong>लचल छल।ब<strong>ह</strong>ुत तर<strong>ह</strong>क कायर्मक तैयारी कै लगेल छल।नववषर्मे <strong>िव</strong>ालयक खुिजते सब अि<strong>ह</strong> तैयारीमे भीड़ल छल।िजलाक प् ्राशासिनक <strong>िव</strong>भागकउािधकारी के मुख् य अितिथक रूपमे आमंित कै ल गेल छल।<strong>ह</strong>ुनके <strong>ह</strong>ाथे ितरंगा फ<strong>ह</strong>रायल गेल।एन सी सी़स्काउट आ गाइडक <strong>िव</strong>ाथ पैरेड करैत ितरंगाके सलामी <strong>दे</strong>लक। अि<strong>ह</strong>मे बैण्ड ुपक बा सब से<strong>ह</strong>ा◌े साथ <strong>दे</strong>नेछल।रागाण सि<strong>ह</strong>त अनेका◌े <strong>दे</strong>शभिक् तक गीत गायल गेल।अि<strong>ह</strong>सबमे भारतक स्वतंता संामक कथा बेर र् बेर दा◌े<strong>ह</strong>रायल गेल। आ बतायल गेल जे भारत भने 15अगस्त 1947 कऽ स्वतं भेल छल मुदा वास्तवमे स्वावलम्बी 26 जनवरी 1950 क भेल र<strong>ह</strong>ै जि<strong>ह</strong>या सऽ अकरअपन कानून वस्था प् ्रा◌ारंभ भेलै। <strong>दे</strong>शके प् ्राथम रापित स्वगय डा◌ॅक् टर राजेन् प् ्रासाद अि<strong>ह</strong> िदन अपनपद सम्<strong>ह</strong>ारने छला।पंचवषय या◌ेजना तथा अन्य <strong>िव</strong>कासक कायर्क प् ्रा◌ारंभ से<strong>ह</strong>ा◌े अि<strong>ह</strong> िदन भेल छल।भारतके प् ्राथम पंचवषय या◌ेजनामे कृ िष के <strong>िव</strong>कास पर ध्यान <strong>दे</strong>ल गेल छल।26 जनवरी 2009 कऽ गणतं भारत अपन 59 साल पूरा के लक।िदल्लीमे स्वतंता िदवस कऽ प् ्राधानमंीारा तथा गणतं िदवस पर रापित ारा राध्वज फ<strong>ह</strong>रायल जाएत अिछ।रापितके <strong>दे</strong>शक तीनू प् ्राकारकसेना र् ज थल आर नभ के मुिखया मानल गेल अिछ। सुप् ्राि◌म का◌ेटर् तक के फै सला के बदलै के अिधकाररापित के भेटल छैन।अि<strong>ह</strong> िदन राजपथ पर सब सेनाक प् ्राितिनिध ारा पैरेड तथा सैिनक उपकरणकेप् ्रादशर्नी <strong>ह</strong>ा◌ेएत अिछ।वायुसेना ारा आकाशमे करतब से<strong>ह</strong>ा◌े <strong>दे</strong>खायल जायत छै।अि<strong>ह</strong> सब<strong>ह</strong>क अितिरक् त<strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध प् ्राकारक सांस्कृ ितक झा◌ॅ◌ंिक प् ्रात् येक राज्य सऽ <strong>ह</strong>ा◌ेएत छै।ति<strong>ह</strong>ना प् ्रात् येक राज्यक राजधानीमे स्वतंता िदवस पर मुख् यमंी एवम् गणतं िदवस कऽ राज्यपाल ितरंगाफ<strong>ह</strong>राबैत छैथ। अि<strong>ह</strong> परम्पराक पालन करैत मुख् य अितिथ सि<strong>ह</strong>त प् ्राधानाचायर् झण्डा फ<strong>ह</strong>राबक कायर्के ला।बा सबमे िमठाइर् बा◌ॅ◌ंटल गेल आ गणतं िदवसक कायर्मक समािप् त भेल।मध्य <strong>दे</strong>श याा77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दा◌ेसर िदन ◌ः24 िदसम्बर 1991◌़ सोमिदन:दूर - दूर तक पसरल <strong>ह</strong>िरयर मखमल सन खेत-पथार के पार करै कतेका◌े स्टेशन के फानैत <strong>ह</strong>मर सब<strong>ह</strong>क ेनभा◌ेरे 8◌ः15 मे <strong>िव</strong>लासपुर प<strong>ह</strong>ॅ ुचल।आ◌ेतय स्टेशनके नजदीकक भा◌ेजनालयमे भा◌ेजन के लाक बाद <strong>ह</strong>म सबआ◌ॅटा◌े िरक् शासऽ <strong>ह</strong>ा◌ेटल चिन्का प<strong>ह</strong>ुंचल<strong>ह</strong>ुं।आ◌ेतय <strong>ह</strong>मरा सबके सुसित डबल बेडरूम भेटल।एक रूममे<strong>ह</strong>म सब साकची गल्सर् स्कू लक 5 टा छाा छल<strong>ह</strong>ुं।त् येक का◌ेठलीमे एक टा डबल बेड़ सा◌ेफार्सेवारा◌ेब्सआलमीरा<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ृ़ अटैच्ड बाथरू ग्ला पािन सऽ भरल जग इत् यािद छल।<strong>ह</strong>मसब तैयार भऽ गेल<strong>ह</strong>ुं आकिनके दूर पर िस्थत ‘संता◌ेष भा◌ेजनालय’ मे शाका<strong>ह</strong>ारी भा◌ेजन के ल<strong>ह</strong>ु।अपन पूवर् कायर्मानुसार <strong>ह</strong>मरासबके अमरकण्टक जायके छल लेिकन थकान के कारण <strong>ह</strong>मसब अपन कायर्म कािल्<strong>ह</strong> लेल स्थिगत कऽ <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुं।<strong>िव</strong>लासपुर मे बस सड़क पर आ बजार कनी मिन घुमल<strong>ह</strong>ुं से<strong>ह</strong>ा◌े भा◌ेजनालय जाय का आर िकछु <strong>िव</strong>शेष मणनि<strong>ह</strong> भेल अतऽ।<strong>ह</strong>मसब भा◌ेजना◌ेपरान्त सामूि<strong>ह</strong>क कायर्म के ल<strong>ह</strong>ुं।द<strong>ह</strong>ेज पर <strong>िव</strong>शेष रूपसऽ <strong>िव</strong>चार<strong>िव</strong>मशर् भेल।सब िशक्षकसबसऽ िचन्<strong>ह</strong>ारक से<strong>ह</strong>ा◌े बेसी बिढ़यासऽ भेल।बातेबातमे जानकारी भेटल जे मध्यप् ्रा<strong>दे</strong>शमे शाका<strong>ह</strong>ारी भा◌ेजनब<strong>ह</strong>ुत सुलभता सऽ उपलब्ध छै। जखन <strong>ह</strong>मसब पिम बंगाल गेल र<strong>ह</strong>ी तऽ माछके बड अिधकता छल। <strong>ह</strong>मरसब<strong>ह</strong>क मा◌ेन उकता गेल छल। शाका<strong>ह</strong>ारी भा◌ेजनमे से<strong>ह</strong>ा◌े माछक गंध आबैत र<strong>ह</strong>ैत छल।अतऽ से सब नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ैततकर आासन भेटल। अकर अलावे अतक आ◌ॅटा◌े िरक् शा से<strong>ह</strong>ा◌े ब<strong>ह</strong>ुत अलग छल जाि<strong>ह</strong> लऽ कऽ <strong>ह</strong>म सब ब<strong>ह</strong>ुत<strong>दे</strong>र तक <strong>ह</strong>सैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु◌ॅ◌ं।कािल्<strong>ह</strong>क कायर्मक जानकारी <strong>दे</strong>लाक बाद आि<strong>ह</strong>के सभा समाप् त भेल। कािल्<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरासबके अमरकण्टक जायके छल।बा लोकिन ारा स्मरणीय ोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (सूयदयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>ने) सवर्थम अपन दुनू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ई ोकबजबाक चा<strong>ह</strong>ी।कराे वसते लमीः करमध्ये सरस्वती।78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्करमूले िस्थतो ा भाते करदशर्नम्॥करक आगाँ लमी बसैत छिथ, करक मध्यमे सरस्वती, करक मूलमे ा िस्थत छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारे करकदशर्न करबाक थीक।२.संध्या काल दीप लेसबाक काल-दीपमूले िस्थतो ा दीपमध्ये जनादर्नः।दीपाे शङ्करः ोक्ः सन्ध्याज्योितनर्मोऽस्तुते॥दीपक मूल भागमे ा, दीपक मध्यभागमे जनादर्न (<strong>िव</strong>ष्णु) आऽ दीपक अ भागमे शङ्कर िस्थत छिथ। <strong>ह</strong>ेसंध्याज्योित! अ<strong>ह</strong>ाँकेँ नमस्कार।३.सुतबाक काल-रामं स्कन्दं <strong>ह</strong>नूमन्तं वैनतेयं वृकोदरम्।शयने यः स्मरेित्यं दुःस्वस्तस्य नश्यित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong>ने राम, कु मारस्वामी, <strong>ह</strong>नूमान्, गरुड़ आऽ भीमक स्मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर दुःस्वन भऽ जाइत छिन्<strong>ह</strong>।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-गङ्गे च यमुने चैव गोदाविर सरस्वित।नमर्<strong>दे</strong> िसन्धु कावेिर जलेऽिस्मन् सििध कु रू॥<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरस्वती, नमर्दा, िसन्धु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन सािध्य िदअ।५.उरं यत्समुस्य ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम्।वष तत् भारतं नाम भारती य सन्तितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सन्तित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>ल्या ौपदी सीता तारा मण्डोदरी तथा।पकं ना स्मरेित्यं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम्॥79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>ल्या, ौपदी, सीता, तारा आऽ मण्दोदरी, एि<strong>ह</strong> पाँच साध्वी-ीक स्मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकरसभ पाप न भऽ जाइत छिन्<strong>ह</strong>।७.अत्थामा बिलार्सो <strong>ह</strong>नूमां <strong>िव</strong>भीषणः।कृ पः परशुराम सैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥अत्थामा, बिल, ास, <strong>ह</strong>नूमान्, <strong>िव</strong>भीषण, कृ पाचायर् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउेन तपसा लब्धो यया पशुपितः पितः।िसिः साध्ये सतामस्तु सादान्तस्य धूजर्टेःजा<strong>ह</strong>्नवीफे नलेखेव यन्यूिध शिशनः कला॥९. बालोऽ<strong>ह</strong>ं जगदानन्द न मे बाला सरस्वती।अपूण पंचमे वष वणर्यािम जगत्यम् ॥१०.<strong>िव</strong>क थम <strong>दे</strong>शभिक् गीत(शुक्ल यजुवद अध्याय २२, मं २२)आ ित्यस्य जापितॠर् िषः। िलभोक्ा <strong>दे</strong>वताः। स्वराडुत्कृ ितश्छन्दः। षड्जः स्वरः॥आ ॑न् ा॒णो ॑वचर्॒सी जा॑यता॒मा रा॒े रा॑ज॒न्यः शुरे॑ऽइषो॒ऽिता॒धी म॑<strong>ह</strong>ार॒थो जा॑यतां॒ दोग्धे॒नुवढा॑न॒ड्वाना॒शुः सिः॒ पुर॑िन्ध॒यवा॑ िज॒ष्णू र॑थे॒ाः स॒भेयो॒ युवास्य यज॑मानस्य वी॒रो जा॒यतां िनका॒मे-िन॑कामेनः प॒जर्न्य वषर्तु॒ फल॑वत्यो न॒ऽओष॑धयः पच्यन्तां योगेक्ष॒मो नः॑ कल्पताम्॥२२॥मन्ाथार्ः िसयः सन्तु पूणार्ः सन्तु मनोरथाः। शूणां बुिनाशोऽस्तु िमाणामुदयस्तव।ॐ दीघार्युभर्व। ॐ सौभाग्यवती भव।80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>े भगवान्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयोग्य आ’ सवर्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथ उत्प <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनक उत्प<strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शक गाय खूब दूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़ा त्विरत रूपेँ दौगयबला <strong>ह</strong>ोए। ीगण नगरक नेतृत्व करबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजपूणर् भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’ नेतृत्व<strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवश्यक <strong>ह</strong>ोय वषार् <strong>ह</strong>ोए आ’ औषिधक-बूटी सवर्दा पिरप <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए।एवं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक कल्याण <strong>ह</strong>ोए। शुक बुिक नाश <strong>ह</strong>ोए आ’ िमक उदय <strong>ह</strong>ोए॥मनुष्यक कोन वस्तुक इच्छा करबाक चा<strong>ह</strong>ी तकर वणर्न एि<strong>ह</strong> मंमे कएल गेल अिछ।एि<strong>ह</strong>मे वाचकलुोपमालकार अिछ।अन्वय-॑न् - <strong>िव</strong>ा आिद गुणसँ पिरपूणर् रा॒े - <strong>दे</strong>शमे॑वचर्॒सी- <strong>िव</strong>ाक तेजसँ युक्आ जा॑यतां॒- उत्प <strong>ह</strong>ोएरा॑ज॒न्यः-राजाशुरे॑ऽ–िबना डर बलाइषो॒- बाण चलेबामे िनपुणऽिता॒धी-शुकेँ तारण दय बलाम॑<strong>ह</strong>ार॒थो-पैघ रथ बला वीरदोग्-कामना(दूध पूणर् करए बाली)धे॒नुवढा॑न॒ड्वाना॒शुः धे॒नु-गौ वा वाणी वढा॑न॒ड्वा- पैघ बरद ना॒शुः-आशुः-त्विरतसिः॒-घोड़ा81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पुर॑िन्ध॒यवा॑- पुर॑िन्ध॒- व<strong>ह</strong>ारकेँ धारण करए बाली यवा॑-ीिज॒ष्णू-शुकेँ जीतए बलार॑थे॒ाः-रथ पर िस्थरस॒भेयो॒-उम सभामेयुवास्य-युवा जे<strong>ह</strong>नयज॑मानस्य-राजाक राज्यमेवी॒रो-शुकेँ परािजत करएबलािनका॒मे-िन॑कामे-िनययुक् कायर्मेनः-<strong>ह</strong>मर सभकप॒जर्न्य-मेघवषर्तु॒-वषार् <strong>ह</strong>ोएफल॑वत्यो-उम फल बलाओष॑धयः-औषिधःपच्यन्तां- पाकएयोगेक्ष॒मो-अलभ्य लभ्य करेबाक <strong>ह</strong>ेतु कएल गेल योगक रक्षानः॑-<strong>ह</strong>मरा सभक <strong>ह</strong>ेतुकल्पताम्-समथर् <strong>ह</strong>ोएििफथक अनुवाद- <strong>ह</strong>े ण, <strong>ह</strong>मर राज्यमे ाण नीक धािमक <strong>िव</strong>ा बला, राजन्य-वीर,तीरंदाज, दूध दएबाली गाय, दौगय बला जन्तु, उमी नारी <strong>ह</strong>ोिथ। पाजर्न्य आवश्यकता पड़ला पर वषार् <strong>दे</strong>िथ, फल <strong>दे</strong>य बला गाछपाकए, <strong>ह</strong>म सभ संपि अिजत/संरिक्षत करी।82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५. मानक मैिथलीइंिग्लश-मैिथली कोष मैिथली-इंिग्लश कोषइंिग्लश-मैिथली कोष ोजेक्टकेँ आगू बढ़ाऊ, अपन सुझाव आऽ योगदान ई-मेल ाराggajendra@yahoo.co.in वा ggajendra@videha.co.in पर पठाऊ।मैिथली-इंिग्लश कोष ोजेक्टकेँ आगू बढ़ाऊ, अपन सुझाव आऽ योगदान ई-मेल ाराggajendra@yahoo.co.in वा ggajendra@videha.co.in पर पठाऊ।मैिथलीक मानक लेखन-शैली1. नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैली आऽ 2.मैिथली अकादमी, पटना1.नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैलीमैिथलीमे उारण तथा लेखन१.पमाक्षर आ अनुस्वार: पमाक्षरान्तगर्त ङ, ञ, ण, न एवं म अबैत अिछ। संस्कृ त भाषाक अनुसार शब्दकअन्तमे जाि<strong>ह</strong> वगर्क अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वगर्क पमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अङ्क (क वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अन्तमे ङ् आएल अिछ।)प (च वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अन्तमे ञ् आएल अिछ।)खण्ड (ट वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अन्तमे ण् आएल अिछ।)सिन्ध (त वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अन्तमे न् आएल अिछ।)खम्भ (प वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अन्तमे म् आएल अिछ।)उपयुर् बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पमाक्षरक बदलामे अिधकांश जग<strong>ह</strong>पर अनुस्वारक योग83


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना- अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। ाकरण<strong>िव</strong>द पिण्डत गो<strong>िव</strong>न्द झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जे कवगर्,चवगर् आ टवगर्सँ पूवर् अनुस्वार िलखल जाए तथा तवगर् आ पवगर्सँ पूवर् पमाक्षरे िलखल जाए। जेना- अंक,चंचल, अंडा, अन्त तथा कम्पन। मुदा ि<strong>ह</strong>न्दीक िनकट र<strong>ह</strong>ल आधुिनक लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मानैत छिथ।ओलोकिन अन्त आ कम्पनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कं पन िलखैत <strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अवश्य छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ स्थानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदाकतोकबेर <strong>ह</strong>स्तलेखन वा मुणमे अनुस्वारक छोटसन िबन्दु स्प नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथर्क अनथर् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खलजाइत अिछ। अनुस्वारक योगमे उारण-दोषक सम्भावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथर् कसँ लऽकऽपवगर्धिर पमाक्षरेक योग करब उिचत अिछ। यसँ लऽकऽ ज्ञधिरक अक्षरक सङ्ग अनुस्वारक योग करबामेकत<strong>ह</strong>ु कोनो <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ़ : ढ़क उारण “र् <strong>ह</strong>”जकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र् <strong>ह</strong>”क उारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ़ िलखल जाए।आनठाम खािल ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढङ्ग, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ़ = पढ़ाइ, बढ़ब, गढ़ब, मढ़ब, बुढ़बा, साँढ़, गाढ़, रीढ़, चाँढ़, सीढ़ी, पीढ़ी आिद।उपयुर् शब्दसभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई स्प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शब्दक शुरूमे ढ आ मध्य तथा अन्तमे ढ़ अबैतअिछ। इए<strong>ह</strong> िनयम ड आ ड़क सन्दभर् से<strong>ह</strong>ो लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब रूपमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी।जेना- उारण : बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबष्णु, बंश, बन्दना आिद। एि<strong>ह</strong>सभक स्थानपर मशः वैनाथ,<strong>िव</strong>ा, नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>ष्णु, वंश, वन्दना िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामान्यतया व उारणक लेल ओ योग कएल जाइतअिछ। जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उारण “ज”जकाँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong> िलखबाकचा<strong>ह</strong>ी। उारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, जुग, जाबत, जोगी, जदु, जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएवला शब्दसभकेँ मशः यज्ञ,यिद, यमुना, युग, याबत, योगी, यदु, यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य दुनू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामान्यतया शब्दक शुरूमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> शब्दसभक स्थानपरयि<strong>ह</strong>, यना, यकर, य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी थारूसि<strong>ह</strong>त िकछु जाितमेशब्दक आरम्भोमे “ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उारण कएल जाइत अिछ।ए आ “य”क योगक योगक सन्दभर्मे ाचीने पितक अनुसरण करब उपयु मािन एि<strong>ह</strong> पुस्तकमे ओकरेयोग कएल गेल अिछ। िकएक तँ दुनूक लेखनमे कोनो स<strong>ह</strong>जता आ दुरू<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong> अिछ। आ मैिथलीकसवर्साधारणक उारण-शैली यक अपेक्षा एसँ बेसी िनकट छैक। खास कऽ कएल, <strong>ह</strong>एब आिद कितपय शब्दकेँकै ल, <strong>ह</strong>ैब आिद रूपमे कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो “ए”क योगकेँ बेसी समीचीन मािणत करैत अिछ।६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-परम्परामे कोनो बातपर बल दैत काल शब्दक पाछाँ ि<strong>ह</strong>,<strong>ह</strong>ु लगाओल जाइत छैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong>ु, तत्कालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद। मुदा आधुिनकलेखनमे ि<strong>ह</strong>क स्थानपर एकार एवं <strong>ह</strong>ुक स्थानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। जेना- <strong>ह</strong>ुनके , अपनो,तत्काले, चोे, आनो आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधकांशतः षक उारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- षन् (खड़यन्), षोडशी(खोड़शी), षट्कोण (खटकोण), वृषेश (वृखेश), सन्तोष (सन्तोख) आिद।८.ध्विन-लोप : िनिलिखत अवस्थामे शब्दसँ ध्विन-लोप भऽ जाइत अिछ:(क)ियान्वयी त्यय अयमे य वा ए लु भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मेसँ पि<strong>ह</strong>ने अक उारण दीघर् भऽ जाइत अिछ।ओकर आगाँ लोप-सूचक िच<strong>ह</strong>्न वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ए (पढ़य) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पड़तौक।अपूणर् रूप : पढ़’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पड़तौक।पढ़ऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पड़तौक।(ख)पूवर्कािलक कृ त आय (आए) त्ययमे य (ए) लु भऽ जाइछ, मुदा लोप-सूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओलजाइछ। जेना-पूणर् रूप : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।85


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अपूणर् रूप : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।(ग)ी त्यय इक उारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीनूमे लु भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अपूणर् रूप : दोसर मािलन चिल गेल।(घ)वतर्मान कृ दन्तक अिन्तम त लु भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अपूणर् रूप : पढ़ै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ)ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लु भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।अपूणर् रूप : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च)ियापदीय त्यय न्<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-पूणर् रूप : छिन्<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>लिन्<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौँ, गेलऽ, नइ, निञ, नै।९.ध्विन स्थानान्तरण : कोनो-कोनो स्वर-ध्विन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िटकऽ दोसरठाम चिल जाइत अिछ। खास कऽस्व इ आ उक सम्बन्धमे ई बात लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शब्दक मध्य वा अन्तमे जँ स्व इ वाउ आबए तँ ओकर ध्विन स्थानान्तिरत भऽ एक अक्षर आगाँ आिब जाइत अिछ। जेना- शिन (शइन), पािन(पाइन), दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु (काउछ), मासु(माउस) आिद। मुदा तत्सम शब्दसभमे ई िनयमलागू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिश्मकेँ रइश्म आ सुधांशुकेँ सुधाउंस नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकै त अिछ।१०.<strong>ह</strong>लन्त(◌्)क योग : मैिथली भाषामे सामान्यतया <strong>ह</strong>लन्त (◌्)क आवश्यकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारण जेशब्दक अन्तमे अ उारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संस्कृ त भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल (तत्सम)शब्दसभमे <strong>ह</strong>लन्त योग कएल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामान्यतया सम्पूणर् शब्दकेँ मैिथली भाषासम्बन्धीिनयमअनुसार <strong>ह</strong>लन्त<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदा ाकरणसम्बन्धी योजनक लेल अत्यावश्यक स्थानपरकत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>लन्त <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। स्तुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीन आ नवीन दुनू शैलीक सरल आसमीचीन पक्षसभकेँ समेिटकऽ वणर्-<strong>िव</strong>न्यास कएल गेल अिछ। स्थान आ समयमे बचतक सङ्गि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>स्त-लेखनतथा तकिनकी दृिसँ से<strong>ह</strong>ो सरल <strong>ह</strong>ोबऽवला ि<strong>ह</strong>साबसँ वणर्-<strong>िव</strong>न्यास िमलाओल गेल अिछ। वतर्मान समयमेमैिथली मातृभाषीपयर्न्तकेँ आन भाषाक माध्यमसँ मैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिड़र<strong>ह</strong>ल पिरेयमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जतातथा एकरूपतापर ध्यान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तखन मैिथली भाषाक मूल <strong>िव</strong>शेषतासभ कु िण्ठत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक, ता<strong>ह</strong>ूिदस86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लेखक-मण्डल सचेत अिछ। िस भाषाशाी डा. रामावतार यादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताक अनुसन्धानमेए<strong>ह</strong>न अवस्था िक<strong>ह</strong>ु ने आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जे भाषाक <strong>िव</strong>शेषता छाँ<strong>ह</strong>मे पिड जाए। <strong>ह</strong>मसभ <strong>ह</strong>ुनक धारणाकेँ पूणर्रूपसँ सङ्ग लऽ चलबाक यास कएल<strong>ह</strong>ुँ अिछ।पोथीक वणर्<strong>िव</strong>न्यास कक्षा ९ क पोथीसँ िकछु माामे िभ अिछ। िनरन्तर अध्ययन, अनुसन्धान आ <strong>िव</strong>ेषणककारणे ई सुधारात्मक िभता आएल अिछ। भ<strong>िव</strong>ष्यमे आन<strong>ह</strong>ु पोथीकेँ पिरमािजत करैत मैिथली पापुस्तककवणर्<strong>िव</strong>न्यासमे पूणर्रूपेण एकरूपता अनबाक <strong>ह</strong>मरासभक य र<strong>ह</strong>त।कक्षा १० मैिथली लेखन तथा पिरमाजर्न म<strong>ह</strong>ेन् मलंिगया/ धीरेन् ेमिष संयोजन- गणेशसाद भराईकाशक िशक्षा तथा खेलकू द मन्ालय, पाम <strong>िव</strong>कास के न्,सानोिठमी, भपुरसवार्िधकार पाम <strong>िव</strong>कास के न् एवं जनक िशक्षा सामी के न्, सानोिठमी, भपुर।पि<strong>ह</strong>ल संस्करण २०५८ बैशाख (२००२ ई.)योगदान: िशवसाद सत्याल, जगाथ अवा, गोरखब<strong>ह</strong>ादुर िस<strong>ह</strong>, गणेशसाद भराई, डा. रामावतार यादव,डा. राजेन् <strong>िव</strong>मल, डा. रामदयाल राके श, धमन् <strong>िव</strong><strong>ह</strong>्वल, रूपा धीरू, नीरज कणर्, रमेश रनभाषा सम्पादन- नीरज कणर्, रूपा झा2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधार्िरत मैिथली लेखन-शैली1. जे शब्द मैिथली-साि<strong>ह</strong>त्यक ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामान्यतः ताि<strong>ह</strong>वर्नीमे िलखल जाय- उदा<strong>ह</strong>रणाथर्-ाएखनठामजकर,तकरतिनकरअिछअाअखन,अखिन,एखेन,अखनी87


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िठमा,िठना,ठमाजेकर, तेकरितनकर।(वैकिल्पक रूपेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।2. िनिलिखत तीन कारक रूप वैक्लिपकतया अपनाओल जाय:भ गेल, भय गेल वा भए गेल। जा र<strong>ह</strong>ल अिछ,जाय र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘न्<strong>ह</strong>’ ध्विनक स्थानमे ‘न’ िलखल जाय सकै त अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लिन्<strong>ह</strong>।4. ‘ऐ’ तथा ‘औ’ ततय िलखल जाय जत’ स्पतः ‘अइ’ तथा ‘अउ’ सदृश उारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा- <strong>दे</strong>खैत, छलैक,बौआ, छौक इत्यािद।5. मैिथलीक िनिलिखत शब्द एि<strong>ह</strong> रूपे यु <strong>ह</strong>ोयत:जै<strong>ह</strong>,सै<strong>ह</strong>,इए<strong>ह</strong>,ओऐ<strong>ह</strong>,लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. स्व इकारांत शब्दमे ‘इ’ के लु करब सामान्यतः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिन गेिल(मनुष्य मामे)।7. स्वतं स्व ‘ए’ वा ‘य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, कतु आधुिनक योगमेवैकिल्पक रूपेँ ‘ए’ वा ‘य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जाय वा जाए इत्यािद।8. उारणमे दू स्वरक बीच जे ‘य’ ध्विन स्वतः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे स्थान वैकिल्पक रूपेँ <strong>दे</strong>ल जाय।यथा- धीआ, अढ़ैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढ़ैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानुनािसक स्वतं स्वरक स्थान यथासंभव ‘ञ’ िलखल जाय वा सानुनािसक स्वर। यथा:- मैञा, किनञा,िकरतिनञा वा मैआँ, किनआँ, िकरतिनआँ।88


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत रूप ा:-<strong>ह</strong>ाथकेँ , <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’मे’ मे अनुस्वार सवर्थात्याज्य िथक। ‘क’ क वैकिल्पक रूप ‘के र’ राखल जा सकै त अिछ।11. पूवर्कािलक ियापदक बाद ‘कय’ वा ‘कए’ अय वैकिल्पक रूपेँ लगाओल जा सकै त अिछ। यथा:- <strong>दे</strong>िखकय वा <strong>दे</strong>िख कए।12. माँग, भाँग आिदक स्थानमे माङ, भाङ इत्यािद िलखल जाय।13. अर् ‘न’ ओ अर् ‘म’ क बदला अनुसार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, कतु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथर् अर् ‘ङ’ , ‘ञ’, तथा ‘ण’क बदला अनुस्वारो िलखल जा सकै त अिछ। यथा:- अङ्क, वा अंक, अल वा अंचल, कण्ठ वा कं ठ।14. <strong>ह</strong>लंत िच<strong>ह</strong>्न िनयमतः लगाओल जाय, कतु <strong>िव</strong>भिक संग अकारांत योग कएल जाय। यथा:- ीमान्,कतु ीमानक।15. सभ एकल कारक िच<strong>ह</strong>्न शब्दमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयु <strong>िव</strong>भिक <strong>ह</strong>ेतु फराक िलखलजाय, यथा घर परक।16. अनुनािसककेँ चन्िबन्दु ारा कयल जाय। परंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथर् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माा परअनुस्वारक योग चन्िबन्दुक बदला कयल जा सकै त अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong> के र बदला ि<strong>ह</strong>।17. पूणर् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) सूिचत कयल जाय।18. समस्त पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफे नसँ जोिड़ क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।19. िलअ तथा िदअ शब्दमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।89


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे राखल जाय।21.िकछु ध्विनक लेल नवीन िचन्<strong>ह</strong> बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> दुनू ध्विनक बदलापूवर्वत् अय/ आय/ अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong>न्द झा ११/८/७६ ीकान्त ठाकु र ११/८/७६ सुरेन् झा "सुमन" ११/०८/७६आब 1.नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैली आऽ 2. मैिथली अकादमी,पटनाक मानक शैलीक अध्ययनक उपरान्त िन िबन्दु सभपर मनन कए िनणर्य करू।ा / अा1.181. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच<strong>ह</strong>ोयबला/<strong>ह</strong>ोबयबला/<strong>ह</strong>ोमयबला/<strong>ह</strong>ेब’बला,<strong>ह</strong>ेम’बला<strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ लेने/कऽ लेने/कए लेने/कयलेने/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भएगेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करएगेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ61. भाय भै62. भाँय63. यावत जावत64. माय मै65.<strong>दे</strong>िन्<strong>ह</strong>/दएिन्<strong>ह</strong>/दयिन्<strong>ह</strong>दिन्<strong>ह</strong>/दैिन्<strong>ह</strong>66. द’/द ऽ/दए67. ओ (संयोजक) ओऽ(सवर्नाम)68. तका’ कए तकायतकाए121. जरेनाइ122. जरओनाइ-जरएनाइ/जरयनाइ123. <strong>ह</strong>ोइत124. गड़बेलिन्<strong>ह</strong>/गड़बओलिन्<strong>ह</strong>125. िचखैत- (totest)िचखइत126. करइयो(willingto do) करैयो127. जेकरा- जकरा182. राखलिन्<strong>ह</strong>रखलिन्<strong>ह</strong>183. लगलिन्<strong>ह</strong>लागलिन्<strong>ह</strong>184. सुिन (उारणसुइन)185. अिछ (उारणअइछ)186. एलिथ गेलिथ187. िबतओने िबतेने188. करबओलिन्<strong>ह</strong>/करेलिखन्<strong>ह</strong>90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’69. पैरे (on foot)128. तकरा- तेकरा189. करएलिन्<strong>ह</strong>7. कर’ बला/करऽ बला/ करयबला करै बला/क’र’ बला8. बला वला9. आङ्ल आंग्ल10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. दुःख दुख12. चिल गेल चल गेल/चैलगेल13. <strong>दे</strong>लिखन्<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिकन्<strong>ह</strong>,<strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलिन्<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलिन/<strong>दे</strong>खलैन्<strong>ह</strong>15. छिथन्<strong>ह</strong>/ छलिन्<strong>ह</strong> छिथन/छलैन/ छलिन16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एखनो अखनो18. बढ़िन्<strong>ह</strong> बढिन्<strong>ह</strong>19. ओ’/ओऽ(सवर्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फाँिग/फािङ्गफाइंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-नुकु र ना-नुकर24. के लिन्<strong>ह</strong>/कएलिन्<strong>ह</strong>/कयलिन्<strong>ह</strong>25. तखन तँ तखनतँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाएर<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागलब<strong>ह</strong>राय/ब<strong>ह</strong>राए लागलिनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागलपएरे70. ता<strong>ह</strong>ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय74. कोला75. िदनुका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलिन्<strong>ह</strong>गरबेलिन्<strong>ह</strong>78. बालु बालू79. चेन्<strong>ह</strong> िचन्<strong>ह</strong>(अशु)80. जे जे’81. से/ के से’/के ’82. एखुनका अखनुका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर सूगर85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छू िब87. करइयो/ओ करैयो88. पुबािर पुबाइ89. झगड़ा-झाँटीझगड़ा-झाँिट90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे91. खेलएबाकखेलेबाक92. खेलाएबाक93. लगा’129. िब<strong>दे</strong>सर स्थानेमे/िब<strong>दे</strong>सरे स्थानमे130. करबयल<strong>ह</strong>ुँ/करबएल<strong>ह</strong>ुँ/करबेल<strong>ह</strong>ुँ131. <strong>ह</strong>ािरक (उारण<strong>ह</strong>ाइरक)132. ओजन वजन133. आधे भाग/ आध-भागे134. िपचा’/िपचाय/िपचाए135. नञ/ ने136. बा नञ (ने)िपचा जाय137. तखन ने (नञ)क<strong>ह</strong>ैत अिछ।138. कतेक गोटे/कताक गोटे139. कमाइ- धमाइकमाई- धमाई140. लग ल’ग141. खेलाइ (forplaying)142. छिथन्<strong>ह</strong> छिथन143. <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोइ144. क्यो िकयो145. के श (hair)146. के स (courtcase)147. बननाइ/बननाय/ बननाए190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच192. जराय/ जराएजरा’ (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ाँ मे <strong>ह</strong>ाँ (<strong>ह</strong>ाँमे<strong>ह</strong>ाँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टाकए)195. फे ल फै ल196.फइल(spacious) फै ल197. <strong>ह</strong>ोयतिन्<strong>ह</strong>/<strong>ह</strong>ोएतिन्<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतिन्<strong>ह</strong>198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/<strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय199. फे का फ का200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा’201. <strong>दे</strong>खाय <strong>दे</strong>खा’202. सिर सर203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब204.गेलैन्<strong>ह</strong>/ गेलिन्<strong>ह</strong>205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.के लो/ कएलो207. िकछु न िकछु /िकछु ने िकछु208.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ/घुमओल<strong>ह</strong>ुँ209. एलाक/ अएलाक91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्28. ओतय/जतय94. <strong>ह</strong>ोए- <strong>ह</strong>ो148. जरेनाइजत’/ओत’/जतए/ओतए29. की फू ड़ल जे िक फू ड़ल जे30. जे जे’/जेऽ95. बुझल बूझल96. बूझल (संबोधनअथर्मे)149. कु रसी कु स150. चरचा चचार्151. कमर् करम210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथर्-पिरवर्न)31. कू िद/यािद(मोन पारब)कू इद/याइद/कू द/याद97. यै<strong>ह</strong> यए<strong>ह</strong>98. ताितल152. डुबाबय/ डुमाबय153. एखुनका/212.कनीक/ कनेक32. इ<strong>ह</strong>ो/ओ<strong>ह</strong>ो99. अयनाय- अयनाइअखुनका213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक33. <strong>ह</strong>ँसए/<strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँस’100. िन- िनन्द154. लय (वाक्यक34. नौ आिक दस/नौ कवादस/नौ वा दस35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/सात छ/छः/सात37. कीकी’/कीऽ(दीघकारान्तमे विजत)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/करयता<strong>ह</strong>करेता<strong>ह</strong>40. दलान िदिश दलान िदश41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैतछल44. प<strong>ह</strong>ुँिच/भेिट जाइत छलप<strong>ह</strong>ुँच/भेट जाइत छल45. जबान(युवा)/जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ47. ल’/लऽ कय/कए48. एखन/अखने अखन/एखने49. अ<strong>ह</strong>केँ अ<strong>ह</strong>ीँकेँ50. ग<strong>ह</strong>र ग<strong>ह</strong>ीँर51. धार पार के नाइ धार पार101. िबनु िबन102. जाए जाइ103. जाइ(indifferent sense)-last word ofsentence104. छत पर आिबजाइ105. ने106. खेलाए (play) –खेलाइ107. िशकाइत-िशकायत108. ढप- ढ़प109. पढ़- पढ110. किनए/ किनयेकिनञे111. राकस- राकश112. <strong>ह</strong>ोए/ <strong>ह</strong>ोय <strong>ह</strong>ोइ113. अउरदा- औरदा114. बुझेलिन्<strong>ह</strong>(differentmeaning- gotअितम शब्द)- ल’155. कएलक के लक156. गरमी गम157. बरदी वद158. सुना गेला<strong>ह</strong>सुना’/सुनाऽ159. एनाइ-गेनाइ160. तेनाने घेरलिन्<strong>ह</strong>161. नञ162. डरो ड’रो163. कत<strong>ह</strong>ु- क<strong>ह</strong>164. उमिरगर-उमरगर165. भिरगर166. धोल/धोअलधोएल167. गप/गप्प168. के के ’169. दरबा/ दरबजा170. ठाम171. धिर तक172. घूिर लौिट214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फॉन्टककमीक ोतक)219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/बादक/बीचक ढ़222.ति<strong>ह</strong>/ति<strong>ह</strong>/ तिञ/त223.कि<strong>ह</strong>/क<strong>ह</strong>224.तँइ/ तइँ225.नँइ/नइँ/ निञ226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>इ227.छिञ/ छै/छैक/छइ228.दृिएँ/ दृियेँ229.आ (come)/आऽ(conjunction)230. आ92


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्के नाय/के नाए52. जेकाँ जेँकाँ/जकाँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>नोइunderstand)115. बुझएलिन्<strong>ह</strong>/बुझयलिन्<strong>ह</strong>(understoodhimself)173. थोरबेक174. ब175. तोँ/ तूँ176. तोँि<strong>ह</strong>( पमेा)(conjunction)/आऽ(come)231.कु नो/ कोनो56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन116. चिल- चल177. तोँ<strong>ह</strong>ी/तोँि<strong>ह</strong>57. बि<strong>ह</strong>िन-बि<strong>ह</strong>नोइ बि<strong>ह</strong>न-117. खधाइ- खधाय178. करबाइएब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/नै118. मोन पाड़लिखन्<strong>ह</strong>मोन पारलिखन्<strong>ह</strong>करबाइये179. एके टा59. करबा’/करबाय/करबाए119. कै क- कएक-180. किरतिथ करतिथ60. त’/त ऽ तय/तएकइएक120. लग ल’ग६. VIDEHA FOR NON RESIDENT MAITHILS (Festivals of Mithila date-list)-६.1.Original Maithili short story of Devshankar Naveen translated into English by GAJENDRATHAKURMaithili short-story written by Sh. Devshankar Naveen translated into English byGajendra Thakur.RenaissanceFrom a distance came a crow and sat on top of a two pronged tree of the state road.Disciplined, a peace of bread in his beak…may be that he is tired while constantly flyingor may be that he might have procured the bread after meticulous attack…was sittingand resting. In front was the parliament house, bright like some young women’s bare93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्and muscled body bathed in milk. The crow was looking towards it with angry eyes. Andat that time a healthy dog passed thereby. Looking bread in the mouth of the crow hespoke – O brother ! How many days have passed, I have not heard you sing. I oftenremember . Please have a song ! The crow looked seriously towards him, keepingbread in his claws he spoke thunderously- boy ! while lying in that cave how you willhear the song of outside world ? What you’ll do after hearing ? Now even whilespeaking, my bread won’t fall in front of you.७.VIDEHA MAITHILI SANSKRIT TUTORSAMSKRIT संस्कृ त मैिथलीFILM चलिम् िसनेमाDid you see the latest film? तत् नूतनं चलिं दृवती िकम्?अ<strong>ह</strong>ाँ नबका िसनेमा <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ?We saw it the day beforeyesterday.परः एव वयं दृवन्तः।<strong>ह</strong>म सभ परसूए <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ?The theatre was full. िचगृ<strong>ह</strong>ं पूणर्म् आसीत्। <strong>ह</strong>ॉल भरल र<strong>ह</strong>ए।We couldn’t even get thetickets.वयं वेशकािन अिप न ावन्तः। <strong>ह</strong>मरा सभकेँ तँ िटकटो नि<strong>ह</strong> भेिटसकल।The photography is verybeautiful.छायािचणं ब<strong>ह</strong>ु सुन्दरम् अिस्त।फोटोाफी ब सुन्दर अिछ।The story is ordinary. कथा सामान्या एव। कथा साधारण अिछ।Hero’s acting is fantastic.नायकस्य अिभनयः अद्भुतःअिस्त।नायकक अिभनय अद्भुत अिछ।Music is very melodious. सङ्गीतं ुितमधुरम् अिस्त। संगीत कणर्िय अिछ।I am seeing this for thefourth time.अ<strong>ह</strong>म् एतत् चतुथर्वारं पश्यन्अिस्म।<strong>ह</strong>म एकरा चािरम बेर <strong>दे</strong>खने छी।He is a very famous सः ब् िसः िदग्दशर्कः। ओ ब िस िनदशक अिछ।94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्director.There was nothing new. नूतनं िकमिप न आसीत्। िकछु नव नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ए।It was very boring. ब<strong>ह</strong>ु जािमतकारकम् आसीत्। ब उबाऊ र<strong>ह</strong>ए।She got the best actressaward for this film.I like comedy or suspensefilms.एतस्य चलिस्य कृ ते सासवम-अिभनेी इित पुरस्कारंावती।मं <strong>िव</strong>नोदपूणर्म् अथवा र<strong>ह</strong>स्यमयंचलिं रोचते।<strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> िसनेमाक लेलसवम अिभनेीक पुरस्कारभेटलिन्<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>मरा <strong>ह</strong>ास्य अथवा र<strong>ह</strong>स्यपूणर्िसनेमा नीक लगैत अिछ।This is my favourite actor. एषः मम ियतमः अिभनेता। ई <strong>ह</strong>मर िय अिभनेता अिछ।All her films are sciencefictions.A very interesting film onmartial-arts will bereleased next month.एतस्याः सवार्िण चलिािणकाल्पिनक-<strong>िव</strong>ज्ञानकथाः भविन्त।युकला<strong>िव</strong>षयकं ब<strong>ह</strong>ु आकषर्कंचलिम् अिममासेआगिमष्यित।<strong>ह</strong>ुनकर सभटा िसनेमा <strong>िव</strong>ज्ञानकथा <strong>ह</strong>ोइत अिछ।अिगला मास माशर्ल-आटर्परआधािरत एकटा आकषर्क िसनेमाआिब र<strong>ह</strong>ल अिछ।I will certainly see that. अ<strong>ह</strong>म् अवश्यं तत् यािम। <strong>ह</strong>म ओ अवश्य <strong>दे</strong>खब।साः भवन्तु। वयम् संस्कृ तं संभाषणस्य अभ्यासं कु मर्ः। वणार्नाम् पम् ावन्तः। एदानीम् तयैव अिधकम्अभ्यासम् कु मर्ः।पुष्पस्य वणर्ः कः।पुष्पस्य वणर्ः रः।पणर्स्य वणर्ः <strong>ह</strong>िरतः।सिकायाः वणर्ः पीतः।ध्वजे के के वणार्ः सिन्त।भवत्याः शािटकायाः वणर्ः कः।धानतया एते वणार्ः-95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ईदृश कीदृश तादृश इत्येतेषाम् शब्दानाम् अभ्यासम् कृ तवन्तः।इदानीम् तस्यैव अिधकम् अभ्यासम् कु मर्ः।मम समीपे ईदृश पुस्तकं / पाािलका/ ीडनकं / पुष्पं/ कङ्कतम्/ आसन्दः अिस्त।इत्येतेषाम् उपयोगं कृ त्वा वाक्यं वदतु।के वदिन्त?वं/ अङ्गुलीयकम्/ घटी/ पुस्तकं / ितलकम्/ विनतास्यूतः/ उपनेम्लेखनी अिस्त िकन्तु न िलखित।धनस्यूतः अिस्त िकन्तु धनम् नािस्त।उपनेम् अिस्त िकन्तु न धरािम।वा<strong>ह</strong>नस्य कु िका अिस्त िकन्तु न ददािम।<strong>िव</strong>ुत अिस्त िकन्तु दूरदशर्नं काय न करोित।िपपासा अिस्त िकन्तु सः जलं न िपबित।धिनकस्य समीपे ब<strong>ह</strong>ु धनम् अिस्त िकन्तु दानं न करोित।तस्य बुभुक्षा अिस्त िकन्तु भोजनं न करोित।तस्याः िशरोवेदना अिस्त िकन्तु गुिलकां न स्वीकरोित।िशरः अिस्त िकन्तु बुिः नािस्त।िकन्तु उपयोगं कृ त्वा वाक्यं वदतु।मम समीपे लेखनी वतर्ते िकन्तु अ<strong>ह</strong>ं न िलखािम।मम समीपे उपनेम् अिस्त िकन्तु अ<strong>ह</strong>ं ुं न शोिम।मम इदान िपपासा भवित िकन्तु न िपबािम।अस्माकं <strong>दे</strong>शे जनसंख्या अिधका अिस्त िकन्तु साक्षरता न्यूना अिस्त।96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िकन्तु- अयपुस्तकं वृ<strong>ह</strong>त्/ लघु अिस्त।यानं वृ<strong>ह</strong>त्/ लघु अिस्त।यानं कथम् अिस्त?पणर्म्/ भाविचम्/ कन्दुकम्/ पाम्/ वेङ्गलुरुनगरम्/ वृ<strong>ह</strong>त्/ लघु अिस्त।भारतस्य सेना अत्यंतं वृ<strong>ह</strong>त् अिस्त।सुभािषतम्िचन्तनीया ि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>पदाम् आदावते ितिया।न कू पखननं युम् दीे विना गृ<strong>ह</strong>े॥<strong>िव</strong>पिनाम् आगमनात् ितिया िचन्तनीया तदन्तरं िचन्तनेन् योजनं नािस्त। यथा यदा गृ<strong>ह</strong>म् अिना ज्वलिततदा जलसं<strong>ह</strong>ाथर्म् कू पखननम् उिचतं ना। पूवर्मेव जलस्य सं<strong>ह</strong>ः करणीयः। अतः पूवर्मेव िचन्तनीयम्।कथाएकं कथां वदािम।किश्मित् अरण्ये कन् ाधः आसीत्। सः ितिदनं मृगयां कृ त्वा ाणीनां मांसं चम च <strong>िव</strong>ीय जीवनं करोितस्म। एकदा सः अरण्यं गतवान् । त मागर् ः अभवत्। तदा इतस्तः अटनीव सायंकालः जातः। तदा कन्ाः अकस्मात् पुरतः आगतः। सः ास्य मागर्म् अवरुवान्। भीतः ाधः तैव <strong>िव</strong>मानं कित् वृक्षंआरुढ़वान्। वृक्षस्य शाखायाम् कन् भल्लुकः उप<strong>िव</strong>ः आसीत्। तम दृष्ट्वा ाधः कं िपतः। तदा भल्लुकःउवान्। भयं मा भवतु। अ<strong>ह</strong>ं भवतः रक्षणं करोिम। इित। तदा ाधः तैव शाखायाम् उप<strong>िव</strong>वान्। भल्लुकःपुनरिप उवान्- इदानीम् भवान् िनिन्ततया िनाम् करोतु- अ<strong>ह</strong>ं रक्षणं करोिम। एकस्य यामस्य अनन्तरम्अ<strong>ह</strong>ं िनां करोिम, भवान् रक्षणं करोतु- इित। ाधः िनाम् कृ तवान्। वृक्षस्य अधः ाः ाधस्य तीक्षायाम्एव आसीत्। तदा ाः भल्लूकम् उवान् – िम। आवां मृगौ। एषः ाधः अस्माकम् वैरी। इदान भवन् तस्य97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रक्षण करोित चेदिप। ः सः भवन्तं मारयित। अतः तम् अधः पातयतु। तदा भल्लुकः उवान्। भोः िम। यिदअ<strong>ह</strong>ं तम् मुािम ति<strong>ह</strong> इ<strong>ह</strong>लोके अपख्याितः परलोके दुगर्ितः च भवेत्। अतः एतं न मुािम। कन् कालः अतीतःाधः जागिरतवान्। भल्लुकः िनां कृ तवान्। तदा ाः उवान्- भवान् भवतः शु अिस्त भल्लुकः- अतःतस्य जागरणात् पूवर्म् एव तम् अधः पातयतु- तदा ाधः िनामम् भल्लुकम् अधः पािततवान्। पातनसमयेजागिरतः भल्लुकः काित् शाखाम् अवलंब्य वृक्षं यथापूवर्म् आरुढ़वान्। तदा पुनः स्वस्थानं गत्वा उप<strong>िव</strong>वान्।तम् दृष्ट्वा ाधः कं िपतः अभवत्। तदा ाः भल्लुकम् उवान्। भवान् एतस्य रक्षणं करोित चेत् अिप भवन्तंमारयतु- सः उुः। अतः एतम् अधः पातयतु इित। तदा भल्लुकः समाधानेन् उवान्- िम। दुजर्नेभ्यःअपकािरभ्यः च <strong>िव</strong>वेिकनः न कु प्येय<strong>ह</strong>ु। अपकािरभ्यः उपकारः करणीयः इित नीित अिस्त। अतः एतं न मुािम।ब<strong>ह</strong>ुधा ाेन् ािथतः चेदिप भल्लुकः ाधम् भातपयर्न्तं रिक्षतवान्। एवं भल्लुकः दुजर्ने अिप ाधे औदायदिशतवान्।म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (१):म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना: ीमान् निचके ताजीक नाटक "नो एंी: मा <strong>िव</strong>श" के र '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' मे ई-कािशत रूप <strong>दे</strong>िख कए एकर िट रूपमे काशनक लेल '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' के र समक्ष "ुित काशन" के र स्ताव आयलछल। ी निचके ता जी एकर िट रूप करबाक स्वीकृ ित दए <strong>दे</strong>लिन्<strong>ह</strong>। िट रूप <strong>ह</strong>ाडर्बाउन्ड (ISBN NO.978-81-907729-0-7 मूल्य रु.१२५/- यू.एस. डॉलर ४०) आऽ पेपरबैक (ISBN No.978-81-907729-1-4मूल्य रु. ७५/- यूएस.डॉलर २५/-) मे ुित काशन, १/७, ितीय तल, पटेल नगर (प.) नई िदल्ली-११०००८ारा छापल गेल अिछ। e-mail: shruti.publication@shruti-publication.com website:http://www.shruti-publication.comम<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना:(२) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा कएल गेल शोधक आधार पर १.मैिथली-अंेजी शब्द कोश २.अंेजी-मैिथली शब्द कोश आऽ ३.िमिथलाक्षरसँ <strong>दे</strong>वनागरी पाण्डुिलिप िलप्यान्तरण-पी-बन्ध डाटाबेश ुितपिब्लके शन ारा िन्ट फॉमर्मे कािशत करबाक आ<strong>ह</strong> स्वीकार कए लेल गेल अिछ। पुस्तक-ािक <strong>िव</strong>िधकआऽ पोथीक मूल्यक सूचना एि<strong>ह</strong> पृ पर शी <strong>दे</strong>ल जायत।१.मैिथली-अंेजी शब्दकोश, २.अंेजी-मैिथलीशब्दकोश आऽ ३.पी-बन्ध (िडिजटल इमेिजग आऽ िमिथलाक्षरसँ <strong>दे</strong>वनागरी िलप्यांतरण) (तीनू पोथीकसंकलन-सम्पादन-िलप्यांतरण गजेन् ठाकु र, नागेन् कु मार झा एवं पीकार <strong>िव</strong>ानन्द झा ारा)म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना:(३) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क रूपे ई-कािशत कएल जा' र<strong>ह</strong>ल गजेन् ठाकु रक'स<strong>ह</strong>बाढ़िन'(उपन्यास), 'गल्प-गुच्छ'(कथा सं<strong>ह</strong>) , 'भालसिर' (प सं<strong>ह</strong>), 'बालानां कृ ते', 'एकाङ्की सं<strong>ह</strong>','म<strong>ह</strong>ाभारत' 'बु चिरत' (म<strong>ह</strong>ाका)आऽ 'याा वृांत' <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िट फॉमर्मे -98


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कु रुक्षेम्–अन्तमर्नक, खण्ड-१ आऽ २ (लेखकक िछिड़आयल प, उपन्यास, गल्प-कथा, नाटक-एकाङ्की,बालानां कृ ते, म<strong>ह</strong>ाका, शोध-िनबन्ध आिदक सम संकलन)- गजेन् ठाकु रम<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (४): "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" के र २५म अंक १ जनवरी २००९, ई-कािशत तँ <strong>ह</strong>ोएबे करत, संगमे एकर िटसंस्करण से<strong>ह</strong>ो िनकलत जाि<strong>ह</strong>मे पुरान २४ अंकक चुनल रचना सिम्मिलत कएल जाएत।म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (५):सूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस.एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-Maithili Dictionaryअंितका काशन की नवीनतम पुस्तकसिजल्दपेपरबैक संस्करणउपन्यासमीिडया, समाज, राजनीित और इित<strong>ह</strong>ासिडज़ास्टर : मीिडया एण्ड पॉिलिटक्स: पुण्यसून वाजपेयी 2008 मूल्य रु. 200.00राजनीित मेरी जान : पुण्य सून वाजपेयीकाशन वषर् 2008 मूल्य रु.300.00पालकालीन संस्कृ ित : मंजु कु मारी काशन वषर्2008 मूल्य रु. 225.00ी : संघषर् और सृजन : ीधरम काशन वषर्2008 मूल्य रु.200.00अथ िनषाद कथा : भव<strong>दे</strong>व पाण्डेय काशन वषर्2007 मूल्य रु.180.00उपन्यासमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोकभौिमक काशन वषर् 2008 मूल्यरु.100.00क<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशनवषर् 2007 मूल्य रु. 70.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारेकाशन वषर् 2008 मूल्य रु.100.00को<strong>ह</strong>रे म कं दील : अवधेश ीतकाशन वषर् 2008 मूल्य रु.99


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्100.00मोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमककाशन वषर् 2008 मूल्य रु. 200.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय़ा : काशकान्त काशन वषर् 2008 मूल्य रु.100.00क<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशन वषर् 2008मूल्य रु.125.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशन वषर्2008 मूल्य रु. 200.00को<strong>ह</strong>रे म कं दील : अवधेश ीत काशन वषर्2008 मूल्य रु. 200.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय़ा : काश कान्तकाशन वषर् 2008 मूल्य रु. 200.00पीले कागज़ की उजली इबारत : कै लाशबनवासी काशन वषर् 2008 मूल्य रु. 200.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशन वषर् 2008मूल्य रु. 200.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशन वषर्2008 मूल्य रु. 180.00कु छ भी तो रूमानी न<strong>ह</strong> : मनीषा कु लेकाशन वषर् 2008 मूल्य रु. 200.00बडक़ू चाचा : सुनीता जैन काशन वषर् 2008मूल्य रु. 195.00भेम का भेरू माँगता कु ल्<strong>ह</strong>ाड़ी ईमान :सत्यनारायण पटेल काशन वषर् 2008 मूल्य रु.200.00पीले कागज़ की उजली इबारत :कै लाश बनवासी काशन वषर् 2008मूल्य रु. 100.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशनवषर् 2007 मूल्य रु. 100.00आइस-पाइस : अशोक भौिमककाशन वषर् 2008 मूल्य रु. 90.00कु छ भी तो रूमानी न<strong>ह</strong> : मनीषाकु ले काशन वषर् 2008 मूल्य रु.100.00भेम का भेरू माँगता कु ल्<strong>ह</strong>ाड़ी ईमान :सत्यनारायण पटेल काशन वषर्2007 मूल्य रु. 90.00शी काश्यआलोचनाइित<strong>ह</strong>ास : संयोग और साथर्कता :सुरेन् चौधरीसंपादक : उदयशंकरि<strong>ह</strong>दी क<strong>ह</strong>ानी : रचना और पिरिस्थित: सुरेन् चौधरीसंपादक : उदयशंकर100


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>साधारण की ितज्ञा : अंधेरे सेसाक्षात्कार : सुरेन् चौधरीसंपादक : उदयशंकरया : शैलेय काशन वषर् 2008 मूल्य रु.160.00जीना चा<strong>ह</strong>ता <strong>ह</strong>ूँ : भोलानाथ कु शवा<strong>ह</strong>ा काशनवषर् 2008 मूल्य रु. 300.00कब लौटेगा नदी के उस पार गया आदमी :भोलानाथ कु शवा<strong>ह</strong>ा काशन वषर् 2007 मूल्यरु. 225.00लाल िरब्बन का फु लबा : सुनीता जैन काशनवषर् 2007 मूल्य रु.190.00लू के बे<strong>ह</strong>ाल िदन म : सुनीता जैन काशनवषर् 2008 मूल्य रु. 195.00फ टेसी : सुनीता जैन काशन वषर् 2008 मूल्यरु. 190.00दु:खमय अराकच : श्याम चैतन्य काशन वषर्2008 मूल्य रु. 190.00कु आर्न क<strong>िव</strong>ताएँ : मनोज कु मार ीवास्तवकाशन वषर् 2008 मूल्य रु. 150.00मैिथली पोथी<strong>िव</strong>कास ओ अथर्तं (<strong>िव</strong>चार) : नरेन् झाकाशन वषर् 2008 मूल्य रु. 250.00संग समय के (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) : म<strong>ह</strong>ाकाशबादल सरकार : जीवन और रंगमंच :अशोक भौिमकबालकृ ष्ण भट्ïट और आधुिनक ि<strong>ह</strong>दीआलोचना का आरंभ : अिभषेकरौशनसामािजक िचतनिकसान और िकसानी : अिनलचमिडय़ािशक्षक की डायरी : योगेन्उपन्यासमाइोस्कोप : राजेन् कु मारकनौिजयापृथ्वीपु : लिलत अनुवाद :म<strong>ह</strong>ाकाशमोड़ पर : धूमके तु अनुवाद : स्वणार्मोलारूज़ : िपयैर ला मूर अनुवाद :सुनीता जैनक<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काशन वषर् 2007 मूल्य रु. 100.00एक टा <strong>ह</strong>ेरायल दुिनया (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) :कृ ष्णमो<strong>ह</strong>न झा काशन वषर् 2008 मूल्य रु.60.00दकचल <strong>दे</strong>बाल (कथा-सं<strong>ह</strong>) : बलराम काशनवषर् 2000 मूल्य रु. 40.00सम्बन्ध (कथा-सं<strong>ह</strong>) : मानेर मनुज काशनवषर् 2007 मूल्य रु. 165.00पुस्तक मंगवाने के िलए मनीआडर्र/ चेक/ ाफ्टअंितका काशन के नाम से भेज। िदल्ली सेबा<strong>ह</strong>र के एट पार बकग (at par banking)चेक के अलावा अन्य चेक एक <strong>ह</strong>जार से कम कान भेज। रु.200/- से ज्यादा की पुस्तक पर डाकखचर् <strong>ह</strong>मारा व<strong>ह</strong>न करगे। रु.300/- से रु.500/-तक की पुस्तक पर 10% की छू ट, रु.500/- सेऊपर रु.1000/- तक 15% और उससे ज्यादाकी िकताब पर 20% की छूट िगत खरीदपर दी जाएगी ।अंित का , मैिथ ली ैमािसक, सम्पादक-अनलकांतअंितका काशन,सी-56/यूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न, एकसटशन-II,गािजयाबाद-6475212,मोबाइलनं.9868380797,9891245023,201005 (उ..),फोन : 0120-धूँधली याद और िससकते ज़ख्म :िनसार अ<strong>ह</strong>मदजगधर की ेम कथा : <strong>ह</strong>िरओमएक साथ ि<strong>ह</strong>न्दी, मैिथली म सियआपका काशनअंितका काशनसी-56/यूजीएफ-4, शालीमार गाडर्न,एकसटशन-IIगािजयाबाद-201005 (उ..)फोन : 0120-6475212मोबाइल नं.9868380797,9891245023ई-मेल:antika1999@yahoo.co.in,antika.prakashan@antikaprakashan.comhttp://www.antikaprakashan.com(<strong>िव</strong>ज्ञापन)आजीवन सदस्यता शुल्क भा.रु.2100/- चेक/ाफ्ट ारा “अंितका काशन” क नाम सँ102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पठाऊ। िदल्लीक बा<strong>ह</strong>रक चेक मे भा.रु. 30/-अितिर जोड़ू।बया, ि<strong>ह</strong>न्दी छमा<strong>ह</strong>ी पिका, सम्पादक-गौ री ना थसंपकर् - अंितका काशन,सी-56/यूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न, एकसटशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन : 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797,9891245023,आजीवन सदस्यता शुल्क रु.5000/- चेक/ाफ्ट/ मनीआडर्र ारा “ अंितका काशन ” केनाम भेज। िदल्ली से बा<strong>ह</strong>र के चेक म 30 रुपयाअितिर जोड़।103


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका १५ जनवरी २००९ (वषर्२ मास १३ अंक २६) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(c)२००८-०९. सवार्िधकार लेखकाधीन आ’ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>(पािक्षक) संपादक- गजेन् ठाकु र। एतय कािशत रचना सभक कॉपीराइट लेखक लोकिनक लगमे र<strong>ह</strong>तिन्<strong>ह</strong>,मा एकर थम काशनक/ आकार्इवक/ अंेजी-संस्कृ त अनुवादक ई-काशन/ आकार्इवक अिधकार एि<strong>ह</strong> ईपिकाकेँ छैक। रचनाकार अपन मौिलक आऽ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संपूणर् उरदाियत्व लेखकगणक मध्य छिन्<strong>ह</strong>) ggajendra@yahoo.co.in आिक ggajendra@videha.com केँ मेल अटैचमेण्टकरूपमेँ .doc, .docx, .rtf वा .txt फॉमटमे पठा सकै त छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपन संिक्ष पिरचय आ’अपन स्कै न कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशा करैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ,आऽ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ा <strong>ह</strong>ोयबाक बाद यथासंभवशी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक सूचना <strong>दे</strong>ल जायत। एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ीमित लमी ठाकु रारा मासक 1 आ’ 15 ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।(c) 2008 सवार्िधकार सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मेकािशत सभटा रचना आ' आकार्इवक सवार्िधकार रचनाकार आ' सं<strong>ह</strong>कार्क लगमे छिन्<strong>ह</strong>। रचनाक अनुवादआ' पुनः काशन कवा आकार्इवक उपयोगक अिधकार िकनबाक <strong>ह</strong>ेतु ggajendra@videha.co.in पर संपकर्करू। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकु र, मधूिलका चौधरी आ' रिश्म िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरस्तु105

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!