22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

'िवदेह' ४७ म अंक ०१ िदस बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)

'िवदेह' ४७ म अंक ०१ िदस बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छैक जकर <strong>िव</strong>लेषण <strong>ह</strong>म पाछाँ करब। वषर्कार अि<strong>ह</strong> सँ अपन सुराग बा<strong>ह</strong>र केलि<strong>ह</strong> आर विज संघ मेफूट अनबाक यास मे लािग गेला<strong>ह</strong>। अजातशु आर वृिज संघक बीच युक मुख्य कारण छलराजाक साायवादी नीित। राजा अि<strong>ह</strong> गणराय केँ न कए मगधक अधीन करए चा<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। जैनसाधन सँ पता लगइयै जे िलच्छवी राजकुमारी चेलना सँ िबिबसार केँ दूटा पु छलै<strong>ह</strong> – <strong>ह</strong>ल आरवे<strong>ह</strong>ल। िबिबसार ि<strong>ह</strong>नका दुनु भाई केँ ब<strong>ह</strong>ुत रास वतु उप<strong>ह</strong>ार मे <strong>दे</strong>ने छलिथ<strong>ह</strong> परच अजातशु जखनअपन िपता केँ मािर केँ राजगी पर वैसला<strong>ह</strong> तखन वो ि<strong>ह</strong>नका दुनु भाई सँ वो सब वतु वापसमंगलिथ<strong>ह</strong>। वो लोकिन <strong>दे</strong>वा सँ नकािर गेल िथ<strong>ह</strong>। अपन रक्षाथर् वो लोकिन अपन नाना (वैशाली) कओि<strong>ह</strong>ठाम चल गेला<strong>ह</strong> आर अजातशु िखिसया केँ वैशाली पर आमण क <strong>दे</strong>लै<strong>ह</strong>। बौ साधनक अनुसारमगध आर वैशालीक बीच गंगा नदी ब<strong>ह</strong>ैत छल आर तकर एक कात मे एकटा कोनो िस खान छलआर ओकरा सटले एकटा बदरगा<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ो। अि<strong>ह</strong> खान आर बदरगा<strong>ह</strong> पर आधा – आधा ि<strong>ह</strong>सा दुनुरायक छल। विज लोकिन शिक्तशाली <strong>ह</strong>ोएबाक कारणे मगध लोकिन केँ ओि<strong>ह</strong> अिधकारक उपयोग नि<strong>ह</strong>करए दैत छलिथ<strong>ह</strong> तै अजातशु श ारा अि<strong>ह</strong> क िनबटारा करए चा<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। अजातशु सबिदिस सँ दारूण अक संचय केलि<strong>ह</strong> आर वषर्कारक साायवादी सला<strong>ह</strong>क अनुकरण करैत वोवृिजसंघ कालीन िमिथलाक <strong>िव</strong>शेष भागक ितिनिधव करैत छल।भयंकर युक अगुआ भेला<strong>ह</strong> साायवादी अजातशु। लडाई ब<strong>ह</strong>ुत िदनधिर चलैत र<strong>ह</strong>ल। काशी आरअंग पछाित वैशाली <strong>िव</strong>जय मगध साायक थापनाक तेसर चरण छल। िनरयावली सूक अनुसारिलच्छवी राज चेतक अठार<strong>ह</strong> गणराय केँ सा<strong>ह</strong>ायताक <strong>ह</strong>ेतु अपील केलि<strong>ह</strong> आर अजातशु सँ लडबाक<strong>ह</strong>ेतु एकटा संयुक्त मोचक िनमण केलि<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> यु मे अजातशु म<strong>ह</strong>ाशील कंटक आर रथमूशल सनसन यु यंक योग कएने छला<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> दुनु रायक बीच लगभग १६ वषर् धिर यु चलैतर<strong>ह</strong>ल। आजी<strong>िव</strong>क सदायक धान मंखली गोसाल से<strong>ह</strong>ो अि<strong>ह</strong> यु मे मारल गेला<strong>ह</strong>। मगध अि<strong>ह</strong> यु मेसब कारक कूटनीितक योग केलक। अंततोगवा अजातशु <strong>िव</strong>जयी भेला<strong>ह</strong> आर वैशालीक गणरायकभुताक अवसान भेल आर मगध सााय अि<strong>ह</strong> पर अपन आिधपय थािपत केलक। वैशाली पर <strong>िव</strong>जयात करब मगध साायक म<strong>ह</strong>वपूणर् उपलिध मानल जाइत अिछ आर अजातशुक समय मे ईउपलिध ात भेल। तकर बाद जे राजा लोकिनक भेला<strong>ह</strong> से मगध साायक उपलिध आर बढौलि<strong>ह</strong>आर एकर उकषर् नदवंशक अधीन मे सविधक भेल। नदवंश शासक म<strong>ह</strong>ाप केँ पुराणमे अिखलक्षांतकारी, सवर्क्षांतक आर एकरा<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल गेल छैक। म<strong>ह</strong>ाप मैिथल केँ से<strong>ह</strong>ो परािजत कएनेछला<strong>ह</strong>। एकर तापयर् ई भेल जे वैशालीक पराभव भेला उर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथल लोकिन संभवतः अपनवतंता वचा केँ रखबा मे समथर् भेल छला<strong>ह</strong>। िमिथलाक क्षिय शासक केँ ई ेय छिल<strong>ह</strong> परचक्षिय <strong>ह</strong>ंता म<strong>ह</strong>ाप सब क्षिय राय केँ समात करबाक म मे मैिथल लोकिन केँ से<strong>ह</strong>ो परािजत कए<strong>ह</strong>ुनका अपना रायक अंतगर्त कै लेलै<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> घटनाक बादि<strong>ह</strong> सँ पाटिलपु अिखल भारतीय साायकके भगेल आर वतं वैशाली <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क परंपरा समात भगेल। ई दुनु राय नदवंशक पछाित मौयर्साायक अंग बिन गेल। अि<strong>ह</strong> घटनाक बाद सँ कणटवंशक उथान धिर िमिथला मगधक अंग बनल10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्र<strong>ह</strong>ल परच साँकृितक दृिकोण सँ िमिथला अ<strong>ह</strong>ु िथित मे अपन साँकृितक परंपरा केँ आर वैशालीअपन गणतांिक पित केँ जोगौने र<strong>ह</strong>ल।ओि<strong>ह</strong> ाचीन काल<strong>ह</strong>ुँ मे िमिथला वासी सुवणर् भूिम आर पूव ीप समू<strong>ह</strong> सँ अपन संबध बनौने र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>जकर माण <strong>ह</strong>मरा लोकिन केँ जातक सँ भेटैत अिछ। एक कथा सँ ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ जे एकवेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>कगीक <strong>ह</strong>ेतु दु राजकुमारक मय संघषर् भेलै<strong>ह</strong> आर ओि<strong>ह</strong> मे एक भाई मारल गेला<strong>ह</strong>। गभर्वती <strong>ह</strong>ुनकमैिथल <strong>िव</strong>धवा िमिथला सँ पडाय गेिल आर चपा (भागलपुर) मे एकटा ाणक ओतए शरणाथ बिन केँर<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong>े। ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>धवाक पु म<strong>ह</strong>ाजनक पैघ भेला पर अपन पूवर्िथितक ज्ञान ात कए अपन रायवापस करबाक <strong>ह</strong>ेतु दृढ संकप भेला<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु धनक आवयकता छलै<strong>ह</strong> तैं धनोपाजर्नक <strong>ह</strong>ेतु वोसुवणर् भूिम िदिस गेला<strong>ह</strong>। बंगालक खाढी मे <strong>ह</strong>ुनक ज<strong>ह</strong>ाज टुिट गेलि<strong>ह</strong> तखन खाढीक अिधातृ <strong>दे</strong>वी मिणमेखला <strong>ह</strong>ुनका अपन कोरा मे उठाकए िमिथलापुरी प<strong>ह</strong>ुँचा <strong>दे</strong>लै<strong>ह</strong>। कबुजदर्श नामक पोथी मे रमेशमजुमदार िलखने छिथ जे ाचीनकाल मे चीनक युनान राय <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ांत क<strong>ह</strong>बैत छल आर ओकरराजधानीक नाम िमिथला छलैक। कखनो कखनो एकरा िमिथला रा से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल जाइत छलैक। चीनीपरंपरा मे जकरा नान चाजो क<strong>ह</strong>ल गेल छैक ओकरेअि<strong>ह</strong> परंपरा मे िमिथला रा से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल गेल छैक।एि<strong>ह</strong> सँ िस <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ाचीन िमिथलाक लोक सब दिक्षण पूव एिशया एवं चीनक यूनान ांत धिरयापारक <strong>ह</strong>ेतु जाइत छला<strong>ह</strong> आर अपना संगे अपन मृितक रक्षाथर् अपन साँकृितक परंपरा केँ से<strong>ह</strong>ोउगौ<strong>ह</strong>ने जाइत छला<strong>ह</strong>। वैशाली सँ से<strong>ह</strong>ो लोग सब यापारक <strong>ह</strong>ेतु भारत सँ बा<strong>ह</strong>र जाइत छला<strong>ह</strong> जकर सबसँ पैघ माण ई अिछ जे बम मे एखनो “वेथाली” (वैशाली) नामक एकटा िस थान <strong>िव</strong>राजमानअिछ।अजातशुक <strong>ह</strong>ाथें जखन िलच्छवी लोकिन परािजत भेला<strong>ह</strong> तकर पात <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> वैशालीक गौरव लुत भगेलआर मगध सााय अपन उकषर् पर प<strong>ह</strong>ुँचबाक सरंजाम मे आओर तपर भगेल। उदाियनक समय धिरिलच्छवी लोकिन अपन िता केँ सुरिक्षत रखबाक यथे य कएने छला<strong>ह</strong>। उदाियन साायक दृिकेँ यान मे रािख राजगृ<strong>ह</strong>क पिरयाग केलि<strong>ह</strong> आर पाटिलपु मे अपन राजधानी बनौलि<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> सँगंगापारक <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर िलच्छवी पर िनयंण रखबा मे सु<strong>िव</strong>धा भेटलि<strong>ह</strong>। उदाियनक उरािधकारीक समयमे से<strong>ह</strong>ो िलच्छवी – मगधक संघषर् चिलते र<strong>ह</strong>ल परच नंदवंशक शासन काल धिर अबैत – अबैत उरिब<strong>ह</strong>ार अथवा िमिथला – <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>– वैशालीक ाचीन परंपरा लुताय भगेल आर अि<strong>ह</strong> समत क्षे पर मगधकआिधपय भगेलैक। नदवंशक शासन काल मे राजनैितक पराभवक वावजूदो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> – वैशालीक सांकृितकगिरमा बनल र<strong>ह</strong>लैक आर अपन शासन सु<strong>िव</strong>धा केँ यान मे रखैत साायवादी नंदवंश शासक लोकिनिमिथलाक गणरायक परंपरा मे <strong>ह</strong>ेर – फेर नि<strong>ह</strong> केलि<strong>ह</strong> आर वैशालीक धानता से<strong>ह</strong>ो बनल र<strong>ह</strong>ल।वृिजसंघक गणरायक वरूप यथावत छल आर ओि<strong>ह</strong> मे कोनो कार <strong>ह</strong>ेर – फेर नि<strong>ह</strong> भेल छल, एकरसब सँ पैघ माण ई अिछ जे कौिटय अपन अथर्शा मे िलच्छवी सब केँ “ राजशदोप जी<strong>िव</strong>तःगणराजानः” क<strong>ह</strong>ने छिथ। एकर अथर् ई भेल जे राजनैितक ि<strong>ह</strong>साबे मैिथल लोकिन मगधक भुव केँवीकार कलेने <strong>ह</strong>ोयता<strong>ह</strong> आर आंतिरक रूपें वो लोकिन अपन वैधािनक परंपरा केँ बचा केँ रखने <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>।11


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आर ि<strong>ह</strong>नको लोकिनक संपकर् नेपाल सँ घिन छलै<strong>ह</strong>। वैशाली उखनन सँ ात एकटा मु<strong>ह</strong>र परिलखल अिछ – “वैशाली अनुसयामकर् टकार ” – जाि<strong>ह</strong> सँ ई बुिझ पडइयै जे वैशाली मौयर् काल मेशासनक एकटा धान के छल आर खासकर अशोकक समय एकर धानता आओर बिढ गेल छलैक।अशोकक समय ब<strong>ह</strong>ुत रास यिक्त बौ धमर्क चार करबाक <strong>ह</strong>ेतु ितबतो गेल र<strong>ह</strong>ैथ।मौयर् साायक पतनक पछित शूंगवंशक थापना भेल। ई ावंश छल। ाण धमर्क भुव बढलपरच संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>केीकरणक वृित केँ से<strong>ह</strong>ो बढावा भेटलैक। शूंग काल<strong>ह</strong>ु मे िमिथला पर पाटिलपुकभाव बनले र<strong>ह</strong>लैक। शूंगकालीन तंभ गडकतीर पर काली मंिदरक समीप सोनपुर मे भेटल छैक आरजय मंगला गढ (बेगुसराय) सँ ात लकडीक पुलक संगि<strong>ह</strong> शूंगकालीन मृमूितर्क आ<strong>िव</strong>कार एकटा पैघपुराता<strong>िव</strong>क घटना मानल गेल अिछ। पटना (कु<strong>ह</strong>ार) आर नौलागढ (बेगुसराय) सँ शूंगकालीन मॉिटकमुरूत आर साज ृंगारक सामान से<strong>ह</strong>ो भेटल अिछ। नेपाल मे िकरात लोकिनक म<strong>ह</strong>व बनल छल आरउ<strong>ह</strong>ो लोकिन संभवतः शूंगलोकिनक आिधपय वीकार केने छला<strong>ह</strong>। रैमा गाम मे एक पुरान पोखिर छैकजकरा लोग ओि<strong>ह</strong>ठाम सुनगाटी पोखिर क<strong>ह</strong>ैत छैक। ओि<strong>ह</strong> मे सँ ब<strong>ह</strong>ुत रास ाचीन सामी भेटल छैकआर ओि<strong>ह</strong>ठामक लोग <strong>िव</strong>ास छि<strong>ह</strong> से ई पोखिर शूंग कालीन िथक। शूंगकाल<strong>ह</strong>ु धिर अंग मे ाणधमर्क चार – सार <strong>िव</strong>शेष रूपें नि<strong>ह</strong> भेल छल परच िमिथला मे ाण – धमर्क पुनुरूथान अि<strong>ह</strong> युग मे<strong>िव</strong>शेष रूपें भेल छल। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर अंगक बीच मे एकटा िस थान छल कालकवन। शूंगक पछाितकव लोकिनक शासन र<strong>ह</strong>ल। <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक समय मे िमिथला – वैशाली क्षे पर पाटिलपुक भावघिट गेल छल। अि<strong>ह</strong> िथित सँ लाभ उठा केँ िलच्छवी लोकिन शनैः शनैः अपन सा बढौने जा र<strong>ह</strong>लछला<strong>ह</strong>। दिक्षण मे आ – सातवा<strong>ह</strong>न, पूवर् मे किलगक खरवेल आर पिम मे शक् क्षप लोकिन अपनभाव बढा र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। दू – दू वेर किलंग राज खरवेल मगध पर आमण क चुकल छला<strong>ह</strong> परचिमिथला पर <strong>ह</strong>ुनक आिधपय भेलै<strong>ह</strong> अथवा नि<strong>ह</strong> से क<strong>ह</strong>ब किठन।िमिथला मे एखन<strong>ह</strong>ुँ पुराता<strong>िव</strong>क ढँगक उखनन नि<strong>ह</strong> भेल छैक तैं जनक राजवंश सँ लकए कणट राजवंशधिरक इित<strong>ह</strong>ास केँ अधकार पूणर् क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै यिप साँकृितक दृिकोण सँ अि<strong>ह</strong> युगक <strong>िव</strong>शेषम<strong>ह</strong>व अिछ। कुषाण लोकिन किनकक नेतृव मे वैशाली धिर आएल छला<strong>ह</strong> से संभव। क<strong>ह</strong>ल जाइतछैक जे किनक वैशाली सँ बुक िभक्षाटन बाली बाटी उठा के गाधार लगेल छला<strong>ह</strong>। वैशाली सँ शकक्षेप रूसेनक बि<strong>ह</strong>न म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी भुदामाक एक गोट िलखल मोटर पाओल गेल छैक जाि<strong>ह</strong> सँ ई अनुमानलगाओल जा सकैत अिछ जे शक क्षप सबि<strong>ह</strong>क संग ताि<strong>ह</strong> िदन मे एि<strong>ह</strong> क्षेक संपकर् छलैक। एि<strong>ह</strong>संबधक वात<strong>िव</strong>क वरूपक ठेकान लगाएब अखनो किठन अिछ। अि<strong>ह</strong> क्षे सब सँ ब<strong>ह</strong>ुत क्षप आरकुषाण मुा तथा िसा भेटल अिछ। मनुमृित मे िलच्छवी, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>, मल जाित सब केँ वर्ाय क<strong>ह</strong>ल गेलछैक जकर कारण इयै<strong>ह</strong> िथक जे ई सब वैिदक कमर्काडक कोनो परवाि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> करैत छला<strong>ह</strong>। मौयरकाल मे कार– कारक लोगक उलेख भेटैछ आर ओकर संबध वैशाली िमिथला क्षे सँ बताओल जाइतअिछ। अि<strong>ह</strong> संगक <strong>िव</strong>शेष रूप <strong>ह</strong>म अपन लेख मे “की<strong>ह</strong>ेनिसम ि<strong>ह</strong>ी आफ िब<strong>ह</strong>ार ” मे तुत कएनेछी आर अि<strong>ह</strong>ठाम मा ओकर संकेत धिर दैत छी। [ <strong>ह</strong>ालेमी (भूगोलवेा) अपन पुतक मे क<strong>ह</strong>ने छिथ14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे गडक सँ म<strong>ह</strong>ानंदा धिर “मरूडाई ” नामक एक गोट जाितक आिधपय छलै<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> जाितक भावअि<strong>ह</strong> क्षे पर छल। मौयर काल मे िमिथला से<strong>ह</strong>ो एकराज्ञो म<strong>ह</strong>ाक्षपय वामी रूािसं<strong>ह</strong>य दुि<strong>ह</strong>तु राज्ञो म<strong>ह</strong>ाक्षपय वामी रूसेनय भिगया म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>याभुदामाया<strong>ह</strong>॥कारक अत यतता छल आर एकर नतीजा ई <strong>ह</strong>ोइत छल जे चारू कातक म<strong>ह</strong>वाकाँक्षी लोक सबएकर लाभ उठालैत छला<strong>ह</strong>। ‘मरूडाई’ जाितक <strong>िव</strong>वरण कैक साधन सँ ात <strong>ह</strong>ोइत अिछ परचवतुिथित िक छल ताि<strong>ह</strong> सबध मे ठीक – ठीक िनणर्य <strong>दे</strong>व अंसभव। यलेमी िनय कोनो आधार आव<strong>ह</strong>मरा लोकिन केँ उपलध नि<strong>ह</strong> अिछ। ‘मरूडाई’ क अितिरक्त आरो एक गोट जाित छलैक जकर रायउरी िब<strong>ह</strong>ार मे छलैक। ओि<strong>ह</strong> जाितक नाम छल ‘भर’ – (भर राजपूतो क<strong>ह</strong>ल जाइत छैक)। भर लोकिनकअवशेष स<strong>ह</strong>रसा आर बेगुसराय मे अिछ। िस<strong>ह</strong>ेंर थान मे रायभीर नामक एकटा थान छैक जकराभर लोकिन केँ राजधानी क<strong>ह</strong>ल जाइत छैक। बेगुसराय मे तपा सरॱजा से<strong>ह</strong>ो भर लोकिनक धान केछल। भर लोकिन केँ <strong>िव</strong>ास छै<strong>ह</strong> जे वो सब भारिशव – नाग वंशक उरािधकारी छिथ। जँ ई कथनसय <strong>ह</strong>ो तँ ई मानल जा सकैत अिछ जे भारिशव नाग वंशक आिधपय से<strong>ह</strong>ो िमिथला पर छल। भरलोकिनक अनेक िकंवदंती एखनो मधेपुरा मे पाओल जाइत छैक। मरूडाई, भर, िकरातआिद जाित सबि<strong>ह</strong>क भुव िमिथलाक िकछु खास – खास अंसे पर र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ेतैक। ए<strong>ह</strong>ेन अनुमान लगाओल जाइत छैक जेमौयर् लोकिनक पतनक पछाित िलच्छवी लोकिन अपन अितवक पुनः थािपत मे लािग गेल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong> –कुषाण लोकिनक भुव सँ <strong>ह</strong>ुनका लोकिन केँ धा प<strong>ह</strong>ुँचल <strong>ह</strong>ेतै<strong>ह</strong> आर ओि<strong>ह</strong> अिनितताक अवथा सँलाभ उठा केँ भारिशव नाग वंशक लोग िमिथलाक क्षे मे अपन सा थािपत कएने <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong>। कुषाणकभावक वृि भेला पर िलच्छवी लोकिन ओतए सँ <strong>ह</strong>ँिट केँ जे नेपाल गेला<strong>ह</strong> से अपन भुव कायमकेलि<strong>ह</strong> आर ति<strong>ह</strong>या सँ करीब ७०० वषर् धिर ओतए शासन करैत रि<strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> िलच्छवी लोकिनकसबध पाटिलपु सँ से<strong>ह</strong>ो छल। एक परंपरा मे तँ इ<strong>ह</strong>ो सुरिक्षत अिछ जे िलच्छवी लोकिन पातिलपु परसे<strong>ह</strong>ो शासन करैत छला<strong>ह</strong> आर नेपाली िशलालेखक अनुसार ‘सुपुप’ िलच्छवीक जम पाटिलपु मे भेलछलै<strong>ह</strong>।िलच्छवीक अंत:- अजातशुक पछाित िलच्छवी लोकिनक इित<strong>ह</strong>ास संिदग्ध भ जाइछ। कौिटयकअथर्शा मे गणरायक रूप मे <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक उलेख अिछ अाविध नि<strong>ह</strong> भेटल अिछ। िलच्छवीजाित एवं राक रूप मे जी<strong>िव</strong>त र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आर आठ सौ वषर् बाद पुनः िब<strong>ह</strong>ारक इित<strong>ह</strong>ास मे अपन अिचतभूिमकाक िनव<strong>ह</strong> करैत लगभग ७०० वषर् धिर नेपाल पर से<strong>ह</strong>ो शासन केलि<strong>ह</strong> मुदा तैयो कोनो एकटाामािणक इित<strong>ह</strong>ास <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक नि<strong>ह</strong> भेटइयै। ि<strong>ह</strong>तनारायण झाक शोध बध जे िलच्छवी पर छि<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong>ु मे कोनो <strong>िव</strong>शेष नव बात <strong>दे</strong>खबा मे नि<strong>ह</strong> अवइयै आर नेऽ कोनो नव तयक उाटने भेल अिछ।नेपालक िलच्छवी केँ सूयर्वंशी िलच्छवी क<strong>ह</strong>ल गेल छि<strong>ह</strong>। ितबती परंपराक अनुसार ितबतक ारंिभकशासक केँ ‘िल – च – य’ क<strong>ह</strong>ल जाइत छलैक आर <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक केँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी बुझल जाइत छलै<strong>ह</strong>।अि<strong>ह</strong> सँ ई अनुमान लगाओल जाइत अिछ जे िलच्छवीक एक शाखा नेपाल मे बसल आर दोसर शाखा15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ितबत मे। नेपाल मे िलच्छवी लोकिन राजतंामक णालीक समथर्क बनला<strong>ह</strong>। संभवतः अपन वैशालीकअनुभव <strong>ह</strong>ुनका राजतंामक पित तैं अपनेबा पर बाय केने <strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong> से एकटा <strong>िव</strong>चारणीय <strong>िव</strong>षय। ितबतमे से<strong>ह</strong>ो ई लोकिन राजतंामक साक समथर्क बिन गेला<strong>ह</strong>। सब िकछु <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ुँ ितबत नेपाल आरवैशालीक िलच्छवीक मय एक कारक सबध बनले र<strong>ह</strong>ल आर <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक आप अपनौती से<strong>ह</strong>ोबनल र<strong>ह</strong>लै<strong>ह</strong>। नेपालक िलच्छवी लोकिन ाण आर बौ धमर्क समथर्क र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनके लोकिनकसमय मे शैव आर शाक्तक धानता से<strong>ह</strong>ो बढल।जय<strong>दे</strong>व ितीय (नेपाल) क िशलालेखक अनुसार िलच्छवी लोकिन िकछु िदन धिर मगधक शासक से<strong>ह</strong>ोछला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनक पूवर्ज सुपुपक जम पाटिलपु मे भेल छलै<strong>ह</strong>। सुपुपक जम संभवतः थम शतादी मेभेल छलै<strong>ह</strong> आर तखन कुषाण लोकिनक धानता र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत। ई अनुमान लगाओल जाइत अिछ जे वोलोकिन कुषाणक सा केँ वीकार कए अपन अितवक रक्षा कएने <strong>ह</strong>ोयति<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> मे सँ जे <strong>िव</strong>शेषवािभमानी र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong> से अपन वतंताक रक्षाथर् नेपाल िदिस बिढ गेल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>। किनकक परोक्षभेला पर पुनः िलच्छवी लोकिन अपन वतंताक थापना करबा मे संभव भेल <strong>ह</strong>ोयता<strong>ह</strong>। नेपाल मेजाकर वो लोकिन राजतंामक पित केँ अपनौलि<strong>ह</strong> आर तैं संभवतः समुगुत <strong>ह</strong>ुनका लोकिन के जीितअपन रायक अंतगर्त कएने <strong>ह</strong>ोयता<strong>ह</strong>।िलच्छवी राजकुमारीक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> एक म<strong>ह</strong>वाकाँक्षी साायवादी राजकुमारक संग <strong>ह</strong>ैब एकटा आयर्क बातबुिझ पडइयै। िलच्छवी लोकिन तखन वयं गणरायक िसांत मे <strong>िव</strong>ास करैत छला<strong>ह</strong> अथवा नि<strong>ह</strong> सेएकटा <strong>िव</strong>चारणीय <strong>िव</strong>षय। दोसर बात ई वो लोकिन से<strong>ह</strong>ो पाटिलपु केँ जीत केँ ओि<strong>ह</strong> पर राय करैतछला<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong> सँ ई प <strong>ह</strong>ोइछ जे लोकिन अपन पुरान आदशर्वादी गणरायक िसांतक पिरयाग कचुकल छला<strong>ह</strong>। इ<strong>ह</strong>ो संभव अिछ जे जखन अजातशुक <strong>ह</strong>ाथे वो परािजत भेला<strong>ह</strong> तखन वैशालीक पुरानिता लुत भ चुकल छल आर ओि<strong>ह</strong> मय जे म<strong>ह</strong>वाकाँक्षी राजनेता छला<strong>ह</strong> से समय पा<strong>िव</strong> मौयर्साायक पराभव <strong>दे</strong>िख मगध पर आमण कए अपन <strong>ह</strong>ारक बदला चुकौलिन आर पाटिलपु पर अपनशासन थािपत केलि<strong>ह</strong>। गणरायक िसांतक ित <strong>ह</strong>ुनक स<strong>ह</strong>ानुभूित भने र<strong>ह</strong>ल र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो<strong>ह</strong> परचवात<strong>िव</strong>कता ई अिछ गुत साायक पूवर् उ<strong>ह</strong>ो अक्ष रूपें राजतंामक पितक समथर्क भगेल छला<strong>ह</strong>आर चगुत थम केँ <strong>ह</strong>ोन<strong>ह</strong>ार <strong>दे</strong>िख अपन पुी सँ <strong>ह</strong>ुनक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> कराओल। मगध साायक उकषर्िलच्छवीक अि<strong>ह</strong> योगदान सँ सा<strong>ह</strong>ायता भेटलैक आर गुत साायक शासन काल मे गणराय परपराकबचल खुचल अवशेष समात भेल। ई एक एि<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>षय अिछ जाि<strong>ह</strong> िदिस <strong>िव</strong>ानक यान आकृ नि<strong>ह</strong>भेल छि<strong>ह</strong> आर जाि<strong>ह</strong> पर नीक जकाँ सोचल नि<strong>ह</strong> गेल अिछ। िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक दृिकोणे ई एकटाअयंत म<strong>ह</strong>वपूणर् शोधक <strong>िव</strong>षय।कौमुदी म<strong>ह</strong>ोसव नाटक अि<strong>ह</strong> पक्ष पर <strong>िव</strong>शेष काश दैत अिछ। अि<strong>ह</strong> ंथक आधार पर <strong>ह</strong>म जनैत छीकयाणवमर्नक िपता सुदर वमर्नक मृयु पाटिलपुक रक्षा करैत भेलै<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> समय मे पाटिलपु परचडसेन आर िलच्छवी घेरा डालने छला<strong>ह</strong>। सुदर वमर्न क्षिय पाटिलपुक शासक छला<strong>ह</strong>। सुदरवमर्नकवंश केँ मगध वंश (कोटकुल) क<strong>ह</strong>ल गेल छैक। सुदरवमर्न चडसेन अपन कतक पुक रूप मे <strong>ह</strong>ण16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लोकिनक शासन छल परच जायसवाल अि<strong>ह</strong> बात केँ नि<strong>ह</strong> मानैत छिथ आर <strong>ह</strong>ुनक <strong>िव</strong>ास छै<strong>ह</strong> जे वमर्नलोकिनक शासन ताि<strong>ह</strong> िदन (कौमुदी म<strong>ह</strong>ोसवक अनुसार) मे मगध मे छलै<strong>ह</strong>। वमर्न लोकिन केँ िकछुगोटए आक वंशज से<strong>ह</strong>ो मनैत छिथ।िलच्छवीक संग गुतक वैवाि<strong>ह</strong>क सबध ाचीन भारतीय इित<strong>ह</strong>ासक एकटा म<strong>ह</strong>वपूणर् घटना मानल गेलअिछ आर एकरे फले गुत साायक उकषर् संभव भेल। िलच्छवी आर मगधक अि<strong>ह</strong> सबध सँ दूरायक िमलन भेलैक आर गुत साायक नॴव पडलैक। गुत अिभलेख मे जाि<strong>ह</strong> ढँगे िलच्छवी केँ म<strong>ह</strong>व<strong>दे</strong>ल गेल छैक ताि<strong>ह</strong> सँ ामािणत <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे तखन धिर िलच्छवीक म<strong>ह</strong>व घटल नि<strong>ह</strong> छलैक। इंठीकजे अि<strong>ह</strong> वैवाि<strong>ह</strong>क सबधक बाद आर गुत साायक थापनाक संगि<strong>ह</strong> गणरायक अवसान भगेलैक मुदािलच्छवी आर वैशाली तइयो इित<strong>ह</strong>ास मे जी<strong>िव</strong>त र<strong>ह</strong>ल। गुत साायक पतन पछाित <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> – वैशालीकाचीन गणरायक गौरव समात भगेल आर परच दुनुक नाम इित<strong>ह</strong>ास मे अमर र<strong>ह</strong>ल। फाि<strong>ह</strong>यान, ि<strong>ह</strong>युएनसंग, इिसंग, सूंगयुन आिद चीनी याी लोकिन एतए एला<strong>ह</strong> आर अि<strong>ह</strong>ठामक वैभव केँ <strong>दे</strong>िख आयर् चिकतभए गेला<strong>ह</strong>। ६३५ मे जखन ि<strong>ह</strong>युएन संग एते आएल छला<strong>ह</strong> तखन वैशाली पतनोमुख छल। ाचीनअवशेष मा लोकक मोन मे सुरिक्षत छल। एतेक बादो वैशालीक िता <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शो मे बनल छल तकरसब सँ पैघ माण ई अिछ ७६९ ई. मे अभकान (बम)क चवंशक शासक ओतए वैशाली नामक एकटानगर बसौने छला<strong>ह</strong>। करीब २०० वषर् धिर ई बौ धमर्क एकटा धान के बनल छल।इयै<strong>ह</strong> थानआव वेथाली नामे िस अिछ। ई अखन अयाव िजला मे अिछ। बम परपरा मे एकटा कथा सुरिक्षतअिछ जाि<strong>ह</strong> मे क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ जे वमक राजा अिनरू (१०४४ –१०६६) वैशालीक एकटा राजकुमारीसँ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> केने छल आर ओकर पु जे वमक राजा भेलैक से बड नामी आर तापी भेलैक।चीनी याी आर वैशाली : - फाि<strong>ह</strong>यानक याा <strong>िव</strong>वरण सँ वैशालीक म<strong>ह</strong>वक पता लगइयै। वैशाली बौधमर्क धान के छल आर तैं चीनी याी एते अवैत छला<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> ठाम बु अपन पिरिनवनक घोषणाकएने छला<strong>ह</strong>। षम शतादी मे दोसर चीनी याी वांग – ि<strong>ह</strong>युएन सी दुइ वेर वैशाली आएल छला<strong>ह</strong> आरवो अपन दोसर याा मे बौ म<strong>ह</strong>ामा सब केँ ओढन –पि<strong>ह</strong>रन दान मे <strong>दे</strong>ने छलिथ<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> शतादी तेसरचीनी याी सुंग – युन से<strong>ह</strong>ो आएल छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका ारा विणर्त बात मे ४० टा <strong>दे</strong>श सबि<strong>ह</strong>क नाम अिछजाि<strong>ह</strong> मे टी. एल. लो (Tiel – Lo) नामक एक थान छैक जकरा िकछु गोटए ितर<strong>ह</strong>ुत मनैत छिथ।सुंग – युनक अनुसारे अि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>श पर <strong>ह</strong>ूण लोकिनक आिधपय छल। सुंग – युनक अि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>वरणक समथर्नआन कोनो साधन सँ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइछ आर ितर<strong>ह</strong>ुत पर <strong>ह</strong>ूण साायक भावक कोनो टा माण एखन धिरनि<strong>ह</strong> भेटल अिछ तैं Tiel – Lo के मानबा मे सं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क गुंजाइश बनल अिछ। ि<strong>ह</strong>युएन संग से<strong>ह</strong>ो ितर<strong>ह</strong>ुतआएल छला<strong>ह</strong>। वो अशोक ारा िनिमर्त तूपक उलेख काजे छिथ। <strong>ह</strong>ुनक <strong>िव</strong>वरण सँ इ<strong>ह</strong>ो ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछजे <strong>ह</strong>ुनका समय ितर<strong>ह</strong>ुत पर <strong>ह</strong>षर्वधर्नक आिधपय छल आर <strong>ह</strong>ुनक‘पाँच भारत’ मे ितर<strong>ह</strong>ुत केँ एकटा मुखथान ात छलैक। [ <strong>ह</strong>षर्क मृयुक पछाित वांग –ि<strong>ह</strong>युएन – सी नामक एकटा िशमंडलक नेता बिन केँआएल छला<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनका ितर<strong>ह</strong>ुतक गवनर्र अरूणा सँ यु भेल छलै<strong>ह</strong> जकर <strong>िव</strong>वरण यथाथान <strong>दे</strong>लजाएत। सातम शतादी मेइिसंग नामक एकटा आर चीनी याी ितर<strong>ह</strong>ुत आएल छला<strong>ह</strong>। चीनी याीलोकिनक लेख सँ ई प <strong>ह</strong>ोइछ जे उर <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार मे िकछु ए<strong>ह</strong>ेन म<strong>ह</strong>वपूणर् धािमर्क के छल जतए चीनी18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्याी लोकिन अपन ा दिशर्त करबाक <strong>ह</strong>ेतु जाइत छला<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> सब िसन् – चे मंिदर सविधकम<strong>ह</strong>वपूणर् के छल जाि<strong>ह</strong>ठाम िनिलिखत याी आएल छला<strong>ह</strong> –____ i) <strong>ह</strong>ेन – िचउ (काशमित) ‘ िसनचे’ मे ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर रि<strong>ह</strong> नेपाल आरितबत बाटे घुरल छला<strong>ह</strong>।____ ii) ताओ – ि<strong>ह</strong> (ी <strong>दे</strong>व) कोशी ांत मे र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>।____ iii) िसन – िचउ (चिरत वम) िसन् – चे मंिदर मे र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>।____ iv) िचंग – ि<strong>ह</strong>ंग (ज्ञा<strong>दे</strong>व) िसन् – चे मंिदरक िनरीक्षण केने छला<strong>ह</strong>।____ v) ताँग ने – वैशाली आर कोशी <strong>दे</strong>शक याा केने छला<strong>ह</strong>।____ vi) ीन – लुन (ज्ञावम) िसन् – चे मंिदर मे आएल छला<strong>ह</strong>।िसन् – चे मंिदरक वात<strong>िव</strong>क थलक जानकारी अाविध ात नि<strong>ह</strong> अिछ। परच ई मंिदर छल कत<strong>ह</strong>ुितर<strong>ह</strong>ुत मे – वैशाली आर कोशी <strong>दे</strong>शक मय। ई िनय एकटा िस बौ के र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत। सुदुरपूवर्क याी लोकिन अि<strong>ह</strong>ठाम एकित <strong>ह</strong>ोएत छला<strong>ह</strong> आर धािमर्क उेयक पूितर्क <strong>ह</strong>ेतु एतए रि<strong>ह</strong>तो छला<strong>ह</strong>।िस िशक्षा केक ि<strong>ह</strong>साबे से<strong>ह</strong>ो ई थान िस र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत।अयाय – ६३२० ई. सँ १०९७ ई. धिरकिमिथलाक राजनैितक इित<strong>ह</strong>ासगुतवंशक उथान भारतीय इित<strong>ह</strong>ास मे एकटा म<strong>ह</strong>वपूणर् घटना मानल गेल अिछ। िमिथलाक <strong>ह</strong>ेतु एकर म<strong>ह</strong>वअि<strong>ह</strong> लेल बि़ढ जाइत छैक िक िमिथलाक वैशालीक राजकुमारीक संग <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> भेला उरे चगुत थम19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सााय िनमण करबा मे सफल भेला<strong>ह</strong>। दोसर बात इ<strong>ह</strong>ो जे अि<strong>ह</strong> वैवाि<strong>ह</strong>क सबधक बाद वैशालीक ाचीनगणरायक परपरा से<strong>ह</strong>ो संभवतः समात भगेल आर वैशाली आव पूणर् रूपेण मगध सााय एकटा मुख अंगबिन गेल। िलच्छवीक सबध जतवा जे पिरकपना भसकइयै तकर <strong>िव</strong>वेचन <strong>ह</strong>मरा लोकिन पूवर्ि<strong>ह</strong>ं क चुकलछी आर ओि<strong>ह</strong> सँ इ<strong>ह</strong>ो प भेल अिछ जे कोनो ने कोनो कारे गुत साायक उकषर्क पूवर्ि<strong>ह</strong>ं सँ िलच्छवीआर पाटिलपुक बीच घिन संबध छल। जँ िलच्छवीक कोनो म<strong>ह</strong>व नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत तँ चगुत थम <strong>ह</strong>ुनकासब संग वैवाि<strong>ह</strong>क सबध थािपते िकयैक किरतैिथ। गुत लोकिनक जे सााय <strong>िव</strong>जयक सूची भेटैत अिछताि<strong>ह</strong> मे वैशालीक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ यिप नेपालक नाम अिछ आर तैं आधार पर ई अनुमान लगायबयुिक्तसंगत बुिझ पड़इयै जे वैशाली तँ ारंभि<strong>ह</strong>ं सँ <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक साायक अंग छल। वैशालीक शिक्त<strong>ह</strong>ुनका लोकिनक सााय िनमण मे स<strong>ह</strong>ायक भेलि<strong>ह</strong>। पुराण मे विणर्त क्षे मे वैशालीक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ –“ अनु–गंगा–यागंध साकेतम् मगधोतथाएतान जनपदान सवन् भोक्षयंते गुतवंशजाः॥पतंजिलक अि<strong>ह</strong> कार एकटा वाक्य तुलनाकरबाक योग्य अिछ –“ अनु गंगे–<strong>ह</strong>ितनापुरम् –अनुगंगे वाराणसी;अनु शोणम् पाटिलपुम्” –समुगुतक याग शित मे से<strong>ह</strong>ो वैशालीक उलेख नि<strong>ह</strong> करब अि<strong>ह</strong> तयक समथर्न करैत अिछ जेवैशालीक िनयम करबाक आवयकता गुतलोकिनक <strong>ह</strong>ेतु आवयक नि<strong>ह</strong> छल कारण ई तँ गुतलोकिनक अपनछलै<strong>ह</strong>े आर कुमार <strong>दे</strong>वीक जे म<strong>ह</strong>व िसा आिद मे भेटल छै<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ो अि<strong>ह</strong> बात केँ पु करइयै। समुगुतकेँ ‘सवर् राजोच्छेा’क<strong>ह</strong>ल गेल छै<strong>ह</strong>।वैशालीक धानताक मुख कारण इयै<strong>ह</strong> छल जे कुमार <strong>दे</strong>वी सँ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> केला उरे गुत लोकिन िलच्छवीकसा<strong>ह</strong>ायता सँ पाटिलपु पर अिधकार करबा मे समथर् भेल छला<strong>ह</strong>। कुमार <strong>दे</strong>वीक िदिस सँ <strong>ह</strong>ुनका लोकिन केँवैशाली राय भेटल छलै<strong>ह</strong>। समत ितर<strong>ह</strong>ुत गुत साायक एकटा मुख के छल आर वैशाली ओि<strong>ह</strong>ांतीय रायक राजधानी। वैशालीक म<strong>ह</strong>व तँ अ<strong>ह</strong>ु सँ िस <strong>ह</strong>ोइछ जे अि<strong>ह</strong>ठामक रायपाल युवराजे <strong>ह</strong>ोइतछला<strong>ह</strong> आर गो<strong>िव</strong>द गुत (गो<strong>िव</strong>द गुत) युवराज अि<strong>ह</strong>ठामक रायपाल छला<strong>ह</strong> तकर माण अिछ वैशाली सँात अिभलेख। गुतलेख मे अि<strong>ह</strong> क्षे तीरभुिक्त क<strong>ह</strong>ल गेल छैक।‘िलच्छवी दौि<strong>ह</strong>’ कि<strong>ह</strong> केँ अपना केँगौरवां<strong>िव</strong>त बुझिन<strong>ह</strong>ार समुगुतक उिक्त सँ एतवा धिर प अिछ जे ताि<strong>ह</strong> िदन मे िलच्छवीक िता आरभुव दुनु बनल <strong>ह</strong>ेतै<strong>ह</strong> आर वैवाि<strong>ह</strong>क सबधक कारणे ई दुनु चीज गुतलोकिन केँ वयंमेव उपलध भेल<strong>ह</strong>ोयति<strong>ह</strong>। मौयर् साायक पछाित जे <strong>िव</strong>केी करणक वृि बढल आर मगध पर बरोबिर आमणक ताँतालागल र<strong>ह</strong>ल ताि<strong>ह</strong> सँ लाभ उठाय िलच्छवी लोकिन अपन पुरान गौरव केँ पुनर्थािपत करबा मे सफल भेला<strong>ह</strong>20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आर अपन सीमा केँ नेपाल सँ ितबत धिर बढौ़लि<strong>ह</strong> आर मेण पाटिलपुक सीमा धिर से<strong>ह</strong>ो। जँ से बातनि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत तँ चगुत थम अपन रानीक नामे िसा िकयैक बनावतैथ अथवा समुगुत अपना केँ िलच्छवीदौि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>बा िकयैक गौरवां<strong>िव</strong>त बुिझतैथ। वैशालीक उखनन सँ ात एकटा मो<strong>ह</strong>र पर िलखल अिछ –“म<strong>ह</strong>ाराजािधराज ी चगुत पी म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी ी ुववािमनी” –ओि<strong>ह</strong> सँ ात सामीक आधार पर ई बुझबा मे अवइयै जे ितर<strong>ह</strong>ुत ांतीय शासनक एकटा मुख के छलआर से तीरभुिक्तक <strong>िव</strong>षय मे अनेक सामी भेटल अिछ जाि<strong>ह</strong> सँ ओुका तकालीन शासन पित एवं समाजयवथाक सबध मे ज्ञान ात <strong>ह</strong>ोइछ। ांतीय आर नगर शासनक ए<strong>ह</strong>ेन सुदर िचण आनठाम भेटबअंसभव। चगुत ितीय <strong>िव</strong>मािदयक समय मे अि<strong>ह</strong>ठामक रायपाल छला<strong>ह</strong> युवराज गो<strong>िव</strong>दगुत। गुतयुगमे िमिथलाक सीमा पिम मे ावती भुिक्तक िकछु अंश से<strong>ह</strong>ो िमिथलाक अंतगर्त र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत जतए करणकायथ लोकिन “द” पदवीधारी कैक पुत धिर रायपालक पद पर र<strong>ह</strong>ला आर जिनक अिभलेख सितउपलध अिछ। िमिथलाक सीमा ताि<strong>ह</strong> िदन मे पिम मे ावती भुिक्त, उर मे नेपाल, दिक्षण मे ीनगरभुिक्त आर पूव मे पुवर्न भुिक्तक सीमा सँ िमलैत जुलैत छल आर ई गुत शासनक एकटा धान केछल आर एकर म<strong>ह</strong>व एतेक छलैक जे रायवंशक लोक वयं एकरा अपना चाजर् मे रखैत छला<strong>ह</strong>। गुतसाायक शासन पितक अययन बसाढक उखनन सँ ात सामीक िबनु संभव नि<strong>ह</strong> छल। अखनो ओि<strong>ह</strong>मे कतेक रास ए<strong>ह</strong>नो शद अिछ जकर अथर् प नि<strong>ह</strong> भर<strong>ह</strong>ल अिछ।िनिलिखत शासिनक शदावली ओि<strong>ह</strong>ठाम सँ ात अिछ –____ i.) उपिरक____ ii.) म<strong>ह</strong>ाित<strong>ह</strong>ार____ iii.) तलवर____ iv.) म<strong>ह</strong>ादडनायक____ v.) कुमारामाय____ vi.) <strong>िव</strong>नय िथित थापक____ vii.) मापित____ viii.) युवराजपाीय कुमारामायािधकरण____ ix.) रणभाडागारािधकरण____ x.) बलािधकरण21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्____ xi.) दडपाशािधकरण____ xii.) तीरभुक्तौ <strong>िव</strong>नयिथित थापकािधकरण____ xiii) वैशायािधानािधकरण____ xiv.) ी परमभटारक पादीय कुमारामायािधकरण____ xv.) तीरभुक्तुष पिरकािधकरण –वैशाली सँ ात अवशेष सबि<strong>ह</strong>क आधार पर ई ामािणक रूपें क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै जे गुतयुग मे अि<strong>ह</strong> क्षे मेएकटा सुसंगिठत शासन णालीक थापना भेल छल। दामोदर पुर सँ ात तालेख अि<strong>ह</strong>बातक साक्षी अिछ।भुिक्त ताि<strong>ह</strong> िदन मे ांत अथवा मडलक ोतक छ्ल। अिधकरण शद सिचवालयक ोतक िथक आरयेक <strong>िव</strong>भाग केँ अपन–अपन अिधकरण <strong>ह</strong>ोइत छलैक जेना िक उपरोक्त <strong>िव</strong>वरण सँ प अिछ। ांत मेिस <strong>ह</strong>ोइत छला<strong>ह</strong> रायपाल, सेनापित, ित<strong>ह</strong>ार आर अयाय पदािधकारी। युवराजक अधीन से<strong>ह</strong>ो मंीलोकिन र<strong>ह</strong>ैत छलिथ<strong>ह</strong> आर कोषायक्ष, यु<strong>िव</strong>भाग, याय <strong>िव</strong>भाग, िनयंण <strong>िव</strong>भाग आिदक पदािधकारी एवंकमर्चारी लोकिन से<strong>ह</strong>ो ांतीय सिचवालय मे र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। थानीय शासनक दृिकोणे वैशालीक अपन अलगअिधान थल आर ओकर सिचवालय – कायलय से<strong>ह</strong>ो फराके र<strong>ह</strong>ैत छ्ल। साायक शासन यंक अपनमुख्यालय <strong>ह</strong>ोइत छलैक जे ांतीय कायलय <strong>ह</strong>ोइत छलैक। थानीय कायलय <strong>ह</strong>ोएब अ<strong>ह</strong>ुलेल आवयक छलिक ओि<strong>ह</strong> संथा केँ थानीय मामला पर <strong>िव</strong>चार करए पडै़त छलैक। वैशाली एकटा िस यापारक केसे<strong>ह</strong>ो छल आर यापारी लोकिनक से<strong>ह</strong>ो अपन संगठन छलै<strong>ह</strong> जे “ेी–साथर्वा<strong>ह</strong>–कुिलक–िनगम” शद सँ ज्ञात<strong>ह</strong>ोइछ। ांतीय शासन <strong>िव</strong>भागक अितिरक्त अि<strong>ह</strong>ठामक थानीय शासन से<strong>ह</strong>ो वेस संगिठत छल जेना िकउपयुक्त सूची सँ ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ। वैशालीक नगर शासन यवथा सुदर छल।उदानकूप पिरषदक उलेख सँ थानीय शासनक बोध <strong>ह</strong>ोइछ। वैशालीक यावसाियक संगठन, िनगम, ेणी,साथर्वा<strong>ह</strong>, कुिलक आिद से<strong>ह</strong>ो अपन मो<strong>ह</strong>र रखैत छला<strong>ह</strong>। बैंक णालीक नीक जकाँ वैशाली मे संगिठत छल–‘कुिलक’ शद एकर संकेत िथक।‘थम कुिलक’क उलेख से<strong>ह</strong>ो कैकटा मो<strong>ह</strong>र पर भेटैत अिछ। वसाढ़,भीठ, बंगाल आिद थानक उखनन सँ ात सामीक आधार पर ई क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै जे गुतकालीनशासन–यवथाक वरूप एकरूपता छल आर एकर ेय गुत साट लोकिन केँ छलै<strong>ह</strong>। ओना वैशाली तँअिताचीन काल सँ शासनक धान के बनल आर ओि<strong>ह</strong>ठाम गणतांिक परपराक भाव गुतयुगक शासनसंगठन मे से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जा सकइयै। सतुत आिथर्क जीवनक <strong>ह</strong>ेतु सुगिठत शासन णाली आवयक बुझलजाइत अिछ आर वैशाली कैं जे बैंकक णाली से<strong>ह</strong>ो संगिठत छल से उपरोक्त कथन केँ आर समथर्न दैतअिछ। ेी, कुिलक िनगम आिदक अलग–अलग सभापित <strong>ह</strong>ोइत छलैक आर ओि<strong>ह</strong> मे जे े <strong>ह</strong>ोइत छलि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुनका “थम”क <strong>िव</strong>शेष सँ <strong>िव</strong>भूिषत कैल जाइत छलै<strong>ह</strong>। यापारी आर बैंकर लोकिन अपन पाचार आरकारोबार मे अपन–अपन मो<strong>ह</strong>रक यव<strong>ह</strong>ार करैत छला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong>ठाम ब<strong>ह</strong>ुत मुा पर ेी िनगमय से<strong>ह</strong>ोउिलिखत अिछ आर ब<strong>ह</strong>ुतो गोटएक नाम से<strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> मुा सब सँ भेटैत अिछ। जेना उदा<strong>ह</strong>रणाथर् िनिलिखत22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नाम <strong>दे</strong>ल जा सकइयै–<strong>ह</strong>िर, उमाभ<strong>ह</strong>ा, नागिसं<strong>ह</strong>,सािलभ, धन<strong>ह</strong>िर, उमापिलत, वग्गर्, उसेन, कृणद, सुिखत,नागद, गोड, नद, वमर्, गौिरदास, - ई सब केओ कुिलक छला<strong>ह</strong>। साथर्वा<strong>ह</strong> मे डोडकक नाम आओरेी मे षिद, आर ीदासक नामक उलेख अिछ। ए<strong>ह</strong>ने एक मुा बेगूसराय सँ ात भेल अिछ जाि<strong>ह</strong>पर “सु<strong>ह</strong>माकय” आर “ी समु” िलखल अिछ। पुवधर्न भुिक्तक ओि<strong>ह</strong> क्षे मे जे तीरभुिक्तकभौगोिलक सीमाक समीप पडै़त छल ताि<strong>ह</strong> पर कैक पुत धिर जे ‘द’ करण (कायथ लोकिन) रायपालछला<strong>ह</strong> तकर माण गुत अिभलेख मे अिछ। िचरातद उपिरक छला<strong>ह</strong>। ांतीय शासनक <strong>ह</strong>ेतु जे बोडर् <strong>ह</strong>ोइतछल ताि<strong>ह</strong> मे ेी, िनगम, कुिलक, साथर्वा<strong>ह</strong>क सभ एकटा ितिनिधक अितिरक्त ओि<strong>ह</strong> मे थम कायथ से<strong>ह</strong>ोर<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। उपिरकक पदक वंशानुगत <strong>ह</strong>ैव अि<strong>ह</strong> बातक संकेत दैत अिछ जे ताि<strong>ह</strong> िदन मे सामंतवादीवृिक <strong>िव</strong>कास भचुकल छल। पुवर्न भुिक्तक सीमा ि<strong>ह</strong>मालय मे वारा<strong>ह</strong> क्षे धिर पसरल छल आरओि<strong>ह</strong>ठाम कोकामुख वामी नामक एकटा धान तीथर् से<strong>ह</strong>ो छल–तैं अि<strong>ह</strong> क्षे केँ िमिथलाक क्षे मानववाभा<strong>िव</strong>के कारण ई िमिथलाक भौगोिलक सीमा मे पड़इयै। गुत युग धिर िमिथला गुत साायक एकटामुख अंग बनल र<strong>ह</strong>ल।गुत साायक अंितम िदन मे िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास मे पुनः एकटा अिनितताक िथित आ<strong>िव</strong> गेल। गुतलोकिनक एकटा ांतीय रायपाल यशोधमर्न अि<strong>ह</strong> िथित सँ लाभ उठाए अपन अिधकारक <strong>िव</strong>तार मे लािगगेला<strong>ह</strong> आर लौि<strong>ह</strong>य (असम) धिरक क्षे केँ जीत केँ अपना अधीन मे केलि<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> म मे वो पुवर्नकउपिरक दलोकिन केँ परािजत कए ओ<strong>ह</strong>ु क्षे पर अपन अिधकार बढौलि<strong>ह</strong> आर द लोकिनक पुतैनी गवनर्रीएकर बाद समात भ गेलै<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> आधार पर <strong>ह</strong>म ई अनुमान लगा सकैत छी जे िकछु िदनक <strong>ह</strong>ेतुयशोधमर्नक भुव िमिथलो मे अवय र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ेतै<strong>ह</strong>। ५३३ क मंदसोर अिभलेख सँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन केँ उपरोक्तबातक ज्ञान <strong>ह</strong>ोइछ। यशोधमर्न <strong>ह</strong>ूण लोकिन केँ परािजत कए यश कें अजर्न कए ने छला<strong>ह</strong> आर तैं भारत मेताि<strong>ह</strong> िदन मे <strong>ह</strong>ुनक िता <strong>िव</strong>शेष छलै<strong>ह</strong>। परच <strong>ह</strong>ुनक <strong>िव</strong>जयािभयान ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर नि<strong>ह</strong> िटकलै<strong>ह</strong> आरशीि<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>ुनक राय समात भ गेलै<strong>ह</strong>। िमिथलाक <strong>ह</strong>ेतु अिनितताक अवथा बनले र<strong>ह</strong>ल।यशोधमर्न ओ<strong>ह</strong>र अपन डफली बजा र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong> आर ए<strong>ह</strong>र पूब मे उर गुत लोकिन गुत साायक पतन(५५४ ई.) सँ लाभ उठाए अपन थाियव केँ सुरिक्षत करबा मे एवं मजबूत करबा मे लािग गेल छला<strong>ह</strong>।<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार मे ओि<strong>ह</strong> युग मे मौरबरी लोकिन से<strong>ह</strong>ो अपन अिधकार जमेबाक चेा मे लागल छला<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong>अिनितताक िथित सँ तँ सब केओ लाभ उठबे चाि<strong>ह</strong>ते छला<strong>ह</strong> आर तैं चालूय कीितर्वमर्न से<strong>ह</strong>ो अंग, मगध,आर वंग पर आमण केलि<strong>ह</strong>। उरगुत, मौरवरी आर अयाय शासकक वीच ताि<strong>ह</strong> िदन आिधपयक <strong>ह</strong>ेतुसंघषर् चिल र<strong>ह</strong>ल छल। जी<strong>िव</strong>त गुत अपन ायास मे सफल भेल <strong>ह</strong>ोयता<strong>ह</strong> से अदाज लगाओल जा सकइयै।मगधक शासक म<strong>ह</strong>ासेन गुत असम धिर अपन अिधकार क्षेक <strong>िव</strong>कास केलि<strong>ह</strong> आर तैं ई अनुमान लगाओलजाइत अिछ जे बो िमिथला पर से<strong>ह</strong>ो अपन आिधपय कायम केने <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>। ताि<strong>ह</strong> िदनक िथित ई छल िकज<strong>ह</strong>ाँ कोनो एक राय कमजोर भेल िक दोसर ओकरा पर टुिट पडै़त छल आर ओकरा अपना अधीन कलैत छल। संभव अिछ जे मौरवरी लोकिन अपन सााय <strong>िव</strong>कासक म मे िमिथलो केँ अपना अधीन मे कलेने <strong>ह</strong>ोिथ। कटरा (मुजफरपुर) सँ जीवगुतक एकटा अिभलेख भेटल अिछ परच ओि<strong>ह</strong> सँ राजनैितकइित<strong>ह</strong>ास पर तकाल कोनो आलोक नि<strong>ह</strong> पि़ड र<strong>ह</strong>ल अिछ। कामरूपक वमर्न वंशक शासक लोकिन से<strong>ह</strong>ो23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िमिथलाक पूव क्षे पूिणर्याँ पर कैक पुत सँ अिधकार जमा लेने छला<strong>ह</strong>। गुत साायक पतनक बादिमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास अंधकारमय भजाइत अिछ आर कोनो संगिठत एवं िनयोिजत इित<strong>ह</strong>ासक संकेत कत<strong>ह</strong>ु सँनि<strong>ह</strong> भेटइत अिछ। चारूकात जे राय <strong>िव</strong>तारक संघषर् चिल र<strong>ह</strong>ल छल ताि<strong>ह</strong> मे िमिथला एकटा मुखिशकार छल आर <strong>िव</strong>िभ म<strong>ह</strong>वाकाँक्षी राजा लोकिन िशकारीक काज करैत छला<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>षर्वर्नक अल मे िमिथला <strong>ह</strong>ुनक साायक अंश छल अि<strong>ह</strong> मे कोनो स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>षर्क समय धिर अबैत–अबैत राजनीितक क्षे मे पाटिलपुक थान कौज ल लेने छल आर पाटिलपुक मि<strong>ह</strong>मा घिट चुकल छल।<strong>ह</strong>षर्क राजधानी छल कौज जकरा म<strong>ह</strong>ोदय ी से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल जाइत छलैक आर जकर मि<strong>ह</strong>माक <strong>िव</strong>वरण चीनीयाी ि<strong>ह</strong>युएन संग तुत कएने छिथ। <strong>ह</strong>षर्क पूवर् शशाँक िमिथला पर शासन केने <strong>ह</strong>ोिथ से संभव कारणताि<strong>ह</strong>िदन मे शंशाक पिम मे अपन आिधपय बढे़बाक <strong>ह</strong>ेतु सब तर<strong>ह</strong>े यशील छला<strong>ह</strong>। भाकर वर्नक पुरायवर्नक <strong>ह</strong>या बंगालक शशाँकक <strong>ह</strong>ाथे भेल छलै<strong>ह</strong>।शासक भेला उर <strong>ह</strong>षर् अपन रायवर्नक मृयुक बदला लेबाक <strong>ह</strong>ेतु किटब छला<strong>ह</strong> आर ओि<strong>ह</strong> उेय सँेिरत भए वो अपन सैिनक अिभयानक ी गणेश केलि<strong>ह</strong>। शशाँक परािजत भेला<strong>ह</strong> आर अपना सन मुँ<strong>ह</strong> बनाकेँ अपन पराजयक घूंट–पीवैत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>षर् लगातार ६ वषर् धिर अपन अिभयान जारी रखलि<strong>ह</strong> आर उरभारतक <strong>िव</strong>िश भाग पर अपन अिधकार जमौलि<strong>ह</strong>। चीनी याीक अनुसार वो ‘पाँचो भारत’(जाि<strong>ह</strong> मे िमिथलासे<strong>ह</strong>ो सिमिलत छल) जीितकए उर भारत मे थाियव अनलि<strong>ह</strong>–‘पाँचो भारत’ भेल वरा (पंजाब),कायकुंज , िमिथला, गौड़, तथा उकल। ६४१ ई. मे वो मगध पर से<strong>ह</strong>ो अपन आिधपय कायम केलि<strong>ह</strong>आर भारतक चारूकात राजा केँ सैतलि<strong>ह</strong>। गुत सााय भेला पर जे एकटा अिनिशतताक िथित उपभगेल छल तकरा <strong>ह</strong>षर् समात केलि<strong>ह</strong> आर समत उर भारत पर एकटा थायी शासनक रूपरेखा तुतकेलि<strong>ह</strong>। वो समत भारत केँ पुनः एकछ शासनक अधीन करए चा<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनकदुमन पुलकेिशन ितीय <strong>ह</strong>ुनका“सकलोतरापथवामी” क<strong>ह</strong>ने छिथ<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>षर्क शासन तँ ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लतथािप <strong>ह</strong>षर्क म<strong>ह</strong>व अि<strong>ह</strong> लेल अिछ जे <strong>ह</strong>षर् अपना समय मे एकटा थाियवक रूपरेखा तुत कएने छला<strong>ह</strong>जे <strong>ह</strong>ुनका परोक्ष भेला पर समात भगेल। <strong>ह</strong>षर्क समय मे भारत मे सामंतवादक पूणर् <strong>िव</strong>कास भगेल छल आर<strong>ह</strong>षर्क शासन णाली पर से<strong>ह</strong>ो एकर भाव <strong>दे</strong>खबा मे अवइयै। ि<strong>ह</strong>युएन संग से<strong>ह</strong>ो अि<strong>ह</strong> बातक साक्षी छिथ।<strong>ह</strong>षर् वयं घुिम–घुिम केँ अपन शासनक िनरीक्षण करैत छला<strong>ह</strong> आर जागीरक रूप मे अपन कमर्चारी आरसैिनक केँ वेतन दैत छला<strong>ह</strong>। शासन संगठन मे वो मौयर् आर गुत सँ भा<strong>िव</strong>त छला<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनक साायांत, भुिक्त आर <strong>िव</strong>षय मे <strong>िव</strong>भािजत छल। तीरभुिक्त शासनक एकटा धान के छल आर <strong>ह</strong>षर्क समय मेओि<strong>ह</strong>ठाम अजुर्न अथवाअरूणा नामक एक म<strong>ह</strong>वाकाँक्षी यिक्त रायपाल छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>षर्क <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ावसान भेला परपुनः राय मे अराजकता पसिर गेल आर म<strong>ह</strong>वाकाँक्षी अजुर्न ओि<strong>ह</strong> सँ लाभ उठाके रा य केँ <strong>ह</strong>ड़िप लेलि<strong>ह</strong>आर वयं शासक बिन के बैिस गेला<strong>ह</strong>। एकर अथर् ई <strong>ह</strong>ोइछ जे <strong>ह</strong>षर्क समय मे तीरभुिक्त एक म<strong>ह</strong>वपूणर् ांतछल आर अि<strong>ह</strong>ठामक रायपालक शिक्त आन रायक अपेक्षा <strong>िव</strong>शेष छलैक। अजुर्न (अरूणा) म<strong>ह</strong>ावाकाँक्षी<strong>ह</strong>ोइतो योग्य सैिनक एवं संगठन कमर् से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत आर पिरिथित अनुकूल भेला उर ओि<strong>ह</strong> सँ लाभउठौने <strong>ह</strong>ोएत।24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चोर-च<strong>ह</strong>ारक झंझट, ने रोग-यािधक झंझट। िकऐक तँ गामक सभ वुझैत जे जेकरा कपारमे <strong>िव</strong>ा िलखलर<strong>ह</strong>त, ओ डूिबयो-मिरकेँ पिढ़ये लेत। चोर-च<strong>ह</strong>ार ऐवे कथी ले करत। रोग-<strong>िव</strong>यािधक लेल पूजो-पाठ आ झाड़ो-फूक अिछये। त<strong>ह</strong>ूसँ पैघ बात जे जे एि<strong>ह</strong> धरतीपर र<strong>ह</strong>ै ले आएल अिछ ओ जीवे करत। पाइन, पाथर, ठनकाओकर की िबगािड़ लेतइ। आ जे निञ र<strong>ह</strong>ैबला अिछ ओकरा फूलोक गाछपर साँप कािट लेतइ आ मिरजायत। तेँ, की, छतौनीबलाकेँ भगवानपर िबसवास नै छै? जरुर छै। जँ से निञ रि<strong>ह</strong>तै ते <strong>दे</strong>वथानमे, सालमेएक बेिर, एे धुमधामसँ पूजा िकअए करै अए? उपास िकअए करै अए? दसनमो थान (<strong>दे</strong>वथान) आ अपनो-अपनो घरमे गोसाउिनक पीड़ी िकअए बनौने अिछ? साले-साल कामौर लऽ कऽ बैजनाथ िकअए जाइ अए?सभ अभाव रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ छतौनीक लोक <strong>ह</strong>ँसी-खुशीसँ जीवन िबतबैत अिछ। अगर जँ िकयो गाममे मरैतवा साँप-ताप कटैत वा आइग-छाइ लगैत तँ सभ िकयो दासो-दास भऽ लिग जाइत। पचास वखर्क मरनी से<strong>ह</strong>ोतेि<strong>ह</strong>मेसँ एक। जे अपना आिखसँ अपन पित, बेटा आ पुतो<strong>ह</strong>ूकेँ गाछक तरमे खून बोकिरकेँ मरैत <strong>दे</strong>खने। आइवेचारी पाँच बखर्क पोता आ आठ बखर्क पोतीक बीच आशाक संग जी<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल अिछ। कारी झामर एक<strong>ह</strong>डा <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, ताड़-खजुरपर बनाओल िचड़ैक खॲता जेकाँ केश, आंगुर भिर-भिरक पीअर दाँत, फुटल धैलीककनखा जेकाँ नाक, गाइयक आिख जेकाँ बड़का-बड़का आिख, साइयो चेफड़ी लागल साड़ी, दुरंगमिनया आंगीफटलाक बाद कि<strong>ह</strong>यो <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे आंगीक नसीब नि<strong>ह</strong> भेिल, िबना साया-डेिढ़याक साड़ी पि<strong>ह</strong>रने, अइ<strong>ह</strong> छी मरनी।चािर साल पि<strong>ह</strong>ने सुबध, मनो<strong>ह</strong>र आ तौनकी धान रोपए बाध गेल।जाधिर तौनकीकेँ दोसर सतान नि<strong>ह</strong> भेिल ताधिर मरिनये पित सुबध आ बेटा मनो<strong>ह</strong>रक संग काज करैजाइित। धन रोपनी, धनकटनी, कमठाउन, रबी-राइ उखारै-काटै संगे जाइत। पुतो<strong>ह</strong>ू (तौनकी) अंगनाक काजस<strong>ह</strong>ारैत। मुदा जखन दूटा पोता-पोती भेलइ ति<strong>ह</strong>यासँ मरनी अंगनाक काज स<strong>ह</strong>ारै लागिल। अंगनोमे कमकाज नि<strong>ह</strong>। भानस-भात करब, पोता-पोती खेलाएव, खूँटा परक बाछीक सेवा करब। आने पिरवार जेकाँमरिनयोक पिरवार भरल-पूरल।तीिन-तीिन जोड़ा (दस आँटीक जोड़ा) बीआ उखािड़ सुबध आ मनो<strong>ह</strong>र पटैपर टंगलक आ राड़ीकजुा बना तौनकी बीआक बोझ बाि<strong>ह</strong> माथपर लऽ कदवा खेत प<strong>ह</strong>ुँचल। कदबा एक िदन पि<strong>ह</strong>ने िगर<strong>ह</strong>त करा<strong>दे</strong>ने। तेँ तीनू गोटेक मनमे खुशी <strong>ह</strong>ोइत जे सबेर-सकाल रोिपकेँ चिल जायव। आन िदन, कदवे दुआरे, अबेरभऽ जाइ छलै। मने-मन सुबध सोचैत जे बेरु पर<strong>ह</strong> अपनो जे का भिरक खेत अिछ ओ<strong>ह</strong>ो सभ तूर िमिलकऽ <strong>ह</strong>ाथे-पाथे रोिप लेब। कदवामे बीआ रिख सुबध, आिड़पर बैिस, तमाकुल चुनवै लगल। मनो<strong>ह</strong>र आ तौनकीखेतमे बीआ पसारै लगल। सैाँसे खेत बीओ पसिर गेलइ आ सुवधो तमाकुल खा लेलक। तीनू गोटे एक-एकआँटी खोिल खुजा पसािर एक-एक खुजा रोपै ले वामा <strong>ह</strong>ाथमे रखलक। पिछमसँ (आइिरक कात) तौनकीबीचमे मनो<strong>ह</strong>र आ पूबसँ सुवध पाि<strong>ह</strong> धेलक। एक पाँती रोिप दोसर धेलक िक पूब िदिश एक िचड़की मेघउठैत <strong>दे</strong>खलक। मेघक छोट टुकड़ी <strong>दे</strong>िख ककरो मनमे पाइिनक शंका नै उठलै। कने-कने िस<strong>ह</strong>की से<strong>ह</strong>ो चलैलगलै। जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>वा तेज <strong>ह</strong>ोइत जाइत ति<strong>ह</strong>ना-ति<strong>ह</strong>ना किरयामेघक टुकड़ी से<strong>ह</strong>ो उिधया-उिधया उपर चढ़ेलगले। उपर चिढ़-चिढ़ ओ टुकड़ी एक-दोसरमे िमलै लगल। मुदा पिछम िदिश रौद उगले। किनये कालक27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बाद सुरुज झपा गेल। <strong>ह</strong>बो तेज <strong>ह</strong>ुअए लगलै। िबजलोका चमकै लगलै। बुदा-बुदी पािन पड़ै लगलै। जतेमेघ सघन <strong>ह</strong>ोइत जाइत तते पाइिनयोक बु जोर पकड़ैत। संगे िबजलोको बेिसआइल जाइत। घन-घनौआबरखा <strong>ह</strong>ुअए लगल। पाइनमे भीजै दुआरे तीनू गोरे, दौिड़ कऽ आमक गाछ लग प<strong>ह</strong>ुँचल। खेतसँ बीघे भिर<strong>ह</strong>िटकेँ आमक गाछ। खूब झमटगर। चािर <strong>ह</strong>ाथ उपरेमे दू फेंड़ भऽ गेल। सर<strong>ह</strong>ी आम। गाछक पँजरेमेपिछमसँ तौनकी बैसिल आ पूबसँ सुवध आ मनो<strong>ह</strong>र। तौनकी साड़ी ओिढ़ दुनू <strong>ह</strong>ाथक मुी बाि<strong>ह</strong> काँखमे लऽलेलक। मुदा सुवधो आ मनो<strong>ह</strong>रो छुछे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>े। गमछाक मुरेठा बाि<strong>ह</strong> लेलक। मुदा तइयो,जाड़े दुनू बापूत थर-थर कपैत। नम<strong>ह</strong>र-नम<strong>ह</strong>र वु से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर खसै। सैाँसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क रुइयाँ भुलिककेँ ठाढ़ भऽ गेलइ। मुदा कीकरत? कोनो उपाय नि<strong>ह</strong>। पिछमो मेघ पकिड़ बिरसै लगल। जि<strong>ह</strong>सँ दूर-दूर धिर बरखा <strong>ह</strong>ुअए लगलै। रि<strong>ह</strong>-रि<strong>ह</strong> कऽ मेघो गरजै आ िबजलोको चमकै। एक बेिर, खूब जोरसँ, िबजलोका चमकलै। मुदा आन बेरकचमकल<strong>ह</strong>ासँ िबजलोकाक रंग बदलल। आन बेिर िपरॱछ इजोत <strong>ह</strong>ोइत जबिक एि<strong>ह</strong> बेिर लाल टु<strong>ह</strong>-टु<strong>ह</strong>।दुरकाल समय <strong>दे</strong>िख तौनकी मने-मन खैांझा भगवानकेँ कोसैत जे कोनो काजक समय <strong>ह</strong>ोइ छै। अखैनपाइिनक कोन काज छै। जि<strong>ह</strong>ना तगतगर लोक सिदखन बलउमकी करैत अिछ ति<strong>ह</strong>ना ई िटकजरौना इोभगवान करै अए। अनेरे काजकेँ बरदा जाड़े कठुुअबै अए। लोक सभ क<strong>ह</strong>ै छै जे <strong>दे</strong>वता-िपतरकेँ बड़का-बड़का आिख <strong>ह</strong>ोइ छै जे एे ठीन बैसल-बैसल सगरे दुिनया <strong>दे</strong>खै अए। से आिख अखैन कतऽ चिल गेलइ।<strong>दे</strong><strong>िव</strong>यो-<strong>दे</strong>वता गरीबे-गुरबाकेँ जान मारै पाछु लागल र<strong>ह</strong>ै अए। जन-बोिन<strong>ह</strong>ारक काज करैक दू उखड़ा<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ोइअए। िभनसुरका आ दुप<strong>ह</strong>िरया। िभनसुरका उखड़ा<strong>ह</strong>ामे जँ एगार<strong>ह</strong>ो बजे पािन भेिल वा कोनोबाधा भेिल तँ िगर<strong>ह</strong>त थोड़े बोइन <strong>दे</strong>त। अगर जँ जलखै भऽ गेल र<strong>ह</strong>लै तँ बड़विढ़या निञ तँ जलखैइयोपार। यै<strong>ह</strong> तँ ऐठामक चलिन छै। ई िटकजरुआ भगवान िगर<strong>ह</strong>तेकेँ मदित करै छै।जाड़सँ कपैत सुवध मनो<strong>ह</strong>रकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘बौआ, सोचै छलौ जे आन िदन रोपैन करैमे अबेर भऽ जाइ छलैजइसँ अपन काज निञ स<strong>ह</strong>रै छलै, मुदा आइ सबेरे-सकाल रोपैन <strong>ह</strong>ोइत तँ अपनो बाड़ीक खेत रोिप लइतौ।से सभ भगंिठ गेल। कखैन पािन छुटत कखैन नै, से<strong>ह</strong>ो ठीक नि<strong>ह</strong>। दुनू बापूत गप-सप किरते छल िक तड़-तड़ाकेँ ठनका ओि<strong>ह</strong> गाछपर खसल। जइठीनसँ दुनू डािर फुटल छलै तकरा िचड़ैत माइटमे चिल गेल।चीड़ाकेँ गाछ दुनू भाग खसल। एक फँाकक तरमे तौनकी आ दोसर फाँकक तरमे दुनू बापूत मोटका डािरकतरमे पिड़ गेल।पाइन छुटल। सैाँसे गाममे <strong>ह</strong>ला <strong>ह</strong>ुअए लगलै जे बाधमे जे आमक गाछ छलै से खिस पड़लै। भिरसकओ<strong>ह</strong>ीपर ठनका खसलै। एे-दुइये लोक <strong>दे</strong>खै ले जाइ लगल। कातेमे ठाढ़ भऽ भऽ लोक <strong>दे</strong>खैत। गाछोपरआ गाछक िनच्चोमे (जमीनो पर) तते घोरन पसिर गेलै जे लोक गाछक भीर जाइक ि<strong>ह</strong>मते ने करैत।मुदा, जीवठ बाि<strong>ह</strong> किरया गाछक जिड़ <strong>दे</strong>खै बढ़ल। घोरन तँ खूब कटै, मुदा तइयो ि<strong>ह</strong>मत कऽ किरया जिड़लग प<strong>ह</strong>ुँचल। ठनकाक आिगक चे<strong>ह</strong> ओि<strong>ह</strong>ना दुनू फाँकमे छल। जिड़ लग ठाढ़ भऽ ओ ि<strong>ह</strong>या-ि<strong>ह</strong>या <strong>दे</strong>खैलगल। <strong>दे</strong>खैत-<strong>दे</strong>खैत मनो<strong>ह</strong>रक टाँगपर नजिर पड़लै। टाँगपर नजिर पिड़ते <strong>ह</strong>ला करै लगल जे एक गोरेतरमे िपचाइल अिछ। दौिड़केँ अवै जाइ जा एकरा ब<strong>ह</strong>ार कर<strong>ह</strong>? किरयाक बात सुिन चारु भरसँ लोक बढ़ल।<strong>दे</strong>खैत-<strong>दे</strong>खैत तीनू गोरेपर नजिर पड़लै। <strong>ह</strong>ला करैत किरया कुड़<strong>ह</strong>िर अनै घरपर दौगल। तीनू खून बोकिर-28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बोकिर मरल। मुदा तइओ सभ बचा-बचाकेँ डािर काटै लगल। डािर कािट सील उनटौलक तँ तीनू थकुचा-थकुचा भेल। पि<strong>ह</strong>ने तँ िकयो नै िच<strong>ह</strong>लक, िकऐक तँ तीनू बेदरंग भऽ गेल। मुदा भाँज लगौलापर पता चललैजे दुनू बापूत सुवध का छी आ पुतॲ<strong>ह</strong>ू िछयै।अखन धिर मरनी, अंगनेमे, दुनू बच्चाकेँ खेलबैत। गौिरया आिबकेँ क<strong>ह</strong>लकै- ‘दादी, तोरे अंगनाक सभ गाछकतरमे दवा कऽ मिर गेलउ।’गौिरयाक बात सुिनति<strong>ह</strong> मरनी अचेेत भऽ खिस पड़ल। दुनू बच्चा से<strong>ह</strong>ो िचिचया लगलै। मरनीकेँ अचेत<strong>दे</strong>िख अलोधनी मु<strong>ह</strong>पर पािन छीिट िबअिन <strong>ह</strong>ॱकै लागिल। किनये कालक बाद <strong>ह</strong>ोश भेलइ। <strong>ह</strong>ोशमे अिबति<strong>ह</strong>मरनी फेिर बप<strong>ह</strong>ािर कटै लगल।बच्चाकेँ कोरामे लऽ मरनीक संग अलोधनी <strong>दे</strong>खै ले <strong>िव</strong>दा भेिल। गाछ लग प<strong>ह</strong>ुँचते,तीनू गोरेकेँ मुइल <strong>दे</strong>िखमरनी ओंघरिनया कटै लागिल। ओंघरिनया कटैत <strong>दे</strong>िख किरया पिजयाकेँ पकिड़ मरनीकेँ कात लऽ गेल।मरनीक दशा <strong>दे</strong>िख सभ संवना िदअए लगल। मुदा मरनीक करेज थीरे ने र<strong>ह</strong>ै। <strong>िव</strong>िच िथितमे पड़ल। एकिदिश पिरवारकेँ नाश <strong>ह</strong>ोइत <strong>दे</strong>खए तँ दोसर िदिश दुनू बच्चाक मु<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख कनी-मनी आशा मनमे जगै।चािर साल पि<strong>ह</strong>लुका नि<strong>ह</strong>, आब नव मरनीक जम भेल। जि<strong>ह</strong>ना आिगमे तपैसँ पि<strong>ह</strong>ने सोनाक जे रंगर<strong>ह</strong>ैत तपलापर जि<strong>ह</strong>ना चमिक उठैत ति<strong>ह</strong>ना। ओना समाजोक वेव<strong>ह</strong>ार जे पि<strong>ह</strong>लुका छलै अ<strong>ह</strong>ूमे बदलाव एलै।िकयो खाइक बौस दऽ जाइत तँ िकयो बच्चो आ अपनो ले नुआ-बतर। जखन ककरो भाँजमे कोनो काजअबै तऽ ओ मरिनयो कऽ संग कऽ लइत। जि<strong>ह</strong>ना पिरवारमे बूढ़ आ बच्चाक ित जे िसने<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत,ओ<strong>ह</strong>नेिसने<strong>ह</strong> मरनीक ित समाजोक बीच <strong>ह</strong>ुअए लगलै। अपनो जीबैक आशा आ बच्चोक, मरनीकेँ नव फूितर् से<strong>ह</strong>ोपैदा केलक। एते िदन मरनीक <strong>ह</strong>ाथमे पुरने औजार (खेतीक) टा र<strong>ह</strong>ै छलै ओ आब बिढ़केँ दोवर भऽ गेल।<strong>ह</strong>ँसुआ, खुरपी, टेंगारी, कोदाइिरक संग-संग <strong>ह</strong>थौरी, गैंचा से<strong>ह</strong>ो आिब गेलइ।समय आगू बढ़ल। <strong>दे</strong>शक <strong>िव</strong>कासक गित से<strong>ह</strong>ो, ब<strong>ह</strong>ुत तेज नि<strong>ह</strong> मुदा िकछु गित तँ जरुर पकड़लक। गाम-गाममे बा<strong>ह</strong>-सड़क, पुल-पुिलया, कूल, अपताल से<strong>ह</strong>ो बनै लगल। जि<strong>ह</strong>सँ खेित<strong>ह</strong>र बोिन<strong>ह</strong>ारकेँ से<strong>ह</strong>ो काजबढ़ल। मरिनयो िछामे मािट उघब, पजेबा उघब,िगी फोड़ब, सुरखी कुटब सीिख लेलक। जि<strong>ह</strong>सँ बेकारीमेटाएल। रोज कमेनाइ रोज खेनाइ घिर गरीबो प<strong>ह</strong>ुँच गेल। भले<strong>ह</strong>ी िजनगीमे ब<strong>ह</strong>ुत अिधक उित निञ एलैमुदा जीवैक आशा जरुर जगलै। मुदा ई सभ काज छतौनीमे नि<strong>ह</strong>, पास-पड़ोसक आन-आन गाममे <strong>ह</strong>ुअएलगलै। जि<strong>ह</strong>मे छतौिनयोक बोिन<strong>ह</strong>ार सभ काज करै लगल।छतौिनयोक िदन घुरलै। सात िकलोमीटर पी सड़क (पीच), जे एन.एच.सँ लऽ कऽ रेलवे टेशनकेँजोड़ैत, छतौिनये <strong>ह</strong>ोइत बनैक शुरु भेल। जि<strong>ह</strong>येसँ ‘धानमंी ाम सड़क योजनाक’ छतौनी <strong>ह</strong>ोइत बनैक चरचाभेिल, ति<strong>ह</strong>येसँ छतौनीक लोकक मनमे खुशी अबै लगलै। गामक लोकक तँ ओ<strong>ह</strong>न दशा नि<strong>ह</strong> जे बस, ककीनैक <strong>िव</strong>चार करैत। मुदा तइओ एते बात जरुर एलै जे बरसातमे जे घरसँ ब<strong>ह</strong>राएव किठन छलै ओ आब नैर<strong>ह</strong>तै। िकछु गोटेक मनमे ई बात जरुर <strong>ह</strong>ोइत जे एते िदन िबना जूो-चपलकेँ काज चलैत छल, से आब नै29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चलत। आिड़-घुर (मािट) पर चललासँ, बेसीसँ बेसी काँट-कुश गरैत छल मुदा पीच भेने शीशाकटुकड़ी, लो<strong>ह</strong>ाक टुकड़ी से<strong>ह</strong>ो गरत। जि<strong>ह</strong>सँ पाएरक नोकसान बेसी <strong>ह</strong>ैत। मुदा फेिर मनमे अबै जे एते िदनकम आमदनी र<strong>ह</strong>ने जूा-चपल नै कीिन पबै छलौ से आब नै <strong>ह</strong>ैत। निञ वेसी तँ एो जोड़ा जरुरे कीिनलेब। जइ सँ पाएरमे बेमाइयो ने फँटत।धानमंी योजनाक सड़क बनै लगल। मुदा जते आशा बोिन<strong>ह</strong>ार सभकेँ छलै तते नै भेलइ। िकऐक तँमाइिटक काज शुरु <strong>ह</strong>ोइते रंग-<strong>िव</strong>रंगक गाड़ी सभ प<strong>ह</strong>ुँचै लगल। जे माइिटक काज बोिन<strong>ह</strong>ार करैत ओ ेक्टरकरै लगल। ओना काजक गित तेज र<strong>ह</strong>ै मुदा बोिन<strong>ह</strong>ारक बेकारी बरकरारे र<strong>ह</strong>लै। सड़कपर मािट पिड़ते रौलरआिब सिरयाबै लगल। खेनाइ-पीनाइ छोिड़ िधयो-पूतो आ जिनजाितयो भिर-भिर िदन <strong>दे</strong>खते र<strong>ह</strong>ैत। ओना बूढ़ो-पुरान <strong>दे</strong>खैत मुदा घरक िचता खीिचकेँ काज िदिश लऽ जायत। पनर<strong>ह</strong>े िदनमे सातो िकलो-मीटर सड़कपरमाइिटक काज सप भऽ गेलइ। एकदम िचन, उजड़ धप-धप। घर एते ऊँच सड़क बिन गेिल।माइिटक सड़क बिनते बड़का-बड़का क िचमनीसँ ईटा खसवै लगल। ऐँ<strong>ह</strong>, अजीब-अजीब को सभ। एतेिदन छ<strong>ह</strong>-पि<strong>ह</strong>ये कटा गामक लोक <strong>दे</strong>खने मुदा एि<strong>ह</strong> सड़ककेँ बनने दस पि<strong>ह</strong>यासँ लऽ कऽ अार<strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>याबलाक सभकेँ से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खलक। तीिनये िदनमे सातो िकलोमीटरक इंटा खसा <strong>दे</strong>लक। मुदा ईटा पसारैक काज तँइंजन नि<strong>ह</strong> करत। ओ तँ लोके करत। मुदा ओि<strong>ह</strong>क लेल तँ अनुभवी (एक्सपटर्) लोकक जरुरत <strong>ह</strong>ैत। जेछतौनीमे नि<strong>ह</strong>। तेँ, बा<strong>ह</strong>रेसँ अनुभवी िमसितरी आओत! मुदा ते<strong>ह</strong>ेन बड़का ठीकेदार सड़क बनवैत जे अनेकोसड़क एक संग चलवैत। एे िदन तते अनुभवी िमसितरी ईटा पसारै ले आएल जे सभके बुिझ पड़लै जेदुइये िदनमे सातो िकलो-मीटर ईटा पसािर <strong>दे</strong>त। मुदा ईटा उघै ले ते मजदूर चाि<strong>ह</strong>यै। पि<strong>ह</strong>ले-पि<strong>ह</strong>ल िदनछतौनीक बेिन<strong>ह</strong>ारकेँ काज भेिटलै। ईटा पसरै लगल। धुरझाड़ काज चलै लगल। छतौनीक सभ बोिन<strong>ह</strong>ारखुशीसँ काज करै लगल। ति<strong>ह</strong> बीच ईटापर पसारै ले फुटला<strong>ह</strong>ा ईटा कसँ अबै लगल। दो<strong>ह</strong>री काज <strong>दे</strong>िखछतौनीक बोिन<strong>ह</strong>ारक मन खुशीसँ नचै लगल। िकऐक तँ िगी फोड़ै ले गामेक बोिन<strong>ह</strong>ारकेँ काज भेिटतै। मुदाठीकेदारक मुनसी, अपने खाई-पीबै दुआरे, सते दरसँ िगी फोड़ैक रेट लगा <strong>दे</strong>लक। एक ेक्टर पजेबाफोड़ैक दर सािठये रुपैया दइ ले तैयार भेल। एक-दू िदन तँ लोक (बोिन<strong>ह</strong>ार) िगी फोड़ब ब केलक,मुदापेटक आिग मजबुरन सभकेँ ल गेलइ। मरनी से<strong>ह</strong>ो िगी फोड़ै लागिल। एक ेक्टर िगी फोड़ैमे वेचारीकेँचािर िदन लगैत। मुदा की करैत?एि<strong>ह</strong> सड़कसँ पि<strong>ह</strong>ने जे सड़क बनिञ, ओ िरआइत-िखआइत रि<strong>ह</strong> जाय। माइिटक काज भेलापर साल-दू सालईटा वैइसैमे लगइ। जि<strong>ह</strong>सँ मािट ढ़ि<strong>ह</strong>-ढ़ूि<strong>ह</strong>केँ उबड़-खाबड़ बिन जाय। बड़का-बड़का खािध सड़कपर बिनजाइत। त<strong>ह</strong>ूमे तीिन नंबर पजेवा फुिट-भाँिगकेँ गरदा बिन जायत। गामक िधयो-पूतो उठा-उठा खेत-पथारमेफेिक <strong>दे</strong>इत। कोठीक गोरा बनवै ले ीगण सभ नीक<strong>ह</strong>ा ईटा उठा-उठा लऽ जाइत। मुदा अइबेिर से नै<strong>ह</strong>ैत। दुइये मासमे सड़क बनवै शतर् ठीकेदारकेँ अिछ। जाबे बरखा खसत-खसत ताबे सड़क बिन जाएबछैक। पचास बखर्क मरनी, जे <strong>दे</strong>खैमे झुनकुट बूिढ़ बूिझ पड़ैत। सैाँसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>डी झक-झक करैत। खपटाजेकाँ मु<strong>ह</strong>। खैनी खाइत-खाइत अिगला चारु दाँत टूटल। गांगी-जमुनी केश <strong>ह</strong>वामे फ<strong>ह</strong>राइत। त<strong>ह</strong>ूमे सड़ककगरदासँ सभ िदन न<strong>ह</strong>ाइत। मुदा तइओ मरनी अपन आँिख बचैने र<strong>ह</strong>ैत। जखन पुरबा <strong>ह</strong>वा ब<strong>ह</strong>ै तँ पिछम मु<strong>ह</strong>े30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्घुिरकेँ िगी फोड़ै लगैत आ जखन पछवा ब<strong>ह</strong>ै लगैत तँ पूब मु<strong>ह</strong>े घुिर जाइत। बीच-बीचमे सुसताइयो लइत आखैिनयो खा लइत। मुदा तइओ ओकर मु<strong>ह</strong> कखनो मिलन नै <strong>ह</strong>ोय। िकऐक तँ <strong>ह</strong>ृदयमे अदय सा<strong>ह</strong>स आ मनमेअसीम <strong>िव</strong>सवास सिदखन बनल र<strong>ह</strong>ैत। तेँ,मु<strong>ह</strong> कखनो मिलन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोय, सिदखन <strong>ह</strong>ँिसते र<strong>ह</strong>ए।िभनसुरके उखड़ा<strong>ह</strong>ा। करीब नअ बजैत। पूब मु<strong>ह</strong>े घुिर मरनी िगी फोडै़त। ति<strong>ह</strong> बीच,पच्चीस-तीस बखर्कसुिगया माथ उधारने, छपुआ बनारसी साड़ी आ ओ<strong>ह</strong>ी रंगक आंगी पि<strong>ह</strong>रने, घुमौआ केश सीिट जुीलटकौने, ऐँड़ीदार चमड़ौ-चपल आ मोजा लगौने, मु<strong>ह</strong>मे पान सौ नबर पी <strong>दे</strong>ल पान खेने, डोलचीमे नूनकपौकेट, कड़ूतेलक शीशी, मसलाक पुिड़या, साबुन रिख <strong>ह</strong>ाथमे लटकौने, आिबकेँ मरनीक लग ठाढ़ भऽ गेिल।मरनीक मे<strong>ह</strong>नत आ बगए <strong>दे</strong>िख िदल खोिल मने-मन <strong>ह</strong>ँसै लागिल। मरनी िगी फोड़ैमे मत। िकऐक िक<strong>ह</strong>रोताकत! सुिगयाक <strong>ह</strong>ृदयक खुशी मु<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>ँसी <strong>ह</strong>ोइत िनकलै चा<strong>ह</strong>ैत। मुदा मु<strong>ह</strong>क पानक पीत ठोरक फाटक कऽब केने। तेँ पानक पीत फेकब सुिगयाकेँ जरुरी भेलइ। जइ पजेबाक ढ़ेरीपर बैिस मरनी िगी बनवैत, ओि<strong>ह</strong>ढ़ेरीपर सुिगया भिर मु<strong>ह</strong>क पीित फेिक <strong>दे</strong>लक। पीतक दू-चािर बु मरनीक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ोपर पड़लै। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर पिड़ते ओउनिटकेँ तकलक। टटका पीत चक-चक करैत। कनडेिरये आिखये मरनी सुिगयाक मु<strong>ह</strong> िदिश तकलक।सुिगयाकेँ पान िचबबैत <strong>दे</strong>िख मरनीक मनमे आिग पजिड़ गेलइ। पजेवाक ढ़ेरी <strong>दे</strong>खलक। सैाँसे थूक पड़ल।मने-मन सोचलक जे आब कना िगी फोरब। ढ़ेिरयो आ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ो अँइठ कऽ <strong>दे</strong>लक।आिख गुड़ािरकेँ मरनी सुिगयाकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘गइ रनिडया, तोरा सुझलौ नै जे ढ़ेरीपर थुक फेिकले?गरीब मरनीक कटा<strong>ह</strong> बात सुिन सुिगया तमिककेँ उर <strong>दे</strong>लक- ‘तोरे बा<strong>ह</strong> िछऔ जे <strong>ह</strong>म थुक नै फेकब।’सुिगयाक बोलकेँ दवैत मरनी बाजिल- ‘एतेटा बा<strong>ह</strong> छै, तइमे तोरा कतौ थूक फेकैक जग<strong>ह</strong> नै भिटलौ जेऐठाम फेकले।’सुिगया- ‘जदी एतै फेकिलयै ते तू <strong>ह</strong>मर की करमे?’मरनी- ‘की करबौ। आँइ गै िनरलजी, तोरा लाज <strong>ह</strong>ोइ छौ जे सात पुरखाकेँ नाक-कान कटौल<strong>ह</strong>ी। जे<strong>ह</strong>नेकुल-खनदान र<strong>ह</strong>तौ ते<strong>ह</strong>ने ने चाइल चलमे।’सुिगया- ‘अपन <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-दशा नै <strong>दे</strong>खै छी<strong>ह</strong>ी?’मरनी- ‘की <strong>दे</strong>खबै। ई <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बोिन<strong>ह</strong>ारिनक िछयै। तोरा जेकाँ िक <strong>ह</strong>म कि<strong>ह</strong>यो बमैबला छैाँड़ा सेने, ते कि<strong>ह</strong>योिडलीबला छैाँड़ा सेने बौआइ छी। एक चुरुक पािनमे डूिबकेँ मिर जो। तीमन िचक्खी (िचख्खी) नि<strong>ह</strong>तन।जि<strong>ह</strong>ना सात घरक तीमन िचक्खै छैँ ति<strong>ह</strong>ना सातटा मुनसा <strong>दे</strong>खै छैँ। <strong>ह</strong>मर पड़तर सातो िजनगीमे <strong>ह</strong>ेतउ।जेकरा संगे बाप <strong>ह</strong>ाथ पकड़ा <strong>दे</strong>लक, सि<strong>ह</strong> मिरकेँ तेइ घरमे छी। छुछुनिर क<strong>ह</strong>ॴ कऽ। आिग लगा ले अइफुलला<strong>ह</strong>ा <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे।’31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मरनीक बातसँ सुिगया स<strong>ह</strong>िम गेिल। मनमे डर पैिस गेलइ जे <strong>ह</strong>ो न <strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ॴ मारबो ने करै। मु<strong>ह</strong>सकुचबैत, मूड़ी गोित <strong>िव</strong>दा भेिल। सुिगयाकेँ जाइत <strong>दे</strong>िख मरनी साड़ीक खूँट से तमाकुल-चून िनकािल चुनबैलागिल। मुदा तइओ मन असिथर निञ भेलइ। मूड़ी उठा-उठा सुिगयो िदिश <strong>दे</strong>खै आ मने-मन बजबोकरए ‘<strong>दे</strong><strong>ह</strong> के<strong>ह</strong>ेन सीटने अिछ, उढ़ढ़ी। जना रजा-म<strong>ह</strong>राजाक बो<strong>ह</strong>ू <strong>ह</strong>ुअए। <strong>ह</strong>ाथ-पाएरमे लुल<strong>ह</strong>ी पकड़ने छिन जेकमाकेँ खेती<strong>ह</strong>। जे<strong>ह</strong>ने छुछुनिर छउरा सभ ते<strong>ह</strong>ने छउरी सभ।’तमाकू खा मरनी ईटा फोडै़ ले घुमल िक दादी-दादी करैत पोता दौगल आिब दुनू <strong>ह</strong>ाथे दुनू जाँघ पकिड़ठाढ़ भऽ गेल। पाछूसँ पोितयो एलै। पोताकेँ कोरामे उठा मु<strong>ह</strong>मे चुमा ल पोतीकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘दाय, बौआकेँ रोटीनै <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ी।’ दुनू गोरे चिल जाउ, मोरामे रोटी रखने छी, लऽ कऽ दुनू गोरे खाए लेब। <strong>ह</strong>म अखैन काज करैछी। कनीकालमे आिबकेँ भानस करब।’पोता-पोती, आंगन िदिश <strong>िव</strong>दा भेल। पूब मु<strong>ह</strong>े घुिरकेँ मरनी िगी फोड़ै लगल। चािरटा बदूकधारी बडी-गाडर्क संग सड़कक ठीकेदार उरसँ दिछन मु<strong>ह</strong>े सड़क <strong>दे</strong>खैत जाइत। आगू-आगू ठीकेदार पाछु-पाछुबदूकधारी। ठीकेदारक नजिर मरनीपर पड़ल। मरनीपर नजिर पिड़ते ठीकेदारक डेग छोट-छोट <strong>ह</strong>ुअएलगल। ठीकेदारक आिख मरनीपर अटिक गेल। डेग तँ आगू मु<strong>ह</strong>े बढ़वैत, मुदा आिखक योित <strong>ह</strong>ृदयमे वेशकऽ <strong>ह</strong>ृदयकेँ <strong>ह</strong>ड़बड़बै लगलै। मनमे अ<strong>ह</strong>र-तूफान उठै लगलै। जि<strong>ह</strong>सँ मने-मन <strong>िव</strong>चारै लगल जे जेकराकमाइपर <strong>ह</strong>मरा चािरटा बडी गाडर् अिछ, करोड़ो-अरबोक आमदनी अिछ, तेकर ई दशा छैक। ओ तँ <strong>ह</strong>मरओ<strong>ह</strong>न समांग छी जे कमासुत अिछ। ओ<strong>ह</strong>न तँ नि<strong>ह</strong> जे ऐश-मौजक िजनगी बना कमेल<strong>ह</strong>े सपिकेँ भोगैतअिछ। मुदा अँटकल नि<strong>ह</strong>। आगू मु<strong>ह</strong>े बिढ़ते र<strong>ह</strong>ल। िकछु दूर आगू बढ़लापर जना मरनीक आमा आगूसँरोिक <strong>दे</strong>लकै। िबचि<strong>ह</strong> सड़कपर ओ (ठीकेदार) ठाढ़ भऽ गेल। ठाढ़ भऽ एकटा िसपा<strong>ह</strong>ीकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘ओइ िगीफोिड़िन<strong>ह</strong>ािरकेँ कने बजौने आउ?’ठीकेदारक बात सुिन एकटा िसपा<strong>ह</strong>ी मरनी िदिश बढ़ल। मरनी लग जा ओ (िसपा<strong>ह</strong>ी) क<strong>ह</strong>लक- ‘मािलक(सरकार) बजबै छथुन। से कने चल?’िगी फोड़ब छोिड़ मरनी उनिटकेँ िसपा<strong>ह</strong>ी िदिश तकलक। िसपा<strong>ह</strong>ीकेँ <strong>दे</strong>िख मने-मन सोचै लगल जे ने <strong>ह</strong>मकोनो मेमलामे फँसल छी आ ने कोनो बैंकक करजा नेने िछयै,तखैन िकअए <strong>ह</strong>मरा िसपा<strong>ह</strong>ी बजवै आएल। मनसत कऽ कऽ क<strong>ह</strong>लक- ‘तू नै <strong>दे</strong>खे छ<strong>ह</strong>क जे अखैन <strong>ह</strong>म काज करै छी। जेकर बोइन लेबइ ओकर काजनै करबै। अखैन जा। काजक बेिर उनि<strong>ह</strong> जेतइ, तब ऐब<strong>ह</strong>।’मरनीक बात ठीकेदारो आ िसपाि<strong>ह</strong>यो सुनैत। एक-दोसरकेँ <strong>दे</strong>िख आिख िनच्चा कऽ िलअए। मुदा ठीकेदारकमन पीपरक पात जेकाँ डोलैत। कखनो मरनीक इमानदारीपर मन नचैत तँ कखनो ओकर अवथापर। जि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>शक िमक एते ममे <strong>िव</strong>सवास करैत अिछ ओि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शक <strong>िव</strong>कास जँ बािधत अिछ तँ जरुर कतौ नै कतौसंचालनकतक बेइमानी छैक। ई बात मनमे अिबते ठीकेदार अपना िदिश घुिरकेँ तकलक, तँ अपन दोखसामने अिब ठाढ़ भऽ गेलइ।32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िसपा<strong>ह</strong>ी कड़िककेँ मरनीकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘निञ जेव<strong>ह</strong>ी ते पकिड़केँ लऽ जवउ?िसपा<strong>ह</strong>ीक गमर् बोली सुिन मरनी क<strong>ह</strong>लक- ‘तो<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>म कोनो करजा खेने िछअ<strong>ह</strong> जे पकिड़केँ लऽ जेब<strong>ह</strong>।अपन सुखलो <strong>ह</strong>डीकेँ धुनै छी, खाइ छी।’मरनीक बात सुिन िसपाि<strong>ह</strong>योक मन उनटै-पुनटै लगलै। एक िदिश मािलकक आ<strong>दे</strong>श दोसर िदिश मरनीक<strong>िव</strong>चार। आिखर, ऐ<strong>ह</strong>ेन लोकक बीच ऐ<strong>ह</strong>ेन सत <strong>िव</strong>चार अबैक कारण की छै? अनका <strong>दे</strong>खै िछयै जे िसफर्िसपा<strong>ह</strong>ीक बरदी (वद) <strong>दे</strong>िख डरा जाइत अिछ,भले<strong>ह</strong>ी ओ सरकारक िसपा<strong>ह</strong>ी नि<strong>ह</strong>यो र<strong>ह</strong>ए। मुदा <strong>ह</strong>मरा तँ सभकुछ अिछ तइओ अइ बुिढ़याकेँ डर नै <strong>ह</strong>ोइ छै। फेिर मनमे एलै जे <strong>ह</strong>म िकछु छी तँ नोकर छी, मुदा ई िकछुअिछ तँ वतं वोिन<strong>ह</strong>ािरन। वतं <strong>दे</strong>शक वतं िमक। जे <strong>दे</strong>शक आधार छी। आिखर <strong>दे</strong>श तँ ऐकरोसभ<strong>ह</strong>क िछअए।िसपा<strong>ह</strong>ीकेँ ठाढ़ <strong>दे</strong>िख ठीकेदारे पाछु ससिरकेँ मरनी लग आएल। मरिनयो सभकेँ <strong>दे</strong>खैत आ मरिनयोकेँ सभ।ठीकेदार, मरनीक आिख <strong>दे</strong>खैत। आिखमे सुरुजक रोशनी जेकाँ खर योित। ललाटसँ आम-<strong>िव</strong>ासिछटकैत। मधुर वरमे ठीकेदार पूछलक-‘चाची, अ<strong>ह</strong>ाँक पिरवारमे के सभ छिथ?’ठीकेदारक सुिन मरनीक आिखमे नोर अबै लगलै। मन पिड़ गेलइ अपन पित,बेटा आ पुतो<strong>ह</strong>ूक मृयु।टघरैत नोरकेँ आँचरसँ पोिछ, बाजिल- ‘बौआ, <strong>ह</strong>मर घरबला, बेटा आ पुतो<strong>ह</strong>ू ठनकामे मिर गेल। अपने छी आिपलुआ जेकाँ दूटा पोता-पोती अिछ।’ठीकेदार- ‘बच्चा सभ कूलो जाइ अए?’‘नै। एक तँ गाममे इकूल नै छै। त<strong>ह</strong>ूमे, पि<strong>ह</strong>ने गरीब लोकक िधया-पूताकेँ पेट भरतै,तब ने जायत। नेभिर पेट अ <strong>ह</strong>ोइ छै, आ ने भिर <strong>दे</strong><strong>ह</strong> व, ने र<strong>ह</strong>ैक घर छै, तखन इकूल कना जायत।’मरनीक बात सुिन ठीकेदार स<strong>ह</strong>िम गेल। मने-मन सोचै लगल जे आिखक सोझमे <strong>दे</strong>खै िछयै, ओ झूठ कोनाभऽ सकैत अिछ। एे भारी (किठन) काज केिन<strong>ह</strong>ािरक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर कारी खट-खट कपड़ा छै, तो<strong>ह</strong>ूमे सइओ चेफड़ीलागल छै, काज करै जोकर उमेर नै छै,तइपर एते भारी <strong>ह</strong>थौरी पजेबापर पटकैत अिछ। ठीकेदारक मनद<strong>ह</strong>िल गेलइ। जि<strong>ह</strong>ना अकास आ पृवीक बीच िछितज अिछ, जाि<strong>ह</strong> ठाम जा िचड़ै-चुनमुनी लसिक जाइतअिछ, ति<strong>ह</strong>ना ठीकेदारक मन सुख-दुखक बीच लसिक गेल। जना सभ कुछ मनक <strong>ह</strong>रा गेलइ। शू भऽगेलइ। ने आगूक बाट सूझै आ ने पाछुक। मरनीसँ आगू की पूछब से मनमे र<strong>ह</strong>वे ने केलइ। सा<strong>ह</strong>स बटोिरपूछलक- ‘भिर िदनमे कते रुपैया कमाइ छी?’ठीकेदारक सुिन मरनीक मनमे झड़क उठल। बाजिल- ‘कतेकमाएव! जे<strong>ह</strong>ने वइमान (बैमान) सरकार अिछ ते<strong>ह</strong>ने ओकर मनसी छै। चािर िदनमे एकटा ढ़ेरी (पजेवाक)फोड़ै छी ते तीिन-बीस (साइठ) रुपैया दइ अए। अइ से तीिन तूर के पेट भरत। भिर िदन ईटा फोड़ैत-फोडै़त <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ दुखाइत र<strong>ह</strong>ै अए, मुदा एकटा गोिटयो कीनव से पाइ नै बँचै अए।33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ठीकेदारक आिखमे नोर आिब गेलइ। मनुयता जािग गेलइ। मुदा, ई मनुयता कते काल िजनगीमेअँटकतै? िजनगी तँ उनटल छै। जि<strong>ह</strong>मे मनुयता नामक कोनो वतु नि<strong>ह</strong> छैक।— सुिनल मिलकसफल यिक्तआब िमिथला ामक तयारी(तुित- सुजीत झा)समय २०३६ सालक एक राित के । जनकपुरक िस जानकी मिदरक ाणमे िमिथला नाय कलापिरषदक एकटा सांकृितक कायर्म भऽ र<strong>ह</strong>ल । दशर्क दीघ सँ एकटा बालक <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ गायब कि<strong>ह</strong> उदघोषकभोला दासके िचट पर िचट दऽ र<strong>ह</strong>ल ।मुदा भोलाक मन नि<strong>ह</strong> डोिल र<strong>ह</strong>ल । दशर्कसभ उठय लागल छल ।इ<strong>ह</strong>र ओ बालक दशम वेर <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ गायव कि<strong>ह</strong> िचट पठौलि<strong>ह</strong> । उदघोषकके मन डोिल गेल । वालक मचपरऐला<strong>ह</strong> आ अपन गीत सुरु कएलि<strong>ह</strong> । अपन अपन घर जा र<strong>ह</strong>ल दशर्कसभ िफत आबय लागल आ मचकआगामे बैिस गेल ।ई कोनो उपयास आ कथाक अंश नि<strong>ह</strong> अिछ । ओ बालक र<strong>ह</strong>िथ सुिनल मिलक । <strong>ह</strong>ुनके सँग ई घटनाभेल अिछ ।कि<strong>ह</strong>यो िमनापक मचपर चढयक लेल िचट पर िचट <strong>दे</strong>वयबला यिक्त आई िमनापक अयक्ष छिथ । फेरएकटा चिचर्त गायक , संगीतकार, सफल कमर्चारी, यवसायी आिद <strong>िव</strong>शेषण सँ युक्त छिथ ।आइ जँ सफल यिक्तक खोजी कएल जाए तँ ओ अणीमे अवैत छिथ ।कि<strong>ह</strong>यो एक समय छल जे ओ दुर सँ दुरक याा साइकल सँ करिथ मुदा िथित बदैल गेलअिछ ।<strong>ह</strong>ुनका घरमे चािर टा मोटरसाइकल , एकटा िजप सि<strong>ह</strong>तक साधन छि<strong>ह</strong> ।आई अिफसो चढय लेल गाडी <strong>दे</strong>ने छि<strong>ह</strong> ।सुिनलक गितमे <strong>ह</strong>ुनक िपता कामेर मिलककँे मागर् दशर्न आ <strong>ह</strong>ुनक अपन लगन दूनु ओतवे काम कएनेसुिनल नजिदकक यिक्तसभ क<strong>ह</strong>ैत छिथ ।34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कि<strong>ह</strong>यो वडका गीतकार आ संगीतकार बनब सपना <strong>दे</strong>खयबला सुिनल ओि<strong>ह</strong> क्षेमे ब<strong>ह</strong>ुत बडका थानपर तऽनि<strong>ह</strong> गेला मुदा अपन भाई सभके ओि<strong>ह</strong> लाइनमे <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> ।सुिनलक छोट भाई वेश संगीतक दुिनयामे अपन थान खोजयमे लािग गेल अिछ ।क<strong>ह</strong>ल जाइत छैक वेशके ओि<strong>ह</strong> लाइनमे पठाबयमे सुिनलक ब<strong>ह</strong>ुत योगदान अिछ ।२०२४ आिसन १० गते भारतक खजौलीमे माता सुिशला मिलक आ िपता कामेर मिलकके जे पुकरुपमे जम लेिन<strong>ह</strong>ार सुिनल एमएससी , िपिजडी इन साइसक अययन कएने छिथ ।सुिनलक <strong>िव</strong>षयमे क<strong>ह</strong>ल जाइत छैक ओ सात कक्षामे पढैत र<strong>ह</strong>िथ ति<strong>ह</strong>ए युिजकक धुन बनौने र<strong>ह</strong>िथ ।एकदम कम उमेरमे ओ मचसभ पर गाबय लागल र<strong>ह</strong>िथ ।म<strong>ह</strong>ोरीक सुगा में कृणामीमे ि<strong>ह</strong>नका पेशली बजाओल जाइतछल । एक बेर ओि<strong>ह</strong> गाममे मचपर गीत गएलाक बाद दशर्कसभ ि<strong>ह</strong>नका पर पैसाक वष कऽ <strong>दे</strong>ने छल ।सुिनलक अनुसार ३० वषर् पूवर् ते सय रुपैया भेल छल ।ओ मचपर गावयके एतेक ेजी र<strong>ह</strong>िथ जे छोकरवाजी नाचपाटी <strong>ह</strong>ोइ वा कोनो कायर्म ओ कपडा पि<strong>ह</strong>र िबदाभऽ जाइत छला<strong>ह</strong> । पैसा के <strong>दे</strong>त के नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका अि<strong>ह</strong> सँ सरोकार नि<strong>ह</strong> छल । मैिथलीक चिचर्त गीतकारिसयाराम झा सरसक शदमे िमिथलाचलमे युिजकके जेसेस सुिनलमे अिछ ब<strong>ह</strong>ुतो में नि<strong>ह</strong> अिछ ।क<strong>ह</strong>ल जाइत छैक सुिनलक िपता एकटा बढीया गायक र<strong>ह</strong>िथ ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ुनक बाबा मुसी लाल मिलक चिचर्ततबला बादक । फेर <strong>ह</strong>ुनक दू पुी आ एक पु से<strong>ह</strong>ो गीत गबैत छि<strong>ह</strong> ।चिचर्त गाियका ने<strong>ह</strong>ा ियदशर्नीक िपता <strong>ह</strong>ोवयके से<strong>ह</strong>ो सुिनलके गौरब ात छि<strong>ह</strong> । सुिनल छौडा तोरा बजरखसतौ , गीत घर घर के, <strong>ह</strong>मर धकधकी बढैय, ले<strong>ह</strong>ुएल आँचर, खोता िसंगार, आिशर्वाद, मुटुभरी मायासि<strong>ह</strong>तक एलबममे संगीत <strong>दे</strong>ने छिथ ।गायनक अितिरक्त िकछ एलबममे <strong>ह</strong>ुनक िलखल गीत से<strong>ह</strong>ोअिछ । एक िदस गीत संगीत क्षेमे ओतेक आगा छिथ तऽ दोसर िदस शैिक्षक तािलम उपके धनुषाकमुख छिथ ।ओ तािलम के धनुषा , म<strong>ह</strong>ोरी, िसर<strong>ह</strong>ा, सल<strong>ह</strong>ी, िसधुली, िजलाक िशक्षकसभकँे तािलम दैत अिछ ।िकछ वषर् पूवर् ओ िशक्षक से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>िथ ।ओि<strong>ह</strong> ममे युशिनया सभके <strong>ह</strong>ुनका घरमे िभड लागल र<strong>ह</strong>ैत छल ।सुिनल यवसायी से<strong>ह</strong>ो छिथ जनकपुरक क्यापस चौकपर <strong>िव</strong>ज्ञानक समान <strong>िव</strong>ी के से<strong>ह</strong>ो ि<strong>ह</strong>नके छि<strong>ह</strong> ।<strong>िव</strong>ज्ञान सामी <strong>िव</strong>ी के जनकपुरमे नयाँ यवसाय छल ।नयाँ यवसायकेँ चुनौती वीकार कएलि<strong>ह</strong> आ ओ यवसाय एखन नीक अवथामे अिछ ।गीत रेकिडर् टुिडयोके से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनक सोच छि<strong>ह</strong> । जकर तैयारी ओ सुरु कऽ <strong>दे</strong>ने छिथ । फेर िमनापकवात करी तऽ मुख ोजेक्टसभकेँ िमनाप सँ जोडयमे <strong>ह</strong>ुनक म<strong>ह</strong>वपूणर् योगदान अिछ । अखन ओ नाटकघरिनमणमे लागलछिथ ।फेर िमिथला ामक पिरकपना से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनक छि<strong>ह</strong> । ओ क<strong>ह</strong>ैत छिथ– ‘एकटा ए<strong>ह</strong>न थान <strong>ह</strong>ोए जतय35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नाटकघर <strong>ह</strong>ुए, िमिथलाक संालय <strong>ह</strong>ुए िमिथलाक मुख भोजनसभ ओतए भेटए , ए<strong>ह</strong>न िचजक आवयकताछैक ।’िमिथला ामक लेल <strong>िव</strong>िभ क्षेक यिक्तसभ सँगे परामशर् सुरु कऽ <strong>दे</strong>ने संगक ममे सुिनल क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong> ।(तुित- सुजीत झा)िबिपन झाआवयकता अिछ सकारामक मौिलक िचतनकमानवमाक <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ेतु मौिलक िचतन अयावयक अिछ। संगि<strong>ह</strong>ं <strong>िव</strong>ज्ञान आ ौोिगकीकिनरतर <strong>िव</strong>कासकमागर् में मौिलक िचतनक उपेक्षा नि<strong>ह</strong> कयल जासकैत अिछ। कोनो रा यिद<strong>िव</strong>किसत रा कऽ रूप में ख्याितात अिछ तऽ एि<strong>ह</strong> में मौिलक िचतक योगदान स<strong>ह</strong>जतया इंिगत कयलजा सकैत अिछ।एतय ’सकारामक’ पद जोडबाक आशय मा एतवा अिछ जे मौिलक िचतन यिद वंसामक<strong>ह</strong>ो तऽ ओ सवर्नाशक कारण से<strong>ह</strong>ो भय सकैत अिछ। आब ई अिछ जे एि<strong>ह</strong> लेख कऽ औिचय कीअिछ? िकयाक तऽ मनुक्ख जमजात<strong>िव</strong>चारशील ाणी <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मौिलक िचतन ओकरवाभा<strong>िव</strong>क गुण <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदा… यिद वतर्मान पिरेय कें यान में राखल जाय तऽ यिक्त, चा<strong>ह</strong>ेओ जे कोनो कारण <strong>ह</strong>ो, मौिलक िचतन सऽ पर<strong>ह</strong>ेज राखय चा<strong>ह</strong>ैत अिछ।अपन गप कें <strong>ह</strong>म आजुक शोधक सदभर् कें <strong>िव</strong>शेष रूप सऽ जोडय चा<strong>ह</strong>ैत छी िकयाक तऽभारतवषर्क <strong>िव</strong>िभ उच्च अययन संथान ारा करायल जा र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>िभ <strong>िव</strong>षय में शोध (जेकराचिलत रूप मे M. Phil/ M. Tech, D.Phil Ph. D आिद क<strong>ह</strong>ैत िछयैक), राक ज्ञानपरपरा कसंवधर्क आओर राक <strong>िव</strong>कास में स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइत अिछ।सामायतया आजुक िथित ई भय गेल अिछ जे अिधकांश उच्च अययन संथान ारा करायलजा र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>िभ<strong>िव</strong>षय में शोध, उपािध ाितक <strong>ह</strong>ेतु मा भय जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षय सऽ अपनेलोकिन से<strong>ह</strong>ो अंशतः वा पूणर्तः स<strong>ह</strong>मत<strong>ह</strong>ोयब। सामायतः <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ जे <strong>िव</strong>िबध थगत तयआओर अवधारणा क तुित कय शोधथ तैयार कयउपािध ात कय लेल जाइत अिछ। ओकरगुणवा पर यान नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जाइत अिछ।36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एतय <strong>ह</strong>म एकटा म<strong>ह</strong>वपूणर् संथा मे जाि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षय पर उपािध <strong>दे</strong>ल गेल ओकर चच करयचा<strong>ह</strong>ैत छी। <strong>िव</strong>षय “Theory of false Cognition”(म िसात) सँ संबिधत छल। ओतय <strong>िव</strong>िभिसात शोधकत ारा तुत कयल गेल। पूवर्वत आचायर्क मत परिटपणी <strong>ह</strong>ुनका आदर दैत नि<strong>ह</strong>ंकयल गेल। एतय <strong>ह</strong>मर कथन जे-शोधकत सँ अपेिक्षत छल जे <strong>िव</strong>िभ आचायर्क मत कें समीक्षाकिरतिथ। जतय कत<strong>ह</strong>ु ओि<strong>ह</strong> में समया छैक ओकर यथासंभव समाधान तुत किरतिथ। अयथा तऽओ शोध पुनर्तुतीकरणमा अिछ जे जनमानस <strong>ह</strong>ेतु मा भारवरूप क<strong>ह</strong>ल जासकैत अिछ।एि<strong>ह</strong> उदा<strong>ह</strong>रणक मायम सँ <strong>ह</strong>म मा एतेक क<strong>ह</strong>य चा<strong>ह</strong>ैत छी जे केवल अधानुकरण कय अपनितभाक <strong>िव</strong>कासकमागर् अवरु नि<strong>ह</strong>ं करवाक चा<strong>ह</strong>ी। एतय पूवचायर्क ित अनादरक भाव नि<strong>ह</strong>अिभेत बुझी। येक यिक्त के अपन मौिलक िचतन ारा ओ शोध <strong>ह</strong>ो अथवा याव<strong>ह</strong>ािरक जीवन,जनमानस कें नवीन दशा आओर िदशा <strong>दे</strong>वा में स<strong>ह</strong>योग करैक चा<strong>ह</strong>ी। अपन िमिथलाक संकृितकयिभज्ञा भेला सँ ई बात स<strong>ह</strong>ज रूप में प भय जाइत अिछ जे ई मािट कखन<strong>ह</strong>ुं अधानुकरण के यनि<strong>ह</strong>ं <strong>दे</strong>लकैक, अपन खडनमडानामक <strong>िव</strong>िध ारा जनमानस के <strong>िव</strong>कास में स<strong>ह</strong>योग दैत र<strong>ह</strong>ल अिछ।एकरे पिरणाम क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे नयनाय क उपि िमिथला में भय सकल जाि<strong>ह</strong> कारणिमिथलाक संकृित आइयोसमत <strong>िव</strong> में समादृत अिछ। अतु आशा अिछ जे एकर मयदा सततराखल जायत।http://sites.google.com/site/bipinsnjha/home१.कुसुम ठाकुर आ २.<strong>ह</strong>ेमच झा१.कुसुम ठाकुर- यावतर्नललन जी <strong>ह</strong>मरा सs िकछु नि<strong>ह</strong> नुकाबय छला<strong>ह</strong> आ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनका कोनो काज मे बाधा िदयै<strong>ह</strong> आ िक मनाकिरयै<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका मोन मे अपन माँ िपता जी भाई बि<strong>ह</strong>न के ित अपार ने<strong>ह</strong> छलै<strong>ह</strong> । माँ केर तs ओ परमभक्त छला<strong>ह</strong> , माँ िकछु कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िथ<strong>ह</strong> तs <strong>ह</strong>ुनकर यास र<strong>ह</strong>ैत छलै<strong>ह</strong> जे ओ ओकरा अवय पूरा करैथ मुदाए<strong>ह</strong>ेन <strong>िव</strong>डबना जे <strong>ह</strong>ुनकर बीमारी के <strong>िव</strong>षय मे <strong>ह</strong>म माँ के नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> सकिलयै<strong>ह</strong>। माँ के मा एतवा बुझलछलै<strong>ह</strong> जे ललन जी केर बेर बेर बुखार भs जाइत छै<strong>ह</strong> ।मनुय जखै<strong>ह</strong> दुःख मे र<strong>ह</strong>ैत अिछ तs ओकरा भगवान छोिर और िकछु मोन नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत छैक । ओ अपनदुःख मे ततेक नि<strong>ह</strong> ओझरायल र<strong>ह</strong>ैत छैक जे आन िकछु सोचबाक ओकरा फुसर्त नि<strong>ह</strong> भेंटैत छैक । ललनजी सन यिक्तव केर बाते िकछु आओर <strong>ह</strong>ोइत छैक । अपने बीमार छला<strong>ह</strong> मुदा दोसर केर <strong>िव</strong>षय मेसिदखैन सोचैत र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> । कखन<strong>ह</strong>ु कs <strong>ह</strong>ुनक एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क सोच <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु िबसिर जायत छल<strong>ह</strong>ुँ जे ओबीमार छिथ मुदा ए<strong>ह</strong>ेन कोनो िदन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलैक जे <strong>ह</strong>म राित मे <strong>ह</strong>ुनका <strong>िव</strong>षय मे नि<strong>ह</strong> सोचैत छल<strong>ह</strong>ुँ ।37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>मर तs जेना नॴद उिर गेल छल , राित या तs टक टकी लगा कs िबतैत छल या नि<strong>ह</strong> तs नोर ब<strong>ह</strong>ाकs । दोसर तरफ़ मुँ<strong>ह</strong> कs <strong>ह</strong>म भिर राित कानैत रि<strong>ह</strong> जाइत छल<strong>ह</strong>ुँ। एक तs ललन जी बीमार छला<strong>ह</strong>दोसर <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षय मे िकनको सs नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ने रि<strong>ह</strong>यै<strong>ह</strong> आ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म ओकर चचर् करैत छल<strong>ह</strong>ुँ खासकs बच्चा सब लग तs एकदम नि<strong>ह</strong> । सब सs कद छलs जे <strong>ह</strong>मरा दुनु गोटे के सबटा बुझल छल मुदा<strong>ह</strong>म सब एक दुसरा संग से<strong>ह</strong>ो कखनो एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षय पर गप न<strong>ह</strong>ॴ करैत छिलयैक । की गप किरितयैक , कोनाकिरितयैक मुदा एक िदन ललन जी केर मुँ<strong>ह</strong> सs िनकिलए गेलै<strong>ह</strong> आ <strong>ह</strong>मरा पुिछ <strong>दे</strong>ला<strong>ह</strong> ।<strong>ह</strong>मरा ओि<strong>ह</strong>ना मोन अिछ, <strong>ह</strong>मर मंगल वर्त छल साँझ मे खेलाक बाद <strong>ह</strong>मर माथ घुमय छल <strong>ह</strong>म िबछौना परआिब कs परल र<strong>ह</strong>ी ललन जी टीवी <strong>दे</strong>खय छला<strong>ह</strong> िकछुए समय बाद ओ<strong>ह</strong>ो आिब कs <strong>ह</strong>मरा बगल मे पिरर<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> । इ <strong>दे</strong>िख पता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर मोन आओर बेचैन भs गेल <strong>ह</strong>म मुँ<strong>ह</strong> झाँिप कs दोसर िदस घुिम गेल<strong>ह</strong>ुँ ।ओि<strong>ह</strong> घर मे मा <strong>ह</strong>म दुनु गोटे छल<strong>ह</strong>ुँ । अचानक ललन जीक आवाज कान मे आयल "िकछु <strong>ह</strong>ोइत अिछकी , आिक फेर माथ घूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ" । <strong>ह</strong>म िकछु नि<strong>ह</strong> बजिलयै<strong>ह</strong> , <strong>ह</strong>म ऐना परल छल<strong>ह</strong>ुँ जेना <strong>ह</strong>म सुतलरि<strong>ह</strong> , मुदा ओ तs <strong>ह</strong>मर एक एक टा मोनक गप बुझैत छला<strong>ह</strong> तुरत क<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म सब बुझैत छी अ<strong>ह</strong>ाँकमोनक गप , मुदा <strong>ह</strong>मरा बाद अ<strong>ह</strong>ाँ की करब"? बस एतबि<strong>ह</strong> बजला<strong>ह</strong> आ चुप भs गेला<strong>ह</strong> । इ सुनति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरमाथ जेना सु भs गेल , <strong>ह</strong>मरा िकछु नि<strong>ह</strong> फुरायल आ नि<strong>ह</strong> िकछु बािज भेल मुदा <strong>ह</strong>मर आँिख सs नोर ढबढब खसय लागल आ ओ रुकय के नाम नि<strong>ह</strong> लैत छल । ओि<strong>ह</strong> राित <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>ल बेर ललन जी के सॲझाँमे <strong>ह</strong>ुनका बीमार भेलाक बाद कानल छल<strong>ह</strong>ुँ आ भिर राित कानैत रि<strong>ह</strong> गेल<strong>ह</strong>ुँ । ललन जी केर से<strong>ह</strong>ो एतबाि<strong>ह</strong>मत नि<strong>ह</strong> छलै<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>मरा चुप करिबतिथ ।ललन जी केर बीमािरक िकछुए िदन बाद पता चललैक जे भाकर जी (ि<strong>ह</strong>नक िम ी पशुपित जी केरसबस छोट भाई ) जे पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong>ं सँ बीमार छला<strong>ह</strong> केर िकडनी के बीमारी छै<strong>ह</strong> आ <strong>ह</strong>ुनका डॉक्टर वेलोरलs जेबाक लेल कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong> । ओ सभ जखै<strong>ह</strong> वेलोर सs अयला<strong>ह</strong> तs पता चललैक जे भाकर जीकेर दोसर िकडनी लगाबय परतैक जाि<strong>ह</strong> मे ब<strong>ह</strong>ुत पाइक काज परतैक । सब िचंितत छला<strong>ह</strong> मुदा ललन जीअपना िदस सs <strong>ह</strong>ुनका लोकिन के आासन <strong>दे</strong>लिथ<strong>ह</strong> आ अपने बीमार रि<strong>ह</strong>तो एकटा नाटक िलखीकs ओकरा सँग सांकृितक कायर्म केर आयोजन किर ओकर िटकट सँ जे पाई जमा भेलैक ओ भाकरजी केर इलाजक लेल रािख <strong>दे</strong>ल गेलैक ।ललन जी केर बीमािरक <strong>िव</strong>षय मे शायद <strong>ह</strong>मरा सँ बेसी वणर्न न<strong>ह</strong>ॴ कयल <strong>ह</strong>ोयत मुदा एतबा जरूर छैक <strong>ह</strong>मआब सोचैत िछयैक तs <strong>ह</strong>मारा अपनि<strong>ह</strong> आयर् <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ओि<strong>ह</strong> समय मे भगवान पता नि<strong>ह</strong> कोना ओतेकशिक्त <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>ैथ। एक तs <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनक बीमािरक <strong>िव</strong>षय मे सुनलाक बादो अपन संतुलन बनेने र<strong>ह</strong>ी , दोसर सबिदन संग मे रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका आ नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong>यो दोसर के अपन मानिसक िथित केर पता चलय<strong>दे</strong>िलयैक । मुदा <strong>ह</strong>मर नॴद एकदम चिल गेल, सब राित करवट बदिल कsिबताबैत छल<strong>ह</strong>ुँ। कैयेक राित38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ततेक नि<strong>ह</strong> घबरा<strong>ह</strong>ट <strong>ह</strong>ोइत छलs जे <strong>ह</strong>म उिठ कs ट<strong>ह</strong>लय लागैत छल<strong>ह</strong>ुँ । ताि<strong>ह</strong> पर <strong>िव</strong>डबना जे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मिकनक<strong>ह</strong>ु सs ललन जी केर बीमािरक <strong>िव</strong>षय मे क<strong>ह</strong>ने रि<strong>ह</strong>यैं<strong>ह</strong> आ नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> सकैत छिलयैक ।डॉक्टर क<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>ॴ र<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>डी मे ददर् <strong>ह</strong>ोयतैं<strong>ह</strong> ख़ास कs बाँि<strong>ह</strong> मे। राित मे <strong>ह</strong>म ततेक स<strong>ह</strong>ािरकs सूती, डर <strong>ह</strong>ोइत छल जे क<strong>ह</strong>ॴ चोट नि<strong>ह</strong> लािग जाये<strong>ह</strong>। भिर राित ददर् ठीके <strong>ह</strong>ोइत छलै<strong>ह</strong> आ <strong>ह</strong>म जॱिबसिरयो जाइयैक तs <strong>ह</strong>ुनक ददर् से कु<strong>ह</strong>रैत <strong>दे</strong>िख तुरंत मोन पिर जाइत छल । <strong>ह</strong>मरा तs जेना आदितभs गेल छल <strong>ह</strong>मेशा एक <strong>ह</strong>ाथ ि<strong>ह</strong>नक बाँ<strong>ह</strong> पर धs कs धीरे धीरे दबाबैत र<strong>ह</strong>ैत छिलयैक ।क<strong>ह</strong>बी छैक "डूबते को ितनके का स<strong>ह</strong>ारा "। <strong>ह</strong>मरा जि<strong>ह</strong>ना कत<strong>ह</strong>ु पता लागय जे कोनो नीक डॉक्टर छिथचा<strong>ह</strong>े ओ <strong>ह</strong>ोयोपैथी <strong>ह</strong>ो व आयुवदी <strong>ह</strong>म कोिसस करी जे ललन जी के <strong>दे</strong>खा िदयैक । ललन जी केरबीमारी के <strong>िव</strong>षय मे मा िबनोद जी के सबटा बुझल छलै<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ुनाका पता चललैं<strong>ह</strong> जे कोनो <strong>ह</strong>ोयोपैथीडॉक्टर बनारस मे छैक आ ओ कैंसर तक केर इलाज करैत छैक अपने डॉक्टर आ नीक डॉक्टर र<strong>ह</strong>ैत ओबनारस गेला<strong>ह</strong> आ ि<strong>ह</strong>नका लेल <strong>ह</strong>ोयोपैथी दबाई आनलिथन । डॉक्टर क<strong>ह</strong>ने छलैक जे एक दम समय परदबाई <strong>दे</strong>बाक छैक आ <strong>ह</strong>र तीन तीन घंटा पर दबाई <strong>दे</strong>बाक छलैक । <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>र तीन घंटा पर दबाई िदयैक आराित मे से<strong>ह</strong>ो घड़ी मे अलामर् लगा लगा कs िदयैक । ओना तs <strong>ह</strong>मरा नॴद नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छल, मुदा क<strong>ह</strong>ॴ नॴदलािग गेल आ दबाई छूिट नि<strong>ह</strong> जाय से सोिच अलामर् लगा िलयैक , मुदा भगवान ति<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> सुनला<strong>ह</strong>। एकिदन पता नि<strong>ह</strong> कोना भोरका प<strong>ह</strong>र ३ बजे दबाई <strong>दे</strong>बाक छल मुदा <strong>ह</strong>मर आंिख लािग गेल आ अलामर् से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong>बाजलैक । भोर मे <strong>ह</strong>रबरा कs उठल<strong>ह</strong>ुँ आ उठला पर <strong>ह</strong>मरा ततेक अफ़सोस भेल भिर िदन कानैत र<strong>ह</strong>ी गेल<strong>ह</strong>ुँ। नि<strong>ह</strong> भिर िदन खेबाक इच्छा भेल आ नि<strong>ह</strong> कोनो काज मे मोन लागय । साँझ मे ललन जी <strong>ह</strong>मरा ब<strong>ह</strong>ुतसमझेला<strong>ह</strong> आ क<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> एक बेर िकछु <strong>दे</strong>री सs दबाई <strong>दे</strong>ला सs िकछु नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोयतैक । खैर दबाई तs जतबाडॉक्टर क<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>ै<strong>ह</strong> ततेक पूरा खेला<strong>ह</strong> आ ओि<strong>ह</strong> िदन केर बाद कोनो िदन एको िमनट <strong>दे</strong>री सs नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िलयै<strong>ह</strong>। िकछु िदन बाद पता चललैक जे ओ डॉक्टर बेईमान छलैक आ ओ दबाई मे steroid िमला कs बेचैतछलैक।एक िदन ललन जी केर ऑिफस मे एक गोटे सँ पता चललै<strong>ह</strong> जे पूना मे एकटा ब<strong>ह</strong>ुत पुरान डॉक्टर छिथओ एि<strong>ह</strong> बीमािरक इलाज करैत छिथ । बस <strong>ह</strong>म सब पूना जएबाक अपन कायर्म बना लेल<strong>ह</strong>ुँ । <strong>ह</strong>मरबड़का बेटा पुु, ओि<strong>ह</strong> बेर पूना मे नाम िलखेने छला<strong>ह</strong> ओ अपन सामन लेबय ले आबय वाला छला<strong>ह</strong> , तयभेलैक जे ओ आिबये र<strong>ह</strong>ल छिथ <strong>ह</strong>ुनके सँग पूना जायल जेतैक ।<strong>ह</strong>मर सब केर पूना जेबाक तैयारी <strong>ह</strong>ोइत छलैक एि<strong>ह</strong> बीच मे ललन जी केर मोन िकछु बेसी ख़राब39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भs गेलै<strong>ह</strong> । जमशेदपुर केर अपताल मे भरती भेला<strong>ह</strong> । पता चलैक जे फेर खून ब<strong>ह</strong>ुत कमछलै<strong>ह</strong> , डॉक्टर खून चढेबा लेल क<strong>ह</strong>लैं<strong>ह</strong> आ <strong>िव</strong>चार <strong>िव</strong>मशर् के बाद भेलैक जे एि<strong>ह</strong> बेर टाटामेमोिरअल refer कs र<strong>ह</strong>ल छै<strong>ह</strong> िकयैक तsओि<strong>ह</strong> ठाम डॉक्टर अडवानी छिथ जे िक भारत केर सब सँनीक oncologist छलैथ । डॉक्टर सब अपताल सँ छोरय समय refer कs <strong>दे</strong>लिथ<strong>ह</strong> । आब <strong>ह</strong>म सब तयकेिलयैक जे बबई तक पुु सँग <strong>ह</strong>म सब जायब आ ओि<strong>ह</strong> ठाम <strong>दे</strong>खेलाक बाद पूना से<strong>ह</strong>ो जायब । पुु केसे<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>िख लेबै<strong>ह</strong> कोना र<strong>ह</strong>ैत छिथ आ पूना वाला डॉक्टर सsसे<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खा लेबैक ।<strong>ह</strong>म सब पुु के सँग बबई गेल<strong>ह</strong>ुँ ओि<strong>ह</strong> ठाम <strong>ह</strong>मर तेसर बि<strong>ह</strong>न केर घरवाला, <strong>ह</strong>ेम जी से<strong>ह</strong>ो अयला<strong>ह</strong> डॉक्टरअडवानी सs <strong>दे</strong>खायल गेलैक । डॉक्टर अडवानी केर ि<strong>ह</strong>साबे दबाई ठीके चलय छलैक मुदा ओ िकछु औरदबाई <strong>दे</strong>ला<strong>ह</strong> आ एक साल के बाद अयबाक लेल क<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> । खैर <strong>ह</strong>म सब डॉक्टर स <strong>दे</strong>खा पूना चिल गेल<strong>ह</strong>ुँआ दोसर िदन भोर मे डॉक्टर केर पता लs खोजय िनकलल<strong>ह</strong>ुँ । पता जे छल ताि<strong>ह</strong> पर प<strong>ह</strong>ुँिच तs गेल<strong>ह</strong>ुँआ डॉक्टर अपनि<strong>ह</strong> िनकलल मुदा ओकर यव<strong>ह</strong>ार आ बात करय के ढंग ते<strong>ह</strong>ेन छलैक जे बुझायल जेना <strong>ह</strong>मसब िभखमंगा <strong>ह</strong>ोइ । ओ <strong>ह</strong>मरा सब के एकटा पता बतेलैथ आ इ कि<strong>ह</strong> भगा <strong>दे</strong>लैथ जे ओि<strong>ह</strong> ठाम जाऊमरीजक इलाज ओि<strong>ह</strong> ठाम <strong>ह</strong>ोइत छैक इ <strong>ह</strong>मर घर अिछ । खैर <strong>ह</strong>म सब खोजैत प<strong>ह</strong>ुँिच तs गेल<strong>ह</strong>ुँ, ओि<strong>ह</strong> ठामडॉक्टर ब<strong>ह</strong>ुत समय रुकलाक बाद भेंटलिथ आ इ<strong>ह</strong>ो पता चलल जे असल मे डॉक्टर ओ यिक्त छला<strong>ह</strong>िजनका ओि<strong>ह</strong> ठाम <strong>ह</strong>म सब पि<strong>ह</strong>ने गेल छल<strong>ह</strong>ुँ आ पि<strong>ह</strong>ने ओ घर पर <strong>दे</strong>खय छला<strong>ह</strong> । इ <strong>ह</strong>ुनक एकटा स<strong>ह</strong>ायकडॉक्टर छिथ<strong>ह</strong> । खैर ललन जी एकदम <strong>दे</strong>खाबय लेल तैयार नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> तथािप <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनका मनाकs <strong>दे</strong>खाबय लेल तैयार केिलयैं<strong>ह</strong> । जखै<strong>ह</strong> डॉक्टर सsपुछिलयै<strong>ह</strong> जे कतेक समय लागत तs ओ इ<strong>ह</strong>रउ<strong>ह</strong>र करैत छल आ मा एतबा क<strong>ह</strong>लैथ बैिठये अभी समय लगेगा आ सब िकछु सं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ापद बुझाइत छल ।ललन जी इशारा दs <strong>ह</strong>मरा अपना िदस बजेला<strong>ह</strong> आ क<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> चलु <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong> ठाम नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खायब । <strong>ह</strong>म कतब<strong>ह</strong>ुक<strong>ह</strong>िलयै<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> मनला<strong>ह</strong> आ <strong>ह</strong>म सब िबना <strong>दे</strong>खेनि<strong>ह</strong> वापस भs गेल<strong>ह</strong>ुँ ।कथा२.<strong>ह</strong>ेमच झा40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गोनू झाक पंचैतीगोनू झा आ चोरक लुका-िछपी ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर चलैत र<strong>ह</strong>ल । चोर सभ ठकायल, िपटायल आपकड़ायल तथािप <strong>ह</strong>ािर नि<strong>ह</strong> मानलक । एक बेर गोनूक घर मे <strong>ह</strong>ाथ लािग गेला सँ धनक जे आशा र<strong>ह</strong>ैक सेतँ र<strong>ह</strong>बे करैक, सभ सँ बेसी िचता र<strong>ह</strong>ैक गोनूक <strong>ह</strong>ाथें बेर-बेर भेल अपमानक बदला लेनाई । चोर सभ साँझआ राित मे जा कऽ छका चुकल छल या पकड़ा चुकल छल । भेष बदिल कऽ साँझे प<strong>ह</strong>ुँचला सँ से<strong>ह</strong>ोिकछु लाभ नि<strong>ह</strong> भेलैक आ एि<strong>ह</strong> चर मे गोनूक बाड़ी तमनाई सँ लऽ कऽ <strong>ह</strong>ुनकर ग<strong>ह</strong>ूम धिर पटा चुकल चल। आब एके टा उपाय छलैक जे कोनो िदन गोनू <strong>दे</strong>री सँ घर आबिथ आ ता सबेरे सकाल <strong>ह</strong>ुनका घर मे<strong>ह</strong>ाथ साफ कऽ <strong>दे</strong>ल जाय । चोर सभ एि<strong>ह</strong> िदशा मे काज करब आ िसयाइडी लेब शुरू कऽ <strong>दे</strong>लक ।एम<strong>ह</strong>र गोनू आई-काि राज दरबार मे काजक अिधकता सँ <strong>िव</strong>लब सँ घर अबैत छला<strong>ह</strong> । चोर सभए<strong>ह</strong>ी ताक मे र<strong>ह</strong>य । ता<strong>ह</strong>ू मे एकटा िरक र<strong>ह</strong>ैक जे तँ एम<strong>ह</strong>र घर मे पैसी आ ओम<strong>ह</strong>र गोनू <strong>ह</strong>ािजर भऽजािथ तखन की <strong>ह</strong>ोयत । एके टा उपाय र<strong>ह</strong>ैक जे येन-केन कारेण घर वापस अबैत काल गोनू कें भांगकब<strong>ह</strong>ाने रोकल जाय आ ओम<strong>ह</strong>र िकछु चोर िमिल के <strong>ह</strong>ुनका घर मे तावत <strong>ह</strong>ाथ साफ कऽ दैक । सै<strong>ह</strong> योजनाबनल । एि<strong>ह</strong>ना एक िदन गोनू कने अबेर दबा के घर अबैत र<strong>ह</strong>िथ । ओ सभ िदन भांग चढ़ा कें घरआबिथ आ ओि<strong>ह</strong> िदन अबेर <strong>ह</strong>ेबाक बादो रता मे एक गोटाक आ<strong>ह</strong> पर भांग िपबाक लेल बैिस गेला<strong>ह</strong> ।ओ भांग िपबाक लेल बैसले छला<strong>ह</strong> िक िकछु अपिरिचत चे<strong>ह</strong>रा सभ कें <strong>दे</strong>खलिन जे ओतय आिब के बैिस गेलआ <strong>ह</strong>ुनका आ<strong>ह</strong> पर आ<strong>ह</strong> करय लगलिन । गोनू कें ई बुझबा मे भांगठ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लिन जे एि<strong>ह</strong> मे िकछु चािलजरूर छैक ।एम<strong>ह</strong>र राित िबतैत जाईक । गोनू कें एकाएक घरक सुरक्षाक धेआन एलिन । घर मे पी असगरेचलिखन आ ता<strong>ह</strong>ू मे ओि<strong>ह</strong> िदन <strong>ह</strong>ुनकर वर्त र<strong>ह</strong>िन । िमिथलाक नारी पित कें िबनु खोएने खईतिथ कोना, बड़ीराित धिर गोनूक इंतजार करैत र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ािर कें तमसा कें <strong>ह</strong>ुनक पी खा लेली<strong>ह</strong> । तपतात पी सूितर<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong> । तामस तँ र<strong>ह</strong>बे करिन आ ताि<strong>ह</strong> ारे भिर पेट खाईयो ने सकली<strong>ह</strong> तथािप क<strong>ह</strong>ुना कें अठा-पठा केंसूित र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong>, ई िनय करैत जे आई भिर राित गोनू कें बा<strong>ह</strong>रे ठाढ़ रखती<strong>ह</strong> ।गोनू कें ज<strong>ह</strong>न सभटा माजराक आशंका भेलैन तँ ओ झूठ-मूठ तुरंते नशा चढबाक ब<strong>ह</strong>ाना केलिन आओतय सँ चिल पड़ला<strong>ह</strong> । चोर तँ सोचने छल जे जा गोनू नशा मे म घर प<strong>ह</strong>ुँचता<strong>ह</strong> ता <strong>ह</strong>ुनक संगी सभ<strong>ह</strong>ाथ साफ कऽ <strong>दे</strong>त । ओम<strong>ह</strong>र गोनूक घरक अगल-बगल छूपल चोर <strong>ह</strong>ुनका पी कें सूतल <strong>दे</strong>िख से<strong>ह</strong> कािटघर मे ढूिक गेल आ ई अकानय लागल जे <strong>ह</strong>ुनक पी नीक जेकाँ सूित र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong> वा नि<strong>ह</strong> । ओम<strong>ह</strong>र गोनू भांगपीिब दौगले घर प<strong>ह</strong>ुँचला<strong>ह</strong> आ लगला<strong>ह</strong> केबाड़ कें जोर-जोर सँ पीटय । बड़ी काल बाद पी घर खोलली<strong>ह</strong>आ बरिस पड़ली<strong>ह</strong> गोनू पर । गोनू घर मे वेश कयला तँ <strong>ह</strong>ुनका ई बुझबा मे भांगठ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लिन जे आईफेर चोर सभ <strong>ह</strong>मरा घर मे आिब गेल अिछ । ओम<strong>ह</strong>र चोरक संकट आ एम<strong>ह</strong>र पीक संभाषण । गोनू कने41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काल धिर शांत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आ चोर कें पकड़बाक योजना पर <strong>िव</strong>चार करय लगला<strong>ह</strong> । ता धिर पीक संभाषणचालूये छल । कनेक काल शांत र<strong>ह</strong>लाक बाद गोनू बरिस पड़ला<strong>ह</strong> पी पर ।फेर की छल, दुनू िदस सँ वाक् यु <strong>ह</strong>ोमय लागल । राित कने बेसी बीित गेल र<strong>ह</strong>ैक । लोक सभ घरे-घरे सूित र<strong>ह</strong>ल छल । तथािप गोनू आ <strong>ह</strong>ुनक पीक आवाज सूिन सभ िकयो जमा <strong>ह</strong>ोइत गेल । धीरे-धीरेपूरा टोलक लोक जमा भऽ गेल । आब चोर सभ बेस फेर मे पड़ल । आब भािगयो नि<strong>ह</strong> सकैत छल ।<strong>ह</strong>ािर कें ओ सभ दम सािध कें बैसल र<strong>ह</strong>ल ।लोकक जमा भऽ गेलाक बादो गोनू आ <strong>ह</strong>ुनक पीक वाक~यु चिलते र<strong>ह</strong>ल । लोक सभ बीच मे गोनूकें चुप कराबय चा<strong>ह</strong>लिन । तथािप ओ बजला<strong>ह</strong> जे ई <strong>ह</strong>मर घरक मािमला अिछ अ<strong>ह</strong>ाँ सभ जाउ । तथािपभीतर सँ पी एकर ितवाद केलिखन जे टोलक लोक सभ आई एि<strong>ह</strong> झगड़ाक पंचैती कऽ कें जाउथ ।झगड़ाक म मे गोनू बा<strong>ह</strong>र र<strong>ह</strong>िथ आ <strong>ह</strong>ुनक पी घरक अंदर । ओ घरक अंदरे सँ एि<strong>ह</strong> बात पर जोर<strong>दे</strong>लिन जे आई एि<strong>ह</strong> झगड़ाक पंचैती भऽ कऽ र<strong>ह</strong>य । अंत मे टोलबैयाक आ<strong>ह</strong> पर दुनू गोटे शांत भेला<strong>ह</strong> आपंचैती पर रजामंदी <strong>दे</strong>खेलैन । तथािप गोनू क<strong>ह</strong>लिखन जे अ<strong>ह</strong>ाँ मे सँ िकयो शुरू सँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक झगड़ा<strong>दे</strong>खलॱ<strong>ह</strong> अिछ जे पंचैती करब । जाउ ए<strong>ह</strong>न यिक्त कें बजा कें लाउ जे शुरू सँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक झगड़ा<strong>दे</strong>खने <strong>ह</strong>ो ओए<strong>ह</strong> उिचत पंचैती कऽ सकैत अिछ ।गोनूक ई गप सूिन सभ अवाक् रि<strong>ह</strong> गेल । बड़ <strong>िव</strong>कट समया छल । से टोलबैया मे सँ िकयोशुरू सँ दुनू गोटाक झगड़ा नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खने छला<strong>ह</strong> । तथािप िकयो बजला<strong>ह</strong> - गोनू बाबू ए<strong>ह</strong>न पंच तँ नि<strong>ह</strong> भेटत। अ<strong>ह</strong>ाँ दुनू गोटे अपन-अपन बात रिखयौक आ ता<strong>ह</strong>ी आधार पर पंचैती <strong>ह</strong>ेतैक । तथािप गोनू बजला<strong>ह</strong> जे जँ<strong>ह</strong>म ए<strong>ह</strong>न लोकक पता बता दी जे शुरू सँ <strong>ह</strong>मरा सभक झगड़ा <strong>दे</strong>खलक अिछ, तँ ओकर बात अ<strong>ह</strong>ाँ सभमानबैक? एि<strong>ह</strong> पर लोक सभ तैयार भऽ गेल । गोनू इशारा केलिन लोक कें जे घरक दिक्षण-पिम कोन परचािर-पाँच टा पंच छिथ । <strong>ह</strong>ुनके सभ कें पकिड़ के आनू ।लोक सभ बूिझ गेल गोनू बाबूक चािल आ फेर पकड़ा गेल चोरबा सभ सीने पर । सभ िकयो मीिलखूब पीटलिन चोरबा कें आ ओ सभ येन-केन कारेण कु<strong>ह</strong>रैत-<strong>ह</strong>ुकरैत अपन घर प<strong>ह</strong>ुँचल आ गोनूक घर मेचोिर करबाक सपनाक ितलांजिल दऽ <strong>दे</strong>लक ।(इ िखसा मृित पर आधािरत अिछ)42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दयाकातसमीकरणरामसेवक के <strong>िव</strong>धान सभा मे िटकट भेटब तय अिछ, ५० सालक मे<strong>ह</strong>नत कायल छलैक, सब वगर् मे नीक पैठछैक पूरा क्ष क s मे ई<strong>ह</strong>ा एकटा ए<strong>ह</strong>ेन उमीदवार अिछ जाकर जीत लगभग तय छैक | दोसर पाट वाला सबबड़ लोभन <strong>दे</strong>लकैक जे <strong>ह</strong>मरा पाट मे चली आ <strong>ह</strong>म पाषर्द <strong>ह</strong>म राय सभा सदय बना दैत िछयैक मुदाटस से मस न<strong>ह</strong>ॴ भेल अपन पाट के लेल िनवाथर् सेवा करैत र<strong>ह</strong>ल जाकर पिरणाम छैक जे आई जीताबलगभग तय छैक |समाचार प मे जखन नामक घोषणा भेल ते रामसेवक के नाम न<strong>ह</strong>ॴ रामगुलाम के नाम छलैक आि<strong>ह</strong>रेबा! ईकी भय गलैक रामगुलाम ते जेल मे छैक ओकर साख ते क्षे मे ब<strong>ह</strong>ुत ख़राब छैक तखन ओकरा िटकटिकयाक भेटलैक | एतबे मे रामुीन बािज उठल तु सब िकछु न<strong>ह</strong>ॴ बुझैत िछि<strong>ह</strong>न रामगुलाम कािये जेलस s छूटी के एलैक " ओ<strong>ह</strong>ी से की <strong>ह</strong>ेतैक ओकरा के वोट <strong>दे</strong>तैक ओ कते के मडर्र केलक" फेर बेबकूफीवाला बात ओ सब केस मे बड़ी भय गलैक एतय जाित समीकरण चलैत छैक ताि<strong>ह</strong> ारे ओकरा िटकट <strong>दे</strong>लगेल, संग<strong>ह</strong>ी ओकरा सन दबंग नेता क्षे मे और के अिछब<strong>ह</strong>ुत िदनका बाद मंीजी अपन क्षे आिब र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong> | िशक्षा मंी बनलाक बाद शायद पि<strong>ह</strong>ल बेर अपनगाम आ क्षे जेवाक मोका भेटलैन, पि<strong>ह</strong>ने जखन <strong>िव</strong>धायक छला<strong>ह</strong> तखन ते कि<strong>ह</strong>यो काल बाज़ार मे दशर्नभs जायत छल मुदा आब ते दशर्न दुलर्भ भs गेल | ब<strong>ह</strong>ुत बेलना बेललाक बाद मंी बनला<strong>ह</strong> | क्षेक लोकके मन ब<strong>ह</strong>ुत खुश भेलैक जे आब <strong>ह</strong>मरो सब<strong>ह</strong>क गाम मे कूल खुजत, <strong>िव</strong>काश <strong>ह</strong>ोयत |फामुर्लामंीजीक कािफला ब<strong>ह</strong>ुत करीब १५-२० टा गाड़ी छल, मंीजीक गाड़ी िबच मे सजल धजल फूलक माला सेलदल छल | ओ<strong>ह</strong>ी गाड़ी मे मंीजीक संग <strong>ह</strong>ुनकर सिचव से<strong>ह</strong>ो बैसल छल, सबिकयो आराम सs जा र<strong>ह</strong>ल43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छलैथ की गाड़ी एकाएक सड़क पर रुकी गेल | रोडक कात मे िकछु लोक <strong>ह</strong>ाथ मे फुलक मालालs मंीजीक जयकार कsर<strong>ह</strong>ल छल एक आदमीक <strong>ह</strong>ाथ मे एकटा कागज पर आवेदन प छल आ ओआवेदन प मंी जी <strong>दे</strong>बय चा<strong>ह</strong>ैत छल ओकरा सब<strong>ह</strong>क मांग छल जे <strong>ह</strong>मरा गाम एकटा िमिडल कुल <strong>ह</strong>ेवाकचा<strong>ह</strong>ी| िकयाक ते अि<strong>ह</strong> गाम मे कोनो कुल न<strong>ह</strong>ॴ अिछ बगल के गाम मे धारक ओ<strong>ह</strong>ी पार जे कुल छैलओ<strong>ह</strong>ी मे लड़का सब ते कुनु तर<strong>ह</strong>े कुल चिल जायत अिछ मुदा लड़की सब न<strong>ह</strong>ॴ जा पबैत अिछ | पुिलसवाला मंी जी सs िमलेवाक लेल तैयार न<strong>ह</strong>ॴ छल जकर िबरोध केला पर ओकरा सब पर पुिलस डंडाबरसाबय लगलैक|"अ<strong>ह</strong>ाँ पुिलस के मना किरयो आ आवेदन प के मंजुर कs िलयो अखन सरकार लग फंड छैक आ ओकरक<strong>ह</strong>ब छैक जे <strong>ह</strong>रेक पंचायत मे एकटा कुल <strong>ह</strong>ेवाक चा<strong>ह</strong>ी" सिचव बाजी उठला<strong>ह</strong>, मंीजी आँखी लाल िपयरकरैत बजला<strong>ह</strong> "अ<strong>ह</strong>ाँ बेबकुफ के बेबकुफ र<strong>ह</strong>ी गेल<strong>ह</strong>ु पढला िलखला से िकछु न<strong>ह</strong>ॴ <strong>ह</strong>ोयत, <strong>ह</strong>म मंी िछ आअ<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>मरा िसख्बैत छी अ<strong>ह</strong>ाँ के पता नि<strong>ह</strong> अिछ जे अखन वोट के तीन साल छैक अखन यिद मंजुरकs <strong>दे</strong>बैक ते इलेक्शन मे सब िबसरी जतेक ई सब काज वोट से छः मि<strong>ह</strong>ना पि<strong>ह</strong>ने सुरू कायल जायतछैक"िमिथला क<strong>िव</strong> कोिकल <strong>िव</strong>ापित- गोपाल सादिमिथलाक भूिम अयंत ाचीन कालसँ बौिक ियाकलाप आ <strong>िव</strong>वेचन (तकर्-<strong>िव</strong>तकर्) लेल <strong>िव</strong>ख्यात अिछ ।एि<strong>ह</strong> ठामक मैिथली भाषा बड् ड लिलतगर अिछ सित सभ भाषामे अनेकानेक <strong>िव</strong>धाक अतगर्त चुर <strong>िव</strong>कासभ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ । मैिछली एि<strong>ह</strong> दौड़ में पछुआएल नि<strong>ह</strong> अिछ । पक क्षे मे म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> <strong>िव</strong>ापित अमर छिथएि<strong>ह</strong> आलेख मेम साि<strong>ह</strong>य अकादमी ारा कािशत <strong>िव</strong>ापितक जीवनी केँ संिक्षत अंश पाठक लोकिनक लेलतुत अिछ- “<strong>िव</strong>ापित भारतीय साि<strong>ह</strong>यक एकटा अयंत उकृ िनमता छला<strong>ह</strong> । जाि<strong>ह</strong> कालमे संकृतसमत आयवर्क सांकृितक भाषा छिल, ओ अपन क्षेीय बोली केँ मधुर आ मनोरम कायक मायमबनौलिन आ साि<strong>ह</strong>यक भाषा जेकाँ ओि<strong>ह</strong>मे अिभयिक् तक क्षमता जगा <strong>दे</strong>लिन । ओ एकटा नव ढ़ंगक काय-परंपराक आरंभ कयलिन जे उनका लेल अनुकरणीय भेल आ आयवर्क एि<strong>ह</strong> भागक ए<strong>ह</strong>न कोनो साि<strong>ह</strong>य नि<strong>ह</strong>अिछ जे <strong>ह</strong>ुनक ितभा आ रचना कौशलक गंभीर भाव क्षेमे नाि<strong>ह</strong> अबैत <strong>ह</strong>ो । ओ उिचते मैिथल कोिकलअथवा िमिथलाक कोयल क<strong>ह</strong>ल गेला<strong>ह</strong> अिछ कारण जे <strong>ह</strong>ुनक कल-कूजन सँ आधुिनक पूवर भारतीय भाषा44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सभक कायमे वसंतक आगमन भेल ।<strong>िव</strong>ापित, िजनक आनुवंिशक उपनाम ‘ठाकुर’ सँ घोितत <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ओ अचल सपिक वामी र<strong>ह</strong>िथ, शुक्लयजुवदक मायिदन शाखाक कायप गोीय मैिथल ाण पिरवार में जम लेने र<strong>ह</strong>िथ । दरभंगा सँ लगभग१६ मील उर-पि चममे अखनो िथत समृ गाम <strong>िव</strong>सफी मे एि<strong>ह</strong> पिरवारक जिड़ र<strong>ह</strong>ैक आ <strong>िव</strong>ापितकजमक समयमे ई पिरवार ओ<strong>ह</strong>ी गाममे र<strong>ह</strong>ैत छल जा<strong>ह</strong>ी लेल ई पिरवार आ वंश <strong>िव</strong>सईवार <strong>िव</strong>सफीक नामसँजानल जाइत अिछ । ई ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>ान राजपुरूष लोकिनक पिरवार छल जे िमिथलामे अपन धमर्शाीयज्ञानक लेल िस छला<strong>ह</strong> आ कणट वंशीय राजा लोकिनक दरबारमे <strong>िव</strong> वासयोग्य ओ उरदाियव पद परआसीन र<strong>ह</strong>िथ । <strong>िव</strong>ापित एकटा दुलर्भ ितभा र<strong>ह</strong>िथ जे शा वत ेमक गायकक रूपमे अमर छिथ, मुदासंगाि<strong>ह</strong> मनुक्ख आ राजपुरूषक रूपमे अपन यिक् तवक सपूणर्ताक कारणो ओ कम मरण नि<strong>ह</strong> कयल जाइतछिथ । जि<strong>ह</strong>या <strong>िव</strong>ापितक जम भेलिन ताि<strong>ह</strong> समयमे िमिथलामे एकटा पैघ सामािजक आ बौिकपुनुरूथानक नायक लोकिनक अ<strong>ह</strong>ी तर<strong>ह</strong>क पिरवार र<strong>ह</strong>िन, जकर ओ एकटा समथर् अंकुर र<strong>ह</strong>िथ ।<strong>िव</strong>ापितक जम <strong>िव</strong>सफी नामक गाममे भेल र<strong>ह</strong>ािन जे िक <strong>ह</strong>ुनक पिरवारक वंशधर लोकिनक मरणकअनुसार <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक पूवर्जक डी<strong>ह</strong> ाम छलिन फलतः समाजक नव गठनक कालमे िबसफीकेँ एि<strong>ह</strong>पिरवारक मूलाम मािन लेल गेल आ एअि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ेँ ई सभ <strong>िव</strong>सईवार क<strong>ह</strong>यला<strong>ह</strong> । <strong>िव</strong>ापित जीवन भिर<strong>िव</strong>सफीमे र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आ जखन िशविसं<strong>ह</strong> गद् दी पर बैसला<strong>ह</strong> तखन राजा िशविसं<strong>ह</strong> रायक ित म<strong>ह</strong>वपूणर् सेवाकलेले किब केँ इए<strong>ह</strong> ाम (िबसफी) दानमे द <strong>दे</strong>लािखन । एि<strong>ह</strong> (खैरातक) उप<strong>ह</strong>ारक उपयोग करैत <strong>िव</strong>ापितकवंशज बसिफए में ओि<strong>ह</strong> समय धिर र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>, जखन िक ३०० बरख पूवर् ओ लोकिन मधुबनीक िनकटथ गामसौराठ जाकर बिस गेला<strong>ह</strong>,जतऽ ओ सभ अखनो <strong>िव</strong>मान छिथ । अंेज सभक आगमन धिर ई गाम एि<strong>ह</strong>पिरवारक कजा में र<strong>ह</strong>ल ।मैिथलीक म<strong>ह</strong>ानतम क<strong>िव</strong> <strong>िव</strong>ापित ठाकुर ई. सन १३५० सँ १४० ई. क बेच भेल र<strong>ह</strong>िथ ओ पि चमबंगालक सीमाव िब<strong>ह</strong>ार <strong>दे</strong>शक पूव भूभागमे र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार पचास लाख सँ अिधक लोक ारा बाजल जाइतमैिथली भाषा में रचना कयलिन । <strong>िव</strong>ापित अपन ८०० वैणव आ शैव पदसभ िकंवा गीत सभक लेल<strong>िव</strong>ख्यात छिथ, जकर उार तिड़पक िभ न-िभ न पांडुिलिप सभसँ कयल गेल ओ संकृत, अव<strong>ह</strong>ट् ट (अपंश)आ मैिथलीक <strong>िव</strong>ान र<strong>ह</strong>िथ । <strong>ह</strong>ुनक गीत सभ रमणीक चारूता आ शालीनताक लिलत अंकन आ लु िच-रूपक वणर्नसँ पिरपूणर् अिछ । र<strong>िव</strong>नाथ ठाकुर क<strong>ह</strong>ब छिन जे“<strong>िव</strong>ापित आनदक क<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>िथ आ ेमे<strong>ह</strong>ुनका लेल जगतक सारतव र<strong>ह</strong>िन ।” ओ अपन गीत सभके संगीतवो कयने र<strong>ह</strong>िथ, कारण जे ओ िशविसं<strong>ह</strong>रायकालमे ३६ वषर् धिर राजक<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>िथ । अपन गूजैत आ भावशाली गीत सभक अितिरक् त ओ ‘पुरूषपरीक्षा’, कीितर्लता, गोरक्ष काश’, मिणमंजरी नािटका’, ‘िलखननावली’, ‘दानवाक् यावली,’ ‘गंगा वाक् यावली’,‘दुगभिक् त तरंिगणी’, ‘<strong>िव</strong>भासागर’, भूपिरमा’, ‘शैवसवर्वार’ सन कृितयॲ केर रचना कयलिन ।<strong>िव</strong>ापित मैिथलीमे जाि<strong>ह</strong> नवीन धारक सूपात कएलि<strong>ह</strong> तकरा समाज आदरक दृिएँ अपनौलक । <strong>ह</strong>ुनकरचनाक िमिथलाक संग-संग ओकर समीपवर् ात<strong>ह</strong>ुँमे आदर भेलैक । फल इ भेल जे <strong>िव</strong>ापितक क<strong>िव</strong>लोकिन <strong>ह</strong>ुनक रचनाक आधार पर साि<strong>ह</strong>य भंडारक ीवृिमे योगदान <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> । <strong>िव</strong>षयवतु ायः सए<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>गेल जे <strong>िव</strong>ापितक समयमे छल मुदा ओकर िचण िभ न-िभ न क<strong>िव</strong> लोकिन िभ न-िभ न दृिएँ कयलि<strong>ह</strong> ।यिप <strong>िव</strong>ापितक िकछु समय बाद िकछु िदन धिर <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँ मैिथली साि<strong>ह</strong>ियक सामीक अभाव भेटैत45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछ । ओि<strong>ह</strong> समयक िलखल थ उपलध नि<strong>ह</strong> अिछ िकतु साि<strong>ह</strong>यक ोत एकदम सुखा नि<strong>ह</strong> गेलैक ।साि<strong>ह</strong>यक धारा को<strong>ह</strong>ुना चलैत र<strong>ह</strong>लैक । तकर माण <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँ नेपाल एवं आसाममे उपलध नाटकसभसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ । <strong>िव</strong>ापितक प चात् नेपालमे अनेक नाटकक रचना भेल जकर लेखक लोकिनमे िकछुमैिथल क<strong>िव</strong> तथा नेपालक राजा लोकिन छला<strong>ह</strong> । ओि<strong>ह</strong> नाटक सभक भाषा पूणर्तः मैिथली छैक, <strong>ह</strong>ँ कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु ओि<strong>ह</strong>मे नेपालमे चिलतनेवारीभाषाक योग भेटैत अिछ ।<strong>िव</strong>ापितक अनुकरण पर <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> शैली पर <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> भाषामे गीतक रचना <strong>ह</strong>ोमय लागल तथ अई अनुकरणततेक यापक भेल जे <strong>िव</strong> वक<strong>िव</strong> पयर्त एि<strong>ह</strong> अनुकरणमे रचना कयलि<strong>ह</strong> मुदा अनुकरण तँ अनुकरण िथक ।भाषातर भाषी जखन <strong>िव</strong>ापितक भाषाक अनुकरण ारंभ कयलि<strong>ह</strong> तँ ने ओ <strong>िव</strong>ापितक भाषा रि<strong>ह</strong> गेल आनेअनुकरणक लोकिनक भाषा । दुनू मीिल एकटा कृिम भाषाक जम <strong>दे</strong>लिन ।ओि<strong>ह</strong> परपराक अनुयायी छिथ जाि<strong>ह</strong> मे क<strong>िव</strong>ता केँ मानव-जीवनक सावर्जनीय तवक अिभयिक् त मानल गेलअिछ । कारातर सँ कि<strong>ह</strong> सकैत छी जे ई मानवीय जीवनक आदशर् रूप िथक । मनुयक चिर, भावनाआ कायर्क इियगय आदशर्िबब िथक,आ ई सब ‘िमया’ िथक । ृंगार रसक गीत <strong>ह</strong>ो वा करूण ओशांतरसक, <strong>िव</strong>ापित वतुिन छिथ आ कखनो अपन यिक् तगत अनुभवक आधार नि<strong>ह</strong> लैत छिथ ।परकीयाक ेमक गीतक संग <strong>ह</strong>म नचारीक कोन तर<strong>ह</strong>ेँ सामंजय कऽ सकैत छी?<strong>िव</strong>ापितक गीत मे एि<strong>ह</strong> तयकेँ प करयवला ए<strong>ह</strong>ेन िकछू नि<strong>ह</strong> अिछ जे <strong>ह</strong>ुनक बीएतल जीवन केँ रेखांिकत करैत <strong>ह</strong>ो, मुदा <strong>ह</strong>ुनक ेमगीतकँ <strong>ह</strong>म सभ एि<strong>ह</strong> रूप मे नि<strong>ह</strong> लैत छी । शांत रसक दृिकोण सँ ई मानव-जीवनक सामाय िच िथक ।<strong>िव</strong>ापितक गीत <strong>िव</strong>िश मनोदशाक सृि िथक । क<strong>िव</strong>क रूप मे ओ अपन रूिचक कोनो <strong>िव</strong>षय परअनुभूितक तीवर्ताक संग िलिख सकैत छला<strong>ह</strong> । ओ <strong>ह</strong>ािदर्कताक अतल तल मे डुिब कऽ िलखैत छला<strong>ह</strong> ।<strong>ह</strong>ुनक <strong>ह</strong>दय जाि<strong>ह</strong> रस मे डूबल र<strong>ह</strong>ैत छल ते<strong>ह</strong>ने गीत ओि<strong>ह</strong> सँ अनुयूत <strong>ह</strong>ोइत छल । <strong>ह</strong>ुनक गीत मे यक् तभावना संसारक औसत आदमीक सामाय अनुभव पर आित अिछ । तें ई क<strong>ह</strong>ब अितशयोिक् त <strong>ह</strong>ोयत जे ईक<strong>िव</strong>क जीवनानुभवक पिरणाम िथक जे ओ वृवथा मे पछता र<strong>ह</strong>ल छिथ । <strong>िव</strong>ापितक सदृश ित<strong>ह</strong>ावानक<strong>िव</strong> मनुयक एि<strong>ह</strong> सामाय दुबर्लता केँ <strong>दे</strong>िख-बुिझ सकैत छल जाि<strong>ह</strong> सँ एकर यापक भाव पड़ैक ।प चाापक भावना, ग्लािन, जीवनक िनःसारता - ई सब शांत रस में अंतिनर्ि<strong>ह</strong>त रूप सँ <strong>िव</strong>ापित अपन कायमे कयने छला<strong>ह</strong>, आ <strong>ह</strong>ुनक जीवनक ज्ञात तयक आधार प<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म ई <strong>िव</strong> वास नि<strong>ह</strong> करैत छी जे ई गीत सब<strong>िव</strong>ापितक जीवनगत वा आमिन अनुभवक <strong>दे</strong>न छल । अपन ृंगार-गीत मे ओ तटथ वा वतुिनछला<strong>ह</strong> । एि<strong>ह</strong> गीत सब में शांत रसक ओतबे पिरपाक भेल अिछ जतेक ेम-गीत मे ृंगार रसक ।<strong>िव</strong>ापित मानव जीवनक िनःसारता आ क्षुताक समान रूप सँ दशर्न आ ग<strong>ह</strong>न अनुभव कयने छला<strong>ह</strong> । एि<strong>ह</strong>गीत सब मे अपना ित एक कारक उपेक्षाभावक जे दशर्न <strong>ह</strong>ोइत अिछ से ओि<strong>ह</strong>ना क<strong>िव</strong>क वैयिक् तक नि<strong>ह</strong>अिछ जेना नाियकाक लेल नायकक ेमावेग । <strong>िव</strong>िशक मायम सँ सामायक िचण कायक उच्चतम लयर<strong>ह</strong>ल अिछ आ <strong>िव</strong>ापित ओकरा <strong>िव</strong>दग्धतापूवर्<strong>ह</strong> ात कऽ सकला<strong>ह</strong> ओ यौन-ेम <strong>ह</strong>ो वा आयाम ेम, जीवनकआनदक <strong>ह</strong>ो वा िनःसारता,चंचलता, क्षुता आ िनराशा सँ उप न वैराग्य ।46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संकृ कायक सम सौदयर् सँ सपृक् त मधुर आ लयब गीतक रचियताक रूप मे <strong>िव</strong>ापितक कीितर्आ चयर्जनक रूप सँ य-त पसिर गेल । जे केओ एि<strong>ह</strong> गीत केँ सुनलक ओ एकर लयतान सँ मोि<strong>ह</strong>त भगेल । एि<strong>ह</strong> मे यक् त भावना एतेक सवर्साधारण छल जे ओ सौदयनुभूितजिनत आनद सँ अपिरिचत सामायी-पुरूष केँ से<strong>ह</strong>ो ओकर अनुभूित दान कऽसकल । ए<strong>ह</strong>ेन समय मे जखन संकृते सुसंकृत लोकक भाषाछल आ िमिथला सन क्षे जतऽ संकृतक अितिरक् त अितिरक् त अय कोनो भाषा मे िलखब प<strong>िव</strong>ता<strong>ह</strong>रणकसदृश छल, <strong>िव</strong>ापितक ओि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शक लोक ारा बाजल जायवला भाषा मे िलखबाक सा<strong>ह</strong>स आ आम<strong>िव</strong> वास<strong>दे</strong>खौलिन । ओि<strong>ह</strong> समयक पुराणपंथी पंिडत ारा लोक-भाषा में िलखबाक कारणें <strong>िव</strong>ापितक ितरकार कयलगेल,िकतु जखन ओ <strong>दे</strong>खलिन जे ओए<strong>ह</strong> काय <strong>िव</strong>ापित केँ अितीय लोकियता आ अभूतपूवर् कीितर् दानकयलक अिछ तखन उदा मितकक अितम दुबर्लता’ <strong>ह</strong>ुनका <strong>िव</strong>ापितक पदिच<strong>ह</strong>क अनुसरण करबाक लेलेिरत कयलक । <strong>िव</strong>ापितक नमूना पर गीतक रचना करब िमिथलाक ितभाशाली पंिडतक लेल से<strong>ह</strong>ोएकटा ‘फैशन’ बिन गेल । ई सय जे ओ <strong>िव</strong>ापितक अनुकृित सँ ब<strong>ह</strong>ुत आगू नि<strong>ह</strong> बिढ सकला<strong>ह</strong>, मुदा ईिया अखंिडत रूप सँ आगू बढ़ैत र<strong>ह</strong>ल आ <strong>िव</strong>ापित ारा थािपत परंपरा आ बाट पर मैिथली साि<strong>ह</strong>य<strong>िव</strong>किसत भेल ।िमिथलाक बा<strong>ह</strong>र मैिथली साि<strong>ह</strong>य नेपाल मे लगभग तीन शतादी धिर <strong>िव</strong>ापित सँ भा<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ोइत आगू बड़ैतर<strong>ह</strong>ल । िमिथलाक कणट राजा सँ अपन वंशक उपि मानयवला भातगाँव आ काठमांडुक मल राजामैिथली साि<strong>ह</strong>य कें संरक्षण दान कयलिन । ओइनबारक पतनक उपरांत िमिथलाक राजनीितक अवथामैिथलीक <strong>िव</strong>ान आ क<strong>िव</strong> केँ पड़ोसी नेपालक मल राजा सँ संरक्षण मड.बाक <strong>ह</strong>ेतु बाय कयलक ।<strong>िव</strong>ापितक अनुकरण करैत ओ सभ एकटा <strong>िव</strong>शाल साि<strong>ह</strong>यक िनमण कयलिन, जाि<strong>ह</strong> मे सब सँ म<strong>ह</strong>वपूणर् शुमैिथली मे िलखल गेल अनेको नाटक अिछ । ओ नाटक सभ ओतय िनयिमत रूप सँ खेलायल जाइत छल। ओ कोनो आधुिनक भारतीय भाषाअ में िलखल गेल ाचीनतम नाटक िथक अठार<strong>ह</strong>म शतादीक मयधिर, जखन िक मल शासक केँ <strong>ह</strong>ँटाओल गेल छल, मैिथली नेपाल दरबारक साि<strong>ह</strong>ियक भाषा बनल र<strong>ह</strong>ल आ<strong>िव</strong>ापित ेरणाक एकटा ोत । एि<strong>ह</strong> मे सँ अिधकांश साि<strong>ह</strong>य मे नि<strong>ह</strong> आयल अिछ से खेदजनक <strong>िव</strong>षय अिछ। आ तेँ ओकरा बारे मे ब<strong>ह</strong>ुत कम जानकारी अिछ,यिप ओ ओतुक् का ंथालय सब मे सुरिक्षत अिछ ।मुदा <strong>िव</strong>ापितक सब सँ सशक् त भाव बंगालक म<strong>ह</strong>ान क<strong>िव</strong> सब केँ ेिरत कयलक आ बंगला साि<strong>ह</strong>य केँओकर ारंिभक अवथा मे संबधर्न कयलक । बंगाल मे <strong>िव</strong>ापितक कथा वतुतः ब<strong>ह</strong>ुत रमनगर अिछ ।ब<strong>ह</strong>ुत समय सँ बंगाल आ िमिथला मे सांकृितक संबंध छल आ ताि<strong>ह</strong> समय मे बंगालक पंिडत अपन ज्ञानपिरकृत करबाक <strong>ह</strong>ेतु तथा िमिथलाक म<strong>ह</strong>ान िशक्षक सब सँ ओकरा आधुिनकतम बनयबाक <strong>ह</strong>ेतु िमिथला मेंअबैत छला<strong>ह</strong> । तखन जखन ओ फेर अपन घर घुरैत छला<strong>ह</strong> तखन <strong>ह</strong>ुनक ठेर पर <strong>िव</strong>ापितक मो<strong>ह</strong>क गीतर<strong>ह</strong>ैत छल । चैतय<strong>दे</strong>व आ <strong>ह</strong>ुनक संगीत <strong>ह</strong>ेतु ई गीत <strong>िव</strong>िच रूप सँ भावशाली िस भेल िकएक तऽस<strong>ह</strong>िजया संदाय सँ भा<strong>िव</strong>त भऽ कऽ ओ यौनाचारक मायम सँ िदय ेमक अनुभव करैत छला<strong>ह</strong> ।<strong>िव</strong>ापितक ेम-गीत चैतय-संदायक भिक् त-गीत बिन गेल आ <strong>िव</strong>ापित भऽ गेला<strong>ह</strong> वैणव म<strong>ह</strong>ाजन । बंगालीवैणव मतक एकटा म<strong>ह</strong>ान वर्क । कीर्न एि<strong>ह</strong> नव संदायक एकटा मुख अंग छल आ <strong>िव</strong>ापित सँपूणर्तः भा<strong>िव</strong>त भऽ कऽ अनेक ितभाशाली क<strong>िव</strong> गीत रचय लगला<strong>ह</strong> । <strong>िव</strong>ापितक अनुसरण करैत काल ओ<strong>िव</strong>ापितक भाषाक अनुसरण से<strong>ह</strong>ो कैरत छला<strong>ह</strong> । जेँ िक ओ शु मैिथली नि<strong>ह</strong> िलिख सकैत छला<strong>ह</strong> तें <strong>ह</strong>ुनक47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भाषा मैिथली आ बंगलाक एकटा अद् भुत िमण छल जे बाद मे <strong>ह</strong>बोली क<strong>ह</strong>ाबय लागल । चैतय<strong>दे</strong>वक <strong>ह</strong>ेतु<strong>िव</strong>ापित-एकटा आदशर् बिन गेला<strong>ह</strong> आ जबोली काय-रचनाक भाषा बिन गेल । जेना-जेना चैतय<strong>दे</strong>वक नवीनसंदाय यापक <strong>ह</strong>ोइत गेल ति<strong>ह</strong>ना-ति<strong>ह</strong>ना <strong>िव</strong>ापितक गीत से<strong>ह</strong>ो ओ<strong>ह</strong>ी संग पसरैत गेल आ उड़ीसा ओ असमतक तथा सुदूर जभूिम तक <strong>िव</strong>ापितक िदय-ेमक एकटा म<strong>ह</strong>ान वर्क मानल जाय लगला<strong>ह</strong> । गीतभिक् तगीतक ितरूप बिन गेल । बंगाल मे से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>ापित एि<strong>ह</strong> संदायक एकटा नेताक रूप मे समािनत<strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आ लोक <strong>ह</strong>ुनका बंगाल मे जनमल बंगाली बुझैत र<strong>ह</strong>ल । समान ात करबाक दृि सँ क<strong>िव</strong>अपन गीतक अंत मे <strong>िव</strong>ापितक भिनता लगबैत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> । कम-सँ-कम एकटा क<strong>िव</strong> ऐ<strong>ह</strong>न छला<strong>ह</strong> जे अपनसबटा क<strong>िव</strong>ता <strong>िव</strong>ापितएक नाम सँ रचलिन । जबोली मे <strong>िव</strong>शाल साि<strong>ह</strong>य उपलध अिछ जे भारतीयसाि<strong>ह</strong>यक गौरव िथक । जखन <strong>ह</strong>म मोन पाड़ैत छी जे जबोली िमिथलाक एकटा भाषा िछ, जे ओतयजनमल लोक सभक ारा योग मे आनल गेल छल आ तकर ेरणा <strong>िव</strong>ापितक ेमगीत <strong>दे</strong>ने छल, तखन <strong>ह</strong>मएि<strong>ह</strong> अितीय घटना पर आ चयर् यक् त करैत छी आ <strong>िव</strong>ापितक ितभा सँ मुग्ध भऽ जाइत छी ।एि<strong>ह</strong> संबंध मे ई उलेखनीय अिछ जे रवीनाथ केँ से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनक कायजीवनक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>िर पर <strong>िव</strong>ापित भा<strong>िव</strong>तकयने छला<strong>ह</strong> । ओ ‘भानुिसं<strong>ह</strong>ेर’ पदावली िलखलिन जकरा ओ वयं मैिथलीक अनुकृित क<strong>ह</strong>ैत छिथ । एि<strong>ह</strong>तर<strong>ह</strong>ें <strong>िव</strong>ापितक युग िमिथला जेकाँ बंगाल मे से<strong>ह</strong>ो १९म शतादीक अंत धिर र<strong>ह</strong>ल ।असमक वनामधय शंकर<strong>दे</strong>व आ <strong>ह</strong>ुनक िशय माध<strong>दे</strong>व <strong>िव</strong>ापितक यक्ष भाव मे आिब कऽ मैिथली मेिलखलिन । यिप <strong>ह</strong>ुनक रचना मनोरंजन नाटकक मायम सँ वैणवमतक चार करबाक <strong>ह</strong>ेतु िलखल गेलछल ; तथािप <strong>ह</strong>ुनका ेरणा <strong>िव</strong>ापित सँ भेटल छलिन, जे लोकक <strong>ह</strong>ेतु िलखल गेल रचना मे लोकक ाराबाजल जायबला भाषाक योग कयने छला<strong>ह</strong> ।लोकक ारा बाजजायबला भाषा मे कायानंद केँ यक् त आ संचािरत करबाक ितभा एतेक लोकियभेल, कायािभयिक् तक रूप मे मो<strong>ह</strong>क गीतक उपयोग करबाक रचना-चातुयर् एतेक आकषर्क िस भेल जे<strong>िव</strong>ापित ारा थािपत परंपराक अनुगमन अिधकांश म<strong>ह</strong>ान क<strong>िव</strong> कालांतर मे कयलिन । अय क<strong>िव</strong>क तऽकथे कोन, सूरदास,मीरा, तुलसीदास, कबीर से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>ापित सँ भा<strong>िव</strong>त भेला<strong>ह</strong> भने ओ भाव परोक्षेरूप मेिकएक ने पड़ल <strong>ह</strong>ो ।<strong>िव</strong>ापित मैिथल पुनजगरणक दीततम <strong>दे</strong>न छला<strong>ह</strong> । ओ यवसाय सँ क<strong>िव</strong> नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ुनका कतेककारक रूिच छलिन । <strong>ह</strong>ुनक दृिकोण अयंत उदार छल । <strong>ह</strong>ुनक <strong>िव</strong>चार समय सँ ब<strong>ह</strong>ुत आगाँ छल ।अयंत खेदजनक <strong>िव</strong>षय िथक जे <strong>ह</strong>ुनक बाद िमिथलाक सांकृितक अधःपतन <strong>ह</strong>ोइत गेल । पिरणाम भेल जेयिक् तक रूप मे <strong>िव</strong>ापित केँ ारा ितपािदत िसात केँ िबसिर <strong>दे</strong>ल गेल आ ओ एकटा पुराण कथा,एकटाउपाख्यान मा बिन कऽ रि<strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong> । मुदा जि<strong>ह</strong>या सँ ओ अपन चारूकातक लोकक लेल मधुर गीतरचलिन, ति<strong>ह</strong>या सँ क<strong>िव</strong>क रूप मे <strong>ह</strong>ुनक यश कि<strong>ह</strong>यो कम नि<strong>ह</strong> भेलिन । <strong>िव</strong>ापित एखनो एकटा क<strong>िव</strong>क रूपमे जीवत छिथ आ जी<strong>िव</strong>त र<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> । ओ भारतीय साि<strong>ह</strong>यक अयुकृ िनमता र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> अिछ आ भारतीयसाि<strong>ह</strong>यक इित<strong>ह</strong>ास मे ओि<strong>ह</strong>ना अमर र<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> ।दुगनद मंडल, स<strong>ह</strong>ायक िशक्षक, उ. <strong>िव</strong>. िझटकी-बनगावाँ, मधुबनी (िब<strong>ह</strong>ार)।48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कथाडाक्टरकमर्वीरमोन पड़ैत अिछ छः जून 2003। जि<strong>ह</strong> िदन तय ई छल जे भारतक धानमंी िमिथलांचलकघरती िनरमली (जे सभ तर<strong>ह</strong>ें, सभ दृिकोणसँ सभ मामलामे िकछु बेिसये िपछड़ल अिछ)औता<strong>ह</strong>। आ कोशीमे बनऽ बला रेल पुलक िशलायास करता<strong>ह</strong>।जेठक दुप<strong>ह</strong>िरया, सभठाम लोक सभ गम-गुमाड़सँ अफसेआंत, सब<strong>ह</strong>क <strong>दे</strong><strong>ह</strong> धामे-पसीने तर-वतरमुदा सभ केओ मंीजीकेँ <strong>दे</strong>खवाक लेल ओतवे <strong>ह</strong>रो-<strong>ह</strong>रान, ओतवे िफिरशान। ए<strong>ह</strong>न बुझनाजाईत छल जे खेत-पथाड़, बाध-वोनसॅ आिग उिठर<strong>ह</strong>ल अिछ, सड़कपर धुरा-<strong>िव</strong>ड़ोक रुप लैत,सन-सन सन-सन <strong>ह</strong>वा आ लू चलैत। तखनो ओि<strong>ह</strong> िदन परोपाक लोक सब<strong>ह</strong>क उजाि<strong>ह</strong>उठल, सगर बाजार, बाजारक चारु कातक, जे पूणर् रुपेण अितिमत छल, शासनक चुती-दुरुतीसँ एकदम साफ-सुथड़ा। ऐना, जेना ऐना झक-झक करैत।खूव चार-सार भेल, जग<strong>ह</strong>-जग<strong>ह</strong> पच-पोटर साटल गेल, उेय अिधकसँ अिधक लोकआ<strong>िव</strong> मंी जीक भाषणसँ लाभ उठाविथ। ओि<strong>ह</strong> िदनक रौदो ऐ<strong>ह</strong>न बुझना जाईत छल जेनाछा<strong>ह</strong>िरयो रौद आ गमसँ िफिरशान भऽ कतऊ छा<strong>ह</strong>िर तािक र<strong>ह</strong>ल अिछ।िकछुए कालक वाद ऐ<strong>ह</strong>न बुझना गेल जे चारुकातक वाट काॅलेजेक िफड िदस मुिड़ गेल <strong>ह</strong>ोजाि<strong>ह</strong>ठाम मंीजीक ोाम तय छल। जे<strong>ह</strong>रे ताकू मुड़ी-ए मुड़ी, कपारे-कपार, लोकि<strong>ह</strong>पर लोक,लोकक मुिड़ छोिड़ आर िकछु नि<strong>ह</strong>। सभ एक दोसराकेँ धिकयबैत, आँगा बढ़वाक अथकयास करैत, िकछु सफलो भेला<strong>ह</strong>, आ असफल वेशी। साॅझ-पड़ैत-पड़ैत लोकक लेलगदिमशान उठऽ लागल। जे जति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथ से ओति<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong>। एको िमिशया-आगू या पाछु<strong>ह</strong>ेवाक सा<strong>ह</strong>स नि<strong>ह</strong> कऽ सकला<strong>ह</strong>। एतबि<strong>ह</strong>मे सब<strong>ह</strong>क आँिख अकाशमे <strong>ह</strong><strong>ह</strong>ाईत िकदुनपरपरलैक। िकदुन तऽ बढ़-बिढ़या नाम छै ओकर। िकदुन तऽ क<strong>ह</strong>ै छै <strong>ह</strong>ँ-<strong>ह</strong>ँ मोन पड़ल <strong>ह</strong>ेली-कोटर। सभसँ पि<strong>ह</strong>ने उतरला<strong>ह</strong> सेनाक जवान वाद ओकर धान मंी जी, जोर-जोरसँ <strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>ोमय लागल- ‘‘इकलाव िजदावाद!’’ ‘‘िजदावाद-िजदावाद।’’-‘‘आज का नेता कैसा <strong>ह</strong>ो?’’........... जैसा <strong>ह</strong>ो।’’ततपात शुरु भेल भाषण-भूषणक कायर्म सभ क्यो कान पोित सुनऽ लगला<strong>ह</strong>- बीच-बीचमेफेिर वए<strong>ह</strong> नारावाजी। इकलाव-िजदावाद। िजदावाद-िजदावाद।। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ें एि<strong>ह</strong> सब<strong>ह</strong>कमय भाषणक कयर्म समात भेल। सभ अपन-अपन घरक बाट धेलैि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> सब<strong>ह</strong>कसंग <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ अपन वासापर अयल<strong>ह</strong>ूँ। <strong>ह</strong>ाथ-पैर धोइत जािक खुरसीपर वैसल<strong>ह</strong>ूँ <strong>दे</strong>खैत छी एकटा49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्यिक्त <strong>ह</strong>मर अता-पता पुछैत अवैत छिथ आ अपन पिरचय एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ें दैत छिथ- ीमान्संभवतः अपने <strong>ह</strong>मरा नि<strong>ह</strong> िच<strong>ह</strong> सकल<strong>ह</strong>ूँ! <strong>ह</strong>म कने अकचकाईत पुछिलयैि<strong>ह</strong>, से की? अपनेपि<strong>ह</strong>ने वैसल तऽ जाउ, सामने राखल <strong>िव</strong>िरंचपर वैसति<strong>ह</strong> ओ बजला<strong>ह</strong>- ‘‘<strong>ह</strong>म छी कमर्वीर।’’एतवि<strong>ह</strong> सुिनति<strong>ह</strong> करेज सूप-सन चाकर भऽ गेल। <strong>ह</strong>ृदय आनदाितरेकसँ झुिम उठल। नि<strong>ह</strong>जािन िकएक आॅिखसँ दू ठोप नोर खिस पड़ल। ओ बजला<strong>ह</strong>- ‘‘ीमान् अपने कनैत िकऐकछी?<strong>ह</strong>म क<strong>ह</strong>िलयैि<strong>ह</strong>- ‘‘तो नि<strong>ह</strong> बुझब<strong>ह</strong>क। तोरा <strong>दे</strong>िखते <strong>ह</strong>म अपने आपकेँ नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong>ूँ, आई नोर तऽ खुशीक िथक। आई ऐ<strong>ह</strong>न सौभाग्य जे पा<strong>ह</strong>ुन विन एि<strong>ह</strong>ठाम अयल<strong>ह</strong>, अ<strong>ह</strong>ो भाग्य<strong>ह</strong>मर। ओ तऽ अवाक। िकछु नि<strong>ह</strong> बजला<strong>ह</strong>, बजला<strong>ह</strong> िकछुकालक पात जे- ‘‘ीमान् <strong>ह</strong>मराचिर वजी गाड़ी छुिट गेल। <strong>ह</strong>म आई अपनि<strong>ह</strong> अि<strong>ह</strong>ठाम र<strong>ह</strong>व आ भोजनो करब। सुिनति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>षर्भेल जे कमर्वीर कमे उमेर मे ऐतेक पट वादी, सभ िकछु खोइलचा छोड़ा कऽ वजिन<strong>ह</strong>ार,जे चा<strong>ह</strong>े अ<strong>ह</strong>ाँकेँ क <strong>ह</strong>ुअए वा खुशी।कनेक कालक वाद <strong>ह</strong>मरा लोकिन चा<strong>ह</strong>-पान करऽ लेल चैक िदस <strong>िव</strong>दा भेल<strong>ह</strong>ूँ। गामक चैक।बड़़कीटा पाखरीक गाछ चारुकात चबुतरासॅ घेरल। गामक अिधकांश लोक चा<strong>ह</strong>-पान पीवाकलेल साँझ-परात ओति<strong>ह</strong> आविथ। वगलमे छल फुिसया<strong>ह</strong>ी दूसाधक धान-ग<strong>ह</strong>ुम पीसऽ वालामीशील, आ घोघना िमयांक कोटाक दोकान। सटले छल मुनेसराक किनएटा नोन-तेलकदोकान। आ वगलि<strong>ह</strong>मे छल रामा मुिखयाक मुर<strong>ह</strong>ी, कचड़ी, मटर, घुघनी आ इचना माछकचखना वला एकचारी <strong>दे</strong>ल दोकान। दसे डेग <strong>ह</strong>िटकेँ छल अग<strong>ह</strong>िनयाँ पसीनीयाँक ताड़ीकदोकान, जाि<strong>ह</strong> ठाम दजर्नो घैल ताड़ीसँ भरल, पूव मु<strong>ह</strong>े राखल आ घैलसँ व<strong>ह</strong>रा र<strong>ह</strong>ल छल जेबुलबुला, बुलवुला-बुलवुलाकेँ ससिर घैलक पेन तरमे राखल बीड़वापर खसैत छल। िकछुपीयाकक आँगामे राखल छलै दू बेचा<strong>ह</strong>ी ताड़ी, मुर<strong>ह</strong>ी, कचड़ी आ इचना माछक चखना।लोकसभ ताड़ी पी<strong>िव</strong> झुमय, मने मत छलै सव<strong>ह</strong>क आ समवेग वरमे गवैत छल ई गीत-‘‘ताड़ी वाली ताड़ी पी आ दऽ.......ताड़ वाला ताड़ी दऽ खजूर वाला कम..... ताड़ीवाली ताड़ीिपआ दऽ। दृये छल लाजवाव!सभ िकछु <strong>दे</strong>खैत <strong>ह</strong>मरा लोकिन प<strong>ह</strong>ूँचल<strong>ह</strong>ूँ ठको काकाक चा<strong>ह</strong>क दोकानपर। एकेटा चा<strong>ह</strong>कदोकान आ ढ़ेर रास लोक चा<strong>ह</strong> पी<strong>िव</strong>िन<strong>ह</strong>ार।पाखरीक गाछक चबुतरापर वैसेत <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ाक <strong>दे</strong>ल - ‘‘ठको का दू कप चा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरो सवकेिद<strong>ह</strong><strong>ह</strong>..करीब दस िमटक वाद ठको का डंटी <strong>िव</strong>ि<strong>ह</strong>न कप, जे कोर<strong>ह</strong>ूँपर कने फुटले छले नेनेआयल चा<strong>ह</strong>। ऐ<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong> तँ चा<strong>ह</strong> छल! म<strong>ह</strong>ीिसक दूधक अगव चा<strong>ह</strong>, एको ठोप पैिनक छुित नि<strong>ह</strong>,50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मीठगरो ततवे, ठोरमे ठोर सटऽ वाला चा<strong>ह</strong>। अथत् चा<strong>ह</strong>क चा<strong>ह</strong>।चा<strong>ह</strong> पी<strong>िव</strong> कैंचा दऽ <strong>ह</strong>मरा लोकिन बढ़ल<strong>ह</strong>ुँ बौआ काकाक पान दोकान िदिश। लग प<strong>ह</strong>ुँचितक<strong>ह</strong>िलयिन- ‘‘गोड़ लगै छी का कने दू सीी पान <strong>दे</strong>ब’’।कठघारामे बैसल बौआ का पुछलिन- ‘‘<strong>ह</strong>ौउ नीके छ<strong>ह</strong> िकने? ब<strong>ह</strong>ुत िदनक बाद <strong>दे</strong>खिलय<strong>ह</strong>,क<strong>ह</strong>ऽ कोना की <strong>ह</strong>ालचाल छ<strong>ह</strong> अर<strong>िव</strong>दक आ घौलुक? पुछैत पान लगबए लगला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ँ कासभ अ<strong>ह</strong>ाॅ सब<strong>ह</strong>क अशीवद छी। सभ िकयो नीके-सुखे छी, बौआ का पान लगा आगाबढ़ौलैि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा लोकिन पानक आनद लेबए लगल<strong>ह</strong>ुँ। पानो ततबे सुअदगर। िकयेक तँ शु<strong>दे</strong>शी पान छल। ता<strong>ह</strong>ूँमे बेरमा बरैबक। एक तँ िमिथला दोसर मैिथल ऊपरसँ बेरमा बरैबकपान, बौआ काकाक लगाओल। अपूवर्!गप सपक मे लोक सभसँ भेंट भेल, कुशल- छेम सभ एक-दोसराक <strong>ह</strong>ाल चाल पुछैतसभसँ कमर्वीरक पिरचय करौिलयैि<strong>ह</strong>। नि<strong>ह</strong> जािन जे ि<strong>ह</strong>नकामे कोन ऐ<strong>ह</strong>ेन गुण छलैक जेिजनकेसँ पिरचय करवयैि<strong>ह</strong> सभ <strong>ह</strong>ुनकासँ भा<strong>िव</strong>त भऽ जाइथ। अकािन नि<strong>ह</strong> सकल<strong>ह</strong>ूँ जेकमर्वीरक मनमे कोन कपना जम लऽ र<strong>ह</strong>ल छलैक। ओ तँ जकरा <strong>ह</strong>म कपना मा बुझैतछल<strong>ह</strong>ूँसे तँ साकार करक वल संभावना लैत राित खेवाक काल बजला<strong>ह</strong>...।दुनू गोटाक आँगामे दूटा थारी राखल छल, जाि<strong>ह</strong>मे किनएटा कटोरी, आ कटोरीमे घीड़ाक तीमनखेड़<strong>ह</strong>ीक दािल <strong>दे</strong>ल, दू फाॅक िपआउज आ नाि<strong>ह</strong>ऐटा टुकड़ी छल अचाड़क, आर छल काॅचमेरचाई एक-एक ित, ित थाड़ीमे। लोटा आ िगलास जलसँ भरल छल, आ दुनू गोटे वैसलर<strong>ह</strong>ी खेवाक लेल, ततवि<strong>ह</strong>मे अर<strong>िव</strong>द आ घौलू दुनू वौआ टीशन पिढ़केँ आयल। कमर्वीर जीकेँगोड़ लािग आशीवद लऽ अपन-अपन िछपलीमे रोटी लऽ खैए लगला<strong>ह</strong>।भोजनक मे िकछु काल धिर गुम-सुम र<strong>ह</strong>लाक वाद कमर्वीर जी बजला<strong>ह</strong>- ‘‘ीमान् मोन<strong>ह</strong>ोइत अिछ जे जँ अपने आ<strong>दे</strong>श दी तऽ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ एकटा क्लीिनक खोिल ैिक्टस किरत<strong>ह</strong>ूँ। सुिनमन <strong>ह</strong>षर् भेल जे ि<strong>ह</strong>नकामे िकछु करवाक उसा<strong>ह</strong> छैि<strong>ह</strong>। आ गामक ित एतेक िसने<strong>ह</strong> जेकत<strong>ह</strong>ूँ आन ठाम नि<strong>ह</strong> जा कए विक गामि<strong>ह</strong>मे सेवा करता<strong>ह</strong>। नि<strong>ह</strong> तँ ायः पर<strong>दे</strong>श खटऽवालाक तँ उजाि<strong>ह</strong> उठल छैक। ऐ<strong>ह</strong>ेन सन वुझना जाईछ जे सभ सुख पर<strong>दे</strong>शेमे छै! मुदा ई तँ<strong>ह</strong>मरा लोकिनक धोखा िथक धोखा! <strong>ह</strong>म क<strong>ह</strong>ए चा<strong>ह</strong>ैत छी जे जँ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे खुन अिछ तँ गामोमेिकयो भुखे नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong>। एक तँ साधारणो मजुरी 80 टाकासँ 150 टाका धिर अिछ, ता<strong>ह</strong>ूपरजन-मजदूरक अभावे। दस िदन खुशामद किरऔक तखन एक िदन आ<strong>िव</strong> काज कए <strong>दे</strong>त।ओतवि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> माय-बाप, भाय-भौजाई, पर-पिरवार बाल-बच्चाक संग र<strong>ह</strong>वाक सुख कतए पाएवगामि<strong>ह</strong>मे ने? आ िक पर<strong>दे</strong>शमे? उर एकेटा भेटत- गामि<strong>ह</strong>मे, तखन अ<strong>ह</strong>ॴ सभ क<strong>ह</strong>ूँ जे पर<strong>दे</strong>श51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्खटबै कथी लेल? की एि<strong>ह</strong> लेल जे ऐवा काल सनेशमे एस लेने आएव।<strong>ह</strong>म तँ सपत दऽ क<strong>ह</strong>ऽ चा<strong>ह</strong>ैत छी, जे गामक मािट-पािन आ थाल-कादोमे सभ सुख अिछ।कोनो गामसँ िचन अपन गाम, आ कोनो धामसँ िचन िमिथलाधाम। अ<strong>ह</strong>ूँ सभ अपन-अपनकरेजपर <strong>ह</strong>ाथ रािख क<strong>ह</strong>ू जे <strong>ह</strong>म फुिस क<strong>ह</strong>ैै छी? आव ई उठैत अिछ जे जखन सभिकयो पर<strong>दे</strong>शे खटवै तखन गामक <strong>िव</strong>काश <strong>ह</strong>ेते कोना? मुदा कमर्वीर जीमे <strong>ह</strong>मरा भेटल जे ओगामि<strong>ह</strong>मे रि<strong>ह</strong> गामक आ समाजक <strong>िव</strong>काश करवाक भावना <strong>ह</strong>ुनका <strong>ह</strong>ृदयमे ि<strong>ह</strong>लकोर मािर र<strong>ह</strong>लछल। मन गद-गद भऽ उठल। आर िकछु काल गप-सप करैत <strong>ह</strong>मरा लोकिन सुित र<strong>ह</strong>लौ।ातः िकछु गोटा (मेिडकल लाईनसँ जुड़ल) सँ भेंट करौिलयैि<strong>ह</strong>, ततपात एकटा नीक िदनतका ि<strong>ह</strong>नक िक्लिनकक उाटन सपन भेल।जीवनक दोसर रुप संधषर् <strong>ह</strong>ोयत छैक। मुदा ताि<strong>ह</strong>सँ कमर्वीर जी धबरेला नि<strong>ह</strong> विक जीवनकलेल संधषर् करए लगला<strong>ह</strong>। से ताि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ें जे काुक कारी झामड़ सुखल-साखल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>,िपचकल-पुचकल गाल, धसल- धसल आॅिख पेट पाँजरमे सटल खपटासन, कोनो पि<strong>ह</strong>रल<strong>ह</strong>े पेटआ वुशटर् पि<strong>ह</strong>िर पुराने-धुराने जूता आ चपलसँ समय खैपऽ वाला, जीवनकेँ ऐतेक लगसँ <strong>दे</strong>खऽवाला कमर्वीर, <strong>ह</strong>मरा आईयो <strong>ह</strong>ुनक ई वात मोन पडै़त अिछ जे ओ पुछने र<strong>ह</strong>िथ- ‘‘ीमान् कीअपने कि<strong>ह</strong>यो राितकेँ भुखले सुतल छी? माथमे नि<strong>ह</strong> घुसल ई बात जे <strong>ह</strong>ुनक क भाव कीछैि<strong>ह</strong>? मुदा सत बात तँ ई छल जे ओ काुक राित उपासे र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>, भुखले सुित र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>।भिर राित धिर िन नि<strong>ह</strong> भेलैि<strong>ह</strong>, कोनो तर<strong>ह</strong>े कछमछााकेँ राित <strong>िव</strong>तौलैि<strong>ह</strong>। ातः भेंट भेलापर<strong>ह</strong>ुनक धसल आॅिख आ भुखल पेट <strong>ह</strong>मरा िकछु पुिछ र<strong>ह</strong>ल छल। मुदा <strong>ह</strong>म छल<strong>ह</strong>ुँ िनःशद।काल मे समयक संग मे<strong>ह</strong>नत रंग <strong>दे</strong>खौलक। रोगी सभ आबए लगलैि<strong>ह</strong>, भगवती जस लगवैतगेलिथ<strong>ह</strong>। गुजर-वसर करए लगला<strong>ह</strong> तँ किनयॲकेँ लए अनलैि<strong>ह</strong> आ आनदसँ र<strong>ह</strong>ए लगला<strong>ह</strong>।भोला बावाक कृपासँ िदन दूना आ राित चैगुना आमदनी <strong>ह</strong>ोमय लगलैि<strong>ह</strong>। आई ओ दस धूरजमीन लए घर बना वाल-बच्चाक संग <strong>ह</strong>ंसी-खुशीसँ छिथ। एकटा सफल यिक्तक रुपमे आसफल डाॅक्टरक रुपमे। डाॅ. कमर्वीर।कि<strong>ह</strong>यो कताल <strong>ह</strong>मरो <strong>ह</strong>ुनका घरपर जेबाक मौका लगैत अिछ। एक िडबा बटर-बेकिबकुटक संग। डाॅक्टर सा<strong>ह</strong>ेवक दुनू बच्चा िनछो<strong>ह</strong> दौड़ल अवैत अिछ एि<strong>ह</strong> आवाजक संगममी-ममी अंकल जी आए- अंकल जी आए। तात घरसँ ब<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइत छिथ डाॅ. सा<strong>ह</strong>ेवककिनआ-पूनम, जे<strong>ह</strong>ने नाम-ते<strong>ह</strong>ने पुनमक चाँन सन मुँ<strong>ह</strong>। आँिख चोि<strong>ह</strong>आ जाईत अिछ। बेश पाँच<strong>ह</strong>ाथ ऊँच! <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ो दशा खूब भरल-पूरल। कनेक याम रंग, कलकिया आमक फारा सन-सनआँिख, बादामी नाक, औंिठया केश कारी भौर, दुनू कात जूी गु<strong>ह</strong>ल आ ताि<strong>ह</strong> जूीकँे धुमा कऽ52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्खोपा ब<strong>ह</strong>ने, कसल-कसल वाँि<strong>ह</strong>, आ पाकल ितलकोरक फड़ सन दुनू ठोर। जतवे <strong>दे</strong>खऽ मेसुदर, ततवे मीठ-मीठ बोल। न<strong>ह</strong>र-न<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>ाथ आ दुनू <strong>ह</strong>ाथमे र<strong>ह</strong>ि<strong>ह</strong> भिर-भिर <strong>ह</strong>ाथ चुड़ी।<strong>ह</strong>ाथक आँगूरमे बेश कीमती पाथड़क अंगूठी। सुगा पंखी रंगक लाउज आ साड़ी पि<strong>ह</strong>रने,माथपर साड़ी लैत, आॅचर स<strong>ह</strong>ािर दुनू <strong>ह</strong>ाथ जोिड़, पएर छुिब गोर लगैत छिथ। सौभाग्यवतीभवः आशीवद दैत आँिख नोड़ा जाइत अिछ। मन पड़ैत छिथ डाॅ. कमर्वीर छ<strong>ह</strong> फीट छ<strong>ह</strong> इंचउॅच, भरल-पुरल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, मोती जेँका झलकैत दाॅत, क्लीन सेभ, कनेक ब<strong>ह</strong>रायल पेट आ <strong>ह</strong>ँसैत ईअिभवादन- ‘‘णाम ीमान् कुशल िथक<strong>ह</strong>ुँ की ने? अतर पट भए जाईत अिछ काॅुकाकमर्वीर- आजुक डाॅ. कमर्वीर।३. प३.१. कालीकांत झा "बुच" 1934-2009३.२. राज<strong>दे</strong>व मंडल-बािढ़क िच३.३.उमेश मंडल (लोकगीत-संकलन)- आगाँ३.४.कपना शरण-शीतल बयार53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.५.१. िबनीत ठाकुर-गीत आ २.मनीष ठाकुर, ३.चकात िम३.६.कुसुम ठाकुर३.७. िशव कुमार झा३.८.१.कािमनी २.धमकालीकांत झा "बुच" 1934-2009ि<strong>ह</strong>नक जम, म<strong>ह</strong>ान दाशर्िनक उदयनाचायर्क कमर्भूिम समतीपुर िजलाक किरयन ाममे1934 ई0 मे भेलिन । िपता व0 पंिडत राजिकशोरझा गामक मय <strong>िव</strong>ालयकथम धानायापक छला<strong>ह</strong> । माता व0 कला <strong>दे</strong>वी गृि<strong>ह</strong>णी छली<strong>ह</strong> । अंतरनातक समतीपुर काॅलेज,समतीपुरसँ कयलाक पात िब<strong>ह</strong>ारसरकारक खंडकमर्चारीक रूपमे सेवा ारंभकयलिन । बालि<strong>ह</strong>ं कालसँ क<strong>िव</strong>ता लेखनमे<strong>िव</strong>षेश रूिच छल । मैिथली पिका- िमिथला िमि<strong>ह</strong>र, मािट- पािन, भाखा तथा मैिथली अकादमी पटना ारा कािशत पिकामे समय -समयपर ि<strong>ह</strong>नक रचना कािशत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>लिन। जीवनक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध <strong>िव</strong>धाकेँ अपन क<strong>िव</strong>ता एवं गीत तुत कयलिन । साि<strong>ह</strong>य अकादमीिदली ारा कािशत मैिथली कथाक इित<strong>ह</strong>ास (संपादकडाॅ0 बासुकीनाथ झा )मे <strong>ह</strong>ाय कथाकारक सूची मे डाॅ0 <strong>िव</strong>ापित झा ि<strong>ह</strong>नकरचना54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘धमर् शााचायर्"क उलेख कयलिन । मैिथली एकादमी पटना एवं िमिथला िमि<strong>ह</strong>र ारा समय-समयपर ि<strong>ह</strong>नका शंसा प भेजलजाइत छल । ृंगार रस एवं <strong>ह</strong>ाय रसक संग-संग <strong>िव</strong>चारमूलक क<strong>िव</strong>ताक रचना से<strong>ह</strong>ो कयलिन ।डाॅ0 दुगनाथ झा ीश संकिलत मैिथली साि<strong>ह</strong>यक इित<strong>ह</strong>ासमे क<strong>िव</strong>क रूपमे ि<strong>ह</strong>नक उलेख कएल गेल अिछ |!! मुा का सासुर चलला !!कच्छी कऽिस - कऽिस ति<strong>ह</strong>पर धोती रऽिच दृ रऽिच कऽ ।मुा का सासुर चलला, पूरा सिज-धिज कऽ ।।सबसॅ पि<strong>ह</strong>ने पोखिर धॅसला,चिढते काठ उनिट कऽ खसला ।मललिन माथ माॅिट किरऔटी,ऊपर अयला झािर लंगोटी ।।अधमानी झामा सॅ गर - गर मिल-मिल कऽ,मुा का सासुर चलला, पूरा सिज-धिज कऽ ।।एते िकएक बेकल <strong>ह</strong>ौ मुा,तेरे एकटा सासुर की ?तरा करऽ िदन <strong>दे</strong>खबा कऽ,बाबा जी कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन ई ।55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िचब बऽ काल सो<strong>ह</strong>ारी सुक्खा,ठोर बनल सकरीक दुरुक्खा ।पाकल दू िकलो धिर आटा,बा भिर तरकारी भाटा ।।सभटा खाकऽ परसन लऽ मॅु<strong>ह</strong>बेने अिछ दू फक्खा औ ।धैन......................................................।।एि<strong>ह</strong> परेत केॅ क<strong>ह</strong>ू ने िपी,ई षमसान घाट केर लुी ।सतत् र<strong>ह</strong>ै अिछ दाॅत िचयारल,मुँ<strong>ह</strong> लगैए कनसारल भारल ।।सुिनते लोट-पोट <strong>ह</strong>ँिस - <strong>ह</strong>ँिस कऽ खसला ‘बूच‘ तरा औ ।धैन......................................................।।काकी केर आ<strong>दे</strong>ष िनकललिन,का जी जिजमिनका चललिन ।आगाॅ लऽ अंगोक अॅधमोनी,अगवे मोटा - चोटा तौनी ।।िठकम िठक दुप<strong>ह</strong>िरया ठ<strong>ह</strong>ठ<strong>ह</strong> जेठक रौद कडा औ ।58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्धैन......................................................।।!! अपन िमिथला !!ज्ञान <strong>िव</strong>चार भिक्त भावक भंडार अपन िमिथला ।भोग बीच योगक िनरमल संसार अपन िमिथला ।।ई ए<strong>ह</strong>नोटा बेटा पौलिन,जे िभुवन मे िपता क<strong>ह</strong>ौलिन ।अंग्मेिदनी अपरा माया,कोर आिब कऽ बनली जाया ।ाडक ई अुत् चमकार अपन िमिथला ।भोग ............................................... ।।षुक<strong>दे</strong>वो ई मि<strong>ह</strong>मा जनलिन,परमगुरू जनक केॅ मनलिन ।भोगी केॅ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ाक मो<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>,योगी तमकिथ तुमा रि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> ।धरती की आकाषे केर घर-ार अपन िमिथला ।भोग.................................................. ।।जे सदैव सभ केॅ नचवै छिथ,59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आिद षिक्त माया क<strong>ह</strong>वै छिथ ।सुऽखे से बनली ितर<strong>ह</strong>ुतनी,भूिम लोिट कऽ भेली भुतनी ।िके केलिन रिच-रिच कऽ ृंगार अपन िमिथला ।भोग...................................................... ।।गौतम - किपल - कणिद - अयाची,उदयन सन आचायर् भेल छिथ ।मंिडत <strong>ह</strong>मरा कमर्षिक्त लग,ज्ञानक पंिडत <strong>ह</strong>ािर गेल छिथ ।याय दषर्नक सम सॅ पैघ टघार अपन िमिथला ।भोग.................................................. ।।षा वै<strong>ह</strong>‘ - <strong>ह</strong>मज े सुनवै छी,‘‘काय वै<strong>ह</strong>‘‘ - <strong>ह</strong>म जै<strong>ह</strong> गवै छी ।परम सो<strong>ह</strong>नगर मैिथल अंगना,सभ सॅ िमठगर <strong>दे</strong>िसल बयना ।क<strong>िव</strong> कोिकल <strong>िव</strong>ापित कंठक <strong>ह</strong>ार अपन िमिथला ।भोग..................................................... ।।आइ गरीब - मुदा फकने‘ छी,60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पिथया भरल मखानक लावा ।बासमती चूडा सानल -िमूर अमौट गिल औलिन बाबा ।भरल चडेरा, चूडा द<strong>ह</strong>ीक भार अपन िमिथला ।भोग .............................................. ।।ग्ंागो दीदी चा<strong>ह</strong> बनाविथ,कमला बेटी पान लगाविथ ।कोषी बि<strong>ह</strong>ना धान कुटै छिथ,बागमती िसर<strong>ह</strong>ा फअकै छिथ ।धऽरक लमी <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ुंसिथ माॅझ ओसार अपन िमिथला ।भोग......................................................... ।।!!अय काकी!!अय काकी, अय काकी बड़ कमाल कयल<strong>ह</strong>ुॅ अय काकी ।छिथ सुधबौक <strong>ह</strong>मर ई का,ऐठल <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अचारक फा,बनल र<strong>ह</strong>य छिथ सपरतीभ ई,तैयो के<strong>ह</strong>ेन अपरतीभ ई,61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्!! युग पिरवतर्न !!िचडै िच आब अंडे उडैए,गोनु मौन भोनुए केॅ फुडैए,बुचना घऽर पकडलक बुचनी बिन गेलै ब<strong>ह</strong>रैया ।औ बाबू औ भैया की भऽ गेलै ले बलैया ।।चोकटिल किरअमा सन किनया,सासु सुप िसनुिरया ।बेटा पडले गाम बाप छिथ,खुा ठोिक खगिडया ।।लाजो लगैए क<strong>ह</strong>य पडैए अनसो<strong>ह</strong>ात सम स<strong>ह</strong>ऽ पडैयेमोछ उा अधपै पौआ केषपकुआ सेर सवैयाऔ बाबू औ भैया की भऽ गेलै ले बलैया ।।एे धोती अि<strong>ह</strong>रन पि<strong>ह</strong>रन,सए<strong>ह</strong> पुरूश क<strong>ह</strong>वै छिथ ।अझुका नेता खादी तर,अंडरवीयर पि<strong>ह</strong>रै छिथ ।।64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मलय वसातक मंतर पड़लै,<strong>िव</strong>पटल <strong>ह</strong>ो ई आम मजड़लै,चैबी पड़का जुग जुग<strong>ह</strong>ापीपड़ नव पनकी सॅ भड़ल,ैिपंकी केॅ िपक् कऽ र<strong>ह</strong>लै, िनमकी दुलार गय ।बूढ़ी म<strong>ह</strong>ुओ तर ................................................... ।।बेली पॅिजयाबय कनैल केॅ,बेल नुकावय रसक घैल केॅ,सिरयाबय नव गिठत गात केॅ,गिड़याबय पछबा बसात केॅ,कदली किनया कऽ र<strong>ह</strong>लें घोघे उघार गय ।बूढ़ी म<strong>ह</strong>ुओ तर ................................................... ।।शूल - शूल पर फूल बनौलिन,खूब मालती मोन मनौलिन,गम-गम कऽ उठली<strong>ह</strong> चमेली,रूसिल चपा सासुर गेली,<strong>िव</strong>धवो िसमर पर लगलै िसनुरी बजार गय ।बूढ़ी म<strong>ह</strong>ुओ तर ................................................... ।।66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मंगल कुशल क<strong>ह</strong>ू की वेशी ?सपने में अयला पर<strong>दे</strong>शी,िचर - िपपास पर छल - छल याली,भागऽ लागल क्षुधा अकाली,ओरक उसर पर खसलै रसवती धार गय ।बूढ़ी म<strong>ह</strong>ुओ तर ................................................... ।।र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुॅ शेष राित भिर जागिल,<strong>ह</strong>ुनक दोष की ? <strong>ह</strong>ऽम अभागिल,रसक अथा<strong>ह</strong> िसधु छल उछलल,ाण मुदा बुे ले <strong>िव</strong>ल,लग - लग अकाशे चा धरती अ<strong>ह</strong>ार गय ।बूढ़ी म<strong>ह</strong>ुओ तर ................................................... ।।!! दीनक नेना !!<strong>दे</strong>ख<strong>ह</strong>ॴ रौ बौआ, ई कौआ गवै छौ ।सुन<strong>ह</strong>ॴ रौ तोरे, कुचिर सुनवै छौ ।।ए<strong>ह</strong>र तोॅ सूतल छे माॅझे ओसार पर,67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओ<strong>ह</strong>र ओ नाॅचै पुविरया मो<strong>ह</strong>ार पर,पुरबा वसात बॅसुरी बजवै छौ............... ।सुन<strong>ह</strong>ॴ रौ ................................................ ।।तोरा लय बनलौ ने िबकुट आ चाॅकलेट,नोनो रोटी सॅ ने भरतौ ई गोल पेट,बातक मधुर वरल<strong>ह</strong>री अबै छौ................. ।सुन<strong>ह</strong>ॴ रौ ..................................................... ।।बापे तो<strong>ह</strong>र बनलौ पर<strong>दे</strong>शी,िची ने एलॱ भेलौ िदन वेशी,माँ केर िननायल यथा जगबै छौ ।सुन<strong>ह</strong>ी रौ ......................................... ।।की बुझबेॅं ककरा क<strong>ह</strong>ै छै गरीबी,सपनो मे सुख नि<strong>ह</strong>ं जतऽ मजीवी,लुी लगाकऽ नगर बसवै छौ ......... ।सुन<strong>ह</strong>ॴ रौ ............................................. ।।कोरा मे तोरा सुताबै छौ िबिनयाॅझटकल औ अ<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ेॅ रौ, नूनूक िनिनया,68


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तो<strong>ह</strong>र उपास <strong>ह</strong>मरा लजबै छौ,सुन<strong>ह</strong>ॴ रौ ...................................... ।।वः काली कात झा ‘‘बूच‘‘!! पतनी वर्ता !!तेरा सुक्खक खाितर <strong>ह</strong>म की - की नेॅ करबौ गय ।िबना जान केॅ जीवौ ाण अछैतो मरवो गय ।।तो<strong>ह</strong>र नै<strong>ह</strong>र घऽर बनायब,कमर सािर सॅ <strong>ह</strong>ऽर मंगायव,बापक चैड़ी लेबौ बटैया,<strong>दे</strong>िख िल<strong>ह</strong>ैं तो<strong>ह</strong>र ई कोठी मुन<strong>ह</strong>र भरवौ गय ।तोरा ....................................................................... ।।बैंक लोन सॅ गाय अनायब,तकरा पोसब खूब चरायव,अपने <strong>ह</strong>ाथे दू<strong>ह</strong>ब भोरे,चा<strong>ह</strong> बनाकऽ <strong>दे</strong>बॱ तोरे,69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तोॅ पड़ले - पड़ले िपिब<strong>ह</strong>ै <strong>ह</strong>म याली भरबौ गय ।तोरा ............................................................................ ।।जदी ए दिडभंगा जएबौ,रंग - <strong>िव</strong>रंगक अभरन लयबौ,तैयो जॅ समधान ने <strong>ह</strong>ेबेॅ,यै<strong>ह</strong> ने <strong>ह</strong>मरा पूब भगेबेॅ,िबनु टीकट पकड़ा कऽ अिलपुर जे<strong>ह</strong>ल पडबौ गय ।तोरा. .............................................................................. ।।!! अ<strong>ह</strong>र मािर !!नक फकरो तऽ या<strong>ह</strong>िल गेली,मृगनयनी कुमािर छै ।<strong>दे</strong>िख िलयऽ औ नगरक लीला,भारी अ<strong>ह</strong>र मािर छै ।।गाम - गाम मे लगनक मेला,बऽर वरद बाछा बिनगेला ।अपने बाबा करिथ दलाली,70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बाप डोलाबिथ बटुआ खाली ।जकरा जतेक अिधक छै पूजी, तकरे ततेक पुछािर छै ।<strong>दे</strong>िख......................................................................................... ।।मेिडकल इंजीिनयर बालक,छिथन म<strong>ह</strong>ग सम सॅ बेशी।बा<strong>ह</strong>ल छिन गरदाम गऽर मे,<strong>दे</strong>खाबिथ अपन शान शेखी ।टुटपुिजयॲ काॅलेिजयो सब<strong>ह</strong>क ऊँचे - ऊँचे आिड़ छै ।<strong>दे</strong>िख......................................................................................... ।।धऽनक मि<strong>ह</strong>मा कते क<strong>ह</strong>ू औ,<strong>ह</strong>ुत लोक पाईक जनमल ।ज्ञान <strong>िव</strong>वेकक बात कतऽ छै,करे टका सै<strong>ह</strong> िनरमल ।सासु छुलाछिन बऽ<strong>ह</strong>ु ि<strong>ह</strong>रोइन, श<strong>ह</strong>र घुमिर सािर छै ।<strong>दे</strong>िख......................................................................................... ।।अपने भऽल पुरूष छी कतवो,सुदिर गुनगिरयो बेटी ।नि<strong>ह</strong> मानत ई बऽर पक्ष जॅ,71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्खाली अिछ यक पेटी ।केबर गेिल िबलािड़ मॲख पर रूपवती सुकुमािर छै ।<strong>दे</strong>िख......................................................................................... ।।आदशर्क सभ बात करै छिथ,अपना बेर कात ससरै छिथ ।गनबऽ काल गरीबो मनगर,गनऽ काल सेठ पछडै छिथ ।जाि<strong>ह</strong> घऽर ‘‘मैिथली‘‘ जनमिल मरघी तकर दुआिर छै ।<strong>दे</strong>िख......................................................................................... ।।नै<strong>ह</strong>र सासुर केर डगरा मे,बेटी भाटा बिन गुडकै ।उपरागक रोटी क संग,अपना नोरक तीमन सुड़कै ।सासुर सॅ नै<strong>ह</strong>र धािर िनतः सुिनते अयिल गािर छै ।<strong>दे</strong>िख................................................................................. ।।!! उनाचायर् !!72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिभनव अबध ललाम,जतऽ उदयनक घरारी।पावन किरयन गाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।िसं<strong>ह</strong>मा पशु आरो िकछु नि<strong>ह</strong>,<strong>ह</strong>म मनुय छी उदयन ई कि<strong>ह</strong> ।पौलिन <strong>िव</strong>जय <strong>िव</strong>राम,जतऽ उदयनक घरारी ।।विणर्त अिछ भावी पुराण मे,पिरिशां के अिछ माण मे ।उतरल छल गोधाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।<strong>ह</strong>ीर गवर् के कयल <strong>िव</strong>खंिडत,जे छल बौक उट पंिडत ।पसरल सगरो नाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।भिक्त भावना मूक बनल छल,नाितकता बदूक बनल छल ।थर - थर लोक तमाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।भेल सनातन पुनर्थािपत,<strong>ह</strong>त् उसा<strong>ह</strong> बौ अिभशािपत ।िनभर्य चारू धाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आओल माधव चमकार लऽ,आचायर्क अंशावतार लऽ ।पसरल ख्याित तमाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।आोिशत भऽ जगाथ पर,पौलिन <strong>ह</strong>या दोष मुिक्तवर ।भेटल यश <strong>िव</strong>ाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।एक <strong>ह</strong>ाथ मे ज्ञान सुदशर्न,तकर् गदा दोसर मे सिदखन ।वाक्यु अ<strong>िव</strong>राम,जतऽ उदयनक घरारी ।।सूयर् पूब अगिथ असय अिछ,उदयाधिरत िदशा तय अिछ ।नवदृिक आयामजतऽ उदयनक घरारी ।।तेसर कर कमलक कुसुमांजिल,चिरम मे शंखक िकरणाविल ।नर भऽ गटल याम,जतऽ उदयनक घरारी ।।आइ जतऽ अिछ तरूवर पीपर,छल ए<strong>ह</strong>ॴ ठाॅ आचायर्क घर ।पणर्कुटी <strong>िव</strong>च गाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ंस भ वेदात अरयक,िसं<strong>ह</strong>बनल प<strong>ह</strong>ुँचल िमिथला तक ।छूटल सभ केॅ घाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।आगाॅ पूजा पुपक बारी,पाछाॅ साग पात तरकारी ।जीवन म िनकाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।ओ बौक <strong>िव</strong>ान धुरंधर,वैिदक केॅ ललकािर घरे घर ।भेल जयी सभ ठाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।अथभाव आमसमानी,घर अ<strong>ह</strong>ार िकरणा बिलदानी ।सम - चम िनयम <strong>िव</strong>राम,जतऽ उदयनक घरारी ।।आिब गेल उदयन सॅ भीरऽ,लागल ज्ञानक गुी तीरऽ ।जि<strong>ह</strong>ना कुकुरक चाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।सकशा मे ई अजेय छिथ,दशर्न मे तॅ अपिरमेय छिथ ।ग<strong>िव</strong>र्त विनत खराम,जतऽ उदयनक घरारी ।।75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तकर् - <strong>िव</strong>तकर्क गोला छूटल,ितमा पुंजक वाला फूटल ।अ<strong>िव</strong>रल आठोधाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।एखन<strong>ह</strong>ुॅ आितकता उसाि<strong>ह</strong>त,कयलिन भगवत् भिक्त वाि<strong>ह</strong>त ।अिनरू उगत, बलराम,जतऽ उदयनक घरारी ।।अपना केॅ ओ िसं<strong>ह</strong> मािन कऽ,लागल गरजऽ फािन फािन कऽ ।िनभर्य वारे आम,जतऽ उदयनक घरारी ।।डी<strong>ह</strong>क पाॅजिर सुमन फुलओल,ब्ुिनाथ आ आरसी आओल ।मिणपाठक केल ठाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।अरूण, तरूण, चभानु, वासी,नमिथ डी<strong>ह</strong> लग िमिथला वासी ।<strong>िव</strong>कल जपै छिथ नाम ,जतऽ उदयनक घरारी ।।पीपर तर आचायर् गुत छिथ,76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तेज खार यिप शुशुत छिथ ।शतशः <strong>ह</strong>मर णाम,जतऽ उदयनक घरारी ।।!! एना जुिन न<strong>ह</strong>ाइ!!दाइ अय पोखिर एना जुिन न<strong>ह</strong>ाइ ।।अ<strong>ह</strong>ाॅ छोट सािर <strong>ह</strong>मर,अयल<strong>ह</strong>ुॅ दुआिर <strong>ह</strong>मर,उिचते तेॅ कि<strong>ह</strong> दै छी आइ ।दाइ ................................................. ।।काछु जकाॅ पुनटै छी,माॅछ गकाॅ उनटै छी,साॅप जकाॅ जुी द<strong>ह</strong>ाइ ।दाइ ................................................. ।।आॅचर घननी पा,तानल दू-दू छा,मंगनी मे भीजै छिथ भाइ ।दाइ ................................................. ।।बौआ केॅ टकटकी,77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बच्चा केॅ फकफी,का केॅ भऽ गेलेिन बाइ ।दाइ ................................................. ।।भैया बाि<strong>ह</strong> कऽ बाना,बनल छिथ दीवानाधपचट मे करता सगाइ ।दाइ ................................................. ।।!! काटरक पिरणाम !!र<strong>ह</strong>तऽ की ितलकक ई पाय <strong>ह</strong>ौ,कऽ लय बरू फुटानी ।तोरो कुमािर चािर दाय <strong>ह</strong>ौ,मेान पिड. जयत<strong>ह</strong> नानी ।।बेटा आ ब<strong>ह</strong>ु केयो काजो ने <strong>दे</strong>तऽ,कु<strong>ह</strong>रािल पुतो<strong>ह</strong>ु सभ कु<strong>ह</strong> सधेतऽ,िप<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ऽ िमरचाई <strong>दे</strong>ल चाय <strong>ह</strong>ौ,कऽ लय बरू फुटानी ।78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तोरो............................... ।ि<strong>ह</strong>या सॅ सेज तेिज उठलो ने जेतऽ,पोते तो<strong>ह</strong>र नािच - नािच िखिसयेतऽ,ढेपा दऽ क<strong>ह</strong>तऽ ई लाय <strong>ह</strong>ौ,कऽ लय बरू फुटानी ।तोरो............................... ।टूअर कुकुर बूिझ कौरा पठेतऽ,तऽर तेल ऊपर सॅ नोनॲ ने <strong>दे</strong>तऽ,दाँत च्यािर मिर जयव<strong>ह</strong> भाय <strong>ह</strong>ौ,कऽ लय बरू फुटानी ।तोरो............................... ।बेटा िबकायल छ<strong>ह</strong> िपड कोना <strong>दे</strong>तऽ,<strong>दे</strong>बऽ जॱ करतऽ तऽ पैठे ने <strong>ह</strong>ेतऽेते बिन रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ऽ ढोर<strong>ह</strong>ाई <strong>ह</strong>ौ,कऽ लय बरू फुटानी ।तोरो............................... ।79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छोटका छ<strong>ह</strong> बाँचल <strong>ह</strong>ौ आबो तऽ चेतऽ,एि<strong>ह</strong> पापे लोक परलोक दु<strong>ह</strong>ु जेतऽ,समिधन सॅ ेमक सगाय <strong>ह</strong>ौ,कऽ लय बरू फुटानी ।तोरो............................... ।!! क<strong>िव</strong> कोिकल - <strong>िव</strong>ापित !!जिनका सॅ <strong>दे</strong>िसल वयना, पौलिन परान गय ।िक्व कोिकल नामे तिनका, जानय ज<strong>ह</strong>ान गय ।।िमिथलांचल मे अिभनव आशा,पसरल घर - घर अपन भाषा ।भाव करूण <strong>िव</strong>चार ृंगारी,गटौलिन आॅचर तर सॅ शंकर भगवान गय ।क<strong>िव</strong>....................................................................... ।।मोॅज सेज पर योगक छाया,बर अथा<strong>ह</strong> यिक्तवक माया ।उदर िभविल पर बनल <strong>िव</strong>ेणी,80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रूपवती लग तीथर्क ेणी ।ीितक कालराि मे चमकल ृिक िदनमान गय ।क<strong>िव</strong> ................................................................................... ।।बैन बसंत नैन मे भादो,धार प<strong>िव</strong> कात मे कादो ।जल मे रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुॅ पुरिन पात सन,मरूथली मे रसनान सन ।गाबिथ राधापर लेिकन, माधव पर यान गय ।क<strong>िव</strong> कोिकल..........................................................।।धय - धय <strong>िव</strong>ापितनगरम्,<strong>िव</strong>फीसुत सत् िशवम् सुदरम् ।जिड़यो कऽ अवशेष बनल छिथ,मिर कऽ अमर म<strong>ह</strong>ेश बनल छिथ ।<strong>दे</strong><strong>ह</strong>िर ृंगारक कांचन मंिदर मसान गय ।क<strong>िव</strong> ............................................................. ।।!! रौ घुरना !!बात असले ई कि<strong>ह</strong>यौ, सुनेॅ रौ घुरना ।81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ऽम <strong>िव</strong>ापित तोॅ<strong>ह</strong>ॴ <strong>ह</strong>मर उगना ।।पािन कतवो चढेिलयौ -छेॅ पिनमऽरू ।रऽस कतबो चटेिलयौ -छेॅ िदनजऽरू ।आब छुटतौ की, तो<strong>ह</strong>र ई चािल पुरना ।<strong>ह</strong>ऽम .......................................................... ।।आइ बुिलबुिल कऽ ब<strong>ह</strong>ुतो -<strong>ह</strong>म थािक गेिलयौ ।लावेॅ चैकी उतारेॅ -आबेॅ रे एिलयौ ।<strong>दे</strong><strong>ह</strong> दाबेॅ, लगावेॅ रे जोड़ दुगुना ।<strong>ह</strong>ऽम .............................................. ।।मािलिकनी अनेरे -खे<strong>ह</strong>ािड़ <strong>दे</strong>लखुन ।दुःख <strong>ह</strong>मरो अिछ -तोरा जे गािड़ <strong>दे</strong>लखुन ।आंगनक कारकौआ, बनक सुगना ।82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ऽम ................................................. ।।काि ‘‘बूचो‘‘ <strong>दे</strong>खलकौ -तो<strong>ह</strong>र चमकी ।<strong>ह</strong>मरो पर चलौले -ऐ<strong>ह</strong>ेन बमकी ।<strong>दे</strong>ख अयना मे लटकल के<strong>ह</strong>ेन घुघना ।<strong>ह</strong>ऽम ....................................................... ।।!! एक पर सॅ एक !!ककरो सॅ क्यो कम की गय,सब<strong>ह</strong>क बडके बमकी गय ।भुी पि<strong>ह</strong>ने टीक पकडलक,गरदिन दबलक नमकी गय ।।बेटा करय एक िसरसासन,जानै बाप बेरासी आसन ।पुत<strong>ह</strong>ुक <strong>ह</strong>ाथ कौर अरगासन,सासुक मुॅ<strong>ह</strong> कथौती वासन,सोझकी ठोकय ताल ताि<strong>ह</strong> पर83


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नेड़री झाड़ै झमकी गय ।।एक टका केर मड़ुओ िचस,बाि<strong>ह</strong> पतौरा रखल<strong>ह</strong>ुॅ जेबी,ग<strong>ह</strong>ुम साद तेल चरणोदक,<strong>िव</strong>णुरूप डीलर केॅ सेवी,परूॅका जे भेलै से भेलै -<strong>ह</strong>ेतै असली एमकी गय ।।परजा ाण तेयागल नेता,क<strong>ह</strong>ै जीवनक तर बढ़लै,परसन दैत - दैत भनसीए,अपने आब चूि पर चढ़लै,बुिरबक बुझौ <strong>िव</strong>कास मुदा ई -िथकै बुखारक चमकी गय ।।जोन म<strong>ह</strong>ग मािलक छै सता,भोजन ब िजलेबी नता,आगाॅ सॅ भऽ र<strong>ह</strong>लै पा,पाछा टाट टुटल चैफा,मालिकनी मटकी मारै तऽ,84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्केवट पकड़ू - पकड़ू अपने सॅ पतवार औ,प<strong>ह</strong>ुॅचाबू ........................................ ।।िच<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ - िच<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ औ सरकार,िथिकयै अवधक राजकुमार,सु<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुॅ चरण कमल मकरंदक चमकार औ,नि<strong>ह</strong>ं प<strong>ह</strong>ुॅचायब पार औ ना ।।लागल फेर चरण मे धूिर,छु<strong>िव</strong>ते नैयो जेतै ऊिड़पोसब क<strong>ह</strong>ू कोन कोन तखन सकल पिरवार औ,नि<strong>ह</strong>ं प<strong>ह</strong>ुॅचायब पार औ ना ।।पि<strong>ह</strong>ने तरबा अपन धोआऊ,तकवा बाद नाव पर जाऊ,अपने जॱ चा<strong>ह</strong>ै छी उतरऽ िदन - <strong>दे</strong>खार औ,प<strong>ह</strong>ुॅचाबू ओि<strong>ह</strong> पर औ ना ।।सुिनते ेमक अटपट बात,भुकेर िस<strong>ह</strong>रऽ लागल गात,पसरल मुॅ<strong>ह</strong> पर मुकी मन मे भरल दुलार औ,87


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्प<strong>ह</strong>ुॅचाबू ओि<strong>ह</strong> पर औ ना ।।<strong>ह</strong>ुलसल मन उमड़ल आनंद,धोलक पद कमलक मकरंदअमृत - ओदक िप<strong>िव</strong>ते भेल सकुल उर औ,रघुवर भेलेिन पार औ ना ।।!! राधा <strong>िव</strong>र<strong>ह</strong> !!याम <strong>ह</strong>ोइछ परक ेम अधला<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>े,तेॅ िबसिर जा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरा िबसिर जा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>े ।दीप बुिझ रूप केॅ जुिन <strong>ह</strong>ृदय मे धर<strong>ह</strong>,मो<strong>ह</strong>वाती जरा तेल ने<strong>ह</strong>क भर<strong>ह</strong> ।कऽ <strong>दे</strong>तऽ िजदगी केॅ ई सुडा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>े,तेॅ िबसिर जा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>सिर जा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>े ।<strong>ह</strong>ऽम मधुबन मे साॅझक पि<strong>ह</strong>ल तािरका,तोॅ फराके बनाव<strong>ह</strong> अपन ािरका ।उिठ र<strong>ह</strong>ल अिछ अनेरेक अफवा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>े,88


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िसंगड़<strong>ह</strong>ार भऽ चूिब र<strong>ह</strong>ल छी ।सजिन गय ि<strong>ह</strong>सक सागर खार बनल अिछ,नोरक..................................................................... ।।मृगी जकाॅ <strong>ह</strong>म काॅिप र<strong>ह</strong>ल छी,झाॅखुर सऽ तन झाॅिप र<strong>ह</strong>ल छी ।<strong>दे</strong>िख - <strong>दे</strong>िख संधान सायकक,आयुक छाॅटी मािप र<strong>ह</strong>ल छी ।करब कोना पथपार सजिन गय ठाम - ठाम सौतार भरल अिछ,नोरक ................................................................................................... ।।<strong>िव</strong>र<strong>ह</strong>क शूय सुदूर <strong>दे</strong>श मे,िदवसक किठन करेज जड़ल अिछ ।रजनी अिछ जोिगनीक वेष मे,आंचर तर लुी पसरल अिछ ।िचर - <strong>िव</strong>योग केर भार सजिन गय लऽ कऽ क<strong>ह</strong>ार चलल अिछ,नोरक .................................................................................................. ।।<strong>िव</strong>शेष:-व0 क<strong>िव</strong> अि<strong>ह</strong> क<strong>िव</strong>ताक रचना सन् 1990 ई0 अपन अधिगंनीक मृयुक <strong>िव</strong>योग मे कयलिन ।90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्!! कमौितन भौजी !!भौजी नव सलवार िसयौलिन - भैया पुरने साॅची मे ।िमयाॅ र<strong>ह</strong>ला गामे बीबी स<strong>िव</strong>र्स पौलिन राॅची मे ।।भोरे आंगन कुचरल कौआ,भैया पड़ल माथ तर पौआ,सपने मे भौजी के पौलिन,ेमे पासी पाॅज लगौलिन,यासल - यासल आॅिख सटल सूखल खरकल काॅची मे ।िमयाॅ र<strong>ह</strong>ला गामे बीबी स<strong>िव</strong>र्स पौलिन राॅची मे ।।करिथ आंगनक चैकीदारी,काज भानसक लागिन भारी,दि<strong>ह</strong>ना अंग जखन कऽ फड़किन,अिभलाषा मे छाती धड़किन,मनक यथा केॅ कखन<strong>ह</strong>ुॅ - कखन<strong>ह</strong>ुॅ गाविथ गीतक पाॅती मे ।िमयाॅ र<strong>ह</strong>ला गामे बीबी स<strong>िव</strong>र्स पौलिन राॅची मे ।।रोटी नि<strong>ह</strong>एॅ बेलऽ आयल,बना लैत छी दिलिपी,91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> जीवन सॅ मरने पाई <strong>ह</strong>मर अंितम िची,िमलनक लेल ाण अिछ अटकल लटकल <strong>िव</strong>र<strong>ह</strong>क फाॅसी मे ।िमयाॅ र<strong>ह</strong>ला गामे बीबी स<strong>िव</strong>र्स पौलिन राॅची मे ।।भौजी साॅझे आिब गेली <strong>ह</strong>े,दू<strong>ह</strong>ल <strong>दे</strong><strong>ह</strong> गु<strong>ह</strong>ल छिन जुी,भैया केर सौभाग्य सुशीतल,बिन जायत ई गरमी छुी,रूसल पित केॅ किनयाॅ बॱसिथ गम - गम लॱग अराॅची मे ।िमयाॅ र<strong>ह</strong>ला गामे बीबी स<strong>िव</strong>र्स पौलिन राॅची मे ।।!! कयादान !!आब बनव<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>रान <strong>ह</strong>य बेटी,चूिब जयत<strong>ह</strong> ई नोर,डूिब जयत<strong>ह</strong> ई ठोर,यािग थीर मुसुकान <strong>ह</strong>य बेटी ।।बेटे जकाॅ तोॅ जनमल<strong>ह</strong> आ बढ़ल<strong>ह</strong>,92


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बेटो सॅ बिढ़कऽ माईक मन भरल<strong>ह</strong>,काका आ काकी लगक दुलरैितन तोॅ,अपना वभावे सभक मन <strong>ह</strong>रल<strong>ह</strong>,बाबा यान तोॅ बाबी क जान तोॅ,बापक परान <strong>ह</strong>य बेटी ।।तोरा जनिमते परायल अ<strong>ह</strong>िरया,पाॅजे समटल<strong>ह</strong>ुॅ <strong>ह</strong>म पसरल इजािरया,घऽरक कुमुिदिनयाॅ <strong>ह</strong>म परक चनिनयाॅ तोॅई क<strong>ह</strong>ऽ आयल क<strong>ह</strong>ौितयाक भिरया,आई धिरक पूनम तोॅ कािए सॅ बिन जयव<strong>ह</strong>,दुितयाक चान <strong>ह</strong>य बेटी ।।लै<strong>ह</strong> अशीरवाद कर<strong>ह</strong> अचले ृंगार तोॅ,बनल र<strong>ह</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनक मुग्धमनक शु <strong>ह</strong>ार तोॅआशुतोष, मृयुंजय शंकरे जमाइ <strong>ह</strong>मर,जािन गेल<strong>ह</strong>ुॅ पुी नि<strong>ह</strong>ं गौरी अवतार तोॅ,<strong>ह</strong>म कऽ <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुॅ दान,आइ भऽ र<strong>ह</strong>लै ज्ञान,अ<strong>ह</strong>ाॅ बिन गेल<strong>ह</strong>ुॅ <strong>ह</strong>य बेटी ।।93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्!! पोताक अ<strong>ह</strong>ास !!पोता - खेत टी खिर<strong>ह</strong>ान टीआंगन टी दलान टीबाबा आब अ<strong>ह</strong>ॴक कान मे,िटट<strong>ह</strong>ी ट<strong>ह</strong>कै टी टी टी ।।बाबा - याली पी भिर चुा पी,घट घट पी सूरूा पी,रौ कुलबोरन गाम िघनौले,लाते, जुा, मुा पी ।।पोता - ली कू बा झबा कू,अबा कू बा बबा कू,आगाॅ पाछाॅ डोरा डोिर मेडोलय दू - दू िडबा कू ।।बाबा - जऽर छू जमौरा छू,नीपल पोतल दौरा छू,मुितते घऽरक सीरा चढ़ले,94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>िगते तुलसी चैड़ा छू ।।पोता - लोक क<strong>ह</strong>ैए बाटो पर सॅ,टीली लीली फ औभेल अ<strong>ह</strong>ाॅ केॅ खाटो परउतरब दुरू घ औआब अ<strong>ह</strong>ाॅ सॅ डऽर कथी केलकतबो <strong>ह</strong>ुआ <strong>ह</strong>ुआ भूकू<strong>ह</strong>ुआ - <strong>ह</strong>ुआ की - की <strong>ह</strong>ुआ,मांगय <strong>िव</strong>धकरी नूआ,मैया - धीया साड़ी चा<strong>ह</strong>ीपुरि<strong>ह</strong>त केॅ धोती धूआकाॅच बाॅस केर नऽव पालकी आबय चािर क<strong>ह</strong>िरया जू,काशी ............................ ।बाबा - कूिथ - कूिथ कठगील अुगै छी,<strong>दे</strong>खे टन दऽ चिल जेबेतोरे <strong>ह</strong>म बरखी कऽ <strong>दे</strong>बौ<strong>ह</strong>मर ा तोॅ की करबैंसभ अपना नेना केॅ बरजू चेता दैत छी औ बाबू95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist MaithiliFortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका ०१ अैल अ २००९ (वषर्२ मास १६ अंक ३१) http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ ॑न् ा॒णो ॑वचर्॒सी जा॑यता॒मा रा॒े रा॑ज॒यः शुरे॑ऽइषयो॒ऽितया॒धी म॑<strong>ह</strong>ार॒थो जा॑यतां॒ दोग्ॴधे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः सितः॒ पुर॑िध॒यवा॑ िज॒णू र॑थे॒ाः स॒भेयो॒ युवाय यज॑मानय वी॒रो जा॒यतां िनका॒मे-िन॑कामे नःप॒जर्यॲ वषर्तु॒ फल॑वयो न॒ऽओष॑धयः पच्यतां योगेक्ष॒मो नः॑ कपताम्॥२२॥माथः िसयः सतु पूणः सतु मनोरथाः। शूणां बुिनाशोऽतु िमाणामुदयतव।ॐ दीघयुभर्व। ॐ सौभाग्यवती भव।<strong>ह</strong>े भगवान्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयोग्य आ’ सवर्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथ उप <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनक उप<strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शक गाय खूब दूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़ा विरत रूपेँदौगय बला <strong>ह</strong>ोए। ीगण नगरक नेतृव करबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजपूणर् भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’नेतृव <strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवयक <strong>ह</strong>ोय वष <strong>ह</strong>ोए आ’ औषिधक-बूटी सवर्दा पिरपक्व<strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। एवं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक कयाण <strong>ह</strong>ोए। शुक बुिक नाश <strong>ह</strong>ोए आ’ िमक उदय <strong>ह</strong>ोए॥मनुयकें कोन वतुक इच्छा करबाक चा<strong>ह</strong>ी तकर वणर्न एि<strong>ह</strong> मंमे कएल गेल अिछ।एि<strong>ह</strong>मे वाचकलुतोपमालड़्कार अिछ।अवय-॑न् - <strong>िव</strong>ा आिद गुणसँ पिरपूणर् रा॒े - <strong>दे</strong>शमे॑वचर्॒सी- <strong>िव</strong>ाक तेजसँ युक्आ जा॑यतां॒- उप <strong>ह</strong>ोएरा॑ज॒यः-राजाशुरे॑ऽ–िबना डर बलाइषयो॒- बाण चलेबामे िनपुणऽितया॒धी-शुकेँ तारण दय बलाम॑<strong>ह</strong>ार॒थो-पैघ रथ बला वीर108


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>बौ मे <strong>दे</strong>बौ गाय मि<strong>ह</strong>सबा,जोड़ा बड़द <strong>दे</strong>बौ <strong>ह</strong>काय। सुकुमारी....बेदी घुमय कालक गीतश्(1)गरदिन बा<strong>ह</strong>ल चदिरया आगूश्आगू िसया माई।करिथन मडप पिरकम <strong>ह</strong>े दुल<strong>ह</strong>ा और भाई।बस<strong>ह</strong>ा जकाँ सभ घुमिथन <strong>ह</strong>े न चलय भुताई।गाबिथ मंगल गाइिन <strong>ह</strong>े सब मंगल छाई।<strong>ह</strong>ँसी अली मुसकािथ छनि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िथ पी<strong>ह</strong>कारी।से सुिन <strong>ह</strong>ँिस कऽ जमाय <strong>ह</strong>े <strong>दे</strong>ल पिरमा सारी।(2)न<strong>ह</strong>ु न<strong>ह</strong>ु दुल<strong>ह</strong>ा चलै छिथ कोना।जेना कुआ के बरदा घुमै जेना।बड़द के उपमा <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>िलयिन कोना।माई <strong>ह</strong>े चैरासीक फदा मे पड़लिन जेना।डेग नम<strong>ह</strong>र कऽ दुल<strong>ह</strong>ा चलै छिथ कोना।माई <strong>ह</strong>े खुा स बड़दा खुजै जेना।बरदाक उपमा <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>िलयिन कोना।माई गे चैड़ासीक फदा मे पड़लिन जेना।109


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गौरी कुमािर कते िदन र<strong>ह</strong>ती, ई नि<strong>ह</strong> उिचत <strong>िव</strong>चार यो।एतबा वचन जब सुनल <strong>ह</strong>ेमत ऋृिष, पंिडत अनलिन बजाय यो।आबथु पंिडत बैसथु पलंग चिढ़, मुिन <strong>दे</strong>थु धीया के <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>े।एक पोथी तकलिन दोसर पोथी तकलिन, तेसर मोथी तकलिन पुरान यो।ओि<strong>ह</strong> रे जंगल मे योगी एक वसै छिथ, तिनके संग िधया के <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> यो।अर<strong>ह</strong>ी वन के खड़<strong>ह</strong>ी कटाओल, वृदावन िबट बाँस यो।<strong>दे</strong>व िपतर िमिल माड़व ठानल, <strong>ह</strong>ोबय लागल िधया के <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> यो।एक िदस बैसला नारद ाण, दोसर िदिष गौरीक बाप यो।बाघक छाल पर वैसला म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>व, <strong>ह</strong>ोअय लागल िधया के <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> यो।कयादान कय उठला <strong>ह</strong>ेमंत ऋृिष, मोती जेंका झ<strong>ह</strong>रिन नोर यो।िकए जे खेलौ बेटी िकए पि<strong>ह</strong>रलौ, कथी ले भेल<strong>ह</strong>ुँ वीरान यो।खीर जे खेलौ बाबा चीर पि<strong>ह</strong>रलौ, िसदुर लै भेल<strong>ह</strong>ुँ वीरान यो।<strong>दे</strong><strong>ह</strong>िर छेकक गीतश्छोड़ब नि<strong>ह</strong> दुआिर सुिनयौ रघुनदन।जॱ रघुनदन चलला कोवर घर सर<strong>ह</strong>ोिज छेकल दुआिर।नेग िबना दय पैर बढ़ायब <strong>दे</strong>ब गािर <strong>ह</strong>जार यौ, सुिनयौ रघुनदन ...पाँच पदारथ <strong>ह</strong>िर जीक संग मे एक सर<strong>ह</strong>ोिज एक सािर यौ, सुिनयौ...जॱ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ता सात पदारथ बेचता बि<strong>ह</strong>न भाय यौ। सुिनयौ....(अिगला अंकमे)112


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>र<strong>ह</strong> कऽ पीर छि<strong>ह</strong>, वेदना गंभीर छि<strong>ह</strong>पतः <strong>ह</strong>ुनकर आंिख, केकरो तीक्षा मे, अतीव अधीर छि<strong>ह</strong>,चे<strong>ह</strong>रा पर उदासी कऽ प कईक िच<strong>ह</strong> छि<strong>ह</strong>िकतु नि<strong>ह</strong>ं ; ई त कोनो आम वेदना सऽ पूणर्तया िभ छि<strong>ह</strong>,साडी छि<strong>ह</strong> अत यत<strong>दे</strong>िखयौ त! ओ<strong>ह</strong>ो यत, बैसल छिथ िचतन मे;ग<strong>ह</strong>ीर कोनो सोच मे अपने ओ डूबल छिथ।बात मुदा क<strong>ह</strong>त के? िकयाक ओ मौन छिथ ?मोन मे <strong>िव</strong>चार के ई, के<strong>ह</strong>ेन छि<strong>ह</strong> सतत वा<strong>ह</strong>?लगैय ॲ नि<strong>ह</strong>ं, पािब सकता मनक था<strong>ह</strong>के छिथ ? कतय के?कोन गाम सं आयल छिथ?मिदर क आंगन मे , एि<strong>ह</strong> प<strong>िव</strong> ांगण मे, भगवन के पूजा ले उत की बैसल छैथ?िदय रूप शोिभत ई रमणी जे बैसल छिथ,<strong>दे</strong>व पूजा <strong>ह</strong>ुनकर तऽ, मा एक ब<strong>ह</strong>ाना छि<strong>ह</strong>।मिदर मे आबय के, अु के ब<strong>ह</strong>ाबय के, ियतम जे <strong>ह</strong>ुनकर पर<strong>दे</strong>स जा क बैसल छिथ-भगवन के नाम पर <strong>ह</strong>ुनका बजावय केबैसल ओ सोचय छिथ - ियतम के गप सब,पूछय छिथ मने मन-“<strong>ह</strong>मरा बतिबयौ न - सजा ई के<strong>ह</strong>ेन ऐ<strong>ह</strong>?िकयाक ई <strong>िव</strong>रिक्त ऐ<strong>ह</strong>, दापय जीवन सँ ?अपन एि<strong>ह</strong> दासी के िकयाक िबसरने छी?”िकछो नि<strong>ह</strong>ं भेटय छि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ुनका जबाब कत<strong>ह</strong>ु।115


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ई सब त गप मुदा मनक भुलाबा छै, मा ब<strong>ह</strong>लावा छै ।मेनको त िजनकर सौदयर् सँ जरय छिथ,पारलौिकक सुदिर के, छोिड के बैसल ओ-के<strong>ह</strong>ेन मनुख छिथ, िनदर्य आ िनुर छिथ।पैसा कमाबय ले, िता पाबय ले,जे िकछ काज संभव छि<strong>ह</strong>, करय लेल आतुर छिथ।िकतु ओ ई िबसरल छिथ जे-पी आ अपन सुपु, <strong>ह</strong>ुनके पर िनभर्र छैथ।मात िपता क ित <strong>ह</strong>ुनक कतर्य की?मा अिधकारे टा ! <strong>ह</strong>ुनकर मतय छि<strong>ह</strong>!!मानल अपन भ<strong>िव</strong>य, <strong>ह</strong>ुनके बनेवाक छिनि<strong>ह</strong>िता जे पयबाक छि<strong>ह</strong> - मे<strong>ह</strong>नत जरूरी छै।अपने छिथ दूर मुदा िदल सँ िकयाक दूरी छै।<strong>ह</strong>ुनक ए<strong>ह</strong>ी मे मान, यै<strong>ह</strong> मा छै िनदान- पैसा र<strong>ह</strong>य गुलाम;इंसां तऽ मािलक छै- भौितक <strong>ह</strong>र वतु के।भौितकता इंसा पर, शासन जे करतै तऽई त <strong>ह</strong>ेबाके छै-भौितकता <strong>ह</strong>ंसैत छैमानवता कनै छै।३.चकात िम, िपता- ी जनादर्न िम, ाम-म<strong>ह</strong>थौर गोठपो-म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वमठ ,थाना-अधामठ ,िजला-मधुबनी, जम-30,12,1968116


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्खािथ साग-भात <strong>ह</strong>गैथ पड़ोरपेटमे अ नि<strong>ह</strong>,मुँ<strong>ह</strong>मे पान र<strong>ह</strong>वाके चा<strong>ह</strong>ी।कुरता भले <strong>ह</strong>ी मैल र<strong>ह</strong>ैन,चपल मुदा चमकैते चा<strong>ह</strong>ी।।बात करैथ लाख आ कड़ोड़।खाइथ साग भात <strong>ह</strong>गैथ पड़ोर।।तरकारीमे तेल नि<strong>ह</strong> खेता<strong>ह</strong>,माथमे धृत कुमारी लगेवाके चा<strong>ह</strong>ी।राशन भले <strong>ह</strong>ी नि<strong>ह</strong> खिरदब,िसनेमा मुदा <strong>दे</strong>खवाके चा<strong>ह</strong>ी।।भात पर चाि<strong>ह</strong>यैन धिर ितलकोर।खाइथ साग-भात <strong>ह</strong>गैथ पड़ोर।।साबुनक से<strong>ह</strong>ता लागले र<strong>ह</strong>तैन,सेट लगेनाय ि<strong>ह</strong>नका सँ सीखू।वीड़ी कि<strong>ह</strong>यो िपलैथ नि<strong>ह</strong>,वीसक पाॅकेट जेवी मे <strong>दे</strong>खू।।कपड़ा तऽ भेटैन नि<strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>रता मुदा पटोर।खाइथ साग-भात <strong>ह</strong>गैिथ पड़ोर।।मडुलवा सन मूँ<strong>ह</strong> लगैत छि<strong>ह</strong>,किनया मुदा गोिरिकये चा<strong>ह</strong>ी।घर पर खड़ नि<strong>ह</strong> छि<strong>ह</strong>,टाका मुदा एक मुा चा<strong>ह</strong>ी।।किनया वाप वेचैथ वाड़ी आ खड़<strong>ह</strong>ोर।खाइथ साग-भात <strong>ह</strong>गैथ पड़ोर।।बापके पादय नि<strong>ह</strong> आवैन,अपना भिर िदन बंदूके चलेता।भिर साल करैथ गपक खेतीबखार मुदा बनेवे करता।।ि<strong>ह</strong>नकर नि<strong>ह</strong> जोर-वेजोड़।खाइथ साग-भात <strong>ह</strong>गैथ पड़ोर।।िडिबया जलवै के सामर्य नि<strong>ह</strong>,सॱसे गाम धिर आिग लगेता<strong>ह</strong>।क<strong>िव</strong>रकाने कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> पढ़लैथ,117


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साी मुदा संगीत सुनता<strong>ह</strong>।।बात ते<strong>ह</strong>ेन जेना खौलित इ<strong>ह</strong>ोर।खाइथ साग-भात <strong>ह</strong>गिथ पड़ोर।।(2) जागु-जागु मैिथलकुभकण नी तोड़ु,आपस मे आपक्ता जोड़ु।साधन<strong>ह</strong>ीन जजर्र समाज मे,<strong>िव</strong>काशक नव म फूँकू।।आवो वदलू अपन िमजाज।जागु-जागु मैिथल समाज।।कतय गेल शान िमिथला के?कतय गेल दूधक ब<strong>ह</strong>ैत धार?सोना उगलैत मािट कतय गेल,कतय गेल ओ वात-<strong>िव</strong>चार?समझु आइ एकर राज।जागु-जागु मैिथल समाज।।सपटा <strong>िव</strong>काश मंी जीके घरमे।वचल लोक <strong>ह</strong>क कनै अए।एयर कंडीशनक नाम सुनै छी,रौद मे के<strong>ह</strong>ेन <strong>दे</strong><strong>ह</strong> जरै अए।।सुखायल सोिणत करव कोन काज।जागु-जागु मैिथल समाज।।टूटल सड़क अ<strong>ह</strong>ार गाम,भेटय नि<strong>ह</strong> ककरो कोनो काम।मुलूक छोिड़ के भागए पड़ल,एल<strong>ह</strong>ुँ बड़ दूर आन ठाम।।रक्षक पि<strong>ह</strong>रने छिथ भक्षक ताज।जागु-जागु मैिथल समाज।।चारा खाय छिथ तेल िपवै छिथ,अलकतरा सँ मॲछ टेरै छिथ।सब<strong>ह</strong>क ि<strong>ह</strong>सा खायवाक िकसा,मंीजी क्षणि<strong>ह</strong> मे गढ़ै छिथ।118


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शमर् <strong>िव</strong>वलिथ वेचलिथ लाज।जागु-जागु मैिथल समाज।।मैिथल आइ उपेिक्षत वनलिथ,िमिथला के अिछ <strong>ह</strong>ाल-वे<strong>ह</strong>ाल।भासए <strong>ह</strong>ेंजक <strong>ह</strong>ेज माल-जाल।।मंी करैथ तइयो पाज।जागु-जागु मैिथल समाज।।(3) पी-पी-पी दारु पीपी-पी-पी दारु पी,जी-जान छोिड़ केँ िदन राित पी,मिर जेमें त िकछु नि<strong>ह</strong> जेतौदूध-द<strong>ह</strong>ी या घीपी-पी-पी दारु पी......।एक घूॅट दारु दवाये जानुसॱसे बोतल <strong>ह</strong>ाल वे<strong>ह</strong>ालकूकर मूॅित के मूॅ<strong>ह</strong> मे जेतौजखने दारु लगतौ जी...पी-पी-पी-दारु पी।चाउर वेचलें आॅटा वेचले,वीवी के सभ ग<strong>ह</strong>ना वेचलें।सभटा <strong>िव</strong>कायै गेलौ,अनकर लेवे की।पी-पी-पी-दारु पी।कुसुम ठाकुर"चुल बुली कया बिन गेल<strong>ह</strong>ुँ "िबसरल छल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>म कतेक बिरस सँ ,अपन सभ अरमान आ सपना ।119


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोना लोक <strong>ह</strong>ँसय कोना <strong>ह</strong>ँसाबय ,आ िक <strong>ह</strong>ँसी मे सािमल <strong>ह</strong>ोमय ।आइ अकमात अपन बदलल ,वभाव <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>म वयं अचंिभत ।िदन भिर <strong>ह</strong>म सोिचते रि<strong>ह</strong> गेल<strong>ह</strong>ुँ ,मुदा जवाब <strong>ह</strong>मरा नि<strong>ह</strong> भेंटल ।एक िदन <strong>ह</strong>म छल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>ेरायल ,यान कतय छल से नि<strong>ह</strong> जािन ।अकमात मोन भेल फुिलत ,सोिच आयल <strong>ह</strong>मर मुँ<strong>ह</strong> पर मुकी ।<strong>ह</strong>म बुिझ गेल<strong>ह</strong>ुँ आजु िकयैक ,<strong>ह</strong>मर वभाव एतेक बदिल गेल ।िकक<strong>ह</strong>ु पर <strong>िव</strong>ास एतेक जे ,फेर सँ चंचल , चुलबुली कया बिन गेल<strong>ह</strong>ुँ ।।"अिभलाषा"अिभलाषा छलs <strong>ह</strong>मर एक ,किरतॱ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म िधया सँ ने<strong>ह</strong> ।<strong>ह</strong>ुनक नखरा पूरा करय मे ,रि<strong>ह</strong>तॱ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म तपर सिदखन ।सोचैत छल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>म िदन राित ,की पिरछ्ब जमाय लगायब सचार ।धीया तs <strong>ह</strong>ोइत छिथ नै<strong>ह</strong>रक ृंगार ,<strong>ह</strong>ँसैत धीया रोएत <strong>दे</strong>खब <strong>ह</strong>म कोना ।कोना िन<strong>ह</strong>ारब <strong>ह</strong>म सून घर ,बाट ताकब <strong>ह</strong>म कोना पाबिन िदन ।सोचैत छल<strong>ह</strong>ुँ जे सभ सपना अिछ ,ओ सभ आजु पूरा भs गेल।घर मे आिब तs गेिल<strong>ह</strong> धीया ,120


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िबदा नि<strong>ह</strong> केल<strong>ह</strong>ुँ , नय सुन अिछ घर ।एक मा कमी रि<strong>ह</strong> गेल ,सचार लगायल नि<strong>ह</strong>ये भेल।।िशव कुमार झा ‘‘िटलू‘‘,नाम ः िशव कुमार झा,िपताक नाम ः व0 काली कात झा ‘‘बूच‘‘,माताक नाम ःव0 चकला <strong>दे</strong>वी,जम ितिथ ः 11-12-1973,िशक्षा ः नातक (िता),जम थान ः मातृक ः मालीपुर मोड़तर, िज0 -बेगूसराय,मूलाम ः ाम $ पालय - किरयन,िजला - समतीपुर,िपन: 848101,संित ः बंधक, सं<strong>ह</strong>ण,जे0 एम0 ए0 टोसर्िल0,मेन रोड, िबटुपुरजमशेदपुर - 831 001, अय गित<strong>िव</strong>िध ः वषर् 1996 सॅ वषर् 2002 धिर <strong>िव</strong>ापित पिरषद समतीपुरक सांकृितक ,गितविध एवंमैिथलीक चार - सार <strong>ह</strong>ेतु डाॅ0 नरेश कुमार <strong>िव</strong>कल आ ी उदय नारायण चैधरी (रापित पुरकार ात िशक्षक) क नेतृव मेसंलग्न!! कोप भवन मे किनयाॅ !!रूसिल िकए सूतिल छी बनबू ने कनेक चाय अय ।िमिथला <strong>ह</strong>म चलल<strong>ह</strong>ुॅ , टाटानगरी सॅ आइ अय ।।अ<strong>ह</strong>ाॅ जौ एना र<strong>ह</strong>ब तऽ <strong>ह</strong>म कोना जीअब,सिदखन किनते - किनते यथे ज<strong>ह</strong>र पीअब ।एना अ<strong>ह</strong>ाॅ रूसब तऽ <strong>ह</strong>म कऽ लेब दोसर सगाइ अय,िमिथला ............................................................................. ।।अ<strong>ह</strong>ाॅ केर रूप <strong>दे</strong>िखते काम<strong>दे</strong>वो कानैत छिथ,‘‘मृगनयनी‘‘ केॅ ओ उवर्शी मानैत छिथ ।िब<strong>ह</strong>ुॅसल मादक घुघना लागै लॱिगया िमरचाइ अय,िमिथला ............................................................................. ।।121


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छगनलाल वेलरी सॅ कनक<strong>ह</strong>ार लायव,आजुरैन पूनम केॅ, पाकर् मे घुमायव ।<strong>ह</strong><strong>ह</strong>रल मनक तृणा, नि<strong>ह</strong> बनू <strong>ह</strong>रजाइ अय,िमिथला ............................................................................. ।।ऊठू िये, अ<strong>ह</strong>ाॅ जदी न<strong>ह</strong>ाबू,कोप भवन सॅ उिठ कऽ लऽग मे आबू ।मंदि<strong>ह</strong> मुकी मारू, <strong>ह</strong>ऽम अिनल<strong>ह</strong>ुॅ अिछ मलाइ अय,िमिथला ............................................................................. ।।!! ेयसीक <strong>िव</strong>लाप !!लागै बरखा इ<strong>ह</strong>ोर,मारै बयसक जोर,िमलनक आशा मे बैसिल -छी आबू ने चकोर ।बाटे तऽ तिकते तिकये,नयन सूिख गेलै,पे्रयसीक <strong>िव</strong>लाप पर नि<strong>ह</strong> -अ<strong>ह</strong>ॅक यान एलै ।ठनका गजर्य मांचल शोर,ितरिपत नृय मोरनी मोर ।122


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िमलनक आशा मे वैसिल,-छी आबू ने चकोर ।बेदद जुिन बऽनू,मोन टूिट गेलै ।पावसक शीतलता -आतत भेलै ।लुत भगजोिगनी दशर्य भोर,लटकल मेघ गगन घनघोर,िकएक <strong>ह</strong>ृदय तोिड़ र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुॅ ।<strong>ह</strong>ा ! <strong>ह</strong>मर मन िचत चोर ।१.कािमनी २.धम१.कािमनी कामाियनीभटकैत व123


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बड़का... .अजोध. . . अजगर.. . .ससरित.. ससरित .. . .िगड़ने जा र<strong>ह</strong>ल अिछ . .. .सब िकछु .. .अ मान. . . मयदाअपन खेत पथार. . .अ. . .संकार <strong>िव</strong>चार.. .नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लै आब. . .को संिझया चुिनि<strong>ह</strong> बॉचल चुिक छौड़ .. ।आब त’ .. .गैस प’ बनै छैपरसौती के दबायघरक काज धंधा सॅ िनिफिकर ...कया सब <strong>दे</strong>खैत अिछ टीवी. .के िसिरयल .. . .’ बड़का बड़का <strong>िव</strong>ज्ञापनआ’ <strong>ह</strong>ेरायल अिछ वक दुिनया मेजतय बड़का गाङी मे. . .बिढया सूट पि<strong>ह</strong>रनेसिदखन मुकैत .. .सुर राजकुॅमर .घुमाबैत अिछ िटयिरंग124


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लोकक िनदष व केआ’ भिर र<strong>ह</strong>ल अिछ ।ओि<strong>ह</strong> मे ..कुंठा .. .मो<strong>ह</strong>भंग .. . आ’ अंगोर. ।..कािमनी कामायनी24।011 ।09२.धम <strong>िव</strong>लओकरासभक अत <strong>ह</strong>ोबाक चा<strong>ह</strong>ीकािधिर उजाड र<strong>ह</strong>ल गाछमेछोट छोट पलवसभअंकुिरत भेल अिछओ सभ तो<strong>ह</strong>र अनुमितएिबनाअंकुिरत भ’गेलआब सॱसे गाछ पसिरर<strong>ह</strong>ल अिछओ सभ सामत अिछसामतक अत करबाक चा<strong>ह</strong>ीसभ गाछकेजिडसँ कािट <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी ।नदीसभमेवससँ पािन बि<strong>ह</strong>र<strong>ह</strong>ल अिछब<strong>ह</strong>ैत ब<strong>ह</strong>ैत एक ठामसँदोसर ठाम जाइत अिछओ सभ तो<strong>ह</strong>र अनुमितएिबनाब<strong>ह</strong>ैत अिछ126


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सब तुर जोगार मे जुिट गेल। क्यो मािटक गोला क चुि बनवै लगल, ते क्यो जारन आनै गेल। क्यो पािन अनै इनार िदिश<strong>िव</strong>दा भेल। गाछक उपर स एकटा िचड़ै क<strong>ह</strong>लकै- ‘ऐ मूखर्! पकबैक (भोजन बनवैक) त सब जोगार सब करै छ<strong>ह</strong> मुदा पकेव<strong>ह</strong>की? जखन पकबैक कोनो चीज छ<strong>ह</strong>े नि<strong>ह</strong> त छुछे चुि जरेब<strong>ह</strong>।’बड़का बेटा यै<strong>ह</strong> सोचैत छल जे कतौ स िकछु कद-मूल आिन, उसिन क खायव। मुदा तेि<strong>ह</strong> बीच िचड़ैक मजाक सुिनिखिसया के क<strong>ह</strong>लकै- ‘तोरे सब पिरवार क पकिड़ आिन पका कऽ खेबौ।’िचड़ैक मुिखया डिर गेल। मने-मन सोचै लगल जे परपर स<strong>ह</strong>योगक पुरुषाथर् िकछु क सकैत अिछ। तेँ झगड़ब उिचत नि<strong>ह</strong>।िमलान वर मे बाजल- ‘भाई! <strong>ह</strong>मरा पिरवार कऽ िकऐक नाश करव<strong>ह</strong>। तोरा गारल खजाना <strong>दे</strong>खा दइ िछअ<strong>ह</strong>। ओकरा ल आब<strong>ह</strong> आचैन स िजनगी िबत<strong>िव</strong><strong>ह</strong><strong>ह</strong>।’ओ (िचड़ै) खजाना <strong>दे</strong>खा <strong>दे</strong>लकै। सब िमिल ओि<strong>ह</strong> खजाना के ल घर िदिश घुिर गेल।ओकरा घरक बगले मे दोसरो ओ<strong>ह</strong>ने पिरवार छलै। जकरा सब बात ओ कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लकै। मुदा ओि<strong>ह</strong> पिरवारक सब कोइढ़ आझगड़ाउ। खजानाक लोभे ओ<strong>ह</strong>ो सब तूर <strong>िव</strong>दा भेल। जाइत-जाइत ओि<strong>ह</strong> गाछ तर प<strong>ह</strong>ुँचल। पि<strong>ह</strong>लुके जेँका भानस करैक नाटकसब करै लगल। गारजन जकरा जे अढ़बै से करैक बदला झगड़े करै लगै। गाछ पर स ओइ<strong>ह</strong> िचड़ै क<strong>ह</strong>लकै- ‘भोजनक जोगारेकरै मे ते सब कटौज करै छ<strong>ह</strong>, तखन पकेव<strong>ह</strong> की?’पि<strong>ह</strong>लुके जेँका पिरवारक मुिखया क<strong>ह</strong>लकै- ‘तोरे पकिड़ क पकेव<strong>ह</strong>?’<strong>ह</strong>ँसैत िचड़ै उर <strong>दे</strong>लकै- ‘<strong>ह</strong>मरा पकड़ैवला क्यो आओर छल जे सब धन ल चिल गेल। तोरा बुे िकछु ने <strong>ह</strong>ेत<strong>ह</strong>?’२.<strong>दे</strong>वांशु वस, जम- तुलापी, सुपौल। मास कयुिनकेशनमे एम.ए., ि<strong>ह</strong>दी, अंेजी आ मैिथलीक <strong>िव</strong>िभ प-पिकामे कथा,लघुकथा, <strong>िव</strong>ज्ञान-कथा, िच-कथा, काटूर्न, िच-<strong>ह</strong>ेिलका इयािदक काशन।<strong>िव</strong>शेष: गुजरात राय शाला पाय-पुतक मंडल ारा आठम कक्षाक लेल <strong>िव</strong>ज्ञान कथा “जंग” कािशत (2004 ई.)नताशा:(नीचाँक काटूर्नकेँ िक्लक करू आ पढ़ू)नताशा बीस132


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.संया काल दीप लेसबाक काल-दीपमूले िथतो ा दीपमये जनादर्नः।दीपाे शरः ोक्ः सयायोितनर्मोऽतुते॥दीपक मूल भागमे ा, दीपक मयभागमे जनादर्न (<strong>िव</strong>णु) आऽ दीपक अ भागमे शर िथत छिथ। <strong>ह</strong>ेसंयायोित! अ<strong>ह</strong>ाँकेँ नमकार।३.सुतबाक काल-रामं कदं <strong>ह</strong>नूमतं वैनतेयं वृकोदरम्।शयने यः मरेियं दुःवतय नयित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong>ने राम, कुमारवामी, <strong>ह</strong>नूमान्, गरुड़ आऽ भीमक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर दुःवन भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-गे च यमुने चैव गोदाविर सरवित।नमर्<strong>दे</strong> िसधु कावेिर जलेऽिमन् सििधं कुरू॥<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरवती, नमर्दा, िसधु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन सािय िदअ।५.उरं यसमुय ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम्।वषर्ं तत् भारतं नाम भारती य सतितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सतित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>या ौपदी सीता तारा मडोदरी तथा।पचकं ना मरेियं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>या, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पाँच सावी-ीक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभपाप न भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।135


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथलीमे उच्चारण तथा लेखन१.पचमाक्षर आ अनुवार: पचमाक्षरातगर्त ङ, ञ, ण, न एवं म अबैत अिछ। संकृत भाषाक अनुसार शदकअतमे जाि<strong>ह</strong> वगर्क अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वगर्क पचमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ङ् आएल अिछ।)पच (च वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ञ् आएल अिछ।)खड (ट वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ण् आएल अिछ।)सिध (त वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे न् आएल अिछ।)खभ (प वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे म् आएल अिछ।)उपयुर्क्त बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पचमाक्षरक बदलामे अिधकांश जग<strong>ह</strong>पर अनुवारक योग<strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना- अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। याकरण<strong>िव</strong>द पिडत गो<strong>िव</strong>द झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जेकवगर्, चवगर् आ टवगर्सँ पूवर् अनुवार िलखल जाए तथा तवगर् आ पवगर्सँ पूवर् पचमाक्षरे िलखल जाए। जेना-अंक, चंचल, अंडा, अत तथा कपन। मुदा ि<strong>ह</strong>दीक िनकट र<strong>ह</strong>ल आधुिनक लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मानैतछिथ। ओलोकिन अत आ कपनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कंपन िलखैत <strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अवय छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ थानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदाकतोकबेर <strong>ह</strong>तलेखन वा मुणमे अनुवारक छोटसन िबदु प नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथर्क अनथर् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खलजाइत अिछ। अनुवारक योगमे उच्चारण-दोषक सभावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथर् कसँलऽकऽ पवगर्धिर पचमाक्षरेक योग करब उिचत अिछ। यसँ लऽकऽ ज्ञधिरक अक्षरक स अनुवारक योगकरबामे कत<strong>ह</strong>ु कोनो <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ़ : ढ़क उच्चारण “र् <strong>ह</strong>”जकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र् <strong>ह</strong>”क उच्चारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ़िलखल जाए। आनठाम खािल ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ़ = पढ़ाइ, बढ़ब, गढ़ब, मढ़ब, बुढ़बा, साँढ़, गाढ़, रीढ़, चाँढ़, सीढ़ी, पीढ़ी आिद।उपयुर्क्त शदसभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शदक शुरूमे ढ आ मय तथा अतमे ढ़अबैत अिछ। इए<strong>ह</strong> िनयम ड आ ड़क सदभर् से<strong>ह</strong>ो लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।139


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Kojagara- 3 OctDhanteras- 15 OctChaturdashi-27 OctDiyabati/Deepavali/Shyama Pooja-17 OctAnnakoota/ Govardhana Pooja-18 OctBhratridwitiya/ Chitragupta Pooja-20 OctChhathi- -24 OctAkshyay Navami- 27 OctDevotthan Ekadashi- 29 OctKartik Poornima/ Sama Bisarjan- 2 Nov150


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Somvari Amavasya Vrata-16 NovVivaha Panchami- 21 NovRavi vrat arambh-22 NovNavanna Parvana-25 NovNaraknivaran chaturdashi-13 JanMakara/ Teela Sankranti-14 JanBasant Panchami/ Saraswati Pooja- 20 JanMahashivaratri-12 FebFagua-28 FebHoli-1 Mar151


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ram Navami-24 MarchMesha Sankranti-Satuani-14 AprilJurishital-15 AprilRavi Brat Ant-25 AprilAkshaya Tritiya-16 MayJanaki Navami- 22 MayVat Savitri-barasait-12 JuneGanga Dashhara-21 JuneHari Sayan Ekadashi- 21 JulGuru Poornima-25 JulOriginal Maithili Story by Smt.Shefalika Varma,Translated into English by DR.RAJIV KUMAR VERMA.152


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Shefalika Verma has written two outstanding books in Maithili; one a book of poemstitled “BHAVANJALI”, and the other, a book of short stories titled “YAYAVARI”. Her MaithiliBooks have been translated into many languages including Hindi, English, Oriya, Gujarati, Dogriand others. She is frequently invited to the India Poetry Recital Festivals as her fans andfriends are important people. I do not have to give more introduction of her as herachievements speak for themselves.TRANSLATED BY -DR. RAJIV KUMAR VERMAASSOCIATEPROFESSOR OF HISTORY AT SATYAWATI COLLEGE [EVE.] UNIVERSITY OFDELHI, DELHITHE. CORPSE OF BOLDNESSPROF. [DR.] SHEFALIKA VERMADear Parijat,The overcast cloudy sky made my inner self wet with yourthoughts and memory. Do you know it seems if I do not think, it isall right, if I do not need, it is all right. But now it is too late.You always think that Upasana is very happy, leading a freelife like waves on the currents of freedom. Yes, it was theencouragement given by you people that made me feel empowered.It was indeed the result of that empowerment I was able to open mymouth before Babuji.153


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Really Paro, woman loses_ her meaning and existence without a man.Woman can never be independent. Her only fate is to serve as a wife. If she triesto be--independent, she meets the same fate; like me the dark sea submerges her.Emotions are not permanent, but being a wife is permanent. She is queen of herhome. Paro, you cannot imagine my longing for a permanent home. After leadingthe life of a free and independent bird , I must get a strong shoulder where I canlie my head and seek for eternal bliss . But fate has ruined my life. My all goldendreams are shattered now.Paro , like me you have also made your life miserable , deplorable andpitiable . I request you to build a happy nest, a permanent home. You are youngerto me. You should not deliberately ruin your own life.For me, my pain is my life. Happiness for me is pain as well as sorrow.Original poem in Maithili by Gajendra ThakurTranslated into English by Lucy Gracy from New YorkGajendra Thakur (b. 1971) is the editor of Maithili ejournal “<strong>Videha</strong>” that can be viewed athttp://www.videha.co.in/ . His poem, story, novel, research articles, epic – all in Maithili languageare lying scattered and is in print in single volume by the title “KurukShetram.” He can bereached at his email: ggajendra@airtelmail.inThe Sculptor157


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्The sculptor of BalrajgarhBelonging to the pond of HarariThe Buddhist caves ofPastan Akaur and Naahar BhagwatipurThe statue of Uchchaith,Another form of Avalokiteshwar TaraThe goddess of Kali activated thereBy hearing the melody of prayer sung by womenFor thousands of yearsThe rise of Vaijayantipur-JanakpurAnd the city of MithilanagarA land of defeating enemiesWhere rivals were destroyedThe kingdom of general peopleLand of the King JanakThe artworks of a lower casteBut who will appraise them nowJust worship their feet158


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Who kept on serving their motherlandWith all dedicationAfter having such a bitter experienceWalked around JanakpurBeing a devotee of KamalaA round tour of the great MithilaJoined the group of untouchableEstablished the gohbar for the communityWho sent them out of the villageBut the sculptor of cutureMade the cave of BuddhaBuddha is yoursShiva, Ram, Krishan are yoursSince entry to temple was not bannedSo didn’t quit the placeBearing the discrimination ofReligion and casteWe must worship them159


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्MANUSCRIPT IMAGE DVDprompt delivery.AVAILABLE SEPARATELY FORRS.1000/-US$320) havecurrently been madeavailable for sale.Address your delivery-address to ुितकाशन,:DISTRIBUTORS: AJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ.Delhi-110002Ph.011-23288341,09968170107 Website:http://www.shrutipublication.come-mail:shruti.publication@shrutipublication.com(<strong>िव</strong>ज्ञापन)(कायलय योग लेल)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१ (ितर<strong>ह</strong>ुता/ <strong>दे</strong>वनागरी)क अपार सफलताक बाद <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ आ आगाँक अंक लेल वािषर्क/<strong>िव</strong>ािषर्क/ <strong>िव</strong>ािषर्क/ पंचवािषर्क/ आजीवन सयता अिभयान।ओि<strong>ह</strong> बखर्मे कािशत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सभ अंक/ पुितका पठाओल जाएत।नीचाँक फॉमर् भरू:-172


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>दे</strong>वनागरी/ वा ितर<strong>ह</strong>ुताक सदयता चा<strong>ह</strong>ी: <strong>दे</strong>वनागरी/ ितर<strong>ह</strong>ुतासदयता चा<strong>ह</strong>ी: ा<strong>ह</strong>क बनू (कूिरयर/ रिजटडर् डाक खचर् सि<strong>ह</strong>त):-एक बखर्(२०१०ई.)::INDIAरु.२००/-NEPAL-(INR 600), Abroad-(US$25)दू बखर्(२०१०-११ ई.):: INDIA रु.३५०/- NEPAL-(INR 1050), Abroad-(US$50)तीन बखर्(२०१०-१२ ई.)::INDIA रु.५००/- NEPAL-(INR 1500), Abroad-(US$75)पाँच बखर्(२०१०-१३ ई.)::७५०/- NEPAL-(INR 2250), Abroad-(US$125)आजीवन(२००९ आ ओि<strong>ह</strong>सँ आगाँक अंक)::रु.५०००/- NEPAL-(INR 15000), Abroad-(US$750)<strong>ह</strong>मर नाम:<strong>ह</strong>मर पता:<strong>ह</strong>मर ई-मेल:<strong>ह</strong>मर फोन/मोबाइल नं.:<strong>ह</strong>म Cash/MO/DD/Cheque in favour of AJAY ARTS payable at DELHI दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।वा <strong>ह</strong>म रािश Account No.21360200000457 Account holder (distributor)'s name: AjayArts,Delhi,Bank: Bank of Baroda, Badli branch, Delhi क खातामे पठा र<strong>ह</strong>ल छी।अपन फॉमर् एि<strong>ह</strong> पतापर पठाऊ:- shruti.publication@shruti-publication.comAJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ,Delhi-110002 Ph.011-23288341, 09968170107,e-mail:, Website: http://www.shruti-publication.com(ा<strong>ह</strong>कक <strong>ह</strong>ताक्षर)२. सं<strong>दे</strong>श-173


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खडक- िनबध-बध-समीक्षा, उपयास(स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ), नाटक (संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आअसाित मन) आ बाल-मंडली-िकशोर जगत- सं<strong>ह</strong> कुरुक्षेम् अंतमर्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong>द झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तरंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे मातृभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेद जे अपनेकएि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>म एखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ुँ। सुनैत छी अपनेकेँ सुझाओ आ रचनामक आलोचनािय लगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोन भेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपनेकेँ सदा उपलध र<strong>ह</strong>त।२.ी रमानद रेणु- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक रूपेँ चला कऽ जे अपन मातृभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, सेधयवाद । आगाँ अपनेक समत मैिथलीक कायर्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ृदयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३.ी <strong>िव</strong>ानाथ झा "<strong>िव</strong>िदत"- संचार आ ौोिगकीक एि<strong>ह</strong> ितपध ग्लोबल युगमे अपन मि<strong>ह</strong>मामय "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"केँअपना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कट <strong>दे</strong>िख जतबा सता आ संतोष भेल,तकरा कोनो उपलध "मीटर"सँ नि<strong>ह</strong> नापल जासकैछ? ..एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक मूयांकन आ सांकृितक ितफलन एि<strong>ह</strong> शतादीक अंत धिर लोकक नजिरमेआयर्जनक रूपसँ कट <strong>ह</strong>ैत।४. ो. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong> "निचकेता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ाँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथली भाषाकइित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत। आनद भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई जनर्लकेँ पिढ़ र<strong>ह</strong>लछिथ।...<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क चालीसम अंक पुरबाक लेल अिभनदन।५. डॉ. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कमर्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक सवेदनशील मन, मैिथलीक ित समिपर्त मे<strong>ह</strong>नितकअमृत रंग, इित<strong>ह</strong>ास मे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अयाय आरंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ। अशेष शुभकामनाआ बधाइक स, सने<strong>ह</strong>...अ<strong>ह</strong>ाँक पोथीकुरुक्षेम् अंतमर्नक थम दृया ब<strong>ह</strong>ुत भय तथा उपयोगी बुझाइछ।मैिथलीमे तँ अपना वरूपक ायः ई पि<strong>ह</strong>ले ए<strong>ह</strong>न भय अवतारक पोथी िथक। <strong>ह</strong>षर्पूणर् <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ािदर्क बधाईवीकार करी।६. ी रामाय झा "रामरंग"(आब वगय)- "अपना" िमिथलासँ संबंिधत...<strong>िव</strong>षय वतुसँ अवगत भेल<strong>ह</strong>ुँ।...शेषसभ कुशल अिछ।७. ी जे िपाठी- साि<strong>ह</strong>य अकादमी- इंटरनेट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर लेल बधाईआ शुभकामना वीकार करू।८. ी फुलकुमार िसं<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािन कनेकचिकत मुदा बेसी आािदत भेल<strong>ह</strong>ुँ। कालचकेँ पकिड़ जाि<strong>ह</strong> दूरदृिक पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, ओि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मरमंगलकामना।174


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्९.डॉ. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>षर् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव सूचना-ाितक क्षेमे मैिथलीपकािरताकेँ वेश िदअएबाक सा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक <strong>ह</strong>मवागत करैत छी, संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताक शुभकामना।१०. ी आाचरण झा- कोनो प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेक स<strong>ह</strong>योगकरता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong>य क<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वषर्मे ७५ वषर्क अनुभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघ म<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मरापूणर् आ<strong>ह</strong>ुित ात <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाक छी/ र<strong>ह</strong>ब।११. ी <strong>िव</strong>जय ठाकुर- िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ, सपूणर् टीम बधाईक पाअिछ। पिकाक मंगल भ<strong>िव</strong>य <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना वीकार कएल जाओ।१२. ी सुभाषच यादव- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’िनरतर पल<strong>िव</strong>त-पुिपत<strong>ह</strong>ो आ चतुिदर्क अपन सुगंध पसारय से कामना अिछ।१३. ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर पूणर् स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>त।१४. डॉ. ी भीमनाथ झा- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" इटरनेट पर अिछ तेँ "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" नाम उिचत आर कतेक रूपेँ एकर <strong>िव</strong>वरणभए सकैत अिछ। आइ-काि मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी पूणर् स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िखअित सता भेल। मैिथलीक लेल ई घटना छी।१५. ी रामभरोस कापिड़ "मर"- जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँ अतरीयजगतमे प<strong>ह</strong>ुँचेल<strong>ह</strong>ुँ तकरा लेल <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई। िमिथला र सभक संकलन अपूवर्। नेपालोक स<strong>ह</strong>योग भेटत, से<strong>िव</strong>ास करी।१६. ी राजनदन लालदास- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिकाक मायमसँ बड़ नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक अि<strong>ह</strong>ठाम<strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। एकर वािषर्क अ ंक जखन िं ट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>म साइटकपता िलखाए <strong>दे</strong>ने िछयि<strong>ह</strong>। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे िदली आिब कए आशीवद दैत<strong>ह</strong>ुँ, मुदा उमर आब बेशी भएगेल। शुभकामना <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोड़बाक लेल।.. उकृ काशन कुरुक्षेम् अंतमर्नक लेल बधाई।अुत काज कएल अिछ, नीक तुित अिछ सात खडमे। ..सुभाष च यादवक कथापर अ<strong>ह</strong>ाँक आमुखकपि<strong>ह</strong>ल दस प ंिक्तमे आ आगाँ ि<strong>ह</strong>दी, उदूर् तथा अंेजी शद अिछ (बेबाक, आोपात, फोकलोर..)..लोक नि<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>त जे चालिन दुशलिन बाढ़िनकेँ िजनका अपना ब<strong>ह</strong>िर टा भूर!..( पीकरण- दास जी ारा उृत अंशयादवजीक कथा सं<strong>ह</strong> बनैत-िबगड़ैतक आमुख १ जे कैलास कुमार िमजी ारा िलखल गेल अिछ-<strong>ह</strong>मरा ारानि<strong>ह</strong>- केँ संबोिधत करैत अिछ। मैिथलीमे उपरझपकी पिढ़ िलखबाक जे परपरा र<strong>ह</strong>ल अिछ तकर ई एकटाउदा<strong>ह</strong>रण अिछ। कैलासजीक सपूणर् आमुख <strong>ह</strong>म पढ़ने छी आ ओ अपन <strong>िव</strong>षयक <strong>िव</strong>शेषज्ञ छिथ आ <strong>ह</strong>ुनका ितकएल अपशदक योगक <strong>ह</strong>म भसर्ना करैत छी-गजे ठाकुर)...अ<strong>ह</strong>ाँक मंतय क्यो िचगुत सभा खोिलमिणपकेँ बेिच र<strong>ह</strong>ल छिथ तँ क्यो मैिथल (ाण) सभा खोिल सुमनजीक यापारमे लागल छिथ-मिणप आसुमनजीक आिरमे अपन धंधा चमका र<strong>ह</strong>ल छिथ आ मिणप आ सुमनजीकेँ अपमािनत कए र<strong>ह</strong>ल175


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छिथ।..तखन लोक तँ क<strong>ह</strong>बे करत जेअपन घेघ नि<strong>ह</strong> सुझैत छि<strong>ह</strong>, लोकक टेटर आ से िबना <strong>दे</strong>खनि<strong>ह</strong>,अधला<strong>ह</strong> लागैत छिन..(पीकरण-क्यो नाटक िलखिथ आ ओि<strong>ह</strong> नाटकक खलनायकसँ क्यो अपनाकेँ िचि<strong>ह</strong>तकए नाटककारकेँ गािर पढ़िथ तँ तकरा की क<strong>ह</strong>ब। जे क्यो मराठीमे िचतपावन ाण सिमितक पिकामे-जकर भाषा अवये मराठी र<strong>ह</strong>त- ई िलखए जे ओ एि<strong>ह</strong> पिकाक मायमसँ मराठी भाषाक सेवा कए र<strong>ह</strong>लछिथ तँ ओ अपनाकेँ मराठीभाषी पाठक मय अपनाकेँ <strong>ह</strong>ायाप<strong>दे</strong> बना लेत- कारण सभकेँ बुझल छैक जे ओमुखप एकटा वगर्क सेवाक लेल अिछ। ओना मैिथलीमे एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मैिथली सेवक लोकिनक अभाव नि<strong>ह</strong> ओलोकिन २१म शतादीमे रि<strong>ह</strong>तो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>चारधारासँ त छिथ आ उनटे दोसराक मा<strong>दे</strong>ँ अपशदक योगकरैत छिथ-सपादक)...ओना अ<strong>ह</strong>ाँ तँ अपन<strong>ह</strong>ुँ बड़ पैघ धंधा कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। मा सेवा आ से िनःवाथर् तखनबूझल जाइत जँ अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कािशत पोथी सभपर दाम िलखल नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक। ओि<strong>ह</strong>ना सभकेँ <strong>िव</strong>लि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लजइतैक।( पीकरण- ीमान्, अ<strong>ह</strong>ाँक सूचनाथर्- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ारा ई-कािशत कएल सभटा सामीआकइवमे http://www.videha.co.in/ पर िबना मूयक डाउनलोड लेल उपलध छै आ भ<strong>िव</strong>यमे से<strong>ह</strong>ोर<strong>ह</strong>तैक। एि<strong>ह</strong> आकइवकेँ जे िकयो काशक अनुमित लऽ कऽ िंट रूपमे कािशत कएने छिथ आ तकर ओदाम रखने छिथ आ िकएक रखने छिथ वा आगाँसँ दाम नि<strong>ह</strong> राखथु- ई सभटा परामशर् अ<strong>ह</strong>ाँ काशककेँ प/ई-प ारा पठा सकै िछयि<strong>ह</strong>।- गजे ठाकुर)... अ<strong>ह</strong>ाँक ित अशेष शुभकामनाक संग।१७. डॉ. ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ाँ मैिथलीमे इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अुतमातृभाषानुरागक पिरचय <strong>दे</strong>ल अिछ, अ<strong>ह</strong>ाँक िनःवाथर् मातृभाषानुरागसँ ेिरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मर सेवाकयोजन <strong>ह</strong>ो, तँ सूिचत करी। इंटरनेटपर आोपांत पिका <strong>दे</strong>खल, मन फुिलत भऽ गेल।१८.ीमती शेफािलका वम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका <strong>दे</strong>िख मोन उलाससँ भिर गेल। <strong>िव</strong>ज्ञान कतेक गित कऽ र<strong>ह</strong>लअिछ...अ<strong>ह</strong>ाँ सभ अनत आकाशकेँ भेिद िदयौ, समत <strong>िव</strong>तारक र<strong>ह</strong>यकेँ तार-तार कऽ िदयौक...। अपनेकअुत पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>िव</strong>षयवतुक दृिसँ गागरमे सागर अिछ। बधाई।१९.ी <strong>ह</strong>ेतुकर झा, पटना-जाि<strong>ह</strong> समपर्ण भावसँ अपने िमिथला-मैिथलीक सेवामे तपर छी से तुय अिछ।<strong>दे</strong>शक राजधानीसँ भय र<strong>ह</strong>ल मैिथलीक शंखनाद िमिथलाक गाम-गाममे मैिथली चेतनाक <strong>िव</strong>कास अवय करत।२०. ी योगानद झा, किबलपुर, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीकेँ िनकटसँ <strong>दे</strong>खबाक अवसर भेटलअिछ आ मैिथली जगतक एकटा उट ओ समसामियक दृिसप <strong>ह</strong>ताक्षरक कलमबद पिरचयसँ आािदतछी। "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क <strong>दे</strong>वनागरी सँकरण पटनामे रु. 80/- मे उपलध भऽ सकल जे <strong>िव</strong>िभ लेखक लोकिनकछायािच, पिरचय पक ओ रचनावलीक सयक काशनसँ ऐित<strong>ह</strong>ािसक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।२१. ी िकशोरीकात िम- कोलकाता- जय मैिथली, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong>ुत रास क<strong>िव</strong>ता, कथा, िरपोटर् आिदक सिचसं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख आ आर अिधक सता िमिथलाक्षर <strong>दे</strong>िख- बधाई वीकार कएल जाओ।२२.ी जीवकात- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मुित अंक पढ़ल- अुत मे<strong>ह</strong>नित। चाबस-चाबस। िकछु समालोचना मरखा<strong>ह</strong>..मुदासय।176


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३. ी भालच झा- अपनेक कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख बुझाएल जेना <strong>ह</strong>म अपने छपल<strong>ह</strong>ुँ अिछ। एकर<strong>िव</strong>शालकाय आकृित अपनेक सवर्समावेशताक पिरचायक अिछ। अपनेक रचना सामयर्मे उरोर वृि <strong>ह</strong>ो,एि<strong>ह</strong> शुभकामनाक संग <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई।२४.ीमती डॉ नीता झा- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। योितरीर शदावली, कृिष मय शदावलीआ सीत बसत आ सभ कथा, क<strong>िव</strong>ता, उपयास, बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य सभ उम छल। मैिथलीक उरोर<strong>िव</strong>कासक लय दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२५.ी मायानद िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>ह</strong>मर उपयास ीधनक <strong>िव</strong>रोधक <strong>ह</strong>म <strong>िव</strong>रोध करैतछी।... कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीक लेल शुभकामना।(ीमान् समालोचनाकेँ <strong>िव</strong>रोधक रूपमे नि<strong>ह</strong> लेल जाए।ओना अ<strong>ह</strong>ाँक मंपु ि<strong>ह</strong>दीसँ मैिथलीमे अनूिदत भेल, जे जीवकांत जी अपन आलेखमे क<strong>ह</strong>ै छिथ। एि<strong>ह</strong>अनूिदत मंपुकेँ साि<strong>ह</strong>य अकादमी पुरकार <strong>दे</strong>ल गेल, से<strong>ह</strong>ो अनुवाद पुरकार नि<strong>ह</strong> मूल पुरकार, जे साि<strong>ह</strong>यअकादमीक िनअमक <strong>िव</strong>रु र<strong>ह</strong>ए। ओना मैिथली लेल ई एकमा उदा<strong>ह</strong>रण नि<strong>ह</strong> अिछ। एकर अ<strong>ह</strong>ाँ कोन रूपमे<strong>िव</strong>रोध करब?)२६.ी म<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>जारी- सपादक ीिमिथला- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन <strong>ह</strong>िषर्त भऽ गेल..एखन पूरा पढ़यमेब<strong>ह</strong>ुत समय लागत, मुदा जतेक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ से आािदत कएलक।२७.ी केदारनाथ चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक अुत लागल, मैिथली साि<strong>ह</strong>य लेल ई पोथी एकटा ितमानबनत।२८.ी सयानद पाठक- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>म िनयिमत पाठक छी। ओकर वरूपक शंसक छल<strong>ह</strong>ुँ। ए<strong>ह</strong>र अ<strong>ह</strong>ाँकिलखल - कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। मोन आािदत भऽ उठल। कोनो रचना तरा-उपरी।२९.ीमती रमा झा-सपादक िमिथला दपर्ण। कुरुक्षेम् अंतमर्नक िंट फॉमर् पिढ़ आ एकर गुणवा <strong>दे</strong>िख मोनस भऽ गेल, अुत शद एकरा लेल युक्त कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क उरोर गितक शुभकामना।३०.ी नरे झा, पटना- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> िनयिमत <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ैत छी। मैिथली लेल अुत काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३१.ी रामलोचन ठाकुर- कोलकाता- िमिथलाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मोन सतासँ भिर उठल, अंकक <strong>िव</strong>शालपिरदृय आवतकारी अिछ।३२.ी तारानद <strong>िव</strong>योगी- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख चकिबदोर लािग गेल। आयर्। शुभकामना आबधाई।३३.ीमती ेमलता िम “ेम”- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। सभ रचना उच्चकोिटक लागल। बधाई।177


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३४.ी कीितर्नारायण िम- बेगूसराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक बड नीक लागल, आगांक सभ काज लेलबधाई।३५.ी म<strong>ह</strong>ाकाश-स<strong>ह</strong>रसा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक नीक लागल, <strong>िव</strong>शालकाय संगि<strong>ह</strong> उमकोिटक।३६.ी अिग्नपुप- िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल..ई थम तँ अिछ एकरा शंसामे मुदा <strong>ह</strong>म एकरादुसा<strong>ह</strong>िसक क<strong>ह</strong>ब। िमिथला िचकलाक तभकेँ मुदा अिगला अंकमे आर <strong>िव</strong>तृत बनाऊ।३७.ी मंजर सुलेमान-दरभंगा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क जतेक शंसा कएल जाए कम <strong>ह</strong>ोएत। सभ चीज उम।३८.ीमती ोफेसर वीणा ठाकुर- कुरुक्षेम् अंतमर्नक उम, पठनीय, <strong>िव</strong>चारनीय। जे क्यो <strong>दे</strong>खैत छिथ पोथीात करबाक उपाय पुछैत छिथ। शुभकामना।३९.ी छानद िसं<strong>ह</strong> झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ, बड नीक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ।४०.ी ताराकात झा- सपादक मैिथली दैिनक िमिथला समाद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ कटेट ोवाइडरक काज कऽ र<strong>ह</strong>लअिछ। कुरुक्षेम् अंतमर्नक अुत लागल।४१.डॉ रवी कुमार चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक ब<strong>ह</strong>ुत नीक, ब<strong>ह</strong>ुत मे<strong>ह</strong>नितक पिरणाम। बधाई।४२.ी अमरनाथ- कुरुक्षेम् अंतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> दुनू मरणीय घटना अिछ, मैिथली साि<strong>ह</strong>य मय।४३.ी पंचानन िम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वै<strong>िव</strong>य आ िनरतरता भा<strong>िव</strong>त करैत अिछ, शुभकामना।४४.ी केदार कानन- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल अनेक धयवाद, शुभकामना आ बधाइ वीकार करी। आनिचकेताक भूिमका पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। शुरूमे तँ लागल जेना कोनो उपयास अ<strong>ह</strong>ाँ ारा सृिजत भेल अिछ मुदा पोथीउनटौला पर ज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ <strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ाँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शतादीक जमितिथकअनुसार र<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ाँक पुतकक संबंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong>ुँ जे ई िकताबमा िकताब नि<strong>ह</strong> थीक, ई एकटा उमीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ाँ सन पुक सेवा सँ िनरंतर समृ <strong>ह</strong>ोइतिचरजीवन कए ात करत।४७.ी शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तपरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी। िनितरूपेणक<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे समकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम वणक्षरमे िलखल जाएत। ओि<strong>ह</strong>कुरुक्षेक घटना सभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमे खतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् तँ अशेष अिछ।178


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुरुक्षेम् अतमर्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ाँ साधुवादक अिधकारी छी।६३.ी लमण झा "सागर"- मैिथलीमे चमकािरक रूपेँ अ<strong>ह</strong>ाँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखनआर..दूर..ब<strong>ह</strong>ुत दूरधिर जेबाक अिछ। वथ आ स र<strong>ह</strong>ी।६४.ी जगदीश साद मंडल-कुरुक्षेम् अतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ । कथा सभ आ उपयास स<strong>ह</strong>बाढ़िन पूणर्रूपेँपिढ़ गेल छी। गाम-घरक भौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे सूम वणर्न स<strong>ह</strong>बाढ़िनमे अिछ, से चिकत कएलक, एि<strong>ह</strong>सं<strong>ह</strong>क कथा-उपयास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता अनलक अिछ। समालोचना शामे अ<strong>ह</strong>ाँक दृि वैयिक्तकनि<strong>ह</strong> वरन् सामािजक आ कयाणकारी अिछ, से शंसनीय।६५.ी अशोक झा-अयक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल बधाई आ आगाँ लेलशुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धयवादक संग ाथर्ना जे अपन मािट-पािनकेँ यानमे रािख अंककसमायोजन कएल जाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong>ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धयवाद जे ए<strong>ह</strong>ेन सुदर-सुदरसचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ। सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बुिनाथ िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ाँक सपादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुरुक्षेम् अंतमर्नक’ <strong>िव</strong>लक्षणपिका आ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी! की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ाँक सपादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क <strong>िव</strong>कास<strong>ह</strong>ोयत,िनसं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी बृखेश च लाल- गजेजी, अपनेक पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन गदगद भय गेल , <strong>ह</strong>ृदयसँअनुगृि<strong>ह</strong>त छी । <strong>ह</strong>ािदर्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड़ - ी गजे जी । कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ गदगद आ ने<strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong>ुँ।७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे ेमिषर्क मैिथली गजलपर आलेख पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। मैिथलीगजल कऽ सँ कऽ चिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोकक चचर् कएनेछिथ। जेना मैिथलीमे मठक परपरा र<strong>ह</strong>ल अिछ। (पीकरण- ीमान्, ेमिषर् जी ओि<strong>ह</strong> आलेखमे ई पिलखने छिथ जे िकनको नाम जे छुिट गेल छि<strong>ह</strong> तँ से मा आलेखक लेखकक जानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे,एि<strong>ह</strong>मे आन कोनो कारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ाँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>तृत आलेख सादर आमंित अिछ।-सपादक)७१.ी मंेर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ाँक मैगनम ओपस कुरुक्षेम् अंतमर्नकसे<strong>ह</strong>ो, अितउम। मैिथलीक लेल कएल जा र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् अतुलनीय अिछ।180


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलन(c)२००८-०९. सविधकार लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>(पािक्षक) संपादक- गजे ठाकुर। स<strong>ह</strong>ायक सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा, ी उमेश मंडल। एतयकािशत रचना सभक कॉपीराइट लेखक लोकिनक लगमे र<strong>ह</strong>ति<strong>ह</strong>, मा एकर थम काशनक/ आकइवक/अंेजी-संकृत अनुवादक ई-काशन/ आकइवक अिधकार एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ छैक। रचनाकार अपन मौिलकआ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संपूणर् उरदाियव लेखक गणक मय छि<strong>ह</strong>)ggajendra@yahoo.co.in आिक ggajendra@videha.com केँ मेल अटैचमेटक रूपमेँ .doc,.docx, .rtf वा .txt फॉमटमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपन संिक्षत पिरचय आ अपनकैन कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशा करैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ,आ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ात <strong>ह</strong>ोयबाक बादयथासंभव शी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक सूचना <strong>दे</strong>ल जायत। एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ीमितलमी ठाकुर ारा मासक 1 आ 15 ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।(c) 2008-09 सविधकार सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आकइवक सविधकार रचनाकार आसं<strong>ह</strong>कक लगमे छि<strong>ह</strong>। रचनाक अनुवाद आ पुनः काशन िकंवा आकइवक उपयोगक अिधकार िकनबाक<strong>ह</strong>ेतु ggajendra@videha.com पर संपकर् करू। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर, मधूिलका चौधरी आरिम िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरतु181

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!