22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

1 िव दे ह िवदेह Vi deha িবেদহ ht t p wwwvi deha co i n Al ways ref ...

1 िव दे ह िवदेह Vi deha িবেদহ ht t p wwwvi deha co i n Al ways ref ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अग २०१० (वष र् ३ मास ३२ अंक ६३)<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> Vi deha <strong>িবেদহ</strong> ht t p:// wwwvi . deha. co. i n <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिकाVi deha I st Mai t hi l i For t ni ght l y e Magazi ne <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका नव अंक<strong>दे</strong>खबाक लेल प ृ सभकेँ िरश कए <strong>दे</strong>ख ू। Al ways r ef r esh t he pages f or vi ewi ng newissue of VIDEHA. Read i n your ownscr i pt Roman( Eng)Guj ar at i Bangl a Or i y a Gur mukhi Tel ugu Tami l Kannada Mal ayal am Hi ndiएि<strong>ह</strong> अंकमे अिछ:-१. संपादकीय सं<strong>दे</strong>श२. ग२.१. शु कुमार िसं<strong>ह</strong>-कथा िनब ंध: भाय-बि<strong>ह</strong>नक था कथा२.२.१. -गजे ठाकुर- य.पी.एस.सी.-२- ूमैिथलीक उि आ <strong>िव</strong>कास (संृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>,मैिथली)- य.पी.एस.सी.१- ूभारोपीय भाषा पिरवार म मैिथलीक ान1


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.३. जगदीश साद म ंडल-कथा- ठक<strong>ह</strong>रबा२.४.१. िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”- समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलचन ्दा २. तारान <strong>िव</strong>योगी-सुभाष च यादवक कथा–संवेदना- - सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बत िबगडैत’३.झा- <strong>ह</strong>े दयेरी: एक कटाक्षालोचन ॥िबिपन२.५.१. राम भरोस कापिड ‘मर’-जट–जिटन २. बेचन ठाकुर- नाटक बेटीक अपमान-(दृश ्यछठम)२.६.१. धीरेन ् कुमार- जगदीश साद म ंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरेन ् कुमारक द ूशब ्द २.अनमोल झा- ४ टा लघ ुकथा2


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.७. १. िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”- िक स ्त-िक स ्त जीवन-शेफािल का वमा र्-(समीक्षा)२. डा. बचेश ्वरझा-समीक्षा- (मौलाइल गाछक फूल)२.८. १. राम वेश म ंडलक लघ ुकथा-म ूल-म ं २. कुमार मज कं प- फरीछ ३.-जगदीश साद म ंडल-कथा- अािग र् नी३. प३.१. कालीका ंत झा "ब ुच " 1934-2009-आगा ँ३.२.१. राज<strong>दे</strong>व म ंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता २.इभूषण कुमार- सफलता <strong>ह</strong>मर रानी३.३.१. <strong>िव</strong>वेकानंद झा-नॊर मे अिछ बेस संभावना २. मुन ्नी वमा र्क क<strong>िव</strong> ता३.४. -डा. बचेश ्वर झा- द ूटा क<strong>िव</strong> ता3


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.५.१.चशेखर कामित- द ुन ू परानी फूिक-फूिक पी २.एकटा <strong>िव</strong>शेष- <strong>ह</strong>मरो जीबऽ िदअकृ कुमार राय ‘िकशन’-का भू्रण <strong>ह</strong>ा पर३.६.१. म ृद ुला धान- ओि<strong>ह</strong> िदन ......... २. मुाजी- द ूटा क<strong>िव</strong>ता३.७.१. धी रेन ् कुमार- <strong>ह</strong>मर गाम २. राजेश मो<strong>ह</strong>न झा- चा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा ३.सुबोध कुमार ठाकुर- <strong>िव</strong>डना३.८.१. ोित- क<strong>िव</strong>ता-ाचार २. नन ्द <strong>िव</strong> लास राय- क<strong>िव</strong> ता-जनसंख ्या ३. िशवकुमार झा‘‘िटू‘‘- पावस४. िमिथला कला-संगीत- ेता झा चौधरीक िचकला- राधाकृ4


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५. बालाना ं कृते- अच र्ना कुमर- बेटा- १६. भाषापाक रचना-लेखन -[मानक मैिथली], [<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंजी आ अंजी मैिथली कोष (इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>लबेर सच र्-िडनरी) एम.एस. एस.ू.एल. सव र्र आधािरत -Bas ed on ms-sql ser ver Maithili-Engl i sh and Engl i sh-Mai t hi l i Di ct i onar y.]7.VI DEHA FOR NON RESI DENTS7. 1. NAAGPHAANS -PART _ XI I -Mai t hi l i novel wr i t t en by Dr . Shef al i ka Ver ma -Tr ansl at ed by Dr . Raj i v Kumar Ver ma and Dr . Jaya Ver ma,Associ at ePr of essor s, Del hi Uni ver si t y,Del hi72Original . .Poemin Mai t hi l i by Gaj endr a Thakur Tr ansl at ed i nt o Engl i sh byJyot i Jha Chaudhar y -In the formof Surya Namaskaar8. VI DEHA MAI THI LI SAMSKRI T EDUCATI ON ( cont d.)5


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ( ल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी मे ) पी.डी.एफ. डाउनलोडक लेल नीचा ँकिलंकपर उपल अिछ। Al l t he ol d i ssues of Vi deha e j our nal ( i n Br ai l l e,Ti r hut aand Devanagar i ver si ons ) ar e avai l abl e f or pdf downl oad at t he f ol l owi nglink.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी पमे Vi deha e j our nal ' s al li ssues i n Br ai l l e Ti r hut a and Devanagar i ver si onsol d<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक पि<strong>ह</strong>ल ५० अंक<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक ५०म सँ आगा ँक अंक<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड।"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिका ई-पसँ ा क।अपन िमकेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>षयमे स ू िचत क।↑ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड एनीमेटरकेँ अपन साइट/ ब्लॉगपर लगाऊ।ब्लॉग "लेआउट" पर "एड गाडजेट" मे "फीड" सेले कए "फीड य.आर.एल." ू मेht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ i ndex. xml टाइप केलासँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फीड ा कए सकैत छी। ग ूगलरीडरमे पढबा लेल ht t p:// r eader . googl e. com/ पर जा कऽ Add a Subscr i pt i on बटन िक कआ खाली ानमे ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ i ndex. xml पे क आ Add बटन दबाऊ।मैिथली <strong>दे</strong>वनागरी वा िमिथलाक्षरमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख/ िलिख पािब र<strong>ह</strong>ल छी, ( cannot see/wr i t e Mai t hi l i i nDevanagar i / Mi thilakshara followlinks belowor contact atggaj endr a@ vi deha. com) तँ एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु नीचा ँक िलंक सभ पर जाऊ। संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क ंभ मैिथली भाषापाक/रचना लेखनक नव-पुरान अंक पढ़◌ू।ht t p:// devanaagar i i . net /ht t p:// kaul onl i ne. comuni / nagar i / (एतए बॉमे ऑनलाइन <strong>दे</strong>वनागरी टाइप क, बॉसँ कापी क आवडर् डाुमेटमे पे कए वडर् फाइलकेँ सेव क। <strong>िव</strong>शेष जानकारीक लेल ggaj endr a@ vi deha. com परसकर् क।)(Use Fi r ef ox 3. 0 ( f r om WWWMOZI . LLA. COM )/ Oper a/ Saf ar i / I nt er netExpl or er 8. 0/ Fl ock 2. 0/ Googl e Chr ome f or best vi ew of ' Vi deha' Mai t hi l i e-j our nal at ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ .)Go t o t he l i nk bel ow f or downl oad of ol d i ssues of VI DEHA Maithili emagazi ne i n . pdf f or mat and Mai t hi l i Audi o/ Vi deo/ Book/ pai nt i ngs/phot o6


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्files. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पुरान अंक आ ऑिडयो/ वीिडयो/ पोथी/ िचकला/ फोटो सभक फाइल सभ (उारण, बड सुखसार आ द ूवा र्क्षत म ं सि<strong>ह</strong>त) डाउनलोड करबाक <strong>ह</strong>ेतु नीचा ँक िलंक पर जाऊ।VI DEHA ARCHI VE <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आका र्इवभारतीय डाक <strong>िव</strong>भाग ारा जारी क<strong>िव</strong>, नाटककार आ धम र्शास्ी <strong>िव</strong>ापितक ा। भारत आ पालकमािटमे पसरल िमिथलाक धरती ाचीन कालि<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ान पुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक कम र्भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ। िमिथलाक म<strong>ह</strong>ानपुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक िच 'िमिथला र' मे <strong>दे</strong>ख ू।गौरी-श ंकरक पालव ंश कालक मिर्, ू एि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक्षरमे (१२०० वष र् प ूव र्क) अिभलेख अंिकत अिछ।िमिथलाक भारत आ पालक मािटमे पसरल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अा ाचीन आ नव ाप, िच, अिभलेख आ मिर्कलाक़ू<strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>ख ू 'िमिथलाक खोज'िमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सित स ूचना, सकर्, अेषण संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सच र्-इ ंजन आ ूज स<strong>िव</strong> र्स आ िमिथला,मैिथल आ मैिथलीसँ सित वेबसाइट सभक सम संकलनक लेल <strong>दे</strong>ख ू "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स ूचना संपकर् अेषण"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> जालव ृक िडसकसन फोरमपर जाऊ।"मैिथल आर िमिथला" (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालव ृ) पर जाऊ।संपादकीयमैिथलीक द-फ बला सभक वेश अजा र्लपर शु भऽ गेल अिछ। ई लोकिन पि<strong>ह</strong> प आ एस.एम.एस.ारा ब्लैकमेलमे लागल छला<strong>ह</strong>। आब ई-पक योग साधारण संगणक ज्ञानबला से<strong>ह</strong>ो कऽ सकै छिथ, से एि<strong>ह</strong>विमे ृ वि ृ आएल अिछ।अजा र्ल अपराधक कारगािर आ <strong>ह</strong>तोाि<strong>ह</strong>त करैबला ई-मेल: एि<strong>ह</strong>सँ नाम बदिल कऽ ई-मेल आ िटणी <strong>दे</strong>ल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong>सँअपराधी अपन िशकारकेँ मानिसक पसँ क दैत छै। कतेको बेर िशकार ि अजा र्ल छोिड दैत छिथ आ<strong>ह</strong>ुनकर दैिनक रचनाक िया भा<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ोइत छि। कतेक गोटे मैिथलीकेँ गुड-बाइ से<strong>ह</strong>ो कि<strong>ह</strong> दै छिथ।कख काल अ<strong>ह</strong>ा ँ जालव ृ वा जाललपर पोन र् साइटक िलंक िकयो रािख <strong>दे</strong>त, तँ कख गािर पिढ कऽ भािगजाएत, मा ई-प, ऑनलाइन वाता र्लाप, कमेट बॉमे। कख अ<strong>ह</strong>ा ँक सालक आ मासक मे<strong>ह</strong>नित सेकेडमेकापी पे कऽ अपना नामसँ छपा लेत। ब<strong>ह</strong>ुत गोटे <strong>ह</strong>मरा सालक मे<strong>ह</strong>नित ऑनलाइन मुफ्त उपल करेबा लेलटोकबो कएलि। मुदा <strong>ह</strong>मरा एि<strong>ह</strong> समे िबल गेट्सक व मोन पिड जाइत अिछ। <strong>ह</strong>ुनकासँ एक बेर प ूछलगेलि जे माइोसॉफ्टक उाद “ए बॉ” भारतमे पाइरेसीक डरसँ <strong>िव</strong>लसँ उतारल गेल, तँ ओ क<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong>7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे माइोसॉफ्ट कि<strong>ह</strong>यो पाइरेसीक डरसँ को उाद बजारमे अनबासँ <strong>िव</strong>ल नि<strong>ह</strong> के अिछ। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आका र्इवसे<strong>ह</strong>ो िदनािदन सम ृ भेल जा रा<strong>ह</strong>ल अिछ, साइबर अपराधक ारे एि<strong>ह</strong>मे को कमी नि<strong>ह</strong> आएल अिछ।डराबैबला ई-मेल: ब्लैकमेलर एि<strong>ह</strong>सँ िशकारकेँ धमकाबैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। नामक ख ुलासा नि<strong>ह</strong> भे ाकता र् बेचाराकतेको लोकपर श ंका करऽ लगैए। ब्लैकमेलर से<strong>ह</strong>ो अपन खित िक दश र्न करैत तु <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ैए।वायरस सार करैबला ई-मेल: ई-प ारा को िलंक पठाओल जाइत छै, को अटैचमेट पठाओल जैतछैक, जकरा िक केल<strong>ह</strong>ु ँ नि<strong>ह</strong> वा खोलल<strong>ह</strong>ु ँ नि<strong>ह</strong> आिक अ<strong>ह</strong>ा ँक कम्ूटर बैिस गेल। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मैसेज ब्ल ूटूथऑन र<strong>ह</strong>लासँ अ<strong>ह</strong>ा ँक मोबाइलमे से<strong>ह</strong>ो आिब जाइत अिछ।फेकमेल: एक ठामसँ आबैबला ई-मेल छ पसँ फेकमेलसँ दोसराक ई-मेलसँ आएल बिझ ु पडैए। एि<strong>ह</strong>सँब्लैकमेलर अ<strong>ह</strong>ा ँक झगड़◌ा दोसरसँ करेबाक यास करैए। मुदा एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलकेँ िडलीट नि<strong>ह</strong> क आ नि<strong>ह</strong>येएि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलक को उतारा िदयौक।अिगला चरण- <strong>िव</strong>ीय <strong>ह</strong>ािन: रचनाक ियाक ब भे भ सः <strong>िव</strong>ीय <strong>ह</strong>ािन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक मुदा ब्लैकमेलरअिगला चरणमे अ<strong>ह</strong>ा ँक िडट काडर् संा, पासवडर्, बै ंक एकाउट नर पुिछ सकैए। लागत जेना ओ ई-पइनकम टै िरफड लेल अिछ, वा स ूडानक को अकाल पीिडतक आ र् पुकार अिछ। अ<strong>ह</strong>ा ँ एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलकजवाब िक<strong>ह</strong>ु ँ नि<strong>ह</strong> िदअ आ ई-पकेँ ैममे धऽ िदयौ आ िकछु ित सुरिक्षत रािख िलअ। ओि<strong>ह</strong> अपराधीकेँपकडबाक सामा िया आगा ँक िबुमे अिछ।अपराधीकेँ पकडब कोना: अपन साइटपर ि<strong>ह</strong>ट काउटर लगाऊ, एि<strong>ह</strong>सँ ई फाएदा <strong>ह</strong>ोएत जे अ<strong>ह</strong>ा ँक साइटपर टाइम-ै आिब जाएत। िटणीक टाइम ैसँ एकरा िमलाऊ आ चोरकेँ पकड़◌ू। कम्ूटरकेँ कमाड दऽ कऽ ई-मेलक <strong>ह</strong>ेडर आ ओि<strong>ह</strong>सँ समय आ ानक जनतब िलअ। फेर ओि<strong>ह</strong> फेक िक पता आ फोन नर (एक्ेशनसि<strong>ह</strong>त) एि<strong>ह</strong>सँ ज्ञात भऽ सकैए। ए<strong>ह</strong>न को तर<strong>ह</strong>क ई-पकेँ नि<strong>ह</strong> तँ न क आ नि<strong>ह</strong>ये सािदत क।अजा र्लक उपयोगसँ सा<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ािनपर िनयण: एि<strong>ह</strong> कारक ई-प उपयोगकता र् लेल संकट उ करैतछैक। लोक द ुखी र<strong>ह</strong>ए लगैत अिछ, िकछु गोटे इटरटक कन कटबा लै छिथ। मुदा अभ मेलअएलापर अपनापर िनयण राख ू आ िडशनमे नि<strong>ह</strong> जाऊ। अजा र्लक नीक पक्षक उपयोग करैत र<strong>ह</strong>ू। कोसाइटपर लॉग ऑन के छी तँ ताल लॉग आउट भऽ जाउ।(<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ५ ज ुलाइ २००४ सँ एखन धिर १०४ <strong>दे</strong>शक १,४४२ ठामसँ ४५,८३० गोटे ारा <strong>िव</strong>िभ आइ.एस.पी.सँ २,५१,६७० बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ; धवाद पाठकगण। - ग ूगल एलेिट डेटा )गजे ठाकुरggaj endr a@ vi deha.com२. ग8


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.१. शु कुमार िसं<strong>ह</strong>-कथा िनब ंध: भाय-बि<strong>ह</strong>नक था कथा२.२.१. -गजे ठाकुर- य.पी.एस.सी.-२- ूमैिथलीक उि आ <strong>िव</strong>कास (संृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>,मैिथली)- य.पी.एस.सी.१- ूभारोपीय भाषा पिरवार म मैिथलीक ान२.३. जगदीश साद म ंडल-कथा- ठक<strong>ह</strong>रबा२.४.१. िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”- समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलचन ्दा २. तारान <strong>िव</strong>योगी-सुभाष च यादवक कथा–संवेदना- - सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बत िबगडैत’३.झा- <strong>ह</strong>े दयेरी: एक कटाक्षालोचन ॥िबिपन9


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.५.१. राम भरोस कापिड ‘मर’-जट–जिटन २. बेचन ठाकुर- नाटक बेटीक अपमान-(दृश ्यछठम)२.६.१. धीरेन ् कुमार- जगदीश साद म ंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरेन ् कुमारक द ूशब ्द २.अनमोल झा- ४ टा लघ ुकथा२.७. १. िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”- िक स ्त-िक स ्त जीवन-शेफािल का वमा र्-(समीक्षा)२. डा. बचेश ्वरझा-समीक्षा- (मौलाइल गाछक फूल)२.८. १. राम वेश म ंडलक लघ ुकथा-म ूल-म ं २. कुमार मज कं प- फरीछ ३.-जगदीश साद म ंडल-कथा- अािग र् नीशु कुमार िसं<strong>ह</strong>10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ज: 18 अील 1965 स<strong>ह</strong>रसा िजलाक मि<strong>ह</strong>षी खंडक ल<strong>ह</strong>ुआर गाममे। आरिभक ं िशक्षा, गामि<strong>ह</strong>सँ, आइ.ए., बी.ए.(मैिथली सान) एम.ए. मैिथली (ण र्पदक ा) ितलका मा ँझी भागलपुर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय, भागलपुर, िब<strong>ह</strong>ार सँ। BET[िब<strong>ह</strong>ार पाता परीक्षा (NET क समतु) ााता <strong>ह</strong>ेतु उीण, र् 1995] “मैिथली नाटकक सामािजक <strong>िव</strong>वर्न” <strong>िव</strong>षयपर पी-एच.डी. वष र् 2008, ितलका मा. ँ भा.<strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय, भागलपुर, िब<strong>ह</strong>ार सँ। मैिथलीक कतोक ितित प-पिका सभमे क<strong>िव</strong>ता, कथा, िनब ंध आिद समय-समय पर कािशत। वतर्मानमे शिक्षक ै सला<strong>ह</strong>कार (मैिथली) राष्ीयअवाद िमशन, केीय भारतीय भाषा संान, मैस ूर-6 मे काय र्रत।—सम ्पादककथा िनब ंध:कथाकार:भाय-बि<strong>ह</strong>नक था कथाडा. श ंभु कुमार िसं<strong>ह</strong>भाय-बि<strong>ह</strong>नक था कथा<strong>ह</strong>ुनका द ुन ूकेँ एकटा थाकल-<strong>ह</strong>ारल बटो<strong>ह</strong>ी मािन सकैत छी। द ुन ूक चे<strong>ह</strong>रा झमारल। आिख ँ स ूजल। एकदमी<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन। <strong>ह</strong>ुनका द ुन ूमे की संब ंध र<strong>ह</strong>िन वा संब ंधक िनधारण र् कोना भेल <strong>ह</strong>ेतैक से क<strong>ह</strong>ब क किठन मुदा संबोधन सँब ुझाइत छल जे द ुन ू गोटे भाय-बि<strong>ह</strong>न जका ँ र<strong>ह</strong>िथ। बैसति<strong>ह</strong> मैिथली बरसँ प ूछलिथ- “क<strong>ह</strong>ू भाय की <strong>ह</strong>ाल-चाल!ए<strong>ह</strong>न बगए िकएक ब छी?”बर: बीज पमे <strong>ह</strong>म कि<strong>ह</strong>या एि<strong>ह</strong> धरतीक गभर्मे पड़ल<strong>ह</strong>ु ँ, कोना <strong>ह</strong>मर अंकुरण भेल से सभ <strong>ह</strong>मराएकदम रण नि<strong>ह</strong> अिछ। <strong>ह</strong>ँ, <strong>ह</strong>मरा अपन नपनक िकछु बात सभ रण अव अिछ। ताि<strong>ह</strong> िदन <strong>ह</strong>मर उिमर यै<strong>ह</strong>को छओ मासक लगधक र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ैत। तखन <strong>ह</strong>म एकदम छोट र<strong>ह</strong>ी एि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मरा माल-जालसँ बचएबाक लेल यै<strong>ह</strong>जगरनाथ िमसर (िशव मिदरक ं मुख पुजेगरी) चा िदससँ जाफरीसँ घेर <strong>दे</strong> छला<strong>ह</strong>। ताि<strong>ह</strong> िदन मिदरमे ं िशवआराधनाक लेल जतेको लोक-बेद अबैत छला<strong>ह</strong>, लोटाक बा ँचल जल <strong>ह</strong>मरा जड़ि◌मे उझिल दैत छला<strong>ह</strong>। िशव-ा ंगणमे र<strong>ह</strong>बाक परताप ब ुझ ू वा <strong>ह</strong>मर अपन भा, िकछु मि<strong>ह</strong>ला लोकिनतँ <strong>ह</strong>मर<strong>ह</strong>ँ ु जड़ि◌मे जल-फूल-अत केरचढौआ चढ़ब’ लागली<strong>ह</strong>। <strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong>ं-<strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>म अपन प ूण र् यौवनकेँ कि<strong>ह</strong>या ा क’ लेल<strong>ह</strong>ु ँ से <strong>ह</strong>मरो पता नि<strong>ह</strong>चिल सकल। भीमकाय <strong>ह</strong>मर <strong>दे</strong><strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>िरयर-<strong>ह</strong>िरयर पातसँ आािदत द ूर-द ूर धिर पसरल <strong>ह</strong>मर डािर। जखनमिदरमे ं िशव नचारी गाओल जाइक तँ प ूरा वातावरण संगीतमय भ’ जाइक। बसात उ भ’ कए <strong>ह</strong>मरा पातसभकेँ एि<strong>ह</strong> संग झंकृत क’ िदअए आ ओि<strong>ह</strong>सँ िनकसल मे<strong>ह</strong>ी ं सुर जेना नचारीक सुरसँ िमिलजिल ु एकटा म<strong>ह</strong>र दृउ क’ दैक। <strong>ह</strong>मरा डािर-पातक छा<strong>ह</strong>िरमे जेठक द ुप<strong>ह</strong>िरमे भिर गामक ब ूढ़-ब ुज ु ओि<strong>ह</strong> मचान पर बैिसशीतलताक अभव करैत छला<strong>ह</strong>। ना सभ कत<strong>ह</strong>ु ँ खो-खो तँ कत<strong>ह</strong>ु ँ ब ुढ़ि◌या कबी खेलाइत र<strong>ह</strong>ैत छल। <strong>ह</strong>ेओि<strong>ह</strong> कातमे भिर गामक माल-जाल सभक लेल <strong>िव</strong>ामल छलैक। सालमे एकबेर बरसाइत (बटसा<strong>िव</strong>ी) िदन <strong>ह</strong>मरनव पेँ ृ ंगार कएल जाए। ओि<strong>ह</strong> िदन <strong>ह</strong>मर सौ ंसे धरे ब ुझ ू जे लाल-पीयर ज सँ लिद जाइत छल। <strong>ह</strong>मगवो र् र<strong>ह</strong>ी। <strong>ह</strong>मरा ब ुझाइत छल जे सभिदन एि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>मर िजनगी किट जाएत। (एकटा दीघ र् िनःास छोड़◌ैत)....मुदा <strong>ह</strong>मरा सुरताकेँ ककर<strong>ह</strong>ु ँ नजिर लािग गेल। <strong>ह</strong>मरा घम ंडकेँ घ ून लािग गेल।एकबेर अ<strong>ह</strong>ी गामक लर खा ँक छोटका बेटाकेँ सौ ंसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> खौजली भ’ गेल र<strong>ह</strong>ैक। भिर स<strong>ह</strong>रसाकडागदर-बैदसँ <strong>दे</strong>खेलाक पातो ओकरा को लाभ नि<strong>ह</strong> भेलैक। िकओ <strong>ह</strong>ुनका क<strong>ह</strong>लकिन जे ‘पा ँज भिरअमरलीके जँ तीन-चािर िदन धिर <strong>ह</strong>ुनका पयरसँ मोलबा िदऔक तँ खौजली जड़ि◌सँ उपिट जाएत।’ लर खा ँकतए-क<strong>ह</strong>ा ँसँ भिर पा ँज अमरली आनलिन आ बेटासँ पयर तरेँ मोलबौलिथ। खौजली उपटलिन िक नि<strong>ह</strong>, से नि<strong>ह</strong>11


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जािन मुदा <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> अमरली सँ अव पािट गेल<strong>ह</strong>ु ँ। भेलैक ई जे ओि<strong>ह</strong> अमरलीक एकटा टुकड़◌ी लर खा ँ<strong>ह</strong>मरा गाछक उपर फेिक <strong>दे</strong>लिथ। आ ओ अमरली जे ओ<strong>ह</strong>ुना परजीवी <strong>ह</strong>ोइत अिछ <strong>ह</strong>मरा सन <strong>ह</strong>िरयर गाछ पािबध भ’ गेल। आइ तँ <strong>ह</strong>मरा सौ ंसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर ओकरि<strong>ह</strong> राज छैक। ओि<strong>ह</strong> आयाितत सौ ंदय र्क नीचा ँ <strong>ह</strong>मर सिकसौ ंदय र् फड़फड़◌ा र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>मर तँ दम िनकलल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। ब ूढ़-ब ुज ु लोकिन एख अबैत छिथ,ना-भुटका सभ एखन<strong>ह</strong>ु ँ ब ुढ़ि◌या कबी आ खो-खो खेलाइत अिछ मुदा <strong>ह</strong>मर अि<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन भ’ जयबाक परबाि<strong>ह</strong>िकनक<strong>ह</strong>ु ँ नि<strong>ह</strong> छिन। अ<strong>ह</strong>ा ँ त’ <strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong> छी जे <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>शालकाय गाछ गामक वेश ार पर अिछ तै ँ भिर गाममेिबया<strong>ह</strong>-िरागमन, ज, म ूड़न सन जतेको आयोजन <strong>ह</strong>ोएत अिछ सभमे लोक एि<strong>ह</strong>सँ तोरणार बना अपन-अपनघर धिर भुकभुिकया ब लगा कए बाट केँ झकझबैत अिछ। ए<strong>ह</strong>न सभ अवसर पर <strong>ह</strong>मरा कतेक क <strong>ह</strong>ोइतअिछ से <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> सकैत छी। <strong>ह</strong>मरा डािर-पात पर गर-गर भुकभुिकया ब सभ लगा <strong>दे</strong>ल जाइतअिछ जे भिर राित िछनार छौ ंड़◌ा-छौ ंड़◌ी जका ँ कनखी मारैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ..भुक...भुक...भुक...भुक। <strong>ह</strong>मर तँगर-गर झरिक जाइ ऐ।एकिदन भोगल प<strong>ह</strong>लमान गामक लोक सभकेँ <strong>ह</strong>मरि<strong>ह</strong> गाछतर बजाकए ाथ र्ना के छला<strong>ह</strong> जे- “एि<strong>ह</strong>बरक गाछ परसँ सभटा अमरलीकेँ उजाड़ि◌-उपािर <strong>दे</strong>ल जाए नि<strong>ह</strong> तँ ओ िदन द ूर नि<strong>ह</strong> जखन ई परजीवी एि<strong>ह</strong>बर गाछकेँ नाब ूद क’ <strong>दे</strong>तैक” मुदा गामक अिधका ंश लोकक क<strong>ह</strong>ब र<strong>ह</strong>ैक जे- “ई िक को लतामक गाछिछऐक जे सिख ू जेतैक! बर िछऐक बर....” बर तँ <strong>ह</strong>म सिरप<strong>ह</strong>ु ँ छी, मुदा जँ एि<strong>ह</strong>ना ई अमरली सभ <strong>ह</strong>मराडािर-पातक ख ून चोसैत र<strong>ह</strong>त तखन कतेक िदन धिर <strong>ह</strong>म जीिब सकब से भगवतीए जानिथ.....। एतबा कि<strong>ह</strong> बरफेर उदास भ’ गेला<strong>ह</strong>।मैिथली:<strong>ह</strong>मरो दशा तँ िकछु ए<strong>ह</strong> अिछ भाय! <strong>ह</strong>मर<strong>ह</strong>ँ ु जनम कि<strong>ह</strong>या भेल, कि<strong>ह</strong>या <strong>ह</strong>मलोक सभक जीभसँ उिरत भेल<strong>ह</strong>ु ँ से सभ <strong>ह</strong>मर<strong>ह</strong>ँ ु रण नि<strong>ह</strong> अिछ। <strong>ह</strong>मरा तँ अ<strong>ह</strong>ा ँ जका ँ अपन नप रणनि<strong>ह</strong> अिछ। असलमे नपन मे <strong>ह</strong>मरा सम मैिथल समाजसँ ततेक द ुलार-मलार भेटैत र<strong>ह</strong>ल जे <strong>ह</strong>मरनपन अड़पनि<strong>ह</strong>मे बीत गेल। <strong>ह</strong>मरा तँ जे िकछु रण अिछ से अपन ज ुआिनएक। जेना अ<strong>ह</strong>ा ँ अपनप ूण र्यौवनावामे भीमकाय <strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ अपन <strong>िव</strong>ीण र् डािर-पात पर गव र् करैत छल<strong>ह</strong>ु ँ ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु ँ अपन ज ुआनीमेिमिथलाकेँ के क<strong>ह</strong>ए अपन पड़◌ोसक राज आसाम, ब ंगाल सँ ल’ कए पाल (<strong>िव</strong><strong>दे</strong>श) धिर अपन ुितमाध ुय र् गुणक बलेँपसरल छल<strong>ह</strong>ु ँ। साि<strong>ह</strong>क को ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>धा नि<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>मर ृ ंगार नि<strong>ह</strong> भेल <strong>ह</strong>ो।ोितरीर, <strong>िव</strong>ापित, उमापित, चा, मनबोध।<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न, याी, मध ुप, ईशनाथ, राजकमल, बोध।।ित स<strong>ह</strong>स्ों क<strong>िव</strong>-लेखक लोकिनक ारा <strong>ह</strong>मर साि<strong>ह</strong>-संसारक ृ ंगार कएल गेल छल। ई संभवतः 19म शताीकउराध र् र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ेतैक जखन िमिथलो पर अंजी शासन आ िशक्षाक भाव पड़य लागलैक। नाम कथी लेल क<strong>ह</strong>ब(भ’ सकैछ ताि<strong>ह</strong> िदन ओ <strong>ह</strong>मरा लेल शुभे सोच <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>) अंजी साि<strong>ह</strong> सँ ितधा र् करबाक कारँ सबसँ पि<strong>ह</strong>ओ <strong>ह</strong>मर अपन िलिप ितर<strong>ह</strong>ुता, जे <strong>ह</strong>मर अिक तीक िच छल तकरा उतािर कए फेिक <strong>दे</strong>लिथ आ <strong>ह</strong>मरा पर<strong>दे</strong>वनागरी थोिप <strong>दे</strong>ल गेल। ति<strong>ह</strong>या के जत छलैक जे ई <strong>दे</strong>वनागरी <strong>ह</strong>मरा एकिदन सा ँस लेब किठन क’<strong>दे</strong>त? आइ <strong>ह</strong>मरा सौ ंसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर ओकरि<strong>ह</strong> भाव अिछ। ओकरा तरमे <strong>ह</strong>म फरफरा र<strong>ह</strong>ल छी। एकर एकटाउदा<strong>ह</strong>रण <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँकेँ द’ सकैत छी-अ<strong>ह</strong>ा ँ भारतक कोन<strong>ह</strong>ु ँ कोनमे चिल जाउ आ लोकक समक्ष ब ंगलाक कोन<strong>ह</strong>ु ँ पासामी ुत क’ कए पुिछयौिन जे “ ई कोन भाषा िथक? तँ ओ क<strong>ह</strong>ता जे ब ंगला” आ जँ से नि<strong>ह</strong> तँ बेसीसँ बेसी क<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong>- असिमया ँ वा उड़ि◌या, मुदा <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> समक्ष कोन<strong>ह</strong>ु ँ मैिथलीक पा सामी रािख िदऔक तँ ओ फद’ क<strong>ह</strong>ता जे ‘ि<strong>ह</strong>ी’। आब अ<strong>ह</strong>ा ँ कना क’ सकैत छी जे तखन <strong>ह</strong>मर मदशा के<strong>ह</strong>न भ’ जाइत छल <strong>ह</strong>ोएत।आर तँ आर जखन कख <strong>ह</strong>म अपन आन सखी-बि<strong>ह</strong>नपा (ब ंगला, असमी, उड़ि◌या आिद)क संग कि<strong>ह</strong>यो काल बैसैतछी तँ ओ लोकिन <strong>ह</strong>मरा तेना फजी<strong>ह</strong>ित करैत छिथ से नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> सकै छी। <strong>ह</strong>ुनकासभ (ब ंगला, असमी, उड़ि◌याआिद)क क<strong>ह</strong>ब छिन जे- “<strong>दे</strong>ख ू <strong>ह</strong>मर िधया-पुता सभ <strong>िव</strong>क कोन<strong>ह</strong>ु ँ कोनमे िकएक नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोिथ, कोन<strong>ह</strong>ु ँ भाषाकजानएबला िकएक नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोिथ मुदा आपसी संवाद ओ लोकिन अपनि<strong>ह</strong> भाषामे करैत छिथ आ एकटा अ<strong>ह</strong>ा ँक िधया-पुतासभ छिथ.......” सा ँच पुछू तँ ई सभ उपाल सिन ू करेज किट जाइत अिछ। जो रे दैब! जो रे <strong>ह</strong>मरकपार! <strong>ह</strong>मरा (मैिथली) के क<strong>ह</strong>ए ओ लोकिन अपन मैिथल संृितओ केँ तँ ति<strong>ह</strong>ना ताक पर रख जा र<strong>ह</strong>ल छिथ-धोती, तौनी, पाग, ज..., सो<strong>ह</strong>र, समदाउन, बटगमनी, लगनी...., ितलौरी, अदौरी, ितिसऔरी, ितलकोर..., सभटा12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ेरायल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ...। अपन एि<strong>ह</strong> सभ द ुद र्शाक चचा र् जखन कि<strong>ह</strong>यो काल आन-आन भाषा लग करैत छी तँजत छी ओ लोकिन <strong>ह</strong>मरा की क<strong>ह</strong>ैत अिछ? ओ सभ क<strong>ह</strong>ैत अिछ- तोँ ईालु छेँ , तै ँ तोरा आन-आन भाषासभसँ ईा र् <strong>ह</strong>ोइत छौक, तोँ आन-आन सता आ संृितसँ डा<strong>ह</strong> करैत छैँ, समयक संग जँ नि<strong>ह</strong> चलबे ँ तँ एि<strong>ह</strong>नािपछड़ल रि<strong>ह</strong> जेबे ँ आिद-आिद। आब अ<strong>ह</strong>ी ं क<strong>ह</strong>ू भाय! ई सभ तँ थे र्क दोषारोपण छैक ? दिनया ु ँक कोनए<strong>ह</strong>न माए <strong>ह</strong>ेतैक जकरा अपन िधया-पुताक सुख नि<strong>ह</strong> सो<strong>ह</strong>ाइत <strong>ह</strong>ेतैक। अ<strong>ह</strong>ा ँ तँ <strong>ह</strong>मर भाय िथक<strong>ह</strong>ँ, ु अ<strong>ह</strong>ा ँ सँ <strong>ह</strong>मजे िकछु क<strong>ह</strong>ब से सा ँच आ दयसँ। <strong>ह</strong>मर िधया-पुता सभ जे आइ <strong>िव</strong>क अको कोन मे पसरल छिथ, ओ सभजखन स ूट-ब ूट-टाई पि<strong>ह</strong>िर िनकलैत छिथ आ फर र्-फर र् अंजी, जापानी, ैिनश, जम र्न, ैंच आिद भाषा बौलैतछिथ, िफी गाना गबैत छिथ, नीक-नीक <strong>ह</strong>ोटल मे जा कए का ँटा-छूरी सँ खाइत छिथ तँ ई सभ <strong>दे</strong>िख सिरप<strong>ह</strong>ु ँ<strong>ह</strong>मर करेज ज ुड़◌ा जाइत अिछ। भगवतीसँ गो<strong>ह</strong>ािर करैत र<strong>ह</strong>ैत िछयिन जे “<strong>ह</strong>मर िधया-पुता सभ एि<strong>ह</strong>ना अिखल<strong>िव</strong>मे कला, संगीत, साि<strong>ह</strong>, राजनीित सभ मे अपन-अपन नाम आ जस करथ ु”। यै<strong>ह</strong> परस ूका ग िथक,ैंकफट र्मे <strong>िव</strong>ज्ञानक मे कएल गेल को पैघ उपलिक लेल <strong>ह</strong>मरि<strong>ह</strong> एकटा ‘सप ूत’ केँ पुरृत कएल जाइतर<strong>ह</strong>ैक, सौ ंसे दिनया ु ँक मीिडया वलासभ ओि<strong>ह</strong> समारो<strong>ह</strong>क कवरेज करैत र<strong>ह</strong>ैक, अपन सप ूतक उपलि पर गव र् करबाकलेल <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु को<strong>ह</strong>ुना ओ’ प<strong>ह</strong>ु ँच गेल र<strong>ह</strong>ी, जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ुनका सानमे िकछुओ बाजल जाइक, ति<strong>ह</strong>ना-ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>मरकरेज गव र्सँ पसरल जा र<strong>ह</strong>ल छल, मोन मे <strong>ह</strong>ोइत छल जे ओि<strong>ह</strong> म ंच पर जा कए <strong>ह</strong>म िचकड़ि◌-िचकड़ि◌ केँलोक सभकेँ कि<strong>ह</strong> िदऐक जे- <strong>दे</strong>ख ू <strong>ह</strong>म ईा र्ल ू नि<strong>ह</strong> छी, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>क कोन<strong>ह</strong>ु ँ <strong>िव</strong>षय, भाषा, समुदाय, सता,संृितसँ कोन<strong>ह</strong>ु ँ कारक पर<strong>ह</strong>ेज नि<strong>ह</strong>......मुदा काय र्मक अंतमे जखन <strong>ह</strong>मर ओि<strong>ह</strong> सप ूतसँ प ूछल गेलिन जे- अ<strong>ह</strong>ा ँकमाभाषा की िथक? तँ <strong>ह</strong>ुनका मुँ<strong>ह</strong>सँ ब<strong>ह</strong>रेलिन अंजी!!! सिरप<strong>ह</strong>ु ँ क<strong>ह</strong>ैत छी भाय! ई सुिनति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरकरेज...., एतबे नि<strong>ह</strong> घर अयला पर <strong>ह</strong>ुनकासँ <strong>ह</strong>ुनक पचमा िकलासमे पढ़यबला बेटा पुछलकिन- “बाब ूजी! बाबा तँक<strong>ह</strong>ैत छिथ जे <strong>ह</strong>मरा सभक माभाषा मैिथली िथक, तखन अ<strong>ह</strong>ा ँ अंजीक नाम िकएक लेल<strong>ह</strong>ु ँ? जँ अ<strong>ह</strong>ा ँ सन-सनलोक सभ अपन माभाषाकेँ एना अछूत ब ूझैत र<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> तखन तँ मैिथलीक भ<strong>िव</strong>.....।” बाप क<strong>ह</strong>लकिन- चुप र<strong>ह</strong>ब ुड़ि◌, ई को आन भाषा िथकैक? मैिथली िथकैक मैिथली, एकर जड़ि◌ पताल धिर पसरल छैक……। आबकी क<strong>ह</strong>ी भाय! <strong>ह</strong>म अपन एि<strong>ह</strong> सप ूतक अटूट <strong>िव</strong>ास पर <strong>िव</strong>ास करी वा <strong>ह</strong>ुनक छोट बालक ारा कएल गेल <strong>ह</strong>मरभ<strong>िव</strong>क िचंताक ित आशा...! एतबा क<strong>ह</strong>ैत-क<strong>ह</strong>ैत मैिथलीक द ुन ू आिखसँ ँ द<strong>ह</strong>ो-ब<strong>ह</strong>ो र खसय लागलिन।बर, मैिथली केँ सा ंना दैत र<strong>ह</strong>लिथ, <strong>ह</strong>ुनका मैिथलीसँ आर िकछु सुनबाक अपेक्षा र<strong>ह</strong>िन मुदा मैिथलीकमुँ<strong>ह</strong>सँ जेना बकारे नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>राइत र<strong>ह</strong>िन, ओ कपिस-कपिस कए कािन र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong>....।-गजे ठाकुरय.पी.एस.सी.-२ूमैिथलीक उि आ <strong>िव</strong>कास (संृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>, मैिथली)मैिथली वा को भाषाक उिक म ूलमे मक मुँ<strong>ह</strong>सँ ब<strong>ह</strong>राएल िन आ ओि<strong>ह</strong> िनक अथ र् को वु, ि वा<strong>िव</strong>चारसँ <strong>ह</strong>ोएब िस <strong>ह</strong>ोएत। िन तँ िचडै, चुनमुनी, माल-जाल आ बौक ि ार से<strong>ह</strong>ो उ <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदासे अथ र्प ूण र् नि<strong>ह</strong> भऽ पबैए आ भाषाक िनमा र्ण नि<strong>ह</strong> कऽ पबैए।13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१८६६ ई. मे पेिरसमे “ला सोिसएते द िलंिीक” नाा संा भाषाक उि आ <strong>िव</strong>क भाषा सभक िनमा र्ण” एि<strong>ह</strong><strong>िव</strong>षयकेँ अपन काय र्कािरणीसँ <strong>ह</strong>टा <strong>दे</strong>लक कारण एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयक <strong>िव</strong>वेचन अमानपर अधािरत <strong>ह</strong>ोएबाक कारणसँ वैज्ञािनकदृ िकोणसँ द ूर र<strong>ह</strong>ैत अिछ।वैिदक संृतसँ लौिकक संृत आ ओि<strong>ह</strong>सँ पाली, ाकृत, अपंश, अव<strong>ह</strong> आ मैिथलीक म ताकल जा सकैतअिछ। मुदा वैिदक संृतक ाचीनतम ऋगवेदसँ पि<strong>ह</strong>सँ ओ भाषा अिमे र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत। कतेक मौिखकसाि<strong>ह</strong> जेना गाथा, नाराश ंसी, दैवत कथा आ आान सभ ओि<strong>ह</strong>मे रचल गेल <strong>ह</strong>ोएत। ए<strong>ह</strong> गाथा सभक गायककलेल “गािथन”, “गातु<strong>िव</strong>द ्” आ “गाथपित” ऋगवेदमे यु भेल। वैिदक संृतक उि दैवी पमे भेल वाआिगक-वाक ं संकेतक संषणीयता बढ़◌ेबाक लेल से मा अमाक <strong>िव</strong>षय भऽ सकैत अिछ। भाषामे िन, श,पद, वा आ अथ र्क पिरवतर्न भेलासँ वैिदकसँ लौिकक संृत ब<strong>ह</strong>राएल आ फेर पाली, ाकृत, अपंश, अव<strong>ह</strong> आमैिथली। पािणनी ारा भारतक <strong>िव</strong>िभ सँ लेल शावली लौिकक संृतकेँ ततेक सम ृ कएलक जे ओि<strong>ह</strong>सँ आनसभ भाषाक कतेको तर<strong>ह</strong>क प ब<strong>ह</strong>ार भेल। कतेक तर<strong>ह</strong>क ीय ाकृत आ अपंश ओि<strong>ह</strong> भौगोिलक क<strong>िव</strong>ारकेँ लैत ब<strong>ह</strong>ार भेल आ ओि<strong>ह</strong>सँ आज ुक आधिनक ु भारतीय आय र् भाषा सभक उि भेल।मैिथली भारोपीय भाषा पिरवारसँ सित अिछ। भारोपीय भाषा पिरवारक भीतर <strong>िव</strong>क लगभग चालीस ितशतजनसंा अबैत अिछ। ई सभसँ पैघ भाषा पिरवार अिछ, सभसँ सम ृ से<strong>ह</strong>ो। मोटा-मोटी एकर द ू <strong>िव</strong>भागछैक, पि<strong>ह</strong>ल य ूरोपक आय र् भाषा आ दोसर भारत-ईरानी शाखा। भारत-ईरानी आय र्भाषाक भीतर ईरानी, दरदआ भारतीय आय र्भाषा अबैत अिछ। दरद भाषामे कीरी आ पामीर पठारक प ूव र् दिक्षणक भाषा सभ अिछ।मैिथली भाषाक उम आ <strong>िव</strong>कास भारतीय आय र्भाषाक भीतर ताकल जाइत अिछ।भाषाक उम तँ अमानक <strong>िव</strong>षय िथक। भाषाक उमक आ तकर योगक कतेक वष र्क पात् ओि<strong>ह</strong>मे साि<strong>ह</strong>रचना <strong>ह</strong>ोइत अिछ। तखन जा कऽ ओकर प िर <strong>ह</strong>ोइत अिछ। वैिदक संृतक ाचीनतम ऋगवेद,लौकिकक संृतक ाचीनतम वाीिक रामायण, पािल भाषाक ाचीनतम ब ु ििपटक, ाकृतक ाचीनतम <strong>िव</strong>मल सिरक ू पउमचिरउ, अपंशक ाचीनतम य ूगीक परमा काश अिछ। आिद मैिथलीक ाचीनसाि<strong>ह</strong> िस साि<strong>ह</strong>, बौगान आ ोितरीरक वण र् राकर अिछ। िस सर<strong>ह</strong>पाद 700-780 सर<strong>ह</strong>पाद-“िसिरुमइ पढमे पिढअउ ,म िपबोँ िबसरउ एमइउ”।िमिथलामे अक्षरार िसिरु (गशजीक अंकुश आ ँजी) सँ<strong>ह</strong>ोइत अिछ। िमिथलामे ई धारणा अिछ जे मा ँड पीलासँ रण शि क्षीण <strong>ह</strong>ोइत अिछ। दोसर उदा<strong>ह</strong>रण- बलदिबयायल गबैया बा ँझे- बडद िबया गेल आ गाए बा ँझे अिछ।मकालीन मैिथलीक <strong>िव</strong>ापितक मैिथली साि<strong>ह</strong> आ तकर बाद चतुर चतुभुर्ज, श ंकर<strong>दे</strong>व, <strong>िव</strong>िभ म नरेश ारारिचत साि<strong>ह</strong>, कीतर्िनया आ अंिकया नाटसँ मनबोध धिर अबैत अिछ। आधिनक ु मैिथली साि<strong>ह</strong> चा झासँ ार<strong>ह</strong>ोइत अिछ।ाचीन भारतक आय र्भाषाक वैिदक संृतक ाचीनतम ऋगवेदमे विण र्त धार सभक आधारपर िनधािरतर्कएल जा सकैत अिछ आ एकर सार कोना आन मे भेल से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong>सँ िनधािरत र् <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ऋगवैिदकआय र् “स सव” मा सात धारक मे र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>- ई सात धार छल <strong>िव</strong>ता, अिश्कनी, पी, शतुु,<strong>िव</strong>पाशा, ुमु आ गोमती। एि<strong>ह</strong>मे पि<strong>ह</strong>ल पा ँचटा धार पंजाबक आ शेष द ूटा अफगािनानमे ब<strong>ह</strong>ैत छल। ई सातोधार ऋगवेद कालक सभसँ उपयोगी धार िसुक स<strong>ह</strong>ायक छल। ऋगवेदमे सरती धारक वण र्न “धार सभ माय”कपमे भेल अिछ। ऋगवेदमे यमुनाक द ू बेर आ गंगाक एक बेर वण र्न अिछ। ऋगवेदक दसम मलमे “धारकुित” मे िसु आ ससैवक ुित भेल अिछ। ओि<strong>ह</strong> कालमे पु, अ, ु, यद ु आ तुव र्स नाा पंचजन बसैतछला<strong>ह</strong>। ि<strong>िव</strong>, िु, से<strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> कालमे छला<strong>ह</strong>। पु आ सभसँ श<strong>िव</strong>ान भरत कबीला िमिल बादमे कु कबीलाबनल। भरत कबीला दाशराज्ञ युमे पा ँच आय र् आ पा ँच अनाय र् कबीलाक संगठनकेँ <strong>ह</strong>रेलक, जाि<strong>ह</strong>मे भरतकपुरि<strong>ह</strong>त विश र<strong>ह</strong>िथ आ पा ँच आय र् आ पा ँच अनाय र् (दु) कबीलाक संगठनक पुरि<strong>ह</strong>त र<strong>ह</strong>िथ <strong>िव</strong>ािम। बोगजकोईएिशया माइनरमे ि<strong>ह</strong>ी शासकक १४म शती ई.प.क ू उीिण र्त अिभलेखमे इ, दशरथ, अर्तम आिद राजाक, इ,वण, नास, आिद <strong>दे</strong>वताक उेख अिछ। यज ुवे र्दक चिलत संि<strong>ह</strong>ता वाजसयी आ सामवेदक संि<strong>ह</strong>ता कौथ ुम,सामवेदक आरक आ उपिनषद छाोक आधारपर िमिथलामे ाणक वाजसयी आ छाोमे उाधर र् <strong>िव</strong>भाजनएखन धिर अिछ। यज ुवे र्दमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वण र्न अिछ तँ ऋगवेदमे वैिदक जनकक (सीताक िपता सीरज जनक पछाितभेला<strong>ह</strong>।)14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong> राजा' ऋगवेिदक कालक नमी साक नामसँ छला<strong>ह</strong>, यज्ञ करैत स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong>, ऋगवेदमे वण र्न अिछ। ओइक संग <strong>दे</strong>लि असुर नमुचीक <strong>िव</strong> आ ताि<strong>ह</strong>मे इ <strong>ह</strong>ुनका बचओलि।शतपथ ाणक <strong>िव</strong><strong>दे</strong>घमाथव आपुराणक िनिम द ुन ू गोटेक पुरोि<strong>ह</strong>त गौतम छिथ से द ुन ू एके छिथ आ एतएसँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> राक ार। माथवकपुरि<strong>ह</strong>त गौतम िम<strong>िव</strong> यज्ञक/ बिलक ार कएलि आ पुनः एकर पुनःापना भेल म<strong>ह</strong>ाजनक-२ क समयमेयाज्ञवल् ारा। िनिम गौतमक आमक लग जय आ िमिथ -िजनका िमिथला नामसँ से<strong>ह</strong>ो सोर कएल जाइतछि, िमिथला नगरक िनमा र्ण कएलि। िनमीक जयपुर वतर्मान जनकपुरमे छल, िमथीक िमिथलानगरीक ान एखनधिर िनधािरत र् नि<strong>ह</strong> भए सकल अिछ, अमािनत अिछ जनकपुरक लग । ’सीरज जनक’ सीताक िपता छिथ आएतयसँ िमिथलाक राजाक सुदृढ पररा <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ। ’कृित जनक’ सीरजक बादक 18म पुमे भेलछला<strong>ह</strong>। कृित ि<strong>ह</strong>रनाभक पु छला<strong>ह</strong> आ जनक ब<strong>ह</strong>ुलाक पु छला<strong>ह</strong>। याज्ञवल ि<strong>ह</strong>राभक िश छला<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ुनकासँयोगक िशक्षा ले छला<strong>ह</strong>। कराल जनक ारा एकटा ाण युवतीक शील-अप<strong>ह</strong>रणक यास भेल आ जनकराजव ंश समा भए गेल (संदभर् अघोष-ब ुचिरत आ कौिट-अथ र्शास्)।अथ र्शास्मे(१.६ <strong>िव</strong>नयािधकािरकेथमािधकर षडोऽायः इियजये अिरषड्वागः) कराल जनकक पतनक से<strong>ह</strong>ो चचा र् अिछ।त<strong>िव</strong>िरवेियातुरोऽिप ृराजा सो <strong>िव</strong>नित- यथा दाो नाम भोजः कामाद ् ाण कायमिभममानःसबराष्ो <strong>िव</strong>ननाश कराल वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ः,...।वैिदक संृतक कालमे आय र् ससवसँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> धिर आिब गेल छला<strong>ह</strong>। अनाय र् (दु)सँ ओ<strong>ह</strong>ी कालमे <strong>ह</strong>ुनकर सकर्भऽ गेल छल आ शािक आदान-दान से<strong>ह</strong>ो भऽ गेल छल। यज ुवे र्दमे बादमे अथव र्वेदमे ई आदान-दानदृ िगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अनाय र् (दु) आ ा (अनाय र्सँ आय र् बनल जाित) द ुक भाषा ससैव आय र्क भाषासँिमिल गेल आ पुबिरया आ आन ीय बसात लगलासँ वैिदक संृत लौिकक संृतमे बदिल गेल। िनकसमयमे से<strong>ह</strong>ो वैिदक शावली किठन भऽ गेल छल, ओकर उिपर <strong>िव</strong>वेचन शु भऽ गेल छल। पािणनीक भाषापुबिरया, दिछनबिरया, पछबिरया आ उरबिरया सभ क दु आ ा भाषाक शावलीकेँ समाि<strong>ह</strong>त कऽ बनलछल। ई संािरत भाषा बादक लोक म संृतक पमे <strong>िव</strong>ात भेल। पािणनी लौिकक संृतकेँ जेना “भाषा”क<strong>ह</strong>लि, ति<strong>ह</strong>ना या आ पािणनी वैिदक संृतकेँ “छस ्”। यै<strong>ह</strong> छस ् अवेा भाषाक भा लेल जे (छ)क<strong>ह</strong>ल गेल।संृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>, मैिथली१. संृत<strong>दे</strong>वनागरीक अितिरक् सम उर भारतीय भाषा पाल आ दिक्षणक (तिमलकेँ छोड़ि◌) सभ भाषा वण र्मालाकपमे र आ कचटतप आ य, र ल व, श, स, <strong>ह</strong> क वण र्मालाक उपयोग करैत अिछ। ाङ <strong>ह</strong>ेतु संृतमेदोसर वण र् छैक (छाो पररामे एकर उारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ छिथ मुदा वाजसयी पररामे ख ूब <strong>ह</strong>ोइतअिछ- जेना छाो उारण सभूिम तँ वाजसयी उारण सभूमींङ), ई दीघ र् द ुन ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। िसिरुलेल से<strong>ह</strong>ो कमसँ कम छ<strong>ह</strong> कारक वण र् िमिथलाक्षरमे यु <strong>ह</strong>ोइत अिछ। वैिदक संृतमे उदा, अदा आिरत (मशः क॑ क॒ क॓) उपयोग तँ मराठीमे ळ आ अर् ऱ◌् केर से<strong>ह</strong>ो योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीमे ऽ(िबकारी वा अव<strong>ह</strong>) क योग संृत जका ँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ आइ काि एकर बदलामे टाइपक सु<strong>िव</strong>धासारे द’(दऽ क बदलामे) ए<strong>ह</strong>न योग से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा ई योग ओि<strong>ह</strong> फॉ◌ंटमे एकटा तकनीकी ूनताकपिरचायक अिछ। मुदा आकार क बाद िबकारीक आवकता नि<strong>ह</strong> अिछ।जेना फारसीमे अिलफ बे से आ रोमनमे ए बी सी <strong>ह</strong>ोइत अिछ ति<strong>ह</strong>ना मोटा-मोटी सभ भारतीय भाषामे िलिपकिभताक अछैत वण र्मालाक प एके रङ अिछ।वण र्मालामे द ू कारक वण र् अिछ- र आ ंजन। वण र्क संा अिछ ६४ जाि<strong>ह</strong>मे २२ टा र आ ४२ टा नअिछ।रक वण र्न एि<strong>ह</strong> कारेँ अिछ- जाि<strong>ह</strong> वण र्क उारणमे दोसर वण र्क उारणक अपेक्षा नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत अिछ, से भेलर।रक तीन टा भेद अिछ- , दीघ र् आ ुत। जाि<strong>ह</strong>मे बाजैमे एक मााक समय लागए से भेल , जाि<strong>ह</strong>मेद ू माा समय लागल से भेल दीघ र् आ जाि<strong>ह</strong>मे तीन मााक समय लागल से भेल ुत।15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्म ूलभूत र अिछ- अ इ उ ऋ ल ृपािणिनसँ प ूव र्क आचाय र् एकरा समानाक्षर क<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>।दीघ र् िम र अिछ- ए ऐ ओ औपािणिनसँ प ूव र्क आचाय र् एकरा सक्षर क<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>।ल ृ दीघ र् नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ सक्षर नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।अ इ उ ऋ एि<strong>ह</strong> सभक , दीघ र् (आ ई ऊ ॠ) आ ुत (आ३ ई३ ऊ३ ॠ३) सभ िमला कऽ १२ वण र् भेल। ल ृक आ ुत द ू भेद अिछ (लॄ३), तँ २ टा ई भेल। ए ऐ ओ औ ई चा दीघ र् िमित र अिछ आ एि<strong>ह</strong>चाक ुत प से<strong>ह</strong>ो (ए३ ऐ३ ओ३ औ३) <strong>ह</strong>ोइत अिछ, तँ ८ टा ई से<strong>ह</strong>ो भेल। भऽ गेल सभटा िमला कए २२टा र।एि<strong>ह</strong> सभटा २२ रक वैिदक प तीन तर<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ोइत अिछ, उदा, अदा आ िरत।ऊँ च भाग जेना तालुसँ उ अकारािद वण र् उदा गुणक <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ तेँ उदा क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।नीचा ँ भागसँ उ र अदा आ जाि<strong>ह</strong> अकारािद रक थम भागक उारण उदा आ दोसर भागक उारणअदा पेँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ से भेल िरत।रक द ू कार आर अिछ, सानािसक जेना अँ आ िनरनािसक जेना अ।<strong>दे</strong>न िनव ृर्ः कूपो दाः। द नाा पुष ारा <strong>िव</strong>पाट्- ास धारक उतरबिरया तटपर बनबाओल, एतए इनारभेल दा। अञ ा भेलासँ ’दा’ आुदा भेल, अण ् ाया <strong>ह</strong>ोइत तँ य रसँ अोदा <strong>ह</strong>ोइत।पमे भेद नि<strong>ह</strong> भेलोपर रमे भेद अिछ। एि<strong>ह</strong>सँ िस भेल जे सामा कृषक व से<strong>ह</strong>ो शक सर उारणकरैत छला<strong>ह</strong>।िरतकेँ दोसरो पमे बिझ ु सकैत छी- जेना एि<strong>ह</strong>मे अिम रक ती रमे पुनारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ।आब न पर आऊ।न ४२ टा अिछ।क् ख ् ग ् घ ् ङ्च् छ् ज ् झ ् ञ्ट् ठ् ड् ढ् ण ्त् थ ् द ् ध ् न ्प ् फ् ब ् भ् म ्य ् र ् ल ् व ्श ् ष ् स ्<strong>ह</strong>्य ् व ् ल ् सानािसक से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ, यँ वँ लँ आ िननािसक से<strong>ह</strong>ो।एकर अितिरक् द ू टा आर न अिछ- अार आ <strong>िव</strong>सजर्नीय वा <strong>िव</strong>स।ई द ुन ूटा, रक अनर युक् <strong>ह</strong>ोइत अिछ।<strong>िव</strong>सजर्नीय म ूल वण र् नि<strong>ह</strong> अिछ, वरन ् स ् वा र ् क <strong>िव</strong>कार अिछ। <strong>िव</strong>सजर्नीय िकछु िन भेद आ िकछु पभेदसँ द ूकारक अिछ- िजाम ूलीय आ उपानीय। िजाम ूलीय मा क आ ख सँ प ूव र् युक् <strong>ह</strong>ोइत अिछ, दोसर मा पआ फ सँ प ूव र्।अार, <strong>िव</strong>सजर्नीय, िजाम ूलीय आ उपानीयकेँ अयोगवा<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।उपरोक् वण र् सभकेँ छोड़ि◌ ४ टा आर वण र् अिछ, जकरा यम क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ।कुँ खँुगुँ घँ ु (यथा- पिलक् ी, चख ख्ुतः, अग ् िः, घ ् ि)पम वण र् आगा ँ र<strong>ह</strong>ला पर प ूव र् वण र् सदृश जे वण र् बीचमे उािरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ से यम भेल।यम से<strong>ह</strong>ो अयोगवा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।अ आ कव <strong>ह</strong> (असंयुक्) आ <strong>िव</strong>सजर्नीय क उारण कमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ।इ ई चव य श क उारण तालुमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ऋ ॠ टव र ष क उारण म ूधा र्मे <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ल ृ तव ल स क उारण दा ँतसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।उ ऊ पव आ उपानीय क उारण ओसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।व क उारण उपरका दा ँतसँ अधर ओक स<strong>ह</strong>ायतासँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ए ऐ क उारण क आ तालुसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओ औ क उारण क आ ओसँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।य र ल व अ न जका ँ उारणमे िजाक अािद भाग ताािद ानकेँ प ूण र्तया श र् नि<strong>ह</strong> करैत अिछ। श ् ष ्16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्स ् <strong>ह</strong>् जका ँ एि<strong>ह</strong>मे तालु आिद ानसँ घष र्ण से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।क सँ म धिर श र् (वा ोटक कारण िजाक अ ारा वायु वा<strong>ह</strong> रोिक कऽ छोड़ल जाइत अिछ) वण र् र सँ वअः आ ष सँ <strong>ह</strong> घष र्क वण र् भेल।सभ वक पा ँचम वण र् अनािसक क<strong>ह</strong>बैत अिछ कारण आन ान समान रि<strong>ह</strong>तो एकर सभक नािसकामे से<strong>ह</strong>ो उारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ- उारणमे वायु नािसका आ मुँ<strong>ह</strong> बाटे ब<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइत अिछ।अार आ यम क उारण मा नािसकामे <strong>ह</strong>ोइत अिछ- आ ई सभ नािस क<strong>ह</strong>बैत अिछ- कारण एि<strong>ह</strong> सभमेमुखार ब र<strong>ह</strong>ैत अिछ आ नािसकासँ वायु ब<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अारक ान पर न ् वा म ् क उारण नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी।जखन <strong>ह</strong>मरा सभकेँ गप करबाक इा <strong>ह</strong>ोइत अिछ, तखन संकसँ जठराि िरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ। नािभ लगकवायु वेगसँ उठैत म ूधा र् धिर प<strong>ह</strong>ु ँिच, िजाक अािद भाग ारा िनरोध भेलाक अनर मुखक तालु आिद भागसँघिष र्त <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ तखन वण र्क उि <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कन भेलासँ वायु नादवान आ यै<strong>ह</strong> गँिजत ू <strong>ह</strong>ोइतप<strong>ह</strong>ु ँचैत अिछ मुँ<strong>ह</strong>मे आ ओकरा क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ घोषवान, नादरि<strong>ह</strong>त भऽ प<strong>ह</strong>ु ँचैत अिछ ासमे आ ओकरा क<strong>ह</strong>लजाइत अिछ अघोषवान ्।ास कृितक वण र् भेल “अघोष” , आ नाद कृितक भेल “घोषवान ्”। जाि<strong>ह</strong> वण र्क उिमे ाणवायुक अता<strong>ह</strong>ोइत अिछ से अिछ “अाण” आ जकर उिमे ाणवायुक ब<strong>ह</strong>ुलता <strong>ह</strong>ोइत अिछ, से भेल “म<strong>ह</strong>ााण”।कचटतप क पि<strong>ह</strong>ल, तेसर आ पा ँचम वण र् भेल अाण आ दोसर आ चािरम वण र् भेल म<strong>ह</strong>ााण। संगि<strong>ह</strong> कचटतपक पि<strong>ह</strong>ल आ दोसर भेल अघोष आ तेसर, चािरम आ पा ँचम भेल घोषवान ्। य र ल व भेल अाण घोष।श ष स भेल म<strong>ह</strong>ााण अघोष आ <strong>ह</strong> भेल म<strong>ह</strong>ााण घोष।र <strong>ह</strong>ोइछ अाण, उदा, अदा आ िरत।छोब रचना प क<strong>ह</strong>बैत अिछ-अथा ओ ग थीक। छ मा भेल ए<strong>ह</strong>न रचना जे आन दान करए ।मुदा एि<strong>ह</strong>सँ ई नि<strong>ह</strong> ब ुझबाक चा<strong>ह</strong>ी जे आज ुक नव क<strong>िव</strong>ता ग कोिटक अिछ कारण वेदक सा<strong>िव</strong>ी-गायी म ं से<strong>ह</strong>ोिशिथल/ उदार िनयमक कारण, सा<strong>िव</strong>ी म ं गायी छ ंद, मे पिरगिणत <strong>ह</strong>ोइत अिछ तकर चरचा नीचा ँ जा कए <strong>ह</strong>ोएत- जेना यिद अक्षर प ूरा नि<strong>ह</strong> भेल तँ एक आिक द ू अक्षर ेक पादकेँ बढ़◌ा लेल जाइत अिछ। य आ व केरसंयुाक्षरकेँ मशः इ आ उ लगा कए अलग कएल जाइत अिछ। जेना- वरेम ्=वरेिणयम ्ः= सुवः।आज ुक नव क<strong>िव</strong>ताक संग <strong>ह</strong>ाइकू/ क्षिणका/ <strong>ह</strong>ैकूक लेल मैिथली भाषा आ भारतीय, संृत आित िलिप वासवािधक र् उपयुक् अिछ। तिमल छोड़ि◌ शेष सभटा दिक्षण आ सम उर-पिमी आ प ूवीर् भारतीय िलिप आ<strong>दे</strong>वनागरी िलिप मे वै<strong>ह</strong> र आ कचटतप न <strong>िव</strong>धान अिछ, जाि<strong>ह</strong>मे जे िलखल जाइत अिछ सै<strong>ह</strong> बाजल जाइतअिछ। मुदा <strong>दे</strong>वनागरीमे “इ” एकर अपवाद अिछ, ई िलखल जाइत अिछ पि<strong>ह</strong>, मुदा बाजल जाइत अिछबादमे। मुदा मैिथलीमे ई अपवाद से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> अिछ- यथा 'अिछ' ई बाजल जाइत अिछ अ <strong>ह</strong>्र् 'इ' छ वा अइ छ। दोसर उदा<strong>ह</strong>रण िलअ- राित- रा इ त। तँ िस भेल जे <strong>ह</strong>ैकूक लेल मैिथली सवो र्म भाषा अिछ।एकटा आर उदा<strong>ह</strong>रण िलअ। सि संृतक <strong>िव</strong>शेषता अिछ, मुदा की इिशमे ं सं िध नि<strong>ह</strong> अिछ ? तँ ई की अिछ -आइम गोइङ टूवाड्स र्दएड। एकरा िलखल जाइत अिछ- आइ एम गोइङ टूवाड्स र् द एड। मुदा पािणिन िन<strong>िव</strong>ज्ञानक आधार पर संिधक िनअम बनओलि, मुदा इिशमे ं िलखबा कालमे तँ संिधक पालन नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छै, आइएम केँ ओना आइम फोिटकली िलखल जाइत अिछ, मुदा बजबा काल एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीमेसे<strong>ह</strong>ो यथासंभव <strong>िव</strong>भिक् शसँ सटा कए िलखल आ बाजल जाइत अिछ।छ द ू कारक अिछ।माा छ आ वण र् छ ।वेदमे वण र्व ृक योग अिछ मािक छक नि<strong>ह</strong> ।वािण र्क छमे वण र्/ अक्षरक गणना मा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>लंतयु अक्षरकेँ नि<strong>ह</strong> गानल जाइत अिछ। एकार उकारइािद यु अक्षरकेँ ओि<strong>ह</strong>ना एक गानल जाइत अिछ जेना संयुाक्षरकेँ । संगि<strong>ह</strong> अ सँ <strong>ह</strong> केँ से<strong>ह</strong>ो एक गानलजाइत अिछ। एकसँ बेशी मान को वण र्/ अक्षरक नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइछ। मोटा-मोटी तीनटा िबु मोन राख ू-17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. <strong>ह</strong>लंतयु अक्षर-०२. संयु अक्षर-१३. अक्षर अ सँ <strong>ह</strong> -१ ेक।आब पि<strong>ह</strong>ल उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>ख ू-ई अरदराक मेघ नि<strong>ह</strong> मानत र<strong>ह</strong>त बरिस के=१+५+२+२+३+३+१=१७आब दोसर उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>ख ूपात्=२आब तेसर उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>ख ूआब=२आब चािरम उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>ख ूिस्प्ट=२मु वैिदक छ सात अिछ-गायी, उिक्, अुप, ् ब ृ<strong>ह</strong>ती, पिङ्, िुप ् आ जगती। शेष ओकर भेद अिछ, अितछ आ <strong>िव</strong>। एतएछकेँ अक्षरसँ िचल जाइत अिछ। जे अक्षर प ूरा नि<strong>ह</strong> भेल तँ एक आिक द ू अक्षर ेक पादमे बढ़◌ा लेलजाइत अिछ। य आ व केर संयुाक्षरकेँ मशः इ आ उ लगा कए अलग कएल जाइत अिछ। जेना-वरेम ्=वरेिणयम ्ः= सुवःगुण आ विकेँ ृ अलग कए से<strong>ह</strong>ो अक्षर प ूर कए सकैत छी।ए = अ + इओ = अ + उऐ = अ/आ + एऔ = अ/आ + ओछः शास्मे यु ‘गु’ आ ‘लघ ु ’ छ ंदक पिरचय ा क।18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तेर<strong>ह</strong> टा र वण र्मे अ,इ,उ,ऋ,ल ृ ई पा ँच <strong>ह</strong>्र् आर आ,ई,ऊ,ऋ,ए.ऐ,ओ,औ, ई आठ दीघ र् र अिछ।ई र वण र् जखन ंजन वण र्क संग ज ुड़ि◌ जाइत अिछ तँ ओकरासँ ‘गुिणताक्षर’ बत अिछ।क्+अ= क,क्+आ=का ।एक र माा आिक एक गुिणताक्षरकेँ एक ‘अक्षर’ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ। को ंजन माकेँ अक्षर नि<strong>ह</strong> मानलजाइत अिछ- जेना ‘अवाक्’ शमे द ू टा अक्षर अिछ, अ, वा ।१. सभटा र आ यु गुिणताक्षर ‘लघ ु ’ मानल जाइत अिछ। एकरा ऊपर U िलिख एकर संकेत <strong>दे</strong>लजाइत अिछ।२. सभटा दीघ र् र आर दीघ र् र यु गुिणताक्षर ‘गु’ मानल जाइत अिछ, आ एकर संकेत अिछ, ऊपरमे एकटाछोट -।३. अार िकं वा <strong>िव</strong>सयु सभ अक्षर गु मानल जाइत अिछ।४. को अक्षरक बाद संयुाक्षर िकं वा ंजन मा र<strong>ह</strong>लासँ ओि<strong>ह</strong> अक्षरकेँ गु मानल जाइत अिछ। जेना- अच्,स। एि<strong>ह</strong>मे अ आ स द ुन ू गु अिछ।५. जेना वािण र्क छ/ व ृ वेदमे व<strong>ह</strong>ार कएल गेल अिछ ति<strong>ह</strong>नारक प ूण र् पसँ <strong>िव</strong>चार से<strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> युग सँ भेटैत अिछ। ूल रीितसँ ई <strong>िव</strong>भ अिछ:- १. उदा २. उदातर ३.अदा ४. अदातर ५. िरत ६. अदाारिरत, ७. चय (एकटा ुित-अन<strong>ह</strong>त नाद जे िबना को चीजकउ <strong>ह</strong>ोइत अिछ, शेष सभटा अिछ आ<strong>ह</strong>त नाद जे को वुसँ टकरओला पर उ <strong>ह</strong>ोइत अिछ)।१. उदा- जे अकारािद र कािद ानमे ऊर् भागमे बाजल जाइत अिछ। एकरा लेल को चे नि<strong>ह</strong>अिछ। २. उदातार- कािद अित ऊर् ानसँ बाजल जाइत अिछ। ३. अदा- जे कािद ानमे अधोभागमेउािरत <strong>ह</strong>ोइछ।नीचा ँमे तीय र्क चे खिचत कएल जाइछ। ४. अदातातर- कािदसँ अंत नीचा ँ बाजल जाइतअिछ। ५. िरत- जाि<strong>ह</strong>मे अदा र<strong>ह</strong>ैत अिछ िकछु भाग, आ िकछु र<strong>ह</strong>ैत अिछ उदा। ऊपरमे ठाढ़ रेखाखे ंचल जाइत अिछ, एि<strong>ह</strong>मे। ६. अदाारिरत- जाि<strong>ह</strong>मे उदा, िरत िकं वा द ुन ू बादमे <strong>ह</strong>ोइछ, ई तीनकारक <strong>ह</strong>ोइछ। ७. चय-िरतक बादक अदा र<strong>ह</strong>लासँ अना<strong>ह</strong>त नाद चयक,तानक उि <strong>ह</strong>ोइत अिछ।१. प ूवािचर्र्कमे मसँ अि, इ आ सोम पयमानकेँ संबोिधत गीत अिछ।तद ुपरा आरक का आ म<strong>ह</strong>ानाीआिच र्क अिछ।आेय, ऐ आ पायमान पव र्केँ ामगेयण आ प ूवािचर्र्कक शेष भागकेँ आरकगण से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>लजाइछ। सििलत पेँ एक कृितगण क<strong>ह</strong>ैत छी। २.उरािच र्क: <strong>िव</strong>कृित आ उरगण से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ैत छी।ामगेयगण आ आरकगणसँ म ं चुिन कय मशः उ<strong>ह</strong>गण आ ऊगण क<strong>ह</strong>बैछ- तदर ेक गण दशरा, संवर,एक<strong>ह</strong>, अि<strong>ह</strong>न, ायित आ क्षु पव र्मे बा ँटल जाइछ। प ूवािचर्र्क म ंक लयकेँ रण क’ उरािच र्क केर िक, िक,आ चतुक आिद (२,३, आ ४ म ंक सम ू<strong>ह</strong>) मे एि<strong>ह</strong> लय सभक योग <strong>ह</strong>ोइछ। अिधका ंश िक आिद थम म ंप ूवािचर्र्क <strong>ह</strong>ोइत अिछ, जकर लय पर प ूरा स ू (िक आिद) गाओल जाइछ।19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उरािच र्क उ<strong>ह</strong>ागण आ उगण ेक लयकेँ तीन बेर तीन कारेँ पढ़◌ैछ। वैिदक कम र्कामे ाव, ोतरारा, उीत उदगातर ारा, ितघार ित<strong>ह</strong>ातर ारा, उपव पुनः उदगा ारा आ िनधान तीन ू ारा िमिल कयगाओल जाइछ। ावक पि<strong>ह</strong> ि<strong>ह</strong>ंकार (ि<strong>ह</strong>ं,<strong>ह</strong>ु ं,<strong>ह</strong>ं) तीन ू ारा आ ॐ उदगा ारा उदगीतक पि<strong>ह</strong> गाओलजाइछ। ई पा ँच भिक् भेल।<strong>ह</strong>ाथक मुा- <strong>ह</strong>ाथक मुा १.१.औँठा(थम आ ँगुर)-एक यव द ूरी पर २.२. औँठा थम आ ँगुरकेँ छुबैत ३.३. औँठा बीचआ ँगुरकेँ छुबैत ४.४. औँठा चािरम आ ँगुरकेँ छुबैत ५.५. औँठा पा ँचम आ ँगुरकेँ छुबैत ६.११. छठम ु औँठा थमआ ँगुरसँ द ू यव द ूरी पर ७.६. सातम अितर सामवेद ८.७. अिभगीत ऋेदामगेयगान- ाम आ साव र्जिनक ल पर गाओल जाइत छल। आरक गेयगान- वन आ प<strong>िव</strong> ानमे गाओलजाइत छल।ऊ<strong>ह</strong>गान- सोमयाग एव ं <strong>िव</strong>शेष धािम र्क अवसर पर। प ूवािचर्र्कसँ संबिधत ं ामगेयगान एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>िधसँ। ऊगान आिकर<strong>ह</strong>गान- वन आ प<strong>िव</strong> ान पर गाओल जाइत अिछ। प ूवािचर्र्कक आरक गानसँ संब ंध। नारदीय िशक्षामेसामगानक संब ंधमे िन<strong>दे</strong>र्श:- १.र-७ ाम-३ म ूछ र्ना-२१ तान-४९सात टा र सा,रे,ग,म,प,ध,िन, आ तीन टा ाम-म,म,ती। ७*३=२१ म ूछ र्ना। सात रक परर िमण७*७=४९ तान।ऋगवेदक ेक म ं गौतमक २ सामगान (पकर्क) आ कापक १ सामगान (पकर्क) कारण तीन म ंक बराबर भऽजाइत अिछ। मैकडावेल इाि, िमाव, इा<strong>िव</strong>ु, अिषोमौ एि<strong>ह</strong> सभकेँ युगल<strong>दे</strong>वता मानलि अिछ।मुदा युगल<strong>दे</strong>व अिछ –<strong>िव</strong>शेषण-<strong>िव</strong>पय र्य।वेदपाठ-१. संि<strong>ह</strong>ता पाठ अिछ शु पमे पाठ।अ॒िमी॑ळ◌े पुरोि<strong>ह</strong>॑त य॒॑<strong>दे</strong>॒विम्ज॑म।<strong>ह</strong>ोतार॑र॒ धातमम ्।२. पद पाठ- एि<strong>ह</strong>मे ेक पदकें प ृथक कए पढ़ल जाइत अिछ।३. मपाठ- एतय एकक बाद दोसर, फेर दोसर तखन तेसर, फेर तेसर तखन चतुथ र्। एना कए पाठ कएलजाइत अिछ।४. जटापाठ- एि<strong>ह</strong>मे ोँ तीन टा पद क, ख, आ ग अिछ तखन पढ़बाक म एि<strong>ह</strong> पमे <strong>ह</strong>ोएत। कख, खक,कख, खग, गख, खग। ५. घनपाठ-एि<strong>ह</strong> मे ऊपरका उदा<strong>ह</strong>रणक असार िन प <strong>ह</strong>ोयत-कख,खक,कखग,गखक,कखग। ६. माला, ७. िशखा, ८. रेखा, ९. ज, १०. द, ११. रथ। अंितम आठकेँ अ<strong>िव</strong>कृितक<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।साम <strong>िव</strong>कार से<strong>ह</strong>ो ६ टा अिछ, जे गानकेँ ानमे रखैत घटाओल, बढ़◌ाओल जा सकैत अिछ। १. <strong>िव</strong>कार-अेकेँओाय। २. <strong>िव</strong>ेषण- श/पदकेँ तोड़नाइ ३. <strong>िव</strong>कष र्ण-रकेँ िखंचनाई/अिधक मााक बड़◌ाबर बजेनाइ। ४.अास- बेर-बेर बजनाइ।५. <strong>िव</strong>राम- शकेँ तोड़ि◌ कय पदक ममे ‘यित’। ६. ोभ-आलाप यो पदकेँजोड़ि◌ लेब। कौथ ुमीय शाखा ‘<strong>ह</strong>ाउ’ ‘राइ’ जोड़◌ैत छिथ। राणानीय शाखा ‘<strong>ह</strong>ाव’, ु ‘रािय’ जोड़◌ैत छिथ।मािक छक योग वेदमे नि<strong>ह</strong> अिछ वरन ् वण र्व ृक योग अिछ आ गणना पाद वा चरणक असार <strong>ह</strong>ोइतर<strong>ह</strong>ए। मु छ गायी, एकर योग वेदमे सभसँ बेशी अिछ। तकर बाद िुप आ जगतीक योग अिछ।20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. गायी- ८-८ केर तीन पाद। दोसर पादक बाद <strong>िव</strong>राम। वा एक पदमे छ<strong>ह</strong> टा अक्षर।२. िुप- ११-११ केर ४ पाद।३. जगती- १२-१२ केर ४ पाद।४. उिक- ८-८ केर द ू तकर बाद १२ वण र्-संाक पाद।५. अुप- ८-८ केर चािर पाद। एकर योग वेदक अपेक्षा संृत साि<strong>ह</strong>मे बेशी अिछ।६. ब ृ<strong>ह</strong>ती- ८-८ केर द ू आ तकरा बाद १२ आ ८ मााक द ू पाद।७. पंिक्- ८-८ केर पा ँच। थम द ू पदक बाद <strong>िव</strong>राम अबैछ।यिद अक्षर प ूरा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ, तँ एक वा द ू अक्षर िन कारेँ घटा-बढ़◌ा लेल जाइत अिछ।(अ) वरेम ् केँ वरेिणयम ् ः केँ सुवः।(आ) गुण आ वि ृ सिकेँ अलग कए लेल जाइत अिछ।ए= अ + इओ= अ + उऐ= अ/आ + एऔ= अ/आ + ओअ<strong>ह</strong>ू कारेँ नि<strong>ह</strong> पुरलापर अ <strong>िव</strong>राडािद नामसँ एकर नामकरण <strong>ह</strong>ोइत अिछ।यथा- गायी (२४)- <strong>िव</strong>राट् (२२), िनचृत् (२३), शुा (२४), भुिरक् (२५), राट्(२६)।ॐ भूभुर्वः । तत् स<strong>िव</strong>तुव र्रें। भगो र् <strong>दे</strong>व धीमि<strong>ह</strong> । िधयो यो नः चोदयात् ।वैिदक ऋिष य ंकेँ आ <strong>दे</strong>वताकेँ से<strong>ह</strong>ो क<strong>िव</strong> क<strong>ह</strong>ैत छिथ। सूण र् वैिदक साि<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> क<strong>िव</strong> चेतनाक वाय म ू िर्अिछ। ओतए आा चेतना, अिधदैवमे उीण र् भेल अिछ, एवम ् ओकरा आिधभौितक भाषामे प <strong>दे</strong>ल गेलअिछ।वैिदक (छस ् ) आ लौिकक संृत (भाषा) क ाकरण :वैिदक आ लौिकक द ुन ू संृतमे संज्ञा, सव र्नाम आ <strong>िव</strong>शेषणक पुिंग, स्ीिलंग आ नपुंसक िलंग, तीन वचन- एक, द ूआ ब<strong>ह</strong>ुवचन र<strong>ह</strong>ल, पुिंग, स्ीिलंग आ नपुंसक िलंग िलंगक ोतक नि<strong>ह</strong> अिछ, दारा- पुिंग, कल- नपुंसक िलंग आभाया र्- स्ीिलंग; मुदा तीन ू पीक पया र्यवाची अिछ। ति<strong>ह</strong>ना ईरः (पुिंग), (नपुंसक िलंग) आ िचितः (स्ीिलंग) <strong>ह</strong>ोइत अिछ। संज्ञा, सव र्नाम आ <strong>िव</strong>शेषणक आठटा कारक (<strong>िव</strong>भि) से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। दस गणक धातुकप परैपदी (फल दोसराकेँ ), आपदी (फल अपनाकेँ ) आ उभयपदी ई तीन तर<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कर्,कम र् आ भव ई तीन वा आ बार<strong>ह</strong> लकार (लट्, िलट्, लङ्, लुङ्, लुट्, ल ृट्, लोट्, <strong>िव</strong>िधिलंङ्, आशीर्िलंङ्, ल ृङ्, लेट् आलेङ् ) <strong>ह</strong>ोइत अिछ। लेट् आ लेङ् लकार लौिकक संृत (भाषा) मे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संृतमे तीनटा पुष- थम (आन भाषाक अ पुष) , मम आ उम <strong>ह</strong>ोइत अिछ।उे आ <strong>िव</strong>धेय; कता र्आ िया; <strong>िव</strong>शे आ <strong>िव</strong>शेषण आ संज्ञा आ सव र्नामक परर गुण-समानता र<strong>ह</strong>ैत छै।वैिदक संृतमे गीताक आ बलाक राघात र<strong>ह</strong>ए मुदा लौिकक संृतमे खाली बलाक राघात रि<strong>ह</strong> गेल।वैिदक उारण उदा, अदा आ िरत (संगीतशास्क आरो<strong>ह</strong>, अवरो<strong>ह</strong> आ सम सँ तुलना ) लौिककउारणमे खतम भऽ गेल।वैिदक छमे एक चरण, जकरा पाद क<strong>ह</strong>ैत िछऐ ओि<strong>ह</strong> पादमे वण र्क गनती <strong>ह</strong>ोइत अिछ। छमे गित (लय) आयित (<strong>िव</strong>राम) से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। र लघ ु <strong>ह</strong>ोइत अिछ, क बाद संयु वण र् अएलासँ लघ ु र गु रभऽ जाइत अिछ।उपस: लौिकक संृतमे उपस ियासँ पि<strong>ह</strong> अबैत अिछ मुदा वैिदक संृतमे पि<strong>ह</strong>, बादमे, अलगसँ आकत<strong>ह</strong>ु अरालक बाद से<strong>ह</strong>ो अबैत अिछ। संगि<strong>ह</strong> वैिदक संृतमे जे एक बेर उपस ियाक संग आिब गेल तँतकरा बाद ओि<strong>ह</strong> म ंमे मा उपसक योग <strong>ह</strong>ोएत आ वै<strong>ह</strong> उपसयु ियाक ोतक <strong>ह</strong>ोएत।समास: वैिदक संृतमे समासमे से<strong>ह</strong>ो कख काल िभता छै, जेना अक बाद को श <strong>ह</strong>ोइ तँ ओ अा भऽजाइ छै- अापदी। िप आ माक समास भेलापर द ुन ूमे आ लगै छै आ गुण <strong>ह</strong>ोइ छै- िपतरामातरा।लेट लकार: लौिकक संृतमे लेट लकारक योग नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा वैिदक संृतमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेनाभवाित, पताित लौिककमे मा भवित, पतितसँ िनदृ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक आ लौिकक संृत को द ू भाषा नि<strong>ह</strong> अिछ वरन ् लौिकक संृत, वैिदक संृितक सरल प अिछ।वैिदक संृतमे लौिकक संृतसँ सभ िकछु बेशी अिछ (अपवाद- लुट् आ ल ृट् लकारक वैिदक संृतमे कमउपयोग।)संि<strong>ह</strong>ता, ाण ंथ, आरक आ उपिनषदक भाषा वैिदक संृत क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ तकर बादक संृत लौिककसंृत क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।द ुन ू संृतमे धातु, श आ अथ र् ायः एे अिछ।द ुन ूमे तीन िलंग, तीन वचन आ तीन पुष <strong>ह</strong>ोइत अिछ।द ुन ूमे सभ श ायः धातु अिछ; ढ श ब कम अिछ।समास द ुन ूमे अिछ, <strong>ह</strong>ँ लौिकक संृतमे एकर बेशी योग <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ।छ से<strong>ह</strong>ो द ुन ूमे मोटा-मोटी एे रङक भेटत।धातुक गण म <strong>िव</strong>भाजन से<strong>ह</strong>ो द ुन ूमे एे रङ भेटत।िणच्, सन ् य द ुन ूमे एे रङ भेटत।पदक िनमा र्ण द ुन ूमे एे तरीकासँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।सुप ्-ितङ-कृत्-तित द ुन ूमे एे रङ भेटत।द ुन ूमे शक म आगा ँ पाछा ँ भे अथ र्क पिरवतर्न नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। द ुन ूमे सि, कारक आ <strong>िव</strong>भि <strong>ह</strong>ोइतअिछ।22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुदा:-लौिकक संृतमे उपानीय आ िजाम ूलीय िनक योग नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ तकर ानमे <strong>िव</strong>ससँ काज चलैतअिछ।वैिदक संृतमे ळ, ळ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिकक संृतमे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे द ू र म “ड” ळ भऽ जाइत अिछ आ “ढ” ळ<strong>ह</strong> भऽ जाइत अिछ। लौिकक संृतमे से नि<strong>ह</strong>अिछ।ाङ ( आ दीघ) र् लौिकक संृतमे नि<strong>ह</strong> अिछ। यज ुवे र्दमे <strong>ह</strong>, श, ष, स, र एि<strong>ह</strong> सभसँ प ूव र् अार ाङ भऽजाइत अिछ।उदा, अदा आ िरतक उारण लौिकक संृतमे पसँ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे लेट् लकारक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ, लौिकक संृतमे नि<strong>ह</strong>।वैिदक संृतमे उपस धातुसँ प ृथक् मुदा लौिकक संृतमे संगमे योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे कृत् यक तुमुन ् से, सेन, ् असे, अै इािद १५ टा यक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिककसंृतमे खाली “तुम ्” यक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतक सि िनअम िशिथल <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिकक संृतक दृढ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक कतेको शक अथ र् लौिकक संृतमे बदिल गेल अिछ। जेना असुर वैिदक संृतमे श<strong>िव</strong>ानकेँ क<strong>ह</strong>लजाइत छल मुदा लौिकक संृतमे राक्षसकेँ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।धातुप से<strong>ह</strong>ो वैिदक संृतमे िभ अिछ, अिम र दीघ र् से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना च- चा: िक अभाव<strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना “ददाित”क ानमे “दाित”; कख काल परैपिदक ानमे आत्ेपद आ आपिदक ानमेपरैपद धातुक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ; शप ् ानपर कख काल दोसर गणक <strong>िव</strong>करणक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे श प, धातु प, यक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता बेशी अिछ।वैिदक संृतक काल-पुष-वचन-िलंगक ऐिक पिरवतर्न लौिकक संृतमे मोटामोटी खतम भऽ गेल अिछ।वैिदक संृतक अच्, अम, ् िज्, िप् आिद धातु लौिकक संृतमेयोग नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे तर-तम य संज्ञा श सन आ लौिकक संृतमे <strong>िव</strong>शेषण सन यु <strong>ह</strong>ोइत अिछ।छक ि<strong>ह</strong>साबसँ वैिदक संृतमे र ्-सुवर ् आ दश र्त, दरशत िलिख लेल जाइत अिछ। मुदा लौिकक संृतमे सेनि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे “आन ्” पदक अमे र<strong>ह</strong>लापर आ तकर बाद अ, इ, उ र अएलापर न ् लु भऽ जाइत अिछ आआकारक बाद अार भऽ जाइत अिछ। जेना म<strong>ह</strong>ान ् इः= म<strong>ह</strong>ा इः। लौिकक संृतमे से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइतअिछ।23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वैिदक संृत:-धातुप:-लट् लकार ममपुष ब<strong>ह</strong>ुवचन परैपिद धातु थ, त, थन, तन ई चा य लगैत अिछ। जेना वद ्- वदथ,वदथन, वदत, वदतन।लट् लकार उमपुष-ब<strong>ह</strong>ुवचन परैपिद धातु मस ् (मः), मिस ई द ूटा य योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेनानाशयामः- नाशयामिस। इमः –इमिस। ः- िस।लोट् लकारक ममपुष एकवचन परैपिद धातुमे ि<strong>ह</strong>, िध ई द ूटा य <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना ुि<strong>ह</strong>, ुिध।लोट् लकार ममपुष ब<strong>ह</strong>ुवचन आपद धातुमे म ् आ ात् ई द ूटा य <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना वारयम,्वारयात्।(छिस लुङ् लङ् िलटः):- वैिदक संृतमे लुङ्, लङ् आ िलट् लकारक योग लोट्, लट् लकारक अथ र्मे योग<strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना आगमत् (वैिदक लुङ्)= आगतु (लोट)। अव ृणीत (वैिदक लङ्)= व ृणीते (लट्)। ममार(वैिदक िलट्)= ियते (लट्)।वैिदक संृत:-शप:-[संृत (सं= स ्+म- ई ठीक अिछ; एकर उारण सं= स ्+न गलत अिछ।)]वैिदक संृतमे शपक िभता लौिककसँ बेशी <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना अकारा पुिंग <strong>दे</strong>वः थमा-ितीया-सोधन-<strong>िव</strong>चन वैिदकमे <strong>दे</strong>वा, <strong>दे</strong>वौ द ुन ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिककमे मा <strong>दे</strong>वौ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। थमा-सोधन-ब<strong>ह</strong>ुवचन वैिदकमे <strong>दे</strong>वासः, <strong>दे</strong>वाः मुदा लौिककमे मा <strong>दे</strong>वाः <strong>ह</strong>ोइत अिछ। तीया-एकवचन वैिदकमे <strong>दे</strong>वा,<strong>दे</strong>वेन द ुन ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा लौिककमे मा <strong>दे</strong>वेन <strong>ह</strong>ोइत अिछ। तीया-ब<strong>ह</strong>ुवचन वैिदकमे <strong>दे</strong>वेिभः, <strong>दे</strong>वैःमुदा लौिककमे <strong>दे</strong>वैः <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ति<strong>ह</strong>ना वैिदक संृतमे ऋकारा शक प पुिंग-स्ीिलंगमे लौिकक संृत जेका ँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ, खाली थमा-ितीया-सोधन-<strong>िव</strong>चनमे द ू प <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना दा- दातारा, दातारौ। िप- िपतरा, िपतरौ। मा-मातरा, मातरौ।अद:- ् थमा-<strong>िव</strong>चन वैिदक- वाम, ् आवम; ् लौिकक आवाम ्। चतुथीर्-एकवच वैिदक- म, मम; ् लौिकक-मम ्। पमी-<strong>िव</strong>चन वैिदक आवत्, आवााम; ् लौिकक- आवााम ्। समी-ब<strong>ह</strong>ुवचन वैिदक-अे, अासु;लौिकक- अासु।छ:-िपल मुिनक छ शास्क आठमे सँ पि<strong>ह</strong>ल चािरम अायक सातम स ू धिर वैिदक छक आ तकरा बाद लौिककछक वण र्न अिछ।वैिदक छमे अक्षरक गणना <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ओतए लघ ु आ गुक <strong>िव</strong>चार नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ऋगवेदमे सभसँ बेशीिुप, ् फेर गायी आ तखन जगती छक योग भेल अिछ।िुप ्- ४४ अक्षर- ११ अक्षरक ४ पाद;गायी- २४ अक्षरक (ई २,३,४,५ पदक <strong>ह</strong>ोइत अिछ), सभसँ बेशी लोकिय ८ अक्षरक तीन पादक गायीजाि<strong>ह</strong>मे दोसर पादक बाद <strong>िव</strong>राम <strong>ह</strong>ोइत अिछ। २३ अक्षरक गायी िनचृद ् गायी, २२ अक्षरक गायी <strong>िव</strong>राड्गायी, २५ अक्षरक गायी भुिरग ् गायी, २६ अक्षरक गायी राड् गायी क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ। सभ पादमेएक अक्षर कम भेलासँ “पादिनचृद ् गायी” क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जगती- ४८ अक्षर- १२ अक्षरक चािर पाद।पाठ:-वैिदक संृतकेँ रण रखबाक कएकटा <strong>िव</strong>िध अिछ।संि<strong>ह</strong>ता पाठ- म ूलम ं सि सि<strong>ह</strong>त सर पढल जाइत अिछ।पदपाठ- मक पदक प ृथक पाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।मपाठ- मसँ द ू पदक पाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जटापाठ- अलोम १-२, <strong>िव</strong>लोम २-१, अलोम १-२िशखापाठ- जटापाठमे पिरवितर्त उरपदक योगसँ िशखापाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।घनपाठ- िशखामु <strong>िव</strong>पय र्क पदक पुनः पाठ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।वैिदक संृतमे यज्ञ आ अािक <strong>िव</strong>षयक चच र् <strong>ह</strong>ोइत अिछ। लौिकक संृतमे इ<strong>ह</strong>लौिकक <strong>िव</strong>षयवु से<strong>ह</strong>ोअबैत अिछ।२.ाकृतसंृतसँ पि<strong>ह</strong> ाकृत र<strong>ह</strong>ए वा बादमे ई <strong>िव</strong>वादक <strong>िव</strong>षय भऽ सकैत अिछ कारण ऋगवेदक िशिथर, द ूलभ, इरआिद श जनभाषाक साि<strong>ह</strong>ीकरणक माण अिछ। ओना एकर ारिक योग अशोकक अिभलेखसँ तेर<strong>ह</strong>म शताीई. धिर भेिट जाएत मुदा पािरभािषक पमे जाि<strong>ह</strong> ाकृतक एतए चचा र् भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ओ पि<strong>ह</strong>ल ई.सँ छठम ई.धिर साि<strong>ह</strong>क भाषा द ू अथे र् र<strong>ह</strong>ल। पि<strong>ह</strong>ल संृत साि<strong>ह</strong>क नाटकमे जन सामा आ स्ी पा लेल शौरसेनी,म<strong>ह</strong>ाराष्ी आ मागधीक (वरिच चािरम ाकृतमे पैशाचीक नाम जोडै छिथ) योग से<strong>ह</strong>ो भेल (कािलदासकअिभज्ञान शाकुलम, ् माल<strong>िव</strong>काििमम, ् श ूकक म ृकिटकम, ् ी<strong>ह</strong>ष र्क रावली, भवभूितक उररामचिरत, <strong>िव</strong>शाखादकमुाराक्षस) आ दोसर जे फेर एि<strong>ह</strong> ाकृत सभमे साि<strong>ह</strong>क िनमा र्ण तं पेँ <strong>ह</strong>ोमए लागल। फेर एि<strong>ह</strong> ाकृतभाषाकेँ से<strong>ह</strong>ो ाकरणमे बाल गेल आ तखन ई भाषा अलंकृत <strong>ह</strong>ोमए लागल आ अपंश आ अव<strong>ह</strong>क योगलोक करए लगला<strong>ह</strong>, ओना अपंश ाकृतक संग योग <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए तकर माण से<strong>ह</strong>ो उपल अिछ।अशोकक अिभलेखमे शा<strong>ह</strong>बाजगढी आ मानसेराक अिभलेख उर-पिम, कलसी, म, धौली, जौगड प ूव र् आ िगरनारदिक्षण पिमक जनभाषाक ीय कारक दश र्न करबैत अिछ। राजशेखर ाकृतकेँ िम आ संृतकेँ कठोरक<strong>ह</strong>ै छिथ (<strong>िव</strong>ापित पछाित क<strong>ह</strong>ै छिथ <strong>दे</strong>िसल बयना सभ जन िमा)।ाचीन ाकृत पालीकेँ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ जाि<strong>ह</strong>मे अशोकक अिभलेख, म<strong>ह</strong>व ंश आ जातक िलखल गेल। माकृतमे साि<strong>ह</strong>िक ाकृत अबैत अिछ। बादक ाकृतमे अपंश आ अव<strong>ह</strong> अबैत अिछ।मोटा-मोटी ग लेल शौरसेनी, प लेल म<strong>ह</strong>ाराष्ी आ धािम र्क साि<strong>ह</strong> लेल मागधी-अध र्मागधीक योग भेल।नाटकमे स्ी-<strong>िव</strong>द ूषक बजैत र<strong>ह</strong>िथ शौरसेनीमे मुदा प क<strong>ह</strong>िथ म<strong>ह</strong>ाराष्ीमे, नाटकक तथाकिथत िन णीक लोकमागधी बजैत छला<strong>ह</strong>।ाकृतमे सुप ् ितङ् धातुक संग िमर भऽ जाइत अिछ।25


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ाकृतमे धातुप १-२ कारक (ािदगण जेका ँ) आ शप ३-४ (अकारा जेका ँ) कारक रि<strong>ह</strong> गेल, मा द ुन ूप कम भऽ गेल। मुदा एि<strong>ह</strong>सँ अथ र्मे अता आएल जकर िनवारण कारकक चे कएलक।चतुथीर्, <strong>िव</strong>चन, लङ् िलट् लुङ् आत्ेपद आिदक अभाव भऽ गेल थमा आ ितीयाक ब<strong>ह</strong>ुवचन एक भऽ गेल। िनपिरवतर्न भेल। ऋ, ऐ, औ, य, श, ष आ <strong>िव</strong>सक अभाव भेल (अपवाद मागधीमे य आ श अिछ मुदा स नि<strong>ह</strong>)।अमे आएल ंजन लु भेल ( रक बाद द ू आ दीघ र् रक बाद एकसँ बेशी ंजन नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ।)(शेष अिगला अंकमे)जगदीश साद म ंडल 1947-गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मध ुबनी। एम.ए.।कथाकार (गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटककार(िमिथलाक बेटी-नाटक),उपासकार(मौलाइल गाछक फूल, जीवन संघष, र् जीवन मरण, उान-पतन, िजनगीक जीत- उपास)। मार्वादकग<strong>ह</strong>न अयन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कुिन आोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भे मो<strong>ह</strong>भंग।ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामक लोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वण र्न आ नव दृ िकोण दृ िगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।कथाठक<strong>ह</strong>रबाभोर<strong>ह</strong>रबेमे दादीक नीन उचिट गेलिन । लाख कोिश श केलिन मुदा दो<strong>ह</strong>रा कऽ नीन नि<strong>ह</strong> घ ुरलिन । ओना भोकासमए बसन ्ते जकॉ◌ं मध ुआइल र<strong>ह</strong>ैत मुदा, ओ<strong>ह</strong>ो िक सब<strong>ह</strong>क लेल एे र ंग थोड़◌े र<strong>ह</strong>ैए। िद न-राित काजक पाछुनचिन <strong>ह</strong>ारकेँ थोड़◌े बसन ्त आ ीष ्मक भेद बिझ ु पड़◌ैत। दादीक मनमे एलिन जे अख लिल तक ऐठाम जा कऽकि<strong>ह</strong> ऐ जे अख ुनके मा िभ नसुरके उखड़◌ा<strong>ह</strong>ामे िच मनीपरसँ पजेबा आ बेका उखड़◌ा<strong>ह</strong>ामे बजारसँ एस ्वेस ्टस आिनिद <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। भोका अन ्<strong>ह</strong>ारक द ुआरे रित गर बिझ ु पड़लिन । मनमे एलिन जे जँ क<strong>ह</strong>ी ं िब छानपर जाय आ िन आिबजाए त<strong>ह</strong>न तँ प<strong>ह</strong>पिट <strong>ह</strong>एत। मुदा एी राित केँ जेबो कतऽ करब? गुन-ध ुन करैत सोचलिन जे से नइ तँघरसँ ओछाइन िन कािल अंगमे िब छा कऽ पड़ब नि<strong>ह</strong> , बैिस कऽ काजक गर लगाएब। सए<strong>ह</strong> केलिन । काजपर26


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नजिर दइते पजेबापर मन गेलिन । एक नम ्बर रॉ◌ंट ई ंटा तँ तते म<strong>ह</strong>ग अिछ जे कीनब थोड़◌े पाड़ लागत।मन मन ्<strong>ह</strong>ुआ गेलिन । जि<strong>ह</strong> ना द ू-बी, तीन-बीपर प<strong>ह</strong>ु ँचते याी अपन अिग ला बाट ि<strong>ह</strong> याबए लगैत अिछ ति<strong>ह</strong> नादािद यो ि<strong>ह</strong> याबए लगली<strong>ह</strong>। कते िद न जीबे करब जे एक नम ्बर ई ंटाक जरत अिछ । लऽ दऽ कऽ बीस-पच् चीसबख र् आरो जीिब तइले तँ तीिन यो नम ्बर ई ंटा नीके <strong>ह</strong>एत। फेिर मनमे एलिन जे िक यो िक अप टा लए घरबनबैए आिक बालो-बच् चाले बनबैए। मन ठमिक गेलिन । िक छु फुड़बे करिन । फेिर मनमे उठलिन जे लोककॉ◌ंच-ई ंटाक घर कोना बनबैए। ओ<strong>ह</strong>ो तँ तीस-चालीस बख र् चिल ये जाइ छै। ओइसँ नीक तीन नम ्बर।कमसँ कम पकलो तँ र<strong>ह</strong>ैए। जतबे आ र<strong>ह</strong>ए ततबे टॉ◌ंग पसारी। तीिन यो नम ्बर तँ ई ंटे छी की? <strong>ह</strong>ँ, <strong>ह</strong>ँ,तीिन ये नम ्बर ई ंटा लेब। मन आग ू बढ़ि◌ चदरापर मा एस ्वेस ्टसपर गेलिन । चदरापर नजिर पड़ि◌ ते मनझ ुझ ुआ गेलिन । िस मटीक ते<strong>ह</strong>न चदरा बनए लगल अिछ जे सालो भिर चलत िक नि<strong>ह</strong> ? जँ क<strong>ह</strong>ी ं गोलगर पाथरखसल तँ चूरम-चूर भऽ जाएत। पि<strong>ह</strong> के<strong>ह</strong>ेन बढ़ि◌ या टीनक चदरा अबै छलै जे एक बेिर घरपर दए िद औके िद न ओि<strong>ह</strong> ना र<strong>ह</strong>त। मुदा ओ<strong>ह</strong>ो बैशाख-जेठक रौदमे र<strong>ह</strong>ै-बला नइ <strong>ह</strong>ोइए। ओना जँ गतगर कऽ खर<strong>ह</strong>ीछाड़क उपरमे दऽ िद यौ तँ कोठे जकॉ◌ं भऽ जाइए। मुदा ते<strong>ह</strong>ेन-ते<strong>ह</strong>ेन ठक<strong>ह</strong>रबा बिन यॉ◌ं सभ भऽ गेलअिछ जे लेबालकेँ जे <strong>ह</strong>ोउ अपन धड़ि◌ ित जोड़◌ी भरै। खएर जे <strong>ह</strong>ोउ, जे सब<strong>ह</strong>क गित से <strong>ह</strong>मरो <strong>ह</strong>एत।तइले कते मगज चटाएब।पौ<strong>ह</strong>ु फिट ते स ूय र्क लाली <strong>दे</strong>िख दादी ओछाइन समेिट घरमे रिख लिल तक ऐठाम िब दा भेली<strong>ह</strong>। मनपड़लिन , आठमे िद न अदरा नक्ष चढ़त। आठे िद नक पेसतर घर बनबैक अिछ । जँ से नइ भेिल तँिग लेबापर जोड़ल <strong>दे</strong>वाल ढ<strong>ह</strong>त-ढनमनाएत िक की <strong>ह</strong>एत? से<strong>ह</strong>ो कि<strong>ह</strong> । जे घर अखन अिछ ओ<strong>ह</strong>ो उजड़ि◌ येजाएत। तइ बीच जँ बरखा झ<strong>ह</strong>ड़ल तँ जा ब ँचब किठ न भऽ जाएत।लिल तकेँ दरबज ्जा नि<strong>ह</strong> । भनसे घरमे सुतबो करैत। ठोकले दादी आ ंगन प<strong>ह</strong>ु ँच ओलती लगसँक<strong>ह</strong>लिख न- “गोसाइ उगैपर भेलिख न आ तो ं सुतले छ<strong>ह</strong>? ” दादीक अवाज सुिन लिल तक पत् नी सुपती उिठकेबाड़क अधा पा खोिल चुपचाप बाड़◌ी िद स <strong>िव</strong> दा भेिल । ओसार टिप केबाड़क द ुन ू पा खोिल लिल तक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>डोलबैत दादी क<strong>ह</strong>लिख न- “लिल त, लिल त। उठ<strong>ह</strong>, कते सुतै छ<strong>ह</strong>? ”सुतले-सुतल अँ◌ािख मुननि<strong>ह</strong> लिल त बाजल- “की क<strong>ह</strong>ै छी? ”“अखैन धिर सुतले िक अए छ<strong>ह</strong>? ”ओछाइनपर सँ उिठ दादीकेँ बैसबैत अप बैिस बाजल- “बडी राित मे पुिल सक गाड़◌ी खोइर-बन ्<strong>ह</strong>ामे लसैकगेलै। भिर गाड़◌ी पुिल स र<strong>ह</strong>ए। कतबो बाप-बाप केलक मुदा, गाड़◌ी नइ िन कललै। जना जािन कऽ अनठा<strong>दे</strong>लकै। ”िब दॉ◌ंतक चौड़गर मुँ<strong>ह</strong>, गालक मसु<strong>ह</strong>िर पर द ूटा इ ंच-इ ंच भिर क पाकल केश, सोन सन उज ्जर धप-धप केश, गरदिन क चमड़◌ा घोकचल दादीक। ठ<strong>ह</strong>ाका मािर बजली<strong>ह</strong>- “तोरा सन-सन आदमी से िक बेसी ब ुाओकरा सबकेँ <strong>ह</strong>ोइ छै। गा ंजा पीिब -पीिब छाती फोंक कऽ र<strong>ह</strong>ैए। ”मुँ<strong>ह</strong> चटपटबैत लिल त- “बड़ मोटगर-सोटगर सभ र<strong>ह</strong>ए? ”“ध: ु बत<strong>ह</strong>ा क<strong>ह</strong>ी ं कऽ एतबो नइ ब ुझै छ<strong>ह</strong>क जे तखैन थालमे से जीप िक अए उखड़लै। ”मुँ<strong>ह</strong> डेढ़बड़◌ा कऽ लिल त बाजल- “उ सभ <strong>ह</strong>ािक म र<strong>ह</strong>ै िक । ”“अच् छा, ई सब छोड़<strong>ह</strong>। पाइ कते <strong>दे</strong>लक<strong>ह</strong>?”27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“पि<strong>ह</strong> वए<strong>ह</strong> पुछलकै जे कते िद अ? ओना <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ सभ सात-आठ गोरे र<strong>ह</strong>ी मुदा, <strong>ह</strong>मरा छोिड सबकेँ <strong>ह</strong>ोइजे क<strong>ह</strong>ुना जान छोड़ए। सबकेँ सुक-पाक करैत <strong>दे</strong>िख ऐ। एक गोरे बािज <strong>दे</strong>लकै जे <strong>ह</strong>ुजूर सरकािर ये पाइिछ यै िक ? एतबे सुत मातर तड़◌ंिग कऽ एक गोटे बाजल ‘रौ बि<strong>ह</strong>ं, तुम प<strong>ह</strong>चानता न<strong>ह</strong>ी ं <strong>ह</strong>ै। ’ कि<strong>ह</strong>पाइ आग ूमे फेिक <strong>िव</strong> दा भऽ गेल। ”“ सुआइत तोरा ओंघी दब छ<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ काजे एलौ ं<strong>ह</strong>ेँ। अखन ते तू भकुआइल छ<strong>ह</strong>। मुँ<strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ ध ुअ<strong>ह</strong>।काजक गप छी तेँ क असिथ र से <strong>िव</strong> चार करब। ओना अप मुँ<strong>ह</strong>-कानमे पािन नि<strong>ह</strong> ये छी।”“ऍ◌ं<strong>ह</strong>, ते िक <strong>ह</strong>ेतइ दादी। एक िद न टुटल<strong>ह</strong>ो-फटला<strong>ह</strong>ा घरक चा<strong>ह</strong> पीिब कऽ <strong>दे</strong>िख औ। ”सुपतीकेँ कानमे फुसफुसा दादी चौमास िद िश <strong>िव</strong> दा भेली<strong>ह</strong>। जाबे दादी मुँ<strong>ह</strong>-कान धोए तैयार <strong>ह</strong>ोिथति<strong>ह</strong> सँ पि<strong>ह</strong> लिल त सुपतीकेँ चा<strong>ह</strong> बनबैले कि<strong>ह</strong> ओसारक बीचला खँटा ू लग पीढ़◌ी रिख दादीक बाट <strong>दे</strong>खए लगल।अिब ते दादी बजली<strong>ह</strong>- “कलक पािन बड़ सुर छ<strong>ह</strong>। ” कि<strong>ह</strong> खँटामे ू ओंगिठ पीढ़◌ीपर बैिस गेली<strong>ह</strong>। सुपती चा<strong>ह</strong> आग ूमे रिख <strong>दे</strong>लकिन । चा<strong>ह</strong>क र ंग <strong>दे</strong>िख दादीक मन ख ुशी भऽ गेलिन । एक घोंट पीिब बजली<strong>ह</strong>- “ते<strong>ह</strong>ेनचा<strong>ह</strong> छ<strong>ह</strong> जे एे उपे जलखै बेिर तक र<strong>ह</strong>ब। ”लिल त- “आइ काज अनिठ या िद औ दादी। ”मुस ्की दैत दादी- “िक अए, घरमे िस द<strong>ह</strong>ाक ओिर यान छेबे कर<strong>ह</strong>...। (मुदा लगले बात बदिल ) कोन ऐ<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>लतलबी काज आग ूमे छ<strong>ह</strong> जे आइ मना<strong>ह</strong>ी करै छ<strong>ह</strong>? ”मुँ<strong>ह</strong> दािब सुपती बाजिल - “ि<strong>ह</strong> नका ब ुझल छिन जे आइ इलेसन (इलेक् शन) िछ ऐ। ”सुपतीक बात जना दादीक अँतरीमे छुिब <strong>दे</strong>लकिन । जि<strong>ह</strong> ना आम तोड़ि◌ िन <strong>ह</strong>ार सर ं-गोिल या गोला आमपरफेकैत ति<strong>ह</strong> ना दादी फेकब शु केलिन - “कोन फेिर मे पड़ए चा<strong>ह</strong>ै छ<strong>ह</strong>, अपन द ुख ध ंधामे लागल र<strong>ह</strong><strong>ह</strong>। सभटाठक<strong>ह</strong>रबा छी। एते िद न अप सए<strong>ह</strong> ब ुझै छलौ, ं मुदा आब ब ुझै छी जे ठकाइत-ठकाइत िज निग ये ठका गेल।(म ूड़◌ी िन च् चा कऽ) जि<strong>ह</strong> या समाज खादी साड़◌ी पि<strong>ह</strong> रा ‘माए जी’ क<strong>ह</strong>लक ति<strong>ह</strong> या बिझ ु पड़ल जे समाज की छी।स ्वगो र्सँ उपर। मुदा ते<strong>ह</strong>ेन-ते<strong>ह</strong>ेन ठक<strong>ह</strong>रबा सभ भऽ गेल अिछ जे बाजत ढेरी करत िक छु नि<strong>ह</strong> ।”लिल त- “अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंकेँ िक अए समाज खादी पि<strong>ह</strong> रौलिन दादी? ”लिल तक श ्न सुिन दादी <strong>िव</strong> सिम ् त भऽ गेली<strong>ह</strong>। जि<strong>ह</strong> ना बोनमे जानबरक छोट-छोट बच् चा बौआ कऽ <strong>ह</strong>राजाइत ति<strong>ह</strong> ना आजादी समयक बोनमे दादी <strong>ह</strong>रा गेली। दादीकेँ <strong>िव</strong> सिम ् त <strong>दे</strong>िख लिल तकेँ बिझ ु -पड़लै जे दादीफेिर कतौ औना गेली<strong>ह</strong>। तेँ दो<strong>ह</strong>रा कऽ नि<strong>ह</strong> पुिछ जबाबक तीक्षा ओि<strong>ह</strong> पे करए लगल जि<strong>ह</strong> पे माएबच् चाकेँ <strong>िव</strong> ालयसँ अबैक पित क्षा करैत र<strong>ह</strong>ैत छिथ । चौअनिन ् या मुस ्की दैत दादी बजए लगली<strong>ह</strong>- “द ुरागमन कएकऽ आइले र<strong>ह</strong>ी। ब ूढ़◌ा-ब ूढी मा सासु-ससुर जीिब ते र<strong>ह</strong>िथ । बेटा माि क गेलिन । ओइ ठीनक लोक सभझंडा उठा ख ूब <strong>ह</strong>ूड़-बरेड़◌ा करैत र<strong>ह</strong>ए। अपन<strong>ह</strong>ु ँ (पित) <strong>ह</strong>ुनके सभ संगे बौउर गेला<strong>ह</strong>। तीिन मास बीता कऽगाम एला<strong>ह</strong>। ”लिल त- “बाबा िब गड़बो केलिख न? ”दादी- (अपसोच करैत) “ ओ सभ स ्व गेला <strong>ह</strong>म नकर्मे छी। आिग नइ उठेबिन । <strong>ह</strong>ँ, ई भेलै जे ब ुढ़<strong>ह</strong>ोजोगारी र<strong>ह</strong>िथ न। तरे-तर सर<strong>ह</strong>ोिज सँ सभ भॉ◌ंज लगा ले र<strong>ह</strong>िथ । जाबे गाम घिर ु कऽ एला<strong>ह</strong> ताबे तेइम ्<strong>ह</strong>रो लोक झंडा उठा <strong>ह</strong>ड़िब रड़◌ो करए लगल र<strong>ह</strong>ए। आजादीक िक छुए िद नक पछाित गाममे मलेिर या आएल।चािर अासँ बेिस ये लोक मरल। अप घर<strong>ह</strong>ंज भऽ गेल। तीन ू गोटे (सासु-ससुर आ पित ) मिर गेला<strong>ह</strong>।28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मा अप आ छ<strong>ह</strong> मासक बच् चा बचलौ ं। ओ<strong>ह</strong>ी बेटाकेँ पोिस -पािल ज ुआन बनाएब अपन <strong>दे</strong>शसेवा ब ुझिल यै। खादीसाड़◌ी पि<strong>ह</strong> रैक यए<strong>ह</strong> कारण र<strong>ह</strong>ए।”मुस ्की दैत सुपती पुछलकिन - “ता सभ जकॉ◌ं भाष करिथ न? ”“बेसी ते नइ बाजल <strong>ह</strong>ुअए मुदा, म ंचपर द ुन ू <strong>ह</strong>ाथ जोड़ि◌ एे जर कि<strong>ह</strong> यै जे ‘<strong>ह</strong>े बाबा गामक रक् छाकिर <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। ‘मुदा सभ झ ूठ भऽ गेल। बाबा सुनलिन आ ककरो रक् छा भेलइ। ”सुपती- “खादीबला सभ भिर िद न झ ूठे बजैए? ”सुपतीक बातसँ दादीकेँ द ुख नि<strong>ह</strong> भेलिन । मुस ्की दैत क<strong>ह</strong>लिख न- “ओि<strong>ह</strong> ना कनी कऽ मन अिछ । शुक तीिनभोटमे ब<strong>ह</strong>रबैया ता सभ संग कऽ कऽ गाम घ ुरलिथ । जते काल संगमे रि<strong>ह</strong> एिन तते काल गामेक गप-सप ्पकरिथ । गाममे नीक सड़क अिछ आ बच् चा सभकेँ पढ़◌ैले स ्कूल। पािन पीवैक समुिच त बेवस ्था अिछआ दवाइ-दाक। गाड़◌ी-सवारीक नाओपर बैलगाड़◌ी अिछ । ए<strong>ह</strong>ेन समस ्या िस फ र् अप गाम टाक नि<strong>ह</strong>इलेक अिछ । सरकारक अप बेवस ्था लटपटाएल अिछ । <strong>ह</strong>िर तानित ् क प ूव र् धिर पेटक द ुआरे आन-आन <strong>दे</strong>शसे जर-ग<strong>ह</strong>ूम म ंगबए पड़◌ैत छलए। (क चुप भऽ मन पाड़ि◌ ) त<strong>ह</strong>ी बीच भूदानी आन ्दोलन जगल। नारा<strong>दे</strong>लक- ‘जमीनक छबम ि<strong>ह</strong> स ्सा दान िद अ’ जि<strong>ह</strong> सँ गरीब लोककेँ बासक संग जोतो जमीन भेिट तै। गामक-गाम दान<strong>ह</strong>ुअए लगल। मुदा अखन िक <strong>दे</strong>खै छ<strong>ह</strong>क जे जोतक कोन बात जे घरािर यो सभकेँ नइ छै। (ठ<strong>ह</strong>ाका मािर )सबटा मदारी नाच केलक।”पटरीपर सँ दादीक बातकेँ उतड़◌ैत <strong>दे</strong>िख लिल त पत् नीकेँ क<strong>ह</strong>लक- “ब ूढ़ि◌ दादी छिथ न थकबो करै छिथ न िक। िश खरक पुड़ि◌ या खोिल यापर से आउ? ”िश खरक नाओ सुिन दादीक मनमे भेलिन जे िश खर के<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>ोइ छै। आइ धिर नामो नइ सुन छिल यै।मुदा बजली<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> । चकोना <strong>ह</strong>ोइत लिल त बिझ ु गेल जे भिर सक दादी िश खर नि<strong>ह</strong> खे छिथ । मुस ्कुराइतक<strong>ह</strong>लकिन - “जि<strong>ह</strong> ना चा<strong>ह</strong> पीलापर <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे फुनफुनी आिब जाइ छै ति<strong>ह</strong> ना दादी िश खरो खे <strong>ह</strong>ोइ छै। इस ्कुिल या<strong>िव</strong>ाथीर् सभ ते भिर -भिर जेबी रख र<strong>ह</strong>ैए। ”सुपती <strong>ह</strong>ाथसँ एकटा पुड़ि◌ या लए लिल त दादी िद िश बढ़◌ौलक। जि<strong>ह</strong> ना खच् चा-ख ुच् चीमे पािन <strong>दे</strong>िख बकरीपाछु <strong>ह</strong>टैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ति<strong>ह</strong> ना िश खरक पुड़ि◌ या <strong>दे</strong>िख दादीक मन पाछु <strong>ह</strong>टलिन । मुदा नव चीज र<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>न ्तोभेलिन । एक चुटकी मुँ<strong>ह</strong>मे दइते बिझ ु पड़लिन जे सरसरा कऽ िन च् चा उतड़ल जाइए।तख लिल त पुछलक- “अप गामक लोक जमीन दान केलक? ”लिल तक बात सुिन खौ ंझा कऽ दादी बजली<strong>ह</strong>- “क<strong>ह</strong>बे ते केिल य<strong>ह</strong> जे सबटा बानरक नाच केलक। एक गोटेसमस ्तीपुर िद सक भूदानी ता खोज करैत अप ऐठाम एला<strong>ह</strong>। (म-मन मुस ्कुराइत) िक कि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनकर<strong>ह</strong>ाल। सॉ◌ंझ ू प<strong>ह</strong>र जखन गप-सप ्प करए लगिथ तँ बिझ ु पड़ए जे जि<strong>ह</strong> ना ता युगमे रामराज र<strong>ह</strong>ै ति<strong>ह</strong> नाफेिर कलयुगोमे भऽ जाएत। ककरो पेटक िच न ्ता र<strong>ह</strong>तै आ रोग-व ्यािध क। मुदा, ले सुथनी, िभ नसरसे द ुप<strong>ह</strong>र धिर ओकरा साव ुन रगड़ि◌ -रगड़ि◌ न<strong>ह</strong>ाइये आ कपड़◌े साफ करैमे लिग जाय। बे प<strong>ह</strong>र सभकपड़◌ा सुखा, प<strong>ह</strong>ीिर कऽ िद न ल<strong>ह</strong>सैन िन कले आ खाइ-पीबै राित धिर भाषण करै। एक पनरि<strong>ह</strong> या से बेिस येर<strong>ह</strong>ल। ति<strong>ह</strong> बीच अकच् छ-अकच् छ भऽ गेलौ ं। खादी भंडारक म ंगनी कपड़◌ा पबै, सदित काल बगुला जकॉ◌ंउज ्जर धप-धप चे<strong>ह</strong>रा ब र<strong>ह</strong>ए। ”लिल त- “खादी भंडरमे म ंगिन ये कपड़◌ा बटबारा <strong>ह</strong>ोय? ”29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“म ंगनी कतौ <strong>ह</strong>ोइ। गाम-गामक उोगकेँ उला-पका कऽ खा-पी कऽ चौपट कऽ <strong>दे</strong>लक। गामक गाम लोककरोजगार मिर गेल। एक तँ कोसी-कमलाक उपव तइपर सँ जे<strong>ह</strong>ो छोट-छीन रोजगार गाममे चलैत छल सभचिल गेल। जखन लोककेँ गाममे पेटे भरत तखन कते िद न पेटमे ज ुा बानि<strong>ह</strong> ् कऽ र<strong>ह</strong>त। गामक-गामकेँ पड़◌ाइन लिग गेल। बच् चा सभकेँ पढ़◌ैक स ्कूल अिछ आ रोग-व ्यािध क लेल डखाना(अस ्पताल)। ” बजैत-बजैत दादी <strong>िव</strong> सिम ् त भऽ गेली<strong>ह</strong>। अँ◌ािख ब भऽ गेलिन ।गुम-सुम <strong>दे</strong>िख लिल त पुछलकिन - “पि<strong>ह</strong> लुका बात तँ छुि ये गेल? ”लिल तक श ्न सुिन दादी मन पाड़ि◌ बजली<strong>ह</strong>- “चािर म भोट अबै से िक छु िप <strong>ह</strong> मािर ते-रास पाटी फड़ि◌गेल। कख को र ंगक झंडा लऽ कऽ ज ुल ूसो िन कले आ सभो <strong>ह</strong>ोय तँ कख को र ंगक। जि<strong>ह</strong> ना आिख रीलगनमे छुटल-बढ़ल, ब ूढ़-पुरान, लुल ्<strong>ह</strong>-ना ंगर सभ पालकीपर चढ़ि◌ लैत ति<strong>ह</strong> ना भदबिर या बे ंग जकॉ◌ं गामे-गामता फड़ि◌ गेल। ओना <strong>ह</strong>म िल खा-पढ़◌ी कऽ कऽ को पाटीक मेम ्बर नइ भेल र<strong>ह</strong>ी मुदा लोको ब ुझे आअप मात र<strong>ह</strong>ी। तेँ मनमे अरोप र<strong>ह</strong>ी जे जेकरा जे मन फुड़◌ौ से कर<strong>ह</strong> मुदा जि<strong>ह</strong> ना शु से र<strong>ह</strong>लौ ंति<strong>ह</strong> ना र<strong>ह</strong>ब। भोट <strong>ह</strong>ोइ से पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> कताक गाममे मािर भेल। अपना गाममे भोट िद न तक ते मािर नि<strong>ह</strong>भेल मुदा भोट िद न ए<strong>ह</strong>न मािर भेल जे लोककेँ पड़◌ाइन लिग गेलै। ”सुपती- “ि<strong>ह</strong> नको िक यो मारलकिन ?”“ नइ किन या, ँ <strong>ह</strong>ाथ तँ नइ उठौलक। मुदा भोट खसबै नि<strong>ह</strong> िद अए। <strong>ह</strong>मर भोट केदैन खसा र<strong>ह</strong>ए।कते क<strong>ह</strong>ा-सुनी भेलापर अनके नामपर भोट खसेलौ ं। भोट खसा कऽ जखन घ ुरलौ ं ते मनमे आएल जे आबभोट खसबै लए नइ आएब।”लिल त- “पाटीबला सबकेँ नइ क<strong>ह</strong>िल ऐ? ”दादी- “िक कि<strong>ह</strong> ित यै। संयोगो नीके ब ुझ<strong>ह</strong>क। अिग ला भोटमे पाटीर्क उम ्मीदवारे ठाढ़ भेल। जान<strong>ह</strong>ल ्लुक भेल। आन पाटी ते मािर ते र<strong>ह</strong>ै मुदा ककरा भोट दीित ऐ आ ककरा नइ दीित ऐ। तइ से नीक जेब ूथपर जाएबे छोड <strong>दे</strong>िल ऐ। ”लिल त- “ककरो नफ्फा-कसान <strong>ह</strong>ोउ, अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं ते बचलौ ं िक ? ”लिल तक बात सुिन दादीक अँ◌ािख रा गेलिन । मुँ<strong>ह</strong>सँ बकारे नि<strong>ह</strong> फुटिन । थोड़◌े-खान चुप रि<strong>ह</strong> बजली<strong>ह</strong>-“बौआ, पटना िद ल ्ली ते कि<strong>ह</strong> यो ममे आएल मुदा गामोमे ज<strong>ह</strong>ुना छलौ ं त<strong>ह</strong>ुना नइ र<strong>ह</strong>लौ ं। जइ समाजकलोक ‘माए जी’ क<strong>ह</strong>ैत छलए आ◌ेइ समाजमे लोक ड़◌ाॅड़◌ी क<strong>ह</strong>ए लगल। अइ बातक द ुख सिद खन मनकेँ व ्यिथ तके र<strong>ह</strong>ैए। ” कि<strong>ह</strong> अँ◌ािख ब कऽ सोचमे डुिब गेली<strong>ह</strong>। िक छु समए गुम ्म रि<strong>ह</strong> पुन: बजए लगली<strong>ह</strong>- “गामे-गामते<strong>ह</strong>ेन अगरा<strong>ह</strong>ी लिग गेल छै जे शान ्त <strong>ह</strong>एव किठ न अिछ । प ूबािर गाममे खेतक झगड़◌ामे मािर भेल। सेख ूब मािर भेल। द ुन ू िद स कते गोटेकेँ कान-कपार झड़लै। एकटा ख ू भेलै। मुदा अचरज ई भेिल जेए<strong>ह</strong>ेन सना-सनी रि<strong>ह</strong> तौ गौऑ◌ंमे सुबि ु जगलै। िक यो कोट-कच<strong>ह</strong>री नि<strong>ह</strong> गेल। गामेमे फड़ि◌ या गेल। अखनजँ ओना <strong>ह</strong>ोइत तँ गाम उजिर जाएत। ते<strong>ह</strong>ेन-ते<strong>ह</strong>ेन मक् ख सभ बिन गेल अिछ जे सदित काल फोसिर येतक घ ुरैए। ”लिल त- “भोटो िद न छी दादी। भोटो खसबैक अिछ । मुदा जखन अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं आिब गेलौ ं तखन पि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंककाज सम ्<strong>ह</strong>ािर <strong>दे</strong>ब। ”दादी- “भोट खसबैले थोड़◌े मना<strong>ह</strong>ी करब<strong>ह</strong>। िभ नसर से सॉ◌ंझ धिर भोट खसैए। पॉ◌ंच बजेमे भोट खसािल <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। ”30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“ताबे तक भोट बचले र<strong>ह</strong>त? ”“जे लड़◌ैए, ओकरा एतबो ब ुा नइ छै जे ब ूथ सम ्<strong>ह</strong>ािर कऽ राखत। ओना भोटे खसौ िक <strong>ह</strong>ेत<strong>ह</strong>।<strong>दे</strong>खते छ<strong>ह</strong>क जे िक यो बक् से <strong>ह</strong>ेरा-फेरी कऽ लैत अिछ तँ िक यो िर जल ्टे बदिल लैत अिछ ।”“बेस क<strong>ह</strong>लौ ं दादी। काका (दादीक बेटा) कतऽ र<strong>ह</strong>ै छिथ ? ”बेटाक नाओ सुनते दादीक मनमे ख ुशी एलिन । मुस ्की दैत बजली<strong>ह</strong>- “बौआ, पनर<strong>ह</strong>-बीस बख र् से बौआइते-ढ<strong>ह</strong>नाइते छलए। पि<strong>ह</strong> िद ल ्ली गेल। ओइठीन काज भेलै तब बमै गेल। ओतौ करी भेलै। तखन<strong>ह</strong>ाड़ि◌ -थािक कऽ पॉ◌ंच बख र् पि<strong>ह</strong> कलका गेल। मुदा जि<strong>ह</strong> ना बमै पाइ बलाक छी ति<strong>ह</strong> ना कलका गरीब लोककछी। ओइठीन एकटा साइिकल िम स ्ीक दोकानमे करी भऽ गेलै। दरमा<strong>ह</strong>ा ते बेसी नइ दइ मुदा साइिकलबनबैक सभ लिर ू भऽ गेलै। अप िद गािर क िम स ्ी छी। अप ब<strong>ह</strong>ीिन से <strong>िव</strong> आ<strong>ह</strong>ो कऽ <strong>दे</strong>लकै। सु छी जेपुतो<strong>ह</strong>ूओ िम सित िर आइ करैए। द ुन ू बेकती एते कमा लइए जे अप गुजर करैए आ घर बनबैले पैइयोपठा <strong>दे</strong>लक<strong>ह</strong>ेँ। सए<strong>ह</strong> पैआ छी।”“असकर लए तँ अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंकेँ एक् कोटा घर से काज चिल जाएत? ”“<strong>ह</strong>ँ, से ते चिल जाएत। मुदा पुरजीमे िल ख अिछ जे आब गामेमे र<strong>ह</strong>ब। पुरना जते िम सित री अिछ ओसभ मोटर साइिकलक िम सित री भऽ गेल। ज<strong>ह</strong>न िक गामे-गाम साइिकलक पथार लिग गेल <strong>ह</strong>ेन। त<strong>ह</strong>ूमेते<strong>ह</strong>ेन साइिकल अिछ जे छ<strong>ह</strong> मासक उपरान ्ते िम सित रीक काज पड़तै। ”लिल त पत् नीकेँ क<strong>ह</strong>लक- “एक बेिर आरो चा<strong>ह</strong> बनाउ। दादीक संगे जाएब। ”सुपती- “घरमे द ूध क<strong>ह</strong>ॉ◌ं अिछ । बोओ सबटा चोराइये के तोड़ि◌ लइ गेल। ”दादी- “किन यॉ◌ं अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंकेँ नि<strong>ह</strong> ब ुझल <strong>ह</strong>एत, नइ बो अिछ ते बोक द ूटा पाते दऽ िद औ।”चा<strong>ह</strong> बनल। एक घोट चा<strong>ह</strong> पीिब लिल त दादीकेँ पुछलक- “दादी के<strong>ह</strong>ेन घर बबै? ”“बौआ, िग लेबापर जोड़ि◌ तीन नंबर ई ंटाक <strong>दे</strong>वालपर सँ एसवेस ्टसक छत <strong>दे</strong>बै। क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना ते बीस-पच् चीस बख र् चलबे करत। ”“से ते बेिस ओ चिल सकैए आ सालो भिर नइ चिल सकैए। ”“से की? ”“ते<strong>ह</strong>ेन िस मटीक घिट या एसवेस ्टस बए जे पाथरक चोट बरदास करत। ”म ूड़◌ी डोलबैत दादी- “<strong>ह</strong>ँ, से ते ठीके क<strong>ह</strong>लक। ” कि<strong>ह</strong> गुम ्म भऽ गेली<strong>ह</strong>। दादीकेँ गुम ्म <strong>दे</strong>िख लिल तबाजल- “दादी, जेँ अस ्सी तेँ िन नानबे। चदरा तरमे ख ूब गतगर कऽ खर<strong>ह</strong>ीक छॉ◌ंड़ दऽ <strong>दे</strong>बइ। जँ पथरोखसत ते चदरे फुटत, जान तँ ब ँचत िक । बेसी से बेसी <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर पािन चुबत। सए<strong>ह</strong> । ”31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलचन ्दा २. तारान <strong>िव</strong>योगी- सुभाष च यादवक कथा–संवेदना- -सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बत िबगडैत’३.िबिपन झा- <strong>ह</strong>े दयेरी: एक कटाक्षालोचन ॥१.िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”समीक्षा- <strong>िव</strong>भारानीक नाटक बलचन ्दाीमती <strong>िव</strong> भा रानी मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् यक चिच र्त लेिख का छिथ । ुित काशनसँ कािश त <strong>ह</strong>ुनक नाटक य भाग रौ आबलचन ्दा पढ़ल<strong>ह</strong>ु ँ। भाग रौ बड़ नीक लागल, पर ंच बलचन ्दा पढ़ि◌ ते दयमे नव वेदना पसिर गेल आ समीक्षािल खवाक द:सा<strong>ह</strong>स ु कऽ <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ।वास ्तवमे वलचन ्दा नाट्क नि<strong>ह</strong> , छोट पोथीमे मा 20 प ृष ्ठक एका ंकी िथ क। सभसँ पैघ गप ्प जे <strong>िव</strong> भाजी वतर्मान सामािज क जीवनक सभसँ पैघ समस ्याकेँ अपन लेखनीक <strong>िव</strong> षय बलनि<strong>ह</strong> ् । कन ्या ुण <strong>ह</strong>त् या बतर्मानसमाजमे <strong>िव</strong> कट प लऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । ाय: नाटकमे पुष धान पाकेँ नायक क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ पर ंच एि<strong>ह</strong> ठॉरोि<strong>ह</strong> तक भूिम का खलनायकक अिछ । <strong>िव</strong> जातीय समाजक एक िश िक्ष तसँ क्षणक आवेगमे म कएलिन । <strong>िव</strong> वा<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ोभऽ गेल। मुदा ओि<strong>ह</strong> स ्ीकेँ की भेटल? अिभ यन ्ताक िश क्षा <strong>ह</strong>ण कएलाक पश ्चात् गृि<strong>ह</strong> णी विन कऽ रि<strong>ह</strong>गेली। पुष धान समाज तैयो पाछॉ◌ं नि<strong>ह</strong> छोड़लक। थम संतान बालक <strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी। आश ्चय र्क गप ्प ईजे एि<strong>ह</strong> कारक आ<strong>दे</strong>श सासु ारा <strong>दे</strong>ल गेल। एक नारी ारा दोसर नारीसँ आबएबला नारीक नाश करबाक कुिट लआज्ञा एि<strong>ह</strong> एका ंकीक म ूल <strong>िव</strong> षए-वस ्तु अिछ । खलनायक चुप ्प छिथ , िक एक तँ ओ माभक् त। तखन दोसर माएकेँसंतित <strong>ह</strong>ंता िक ए बनाबए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ । जीवन भिर संग <strong>दे</strong>वाक शपथकेँ की भेल? जखन िन वा<strong>ह</strong> र् करबाक सामथर् य ्नि<strong>ह</strong> छल तँ आन जाित क कन ्याकेँ संिग नी िक ए बलनि<strong>ह</strong> ् । रोि<strong>ह</strong> तक म-िस <strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> वरन ् वासना मा छल।स ्ीकेँ भोग ्या बना कऽ राखब ओि<strong>ह</strong> पिरवारक म ूल संकल ्प। ओि<strong>ह</strong> लोकिन केँ सोचवाक चा<strong>ह</strong>ी जे आव ओिद न बीित गेल, नारी लक्ष् मी तँ चंडी से<strong>ह</strong>ो छिथ । रोि<strong>ह</strong> तक स ्ी गभर्पातक वल <strong>िव</strong> रोध कएलिन । ित ज्ञा कएलेली जे अबैबला तनयाक पित पाल स ्वय ं करब।32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> एका ंकीक भाषा सरल आ सुन ्दर अिछ । <strong>िव</strong> षए-वस ्तुक सम ्पादन सुन ्दर आ आकष र्क। मैिथ लसंस ्कृित क व ्यापक दश र्न। जय-जय भैर<strong>िव</strong> सँ ार ंभ आ समदाओनसँ इित ी। नारी व ्यथाक मम र्स ्पशीर् िच णकसंग जाित व ्यवस ्थापर मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् यक लेल ई नाट्क नि<strong>ह</strong> एकटा आन ्दोलन क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ । संस ्कृित करक्षाक लेल आ सामािज क संतुलन <strong>ह</strong>ेतु साि<strong>ह</strong> त् िय क आन ्दोलन <strong>िव</strong> भा जीकेँ नमन........ धन ्यवाद।पोिथ क नाम- भाग रौ आ बलचन ्दालेिख का- <strong>िव</strong> भा रानीदाम- १००.काशक- ुित काशन, िद ल ्ली पोथी ािक ान: Pallavi९५७२४५०४०५War d no- 6, Ni rmal i ( Supaul )Distributors मोवाइल-२.तारान <strong>िव</strong>योगीसुभाष च यादवक कथा–संवेदना- - सुभाष च यादवक नवका कथा–सं<strong>ह</strong> ‘बत िबगडैत’को सं<strong>ह</strong>केँ , चा<strong>ह</strong>े ओ कथा–सं<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो आ क<strong>िव</strong>ता आ िनब–सं<strong>ह</strong>, एक नीक अथवा अधला<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong> कोन आधारपरमानल जाए? अंजीसँ लऽ कए मैिथली धिरक सं<strong>ह</strong>केँ <strong>दे</strong>खैत <strong>ह</strong>मर एक सामा माता बनल अिछ जे जाि<strong>ह</strong>मेपाठककेँ सािठ ितशत रचना, अपन पसक, अपन काजक भेटैत <strong>ह</strong>ो, तकरा एक नीक सं<strong>ह</strong> मानल जेबाकचा<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>सँ बेसी ितशतक िनवा<strong>ह</strong> र् किठन छै आ ताि<strong>ह</strong>मे धान कारण अिछ पाठकक िचिभता। जे से। <strong>ह</strong>मतँ जखन पढल<strong>ह</strong>ु ँ तँ ब ुझाएल जे को कारण नि<strong>ह</strong> छै जे सुभाषक एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>केँ अधला<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong> मानल जाए।चालीस बरखसँ ऊपर भेल जे सुभाष मैिथलीमे कथा–लेखन शु के छला<strong>ह</strong>। ओ सु<strong>ह</strong>ेसँ क ‘दोसर तर<strong>ह</strong>ें’िलखै छला<strong>ह</strong>। तकर तािक कारण छलै जे जीवनकेँ आ जगतकेँ क दोसर तर<strong>ह</strong>ें <strong>दे</strong>खै छला<strong>ह</strong>। ‘दोसरतर<strong>ह</strong>ें’ मा मैिथलीमे जाि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ें <strong>दे</strong>खबाक रेबाज र<strong>ह</strong>लए, ताि<strong>ह</strong>सँ िभ तर<strong>ह</strong>ेँ। को लेखक यिद जीिनयस <strong>ह</strong>एतआ ओरीिजनल िलखत तँ ई चीज <strong>ह</strong>ेबे करतै। से कैक गोटेमे भेलैए। सुभाषोमे भेलिन अिछ। तँ <strong>ह</strong>मरालोकिन <strong>दे</strong>खैत छी जे मैिथलीमे जे गंभीर लोक सभ छलिखन, से सुभाषकेँ ब<strong>ह</strong>ुत मान <strong>दे</strong>लिखन। सुभाषमे,मैिथली साि<strong>ह</strong>केँ अपना लेल ितक समथ र्न <strong>दे</strong>खार पडलैक। ात आलोचक कुलान िम क<strong>ह</strong>लिन जे मैिथलीकथाक मे एकटा िनित सीमाक अितमण सुभाष च यादवक बा<strong>दे</strong> आर भेल।कुलान कुलानिम ‘बिधआरकेँ ु इशारा काफी’ बला अंदाजमे अपन बात क<strong>ह</strong>लिखन आ एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> साफकेलिखन जे मैिथली ‘एकटा िनित सीमा’ की छलै आ सुभाष कोन तर<strong>ह</strong>ें ओकर अितमण केलिखन। मुदा, <strong>ह</strong>मारा33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पुछै छी जे मैिथली साि<strong>ह</strong> अंततः िथक की? जीवन–जगतकेँ <strong>दे</strong>खबाक एकटा ाण–दृ ि। अपना संतोषक लेल<strong>ह</strong>मरा लोकिन कि<strong>ह</strong> सकै छी जे एि<strong>ह</strong> दृ िमे ब<strong>ह</strong>ुत <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता छै–अक वाद अिछ, अक पीढी अिछ। आिद–आिद।से बड बेस।मुदा तैयो, ई तँ एकर बड पैघ सीमा भेलै िक नि<strong>ह</strong>! मा लेल तँ संसारक अिधका ंश लोक आइयो इए<strong>ह</strong>मात अिछ जे मैिथली साि<strong>ह</strong> भाजपाक एकटा सा ंृितक उपिनवेश िथक, मुदा ई लोकिन दयनीय छिथ कारणमैिथलीक साथ र्क लेखनक यथाथ र् ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ नि<strong>ह</strong> ब ूझल छिन। दोसर िदस <strong>ह</strong>मरा लोकिन <strong>दे</strong>खैत छी जेदृ <strong>िव</strong>ान सादक अशोक जखन समकालीन कथापर ‘संधान’क <strong>िव</strong>शेषा ंक कािशत करैत छिथ तँ आयासप ूव र्क सुभाषककथासँ आर ंभ करैत आगामी <strong>िव</strong>कासक आकलन करैत छिथ कुलान िमक माताक सव र्जनीजीकरणक ई एक दृा ंतिथक।सुभाष क दोसर तर<strong>ह</strong>ें जीवनकेँ <strong>दे</strong>खैत छिथ। कोन तर<strong>ह</strong>ें? <strong>ह</strong>ुनक एक कथा ‘एकटा अंत’मे आएल एकटािचण <strong>ह</strong>मरा एि<strong>ह</strong> ठाम मोन पडैत अिछ। कथावाचक अपन बीमार ससुरक िजज्ञासामे सासुर गेल अिछ। ओतएससुरक संग ओकर <strong>दे</strong>खा–<strong>दे</strong>खीकेँ िचण कथाकार करैत छिथ–‘जखन <strong>ह</strong>ुनकासँ <strong>िव</strong>दा लेबऽ गेल र<strong>ह</strong>ी तँ <strong>ह</strong>ुनकर आिखमेँताक छिलअिन। ओ<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>मर आिखमे ँ ताक छला<strong>ह</strong>। आ <strong>ह</strong>मरा द ुन ूकेँ ब ुझाएल र<strong>ह</strong>ए जेना ई ताकब अंितम ताकबिथक, जेना आब फेर कि<strong>ह</strong>यो भेंट नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत’। <strong>दे</strong>खल जाए। द ुन ू द ुन ूक आिखमे ँ ताकैए। द ुन ू द ुन ूक आिखकँभाषा ब ुझैए। एक दोसरक भावनाक आदान–दान ब<strong>ह</strong>ुत ामािणकताक संग भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। अलगसँ एि<strong>ह</strong> द ुन ूकेँको भाषाक योजन नि<strong>ह</strong> छै। क अिखयास कएल जाए जे एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क कूिनकेशनमे संवेदनशीलताक कोनतल वािछत ं अिछ, जीवनक मम र्क भीतर कतेक ग<strong>ह</strong>राई धिर पैसब जरी अिछ! ई सुभाष छिथ! <strong>ह</strong>ुनकर सीमाछिन जे कलावादी ओ भऽ नि<strong>ह</strong> सकै छिथ, ब<strong>ह</strong>ुत कलाकारी कऽ नि<strong>ह</strong> सकै छी। ज्ञान छिन दिनया ु भिरक। मुदाजखन रचबाक बेर अबै छिन तँ ततेक कृत भऽ जाइत छिथ तें ‘ाइवेशी’केँ सव र्ीकृत मानक धिर टुिट जाइतअिछ। अ<strong>ह</strong>ा ँ <strong>दे</strong>िख सकै छी जे ई िचण मा एक िचण नि<strong>ह</strong> िथक; सुभाष दिनयाकेँ ु कोना <strong>दे</strong>खै छिथ तकरीकरण िथक। ई अपन पाठकसँ िडमा ंड से<strong>ह</strong>ो िथक जे <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>ख ू तँ एि<strong>ह</strong> ठामसँ <strong>दे</strong>ख ू एतबा संवेदन–क्षमतारािख कऽ, जीवन–मम र्मे एतबा डूिब कऽ। <strong>दे</strong>खबाक चिलत रेवाज की अिछ? ककरो आ कथ ूकेँ <strong>दे</strong>ख ू तँ <strong>िव</strong>चारकसंग <strong>दे</strong>ख ू जे की <strong>दे</strong>खै छी, कते <strong>दे</strong>खै छी, कोन ठामसँ <strong>दे</strong>खै छी! आिद–आिद। आ जखन <strong>िव</strong>चारक संग <strong>दे</strong>खबैतँ चयन–बि ु सिय र<strong>ह</strong>बे करत। <strong>दे</strong>खलमे का ंट–छा ंट करब। जे योजनीय न<strong>ह</strong>ी ं ब ुझाएत तकरा छािट ँ <strong>दे</strong>बैक।ततबेकेँ राखब जाि<strong>ह</strong>सँ अ<strong>ह</strong>ा ँक अिभाय ुट भऽ जाए। साि<strong>ह</strong>मे आम तौरपर इए<strong>ह</strong> रेवाज छै। परिरतसाि<strong>ह</strong>–शास् से<strong>ह</strong>ो एकरे क<strong>िव</strong>–िया क<strong>ह</strong>ैत छै। सुभाष क दोसर तर<strong>ह</strong>ें <strong>दे</strong>खैत छिथ। <strong>दे</strong>खबाक संक टाखाली <strong>ह</strong>ुनकर <strong>ह</strong>ोइ छिन, मा जे ककरा आ कथीकेँ <strong>दे</strong>खबाक अिछ। तकरा बाद, को चयन–बि ु नि<strong>ह</strong>, को<strong>िव</strong>ेषण नि<strong>ह</strong>, को िसंगार–पेटार नि<strong>ह</strong>–बस, ओ खाली <strong>दे</strong>खै छिथ, जेना <strong>ह</strong>ुनकर कथावाचक अपन ससुरक आिखमेँ<strong>दे</strong>ख छल।जीवनकेँ <strong>दे</strong>खबाक दृ ि आिनवाय र् पसँ कथाक भाषाकेँ आ श ैलीकेँ आ रचना–<strong>िव</strong>धानकेँ िनयित ं करैत अिछ। जे<strong>ह</strong>नअ<strong>ह</strong>ा ँक दृ ि अिछ तदप अ<strong>ह</strong>ा ँक िश <strong>ह</strong>एत। सुभाषक कथामे <strong>ह</strong>मरा लोकिन <strong>दे</strong>खै छी जे ापक पसरलजीवनक को एकटा क्षणसँ कथा शु <strong>ह</strong>ोइ छै। आ जतएसँ शु <strong>ह</strong>ोइ छै, तकर बाद एक–एक मक <strong>िव</strong>वरणदैत आग ू बढै छै, बस <strong>िव</strong>वरण दैत–िबना को <strong>िव</strong>ेषणक–आ तखन <strong>दे</strong>खै छी जे कथाक ई म आग ू बढैत–बढैत को एक ठाम आिब कऽ समा भऽ जाइ छै। को पैघ कालख <strong>ह</strong>ुनका कथामे कमोबेस भेटैतअिछ। ति<strong>ह</strong>ना, घटनाविलक अथवा <strong>िव</strong>चार–सरिणक <strong>िव</strong>ेष <strong>ह</strong>ुनका कथामे नि<strong>ह</strong> भेटत, जेना <strong>ह</strong>ुनके समकालीन सुका ंतककथामे भेटैत अिछ। <strong>ह</strong>म सभ तँ <strong>दे</strong>खै छी जे अपन जाि<strong>ह</strong> कथामे सुभाष अपन कृितक <strong>िव</strong> <strong>िव</strong>ेषणकरबाक यास केलिन अिछ से कथा <strong>ह</strong>ुनकर अधला<strong>ह</strong> कथाक पमे चील गेल अिछ। मा जे जे चीज ओ छिथ,सए<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>थ ु तँ ओ सुर लगैत अिछ।<strong>ह</strong>ुनकर एक कथा छिन–‘अपन अपन द ुःख’। एक पिरवारक मा पित–पीक सात–आठ घ ंटा रातुक समय कोनािबतलै, तकर <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> कथामे <strong>दे</strong>ल गेल छै। पीक मोन सा ंझेसँ िकछु खराब छै जे िक पिरवारक लेल एकरे<strong>ह</strong>ल–खे<strong>ह</strong>ल बात िथक। ओ िब भानस–भात के खाटपर स ूतिल अिछ। पेश ंट <strong>दे</strong>रीसँ घर घ ुरैत अिछ। बासभक स<strong>ह</strong>ायतासँ क<strong>ह</strong>ुना भानस करैत अिछ। खाइ लेल पीकेँ उठबैत अिछ। ओ नि<strong>ह</strong> उठैत अिछ। ओकरभोजन सुरिक्षत रािख <strong>दे</strong>ल जाइछ। बा ँकी सभ लोक खा कए सित ू र<strong>ह</strong>ैत अिछ। पित को आन कोठलीमे स ूतलअिछ। राितमे तीन बेर आिब कऽ पी पितकेँ उठबैत अिछ। पी ककर्शा अिछ। ओकरा मुँ<strong>ह</strong>सँ कुबोले34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ब<strong>ह</strong>राइत छै। पितकेँ उठबैत अिछ जे ‘एना पाड़◌ा जका ँ िडकरय’ नि<strong>ह</strong>। पित ठरर पाडैत अिछ, मुदा िचंिततअिछ जे कमे कफ फस ओकरा घरघरी शु भऽ गेल छै। भोरमे पता लागैत अिछ जे पी राितमेभोजन नि<strong>ह</strong> केलक। पित जँ उठौलापर उिठ गेल रि<strong>ह</strong>तय, मा अपन िबछौनासँ बा<strong>ह</strong>र, मा अपन सीमासँ, अपनघेराब ंदीसँ तँ पी भोज किरतय, ओकर मो नीक <strong>ह</strong>ोइतै आ ‘ठरर आ घरघरी’क जाि<strong>ह</strong> दष्चमे ु ई द ुन ूपडल अिछ, से<strong>ह</strong>ो टुिटतय। ई सुखाडकेँ कथा िथक। एि<strong>ह</strong> ठाम सभ कथ ू सिख ू गेल छै–पित–पीक स, एक–दोसराक लेल राग, एक–दोसराक अिकेँ ीकारबाक लेल एकटा नमनीयता, एकटा ‘ेस’–िकछुओ बचल नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>खाइछ। जे<strong>ह</strong> एकर <strong>िव</strong>षय छै, ठीक ते<strong>ह</strong> िश आ ते<strong>ह</strong> कथा–भाषाक योग कएल गेल छै। दा–जीवनक जे आधारिशला िछएक–म, से एि<strong>ह</strong> ठाम कत<strong>ह</strong>ु नि<strong>ह</strong> अिछ। आ, सुभाष एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क भूिमकामे क<strong>ह</strong>ैत छिथजे ‘<strong>ह</strong>म ए<strong>ह</strong>न म गढऽ चा<strong>ह</strong>ैत छी जे सभसँ म करए’। ान <strong>दे</strong>ल जाए। ओ द ुन ू पित–पी तँ एक–दोसरसँम न<strong>ह</strong>ी ं कऽ पाबैए, कारण मक लेल एकटा शर् छै, से<strong>ह</strong>ो सुभाष भूिमकेमे क<strong>ह</strong> छिथ तँ ‘म वए<strong>ह</strong> कऽसकैत अिछ जे सक सवािधक र् िनकट <strong>ह</strong>एत’। आ, अपन अपन अ<strong>ह</strong>ंकारक कारण, जकरा सुभाष ‘अपन अपन द ुःख’क<strong>ह</strong>ैत छिथ, आ िगत आन–आन मिलनताक कारण ई द ुन ू एक दोसरसँ म नि<strong>ह</strong> कऽ पबैए। मुदा, जाि<strong>ह</strong>तर<strong>ह</strong>ें सुभाष एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>वरणकेँ ुत के छिथ, से पाठकमे मकेँ जरत, म करबाक बेगरताकेँ िनशानछोडैए।(मोन पडैए ि<strong>ह</strong>ी–क<strong>िव</strong> अज्ञेयक एकटा क<strong>िव</strong>ता–पंि–‘द ुःख सबको मा ंजता <strong>ह</strong>ै/और, सबको मु करना व<strong>ह</strong> नजा/िकं तु, िजनको मा ंजता <strong>ह</strong>ै/उें य<strong>ह</strong> सीख <strong>दे</strong>ता <strong>ह</strong>ै िक सबको मु रे’।) तँ, सए<strong>ह</strong>। ए<strong>ह</strong>ना िितमे जखनसुभाष क<strong>ह</strong>ै छिथ जे म केिन<strong>ह</strong>ार म ओ गढऽ चा<strong>ह</strong>ै छिथ–कथामे आ िक पाठकक ृित–संारमे? िनितेपाठकक ृितमे, ओकर संारमे। म <strong>ह</strong>ुनक कथा–<strong>िव</strong>षय नि<strong>ह</strong> िथक, कथा–<strong>िव</strong>षयक ितफलन िथक, से <strong>ह</strong>मरा लगैतअिछ।मुदा, औपचािरक पसँ जकरा मक बारेमे िलखब क<strong>ह</strong>ल जाइ, ता<strong>ह</strong>ू तर<strong>ह</strong>क कथा सुभाष िलखलिन अिछ आ <strong>ह</strong>मराख ुशी अिछ ई क<strong>ह</strong>ैत जे ए<strong>ह</strong>न कथा मैिथली कथा–क सीमाक सुिनित अितमण करैत अिछ। <strong>ह</strong>ुनक एक कथािथक–‘एकटा म कथा’। एि<strong>ह</strong> कथामे एकटा लडकी छै जे एकटा लडकाकेँ बरोबिर फोन करैत अिछ। फोनकमािलक कथावाचक िथका<strong>ह</strong>, जकरा लडकी ‘अंकल’ क<strong>ह</strong>ैत छैक। आ, लडका, जे िक कथावाचकक पड़◌ोसी िथक, के तँओ ‘अंकल’ छिथ<strong>ह</strong>े। एि<strong>ह</strong> िकोणक तेसर कोण–अंकलक–नजिरयासँ एि<strong>ह</strong> कथाक रचना भेल छैक। िकछु पा ँती सभ<strong>दे</strong>खी।-‘आब ओ लडकी सीधे मीसँ सभ तर<strong>ह</strong>क गप करैत <strong>ह</strong>एत। भिरसक इए<strong>ह</strong> सोिच कऽ मी मोबाइलिकन <strong>ह</strong>ो। <strong>ह</strong>मरा लागल जेना <strong>ह</strong>मर िकछु िछना गेल <strong>ह</strong>ो’। आ, इ<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खी–‘फोन रािख <strong>दे</strong>लाक बादो <strong>ह</strong>माराओि<strong>ह</strong> ठाढ र<strong>ह</strong>ी गेल र<strong>ह</strong>ी, जेना िकछु आर क<strong>ह</strong>बाक <strong>ह</strong>ो, िकछु आर क<strong>ह</strong>बाक <strong>ह</strong>ो, िकछु आर सुनबाक <strong>ह</strong>ो। <strong>ह</strong>मराछगुंता भेल, ओि<strong>ह</strong> लडकी लेल <strong>ह</strong>मारा िकए उदास भऽ र<strong>ह</strong>ल छी’? आ, एकटा पिरिित एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क–‘साझकेँ बेसीकाल ओ िकरानाक एकटा दोकानमे बैसल र<strong>ह</strong>ैत अिछ। पि<strong>ह</strong> ओि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खबै। नि<strong>ह</strong> भेटल तँ ओकर घर जाएपडत। मुदा घरपर तँ ओकर माए–बाप छै। माए–बापकेँ लडकीक फोन िदअ क<strong>ह</strong>ब ठीक न<strong>ह</strong>ी ं <strong>ह</strong>ेतै’। आअंततः िनि िकछु एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क–‘अपन छा ं<strong>ह</strong>े जका ँ ओ लडकी <strong>ह</strong>मर संग–संग चिल र<strong>ह</strong>ल छल, मी नामक रौदमेकख पैघ आ कख छोट <strong>ह</strong>ोइत’। आब क<strong>ह</strong>ल जाऊँ जे एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क सकेँ कोन स क<strong>ह</strong>ल जेतै?सुभाष क<strong>ह</strong>ै छिथ–‘म कथा’–मा ई अंकल म<strong>ह</strong>ाशय से<strong>ह</strong>ो ममे पडल छिथ। एि<strong>ह</strong> ममे जे ई द ुन ू लडका–लडकी ख ूब जतनसँ एक दोसरसँ म करए, तकरा िनमा<strong>ह</strong>ए। ‘म’ जँ ई िथक तँ क<strong>ह</strong>ए पडत जे भौितकमकेँ सिब्लमेशन (उदाीकरण) िथक। सोिच कऽ <strong>दे</strong>खी तँ ई कथा, मा एकटा कथा नि<strong>ह</strong> िथक, िमिथलाकसामािजक पिरवेशमे आ मैिथली कथामे एकटा नवीन पीढीक आगमनक कथा िथक–ए<strong>ह</strong>न पीढीक जे मात अिछ जेिधया–पुतामे एक–दोसरसँ म करबाक चा<strong>ह</strong>ी, तकरा िनमा<strong>ह</strong>बाक जतन करबाक चा<strong>ह</strong>ी कारण ई दिनया ु िनबाध र् र<strong>ह</strong>एताि<strong>ह</strong> लेल म जरी छै आ जीवन अपन लयमे आग ू बढय, ताि<strong>ह</strong> लेल म जरी छै। ई कथा तखन िकछुआर पैघ <strong>दे</strong>खार पडत जँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन मैिथलीक स–कथा सभक पिरमे एकरा <strong>दे</strong>खी। <strong>ह</strong>मरा तँ मोनपडैत अिछ–द ू दशक पि<strong>ह</strong> मा साि<strong>ह</strong>कार लोकिनक बीच ‘िमिथला–िमि<strong>ह</strong>र’मे भेल तुमुल ‘सित–<strong>िव</strong>मित’ जाि<strong>ह</strong>मेबात आएल र<strong>ह</strong>ै जे मैिथली कथाकेँ सभर् लैत बात करी तँ िमिथलाक लोक म कैए न<strong>ह</strong>ी ं सकैत अिछ, जे ओकऽ सकैए से िथक िछनरपन। जकरा मकथा क<strong>ह</strong>ल जाइछ से वुतः िछनरपनक कथा िथक। अिछ जेसुभाषक एि<strong>ह</strong> कथाकेँ कोन िछनरपनक कोन कोिटमे राखल जाए।अु, <strong>ह</strong>मारा सुभाष च यादवक कथाक भावपर बात करैत र<strong>ह</strong>ी। <strong>ह</strong>ुनकर कथाक भाव ए<strong>ह</strong>न छैक जे केिबुकेँ था<strong>ह</strong> पेबामे अर<strong>ह</strong>ा मता ंतरकेँ गुंजाइश भऽ सकै छै। एक मोडपर सँ कथा आर ंभ भेल आ अिगलामोड अबैत–अबैत समा भऽ गेल। आब पाठक िनण र्य करथ ु जे एतबा द ूरक <strong>िव</strong>वरणक िनर ंतरतामे के िबु35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोन छल? एि<strong>ह</strong>मे पाठकक लेल ‘ब ुढ़◌ारीक लाठी’ ब छै–सुभाषक <strong>दे</strong>ल शीष र्क। <strong>ह</strong>ुनकर कथा, एि<strong>ह</strong> कारक कथासभ िथक जाि<strong>ह</strong>मे शीष र्कक िनणा र्यक म<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक। आ, शीष र्क अंततः भेल की? के िबुक ठीक–ठीकसंकेत नि<strong>ह</strong> दऽ सकल आ संकेत अित द ु<strong>ह</strong> भऽ गेल (केनरी आइलै)क (नारेल जका ँ) तँ सक सम्षण किठनभऽ जाइ छै। एकटा दृा ंत ली। कथाक शीष र्क िथक–‘एकटा अंत’। एि<strong>ह</strong> कथामे एकटा ब<strong>िव</strong>ादी ु ज ुवक अिछ जेकम र्काक <strong>िव</strong>रोधमे ठाढ भेल अिछ। अपन पक्षक ापनाक लेल ओ ब<strong>ह</strong>ुत संघष र् करैत अिछ, मुदा ओकर ब<strong>ह</strong>ुतद ुंजन <strong>ह</strong>ोइत छैक आ ओ अपन<strong>ह</strong>ुकेँ अपना <strong>िव</strong>चिलत आ थाकल अभव करैत अिछ। तकर िडटे कथामे आएलछै। शीष र्क <strong>दे</strong>ल गेल छै–‘एकटा अंत’ अिछ–कथीक अंत? जँ उर <strong>ह</strong>एत–कम र्काक अंत, तँ मानऽ पडतजे ई कथा िनता ंत अधला<strong>ह</strong> आ असफल कथा िथक, कारण कक िनवा<strong>ह</strong> र् कथा–<strong>िव</strong>वरण कए पाएल अिछ आ कथासमय। मुदा, जँ एकर उर <strong>ह</strong>ोइक–‘कम र्काक <strong>िव</strong>रोध परराक अंत’ तँ लगले <strong>दे</strong>खब जे ई कथा ख ूब सुरकथाक पमे मोन राखऽ जोग <strong>दे</strong>खार पडत, जे ब<strong>ह</strong>ुत कणासँ भरल अिछ आ एकटा संक (संक ई जे एि<strong>ह</strong>ज ुबककेँ संरक्षण भेटबाक चा<strong>ह</strong>ी) केँ संग समा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। फेर वए<strong>ह</strong> बात। संक कथामे किथत न<strong>ह</strong>ी ं भेलछैक, ओ कथाक ितफलनक पमे पाठकक मोनमे उचरैत छैक।ओना, गौर कएल जाए तँ सुभाषक कथामे एकटा आर समा <strong>दे</strong>खार पडत। एकरा संतुलनकेँ चूक क<strong>ह</strong>ल जासकैए। जेना अ<strong>ह</strong>ा ँ को िफ <strong>दे</strong>खैत <strong>ह</strong>ोइ आ पाबी जे को एकटा दृकेँ जरतसँ बेसी काल धिर <strong>दे</strong>खाएलजा र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो, जकर िक िडमा ंड कथाकेँ नि<strong>ह</strong> छै। क<strong>ह</strong>ब आवक नि<strong>ह</strong>जे एना एि<strong>ह</strong> द ुआरे <strong>ह</strong>ोइ छै जे दश र्क (आपाठक)क िडमा ंड आ िफकार (आ कथाकार)क िडमा ंड िभ–िभ भऽ जाइत छैक। से, <strong>ह</strong>मरा लोकिन कैककथामे <strong>दे</strong>खै छी जे <strong>िव</strong>वरणक अपात औिच टुटलैक अिछ आ िकछु ए<strong>ह</strong> बात आिब गेल छैक जकर आवकताकथामे नि<strong>ह</strong> छैक। एक <strong>ह</strong>द धिर सुभाष कथाक शीष र्क चयन से<strong>ह</strong>ो, जे िक एक खास ममे रािख कऽ कथाकेँ<strong>दे</strong>खबाक आ<strong>ह</strong> रखैत छैक मुदा य ं कथे एि<strong>ह</strong> आ<strong>ह</strong>क रक्षा नि<strong>ह</strong> कऽ पबैत अिछ। िकछु ठाम तँ ए<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैतछी <strong>िव</strong>वरण <strong>दे</strong>बाक लेल जाि<strong>ह</strong> शावलीक योग सुभाष केलिन अिछ से उकड़◌ू ब ुझा पडैत छैक आ सूण र्कथाक ताना–बानामे पीयन जका ँ <strong>दे</strong>खाइत छैक। <strong>ह</strong>ुनकर एक ब<strong>ह</strong>ुत सुर कथा छिन–‘<strong>ह</strong>मर गाम’। कोसी–पिरसरमेबसल लोकक जीवन–संघष र्केँ ई अितम दावेज िथक। एि<strong>ह</strong> कथामे बस एकठाम, से<strong>ह</strong>ो संगात्, एकटा स्ीपरिमिलया अबैत छै। एि<strong>ह</strong> कथामे पुखक जीवन–संघष र्केँ ओ ब<strong>ह</strong>ुत जीव ंत आ ामािणिकअ <strong>िव</strong>वरण <strong>दे</strong>लिन अिछ,ताि<strong>ह</strong>मे कत<strong>ह</strong>ु पुख–<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क अलगसँ को वण र्न नि<strong>ह</strong> भेल छै। मुदा, जखन स्ी अबैत अिछ, आ से<strong>ह</strong>ो मकरैत स्ी, ग<strong>ह</strong>ूमक बोझ उठा–उठा कऽ सर लग प<strong>ह</strong>ु ँचाबैत स्ी, तँ कथाकारक नजिर ओकर मपर नि<strong>ह</strong>, ओकर<strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर पडैत छिन आ <strong>ह</strong>ुनकर शावली <strong>दे</strong>खी–‘कर जोबनक उभार पुष–सकर्क साक्षी छै’। लगेगी <strong>ह</strong>ाथ ओ इ<strong>ह</strong>ोबता जाइत छिथ जे ई परिमिलया स ूया र्क बाद घास छीलए जाइत अिछ कारण सा–अिभसारकेँ ओकरा खगताछै। िकए? एतेक ‘सेंसेनल’ ओ िकएक <strong>ह</strong>ोइत छिथ जखन िक कथाकेँ ए<strong>ह</strong>न को मा ंग नि<strong>ह</strong> छैक, उनटे कथाकसमेिकत भावकेँ ओ खंिडत करैत छैक। ‘किनया पुतरा’ कथामे ‘बो सन को कडगर चीज’ कथावाचककबाि<strong>ह</strong>सँ टकराइत छैक जे िक ‘लडकीक छाती’ िछएक जकरा कथाकार ‘फुटैत जोबन’ क<strong>ह</strong>लिन अिछ। <strong>ह</strong>मारा िटसकेल<strong>ह</strong>ु ँ अिछ जे कथाकारक सुभाषक शावलीमे आएल ई नवीन भाव िथिकयिन। आ–आन अक श, मो<strong>ह</strong>ावरा,कथन–भंिगमा नव तर<strong>ह</strong>ें <strong>ह</strong>ुनका कथामे आएल अिछ। से सभ अिधकतर ामािणक भाव छोडैत अिछ। मुदागौरतलब िथक जे ओ ‘िभज ुअलाइजेशन’मे <strong>ह</strong>ायपर सेंसेबल भेला<strong>ह</strong> अिछ।एि<strong>ह</strong> सभ बातक अछैत, कैक कारणसँ सुभाषक ई कथा–सं<strong>ह</strong> सदैव रन कएल जाएत। एक तँ एि<strong>ह</strong> कारँ जेमैिथलीक ई अितम कथाकार बीस बरख धिर लगातार चु र<strong>ह</strong>लाक बाद फेर कलम पकडलक आ तकर पिरणामएि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>मे संगृि<strong>ह</strong>त भेल अिछ। एि<strong>ह</strong> बीचक अविधमे मैिथली कथा–साि<strong>ह</strong>क पिरद ृमे ब<strong>ह</strong>ुत बदला आिब गेलअिछ। कथा आइ ठीक ओि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> अिछ जतए सुभाषक युगमे छल। ब<strong>ह</strong>ुतो नव–नव चीज कथामे आएल अिछ।एक संवेदनशील सजर्कक पमे सुभाष एि<strong>ह</strong> सभ कथ ूक ित <strong>ह</strong>णशील से<strong>ह</strong>ो छिथ। ओ य ं क<strong>ह</strong> छिथ जे <strong>ह</strong>ुनकएि<strong>ह</strong> दोसर दौरकेँ कथा सभमे अपेक्षाकृत बेसी सावधानी आ सजगता छिन। <strong>ह</strong>मारा पबैत छी जे िनता ंत सजगपसँ सुभाषक साि<strong>ह</strong> िकछु ए<strong>ह</strong>न त लऽ कए आएल अिछ जे अर<strong>ह</strong>ा ँ समकालीन लेखनमे अपित पाओल गेलअिछ। जेना, एक यथाथ र्वादी कथा–भाषाक <strong>िव</strong>तान, जकर मार सुभाष छिथ। जेना, कथामे जीवनकेँ <strong>दे</strong>खबाकएक दाशिनक र् दृ िकोण, जाि<strong>ह</strong>मे ततबा ग<strong>ह</strong>राई छै जे <strong>दे</strong>खल जाए वला वुकेँ अिधिकअ पारदशीर् बना दैत छैक।आ सभसँ जबरद मोन राखल जाए वला चीज तँ छै–कोशी–ा ंगणक जीवन–संघष र्पर केित <strong>ह</strong>ुनकर तीनटा कथाएि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>मे संगृि<strong>ह</strong>त छिन।36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सुभाष कि<strong>ह</strong>यो क<strong>ह</strong> छला–‘जीवनक लेल जे नीक आ सुर अिछ, <strong>ह</strong>मर कथा तकरे आ<strong>ह</strong>ी अिछ। <strong>ह</strong>मर कथाकरणा जीवन–म अिछ। जे को चीज जीवन–<strong>िव</strong>रोधी अिछ, <strong>ह</strong>मर कथा तकरा ित <strong>िव</strong>ा उ करैतअिछ’।से ठीके। कम करए, बेसी करए; भाषामे करए आ ितफलनमे करए, सुभाषक कथा काज तँ जर सए<strong>ह</strong> करैतअिछ।३.िबिपन झाीः॥ <strong>ह</strong>े दयेरी: एक कटाक्षालोचन ॥गता ंक सँऽ आग ू...जि<strong>ह</strong>ना उर दय के द ू भाग <strong>ह</strong>ोइत अिछ-· लघ ुमि· म<strong>ह</strong>ामि।लघ ुमि शरीर सुलन-गितिनयण आिद काय र् करैत अिछ ओति<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ामि मन, ब ु ि, िच आिद प मेंिथत <strong>ह</strong>ोइत अिछ।चरकसंि<strong>ह</strong>ता उ तक पुि करैत अिछ[ 1]।अु दयेरी पद में <strong>िव</strong>मान ’दय’ ीकार करब उिचत िकयाक तऽ िशर ीकार करब उिचत िकयाकतऽ िशर दय आा के आयान, चेतना क के, पंचेिय के आधार, बि ु के सं<strong>ह</strong>ान, ृित केरसंचालय, िचक आधार, जीवााक आयभूिम, ायु केर के <strong>ह</strong>ोइत अिछ। िचन रणा आिद िशर दयेसँऽ संभव छैक[ 2]। एि<strong>ह</strong> बातक माण सुुत से<strong>ह</strong>ो दैत अिछ[ 3]।एि<strong>ह</strong> िशर दय के ाशयाकूल िरत करबाक सामर् दय केर ईरी अथा र्त काामा कय सकैतअिछ। कदािचत एि<strong>ह</strong> आशय के ान में रखैत क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ काकाश[ 4] में जे का अथा र्त साि<strong>ह</strong> केर37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बात काा ारा क<strong>ह</strong>ल गेल वचनतु <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेकरा कखन<strong>ह</strong>ु ँ उपेिक्षत नि<strong>ह</strong> कयल जा सकैत अिछ।िकयाक तऽ काा में िशर दय के ािमगतगुण <strong>िव</strong>मान र<strong>ह</strong>ैत अिछ जे कृितद अिछ।एतय समीक्षाक प सँऽ एतेकमा क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे यिद ओ दयेरी कृित दािमगतगुण क योग ाशयाकूल करबाक अपेक्षा य-य एव ं योग-म कें ान में यिद रखैत करैत छिथतऽ ओ दय ध <strong>ह</strong>ोयत। अु कारारें दयेरी पद आसमप र्णतु अिछ जे प ूण र्तः िशर दय सँ सअिछ निक उरोभाग दय सँऽ।{लेख सिभर्त िटणी kumar vi pi n. j ha@ gmai l . com पर सादर आमित अिछ।}लेखक केर सामा पिरचय-िबिपन कुमार झा(ातक- ECC . Al l ahabad Uni ver si t y, पराातक- Jawahar l al Nehr u Uni ver si t y,दश र्निनात- Jawahar l al Nehr u Uni ver si t y, सम्ित Cel l f or I ndi an Sci ence &Technology in Sanskrit, HSS, IIT Bombay में शोधरत। <strong>िव</strong>ृत <strong>िव</strong>वरण bi pi nj ha. webs.comपर सुलभ।)[ 1] षडं गम ंगं <strong>िव</strong>ज्ञानिमियााथ र्पंचकम।आा च सगुणेतः िचं च िदितम॥ स ूान ३०.४५[ 2] िचािद ज ुं दय ं द ू....। चरक० िचिकाान उादााय[ 3] दय ं चेतना ानं...। सुुत० शरीरान ४.३४[ 4] कां यशसे अथ र्कृते व<strong>ह</strong>ार<strong>िव</strong><strong>दे</strong> िशवेतरक्षतये।सः पिरिनवतर्ये काासिततयोप<strong>दे</strong>शयुजे। काकाश, थमोास१. राम भरोस कापिड ‘मर’-जट–जिटन38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२. बेचन ठाकुर- नाटक बेटीक अपमान-(दृश ्य छठम)राम भरोस कापिड ‘मर’जट–जिटनलोकनापार - राम भरोस कापिड ‘मर’म ंच पर काशक एउटा गोल घेरा डा ंरमे नगाडा ब नट पर पडैत छैक । ओ नगाडा के सुरताल मेबजबैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ । दोसर काशक घेरा दि<strong>ह</strong>न कात वेश करैत नटी पर पडैत अिछ । ओकरा संग घेरानट लग धिर अवैत अिछ । आव द ुन ू के उपर काशक धेरा छै ।नट— (नटी के <strong>दे</strong>िख श <strong>ह</strong>ोइत)अ<strong>ह</strong>ा,के<strong>ह</strong>न सय ं◌ोग अिछ ई,िय अ<strong>ह</strong>ा ंके <strong>दे</strong>खल,निटन—(न ृािभम ूख मुा दिश र्त करैत)जट जटाधर बनल <strong>ह</strong>ो, पाव र्ती कोना बैसल ।नट— ध िय अ<strong>ह</strong>ा ं संग पुरै छी सिदखन <strong>ह</strong>मर छी अंगनिटन— जनम—जनम धिर एि<strong>ह</strong>ना ियतम छोडब अ<strong>ह</strong>ा ं के संग ।नगाडा पर फेरस चोट पाडैत नटक <strong>ह</strong>ाथ चलैत अिछ । कलाक वाद ।निटन— र ंगम ंच पर िकए उपित मनमे की फुरल अिछ,आइ ककर उाटन करबै, दश र्क ख ूब जूटल अिछ ।नट— मकाल के मी युगल के िखा क<strong>ह</strong>ब म<strong>ह</strong>ान ।जकरा नामे पािन बरसै इ<strong>ह</strong>ुक झ ुकै कमान ।।निटन—(आय र्क भाव करैत)नाम की िथक मी युगल के जिनक कीित ए<strong>ह</strong>न अपार,नट— जटा जिटनकेर गाथा स िय <strong>ह</strong>ोइछ जगत उार ।निटन— ई त मि<strong>ह</strong>ला मा करै छै,नािच नािचकऽबे ंग कुटै छै,नंगिटनी आ ंगन घैल फैकै छै,गािर सु छै,पािन मगै छै ।नट— ए<strong>ह</strong>,अ<strong>ह</strong>ा ं त ज्ञानी छी<strong>ह</strong>े, साज बाज ओिरआउ निटन,कुटु बे ंग उखिर मे ध,आ शुभार ंभ क जट जिटन ।उखिरमे बे ंग कुटबाक उपम ।तकराबाद मि<strong>ह</strong>लासभ द ू दलमे बिट ं जाइछ ।जट बला सम ू<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>ला सभ माथमेआ डा ंरमे गमछा ब र<strong>ह</strong>ैछ ।द ुन ू दल पररगत श ैलीमे एक दोसरके गरामे बाि<strong>ह</strong> ं धए आगा पाछा झ ुकैतचलैत गीतक पि<strong>ह</strong>ल मुखरा गबैत अिछ । तकराबाद नव श ैलीमे जाइत अिछ ।गीत १ मि<strong>ह</strong>ला सम ू<strong>ह</strong>39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ाली–<strong>ह</strong>ाली बिरस ू इर <strong>दे</strong>वता ।पानी िबन ू पडल अकाल <strong>ह</strong>ो राम ।चौर सुखले, चा ंचर सुखलैखेती बारी झारी सुखलैस ू िख गेलै बाबाके िजराते <strong>ह</strong>ो राम ।स ू िख गेलै भइया के िजराते <strong>ह</strong>ो राम ।।धोिबयाके अंगनामे छापर छुपर पिनया ँचमराके आ ंगनमे छापर–छुपर पिनया ँओि<strong>ह</strong>मे न<strong>ह</strong>ाइ पुजारी बभ <strong>ह</strong>ो राम ।धोितयो भीजलै जओ भीजलै –२रिच रिच ितलक लगावै <strong>ह</strong>ो राम –२भीजले तीतले <strong>ह</strong>वेिलया ढुकलै –२ब<strong>ह</strong>ुअ ो लेलक लुलुआइये <strong>ह</strong>ो राम –२रा ंडी मौिगया <strong>ह</strong>रवा जोतै छै –२पानी <strong>िव</strong>न ू पडलै अकाले <strong>ह</strong>ो राम –२दयो नि<strong>ह</strong> लगइ छ <strong>ह</strong>ो इर लोकमयो नि<strong>ह</strong> लगइ छ <strong>ह</strong>ो इर लोकपानी <strong>िव</strong>न ू पडल अकाले <strong>ह</strong>ो राम ।<strong>ह</strong>ाली–<strong>ह</strong>ाली बिरस ू इर <strong>दे</strong>वता –२पानी <strong>िव</strong> पडल अकाले <strong>ह</strong>ो राम –२िनरस ू के धीया–प ूता मा ंड ले कनइ छैख ुी ले कनइ छै, अ ले कनइ छैपानी िबन ू पडल अकाले <strong>ह</strong>ो राम ।गीत १ समा भेलाक बाद म ंच पर अार । काश अएला पर मि<strong>ह</strong>ला सभ सम ू<strong>ह</strong> मे नचैत गबैत ।गीत २ मि<strong>ह</strong>ला सम ू<strong>ह</strong>एगो छलै जट, एगो जिटिनया ँ।द ुन ूमे <strong>ह</strong>ो गेलइ परेमे <strong>ह</strong>ो राम ।द ुन ूके <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> केना रचैवै बसेबै<strong>ह</strong>ो गेलै माइ बापके <strong>िव</strong>रोधे <strong>ह</strong>ो राम ।नगाडा बजबैत एक िदशसं नटक वेश । दोसर िदशस नचैत निटनक वेश । वीच मे आिब ठमिक जाइछ ।नगाडा पर जोरस लकडी बजािर नट गबैत अिछ ।नट— एै <strong>दे</strong>श, एै परगा जट आ जिटन,जट गामक सुध ुआ मनसा दोसर ते<strong>ह</strong> नटीन ।नटी— (न ृ रोकैत)की बजल<strong>ह</strong>ु ं अ<strong>ह</strong>ा ं फेरसं बाज ु चुगली परो पीठ,अ<strong>ह</strong>ा ं पुष के इए<strong>ह</strong> ऐब अिछ सिदखन नारी पर दीठ ।िस जएबाक अिभनयनट—(मनबैत) जटक <strong>ह</strong>यत <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, श छी, <strong>ह</strong>मर अि<strong>ह</strong>त मनसाय,आयल विरयाती साज वाज <strong>दे</strong>िख जिटनक माय पछताय ।गीत ३ सम ू<strong>ह</strong>40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जटक पक्ष – <strong>ह</strong>म अनिलयै आजन–बाजन, आब क <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>, –२सा ंविर गेली, कऽ िदयौ जटाके िबया<strong>ह</strong> –२जिटन पक्ष – आिग लागो आजन–बाजन, नि<strong>ह</strong> करबौ <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>, –२सा ँविर गेली, मोर गौरी रि<strong>ह</strong> जइती कुमािर –२जटक पक्ष – बर खसौ <strong>ह</strong>ाथी घोडा, बर खसौ बाजार –२सा ंवरी गेली नि<strong>ह</strong> करवौ जिटनसँ <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>सा ंवरी गेली रि<strong>ह</strong> जयतौ गौरी कुमािर ।जिटनक पक्ष – क<strong>ह</strong>ा ँ रे पयबै, क<strong>ह</strong>ा ँ रे पयबै, डलवाके साज –२सा ंवरी गेली मोर जिटन र<strong>ह</strong>तै कुमािर –२अारक वाद काश । काशक धेरा नट पर ।नट— भेल <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> जिटन सासुर चलली<strong>ह</strong>,सभ कें आिख ं रायल,बाबा <strong>दे</strong><strong>ह</strong>रीक शान भेटलै लगले जिटन अकुलायल ।गीत ४जट – लिबकऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे जिटन ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे ।जइसे लबे का ँच करिचया वइसे ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ेँ गे ।।जिटन नि<strong>ह</strong>ये लबबौ रे जटा, नि<strong>ह</strong>ये लबवौ रे ।<strong>ह</strong>म तऽ बाबाके द ुलािर िधया ऐंिठके चलबौ रे ।जट ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे जिटन ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे ।जइसे लबइ बे ंतके छिडया, वइसे ल<strong>िव</strong>कऽ चिल<strong>ह</strong>ें गे ।।जिटन ऐंिठकेँ चलबै रे जटा एंिठक चलबौ रे ।<strong>ह</strong>म त बाबाके द ुलािर धीया, तिनकऽ चलबौ रे ।।जट डइिनया ँ <strong>दे</strong>खतौ, गुनमा फेकतौ, मािरये <strong>दे</strong>तौ गे ।आगे बाबाके समपितया जिटन, के भोगतौ गे ।।अार÷काश । खाट पर जट जिटन सुतल ।गीत ५रामा र<strong>ह</strong>े लागलै जटवा–जिटिनया ँ <strong>ह</strong>ो ना ।रामा कि<strong>ह</strong>यो काल <strong>ह</strong>ोबे खन खिनया ँ <strong>ह</strong>ो ना ।।रामा एक िदन भोका क<strong>ह</strong>िनया ँ <strong>ह</strong>ो ना ।रामा लडइ लगलै जटवा–जिटिनया ँ <strong>ह</strong>ो ना ।।पुनः अ<strong>ह</strong>ार । काश । खाट पर जट सुतल । जिटन उठलमुदा आ ंचर जटवाक <strong>ह</strong>ाथ मे ।गीत ५ (दोसर भाग)जिटन भोर भेलइ रे जटा िभनसरवा भेलइ रे41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोइली बोललै रे जटा कोइली बोललै रेजटवा छािड <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी अंचरवा<strong>ह</strong>म त अँगना ब<strong>ह</strong>ारबै रे ।।जट मैया व<strong>ह</strong>ारतै गे जिटिनया, ँ बि<strong>ह</strong>िनया ँ बो<strong>ह</strong>ारतै गे ।जिटनी आज ुके रोि<strong>ह</strong>िनया ँ <strong>ह</strong>म तऽ पलंगवे गमैबे गे ।।......जट <strong>ह</strong>मे तोरा पुिछयौ गे जिटनीकिदल से गे, जिटन परेम से गे ।झ ुमका क<strong>ह</strong>ा ँ <strong>ह</strong>ेरइले गे ?जिटन सारी राित रे जटवा, तो<strong>ह</strong>रे िबछौनमा रेजटवा तो<strong>ह</strong>रे लगीचवा रे !जटवा िभसरवामे तो<strong>ह</strong>रे मैया चौरौलकौ रे ।.....जिटन िटकवा जब–जब म ंगिलयौ रे जटा, िटकवा का<strong>ह</strong>े लौले रे ।।अरे वाली उमिरया रे जटबा, िटकवा का<strong>ह</strong>े लौले रे ।।जट – िटकवा जब–जब अनिलयौ गे जिटन, पौतीमेकऽ धएले गे ।तो<strong>ह</strong>र वाली उमिरया गे जिटन, िटकवा का<strong>ह</strong>े न पेले गे ।।जिटन – <strong>ह</strong>ँसुली जब–जब म ंगिलयौ रे जटा, <strong>ह</strong>ँसुली का<strong>ह</strong>े लौलें रे ।<strong>ह</strong>मर वाली समैया रे जटबा, <strong>ह</strong>ँसुली का<strong>ह</strong>े न लौले रे ।जट <strong>ह</strong>ँसुली जब–जब अनिलयौ गे जिटन, तापरकऽ धएले गेतो<strong>ह</strong>र वाली समैया गे जिटन, <strong>ह</strong>ँसुली का<strong>ह</strong>े न पेले गे ।अार । काश नट पर ।नट — जट जिटन के वीच मे भैया खटपट बझल बेजोडबाबा के द ुलारी धीआ, मनबय जट पुरजोड ।गीत ६जिटन – धनमा कुटइते जटवा, मारलक मुसरवेके मार ।से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>रोगवे रामा जाइ िछयै <strong>ह</strong>रवाजट – िनन–िनन िटकवा जे लैिलये जिटन लेसे<strong>ह</strong>ो जिटिनया छोिड <strong>ह</strong>रबा तो ं जाइ छे ।जट – चीनमा िछटिलयौ गे जिटिनया ं चीनमा िछटिलयौ ।तू जाइ छै <strong>ह</strong>रवा चीनमा के कटतै गे ?जिटन मैयो कटतौ रे जटवा बि<strong>ह</strong>िनया ं कटतौ रे ।अबरी रे समइया <strong>ह</strong>म त <strong>ह</strong>रे गमैबै रे ।।जट – िघउरा फडलौ गे जिटन, िझगुनी फडलौ गे,तू चल जेब<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>रवा, िघउरा के बेचतौ गे ?जिटन मैयो बेचतौ रे जटवा, बि<strong>ह</strong>िनया ं बेचतौ रे ।अबरी रे समइया सखी संग झ ूमर खेलबै रे ।।अार । पुनःकाश नट पर पडैत ।नट— लाख मलक िजी जिटन, <strong>ह</strong>र डेग बढौलक,नदीक धारमे पारक िचा मल<strong>ह</strong>वा के गो<strong>ह</strong>रौलक ।गीत ७42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जिटन भैया मल<strong>ह</strong>वा रे, नइया लगा<strong>दे</strong> निदयाके पारथारी <strong>दे</strong>बै एवा–खेवा लोटा <strong>दे</strong>बौ इनामभैया मल<strong>ह</strong>वा रे उतािर द<strong>ह</strong>ी िझमनापुरके घाटमला<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म लेबौ एवा–खेवा, नि<strong>ह</strong> लेबौ इनाम ।बि<strong>ह</strong>नी बटोि<strong>ह</strong>नी गे, खोिजले गे दोसर घटवार ।जिटन खसी <strong>दे</strong>बौ एवा–खेवा, पाठी <strong>दे</strong>बौ इनाम ।भइया मल<strong>ह</strong>वा रे, उतािर द<strong>ह</strong>ी िझमनापुरके घाट ।मला<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> लेबौ <strong>ह</strong>म एवा–खेवा, नि<strong>ह</strong> लेबौ इनाम ।बि<strong>ह</strong>नी बटो<strong>ह</strong>नी गे, खोिज ले<strong>ह</strong>ी दोसर घटवार ।जिटन बड द ुखछल छी, <strong>ह</strong>रा जाइ छीजटा से खाइके मार ।कल जोडैÞछी, गोर पडैÞछी, <strong>ह</strong>मरा किर िदए पार ।भइया मल<strong>ह</strong>वा रे, नइया लगा<strong>दे</strong> निदयाके पार ।मला<strong>ह</strong> – तोरा <strong>दे</strong>िख कऽ माया लगै,िजया फाटइ <strong>ह</strong>मार ।जे कइलें से निक नइ कइलें,चलें किर िदयौ पार ।जिटन – भइया मल<strong>ह</strong>वा रे, नइया लगा<strong>दे</strong> निदयाके पार ।बि<strong>ह</strong>नी बटो<strong>ह</strong>नी गे, चलें किर िदयौ पार ।अार । पुनःकाश नट पर पडैत ।नट— निटन <strong>िव</strong>योगे छटपट जटवा, सभ िकछु सु लगैछै,अप घर छै काट छुटल, पल पल मन पडै छै ।गीत ८जट– <strong>ह</strong>ाथी पर के <strong>ह</strong>ौदा िबकाय गेल गे जिटन, तोरे <strong>िव</strong>तोरे िब <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु ँ वेकल भेलौ ं गे जिटन, तोरे िबतोरे िब म<strong>ह</strong>ल उदास भेल गे जिटन, तोरे िबतोरे िब अंगना मे दिभया ु जनिम गेल, गे जिटन,सेिजया पर मकड़◌ा िबआय गेल गे जिटन, तोरे िबअार÷पुनः काश । नट पर पडैत ।नट—िस क भागिल जिटन िय,जट वेकल ब<strong>ह</strong>ुरायल,एर खोजए, ओर खोजए, नाना भेष बनाएल ।नटी—इ<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>ोइछै मनसाके बानी,अप करम पछताबे ।घरबाली पर <strong>ह</strong>ुकुम चलाबे,लीके ठोकराबे ।नट—ठीक क<strong>ह</strong>ै छी नटी <strong>ह</strong>मर,अ<strong>ह</strong>ा ं सदृश क पाएब,जटबा छै अबोध िय,अ<strong>ह</strong>ा ं घर छोिड जाएब ।गीत ९43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जट – सुन मोर जोिगया, सुन मोर भाइइ<strong>ह</strong>ो नगरमे जिटन मोर आइल ?सुनमोर भइया, सुन गे दाइ,य<strong>ह</strong>ी नगरमे जिटन मोर आइल ?मोसािफर – सुनमोर जटवा, सुन मोर भाइ,इ<strong>ह</strong>े नगरमे जिटन नि<strong>ह</strong> आइल ।अार । काशगीत १०जट – द<strong>ह</strong>ी लेब ? द<strong>ह</strong>ी लेब ? िमठगर द<strong>ह</strong>ी लेब ?गामक स्ी तोर केकर औंटल द ूधवा ?तोर केकर पौरल दि<strong>ह</strong>या,तो<strong>ह</strong>र सडल गाय छौ दि<strong>ह</strong>यातो<strong>ह</strong>र खा म<strong>ह</strong>कौ दि<strong>ह</strong>या ।जट – सास–ससुरकें औंटल द ूधवामाय, सा ंची द ूधके दि<strong>ह</strong>यामाय, बड मीठ लागै दि<strong>ह</strong>या,ामीण स्ी अगे नि<strong>ह</strong> लेबौ, नि<strong>ह</strong> लेबौतो<strong>ह</strong>र कोय पुछै छौ दि<strong>ह</strong>या ।िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ त िछयै गुवािलन, मािलकके िसपा<strong>ह</strong>ीमािर डा, फोिड के को<strong>ह</strong>ा, खाय लेव दि<strong>ह</strong>–द ूधवा ।जट – इ<strong>ह</strong>ो मत जािन<strong>ह</strong>े िसपा<strong>ह</strong>ी असगर गुवािलनमािर को<strong>ह</strong>ा तोडव थ ुथना,राित र<strong>ह</strong>ौ ं कुंजवन, िदन बेचौ ं दि<strong>ह</strong>या,घेघा िसपा<strong>ह</strong>ीके नइ <strong>दे</strong>ब दि<strong>ह</strong>याकोय ले गे गि<strong>ह</strong>की बेची दि<strong>ह</strong>या ।अार काशगीत ११जट – ससुरे भैसुरे मोर जाल ब ु नाअकसर बलमुआ मोरा माछ मरैना ।माछ ले <strong>ह</strong>े, माछ ले <strong>ह</strong>े, गि<strong>ह</strong>की बेटी,माछ ले <strong>ह</strong>े, माछ ले <strong>ह</strong>े ।।ामीण स्ी आ<strong>ह</strong>े कौ मछिरया केर गोिढन <strong>ह</strong>े ?जट – आ<strong>ह</strong>े रे<strong>ह</strong>ुआ मछिरया केर गोिढन <strong>ह</strong>े ।ामीण स्ी आ<strong>ह</strong>े ग<strong>ह</strong>ुम के कै ख ूटे माछ <strong>दे</strong>वय <strong>ह</strong>े ?जट – आ<strong>ह</strong>े, गे<strong>ह</strong>ुमा के तीन ख ूटे माछ <strong>दे</strong>वय <strong>ह</strong>े ।ामीण स्ी – तोर मछरी बनबै नइ जािनयौ44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्धए ु नइ जािनयौ,खबैयाके िखयावै नइ जािनयौिधयापुता परबौधै नइ जािनयौगोिढिनया ं गे ।अार । पुनः काश नटपर ।नट— खोिज खोिजकऽ थाकल जटवा जिटन <strong>िव</strong> मुरझायल,तख नजिर पर अएलै जिटिनया, असली प मे आयल ।नटी— की ब ुझिलएै जिटन ओकरा <strong>ह</strong>पिस क धरतै ना ।मनमे गरल दरद छै नटबा, द ुर द ुर करतै ना ।गीत १२जिटन द ूर द ूर रे जटा । द ूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें रे जटासडल चाउर रे जटा ।राख छाउर रे जटा ।सडल तीमन रे जटा ।द ूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें रे जटा । द ूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें रे जटा ।जट– द ूर द ूर गे जिटन । द ूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें गे जिटन ।सडल चाउर गे जिटन ।राख छाउर गे जिटन ।बिसया रोटी गे जिटन ।सडल तीमन गे जिटन । द ूर रि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ें गे जिटन ।चोिटया गु<strong>ह</strong>इते चिल अिब<strong>ह</strong>ें गे जिटन ।सेिजया सजैबते चिल अिब<strong>ह</strong>ें गे जिटनजिटन ज ुलफी सारैत चल अ<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ें रे जटा ।धोितया पेैत चल अिब<strong>ह</strong>ें रे जटा ।अार । पुनः काश नट नटी परनगाडाक ध ुन पर कक काल द ुन ू नचैतनट— क<strong>ह</strong>ैछै जे एि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ोइछै सा ंइ बौ<strong>ह</strong> के झगडाबीच मे पिड कऽ गामक लोक अरे बए लवडा ।नटी— अप घर त सए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ाल अिछ,अनका कोन उप<strong>दे</strong>शजिटनके द ुलवा जटबा,आब चलल पर<strong>दे</strong>श ।गीत १३जट – मोर ंग मोर ंग सुिनयै गे जिटन,मोर ंग <strong>ह</strong>मरा जाये द<strong>ह</strong>ी गे जिटन ।मोर ंग से <strong>ह</strong>ँसुली लऽ अयवौ गे जिटनतो<strong>ह</strong>रे पि<strong>ह</strong>राए <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खब गे जिटन ।जिटन मोर ंग मोर ंग सुिनयौ <strong>ह</strong>ो जटामोर ंग <strong>दे</strong>स ज जा<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ो जटामोर ंग के पिनया ं कुपिनया ं छै <strong>ह</strong>ो जटालािग जयतौ कोढ करेज <strong>ह</strong>ो जटा ।45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उलिटयो आवे <strong>दे</strong>तौ <strong>ह</strong>ो जटापलिटयो आबे <strong>दे</strong>तौ <strong>ह</strong>ो जटारि<strong>ह</strong> जा<strong>ह</strong>ी रे जटा ना के <strong>ह</strong>जूर ।जट– तो<strong>ह</strong>रे ले लेवौ जिटन मोर ंग से िटकवाओ<strong>ह</strong>ी मे झमकाइ तोरा <strong>दे</strong>खव से जिटनमोर ंग <strong>ह</strong>मरा जाय द<strong>ह</strong>ी गे जिटन ।मोर ंग <strong>ह</strong>मरा जाय द<strong>ह</strong>ी गे जिटन ।जिटन अते जे कमैले जटा की भेलौ नासु मोर जटवा,जिटनके म ंगवा उदास लागे नाजट – िटकवा जब जब लौिलयौ गे जिटनिटकवा का<strong>ह</strong>े पेले गेजटनी गे सभामे ललचौले गेिटकवा <strong>िव</strong> ।जिटन जा<strong>ह</strong>ो ते जा<strong>ह</strong>ो रे जटवा, <strong>दे</strong>स रे <strong>िव</strong><strong>दे</strong>स,मोर ंग क िटकवा ले आव<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ो राअार । पुनः काश नट पर ।नट— मान मबल कऽ कऽ जटवा गेलै मोर ंग कमाय,एर बेटा भेलै वेमार,जिटिनया ं वैसं पुछए उपाय ।गीत १४जिटन रघ ुदासके अँगा–टोपी, रघ ुदासकेँ अंगा–टोपीतो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे बैदा, तो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे वैदारघ ुदास के िदयौ न िजआय ।वैद – रघ ुदासके अंगा–टोपी, रघ ुदासके अंगा–टोपी<strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदया, <strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदयारघ ुदास तँ सडले गेाय ।जिटन रघ ुदास के <strong>ह</strong>ाथके बिलया, रघ ुदासके <strong>ह</strong>ाथ के बिलयातो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे वैदा, तो<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>वौ रे वैदारघ ुदास के िदयौ िजआय ।वैद – रघ ुदास के <strong>ह</strong>ाथ के बिलया, रघ ुदासके <strong>ह</strong>ाथ के बिलया,<strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदया, <strong>ह</strong>मे की करबै गे िदिदयारघ ुदास त सडले गेाय ।अार । पुनः काश नट पर ।नट— बेटवा भेलै चंगा, मनमे जटवा बसलै ना,जटवा के <strong>िव</strong>योगे जिटिनया ं अ<strong>ह</strong>ुिरया काटै ना ।नटी— चललै िपया उ<strong>दे</strong>श जिटिनया,दर ं दर भटकै ना,<strong>ह</strong>ो रामा,दर.....को पापे िपअबा िबछुडलै िक दिनया ु ं िबज ुबन लागै ना,<strong>ह</strong>ो रामा,दर....।गीत १४ क( थपल गेल)जिटन <strong>ह</strong>े रे सोनरबा भाय, क<strong>ह</strong>ी द<strong>ह</strong>ी जटबाके उ<strong>दे</strong>श46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जि<strong>ह</strong>या से गेलै िनरदैया, को सं<strong>दे</strong>शपल पल काटे राित अिरया,िद लगे भयाओन चा<strong>ह</strong>ी म ंगटीका कं गना,िपअबा अपन सो<strong>ह</strong>ाओन ।<strong>ह</strong>े रे..........।सोनार <strong>ह</strong>े गे जिटिनया ं दाय,छोड जटके आस,गरबा जोिख जोिख <strong>ह</strong>ंसुली पेैबौ,चल <strong>ह</strong>मरे साथ ।जिटन <strong>ह</strong>े रे सोनरबा भाय,रे अिगया लगैबौ तोरे <strong>ह</strong>ंसुिलयाबजर खसैबौ तोरे साथ ।रे मोर पटा पुरबे किरयार<strong>ह</strong>बै पटे के आस ।बर<strong>ह</strong> बरस <strong>ह</strong>म आ ंचर बाि र<strong>ह</strong>बैर<strong>ह</strong>बै जटे के आस ।रे तोरास सुर <strong>ह</strong>मरो जटबािब्टया चलैत लिच जायरे तोरास सुर <strong>ह</strong>मरो बलमुआचन सुज छिप जाए ।थािक <strong>ह</strong>ािर क जिटन अपन घर आिब जाइत अिछ ।ओसारा पर ओगिठ जटक रण करैत ि<strong>ह</strong>ंचुिक ि<strong>ह</strong>ंचुिक कानएलगैछ ।गीत १५जिटन जाि<strong>ह</strong> बाटे िपयवा गेलै, दिभया ु जनिम गेलैबिटया जो<strong>ह</strong>इते वीजूवन लागल रे की । आ<strong>ह</strong>े मइया ।िपयवा मोर ंग गेलै, <strong>ह</strong>मरा से क<strong>ह</strong>ी गेलै, आ<strong>ह</strong>े िदिदया ।फूल लागल कं गना ले अइिथन <strong>ह</strong>ो राम ।मा ंगे के िटकबा ले अइिथन <strong>ह</strong>ो राम ।रिच रिच जिटनके पेयिथन <strong>ह</strong>ो राम ।जट िब लागे दिनया ु ँ अारे <strong>ह</strong>ो रामबेटा से<strong>ह</strong>ो घरस बा<strong>ह</strong>र आिब माय संगे ि<strong>ह</strong>ंचुक लगैछ । तख दि<strong>ह</strong>न कातस माथपर मोटरी ले जटक बेश। लगमे आिब घरबाली आ बेटाके एकटक <strong>दे</strong>ख लगैछ ।काशक घेरा द ुन ू पर फूट फूट पडैत छैक ।द ुन ूचिर ीर भ जाइछ । काशक घेराक संग नट निटनक बेश ।(नट नगाडा के सुर तालमे बजबैछ । निटन सुरताल पर नाच लगैछ । नट के चा कात गोल घेरामेनिटनक न ृ )।नटी वार<strong>ह</strong> बिरस पर िपअबा अएलै द ुअिरया <strong>ह</strong>ेजिटन के खाितर ।ागी <strong>दे</strong>लकै मोंर ंग नगिरया <strong>ह</strong>े ।जिटन के खाितर ।नट चिलयौ आब निटन अपन एकचिरया <strong>ह</strong>े ।जिटन के खाितर ।चमक िदयौ िमलन के इजोिरया <strong>ह</strong>ेजिटन के खाितर ।द ु नचैत नचैत म ंचस बा<strong>ह</strong>र चिल जाइछ ।आब ीर चिर चलायमान भ उठैछ । ओर काशक घेरामेजिटन अकात जटक लग अबैछ । ख ुशी सं आिख ं छल छला जाइछ । पयर पर झिक ू णाम करैछ । माथपरक मोटरी, छाता लऽ घर िदश बिढ जाइछ । जट बेटा के छातीस सटा लैछ । जिटन पािन लऽ अवैतअिछ, जट पयर पखारैछ । द ुन ू एक दोसराके आगा ं ठाढ भऽ रायल आिखए ं एक दोसराके <strong>दे</strong>खैत अिछ ।47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गीत नं.५ क एक टुकडीक पुनरावित ृ <strong>ह</strong>ोइछ ।गीत ५के पुनरावितृजिटन िटकवा जब–जब म ंगिलयौ रे जटा, िटकवा का<strong>ह</strong>े लौले रे ।।अरे वाली उमिरया रे जटबा, िटकवा का<strong>ह</strong>े लौले रे ।।जट – िटकवा जब–जब अनिलयौ गे जिटन, पौतीमेकऽ धएले गे ।तो<strong>ह</strong>र वाली उमिरया गे जिटन, िटकवा का<strong>ह</strong>े न पेले गे ।।जट जेवीसं लाल िडा िनकालैत अिछ । ओकरा खोिल म ंगिटका ब<strong>ह</strong>ार कऽ जिटन कें पि<strong>ह</strong>रा दैछ । द ुन ू न ृमुा मे आ<strong>िव</strong> जाइछ ।गीत १६आरे बाली उमेिरया रे जटबािटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलौ ं रेिटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलौ ं रे रे जटबािटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलौ ं रेआरे बाली उमेिरया रे जटबािटकबा <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>रलौ ं रेनचैत नचैत जिटन,जटक बाि<strong>ह</strong>मे ं आिब जाइत अिछ । द ुन ू िज भऽ जाइछ ।अार२बेचन ठाकुरबेटीक अपमानबेचन ठाकुरनाटक बेटीक अपमान-(दृश ्य छठम)(स ्थान- <strong>ह</strong>िर श ्चन ् चौधरीक घर। <strong>ह</strong>िर श ्चन ् चौधरी एकटा गरीब िक सान छिथ । <strong>ह</strong>ुनक पत् नी राधा <strong>दे</strong>वीछिथ । <strong>ह</strong>ुनका दर-द ु िन यामे एक् के गोट बेटी शािल नी अिछ । <strong>ह</strong>िर श ्चन ् चौधरी िन पु छिथ।)48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>िर श ्चन ्- यै शािल नी माए, <strong>ह</strong>मरा लोकिन भगवानकेँ की िब गारिल यनि<strong>ह</strong> ् जे ओ अपना सभकेँएगो आ िस रीफ एगो बेटीएटा दए भाभट समिट लेलिन ।राधा-एि<strong>ह</strong> बातक <strong>ह</strong>मरो बड़ छगुन ्ता लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ । भगवानक मि<strong>ह</strong> मा अगम अथा<strong>ह</strong>अिछ । केकरो बोरे-बोरे न ून, केकरो रोिट योपर नि<strong>ह</strong> न ून।<strong>ह</strong>िर श ्चन ्-खाइर छोड़◌ू, माथा पेच् चीबला गप-सप ्प। भगवान जए<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन सए<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ुत। ओ<strong>ह</strong>म बड़ गरीब से<strong>ह</strong>ो छी। जिद भगवान <strong>ह</strong>मरा बेसी िध या-पुता दइतिथ तँ <strong>ह</strong>मराओकर पित पाल नि<strong>ह</strong> कएल <strong>ह</strong>ोएतए। मा तीिन परानीक पेट तँ प<strong>ह</strong>ाड़ ब ुझाइतर<strong>ह</strong>ैत अिछ ।राधा-यै शािल नी बाप, जे भगवान मुँ<strong>ह</strong> चीरैत छिथ न ्<strong>ह</strong> ओ आ<strong>ह</strong>ारक ज ुगार अवस ्स करैतछिथ न ्<strong>ह</strong>। शािल नीकेँ पनर<strong>ह</strong> सोल<strong>ह</strong> बरख भए गेल। मुदा दोसर संतानक कोउम ्मीद नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>खए पड़◌ैत अिछ । जबिक कतेकोकेँ <strong>दे</strong>खैत आ सुत छी जे अल ्ासाउण ्डसँ जॉ◌ंचकरए बेटीकेँ िग रबौलिन , सुइया-दवाइसँ गभर् नाश करौलिनइत् यािद । मुदा <strong>ह</strong>मराभगवान।<strong>ह</strong>िर श ्चं- यै शािल नी माए, गभर्पात बड िघ ना काज िथ क, बड पैघ पापीक काज िथ क।ओि<strong>ह</strong> जनानीकेँ धौजिन -धौजिन भए जाइत अिछ को करम बॉ◌ंकी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैतअिछ जे गभर् नाश कराबेत अिछ । कतेको जनानी एि<strong>ह</strong> बेत् थे सुरधामो चिल जाइतअिछ ।राधा-रामक नाम िल अ, छोड़◌ू ई कुकम र्क गप-सप ्प यौ, अपन शािल नीकेँ गरीबीक कारपढ़एल-िल खाएल तँ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत। मुदा घर-गृ<strong>ह</strong>स ्थी तँ जर सीखए <strong>दे</strong>बैक।<strong>ह</strong>िर श ्चं-यै शािल नी माए, अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं ब ुच् चीकेँ पढ़◌ाबए लेल ि<strong>ह</strong> म ्मत िक एक <strong>ह</strong>ारैत छी? कोिश शनि<strong>ह</strong> छोड़◌ू शािल नी दाइक पढ़◌ाइ बास ्ते <strong>ह</strong>म यथासंभव प ूण र् कोिश श करब। आग ूसरस ्वती माताक िक रपा। अपन करम करी फलक िच न ्ता ज ु िन करी।पटापदृश ्य सातम-(स ्थान- दीपक चौधरीक घर। वाडर् सदस ्य दीप कुमार ठाकुर दीपक चौधरीक घर घ ुमैत- घ ुमैतप<strong>ह</strong>ु ँचैत छिथ । द ुआिर पर िक यो नि<strong>ह</strong> छिथ न ्<strong>ह</strong>।)49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दीप-दीपक बाब ू! दीपक बाब ू! दीपक बाब ू।दीपक-(अन ्दरि<strong>ह</strong> सँ) <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ के िथ क<strong>ह</strong>ु ँ? आिब र<strong>ह</strong>ल छी। क बैसु ीमान ् भात परसाबैतछी। <strong>ह</strong>इए शी आिब र<strong>ह</strong>ल छी।दीपक-परणाम सर।दीप-परणाम ् परणाम। क<strong>ह</strong>ु दीपक बाब ू की <strong>ह</strong>ाल चाल?दीपक-सर, <strong>ह</strong>ाल-चाल करीब-करीब ठीके जकॉ◌ं अिछ मुदा।दीप-मुदा की।दीपक-बड़का बेटाक िब आ<strong>ह</strong> क जल ्दीए क’ िल अ सुनल<strong>ह</strong>ु ँ, अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंक बड़का बेटा िद ल ्लीसँबढ़ि◌ या पाइ-कौड़◌ी पठाबैत छिथ ।दीप-दीपक बाब, ू अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंक पिर सिथ ् ित <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>म सला<strong>ह</strong> दैत छी जे अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं बड़का बेटाकिब आ<strong>ह</strong> कए िल अ। दीपक बाब ू! ई चानन फटक् का कि<strong>ह</strong> यासँ यौ। ई तँ <strong>ह</strong>म ध ्यानि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong> र<strong>ह</strong>ी।दीपक-सर, यए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ालि<strong>ह</strong> सँ। पत् नीक म ृत् युक पश ्चात् <strong>ह</strong>मर मोन बदिल गेल। िप योरबाबाजी तँ नि<strong>ह</strong> , गृ<strong>ह</strong>स ्थौआ बाबजी बिन जेबाक िन ण र्ए कएल<strong>ह</strong>ु ँ, की अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंकेँ खराबोलािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ?दीप-नि<strong>ह</strong> यौ। <strong>ह</strong>मरा तँ बड नीक लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ बाबाजी बननाइ को खराब बातअिछ , बड़ नीक बात अिछ । िस िर फ एकटा <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong> नती अिछ जे बाबाजी धम र्कप ूण र् पालन करब आओर मिर त<strong>ह</strong>ु दम धिर ष ्ट नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएब।दीपक-सर, अप बड अभवी व ्यक् ित िथ क<strong>ह</strong>ु ँ। ए<strong>ह</strong>ेन अभवी व ्यक् ित ओ वाडर् सदस ्यआइ कालि<strong>ह</strong> ् भेटब किठ न। सर, <strong>ह</strong>म अपक त् येक सला<strong>ह</strong>केँ प ूण र् करबाक <strong>ह</strong>ािद र्कयास करब।दीप-दीपक बाब, ू आब चलबाक आज्ञा <strong>दे</strong>ल जाउ। जय राम जी की। (उिठ कऽ स ्थान)दीपक-जय राम जी की। (उिठ कऽ) <strong>ह</strong>म चा<strong>ह</strong>ैत छी जे शुए लगनमे मो<strong>ह</strong>नक िब आ<strong>ह</strong>कऽ ली। क कम ्मो सम ्मो द<strong>ह</strong>ेज भेटत तँ को बात नि<strong>ह</strong> । मुदा कुल कन ्यानीक <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी।पटाप-50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अंक दोसरदृश ्य पि<strong>ह</strong> ल अिग ला अंकमे <strong>दे</strong>ल जाएत- सम ्पादक१. धीरेन ् कुमार- जगदीश साद म ंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरेन ् कुमारक द ू शब ्द२. अनमोल झा- ४ टा लघ ुकथा१धीरेन ् कुमारजगदीश साद म ंडलक कथा-सं<strong>ह</strong>- ‘गामक िज नगी’पर धीरेन ् कुमारक द ू शब ्द -‘गामक िज नगी’ संप ूण र् पसँ गामक समस ्यापर आधािर त आ ओकर समाधानक िद शापर रिच त जगदीश सादम ंडल जीक कथा सं<strong>ह</strong> अिछ ।समस ्त कथा सं<strong>ह</strong>मे उैसटा कथा अिछ । वतर्मान कथा वा<strong>ह</strong>सँ िभ कथा-वा<strong>ह</strong> अिछ । वतर्मानमेसमस ्याक वा<strong>ह</strong> अिछ । कथाकार समस ्याकेँ सोझा रािख पाठक मा समाजकेँ बोध करबैत अिछ । समाधान ताककदािय त् व पाठकपर <strong>ह</strong>ोइत अिछ । यथा र्थक नाङिट िच ण मानवीय कुपता, असंवेदनशीलता आ साि<strong>ह</strong> त् यक नामपरअश ्लीलता पसरल जाइत अिछ ओति<strong>ह</strong> स ्तुत कथा सं<strong>ह</strong> गाममे पसरल छोट-छोट वस ्तुक उपयोिग तासँ समाजकसमस ्याक समाधान स ्तुत करैत अिछ - भै ँटक लावा, <strong>िव</strong> सॉ◌ंढ़, पीरारक फड़। ि<strong>ह</strong> नकर कथा मोनमे कचोट नि<strong>ह</strong>ंवरन ् उन ्मु आ आशात् मक सस दैत अिछ । आज ुक कथा जकॉ◌ं दमघोटू वातावरण तैयािर नि<strong>ह</strong>ं करैत अिछवरन ् भोका स ्वच् छ <strong>ह</strong>वा दान करैत अिछ - बोिन <strong>ह</strong>ािर न मरनी, ठेलाबला, िर क् शाबला, घर<strong>दे</strong>िख या।वण र्नात् मक श ैलीमे समस ्त कथा अिछ । कथाकार समस ्याकेँ पकड़ब, उठाएव आ समाधान िद श लऽ जेवामेिस स ्त छिथ । कथामे अ<strong>िव</strong> िछ वा<strong>ह</strong> अिछ कत<strong>ह</strong>ु ँ कथा संयोजन ठमकल भेटत। कथाक उम <strong>ह</strong>ोइत अिछ ओबढ़ि◌ जाइत अिछ ।51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कथाक आवश ्यक तत् वमे जे आवश ्यक तत् व <strong>ह</strong>ोइत अिछ से अवस ्से भेटत। शीष र्क कत<strong>ह</strong>ु ँ असम ्बनि<strong>ह</strong> भेटत।उल ्लेखनीय कथा अिछ - ‘घर<strong>दे</strong>िख या। लुिख याक िज ज्ञासा आ भलमनसा<strong>ह</strong>त संसनीय अिछ कथाक वा<strong>ह</strong> अ<strong>िव</strong> चलअिछ आओर संप ूण र् कथामे आगॉ◌ं की <strong>ह</strong>ेतै से सिद खन लागल र<strong>ह</strong>ैत अिछ । कथामे एि<strong>ह</strong> तत् वक आवश ्यकता मानलजाइत अिछ । घरक एक-एकटा ओिर आओन, घरक <strong>ह</strong>ालित आ लुिख याक यास स<strong>ह</strong>ज अिछ । कत<strong>ह</strong>ु ँ नाटकीयता नि<strong>ह</strong>ंझलकैत अिछ । िम िथ लाक <strong>ह</strong>सी-मजाक कथाकेँ िम िथ लाक मािट -पािन सँ सम ्व कऽ दैत अिछ ।लुिख या समैधसँ पाइ लऽ किन यॉ◌ं आनक पक्षमे नि<strong>ह</strong>ं अिछ तेँ ओ बजैत अिछ - “ककरो बेटीकेँ पाइ लऽकऽ अपन घर आनब ।” नागेसर अइ पक्षमे नि<strong>ह</strong> छिथ मुदा भौजीक क<strong>ह</strong>ल काटब ओकरासँ संभव नि<strong>ह</strong> अिछ ।कथाक समापन अि<strong>ह</strong> उक् ित सँ अिछ । समापन नागेसरकेँ झकझोड़ि◌ दैत अिछ । कथाकार ई स ्पष ्ट करैत अिछजे नागेसर की करता<strong>ह</strong>? मुदा लुिख याक कथन आज ुक समाजक लेल सोचनीय उक् ित क पमे श ्नवाचक अिछ ।कथाक ई उत् कष र् अिछ आ पाठककेँ आकष र्णमे बानि<strong>ह</strong> ् लैत अिछ ।कथाकार ाम ्य िज नगीक िच णमे माि<strong>ह</strong> र छिथ आ <strong>ह</strong>ुनका ाम ्य-जीवनक अभवक बखाड़◌ी छनि<strong>ह</strong> ् । कुम ्<strong>ह</strong>ारकसामीक <strong>िव</strong> वेचन <strong>दे</strong>खल जाए- ‘कूड़, <strong>ह</strong>ाथी, ढकना, कोिश या, दीप, पा ंडव, गश, लछमी, मटकूर, छा ंछी, डाबा, घैल,सामा-चकेबा, पुर<strong>ह</strong>र, अि<strong>ह</strong> वात, को<strong>ह</strong>ा, फुच् ची, सीसी, सरबा, सीसी, भर<strong>ह</strong>र, आ<strong>ह</strong>ूत, ध ुपदानी, पाि ल, तौला,मलसी....।’ ओि<strong>ह</strong> ना बावी कथा िम िथ लाक पव र् त् यो<strong>ह</strong>ारक <strong>िव</strong> स ्त आख ्यान अिछ । कखन कोन पव र् <strong>ह</strong>ोएत ओकर<strong>िव</strong> िध -<strong>िव</strong> धान बावीक माध ्यमसँ व ्य <strong>ह</strong>ोइत अिछ । सभसँ आश ्चय र्क गप ्प जे सजीव िच ण कथाकार के छिथ ।कथाक अंतमे ई ब ुझना जाइए जे <strong>ह</strong>म छिठ पाविन क घाटपर उपसिथ ् त नि<strong>ह</strong> छी। छिठ क मया र्दा आ शुतापरसभसँ बेसी िध यान <strong>दे</strong>ल जाइत छैक तेँ ओ<strong>ह</strong>ु घटनाकेँ कथाकार पकड़ि◌ छिथ ।- “बाबी <strong>दे</strong>खथ ुन जे ईछौ ँड़◌ा ते<strong>ह</strong>न अिग ल<strong>ह</strong> अिछ जे <strong>ह</strong>ाथीकेँ पटिक <strong>दे</strong>लकै। ई तँ गुण भेल जे एकेटा टा ंग टुटलै तँ टुकड़◌ी-टुकड़◌ी भऽ जाइत। ”स ्तुत कथा सं<strong>ह</strong>मे सभ कथा अपन-अपन <strong>िव</strong> शेषता रखैत अिछ आ सभ कथाक समस ्या िभ अिछ ।सब<strong>ह</strong>क समाधान अिछ । कथ ्य िभ आ वस ्तु <strong>िव</strong> शेष नव-नव।कथाक शीष र्क कथासँ संबिध ं त आ भाषा जन- जनभाषा अिछ । अिध संख ्य लोक जे भाषा बजैत अिछटीसनपर, <strong>ह</strong>ाटपर, याामे, गाममे आ घरमे, से भाषाक योग अिछ । <strong>िव</strong> षय-बस ्तु आ भाषा बीचक संब ंध ईस ्पष ्ट करैत अिछ जे कथाकार जमीनी <strong>ह</strong>कीकतकेँ उपसिथ ् त केलिन <strong>ह</strong>ेँ। मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् य लेल ई एकटासौभाग ्यक बात िथ क।<strong>ह</strong>ँ बिझ ू पड़◌ैत अिछ जे कथाकारकेँ पुस ्तक काशनक धड़फड़◌ी र<strong>ह</strong>ै वा ुफरीडरक <strong>ह</strong>ड़बड़◌ी जाि<strong>ह</strong> कारिक छु शब ्द अनगढ़ अिछ । कथामे सि ू वाक् य, सैाित ं क वाक् यक संरचनासँ मचंद अवस ्य स ्मरण <strong>ह</strong>ोइत अिछमुदा, मु<strong>ह</strong>ावरा आ लोकोि क अभाव से<strong>ह</strong>ो भेटैत अिछ ।कथामे वण र्नात् मक श ैली रि<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>ु ँ कतओ कतओ कथाकार कथोपकथनक योग से<strong>ह</strong>ो के छिथ । कथाक<strong>िव</strong> श ्वसनीयता आ साधारणीकरण ि यामे आवश ्यक त एकटा एकरो अ<strong>ह</strong>िम यत <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा कथाकारकेँ <strong>ह</strong>मसचेष ्ट करए चा<strong>ह</strong>ब जे पाक भाषा पाक शिक्ष ै क स ्तरसँ सम ्ब र<strong>ह</strong>, ओकर मानिस कता, पिर वेशसँ मेल खाइत<strong>ह</strong>ोमक चा<strong>ह</strong>ी।कथाकारकेँ <strong>ह</strong>म धन ्यवाद <strong>दे</strong>विन जे ि<strong>ह</strong> नकर कथा राित क बाद अकासमे चमकैत भोकबा अिछ । जयश ंकरसादक शब ्दमे- “तुमुल कोला<strong>ह</strong>ल कल<strong>ह</strong> मे, मै ं मलय की बात रे मन। ” अिछ ।२52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अनमोल झा४ टा लघ ुकथासमाजओ अप बेचारा गृ<strong>ह</strong> आदमी छला। बेटा सभ बा<strong>ह</strong>र कमाइत छलिन मुदा ते<strong>ह</strong>न िित ठीक नि<strong>ह</strong> छलिन। तथािपभगवानक दयासँ सभटा ठीके–ठाक चिल जाइत छलिन।कखन ककर कोन गित <strong>ह</strong>ैत से भगवा जत छिथ। आ से बेचारा जाि<strong>ह</strong>यासँ पुत<strong>ह</strong>ु फा ँसी लगा मिर गेलिन, आबेटी बला ि<strong>ह</strong>नका सभो गोटापर केश ठोिक <strong>दे</strong>लक, ति<strong>ह</strong>यासँ कोट; कच<strong>ह</strong>री आ दरभंगा–पटना करैत–करैत पायरकएँडीक सङ <strong>ह</strong>ाथक िित से<strong>ह</strong>ो खराप भऽ गेलिन।समाज बड पैघ <strong>ह</strong>ोइत छैक, <strong>ह</strong>म सभ पढ<strong>ह</strong>ो छी जे म एक सामािजक ाणी िथक, ओकरा यिद जंगलमे सभसुख सु<strong>िव</strong>धा दऽ <strong>दे</strong>तै आ समाज सँ सकर् नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ए <strong>दे</strong>तै तँ ओ नि<strong>ह</strong> टीक सकत। तै समाजक एकटा अपनअलग म<strong>ह</strong> आ मया र्दा छैक। बेर–कुबेर सभमे समाजे–समाजक काज दैत छैक। आ से ि<strong>ह</strong>नको <strong>ह</strong>ठात िकछुपाइक काज पडलिन। अपन डाड मुी तँ पि<strong>ह</strong> खाली भऽ गेल छलिन। गेला<strong>ह</strong> घरक सटले, द ू–चािर घरक बादइिजिनयर ं सा<strong>ह</strong>ेब ओतए। दस <strong>ह</strong>जारक याचना केलिन आ ओ क<strong>ह</strong>लिखन <strong>ह</strong>मरा <strong>ह</strong>ाथपर नि<strong>ह</strong> अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत िदन रि<strong>ह</strong>गेलउ गामपर, <strong>ह</strong>मारा काि जाइत छी काजपर ओतएसँ पठा दैत छी। आ ओ गेलापर ठीके पाइ आएल र<strong>ह</strong>ैइिजिनयर ं सा<strong>ह</strong>ेबक बाब ू नामे।जखन ई आनए गेला<strong>ह</strong> तँ <strong>ह</strong>ुनकर बाब ू गाछ तरक खेतक कागत बना ओि<strong>ह</strong>पर औठा <strong>दे</strong>मए क<strong>ह</strong>लिखन! बेचारा ओकजरौटी आ सादा कागत <strong>दे</strong>िख आर एकटा िचंतामे फँिस गेल छला<strong>ह</strong>..........!!िरटन र्- क<strong>ह</strong>लउ बाब, ू एि<strong>ह</strong>सँ बेसी पाइ <strong>ह</strong>मरा ब ुते निञ <strong>दे</strong>ल पार लागत। बा<strong>ह</strong>रक खचा, र् धीया-पुताक पढ़◌ाइ-िलखाइ आ ताि<strong>ह</strong>पर ई म<strong>ह</strong>ंगी, कतएसँ आनब <strong>ह</strong>म।- म<strong>ह</strong>ंगीयेक ारे क<strong>ह</strong>ैत िछयौ जे तू जे पठबै छै पाइ ताि<strong>ह</strong>मे गामपर घर निञ चलैछउ।53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- चलत िकए निञ। को की गामपर धीया-पुता पढै बला अिछ जे ओ<strong>ह</strong>ोमे खचा र् लागत।<strong>ह</strong>मरा तँ से<strong>ह</strong>ो निञ करए पडैत अिछ।- जे तोरा आइ करए पडैत छउ से <strong>ह</strong>मरा ब<strong>ह</strong>ुत पि<strong>ह</strong> करए पडल र<strong>ह</strong>ए तोरा पढ़◌ाबैमे।ओ पाइ जे <strong>ह</strong>मारा तखन रािख <strong>दे</strong> रि<strong>ह</strong>तउ तँ िनय तोरा सँ नीक िरटन र् भेिटतै <strong>ह</strong>मरा। <strong>ह</strong>ँ तखन ईजर <strong>ह</strong>ोइतै जे तू म निञ बिनतै......!फजर्- आब तँ ई–मनीआडर सँ तुर ंते पाइ फुँिच जाए छैक। एके–आध िदनमे।- <strong>ह</strong>ँ, से की।- से बाब ू क<strong>ह</strong>ा ँ फोन-तोन केलिन जे पाइ प<strong>ह</strong>ु ँचलिन की नि<strong>ह</strong>।- से की करता<strong>ह</strong> ओ फोन, <strong>ह</strong>ुनका तँ पाइसँ मतलब छलिन से भेिट गेलिन, बात खतम।- मुदा <strong>ह</strong>ुनका स ूचना तँ <strong>दे</strong>मक चा<strong>ह</strong>ी जे समयसँ पाइ <strong>दे</strong>लकिन डाकपीन की नि<strong>ह</strong>! अ<strong>ह</strong>ी ँ फोनकके पुिछ िलऔन।- नि<strong>ह</strong>, एकदम नि<strong>ह</strong>। ई दािय <strong>ह</strong>मर नि<strong>ह</strong> छी। <strong>ह</strong>मर दािय छल पाइ पठेबाक से <strong>ह</strong>म पठा<strong>दे</strong>िलयिन। आब <strong>ह</strong>ुनकर दािय छिन <strong>ह</strong>मरा स ूचना <strong>दे</strong>मक जे प<strong>ह</strong>ु ँचल की नि<strong>ह</strong>।- <strong>ह</strong>े, बाप संगे लोक एना अरािर नि<strong>ह</strong> करए अिछ।- अरािर क<strong>ह</strong>ा, ँ ई तँ <strong>ह</strong>ुनकर फजर्क बोध करा र<strong>ह</strong>ल िछयिन। आबो नि<strong>ह</strong> िसखतातँ कि<strong>ह</strong>यािसखता........!तेलओकरा बॉसक बाि<strong>ह</strong>पर ँ एकटा छोट सन सादा ॉटछलै। ओ अपन अिसेंटक फा ँक समयमे बजेलक आ क<strong>ह</strong>लकै–<strong>दे</strong>खि<strong>ह</strong>न तँ ई की िछयै।अिसेट ओकर <strong>ह</strong>ाथ पकिड कऽ घ ुमाक–िफराक, छू कऽ आिद–आिद भावे <strong>दे</strong>खलक। आ क<strong>ह</strong>लकै िकछु न<strong>ह</strong>ी ं सर,ई ओि<strong>ह</strong>ना िकछु छी, द ू–चािर िदनमे ठीक भऽ जाएत।54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बॉस जोरसँ क<strong>ह</strong>लकै–<strong>ह</strong>म एकरा दस सालसँ एि<strong>ह</strong>ना <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>िलयै<strong>ह</strong>े आ तू क<strong>ह</strong>ै छै जे द ू–चािर िदनमे ठीक भऽजाएत?अिसेट आर <strong>िव</strong>ाससँ क<strong>ह</strong>लक–तखन सर िकछु नि<strong>ह</strong> छी, ओि<strong>ह</strong>ना िकछु भऽ गेल अिछ। को िचंताक बातनि<strong>ह</strong>। से सभ रि<strong>ह</strong>तए तँ एखन पसिर गेल रि<strong>ह</strong>तए ई। बॉसकेँ लगलै जे अिसेट तेल लगा कए चिलगेल ........!१. िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”- िक स ्त-िक स ्त जीवन-शेफािल का वमा र्-(समीक्षा)२. डा. बचेश ्वरझा-समीक्षा- (मौलाइल गाछक फूल)१िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”- िक स ्त-िक स ्त जीवन-शेफािल का वमा र्-(समीक्षा)साि<strong>ह</strong> त् य समाजक दप र्ण <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ साि<strong>ह</strong> त् यकार ओि<strong>ह</strong> दप र्णक िश ल ्पी। िश ल ्प जतेक <strong>िव</strong> लक्षण <strong>ह</strong>एत छायाततेक साफ। को साि<strong>ह</strong> त् यक अध ्ययनसँ रचनाकारक मवि ृ स ्पष ्ट <strong>ह</strong>ोइत अिछ । मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् यक संग ई<strong>िव</strong> डं वना र<strong>ह</strong>ल जे एि<strong>ह</strong> मे वाल साि<strong>ह</strong> त् य, अथ र्नीित आ आत् मकथाक <strong>िव</strong> रल लेखन भेल। मा िक छु साि<strong>ह</strong> त् यकार एि<strong>ह</strong><strong>िव</strong> धामे अपन लेखनीक योग कएलिन । ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> रल साि<strong>ह</strong> त् यकारक गुच् छमे एकटा नाम अिछ - डा. शेफािल का वमा र्।शेफािल का जीक रचना सभमे पारदिश र्ता र<strong>ह</strong>ल ओ जे दएसँ सोचैत छिथ ओकरा अपन कृित उतािर दैतछिथ । <strong>ह</strong>ुनक रचनामे अनर्तमनक ् ध ्विन स ्पष ्ट सुनल जा सकैत अिछ । कत<strong>ह</strong>ु अनर् तन ् ् नि<strong>ह</strong> , कत<strong>ह</strong>ु प ूवा र्<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ुनक िक छु कृित - <strong>िव</strong> लब ्धा, अथ र्युग स ्म ित ृ रेखा, यायावरी आ भावा ंजिल पढ़लाक वाद <strong>ह</strong>ुनक जीवनकवास ्त<strong>िव</strong> क पक दश र्न कएल जा सकैत अिछ । अपन रचना सभकेँ एकस ूमे स<strong>ह</strong>ेिज कऽ अपन आत् मकथािल खलनि<strong>ह</strong> ् “िक स ्त-िक स ्त जीवन ” अत् यािश त मुदा, ासंिग क नाम। जीवनक कतेक प <strong>ह</strong>ोइत अिछ , बाल,वयस ्क, ौढ़.... सुख-द ुख, काम िन ष ्काम यए<strong>ह</strong> िथ क एि<strong>ह</strong> रचनाक सार। अपन कणामयी जीवनक ब ून-ब ूनकेँऑ◌ंज ुरमे एकि त कऽ आत् मकथा िल खलनि<strong>ह</strong> ् ।55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आमुखसँ स ्पष ्ट <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ओ िन त डायरी िल खैत छिथ तेँ अपन िक स ्त-िक स ्तक अभवकेँ वटोिरलेलिन । वाल-कालक गिण त <strong>िव</strong> षयक समस ्या <strong>ह</strong>ो वा संगीत िश क्षक पंिड त वाजपेयी जीक व ्यव<strong>ह</strong>ारक म ूक <strong>िव</strong> श ्लेषणसभ <strong>िव</strong> न ्द ुपर पोिथ क फुजल पा जकॉ◌ं स ्पष ्ट स ्तुित । युवती वएसमे वेश करैत काल को अनिच न<strong>ह</strong>ारयुवकक नजिर <strong>दे</strong>िख कऽ अपन ास ्क (थ ूक फेकवाक) योग करैत छली<strong>ह</strong>। ओना एि<strong>ह</strong> अस ्क िश कार <strong>िव</strong> वा<strong>ह</strong>सँप ूव र् ललन बाव ू से<strong>ह</strong>ो भेल छला<strong>ह</strong>, िज नका संग ओ दाम ्पत् य स ूमे बान ्<strong>ह</strong>ल गेली<strong>ह</strong>। नव कारक रक्षा स ूक <strong>िव</strong> षएमे पढ़ि◌ अकचका गेल<strong>ह</strong>ु ँ, नीक नि<strong>ह</strong> लागल मुदा, एि<strong>ह</strong> सँ रचनाक ासंिग कतापर श ्निच नि<strong>ह</strong> लगाओल जा सकैतअिछ ।वेिश का उीण र् कएलाक पश ्चात शेफािल का जी पढ़ए नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>ैत छली<strong>ह</strong>। ललन बाव ूक <strong>िव</strong> शेष रणासँजि<strong>ह</strong> ना- ति<strong>ह</strong> ना स ्नातक धिर िश क्षा <strong>ह</strong>ण कएलिन । तत् पश ्चात् घर-गृ<strong>ह</strong>स ्थी आ साि<strong>ह</strong> त् य साधनामे लीन भऽगेली। साि<strong>ह</strong> त् यमे <strong>िव</strong> शेष योगदानक लेल दरभंगामे डा. िद नराजी शाणिड ् ल ्य ारा “<strong>िव</strong> ा वािर धी ” सम ्मानसँसम ्मािन त कएल गेली। एि<strong>ह</strong> सम ्मानकेँ पा<strong>िव</strong> भाव-<strong>िव</strong> भोर भऽ िम िथ ला िम ि<strong>ह</strong> रकेँ अपन मदशा पठौलनि<strong>ह</strong> ् । िम िथ लािम ि<strong>ह</strong> र ारा <strong>ह</strong>ुनक <strong>ह</strong>स ्त-िल िप केँ यथावत् कािश त कए <strong>दे</strong>ल गेल। िम िथ ला िम ि<strong>ह</strong> रक “<strong>ह</strong>ोली <strong>िव</strong> शेषा ंक ”मे ि<strong>ह</strong> नकरचनाक रचनाकारक नाम <strong>दे</strong>ल गेल “िद न राजी डा शेफािल का वमा र्।” एि<strong>ह</strong> मजाकसँ शेफािल का जी कािप गेली आ18 वख र्क मौनतकेँ तोड़ि◌ पुन: िश क्षा <strong>ह</strong>ण करवाक लेल आतुर भऽ गेली। पिर णाम सोझा ँ अिछ - एम.ए.,पी.एच.डी ाध ्यापक डा. शेफािल का वमा र्। अपन सम ्प ूण र् जीवनमे मकेँ जीवाक आधार मािन जी<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल छिथ -रजनी जी। आरसी बाव ूक शेफािल का- कोना रजनीसँ शेफाली विन गेली एि<strong>ह</strong> रचनामे झॉ◌ंपल अिछ । मक सभपकेँ अनर् तमनसँ ् स ्वीकार करव ि<strong>ह</strong> नक जीवन दश र्न अिछ । राजनीित सँ द ूर र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong>, जखन की िक छु िस राजनीितज्ञ ि<strong>ह</strong> नका लग नतमस ्तक र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। डा<strong>िव</strong> र्नवार “उपािजर्त लक्षणक व ंशाविल ”क आधारपर एना संभवभेल। िप ता स ्व. मलिल ् क साि<strong>ह</strong> त् कार आ सरल व ्यक् ित त् व छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong> नक पित ललन बाव ू साि<strong>ह</strong> त् यकार तँ नि<strong>ह</strong>छला<strong>ह</strong> पर ंच शेफािल का जीक साि<strong>ह</strong> त् यक सभसँ पैघ पाठक। अपन पित ारा िन र ंतर पग-पगपर संग <strong>दे</strong>वाककारण ि<strong>ह</strong> नका जीवनसँ को िश काइत नि<strong>ह</strong> अिछ । “जीवनक डोिर फूिज उड़ल व ्योममे कातर ाण मुदा जीवैछी। ”आव श ्न उठैत अिछ जे <strong>ह</strong>ुनक आत् मकथासँ समाजकेँ की भेटत वा की भेटल? को व ्यक् ित ओ म<strong>ह</strong>ान <strong>ह</strong>ोवा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो ओकर जीवनसँ िश क्षा लेल जा सकैत अिछ । शेफािल का जी तँ मम र्ज्ञ छिथ जीवनक मम र्ज्ञ, साि<strong>ह</strong> त् यकमम र्ज्ञ आ िस <strong>ह</strong>क मम र्ज्ञ। पुष धान समाजमे नारीक ए<strong>ह</strong>ेन दृढ़ता <strong>दे</strong>िख वतर्मान कालक बालाकेँ अवश ्य नविद शा भेटत।<strong>ह</strong>ुनक जीवन दश र्नकेँ कण-कणमे समा लेल<strong>ह</strong>ु ँ, भाषा मरम आ वा<strong>ह</strong>मयी अिछ ।एतेक अ<strong>िव</strong> राम कृित र<strong>ह</strong>लाक पश ्चात् एि<strong>ह</strong> मे िक छु ुिट क दश र्न से<strong>ह</strong>ो भेल। शेफािल का जी अपन जीवनककचोटकेँ का लेली। ओ फूजल मानिस क वित ृ क मि<strong>ह</strong> ला छिथ , चिर उम मुदा, पारदशीर्। स<strong>ह</strong>ज अिछ जे एि<strong>ह</strong> सँ<strong>ह</strong>ुनका िक छु सामािज क उप<strong>ह</strong>ासक अभव अवश ्य भेल <strong>ह</strong>ेतिन । साि<strong>ह</strong> त् यकारक पमे उपेक्षाक िश कार अवश ्य भेल<strong>ह</strong>ेती तकर मौन व ्याख ्या तँ कएल जा सकैत छल मुदा, नि<strong>ह</strong> कएल गेल। भऽ सकैत अिछ ओ मैिथ ल समाजकमध ्य को अिर त श ्न नि<strong>ह</strong> उठवए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ । सम ्प ूण र् सार अिछ जे रचना सारगिभर्त ओ सो<strong>ह</strong>नगर लागल।शेष.....अशेष.......।पोथीक नाम- िक स ्त-िक स ्त जीबनरचनाकार- डा. शेफािल का वमा र्काशक- शेखर काशन, इन ्पुरी पटना-1456


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्म ूल ्य- 300टाका माकाशन वष र्- 2008कुल प ृष ्ठ- 320शमीक्षक- िश व कुमार झा “िट ल ्ल ू”जमशेदपुर२डा. बचेश ्वर झाजन ्म- १५ माच र् १९४७ई ंएम.ए.-पी.एच.डी.प ूव र् धानाचाय,र्िन म र्ली म<strong>ह</strong>ा<strong>िव</strong> ालय िन म र्ली।समीक्षा(मौलाइल गाछक फूल)‘मौलाइल गाछक फूल’क लेखक ी जगदीश साद म ंडलकेँ <strong>ह</strong>म साध ुवाद दैत िछ यनि<strong>ह</strong> ् जे ि<strong>ह</strong> न ्दी आराजनीित शास ्मे एम.ए.क अ<strong>ह</strong>र्ता ाप ्त <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ँ ु अपन माभाषाक ित अटूट िस <strong>ह</strong> रािख मैिथ लीमे लेखनकरबाक भिग रथी यास कएल अिछ । ओना तँ मैिथ लीमे अकाक साि<strong>ह</strong> न ्यकार लोकिन चेष ्टा कएल अिछ । <strong>ह</strong>ुनकालोकिन क भाषामे फेंट-फॉ◌ंट भेटल अिछ , िक न ्तु मौलाइल गाछक फूलमे सुच् चा लोकभाषाक योग भेटैतअिछ । ाजल भाषा गमैया भाषाक आगॉ◌ं घ ुटना टेक दैत अिछ , जन साधारण अल ्पो िश िक्ष तकेँ गुद-गुदीक संग57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong> षय अन ्तस ्थलीकेँ छु<strong>िव</strong> लैत अिछ । वैचािर क दृढ़ता एव ं <strong>ह</strong>ािद र्क म ृद ुलताक अुत समा<strong>ह</strong>ार जगदीश जीमे <strong>िव</strong> रलअसित ् त् वक पिर चए दैछ। उपन ्यासक त् येक लेखपर मा उपकथापर दृष िट ् दैत छी तँ स ्पष ्ट तीत <strong>ह</strong>ोइछजे एकर लेखक जेना त् यक्षदशीर् भऽ <strong>िव</strong> षयक िन पण कएल अिछ ।ओना तँ िश क्षाक सीढ़◌ीकेँ पार कए लेखक कलाक बलवती इच् छा रािख मैिथ लीक वािट काकेँ पल ्ल<strong>िव</strong> त-पुषिप ् तकरक भरप ूर यास कएलनि<strong>ह</strong> ् अिछ । गाम ठामक िब लक्षण िच ण ि<strong>ह</strong> नक लेखनीक <strong>िव</strong> शेषता एि<strong>ह</strong> पोथीमे <strong>दे</strong>खलजाइछ। ि<strong>ह</strong> नका भाषारागीक संग माभाषाक िस <strong>ह</strong>ी क<strong>ह</strong>ी तँ सव र्था उपयुक् त <strong>ह</strong>ोएत। एि<strong>ह</strong> मे सामाजक ओि<strong>ह</strong>वक समीक्षा कएल अिछ जकरापर आइधिर केओ सोचबो कए छल। माजल ठे ंठ गमैआ बोलीक मैिथ लीमेसमाि<strong>ह</strong> त कए छिथ ।<strong>ह</strong>मरा तँ लगैत अिछ माए मैिथ ली लेखकक माथपर चढ़ि◌ कऽ ए<strong>ह</strong>न चमत् कारी उपन ्यास िल खक <strong>ह</strong>ेतु िर तकएल अिछ । फिण श ्वर नाथ रे आ याी जीक उपन ्यासमे सामािज क र<strong>ह</strong>न-स<strong>ह</strong>न वैचािर क िभ ता अथा र्भावककार स ्वािभ मानक <strong>ह</strong>नन जौ ं <strong>दे</strong>ववामे अबैत अिछ तँ सम ्ित उपन ्यासमे विण र्त घटना आ घटनासँ पाक त् यक्षिद ग ्दश र्न अित मािम र्क अन ्तर मोनकेँ सोचवाक लेल उत् िर त करैछ।मध ुबनी िज लाक बेरमा गाममे जन ्म िन <strong>ह</strong>ार लेखक एतेक सुन ्दर, सुवोध आ सुगम ्य ढंगसँ <strong>िव</strong> षएकेँ िन िप तकए पाठकक िज ज्ञासाकेँ अन ्त धिर बढ़बैत गेल छिथ जे िच न, चोटगर आ चयन लेल वाध ्य करैत अिछ ।मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् याकाशक ई ज ्योितर्मान नक्ष सदृश उूत भऽ मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् यक भंडारकेँ सम ृध ्द्ता अनवामेयोगदान कएल अिछ ।ओना तँ औपन ्यािस क <strong>िव</strong> चारासार एि<strong>ह</strong> उपन ्यासमे ुिट अिछ । एकरा उपन ्यास क<strong>ह</strong>ल जाए वा सामिज क िन ब ंधताि<strong>ह</strong> पिर क्ष् यमे <strong>िव</strong> ान पाठके िन ण र्ए कऽ सकैत छिथ । मुदा <strong>ह</strong>मरा तँ लेखकक एि<strong>ह</strong> उपन ्यासमे कालासार घटनाआ पाक िच णमे ताल-मेलक अभाव भेटैत अिछ जेना- एकओर अप वोिन <strong>ह</strong>ारक बेटा बौएलाल भूख-िप याससँआकुल अिछ इनारक पािन भरवामे डोरी डोलक योजन छैक तँ दोसर िद िश रमाकान ्त आ <strong>ह</strong>ीरालालकेँ आधिन ु ककालमे शराब चुस ्कीक चचा र् <strong>ह</strong>ोइत अिछ तेँ उपन ्यासक <strong>िव</strong> षए-वस ्तु समए ब नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लासँ औपन ्यािस क दोष लिक्ष त<strong>ह</strong>ोइत अिछ । स ्वीकार करए पड़◌ैत अिछ जे ि<strong>ह</strong> नक ई उपन ्यास <strong>िव</strong> षय-वस ्तुकेँ ताि<strong>ह</strong> पेँ समेट अिछ जेनािस तुआमे समु समाएल <strong>ह</strong>ो।लेखक जगदीश साद म ंडल जीक यास आ आयास द ुन ू सारा<strong>ह</strong>नीय छनि<strong>ह</strong> ् । <strong>ह</strong>म मॉ◌ं मैिथ लीसँ ाथ र्नाकरैत छी जे ि<strong>ह</strong>नकामे स ्फूरना बनल र<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> ् जाि<strong>ह</strong> सँ मैिथ ली साि<strong>ह</strong> त् यक सम ्वधर् दन ् <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए।पोिथ क नाम- मौलाइल गाछक फूलउपन ्यासकार- जगदीश साद म ंडलकाशन- ृित काशन, िद ल ्ली पोथी-ािक ान- Pal l avi९५७२४५०४०५War d no- 6, Ni rmal i ( Supaul )Di st r i but or s मोवाइल-म ूल ्य- २५० टाका58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. राम वेश म ंडलकलघ ुकथा-म ूल-म ं २. कुमार मज कं प- फरीछ ३. -जगदीश साद म ंडल-कथा- अािग र् नी१राम वेश म ंडलकलघ ुकथाम ूल-म ंतीन िद नसँ ऑिफ सक चर कािट र<strong>ह</strong>ल छी मुदा, एख धिर माण प बक आशा नि<strong>ह</strong> ब ुझना जाइत अिछ ।चाकरी िन िम त आवेदन करब समए बड़ कम अिछ । ककरो प ूछैत छी काज कोना <strong>ह</strong>ोएत तँ क<strong>ह</strong>ैत अिछ - “कख<strong>ह</strong>ािक म नि<strong>ह</strong> तँ कख िक रानी नि<strong>ह</strong> ।” काज कोना <strong>ह</strong>ोएत?तखन बी भाय आिब प ूछलक- “अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं िक एक उदास भऽ बैसल छी? ”बी भायकेँ अपन व ्यथा कथा कि<strong>ह</strong> सुल<strong>ह</strong>ु ँ। <strong>ह</strong>ुनक गंजीपर िल खल र<strong>ह</strong>ए- ‘<strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी ई म ूलम ंष ्टाचारक <strong>ह</strong>ुअए अंत‘बी भाय बाजल- “<strong>ह</strong>ँ! काज भए जाएत मुदा, चा<strong>ह</strong>-पानक खचर लगत? <strong>ह</strong>ाकीम नि<strong>ह</strong> अिछ तँ कोबात नि<strong>ह</strong> । अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंक काज भऽ जाएत।”चा<strong>ह</strong>-पानक खरच कतेक पॉ◌ंच नि<strong>ह</strong> दस टका आओर की सोचेत <strong>ह</strong>म बजल<strong>ह</strong>ु ँ- “काज करा िद अ। समए बड़कम अिछ ।”बी भाय सभटा कागज लऽ कऽ ऑिफ स जाइत बजला<strong>ह</strong>- “चा<strong>ह</strong>-पान कऽ िक छु कालक वाद अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं आपसआ<strong>िव</strong> माण प लऽ जाउ। ”59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िक छु खानक वाद प<strong>ह</strong>ु ँचल<strong>ह</strong>ु ँ। बी भाय माण प दैत बाजल- “लाव<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong> पानक खचा र्? ”एकटा दस टक<strong>ह</strong>ी िस क् का िन काली बी भाय िद िश बढ़◌ेल<strong>ह</strong>ु ँ। बी भायकेँ ोध आसमान पड़ चढ़ि◌ गेल ओबाजल- “एक सए चा<strong>ह</strong>क, एक सए पानक द ूइ सए टाका िन काल<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> तँ एि<strong>ह</strong> कागजकेँ खण ्ड-खण ्ड कऽ फेंक<strong>दे</strong>ब<strong>ह</strong>। ”को उपाए नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैत लाचार भऽ बी भायकेँ द ुइ सए टाका िद अ पड़ल आ तखन <strong>ह</strong>मरा समझमे आएलकी <strong>ह</strong>ोइत अिछ एि<strong>ह</strong> म ूलम ंक मतलव!२कुमार मज कं पफरीछ'परौलवाली ! िकं छु <strong>ह</strong>ई घर मे पािन पीबई लै तऽ लाबौ ? भूखे -िपयासे आ<strong>ह</strong>ुर भऽ गेलम'न चौ ं<strong>ह</strong>ु ँ अबै <strong>ह</strong>ै । ' असोथिकं त गशी लाठी कं ◌ात मे रखैत थ ु सँ ओसारा पर भुँ ईयेंमे बैिस गेल आ कं ◌ा पर सँ फाटल गमछा उतािर अपना मुँ<strong>ह</strong> पर <strong>ह</strong>ावा कं रय लागल ।'कं ◌ाि जे म ँगरौनीवाली के रा<strong>ह</strong>िड फटिकं -झािड <strong>दे</strong>ले रि<strong>ह</strong>यै से वै<strong>ह</strong> बदला मे खेसारी <strong>दे</strong>लेर<strong>ह</strong>ई । ओकं रे ऊसना रिलयै । आर कुछो कं <strong>ह</strong>ा ँ <strong>ह</strong>ई घर मे । ' - डराईते-डराईतेकं <strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ई परौलवाली । ओकं रा ब ुझल छलै जे गशी के खेसारीये के नाम सँ झडकं ◌ी उठैतछई ; ता<strong>ह</strong>ु मे ऊसना ! गशी के चु <strong>दे</strong>िख कं सा<strong>ह</strong>स बढलै - 'कं ◌ी कं रतई ? सा ँसतऽ कं <strong>ह</strong>ुना बचबई के <strong>ह</strong>ईये । ' गशी चुे र<strong>ह</strong>ल । ओकं र सा<strong>ह</strong>स आओर बढलै - ' ई<strong>ह</strong>ाथ-मुँ<strong>ह</strong> धो आबऊ ईनरा पर सँ ; ताले <strong>ह</strong>म ऊसना कं ◌ािढ दैत िछयै । ' परौलवाली के ब ुझागेल छलै जे गशी पेᆬर खािलये <strong>ह</strong>ाथ घर घिर ु आयल छै ।गशी मुिड गार ऊसना सुडकं जा र<strong>ह</strong>ल छल । आई बड ि भेट र<strong>ह</strong>ल छलै ओकं रा ओि<strong>ह</strong>खेसारी के ऊसना मे । यै<strong>ह</strong> गशी छल जे अपन ज ुआनी मे कं <strong>ह</strong>ैत छलै - ' खेसारी सारबेमारीये के घर ! ई म के खाई ले थोड़◌े <strong>ह</strong>ई । ई घोड़◌ा-दाना <strong>ह</strong>ई । ' आईगशी थारी के कं ◌ा मे लागल झोर के औंठा सँ कं ◌ािछ-कं ◌ािछ कं ऽ ताधिर चटैत र<strong>ह</strong>ल जाधिरओि<strong>ह</strong> मे कं ◌ो अवशेष ब ँचल र<strong>ह</strong>लै । ओकं र एना कं ऽ थारी चटनाई परौलवाली के नि<strong>ह</strong>ं नीकंलगलै - 'पेट नई ं भरलै कं ◌ी ? <strong>ह</strong>ा ँडी मे आर कं नी <strong>ह</strong>ई ; लऽ लौकं । ''तो ं िकं भुखले र<strong>ह</strong>बै ं ? पेट भरई के कं ◌ी ! ई तऽ अकं ◌ादारण <strong>ह</strong>ई । ''जनी-जाित के कं ◌ोन <strong>ह</strong>ई, एकं लोटा पािनयो पी कं ऽ टेम कं ◌ािट लेत । मरद के तऽ प ूराखोराकं चा<strong>ह</strong>ी । ''नई ं-नई ं भुख सबके बरोबरे <strong>ह</strong>ोई <strong>ह</strong>ई --मरद <strong>ह</strong>ोई कं ◌ी जनी-जाित । अ बेरबाद नई ं<strong>ह</strong>ोई, तै ं चािट लेिलयै । पेट तऽ भिर गेल । ' - बामा <strong>ह</strong>ाथ सँ पेट के <strong>ह</strong>ँसोथित बलो सँढक़◌ंडैत बाजल गशी ।60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गशी कं तबो कं <strong>ह</strong>उ, परौलवाली के ब ुझा गेल छलै जे ओ अधपेटे रि<strong>ह</strong> गेलै । ज ुआिनमौगित नीकं , अधपेटा भोजन नि<strong>ह</strong>ं नीकं । मुदा ओकं रा ब ुझल छैकं जे ओ कं तबो कं <strong>ह</strong>तै ,गशी सभटा खा लई ई कं ि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong>ं भेलैयै । परौलवाली के मोन पडलै जे गशी शु<strong>ह</strong>ेसँ कं तेकं मात छलै ओकं रा । ओ जखन सा ँझ कं ऽ बोिन<strong>ह</strong>ारी कं ऽ कं ऽ घ ुमै तऽ ओर सँ रजबादोकं ◌ान सँ िकं छु िकं छु ओकं रा लेल लेनि<strong>ह</strong>ं अबै◌ै फा ँढ मे कं ◌ा कं ऽ - कं ि<strong>ह</strong>यो कं चडी,कं ि<strong>ह</strong>यो िझी, कं ि<strong>ह</strong>यो गुलगुा तऽ कं ि<strong>ह</strong>यो िजलेबी । ताडी पी कं ऽ बेम रि<strong>ह</strong>तो सभ सँ चोराकं ऽ अप <strong>ह</strong>ाथे ख ुअबैत छलैकं ओकं रा । लाजे मुँ<strong>ह</strong> लाल भऽ गेलै परौलवाली के । झट सँओ आ ँचर सँ अपन मुँ<strong>ह</strong> झािप ँ लेलकं । िसमा जकं ◌ा◌ँ ओकं रा आग ू मे नाचऽ लगलै ओ िबतला<strong>ह</strong>ािदन --- गशी ओकं रा कं ि<strong>ह</strong>यो तामसे मे स<strong>ह</strong>ी, द ुरभाखा कं <strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोई , से नि<strong>ह</strong>ं मोन छई ।कं तेकं मात छई ओकं रा ? र ंग-<strong>िव</strong>र ंगकं साया-साडी, टुकं ली-चोटी आिन-आिन कं ऽ दैत छलै ।कं <strong>ह</strong>ै छोटकं ◌ा के ब<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ई तई सऽ कं ◌ी, प<strong>ह</strong>ीरना-ओढना मे कं ◌ो धनीकं <strong>ह</strong>ा के ब<strong>ह</strong>ु सँ कं ◌ीकं <strong>ह</strong>ई ? बिढया ु सासु तऽ एे ताले नाचै जे ई मौगीया◌ा <strong>ह</strong>मर बेटा के न ून पढ़◌ा कं ऽख ुआ <strong>दे</strong> आछ । कं <strong>ह</strong>बो कं ◌ोना कं िरतै ? गशी सभ लाज-धाख उठा कं ऽ <strong>ह</strong>रदमपरौलवाली-परौलवाली के रटनी जे लगे र<strong>ह</strong>ैत छलै । कं िनके परौलवाली आिखकं ँ ओट भेलकं ◌ी बेचैन भऽ जाईत छलै ओ । कं तबो लोकं कं <strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>लै जे ए<strong>ह</strong>न कं मासुत छैं द ू-द ूजऽन के कं ◌ाज एकं सरे कं रैत छैं <strong>दे</strong><strong>ह</strong> मे ब ुा छौ िनकं िल जो कं त<strong>ह</strong>ु <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>श़़क़◌ंमा कं ऽब ुजर् कं ऽ लेबै ं । गामकं द ू सेर बोिन मे आब कं ◌ी राखल छै ? मुदा गशी कं ि<strong>ह</strong>या अनकं रबात मानलकै जे आई मािनतै । लगलै सभ िदन ए<strong>ह</strong> िदन-दिनया ु ँ र<strong>ह</strong>तै ।से र<strong>ह</strong>लै कं <strong>ह</strong>ा ँ ? <strong>िव</strong>पिकं जखन प<strong>ह</strong>ाड खसैत छैकं तऽ केयो माथ पर <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>ब' बला नि<strong>ह</strong>ंर<strong>ह</strong>ैत छैकं । कं <strong>ह</strong>ैलै तऽ भेलै पा ँच टा िधया -पुता , मुदा जीलै कं <strong>ह</strong>ा ँ एकं ◌ोटा । बा भेलाके दसे िदन के बाद परौलवाली के छाितये सुखा जाई़़ िनमु<strong>ह</strong> बा पोसैतै कं िथ पर ? सेजि<strong>ह</strong>ना बा <strong>ह</strong>ोईत गेलै ति<strong>ह</strong>ना मुईलो गेलै । लोकं कं कं <strong>ह</strong>ला पर कं ◌ी कं ◌ी केलकै़क़◌ंतेकंकं ब ुला-पाित केलकं , कं तेकं ओझा बजेलकं , कं तेकं भगता खेलबेलकं , कं तेकं डाली उठेलकं मुदा,ओि<strong>ह</strong> सभ सँ िकं छु नि<strong>ह</strong>ं भेलै?ब ुढ़◌ारीकं संग समा ँगो खसैत गेलैकं । उपर सँ दा से परेशान कं रऽ लगलै । बातरस तऽछलै<strong>ह</strong>े । जखन <strong>दे</strong><strong>ह</strong> मे से नि<strong>ह</strong>ं र<strong>ह</strong>लै तखन ज'न लेल के अढिबतै ? कं ◌ो चारा नि<strong>ह</strong>ं<strong>दे</strong>िख लोकं कं ख ुसामद कं ऽ कं ऽ आधयो बोिन पर कं ◌ाज कं रै लेल तैयार भेलै । मुदा तैयोकेयो अढ़◌ेबा लेल तैयार नि<strong>ह</strong>ं भेलई । नरेगा मे कं ◌ाज लेल मुिखया के पैर-दािढपक़◌ंडलकं ई , मुदा केयो सुनना<strong>ह</strong>र नि<strong>ह</strong>ं । सा ँझकं -सा ँझ बीतय लगलै । पै ंचो-उधार कं ◌ी आबकं कं रो कं ◌ोई दैत छै ? पेᆬर ओ सधेतई कं तऽ सँ ? एं◌ो बीत खेतो नि<strong>ह</strong>ं छलैकं जेजै<strong>ह</strong> िकं छु फिसल भऽ जयतैकं प ्◌्रा◌ाण रक्षा लेल । जयकं ता तऽ कं <strong>ह</strong>ैत छै जे गशीकंबाप घरािरयो ओकं रा बापकं <strong>ह</strong>ाथे भरना रािख चुकं ल छै । सब ुत मे कं ◌ागतो <strong>दे</strong>खबैत छै ओ।ओ तऽ परौलेवाली कं <strong>ह</strong>ुना कुटाउन-िपसाउन कं ऽ कं ऽ द ुन ू परानी के जान बचे छै अखन धिर ।अपना ज ुआिन के िदन मे तऽ गशी परौलवाली के पयरो कं कं रो <strong>दे</strong>खऽ <strong>दे</strong> <strong>ह</strong>ेतई ;कं ◌ाज कं रेबाकं तऽ बाते नि<strong>ह</strong>ं । समय जे कं राबय ! कुटाउ-िपसाउ कं ◌ी रोजभेटैत छै ? ता<strong>ह</strong>ु पर नीकं जकं ◌ा◌ँ ओकं रा आब सुिझतो तऽ छई । गामे मे ूᆬल परिश<strong>िव</strong>र मे पकं ◌ा◌ँ साल <strong>दे</strong>खे र<strong>ह</strong>ै तऽ डार सा<strong>ह</strong>ेब कं <strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथन - 'मोितयािब ंद <strong>ह</strong>ै ,ऑपरेशन कं रबाना पड़◌ेगा । ' ऑपरेश कं ◌ोना कं राबओ़़एकं टा समा ँग तऽ चा<strong>ह</strong>ी संग मे़से केभेटतै ओकं रा ? गशी ब ुते कं ◌ोना पार लगतै ? ओ तऽ अप असं भेल आछ ।'िनट्ठा<strong>ह</strong> आर भऽ जैब तऽ कं ि<strong>ह</strong>यो ज<strong>ह</strong>र-मा<strong>ह</strong>ुर खा कं ऽ परान <strong>ह</strong>ित लेब । '- िनराश भऽगेल छल परौलवाली ।61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गशी के केयो कं <strong>ह</strong>लकं ई - 'गरीबी रेखा मे नाम <strong>ह</strong>ेतौ तऽ सरकं ◌ार िदस सँ चाऊर-ग<strong>ह</strong>ु ँम आर<strong>ह</strong>लै लै घरो भेिट जेतौ । गाम-गाम मे लोकं के सरकं ◌ार पं◌ा मोकं ◌ाम बना कं ऽ दऽर<strong>ह</strong>ल छै , राशन-पानी दऽ र<strong>ह</strong>ल छै, बीरधा-पेलसुम (व ृावा पे ंशन) दऽ र<strong>ह</strong>ल छै । तोरासन िनपुतर लोकं के सरकं ◌ारी मदित नि<strong>ह</strong>ं भेटतै तऽ कं कं रा भेटतै ? ' गशी के िमझायलआिख ँ मे पेᆬर सँ जेना आशा के एकं टा िकं रण जगलै । गामकं मुिखया-सरपंच के पैर-दाढीपक़◌ंडैत-पक़◌ंडैत आ दौड-बड<strong>ह</strong>ा कं रैत-कं रैत तऽ आब कैकं मास बीित गेलै। आश बकं <strong>ह</strong>ुना कं ऽ उठ-बैस कं रैत ब्लौकं ◌ो के कैकं चंर लगेलकं । ब्लौके सँ घ ुमल छल आई जेठकंक़◌ंडक़◌ंडौआ रौदा मे़भुखे-िपयासे बे<strong>ह</strong>ाल ।उसना खा कं ऽ कं ◌ारी भेल पचकं ल<strong>ह</strong>ा िटन<strong>ह</strong>ी लोटा सँ एकं लोटा पािन पीिब गेल मुदा ास लगलेर<strong>ह</strong>लै। कं तेकं पािन पीयत़़आब तऽ पेटे फािट जेतै । एकं टा जोर के ढ़◌ेकं ◌ार लेलकं ओआ तमाकुल चुनबैत <strong>दे</strong>बाल सँ ओगिठ कं ऽ पैर पसािर कं ऽ बैिस गेल । परौलवाली लऽग मेठाढ भऽ कं ऽ पिढया आ ँकं आ ँचर सँ भीजल <strong>ह</strong>ाथ पोछैत पुछलकै - 'आईयो कं ◌ाज भेलैिकं ओनाि<strong>ह</strong>ते घिर ु आयल?''परौलवाली ! अपन गामकं गरीब लोकं मे भुबनबाब, ू जू पा ंड़◌े, सोभन जादो सन बडकं ◌ा-बडकं ◌ा कं ◌ोठी-कं ◌ोठा बला सभ के नाम एलै यै । सरकं ◌ारकं खाता मे तऽ अपना आऊरधनीकं छी । बडकं ◌ा-बडकं ◌ा धोईधे बला सब के सरकं ◌ारी स<strong>ह</strong>ायता लेबऽ द<strong>ह</strong>ी़अपना आऊरभुखलो पेट छी तऽ अमीर छी ।' गव र् सँ सीना तािन ले छल गशी ।परौलवाली ठकुआयल ठाढ़◌े रि<strong>ह</strong> गेल छल ।****३.जगदीश साद म ंडल 1947-गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मध ुबनी। एम.ए.।कथाकार (गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटककार(िमिथलाक बेटी-नाटक),उपासकार(मौलाइल गाछक फूल, जीवन संघष, र् जीवन मरण, उान-पतन, िजनगीक जीत- उपास)। मार्वादकग<strong>ह</strong>न अयन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कुिन आोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भे मो<strong>ह</strong>भंग।ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामक लोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वण र्न आ नव दृ िकोण दृ िगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।कथा62


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अािग र् नीआ िद न जकॉ◌ं लालकाकी घर-आ ंगन ब<strong>ह</strong>ाड़ि◌ बाढ़िन केँ कलपर धोए पछविर या ओसार लगा ठाढ़ केलिन । <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोअल बिझ ु नजिर फूल तोड़◌ैपर गेलिन । ओना ऐ<strong>ह</strong>न िन यिम त लालकाकी छली<strong>ह</strong> जे जि<strong>ह</strong> ना खर लगा पेटीमेकपड़◌ा लगौ छिथ ति<strong>ह</strong> ना िद न भिर क काजोक छनि<strong>ह</strong> ् । मुदा मन पाड़◌ैक जरत एि<strong>ह</strong> लेल रि<strong>ह</strong> जाइत छनि<strong>ह</strong>्जे पढ़◌ुआ काका (पित) गाममे छिथ आिक नि<strong>ह</strong> ? गाममे र<strong>ह</strong> िक छु काज बढ़ि◌ जाइत छनि<strong>ह</strong> ् आ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>किम जाइ छिन । गामेमे र<strong>ह</strong> फूल तोड़ब ब ुझलिन । ओसारक ख ुीसँ फुलडाली उताड़ि◌ कल िद स बढ़ली<strong>ह</strong>।कलक बगलेमे र ंजनी गंधापर <strong>ह</strong>ाथ दइते छली<strong>ह</strong> िक नजिर अपरािज त िद स बढ़लिन । मेल-पॉ◌ंच करैक <strong>िव</strong> चारसोचैत रजनीगंधासँ अपरािज त िद स बढ़ली<strong>ह</strong>। अपरािज त तोड़ि◌ चम ्पापर <strong>ह</strong>ाथ बढ़◌ौलिन । ऑ◌ंिख पड़लिनफुलडालीक फूलपर। फुलडालीक फूल <strong>दे</strong>िख <strong>िव</strong> चारलिन जे पॉ◌ंचटा बेलामे सँ िन कािल लेब। चम ्पासँ आग ू बढ़तेछली<strong>ह</strong> िक नजिर पित पर गेलिन । पित पर नजिर पड़ि◌ ति<strong>ह</strong> मन द ुखाए लगलिन । ककरा नइ इच् छा <strong>ह</strong>ोइ छै जेपित क संग एयर कं डीशन गाड़◌ीमे बैिस सराफा बाजार जाए <strong>ह</strong>ीरा-मोतीसॅ◌ं सजल सेनाक <strong>ह</strong>ाड़ गरदिन मेलटक<strong>िव</strong> त<strong>ह</strong>ु ँ। मुदा ते<strong>ह</strong>ेन भेला<strong>ह</strong> जे जखन सरकारी दरमा<strong>ह</strong>ा भेटए लगलिन आ क<strong>ह</strong>िल एिन जे साइिकल कीिनिल अ। सुिभ तगर <strong>ह</strong>एत तँ क<strong>ह</strong>लिन जे चालीस-पै ंइतािल सक भऽ गेलौ, ं <strong>ह</strong>ी ज ुआ गेल जँ खिस -तिस पड़ब आटूटत तँ केतबो पलस ्तर करब तइओ ज ुटत। तइसँ नीक पएरे। क<strong>ह</strong>लिन एक मामे नीक। मुदा तइओढोढ़क बीख जकॉ◌ं <strong>ह</strong>ड़<strong>ह</strong>ड़◌ा कऽ बीख नइ उतड़लिन । मन गेलिन दोसर िद स। सभटा िक ताब बरखामे भीिज -भीिज सड़ि◌ गेलिन , जखन घर चुबै छलिन तखन जँ सड़ि◌ ये गेलिन तँ अइमे अपन साध नइ। मुदा जखन घरबलिन तखन िक अए फेड़ि◌ कीिन लिन । जइ घरमे िक ताब नइ र<strong>ह</strong>त ओ घर के<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>ेतइ। ोध कमलिन ।ोध कमैक कारण भेलिन अपन काज मन पड़लिन । पॉ◌ंच बजे भोरसँ ओछाइनपर जाइ काल धिर ककराले करैछी, पिर वारे लए । फेड़ि◌ तामस मुड़ि◌ गेलिन क<strong>ह</strong>ैले आठ घ ंटा डय ूटी करै छिथ चािर घ ंटा बाटेमे लगै छिन ,अधा काज जे सम ्<strong>ह</strong>ािर कऽ नइ रखबिन तँ पारो लगतिन । ए<strong>ह</strong>ेन पुखे की जे अपन िज नगी अप <strong>ह</strong>ाथमेरिख चलैत? फुलडाली रिख ति<strong>ह</strong> मनमे एलिन , एक <strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ीत काज भऽ गेल। चुलि<strong>ह</strong> ् लग बइसैमे अख ब<strong>ह</strong>ुतबाकी अिछ । <strong>ह</strong>ड़वड़◌ा कऽ घर-िन प ्पा उठा ओसारपर प ूजा ठॉ◌ंउ कए चुलि<strong>ह</strong> ् -िच नमार िद िश बढ़ली<strong>ह</strong>। घर-िन प ्पारािख अघा र्-सरायसँ लऽ कऽ थारी-लोटा ले कलपर प<strong>ह</strong>ु ँचली। कलपर सँ आिब लालकाकी घड़◌ी िद स <strong>दे</strong>खलिन ।अखन तक समए आ काजमे तल-<strong>िव</strong> तल नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मनमे ख ुशी भेलिन । नजिर पित पर गेलिन । कीड़◌ी ऑ◌ंिख मेपड़ जि<strong>ह</strong> ना कड़◌ुआ जाइत ति<strong>ह</strong> ना मन कड़◌ुआ गेलिन । ब ुदब ु<strong>दे</strong>ली<strong>ह</strong>- “एकटा काजपर तवक् कल र<strong>ह</strong> घर आग ूमुँ<strong>ह</strong>े ससरत?” फेिर मनमे एलिन आन िद न जकॉ◌ं जारन सुखाएल नि<strong>ह</strong> अिछ भानसमे <strong>दे</strong>री लागत, से नइ तँपािन चढ़◌ा चुलि<strong>ह</strong> ् पजािर लइ छी। चुलि<strong>ह</strong> ् पजड़ल र<strong>ह</strong>त तँ कनी <strong>दे</strong>िर यो लग समएपर भऽ जाएत। बाड़◌ीप<strong>ह</strong>ु ँच पतरका जरना सभ बीिछ कऽ चुलि<strong>ह</strong> ् लग रखलिन । चुलि<strong>ह</strong> ् पजािर बरतन चढ़◌ा तरकारीक मुजेला आ का चुलि<strong>ह</strong> ् लग आ<strong>िव</strong> कािट -कािट थारीमे रखए लगली<strong>ह</strong>। साढ़◌े आठ बजे सॉ◌ंस छोड़लिन । आिग मे सेकल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ो<strong>ह</strong>ल ्लुक बिझ ु पड़लिन । मनमे एलिन - एि<strong>ह</strong> सँ बेसी सेवा की भऽ सकै छै। फेिर मन पित पर गेलिन । उमिक कऽमन क<strong>ह</strong>लकिन - आरो जे <strong>ह</strong>ुअए मुदा भगवान िज ीया<strong>ह</strong> पुखक संग जोड़◌ा लगौलिन । दए <strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ु ँिस गेलिन ।‘जइ मद र्केँ आिन आ जइ बड़दकेँ पािन ’ ओ अरे गाम िध नबै लए िक अए जीबैए। मन पड़लिन द ुरगिम नयापीढ़◌ी। जि<strong>ह</strong> ना बाब ू सुरिन खोधाएल कट<strong>ह</strong>रक पीढ़◌ी <strong>दे</strong>लिन आइ धिर ओि<strong>ह</strong> पर बैिस भोजन करै छिथ । थारीसािठ लाल-काकी पंखा छोटकी पीढ़◌ीपर बैिस बल <strong>िव</strong> न ्यासक सुआद ब ुझैक लेल पढ़◌ुआ काका िद िश <strong>दे</strong>खएलगली<strong>ह</strong>। मगन भऽ पढ़◌ुआ काका भोजन करए लगला<strong>ह</strong>। शरीरा ंगक (<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ा ंगक) िस रखार <strong>दे</strong>िख लालकाकी िस कुड़गेली। मुदा भोजन काल जे बजवे करता<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका क<strong>ह</strong>लो की जाए। चुप ्पे र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong>।कपड़◌ा प<strong>ह</strong>ीिर पढ़◌ुआ काका घरसँ िन किल ति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथ िक आ ंगनमे पनबी पत् नीकेँ ठाढ़ <strong>दे</strong>खलिन ।पत् नीक काज <strong>दे</strong>िख मन मािन गेलिन जे िस पा<strong>ह</strong>ी जकॉ◌ं छिथ । मनमे ख ुशी एलिन । पान खा आग ू-आग ू पढ़◌ुआ63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काका आ पाछु-पाछु लालकाकी आ ंगनसँ िन किल डेढ़ि◌ यासँ आग ू सड़क धिर एली। सड़कपर आिब पढ़◌ुआ काकापत् नीकेँ पुछलिख न- “िक छु क<strong>ह</strong>वो अिछ ?”लालकाकी- “अपन तन<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी राख ू। ”द ुन ू गोटे द ुन ू िद िश <strong>िव</strong> दा भेला। मुसकुराइत पढ़◌ुआ काका एक डेग आग ू बढ़ि◌ पाछु घिर ु कऽ <strong>दे</strong>िखडेग तेज करैत आग ू बढ़ला<strong>ह</strong>। मुदा तनमे सुरसुरी लगलिन । भेलिन जे छीक् का <strong>ह</strong>एत। मुदा वामा <strong>ह</strong>ाथसँनाककेँ स<strong>ह</strong>लबए लगला<strong>ह</strong>। मुदा सुरसुिर यो अपन चािल छोड़◌ैले तैयार नि<strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ाथ िन च् चॉ◌ं किर ति<strong>ह</strong> िध यानपत् नीक शब ्द ‘तन<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी’पर गेलिन । पत् नीक मुँ<strong>ह</strong>सँ िन कलल शब ्द <strong>िव</strong> शारद पास पढ़◌ुआ काका फेिर घिर ु पत् नीिद स तकलिन तँ <strong>दे</strong>खलिन जे सड़कसँ आ ंगनक घ ुमौर भौकपर प<strong>ह</strong>ु ँच गेल छली<strong>ह</strong> तेँ पढ़◌ुआ काकाक ऑ◌ंिख सँ अढ़भऽ गेल छली<strong>ह</strong>। कोिक लक कं ठसँ िन कलल शब ्दक तर ंग पढ़◌ुआ काकाकेँ ठेल-ठेल, तन आ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ीपर लऽगेलिन । तन-<strong>दे</strong><strong>ह</strong>। शरीर आ शरीरी। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी। मुदा ए<strong>ह</strong>ेन चंदन जकॉ◌ं झलकैत शब ्द <strong>ह</strong>ुनका एलिनकतएसँ। <strong>ह</strong>म तँ कि<strong>ह</strong> यो अपन सीमाक अल ्लंघन नि<strong>ह</strong> केल<strong>ह</strong>ु ँ। अपन ज्ञान घरक सीमासँ बा<strong>ह</strong>र ब ँटल<strong>ह</strong>ु ँ। <strong>ह</strong>ुनका अखनधिर िक छु <strong>दे</strong>िल एिन क<strong>ह</strong>ॉ◌ं। मुदा शब ्द तँ शब ्द जकॉ◌ं अिछ । िक अए बजिन <strong>ह</strong>ािर येसँ पिछ ू िल अिन । ओ<strong>ह</strong>ो तँआन नि<strong>ह</strong> अािग र् नी। घरसँ ब<strong>ह</strong>ार धिर बक लेल द ुन ू स<strong>ह</strong>योग तँ बराबरे अिछ । एक सीमाक भीतर ओ एकसीमाक भीतर अप। <strong>ह</strong>म तँ कमा कऽ <strong>िव</strong> गनले पैआ <strong>ह</strong>ाथमे दऽ दइ िछ अिन । मुदा ओि<strong>ह</strong> पैआकेँ नचबैतँ वए<strong>ह</strong> छिथ । िप ताक <strong>दे</strong>ल पॉ◌ंचो बीघा जमीनकेँ तँ से<strong>ह</strong>ो वए<strong>ह</strong> नचबै छिथ । मुदा जते द ुन ू गोटेक भीतरझकैत छला<strong>ह</strong> तते <strong>ह</strong>टल-<strong>ह</strong>टल बिझ ु पड़िन । मन बौआ गेलिन जे पित -पत् नीक, पुष-नारी आ स ्ी-स ्वामीकबीच के<strong>ह</strong>न ब ंधन <strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी। मुदा <strong>िव</strong> चारमे समझौता भऽ गेलिन । िक अए द ुन ू गोटे <strong>िव</strong> चािर कऽपिर वारकेँ ससारी। मनमे ख ुशी एलिन । गामक सीमो टिप गेला<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong> ालयाक मुरेड़◌ापर नजिर गेलिन । सब ुरभेलिन जे प<strong>ह</strong>ु ँच गेलौ ं। तीस-पै ंइतीस सालक अभ्याससँ तँ थकान नि<strong>ह</strong> बिझ ु पड़िन मुदा.......।मश:।३. प३.१. कालीका ंत झा "ब ुच " 1934-2009-आगा ँ३.२.१. राज<strong>दे</strong>व म ंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता २.इभूषण कुमार- सफलता <strong>ह</strong>मर रानी३.३.१. <strong>िव</strong>वेकानंद झा-नॊर मे अिछ बेस संभावना २. मुन ्नी वमा र्क क<strong>िव</strong> ता64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.४. -डा. बचेश ्वर झा- द ूटा क<strong>िव</strong> ता३.५.१.चशेखर कामित- द ुन ू परानी फूिक-फूिक पी २.एकटा <strong>िव</strong>शेष- <strong>ह</strong>मरो जीबऽ िदअकृ कुमार राय ‘िकशन’-का भू्रण <strong>ह</strong>ा पर३.६.१. म ृद ुला धान- ओि<strong>ह</strong> िदन ......... २. मुाजी- द ूटा क<strong>िव</strong>ता३.७.१. धी रेन ् कुमार- <strong>ह</strong>मर गाम २. राजेश मो<strong>ह</strong>न झा- चा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा ३.सुबोध कुमार ठाकुर- <strong>िव</strong>डना३.८.१. ोित- क<strong>िव</strong>ता-ाचार २. नन ्द <strong>िव</strong> लास राय- क<strong>िव</strong> ता-जनसंख ्या ३. िशवकुमार झा‘‘िटू‘‘- पावसी कालीका झा "ब ुच"65


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कालीका ंत झा "ब ुच " 1934-2009ि<strong>ह</strong>नक ज, म<strong>ह</strong>ान दाशिनक र् उदयनाचाय र्क कम र्भूिम समीपुर िजलाक किरयन ाममे 1934 ई. मे भेलिन ।िपता . पंिडत राजिकशोर झा गामक म <strong>िव</strong>ालयकथम धानाापक छला<strong>ह</strong>। माता . कला <strong>दे</strong>वी गृि<strong>ह</strong>णी छली<strong>ह</strong>। अंतरातक समीपुर कालेज,समीपुरसँ कयलाक पात िब<strong>ह</strong>ार सरकारक खंड कम र्चारीक पमे सेवा ार ंभ कयलिन। बालि<strong>ह</strong>ं कालसँक<strong>िव</strong>ता लेखनमे <strong>िव</strong>शेष िच छल । मैिथली पिका- िमिथला िमि<strong>ह</strong>र, मािट- पािन,भाखा तथा मैिथली अकादमीपटना ारा कािशत पिकामे समय - समयपर ि<strong>ह</strong>नक रचना कािशत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>लिन। जीवनक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध <strong>िव</strong>धाकेँअपन क<strong>िव</strong>ता एव ं गीत ुत कयलिन।साि<strong>ह</strong> अकादमी िदी ारा कािशत मैिथली कथाक इित<strong>ह</strong>ास (संपादकडा. बासुकीनाथ झा )मे <strong>ह</strong>ा कथाकारक स ूची मे, डा. <strong>िव</strong>ापित झा ि<strong>ह</strong>नक रचना ‘‘धम र् शास्ाचाय"कर्उेख कयलिन । मैिथली एकादमी पटना एव ं िमिथला िमि<strong>ह</strong>र ारा समय-समयपर ि<strong>ह</strong>नका श ंसा प भेजलजाइत छल । ृ ंगार रस एव ं <strong>ह</strong>ा रसक संग-संग <strong>िव</strong>चारम ूलक क<strong>िव</strong>ताक रचना से<strong>ह</strong>ो कयलिन । डा. द ुगानाथ र् झाीश संकिलत मैिथली साि<strong>ह</strong>क इित<strong>ह</strong>ासमे क<strong>िव</strong>क पमे ि<strong>ह</strong>नक उेख कएल गेल अिछ |!! कण गीत !!सुिन - सुिन कोिकलक कण गीत,कुसुिमत कानन केॅ <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल अिछ,आइ <strong>िव</strong>त लोचन समीत ।अिछ आ<strong>िव</strong> गेल ृ ंगार सेज परिलत मसानक रौ पवर दंत दलक <strong>ह</strong>ासक <strong>िव</strong>लास मे -वनल <strong>िव</strong>भक अंधकूपभ‘ गेल सुवण र्क शौय र् िशखर पर -शाित ं सागरक सुलभ जीत ।।<strong>ह</strong>मरा भावक सुकुमार पाश मेआयल मक र फूलकयल<strong>ह</strong>ॅ◌ु जि<strong>ह</strong>ना िकछु आिलंगनचुिभ गेल अको वशुलउिड गेल गगन द ुल र्भ सुगंधझिड गेल धरा मकर ंद पीत ।।सौय र्क भूिम मभूिम भेल,रमणीय <strong>दे</strong>वसिर सुखा गेिलआयिल सुषमा इ छनक लेल<strong>ह</strong>मरो जीवन केॅ द ुखा गेिलसंिचत द ुःखक रिजत ं सभटा,मकमध ु <strong>दे</strong>ख ू भेल तीत ।।66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्किट र<strong>ह</strong>ल िकए ई कला इुघिट र<strong>ह</strong>ल िकए जीवन काश,रजनीक दन <strong>िव</strong>गािलत भातक‘ र<strong>ह</strong>ल िकए अितशय उदाशभ‘ र<strong>ह</strong>ल ज्ञान जक मकान<strong>िव</strong>्न र<strong>ह</strong>त मसानक सात वीत ।।.१. राज<strong>दे</strong>व म ंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता २.इभूषण कुमार- सफलता <strong>ह</strong>मर रानीराज<strong>दे</strong>व म ंडलक िकछु क<strong>िव</strong> ता-१ अढ़◌ाइ <strong>ह</strong>ाथक सािगंकतेक द ुख भेल <strong>ह</strong>ेतैबाब ूकेँ ओि<strong>ह</strong> िद नभाइ <strong>ह</strong>म जािन र<strong>ह</strong>ल छीयाद पाड़◌ैत तरे-तर कािन र<strong>ह</strong>ल छी<strong>ह</strong>मर बाब ू छोिड कामएि<strong>ह</strong> ठामसँ कक बामएकचािर तरमे र<strong>ह</strong>ै ठाढ़ ओि<strong>ह</strong> िद नजि<strong>ह</strong> या <strong>ह</strong>म द ुन ू भॉ◌ंइ <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ी िभ न ्नद ुखसँ भेल िख न ्न।बजल र<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>म-67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एगो बेटा तीतआ एगो बेटा मीठचुप र<strong>ह</strong>ू अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं बािज नि<strong>ह</strong> सकैत छीअपन गोटी भॉ◌ंिज नि<strong>ह</strong> सकैत छीगप ्पक खेती ख ूब करै छीचुप ्प र<strong>ह</strong>ू <strong>ह</strong>रदम बीख बजैत छीभेलो काजकेँ फेर िग जैत छी।क<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथ बाब ू-<strong>ह</strong>ेओ बउआ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोअ िभ नि<strong>ह</strong> भेटत<strong>ह</strong> पलखित राित और िद नकपारपर लादल छ<strong>ह</strong> कइएक <strong>ह</strong>जार ृणफुटा कऽ बदला लेत<strong>ह</strong> सभ िग न-िग न।<strong>दे</strong> र<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>म जवाब-एतेक िद नसँ िक केल<strong>ह</strong>ु ँ <strong>िव</strong> काससभ चीज-<strong>िव</strong> केँ केल<strong>ह</strong>ु ँ नासबेिच िब कैन खेल<strong>ह</strong>ु ँ सभ चास-बास<strong>दे</strong>खैत िछ ऐ लाठीक <strong>ह</strong>ूरकऽ <strong>दे</strong>ब अख पेटमे भूर।आइ <strong>ह</strong>मरो द ुन ू बेटा भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ िभ न ्नबॉ◌ंट-बखरा कऽ र<strong>ह</strong>ल िग न-िग न<strong>ह</strong>म कछमछाइत ठाढ़ छी ओि<strong>ह</strong> नाबिर सों प ूव र् <strong>ह</strong>मर बाप करैत र<strong>ह</strong>िथ ति<strong>ह</strong> ना।बेटा क<strong>ह</strong>ैत अिछ -68


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शटअपमिद ं रमे जा कऽ क जपके<strong>ह</strong>ेन छी अ<strong>ह</strong>ा ँ गािजर्यनिक कएल<strong>ह</strong>ु ँ उपाजर्नगप ्प <strong>ह</strong>ँकैत खेलैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ ताशसभटा पुश ्तैनी सम ्पित केँ कएल<strong>ह</strong>ु ँ <strong>िव</strong> नास।ओना आब बजै छी कमतइओ र पोछैत बजल<strong>ह</strong>ु ँ <strong>ह</strong>म-कतेकसँ द ुसमनी कतेकसँ मेलकइएक बेर खेलल<strong>ह</strong>ु ँ <strong>ह</strong>ुड़दंग खेलआग ू बढ़बाक लेल कतेक कएल<strong>ह</strong>ु ँ यासतइओ रि<strong>ह</strong> गेल<strong>ह</strong>ु ँ पाछूआगॉ◌ं पड़◌ाइत र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong> कास<strong>ह</strong>ओ बउआ कतेक <strong>ह</strong>मरापर बान ्<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong> झॉ◌ंिगसभपर छै अढ़◌ाइ <strong>ह</strong>ाथ सॉ◌ंिग ।२ कात अिध कार-अशासनक सीमापरकतेक कालसँबैधािन क अिध कारर<strong>ह</strong>ल अिछ कािनझॉ◌ंिप र<strong>ह</strong>ल अिछ69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सबकुछ जािनस ्वर दबल सन<strong>दे</strong> अिछ मािनभीतरसँ <strong>िव</strong> रोधकिच नगी िन किल र<strong>ह</strong>लफािन फािन ।३ आब<strong>ह</strong>मर शरीरबान ्<strong>ह</strong>ल अिछ कड़◌ीसँकको ि<strong>ह</strong> लबैत <strong>दे</strong>रीझन-झना उठैत अिछओि<strong>ह</strong> शब ्दसँमन िस <strong>ह</strong>िर उठैत अिछके<strong>ह</strong>ेन नचार भेल छी-<strong>ह</strong>मटुकुर-टुकुर तकैत<strong>दे</strong>िख सकै छी मा एकटा सपनास ्वतंताकेँकतेक अन ्तर अिछकल ्पना आ यथाथ र्मेलगा र<strong>ह</strong>ल छीजोरपर जोर-तोड़बाक70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्न<strong>ह</strong>ा गेल छी-घामसँिन :स ृत के<strong>ह</strong>ेन <strong>िव</strong> िच गन ्धिन सॉ◌ंस लेबामे ब ु िझ पड़◌ैत अिछकिठ ना<strong>ह</strong>वस ् भऽ गेल अिछगोंत िभ ज ्जू जकॉ◌ंअसोथिक त भऽसोिच र<strong>ह</strong>ल छीिन मा र्णकता र् एि<strong>ह</strong> कड़◌ीकेँछी <strong>ह</strong>म स ्वय ंतइओ छी असमथ र्-तोड़बामेबौआ र<strong>ह</strong>ल अिछ -मनस ्मरणक ग<strong>ह</strong>न वनमेसतत् सचेष ्ट भऽतािक र<strong>ह</strong>ल छीकड़◌ीक कमजोर भागकेँ ।४ <strong>ह</strong>म पुन: उठब एकबेर<strong>ह</strong>म पड़ल छीम ृत् यु शापरिच र रोगा<strong>ह</strong>छूत व ्यािध सँ िस त71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैल वस ् फाटल, सड़लनीच कुलकिच र उपेिक्ष त<strong>दे</strong>खैत छी जे धम र्राजक आज्ञासँआिब र<strong>ह</strong>ल अिछयम <strong>ह</strong>मरे िद श<strong>ह</strong>मर ाण िन किल केँठाढ़ अिछ कातमेथर-थर कॉ◌ंपैत<strong>ह</strong>म बिन गेल<strong>ह</strong>ु ँ ल<strong>ह</strong>ाशिक न ्तु यम सब ठमिक गेला<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुनका मुखमण ्डलपरघ ृणा िम ि त भय छिनडर िकएक से नि<strong>ह</strong> जािननाक मुँ<strong>ह</strong> िस कोड़◌ैतओ घिर ु गेला<strong>ह</strong>आ चुपचाप ई खेला<strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल अिछ<strong>ह</strong>मर ाणिन पाय भ’ पुन: ओ ढुिक गेला<strong>ह</strong><strong>ह</strong>मरा शरीरमेआ <strong>ह</strong>म टन-टना क’ ठाढ़ भ’ गेल<strong>ह</strong>ु ँआब पड़◌ेबाक यत् न72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क’ र<strong>ह</strong>ल अिछ सब <strong>ह</strong>मरा डरेघ ृणाकेँ पछाड़ि◌ <strong>दे</strong>लक भयकॉ◌ंिप र<strong>ह</strong>ल छिथथर-थर डरसँ धम र्राजिब दा भेल छी आब <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुनके िसं<strong>ह</strong>ासनकेँओंघरेबाक <strong>ह</strong>ेतुिक न ्तु कमजोरी सनबिझ ु पड़◌ैत अिछ <strong>ह</strong>मरोतेँ िक छु काल ठाढ़ भेल छीशक् ित संचय करबाक <strong>ह</strong>ेतु।५ दरपनक सिथ ् ितजजर्र ख ू ँटीआइ टूिट गेलओि<strong>ह</strong> पर लटकल शीशाधॉ◌ंि<strong>ह</strong> द’ खिस पड़लभ’ गेल छ<strong>ह</strong>ोिछ िच ि त दीवार मध ्यकतेक घमण ्डसँ छल सिथ ् तजाि<strong>ह</strong> मे <strong>दे</strong>िख आननकेँअपनाकेँ धन ्य ब ुझैत छल-पधनी73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्से भ’ गेल आब उपेिक्ष तपाएर बचा क’ चल’ पड़त ओि<strong>ह</strong> ठामिक न ्तु एकरा त् येक खण ्डमेबिन र<strong>ह</strong>ल ित िब म ्बकोन<strong>ह</strong>ु ँमे मा ऑ◌ंिखकोन<strong>ह</strong>ुमे मा कपार<strong>िव</strong> िच वीभत् सओ कि<strong>ह</strong> यो नि<strong>ह</strong> सोच छल-ए<strong>ह</strong>न अवसान <strong>ह</strong>ोएत <strong>ह</strong>मर।६ िम लन बाधनील गगनमे भेल मगनउड़◌ैत पॉ◌ंिख संगि<strong>ह</strong> ऑ◌ंिखजोड़ि◌ क सँग नव उम ंगिम लन <strong>ह</strong>ेतु आकुलजेना िप याससँ भेल व ्याकुलअिछ प ूण र् आस िम टत संिच त िप यासकरैत बात उतरल साथबनल घर पल ्ल ्व तरतक डािर परद ूइ दय िम लत नव फूल िख लतिक न ्तु व ्याधाकेँ कन<strong>ह</strong>ा ऑ◌ंिख74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्र<strong>ह</strong>ल अिछ तािकक्षुधाक पि<strong>ह</strong> िर खोलनाचैत गोल-गोलभ’ र<strong>ह</strong>ल तैयार-पंची <strong>ह</strong>िथ यारआर चलाएत तेज तीर<strong>दे</strong>त <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे पीरतइसँ ओ नि<strong>ह</strong> डरतपरेम कि<strong>ह</strong> यो नि<strong>ह</strong> मरत।२इभूषण कुमारसफलता <strong>ह</strong>मर रानी<strong>ह</strong>म छी मे<strong>ह</strong>नतक राजा,<strong>ह</strong>ोएत सफलता <strong>ह</strong>मर रानी।कोना <strong>ह</strong>ोएत, िकऐक <strong>ह</strong>ोएत, <strong>ह</strong>ोएत कखन,पैघ नि<strong>ह</strong>, अिछ बेस छोट ई क<strong>ह</strong>ानी।पि<strong>ह</strong>लुक बेर जखन सुनलौ ं <strong>ह</strong>म,िकनको लैत नाम एकर,ऐना बिझ ु परल जेना यए<strong>ह</strong> अिछ <strong>ह</strong>मर पनक रानी।भऽक बेचैन चललौ ं जौ<strong>ह</strong>बाक लेल <strong>ह</strong>ुनका,पर भैटल नि<strong>ह</strong> कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ुनकर िनशानी।सोचैत र<strong>ह</strong>ी एम<strong>ह</strong>रे कतौ अगल-बगल <strong>ह</strong>ोएत,<strong>दे</strong>ब आवाज, बिझक ु <strong>ह</strong>मरा अपन दीवाना,आइब जाएत <strong>ह</strong>मरा बाि<strong>ह</strong>मे ँ <strong>ह</strong>मर दीवानी।मुदा जखन वो भेटल कत<strong>ह</strong> ु ँ,गेल <strong>ह</strong>मर उा<strong>ह</strong> ओि<strong>ह</strong>ना,जेना गायब र<strong>ह</strong>ैत अिछ मभुिम सँ पानी।जँ र<strong>ह</strong>ए लगलौ ं उदास तँ,<strong>दे</strong>ख कऽ <strong>ह</strong>मर उदासी,75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बड-ब ुजू सभ ब ुझौलक,एतबे टा गपपर अ<strong>ह</strong>ा ँ छी उदास,<strong>ह</strong>मरा सभकें <strong>ह</strong>ोएत अिछ <strong>ह</strong>ैरानी।अ<strong>ह</strong>ा ँ केवल चा<strong>ह</strong>लौ ं <strong>ह</strong>ुनका,<strong>ह</strong>ुनकर चा<strong>ह</strong>तक नि<strong>ह</strong> सोचलौ,ं<strong>ह</strong>ौऽ वो <strong>ह</strong>ुर तं अिछ पिरमक दीवानी।आब की अ<strong>ह</strong>ा ँसँ छुपाउँ ,िकएक नि<strong>ह</strong> एक-एकटा गप बताउँ ,लगलौ ं करए <strong>ह</strong>म मे<strong>ह</strong>नत जाि<strong>ह</strong> िदनसँ,आबए लगल नजर वो ताि<strong>ह</strong> िदनसँ,बाि<strong>ह</strong>मे ँ नि<strong>ह</strong> अबैत अिछ,मुदा र<strong>ह</strong>ैत अिछ अगल-बगल,बढ़◌ाक उा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मर क<strong>ह</strong>ैत अिछ <strong>ह</strong>मरासँ,करैत र<strong>ह</strong>ू यास।जइ िदन अ<strong>ह</strong>ा ँक पिरम <strong>ह</strong>ोएत,अ<strong>ह</strong>ा ँक चा<strong>ह</strong>त ओ<strong>ह</strong>न,दौडक लगब अ<strong>ह</strong>ा ँक अंक,भऽ अ<strong>ह</strong>ा ँक दीवानी।<strong>ह</strong>म छी मे<strong>ह</strong>नतक राजा,<strong>ह</strong>ोएत सफलता <strong>ह</strong>मर रानी।१. <strong>िव</strong>वेकानंद झा- नॊर मे अिछ बेस संभावना २.मुन ्नी वमा र्क क<strong>िव</strong> ताबेटी१76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>वेकानंद झानॊर मे अिछ बेस संभावनाओ <strong>ह</strong>मर जीवनक िठठकल वष र् सब छलजखन समय मुदा कैलेंडरे टा मे बदलैत र<strong>ह</strong>ैिबना उपव िबना <strong>ह</strong>ॊ-<strong>ह</strong>ाआ क<strong>ह</strong>ी िककम-सँ-कम <strong>ह</strong>मरा एकर स ूचना नि<strong>ह</strong> छलमुदा ए<strong>ह</strong>नॊ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ै जे ना-भुटका सबपैघ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ॊइत छलजै केओ आिब गेल छल ओ <strong>िव</strong>किसतॊ <strong>ह</strong>ॊइते र<strong>ह</strong>ैचा<strong>ह</strong>े िदशा जे र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ॊ ओकरआ चल ू ई<strong>ह</strong>ॊ मािन लैत छीिक जे नि<strong>ह</strong> आयल र<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong>ुनका मे आिब जयबाक छटपटा<strong>ह</strong>िट <strong>ह</strong>ेतैफेर ए<strong>ह</strong>नॊ नि<strong>ह</strong> छल जेबेटाक बेरॊजगारी परिपता लॊकिन ॊध वा खौ ंझ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खेबाक मॊन ब छलिथराग-<strong>िव</strong>राग ओि<strong>ह</strong>ना प ूव र्वत चलैत छलिबना उपव िबना <strong>ह</strong>ॊ-<strong>ह</strong>ानॊर चुपचाप ढबढबा अबैत र<strong>ह</strong>ै आिख ँ सँऽ<strong>ह</strong>र एका ंत क्षण सँऽ गठजॊर करबा लय आतुरआ ई <strong>ह</strong>मर जीवनक कलकल ब<strong>ह</strong>ैत वष र् अिछआ <strong>ह</strong>मरा चा<strong>ह</strong>ला सँऽ की <strong>ह</strong>ॊइत छैक वा ककरॊ चा<strong>ह</strong>ला सँऽसमय वा नदीक वा<strong>ह</strong> तऽ नि<strong>ह</strong> थमैत छैकमुदा चा<strong>ह</strong>ना तऽ र<strong>ह</strong>ैत अिछ जेएना धड़-धड़◌ा कऽ जिन ु िबतौ ई समयमुदा सुखद क्षणक ती वा<strong>ह</strong> मेकैलेंडरे फर र्-फर र् उड़ि◌ र<strong>ह</strong>ल अिछआ क<strong>ह</strong>ी िक<strong>ह</strong>मरा पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> ब ूझल छल77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे ककरॊ जिदन एकि<strong>ह</strong> साल मे कएक बेर आिब जाइत छैककम-सँ-कम <strong>ह</strong>मरा तऽ एि<strong>ह</strong>ना ब ुझना जाइत अिछ<strong>ह</strong>म म ृु िदश गरता सँऽ धिकओल जा र<strong>ह</strong>ल छीकखनॊ काल ए<strong>ह</strong>न लगैत अिछजखन ख ूब आसमद र् उठल र<strong>ह</strong>ैत छैक कत<strong>ह</strong>ुजेना मेॊ रेल मे ऑिफस सँऽ घर घ ुमैत कालमुदा आय र् ! ना-भुटका सब पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> सनशःशः पैघ भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ<strong>ह</strong>ा, ँ बेिटक मा<strong>दे</strong> <strong>ह</strong>म ई नि<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong> पायबकाि भॊर जखन ओ ूल जाइत छलतऽ र<strong>ह</strong>र<strong>ह</strong>ा ँ गुलजार जीक एकटा पाितंआिखक ँ नॊर बिन कऽ उतिर गेल- 'बाजरे के िसॊ◌ं जैसे बेटी <strong>ह</strong>ॊ जवा'ंफेर एर जे केओ आिब गेल छैसे <strong>िव</strong>किसत भऽ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छैकएल जा र<strong>ह</strong>ल छैतेँ सबि<strong>ह</strong>क िदशा एकि<strong>ह</strong> छैकसब बजार लेल आ बजार िदश धिकऔल जा र<strong>ह</strong>ल छिथआ ई<strong>ह</strong>ॊ स िक जे नि<strong>ह</strong> आयल छिथ<strong>ह</strong>ुनका मे आिब जयबाक छटपटा<strong>ह</strong>िट सँऽ बेसीडार केँ माइक गभर् परीक्षण करबाक वाओकरा चीर <strong>दे</strong>बाक धड़फड़◌ी छैिसुयॊग समय मे बा जनबाक कामना मेजननी से<strong>ह</strong>ॊ कैक बेर स<strong>ह</strong>मितए मे र<strong>ह</strong>ैत छिथबेटाक कुपा <strong>ह</strong>ॊयबाक भय माता सब मे बढ़ल अिछफेर ए<strong>ह</strong>नॊ नि<strong>ह</strong> जेबेटाक बेरॊजगारी परिपता लॊकिन ॊध वा खौ ंझ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खेबाक मॊन ब छिथआब <strong>ह</strong>ुनका मे पि<strong>ह</strong> सन सामथ र् नि<strong>ह</strong> छॊड़लि बेटा सबराग-<strong>िव</strong>राग ओि<strong>ह</strong>ना चिल र<strong>ह</strong>ल छै प ूव र्वत<strong>ह</strong>ा ँ आब <strong>िव</strong>ज्ञापन से<strong>ह</strong>ॊ जरी भऽ गेल छैतेँ <strong>ह</strong>ँसी आ नॊर समय <strong>दे</strong>ख के िनकालबलॊक सीिख र<strong>ह</strong>ल छिथतेजी सँऽ बदिल र<strong>ह</strong>ल छै समयमुदा एखनॊचुपचाप ढबढबा अबैत अिछ आिख ँ सँऽ नॊरेक एका ंत क्षण से गठजॊर करबा लय आतुरएक गॊट बेस संभावना बिन कऽ !२78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुन ्नी वमा र्क क<strong>िव</strong> ताबेटीजनम भेल तँ क<strong>ह</strong>लक दाइभेल द ू <strong>ह</strong>ाथ धरती तरकोइ नि<strong>ह</strong> सोचलक <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु ँ जान छीक<strong>ह</strong>लक द<strong>ह</strong>ी न ून तरे-तर।बाव ू कपार पीटलिनमाय भेल बे<strong>ह</strong>ोशजँ <strong>ह</strong>म जिन तौ ं तँनि<strong>ह</strong> अिब तौ ं एि<strong>ह</strong> लोकऑ◌ंिख अखन ख ुलल नि<strong>ह</strong>कान अखन सुनलक नि<strong>ह</strong>आ बना <strong>दे</strong>लक <strong>ह</strong>मरा आनक<strong>ह</strong>लक को अार<strong>ह</strong> बरख रखिब ि<strong>ह</strong> एकर मान केकरो िक छु लेलौ ं <strong>ह</strong>म केकरो िक छु <strong>दे</strong>लौ ं <strong>ह</strong>मजे माय <strong>ह</strong>मरा जनम <strong>दे</strong>लकओकरो मुँ<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख पबलौ ं <strong>ह</strong>म79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अजब दिन ु यॉ◌ं अिछ ईअिछ गजबक लोकिक एक करैत अिछ एनािक एक भेजैत अिछ बेटीकेँ परलोकअबैत एि<strong>ह</strong> धरतीपरइजोतसँ पि<strong>ह</strong> ल भेल अन ्<strong>ह</strong>ार<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु ँ डुिब गेलौ ंआ डुिब गेल संसारसमाज बनल <strong>ह</strong>त् याराबाप बनल जल ्लादबसैसँ पि<strong>ह</strong> उजािर <strong>दे</strong>लिनबेटीक संसार।डा. बचेश ्वर झा, जन ्म- १५ माच र् १९४७ई ंएम.ए.-पी.एच.डी.प ूव र् धानाचाय,र्िन म र्ली म<strong>ह</strong>ा<strong>िव</strong> ालय िन म र्ली।डा. बचेश ्वर झाक द ूटा क<strong>िव</strong> ता-80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्1 भेँटकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेँट,उ िस यानी मध ुरी वाणी,ित नकर िथ क ई िक रदानी,लािर चुगली कािट र<strong>ह</strong>ल छिथ ,सब<strong>ह</strong>क घेंटकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेंट।काय र् कलापसँ पिक या नारद,अपन ि<strong>ह</strong> त छनि<strong>ह</strong> ् अनका मारब,उजर केश, दया-धम र्क नि<strong>ह</strong> लेश,छिथ कं जूश व ्यव<strong>ह</strong>ारमे ठे ंढ़◌ाशकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेंट।<strong>िव</strong> ा बल नि<strong>ह</strong> खड़,तरक भरकमे छिथ असरर ंग <strong>िव</strong> र ंगी पिर धान वान भएरख छिथ ई समएक टेकपी<strong>िव</strong> उकेँ बनल युवक छिथ ,गामक पीपर<strong>ह</strong>ु ँसँ जेठकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेँट।अपन श ंसा अप करबामेनि<strong>ह</strong> छिथ ककरोसँ झ ूस81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आदर पएवा लए बजैत सिद खन स ूच् चा झ ूठकी क<strong>ह</strong>ू के<strong>ह</strong>न लोकसँ भेल भेँट।भगवान करिथ ए<strong>ह</strong>न लोकसँ <strong>ह</strong>ो पुन: भेँट।2 भावान ्जलीिच र ती िक्ष त मैिथ लक छल सतत् मा ंग,जकरा <strong>ह</strong>ेतु कतेको गमओलक जान।राजता सभ िम िथ लाक नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन िघ यान,माय मैिथ लीक ऑचल सतत् र<strong>ह</strong>ल म ्लान।िन ज माभाषाक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ भेल अपमान,तथािप मैिथ लीक सित ् त् वक नि<strong>ह</strong> भेल अवसान।धन ्य! धन ्य! वाजपेयी जे मैिथ लीक कएल सम ्मान,आइ मैिथ ली पओलक अष ्टम ् स ूचीमे स ्थान।समए तुलाइल अिछ सभ िम िल क मैिथ लीक उत् थान,क<strong>िव</strong> , लेखक ओ साि<strong>ह</strong> त् यकार वन ्ध ु क योगदानकोिट मैिथ ल िन ज माभाषाक बढ़◌ाउ सान!सब<strong>ह</strong>क िज ापर बसिथ मैिथ ली ई <strong>ह</strong>ो अरमान,प ूब-पिछ म ब ँटल िम िथ लाक जोड़ल नीित श <strong>दे</strong>ल अवदान,तेँ <strong>िव</strong> कास पुष क<strong>ह</strong>बैत ओ छिथ म<strong>ह</strong>ान ्<strong>ह</strong>ुनक अमर कीितर् सतत् र<strong>ह</strong>ए द ुन ू एि<strong>ह</strong> ठामपुलिक त क<strong>ह</strong>ल धरा धाम जय िम िथ ला!82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>ख ू गृ<strong>ह</strong>ी आ फा ँकू चनाचूरराित िदन तेर<strong>ह</strong>ो तरेगन ग छीक अिछ मौगी मेटाएिल िसन ूर<strong>दे</strong>ख ू चे<strong>ह</strong>रापर तेर<strong>ह</strong> बजै अयरोटीपर नीमक अचार ग छी॥२कृ कुमार राय ‘ िकशन’पिरचय:- वतर्मानमे आकाशवाणी िदीमे संवाददाता स<strong>ह</strong> समाचार वाचक पमे काय र्रत छी। ि<strong>ह</strong>ंदी आ मैिथलीमेलेखन। िशक्षा- एम. िफल पकािरता व जनसंचार कु <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय कुसॅ◌ं। ज:- कलकतामे ।म ूल िनवासी:-ाम -म ंगरौना, भाया -अंधराठाढी िजला-मध ुबनी िब<strong>ह</strong>ार।।का भू्रण <strong>ह</strong>ा पर एकटा <strong>िव</strong>शेष।<strong>ह</strong>मरो जीबऽ िदअकोइखे मे छटपटा र<strong>ह</strong>ल छी <strong>ह</strong>मई दिनयॉ◌ं ु <strong>ह</strong>मरो <strong>दे</strong>खऽ िदअबेटी भऽ के जनम लेनि<strong>ह</strong> को अपराध न<strong>ह</strong>ीबाब ू यौ, ई िजनगी <strong>ह</strong>मरो िजबऽ िदअ।डारक आला कि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल अिछनि<strong>ह</strong> बचत<strong>ह</strong> ु आब तो<strong>ह</strong>र ाणअल्ª ◌ासाउक िरपोट, िकछूएक काल मेआब लए लेत<strong>ह</strong>ु तो<strong>ह</strong>र जान।करेल<strong>ह</strong>ु ॅ◌ं अल्ª ◌ासाउ यौ बाब ूमु<strong>ह</strong>ॅ भेल अ<strong>ह</strong>ॉक मलीनडार संगे केल<strong>ह</strong>ु ॅ ई ानकोइखे में एि<strong>ह</strong> बेटी के, कए िद<strong>ह</strong>क ीन।<strong>ह</strong>म ब ूझैत छी, <strong>ह</strong>मरा जनमलाक बादनि<strong>ह</strong> बॉ◌ंटब अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं िजलेबी बिनयॉ◌ंुदिखत ु भेल अिछ मोन अ<strong>ह</strong>ॉक, नि<strong>ह</strong> आनब84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>मरा माए लेल, नाक केर नथ ु िनयॉ◌ं।जॅ <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ॅ◌ं◌ू <strong>ह</strong>म बेटाकिरत<strong>ह</strong>ु ॅ◌ं अ<strong>ह</strong>ॉ सगरे अनघोलअरोसी-पड़◌ोसी शुभकामना िदतैिथरसगुा बॅिटत<strong>ह</strong>ॅ ु अ<strong>ह</strong>ॉ टोले-टोल।बेटीक जनम भेला पर,ए<strong>ह</strong>ेन बेईमानी िकएक?आई िकछू <strong>ह</strong>मरो क<strong>ह</strong>ऽ िदअबेटी भऽ के जनम लेनि<strong>ह</strong> को अपराध नि<strong>ह</strong>बाब ू यौ, ई िजनगी <strong>ह</strong>मरो िजबऽ िदअ।१. म ृद ुला धान- ओि<strong>ह</strong> िदन ......... २. मुाजी- द ूटा क<strong>िव</strong>ता१.म ृद ुला धानओि<strong>ह</strong> िदन .........ओि<strong>ह</strong> िदन ..सभा सँ अबैत कालओझा भेटला<strong>ह</strong>,क<strong>ह</strong>ऽ लगला<strong>ह</strong> -मैिथली बजैत छी तँ85


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथलीमे िकये िलखैत छी ?एतवा सुिनति<strong>ह</strong>कलम जे सुगब ुगाएल सेकबाकनामे निञ लैत अिछ, िकुबचपनमे सुनल,द ू -चािरटाशक योगसँकी क<strong>िव</strong>ता िलखलसंभव िथक ?सै<strong>ह</strong> भावज ुटाबऽ लगलौ ंडायरीमे ,नाना कारक बात ,कुिसयारक खेतइजोिरया राित ,भानस-घर तँभगजोगनीक बात ।ना -भुटकाकधम -गडमेकोइलीक बोलीसु लगलौ ं ,िभनसरे उिठ कऽ86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'अंगरेिजया बाब ु ' किसंगार।सभटा दृ ,आिखक ं सोझा ँएखन पय र्नािच र<strong>ह</strong>ल अिछ।'कादान 'सँ लऽ कऽ'िरागमन' तक,खोजैत चलै छीक<strong>िव</strong>ताक सामी,अंगना, ओसारा, इ ंडा,पोखरीचुत चलै छी,क<strong>िव</strong>ताक सामी .शः शःशक पेटारी,नािप-तोली कऽभिर र<strong>ह</strong>ल छी,जोड़◌ैत-जोड़◌ैतएि<strong>ह</strong>ठाम -ओि<strong>ह</strong>ठाम ,<strong>ह</strong>ेर -फेरकिर र<strong>ह</strong>ल छी .जाि<strong>ह</strong> िदन ,अ<strong>ह</strong>ा ँ लोकिनक समक्ष,89


<strong>िव</strong>द े<strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> www.videha.co.in <strong>िव</strong>द े<strong>ह</strong> थम मैिथली पािक ई पि का www.videha.com <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly ejournal 'व<strong>दे</strong><strong>ह</strong>' १२१ म अंक ०१ जनवर २०१३ (वष ६ मास ६१ अंक १२१) मानुषीिम<strong>ह</strong> संकृताम् ISSN 2229-547X VIDEHAसुनु <strong>िव</strong>नती अ<strong>िव</strong>लंब िदयिदय ने दरस जगदंब िदय } २की गलती भेल िकयै सल छी<strong>ह</strong>मरा पर तमशायल छीसगरो जगसँ थाकल-<strong>ह</strong>ारलअि<strong>ह</strong>ंक शरणमे आयल छीक मा <strong>ह</strong>म छी अानीानक वर म अंब िदय...िदय ने दरस ...<strong>ह</strong>े जगजननी <strong>ह</strong>े जगमायाण-णमे बस अि<strong>ह</strong>ंके छायाने<strong>ह</strong>क दृि िदय भवानीकुंदन बनतै मािटक कायाअतयमी <strong>ह</strong>े सानीजुिन क आब <strong>िव</strong>लंब िदय...िदय ने दरस ...जग<strong>िव</strong>िदत छी जग<strong>िव</strong>याताऐल<strong>ह</strong>ुं दौड़ल सुिनति<strong>ह</strong>ं गाथाअि<strong>ह</strong>ंक शरणमे जीवन अिपतअि<strong>ह</strong>ंक चरणमे झूकल माथाशरणागत छी <strong>ह</strong>म भवानीटूवर के अवलंब िदय...िदय ने दरस जगदंब िदयसुनु <strong>िव</strong>नती अ<strong>िव</strong>लंब िदयिदय ने दरस जगदंब िदय } ३©पंकज चौधरी (नवली)(ितिथ-०९.१०.२००१)91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्धी रेन ् कुमार, वाडर् न: 08 , िन म र्ली, सुपौल।<strong>ह</strong>मर गाम<strong>ह</strong>मर गामक बीचोबीचअिछ - एकटा इनारओि<strong>ह</strong> मेशोभायमान अिछ <strong>िव</strong> राजमान अिछगामक पर ंपरा आ <strong>िव</strong>धानसँपदासीन छिथ -का ंकोड़, पेटफुल ्ला माछचौबिट मार-अजगर, करकरैत, गे<strong>ह</strong>ुअनजे िक ओ खसबैत अिछडोलचूिब जाइत अिछ -पािन<strong>ह</strong>ाथ लग अबैत-अबैतजकर जरित अिछ गामकेँगाममे बसए बला लोककेँचूिब जाइत अिछ पािन<strong>ह</strong>ाथ लऽग अबैत-अबैत93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जकर जरित अिछ गामकेँगाममे बसए बला लोककेँचूिब जाइत अिछ पािन<strong>ह</strong>ाथ लऽग अबैत-अबैतठोरसँ सटैत अिछ पािनऑ◌ंज ुर रि<strong>ह</strong> जाइत अिछ छुछैपािन क उपिर आनक यासभऽ जाइत अिछ - व ्यथ र्गाममे अन ्<strong>ह</strong>ारककरो िक छु सुझैत छैकसभटा अिछ नपुंसकतखन करैत अिछ यास- बेिर , बेिरघोषणा <strong>ह</strong>ोइत अिछ बेिर -बेिर“ सभकेँ रोटी सभकेँ काज ”गाम सुत अिछ ,अकास सुत अिछआ सुत अिछ चौबटी परक पीपरआ <strong>ह</strong>ंिस पड़◌ैत अिछ - गामक घ ूरनाआ नाचए लगैत अिछ - कठघोरबानाचगाबए लगैत अिछ -“ सभकेँ रोटी सभकेँ काज ”इनारमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ -क डा ंसजश ्न, कैबेर94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ख ुश<strong>ह</strong>ाल आ बेिफ तीक अिछ <strong>ह</strong>मर गामक।िक - <strong>ह</strong>मर गाम अिछ -ए<strong>ह</strong> मस ्त आ ख ुश<strong>ह</strong>ालराखल अिछ इनारपरखिल या डोलआ ठोर अिछ - सुखाएल।२.राजेश मो<strong>ह</strong>न झा!! चा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा!!जखन चा<strong>ह</strong> कं ठ तर गेलसरस तामरस दय उर भेलफुलायिल वनलता गमकल उपवनकेना क<strong>ह</strong>ू‘ कते फ्फुिलत मनसॉझ - <strong>िव</strong><strong>ह</strong>नसर चा<strong>ह</strong>े चा<strong>ह</strong>ीनि<strong>ह</strong> भेटत त‘ काटव का<strong>ह</strong>ीचीनक अागत भारतक ृ ंगारअिछ अंगरेिजया अवप उप<strong>ह</strong>ारवौकू वाव ू अ ज ुगेसरराधाजी संग िनकालिथ आ<strong>ह</strong>वडका का काटैत सुपारीचा<strong>ह</strong>क मि<strong>ह</strong>मा सुत छला<strong>ह</strong>वएस जखन <strong>ह</strong>ोऊ चालीस पारचा<strong>ह</strong> करिथ वड तन उपकारएकरा छोडव नि<strong>ह</strong> सोचू वाब ू<strong>ह</strong>एत जीवनक पैघ गुना<strong>ह</strong>अपन गिरमा सुिन चा<strong>ह</strong> भफायराखल - राखल गेल सेरायवेश त‘ ठंढो चा<strong>ह</strong> केॅ पीयवदौडव नि<strong>ह</strong> व िकछु त‘ जीयव95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३सुबोध कुमार ठाकुर, गाम- <strong>ह</strong>ंठी-बाली, िजला मध ुबनी। पेशा- सी.ए.।<strong>िव</strong>डनाके सुनत <strong>िव</strong>चार मोनक, केकरा क<strong>ह</strong>बै उार मनकसभ जेना बनल करकरैत छै, सभ आपसे दंशमे अचेत छै,मनमे चलैत छै रा-की, छोिड जाउ आब <strong>ह</strong>म कोन बी,सगरे एकै र ंगक रेिगान आर ब<strong>ह</strong>ैत रेत छै, सभ जेना बनल करकरैत छैकतए गेल वसुराक <strong>ह</strong>िरयरी, जतए <strong>ह</strong>ोइत छल कृितक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िबन <strong>िव</strong>धकरीनि<strong>ह</strong> जािन िकएक नि<strong>ह</strong> भेटए आब रिसक सावनक सस छै, सगरे एके र ंगक रेिगान आर रेत छैजीबैक आब ध ंग बदिल गेल, जीबैक आब र ंग बदिल गेल,उे आर उम ंग बदिल गेल,नि<strong>ह</strong> जािन कं िटरबा आ कं िटरबीमे एख िकएक भेद छैसभ बनल जेना अचेत छै96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नि<strong>ह</strong> भेटै अिछ केकरो आब शाि मनक, जीिब र<strong>ह</strong>ल सभ कला<strong>ह</strong> मनसँ,कैंचा लेल सभकेँ लागल र<strong>ह</strong>ैत सिदखन उेग छैसभ अपमे अचेत छै।म<strong>ह</strong>गाइक सा अिछ, गरीबक पेट िनपा अिछचाउरमे आ ँकर की आ ँकरमे चाउर नि<strong>ह</strong> जािन केना फेटम फेट छैतैयो के<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>डना छै सरकार बनल करकरैत छै,सुन ू <strong>ह</strong>े िशिक स ृजन<strong>ह</strong>ार, क<strong>िव</strong> सुबोधक दयक चीारक अका ए<strong>ह</strong>ेन जाि<strong>ह</strong>सँ सभ लोक जाइ चेत छैजे बनबै कुन ू <strong>दे</strong>शकेँ छै...१. ोित- क<strong>िव</strong>ता-ाचार २. नन ्द <strong>िव</strong> लास राय- क<strong>िव</strong> ता-जनसंख ्या ३. िशवकुमार झा‘ ‘िटू‘ ‘- पावस१ोितwwwpoet . r y. comसँ संपादकक चॉयस अवाडर् (अंजी पक <strong>ह</strong>ेतु) भेटल छि। <strong>ह</strong>ुनकर अंजीप िकछु िदन धिर wwwpoet . r ysoup. com केर मु प ृ पर से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ल अिछ। ोित िमिथलािचकलामे से<strong>ह</strong>ो पार ंगत छिथ आऽ ि<strong>ह</strong>नकर िमिथला िचकलाक दश र्नी ईिलंग आट र् ुप केर अंततईिलंग ॊडवे, लंडनमे दिश र्त कएल गेल अिछ।97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्फूरल मर केॅ मध ुर गानम ं◌ातिल सरोवर कलकल सिरतान ूतन नीरक ख<strong>ह</strong>ख<strong>ह</strong> धाराआयल कृषक मे िद चेतनाभागल वेदनाक पुरा अॅिधयारापंकज ुिटत भेल सरोवरवकः काक िचत शा ंत सो<strong>ह</strong>नगरभरल घटा मे मोर मजूरकनाच मध ुर वड लागय िचगरगोधिलक ू पवन वेग मेच<strong>ह</strong>िक उठल भगजोिगनीवयः ताप मे उमिड गेिलिमलनक <strong>िव</strong>योग मे तणीउ घटा संग मध ुर म मेनर-नारी भ‘ गेल <strong>िव</strong>भोरद ुई मासक ई िचगर पावसउमड़◌ाओल नव सिक ृ जोर........ेता झा चौधरीगाम सिरसव-पा<strong>ह</strong>ी, लिलत कला आ गृ<strong>ह</strong><strong>िव</strong>ज्ञानमे ातक। िमिथला िचकलामे सिटिफकेट र् कोस र्।कला दिश र्नी: ए.एल.आर.आइ., जमशेदपुरक सा ंृितक काय र्म, ाम-ी मेला जमशेदपुर, कला मिरजमशेदपुर ( एक्जीवीशन आ वकर्शॉप)।कला सी काय: र् एन.आइ.टी. जमशेदपुरमे कला ितयोिगतामे िनणा र्यकक पमे स<strong>ह</strong>भािगता, २००२-०७ धिरबसेरा, जमशेदपुरमे कला-िशक्षक (िमिथला िचकला), व ूमेन कालेज पुकालय आ <strong>ह</strong>ॉटेल ब ूलेवाडर् लेल वाल-पेिट ं ंग।ितित ॉर: कारपोरेट कुिनकेश, िटो; टी.एस.आर.डी.एस, िटो; ए.आइ.ए.डी.ए., ेट बै ंक ऑफ इिया,जमशेदपुर; <strong>िव</strong>िभ ि, <strong>ह</strong>ॉटेल, संगठन आ िगत कला संा<strong>ह</strong>क।<strong>ह</strong>ॉबी: िमिथला िचकला, लिलत कला, संगीत आ भानस-भात।101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जखन कख मक गप अबैत अिछ तखन सभसँ पि<strong>ह</strong> मोनमे राधाकृक ान आिब जाइत अिछ। ई िचओि<strong>ह</strong> मकेँ <strong>दे</strong>खेबाक एकटा यास..।बालाना ं कृते102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरती, नम र्दा, िसु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन साि िदअ।५.उर ं यमु ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम ्।वष ं र् तत् भारतं नाम भारती य सितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>ा ौपदी सीता तारा मोदरी तथा।पकं ना रेिं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम ्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>ा, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पा ँच साी-स्ीक रण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभपाप न भऽ जाइत छि।७.अामा बिला र्सो <strong>ह</strong>न ूमा ं <strong>िव</strong>भीषणः।कृपः परशुराम सैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥अामा, बिल, ास, <strong>ह</strong>न ूमान, ् <strong>िव</strong>भीषण, कृपाचाय र् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउन तपसा लो यया पशुपितः पितः।िसिः साे सतामु सादा ध ूजर्टेःजावीफेनलेखेव यूिध शिशनः कला॥९. बालोऽ<strong>ह</strong>ं जगदान न मे बाला सरती।अप ू र् पंचमे वषे र् वण र्यािम जगत्यम ् ॥१०. द ूवा र्क्षत म ं(शु यज ुवे र्द अाय २२, म ं २२)आ ि जापितर ्ॠिषः। िलंभोक्ा <strong>दे</strong>वताः। राडुृितः। षड्जः रः॥आ ॑न ् ा॒ ॑वच॒सी र् जा॑यता॒मा रा॒ष् रा॑ज॒ः शुरे॑ऽइषो॒ऽिता॒धी म॑<strong>ह</strong>ार॒थो जा॑यता॒ ं दोग्ींधे॒वो र्ढा॑न॒ड्वाना॒शुः सिः॒ पुर॑ि॒यो र्वा॑ िज॒ू र॑थे॒ाः स॒भेयो॒ युवा यज॑मान वी॒रो जा॒यता ं िनका॒मे-िन॑कामे नःप॒जर्ों वष र्तु॒ फल॑वो न॒ऽओष॑धयः पा ं योगेक्ष॒मो नः॑ कताम ्॥२२॥माथा र्ः िसयः सु प ूणा र्ः सु मरथाः। शूणा ं ब ु िनाशोऽु िमाणामुदयव।ॐ दीघा र्युभर्व। ॐ सौभावती भव।<strong>ह</strong>े भगवान ्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयो आ’ सव र्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथीर् उ <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनक उ<strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शक गाय ख ूब द ूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़◌ा िरत पेँदौगय बला <strong>ह</strong>ोए। स्ीगण नगरक करबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजप ूण र् भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’ <strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवक <strong>ह</strong>ोय वषा र् <strong>ह</strong>ोए आ’ औषिधक-ब ूटी सव र्दा पिरप<strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। एव ं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक काण <strong>ह</strong>ोए। शुक बिक ु नाश <strong>ह</strong>ोए आ’ िमक उदय<strong>ह</strong>ोए॥105


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वष र्तु॒-वषा र् <strong>ह</strong>ोएफल॑वो-उम फल बलाओष॑धयः-औषिधःपा ं- पाकएयोगेक्ष॒मो-अल ल करेबाक <strong>ह</strong>ेतु कएल गेल योगक रक्षानः॑-<strong>ह</strong>मरा सभक <strong>ह</strong>ेतुकताम ्-समथ र् <strong>ह</strong>ोएििफथक अवाद- <strong>ह</strong>े ण, <strong>ह</strong>मर रामे ाण नीक धािम र्क <strong>िव</strong>ा बला, राज-वीर,तीर ंदाज, द ूध दए बाली गाय,दौगय बला जु, उमी नारी <strong>ह</strong>ोिथ। पाजर् आवकता पडला पर वषा र् <strong>दे</strong>िथ, फल <strong>दे</strong>य बला गाछ पाकए, <strong>ह</strong>मसभ संपि अिजर्त/संरिक्षत करी।Input: (कोकमे <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर िकं वा फोिटक-रोमनमे टाइप क। I nput i n Devanagar i ,Mi t hi l akshar a or Phonet i c-Roman.)Out put : (पिरणाम <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर आ फोिटक-रोमन/ रोमनमे। Result in Devanagar i ,Mi t hi l akshar a and Phonet i c-Roman/ Roman.)इिश-मैिथली-कोष ं/ मैिथली-इिश-कोष ं ोजेकेँ आग ू बढ़◌ाऊ, अपन सुझाव आ योगदानई-मेलारा ggaj endr a@ vi deha. com पर पठाऊ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंजी आ अंजी मैिथली कोष (इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सच र्-िडनरी) एम.एस. एस.ू.एल. सव र्रआधािरत -Based on ms-sql ser ver Mai t hi l i -English and English-Mai t hi l iDi c t i onar y .मैिथलीमे भाषा सादन पामनीचा ँक स ूचीमे <strong>दे</strong>ल <strong>िव</strong>कमेसँ लै ंगुएज एडीटर ारा कोन प चुनल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी:वडर् फाइलमे बोल्ड कएल प:1.<strong>ह</strong>ोयबला/ <strong>ह</strong>ोबयबला/ <strong>ह</strong>ोमयबला/ <strong>ह</strong>ेब’बला, <strong>ह</strong>ेम’बला/ <strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोबएबला /<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ ले/कऽ ले/कए ले/कय ले/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भए गेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करए गेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’/7. कर’ बला/करऽ बला/ करय बला करै बला/क’र’ बला / करए बला8. बला वला9. आङ्ल आ ं10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. द ुःख द ुख107


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्12. चिल गेल चल गेल/चैल गेल13. <strong>दे</strong>लिख <strong>दे</strong>लिक, <strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलि <strong>दे</strong>खलिन/ <strong>दे</strong>खलै15. छिथ/ छलि छिथन/ छलैन/ छलिन16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एख अख18. बढ़ि बढि19. ओ’/ओऽ(सव र्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फािग/फाि ँ फाइ ंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-कुर ना-कर24. केलि/कएलि/कयलि25. तखन तँ/ तखन तँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाए र<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागल ब<strong>ह</strong>राय/ ब<strong>ह</strong>राए लागल िनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागल28. ओतय/जतय जत’/ओत’/ जतए/ ओतए29. की फूरल जे िक फूरल जे30. जे जे’/जेऽ31. कूिद/यािद(मोन पारब) कूइद/याइद/कूद/याद/ यािद (मोन)32. इ<strong>ह</strong>ो/ ओ<strong>ह</strong>ो33. <strong>ह</strong>ँसए/ <strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँसऽ34. आिक दस/ िकं वा दस/ वा दस35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/ सात छ/छः/सात37. की की’/कीऽ (दीघीर्कारामे ऽ विजर्त)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/ करयता<strong>ह</strong> करेता<strong>ह</strong>40. दलान िदिश दलान िदश/दलान िदस41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर/ िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैत छल44. प<strong>ह</strong>ु ँिच/ भेिट जाइत छल प<strong>ह</strong>ु ँच/भेट जाइत छल45. जबान (युवा)/ जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ/लए कए/ लऽ कऽ/ लऽ कए47. ल’/लऽ कय/ कए48. एखन/अख अखन/एख49. अ<strong>ह</strong>ी ं केँ अ<strong>ह</strong>ी ँ केँ50. ग<strong>ह</strong>ी ं र ग<strong>ह</strong>ी ँ र51. धार पार केनाइ धार पार केनाय/केनाए52. जेका ँ जेँ का ँ/ जका ँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना108


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>इ56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन57. बि<strong>ह</strong>न-बि<strong>ह</strong>इ बि<strong>ह</strong>न-ब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/ 59. करबा / करबाय/ करबाए60. तँ/ त ऽ तय/तए61. भाय भै/भाए62. भा ँय63. यावत जावत64. माय मै / माए65. <strong>दे</strong>ि/दएि/ दयि दि/ दैि66. द’/ दऽ/ दए67. ओ (संयोजक) ओऽ (सव र्नाम)68. तका कए तकाय तकाए69. पैरे (on f oot ) पएरे70. ता<strong>ह</strong>ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय/बननाइ74. कोला75. िदका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलि गरबेलि78. बालु बाल ू79. चे िच(अशु)80. जे जे’81. से/ के से’/के’82. एख ुनका अखका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर स ूगर85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छूिब87. करइयो/ओ करैयो/किरऔ-करइयौ88. पुबािर पुबाइ89. झगड़◌ा-झा ँटी झगड़◌ा-झािटँ90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे91. खेलएबाक92. खेलेबाक93. लगा109


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्178. करबाइए करबाइये179. एकेटा180. किरतिथ करतिथ181. प<strong>ह</strong>ु ँिच प<strong>ह</strong>ु ँच182. राखलि रखलि183. लगलि लागलि184. सुिन (उारण सुइन)185. अिछ (उारण अइछ)186. एलिथ गेलिथ187. िबतओ िबते188. करबओलि/ करेलिख189. करएलि190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ु ँिच प<strong>ह</strong>ु ँच192. जराय/ जराए जरा (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ा ँ मे <strong>ह</strong>ा ँ (<strong>ह</strong>ा ँमे <strong>ह</strong>ा ँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टा कए)195. फेल फैल196. फइल(spaci ous) फैल197. <strong>ह</strong>ोयति/ <strong>ह</strong>ोएति <strong>ह</strong>ेति198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/ <strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय/<strong>ह</strong>ाथ मिटआएब199. फेका फेंका200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा201. <strong>दे</strong>खाबए202. सिर सर203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब204.गेलै/ गेलि205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.केलो/ कएल<strong>ह</strong>ु ँ207. िकछु न िकछु/ िकछु िकछु208.घ ुमेल<strong>ह</strong>ु ँ/ घ ुमओल<strong>ह</strong>ु ँ209. एलाक/ अएलाक210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथ र्-पिरवर्न)212.कनीक/ कक213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/ जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फॉटक कमीक ोतक)112


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेेअर/ <strong>ह</strong>ेेयर221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/ बादक/बीचक ढ़222.ति<strong>ह</strong>ं/ति<strong>ह</strong>ँ/ तिञ/ तै ं223.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ी ं224.तँइ/ तइ ँ225.नँइ/ नइ ँ/ निञ/ नि<strong>ह</strong>226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>ए227.छिञ/ छै/ छैक/छइ228.दृ िएँ/ दृ ियेँ229.आ (come)/ आऽ(conj unct i on)230. आ (conj unct i on)/ आऽ(come)231.कु/ को२३२.गेलै-गेलि२३३.<strong>ह</strong>ेबाक- <strong>ह</strong>ोएबाक२३४.केलौ ँ- कएलौ ँ- कएल<strong>ह</strong>ु ँ२३५.िकछु न िकछ- िकछु िकछु२३६.के<strong>ह</strong>ेन- के<strong>ह</strong>न२३७.आऽ (come)-आ (conj unct i on-and)/आ२३८. <strong>ह</strong>एत-<strong>ह</strong>ैत२३९.घ ुमेल<strong>ह</strong>ु ँ-घ ुमएल<strong>ह</strong>ु ँ२४०.एलाक- अएलाक२४१.<strong>ह</strong>ोिन- <strong>ह</strong>ोइन/<strong>ह</strong>ोि२४२.ओ-राम ओ ामक बीच(conj unct i on), ओऽ क<strong>ह</strong>लक (he sai d)/ओ२४३.की <strong>ह</strong>ए/ कोसी अएली <strong>ह</strong>ए/ की <strong>ह</strong>ै। की <strong>ह</strong>इ२४४.दृिएँ/ दृ ियेँ२४५.शािमल/ सामेल२४६.तै ँ / तँए/ तिञ/ ति<strong>ह</strong>ं२४७.जौ/ ँ ोँ113


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२४८.सभ/ सब२४९.सभक/ सब<strong>ह</strong>क२५०.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ी ं२५१.कु/ को२५२.फारकती भऽ गेल/ भए गेल/ भय गेल२५३.कु/ को२५४.अः/ अ<strong>ह</strong>२५५.ज/ जनञ२५६.गेलि/ गेला<strong>ह</strong> (अथ र् पिरवतर्न)२५७.केलि/ कएलि२५८.लय/ लए (अथ र् पिरवतर्न)२५९.कनीक/ कक२६०.पठेलि/ पठओलि२६१.िनअम/ िनयम२६२.<strong>ह</strong>ेेअर/ <strong>ह</strong>ेेयर२६३.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर र<strong>ह</strong> ढ/ बीचमे र<strong>ह</strong> ढ२६४.आकारामे िबकारीक योग उिचत नि<strong>ह</strong>/ अपोस्ोफीक योग फाटक तकनीकी ूनताक पिरचायक ओकरबदला अव<strong>ह</strong> (िबकारी) क योग उिचत२६५.केर/-क/ कऽ/ के२६६.छैि- छि२६७.लगैए/ लगैये२६८.<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एत२६९.जाएत/ जएत२७०.आएत/ अएत/ आओत114


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२७१.खाएत/ खएत/ खैत२७२.िपअएबाक/ िपएबाक२७३.शु/ शु<strong>ह</strong>२७४.शु<strong>ह</strong>े/ शुए२७५.अएता<strong>ह</strong>/अओता<strong>ह</strong>/ एता<strong>ह</strong>२७६.जाि<strong>ह</strong>/ जाइ/ जै२७७.जाइत/ जैतए/ जइतए२७८.आएल/ अएल२७९.कैक/ कएक२८०.आयल/ अएल/ आएल२८१. जाए/ जै/ जए२८२. कएल/ काएल२८३. कठ ुआएल/ कठ ुअएल२८४. ताि<strong>ह</strong>/ तै२८५. गायब/ गाएब/ गएब२८६. सकै/ सकए/ सकय२८७.सेरा/सरा/ सराए (भात सेरा गेल)२८८.क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी/<strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ी/ क<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ु ँ/ क<strong>ह</strong>ै छल<strong>ह</strong>ु ँ- एि<strong>ह</strong>ना चलैत/ पढैत (पढै-पढैत अथ र् कख कालपिरवितर्त)-आर ब ुझै/ ब ुझैत (ब ुझै/ ब ुझैत छी, मुदा ब ुझैत-ब ुझैत)/ सकैत/ सकै। करैत/ करै। दै/दैत। छैक/ छै। बचलै/ बचलैक। रखबा/ रखबाक । िब/ िबन। राितक/ रातुक२८९. द ुआरे/ ारे२९०.भेिट/ भेट२९१. खन/ ख ुना (भोर खन/ भोर ख ुना)२९२.तक/ धिर२९३.गऽ/गै (meani ng di f f er ent -जनबै गऽ)115


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२९४.सऽ/ सँ (मुदा दऽ, लऽ)२९५.त्,(तीन अक्षरक मेल बदला पुनिक एक आ एकटा दोसरक उपयोग) आिदक बदला आिद। म<strong>ह</strong>त्/म<strong>ह</strong>/ कता/ र् का र् आिदमे संयुक को आवकता मैिथलीमे नि<strong>ह</strong> अिछ। व२९६.बेसी/ बेशी२९७.बाला/वाला बला/ वला (र<strong>ह</strong>ैबला)२९८.वाली/ (बदलएवाली)२९९.वाा/ र् वाता र्300. अरािष्य/ र् अराष्ीयर्३०१. लेमए/ लेबए३०२.लमछुरका, नमछुरका३०२.लागै/ लगै (भेटैत/ भेटै)३०३.लागल/ लगल३०४.<strong>ह</strong>बा/ <strong>ह</strong>वा३०५.राखलक/ रखलक३०६.आ (come)/ आ (and)३०७. पाताप/ पााप३०८. ऽ केर व<strong>ह</strong>ार शक अमे मा, यथासंभव बीचमे नि<strong>ह</strong>।३०९.क<strong>ह</strong>ैत/ क<strong>ह</strong>ै३१०. र<strong>ह</strong>ए (छल)/ र<strong>ह</strong>ै (छलै) (meani ng di f f er ent )३११.तागित/ ताकित३१२.खराप/ खराब३१३.बोइन/ बोिन/ बोइिन३१४.जािठ/ जाइठ३१५.कागज/ कागच३१६.िगरै (meani ng di f f er ent - swal l ow)/ िगरए (खसए)३१७.रािष्य/ राष्ीय116


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उारण िन<strong>दे</strong>र्श:द न क उारणमे दा ँतमे जी<strong>ह</strong> सटत- जेना बाजू नाम , मुदा ण क उारणमे जी<strong>ह</strong> म ूधा र्मे सटत (नि<strong>ह</strong> सटैएतँ उारण दोष अिछ)- जेना बाजू गश। ताल शमे जी<strong>ह</strong> तालुसँ , षमे म ूधा र्सँ आ द समे दा ँतसँ सटत।िनशा, ँ सभ आ शोषण बािज कऽ <strong>दे</strong>ख ू। मैिथलीमे ष केँ वैिदक संृत जेका ँ ख से<strong>ह</strong>ो उिरत कएल जाइतअिछ, जेना वषा, र् दोष। य अको ानपर ज जेका ँ उिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ण ड जेका ँ (यथा संयोग आगश संजोग आ गड़◌ेस उिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ)। मैिथलीमे व क उारण ब, श क उारण स आ य क उारणज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओि<strong>ह</strong>ना इ बेशीकाल मैिथलीमे पि<strong>ह</strong> बाजल जाइत अिछ कारण <strong>दे</strong>वनागरीमे आ िमिथलाक्षरमे इ अक्षरकपि<strong>ह</strong> िलखलो जाइत आ बाजलो जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कारण जे ि<strong>ह</strong>ीमे एकर दोषप ूण र् उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ (िलखलतँ पि<strong>ह</strong> जाइत अिछ मुदा बाजल बादमे जाइत अिछ), से िशक्षा पितक दोषक कारण <strong>ह</strong>म सभ ओकर उारणदोषप ूण र् ढंगसँ कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।अिछ- अ इ छ ऐछछिथ- छ इ थ – छैथप<strong>ह</strong>ु ँिच- प <strong>ह</strong>ु ँ इ चआब अ आ इ ई ए ऐ ओ औ अं अः ऋ एि<strong>ह</strong> सभ लेल माा से<strong>ह</strong>ो अिछ, मुदा एि<strong>ह</strong>मे ई ऐ ओ औ अं अः ऋ केँसंयुाक्षर पमे गलत पमे यु आ उिरत कएल जाइत अिछ। जेना ऋ केँ री पमे उिरत करब।आ <strong>दे</strong>िखयौ- एि<strong>ह</strong> लेल <strong>दे</strong>िखऔ क योग अिचत। मुदा <strong>दे</strong>िखऐ लेल <strong>दे</strong>िखयै अिचत। क् सँ <strong>ह</strong>् धिर असििलत भेलासँ क सँ <strong>ह</strong> बत अिछ, मुदा उारण काल <strong>ह</strong>ल यु शक अक उारणक वि ृ बढल अिछ, मुदा<strong>ह</strong>म जखन मजमे ज ् अमे बजैत छी, तख पुरनका लोककेँ बजैत सुनबि- मजऽ, वावमे ओ अ युज ् = ज बजै छिथ।फेर ज्ञ अिछ ज ् आ ञ क संयु मुदा गलत उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- । ओि<strong>ह</strong>ना क्ष अिछ क् आ ष क संयुमुदा उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ छ। फेर श ् आ र क संयु अिछ ( जेना िमक) आ स ् आ र क संयु अिछ (जेना िम)। भेल त+र ।उारणक ऑिडयो फाइल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आका र्इव ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ पर उपल अिछ। फेर केँ / सँ /पर प ूव र् अक्षरसँ सटा कऽ िलख ू मुदा तँ/ के/ कऽ <strong>ह</strong>टा कऽ। एि<strong>ह</strong>मे सँ मे पि<strong>ह</strong>ल सटा कऽ िलख ू आ बादबला <strong>ह</strong>टाकऽ। अंकक बाद टा िलख ू सटा कऽ मुदा अ ठाम टा िलख ू <strong>ह</strong>टा कऽ– जेना छ<strong>ह</strong>टा मुदा सभ टा। फेर ६अ मसातम िलख ू- छठम सातम नि<strong>ह</strong>। घरबलामे बला मुदा घरवालीमे वाली यु क।र<strong>ह</strong>ए- र<strong>ह</strong>ै मुदा सकैए (उारण सकै-ए)।मुदा कख काल र<strong>ह</strong>ए आ र<strong>ह</strong>ै मे अथ र् िभता से<strong>ह</strong>ो, जेना से को जग<strong>ह</strong>मे पािकर् ं ग करबाक अास र<strong>ह</strong>ैओकरा। पुछलापर पता लागल जे ढुनढुन नाा ई ाइवर कनाट ेसक पािकर् ं गमे काज करैत र<strong>ह</strong>ए।छलै, छलए मे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क भेल। छलए क उारण छल-ए से<strong>ह</strong>ो।संयोग- (उारण संजोग)केँ / के / कऽकेर- क (केर क योग नि<strong>ह</strong> क )117


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क (जेना रामक) – रामक आ संगे (उारण राम के / राम कऽ से<strong>ह</strong>ो)सँ- सऽचिबु आ अार- अारमे कं ठ धिरक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा चिबुमे नि<strong>ह</strong>। चिबुमे ककएकारक से<strong>ह</strong>ो उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- जेना रामसँ- (उारण राम सऽ) रामकेँ - (उारण राम कऽ/ राम केसे<strong>ह</strong>ो)।केँ जेना रामकेँ भेल ि<strong>ह</strong>ीक को (राम को)- राम को= रामकेँक जेना रामक भेल ि<strong>ह</strong>ीक का ( राम का) राम का= रामककऽ जेना जा कऽ भेल ि<strong>ह</strong>ीक कर ( जा कर) जा कर= जा कऽसँ भेल ि<strong>ह</strong>ीक से (राम से) राम से= रामसँसऽ तऽ त केर एि<strong>ह</strong> सभक योग अवािछत।ंके दोसर अथेँ र् यु भऽ सकैए- जेना के क<strong>ह</strong>लक?निञ, नि<strong>ह</strong>, , नइ, नँइ, नइ ँ एि<strong>ह</strong> सभक उारण- त् क बदलामे जेना म<strong>ह</strong>प ूण र् (म<strong>ह</strong>त्प ूण र् नि<strong>ह</strong>) जतए अथ र् बदिल जाए ओति<strong>ह</strong> मा तीन अक्षरक संयुाक्षरकयोग उिचत। सित- उारण स इ त (सि नि<strong>ह</strong>- कारण स<strong>ह</strong>ी उारण आसानीसँ सव नि<strong>ह</strong>)। मुदासवो र्म (सवो र्तम नि<strong>ह</strong>)।रािष्य (राष्ीय नि<strong>ह</strong>)सकैए/ सकै (अथ र् पिरवतर्न)पोछैले/पोछैए/ पोछए/ (अथ र् पिरवतर्न)पोछए/ पोछैओ लोकिन ( <strong>ह</strong>टा कऽ, ओ मे िबकारी नि<strong>ह</strong>)ओइ/ ओि<strong>ह</strong>ओि<strong>ह</strong>ले/ ओि<strong>ह</strong> लेलजएबे ँ/ बैसबे ँ118


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पँचभइया ँ<strong>दे</strong>िखयौक (<strong>दे</strong>िखऔक बि<strong>ह</strong>- ति<strong>ह</strong>ना अ मे आ दीघ र्क मााक योग अिचत)जका ँ/ जेका ँतँइ/ तै ँ<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एतनिञ/ नि<strong>ह</strong>/ नँइ/ नइ ँसौ ँसेबड/ बडी (झोराओल)गाए (गाइ नि<strong>ह</strong>)र<strong>ह</strong>लेँ/ पि<strong>ह</strong>रतै ँ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ी ं / अ<strong>ह</strong>ी ंसब - सभसब<strong>ह</strong>क - सभ<strong>ह</strong>कधिर - तकगप- बातब ूझब - समझबब ुझल<strong>ह</strong>ु ँ - समझल<strong>ह</strong>ु ँ<strong>ह</strong>मरा आर - <strong>ह</strong>म सभआिक- आ िकसकैछ/ करैछ (गमे योगक आवकता नि<strong>ह</strong>)मे केँ सँ पर (शसँ सटा कऽ) तँ कऽ धऽ दऽ (शसँ <strong>ह</strong>टा कऽ) मुदा द ूटा वा बेशी <strong>िव</strong>भि संग र<strong>ह</strong>लापर पि<strong>ह</strong>ल<strong>िव</strong>भि टाकेँ सटाऊ।एकटा द ूटा (मुदा कैक टा)िबकारीक योग शक अमे, बीचमे अनावक पेँ नि<strong>ह</strong>। आकारा आ अमे अ क बाद िबकारीक योगनि<strong>ह</strong> (जेना िदअ, आ )119


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अपोस्ोफीक योग िबकारीक बदलामे करब अिचत आ मा फॉटक तकनीकी ूनताक पिरचायक)- ओना िबकारीकसंृत प ऽ अव<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ वतर्नी आ उारण द ुन ू ठाम एकर लोप र<strong>ह</strong>ैत अिछ/ रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ(उारणमे लोप रि<strong>ह</strong>ते अिछ)। मुदा अपोस्ोफी से<strong>ह</strong>ो अंजीमे पसेिसव केसमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ंचमेशमे जतए एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना r ai son d’ et r e एतए से<strong>ह</strong>ो एकर उारण रैजौन डेटर <strong>ह</strong>ोइतअिछ, मा अपोस्ॉफी अवकाश नि<strong>ह</strong> दैत अिछ वरन जोडैत अिछ, से एकर योग िबकारीक बदला <strong>दे</strong>नाइतकनीकी पेँ से<strong>ह</strong>ो अिचत)।अइमे, एि<strong>ह</strong>मेजइमे, जाि<strong>ह</strong>मेएखन/ अखन/ अइखनकेँ (के नि<strong>ह</strong>) मे (अार रि<strong>ह</strong>त)भऽमेदऽतँ (तऽ त नि<strong>ह</strong>)सँ ( सऽ स नि<strong>ह</strong>)गाछ तरगाछ लगसा ँझ खनजो (जो go, करै जो do)३.पाल आ भारतक मैिथली भाषा-वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक श ैली1.पालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक उारण आ लेखन श ैली(भाषाशास्ी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ प ूण र् पसँ स लऽ िनधािरत)र्मैिथलीमे उारण तथा लेखन120


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१.पमाक्षर आ अार: पमाक्षरात ङ, ञ, ण, न एव ं म अबैत अिछ। संृत भाषाक असार शक अमेजाि<strong>ह</strong> वक अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वक पमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे ङ् आएल अिछ।)प (च वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे ञ् आएल अिछ।)ख (ट वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे ण ् आएल अिछ।)सि (त वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे न ् आएल अिछ।)ख (प वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे म ् आएल अिछ।)उपयु र् बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पमाक्षरक बदलामे अिधका ंश जग<strong>ह</strong>पर अारक योग <strong>दे</strong>खलजाइछ। जेना- अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। ाकरण<strong>िव</strong>द पित गो<strong>िव</strong> झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जे कव,चव आ टवसँ प ूव र् अार िलखल जाए तथा तव आ पवसँ प ूव र् पमाक्षरे िलखल जाए। जेना- अंक,चंचल, अंडा, अ तथा कन। मुदा ि<strong>ह</strong>ीक िनकट र<strong>ह</strong>ल आधिनक ु लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मात छिथ। ओलोकिन अ आ कनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कं पन िलखैत <strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अव छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ ानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदा कतोकबेर <strong>ह</strong>लेखन वा मुणमे अारक छोट सन िबु नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथ र्क अनथ र् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जाइतअिछ। अारक योगमे उारण-दोषक सावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथ र् कसँ लऽ कऽपव धिर पमाक्षरेक योग करब उिचत अिछ। यसँ लऽ कऽ ज्ञ धिरक अक्षरक स अारक योग करबामेकत<strong>ह</strong>ु को <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ : ढक उारण “र ् <strong>ह</strong>”जका ँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र ् <strong>ह</strong>”क उारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ िलखलजाए। आन ठाम खाली ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ = पढ़◌ाइ, बढब, गढब, मढब, ब ुढबा, सा ँढ, गाढ, रीढ, चा ँढ, सीढी, पीढी आिद।उपयु र् श सभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शक शुमे ढ आ म तथा अमे ढ अबैतअिछ। इए<strong>ह</strong> िनयम ड आ डक सभर् से<strong>ह</strong>ो लाग ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब पमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी।जेना- उारण : बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबु, ब ंश, बना आिद। एि<strong>ह</strong> सभक ानपर मशः वैनाथ, <strong>िव</strong>ा,नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>ु, व ंश, वना िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामातया व उारणक लेल ओ योग कएल जाइत अिछ।जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उारण “ज”जका ँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong> िलखबाकचा<strong>ह</strong>ी। उारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, ज ुग, जाबत, जोगी, जद, ु जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएबला श सभकेँ मशःयज्ञ, यिद, यमुना, युग, यावत, योगी, यद, ु यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।121


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य द ुन ू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामातया शक शुमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> श सभक ानपर यि<strong>ह</strong>,यना, यकर, य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी था सि<strong>ह</strong>त िकछु जाितमे शक आरोमे“ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उारण कएल जाइत अिछ।ए आ “य”क योगक सभर्मे ाची पितक असरण करब उपयु मािन एि<strong>ह</strong> पुकमे ओकरे योग कएलगेल अिछ। िकएक तँ द ुन ूक लेखनमे को स<strong>ह</strong>जता आ द ु<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong> अिछ। आ मैिथलीक सव र्साधारणकउारण-श ैली यक अपेक्षा एसँ बेसी िनकट छैक। खास कऽ कएल, <strong>ह</strong>एब आिद कितपय शकेँ कैल, <strong>ह</strong>ैब आिदपमे कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो “ए”क योगकेँ बेसी समीचीन मािणत करैत अिछ।६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-पररामे को बातपर बल दैत काल शक पाछा ँ ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ुलगाओल जाइत छैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong> ु, तालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद। मुदा आधिनक ु लेखनमेि<strong>ह</strong>क ानपर एकार एव ं <strong>ह</strong>ुक ानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। जेना- <strong>ह</strong>ुनके, अप, ताले,चोे, आ आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधका ंशतः षक उारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- ष (खडय), षोडशी(खोडशी), षट्कोण (खटकोण), व ृषेश (व ृखेश), सोष (सोख) आिद।८.िन-लोप : िनिलिखत अवामे शसँ िन-लोप भऽ जाइत अिछ:(क) ियायी य अयमे य वा ए लु भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मे सँ पि<strong>ह</strong> अक उारण दीघ र् भऽ जाइतअिछ। ओकर आगा ँ लोप-स ूचक िच वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-प ूण र् प : पढए (पढय) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पडतौक।अप ूण र् प : पढ’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पडतौक।पढऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पडतौक।(ख) प ूव र्कािलक कृत आय (आए) यमे य (ए) लु भऽ जाइछ, मुदा लोप-स ूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओल जाइछ।जेना-प ूण र् प : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।अप ूण र् प : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।122


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(ग) स्ी य इक उारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीन ूमे लु भऽ जाइत अिछ। जेना-प ूण र् प : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अप ूण र् प : दोसर मािलन चिल गेल।(घ) वतर्मान कृदक अिम त लु भऽ जाइत अिछ। जेना-प ूण र् प : पढैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अप ूण र् प : पढै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ) ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लु भऽ जाइत अिछ। जेना-प ूण र् प: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।अप ूण र् प : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च) ियापदीय य , <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-प ूण र् प : छि, क<strong>ह</strong>लि, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अप ूण र् प : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौ, ँ गेलऽ, नइ, निञ, ।९.िन ानारण : को-को र-िन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िट कऽ दोसर ठाम चिल जाइत अिछ। खास कऽ इ आ उक समे ई बात लाग ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शक म वा अमे जँ इ वा उआबए तँ ओकर िन ानािरत भऽ एक अक्षर आगा ँ आिब जाइत अिछ। जेना- शिन (शइन), पािन (पाइन),दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु (काउछ), मासु (माउस) आिद। मुदा तम श सभमे ई िनअम लाग ू नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिकेँ रइ आ सुधा ंशुकेँ सुधाउं स नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ।१०.<strong>ह</strong>ल(◌्)क योग : मैिथली भाषामे सामातया <strong>ह</strong>ल (◌्)क आवकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारण जे शकअमे अ उारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संृत भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल (तम) श सभमे<strong>ह</strong>ल योग कएल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामातया सूण र् शकेँ मैिथली भाषा सी िनअम असार<strong>ह</strong>ल<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदा ाकरण सी योजनक लेल अावक ानपर कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ल <strong>दे</strong>लगेल अिछ। ुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीन आ नवीन द ुन ू श ैलीक सरल आ समीचीन पक्ष सभकेँ समेिट कऽवण र्-<strong>िव</strong>ास कएल गेल अिछ। ान आ समयमे बचतक सि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>-लेखन तथा तकनीकी दृ िसँ से<strong>ह</strong>ो सरल<strong>ह</strong>ोबऽबला ि<strong>ह</strong>साबसँ वण र्-<strong>िव</strong>ास िमलाओल गेल अिछ। वतर्मान समयमे मैिथली माभाषी पय र्केँ आन भाषाक मामसँमैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिड र<strong>ह</strong>ल पिरमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जता तथा एकपतापर ान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तखनमैिथली भाषाक म ूल <strong>िव</strong>शेषता सभ कुित नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक, ता<strong>ह</strong>ू िदस लेखक-मल सचेत अिछ। िस भाषाशास्ीडा. रामावतार यादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताक असानमे ए<strong>ह</strong>न अवा िक<strong>ह</strong>ु आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जे भाषाक<strong>िव</strong>शेषता छा ँ<strong>ह</strong>मे पिड जाए।-(भाषाशास्ी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ प ूण र् पसँ स लऽ िनधािरत)र्123


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधािरत र् मैिथली लेखन-श ैली1. जे श मैिथली-साि<strong>ह</strong>क ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामातः ताि<strong>ह</strong> वर्नीमेिलखल जाय- उदा<strong>ह</strong>रणाथ र्-ाएखनठामजकर, तकरतिनकरअिछअाअखन, अखिन, एखेन, अखनीिठमा, िठना, ठमाजेकर, तेकरितनकर। (वैकिक पेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।2. िनिलिखत तीन कारक प वैकिकतया अपनाओल जाय: भऽ गेल, भय गेल वा भए गेल। जा र<strong>ह</strong>ल अिछ,जाय र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘ ’ िनक ानमे ‘ न’ िलखल जाय सकैत अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लि।4. ‘ ऐ’ तथा ‘ औ’ ततय िलखल जाय जत’ तः ‘ अइ’ तथा ‘ अउ’ सदृश उारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा-<strong>दे</strong>खैत, छलैक, बौआ, छौक इािद।5. मैिथलीक िनिलिखत श एि<strong>ह</strong> पे यु <strong>ह</strong>ोयत: जै<strong>ह</strong>, सै<strong>ह</strong>, इए<strong>ह</strong>, ओऐ<strong>ह</strong>, लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. <strong>ह</strong>्र् इकारा ंत शमे ‘ इ’ के लु करब सामातः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिन गेिल(म मामे)।7. तं ‘ ए’ वा ‘ य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, िकं तु आधिनक ु योगमेवैकिक पेँ ‘ ए’ वा ‘ य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जाय वा जाए इािद।8. उारणमे द ू रक बीच जे ‘ य’ िन तः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे ान वैकिक पेँ <strong>दे</strong>लजाय। यथा- धीआ, अढैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानािसक तं रक ान यथासंभव ‘ ञ’ िलखल जाय वा सानािसक र। यथा:- मैञा, किनञा, िकरतिनञावा मैआ, ँ किनआ, ँ िकरतिनआ ँ।10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत प ा:- <strong>ह</strong>ाथकेँ , <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’ मे’ मे अार सव र्थाा िथक। ‘ क’ क वैकिक प ‘ केर’ राखल जा सकैत अिछ।11. प ूव र्कािलक ियापदक बाद ‘ कय’ वा ‘ कए’ अय वैकिक पेँ लगाओल जा सकैत अिछ। यथा:- <strong>दे</strong>िखकय वा <strong>दे</strong>िख कए।124


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्12. मा ँग, भा ँग आिदक ानमे माङ, भाङ इािद िलखल जाय।13. अर् ‘ न’ ओ अर् ‘ म’ क बदला असार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, िकं तु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथ र् अर् ‘ ङ’ , ‘ ञ’ , तथा‘ ण’ क बदला अारो िलखल जा सकैत अिछ। यथा:- अ, वा अंक, अल वा अंचल, क वा कं ठ।14. <strong>ह</strong>लंत िच िनअमतः लगाओल जाय, िकं तु <strong>िव</strong>भिक संग अकारा ंत योग कएल जाय। यथा:- ीमान, ् िकं तुीमानक।15. सभ एकल कारक िच शमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयु <strong>िव</strong>भिक <strong>ह</strong>ेतु फराक िलखल जाय,यथा घर परक।16. अनािसककेँ चिबु ारा कयल जाय। पर ंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथ र् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माापर अारकयोग चिबुक बदला कयल जा सकैत अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong>ँ केर बदला ि<strong>ह</strong>ं।17. प ूण र् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) स ू िचत कयल जाय।18. सम पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफेनसँ जोिड क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।19. िलअ तथा िदअ शमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी पमे राखल जाय।21.िकछु िनक लेल नवीन िच बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> द ुन ू िनक बदला प ूव र्वत् अय/आय/ अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong> झा ११/८/७६ ीका ठाकुर ११/८/७६ सुरे झा "सुमन" ११/०८/७६8.VI DEHA FOR NON RESI DENTS8. 1. NAAGPHAANS -PART _ XI I -Maithili novel wr i t t en by Dr . Shef al i ka Ver ma -Tr ansl at ed by Dr . Raj i v Kumar Ver ma and Dr . Jaya Ver ma,Associ at ePr of essor s, Del hi Uni ver si t y,Del hi82Original Poemin Mai t hi l i by Gaj endr a Thakur Tr ansl at ed i nt o Engl i sh by. .Jyot i Jha Chaudhar y -In the formof Surya Namaskaar125


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्DATE-LI ST( year - 2010-11)(१४१८ साल)Mar r i age Days:Nov . 2010- 19Dec . 2010- 38 ,Januar y 2011- 17, 21, 23, 24, 26, 27,28 31Feb. 2011- 3, 4, 7, 9, 18, 20, 24, 25, 27,28Mar ch 2011- 2,7May 2011- 11, 12, 13, 18, 19, 20, 22, 23, 29,30June 2011- 1, 2, 3, 8, 9, 10, 12, 13, 19, 20, 26,29Upanayana Days:Febr uar y 2011- 8Mar ch 2011- 7May 2011- 12,13June 2011- 6,12Dvi r agaman Di n:Nov ember 2010- 19, 22, 25,26Dec ember 2010- 6, 8, 9, 10,12Febr uar y 2011- 20,21Mar ch 2011- 6, 7, 9,13Apr i l 2011- 17, 18,22May 2011- 5, 6, 8,13126


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Mundan Di n:Nov ember 2010- 24,26Dec ember 2010- 10,17Febr uar y 2011- 4, 16,21Mar ch 2011- 7,9Apr i l 2011- 22May 2011- 6, 9,19June 2011- 3, 6, 10,20FESTI VALS OF MI THILAMauna Panchami -31 Jul ySomavat iAmavasya Vr at - 1 AugustMadhushr avani -12 AugustNag Panchami - 14 AugustRaksha Bandhan- 24 AugKr i shnast ami - 01 Sept emberKushiAmavasya- 08 Sept emberHar t al i ka Teej - 11 Sept emberChaut hChandr a-11 Sept emberVi shwakar ma Pooj a- 17 Sept emberKar ma Dharma Ekadashi -19 Sept emberIndra Pooja Aarambh- 20 Sept emberAnantCat ur dashi - 22 SepAgast yar ghadaan- 23 Sep127


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Pi t r iPaksha begi ns- 24 SepJi moot avahan Vr at a/ Ji t i a-30 SepMat r iNavami - 02 Oct oberKal ashst hapan- 08 Oct oberBel naut i - 13 Oct oberPat r i ka Pr avesh- 14 Oct oberMahast ami - 15 Oct oberMaha Navami - 16-17 Oct oberVi j aya Dashami - 18 Oct oberKoj agar a- 22 OctDhant er as - 3 NovemberDi yabat i, shyama pooj a- 5 NovemberAnnakoot a/ Govar dhana Pooj a-07 NovemberBhr at r i dwi t i ya/ Chi t r agupt a Pooj a-08 NovemberChhat hi - -12 NovemberAkshyay Navami - 15 NovemberDevot t han Ekadashi - 17 NovemberKar t i k Poor ni ma/ Sama Bisarjan- 21 NovShaa. r avi vr at ar ambh- 21 NovemberNavanna par van- 24 -26 NovemberVi vaha Panchmi - 10 DecemberNar ak ni v ar an chat ur dashi - 01 Febr uar yMakar a/ Teel a Sankr ant i -15 JanBasant Panchami / Sar aswat i Pooj a- 08 Febr uaqr y128


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Achl a Sapt mi - 10 Febr uar yMahashi var at r i -03 Mar chHol i kadahan-Fagua-19 Mar chHol i -20 MarVar uniYoga- 31 Mar chva. navar at r ar ambh- 4 Apri lvaa. Chhat hi vrata- 9 Apri lRam Navami - 12 Apr i lMesha Sankr ant i -Sat uani -14 Apr i lJur i shi t al -15 Apr i lSomavat iAmavasya Vr at a- 02 MayRavi Br at Ant - 08 MayAkshaya Tr i t i ya-06 MayJanakiNavami - 12 MayVatSavi t r i -bar asai t - 01 JuneGanga Dashhar a-11 JuneJagannat h Rat h Yat r a- 3 Jul yHar iSayan Ekadashi - 11 JulAashadhiGur u Poor ni ma-15 Jul129


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्NAAGPHAANS- Mai t hi l i novel wr i t t en by Dr . Shef al i ka Ver ma i n 2004-Ar ushi Adi t i Sanskr i t i Publ i cat i on, Pat na- Tr ansl at ed by Dr .Raj i v Kumar Ver ma and Dr . Jaya Ver ma - Associ at e Pr of essor s,Del hiUniversity, Delhi.NAAGPHAANSXI ILove has many f acet s – but has t he same pai n, same angui sh and af f l i ct i on –that is why mot her -son, f at her - daught er , br ot her - si st er , br ot her - br ot her ,Lai l a- Maj nu – ever yone’ shear t f eel s t he same l ove-wav e.Men ei t her over come t he chal l enges of l i f e or succumb t o t he same.Dharaunder st ands t hat man hi msel f has t o car r y out hi s own bur den andr esponsi bi l i t i es. No doubt , he get s suppor t as t he veget abl e vendor ’ s basketi s kept on vendor ’ s head by ot her s, but ultimat el y vendor hi msel f has t omove ar ound wi t h t he heavy basket on hi s head. Fat her , husband, son – theypr ovi de suppor t – however Dhar a never consi der ed i t as t ot al suppor t .But at t i mes women compl et el y l eave her sel f on her son t r eat i ng hi m as ast r ong t r ee. Dhar a r ecal l ed t he st or y of her f r i end Ri ya.Riya left for village accompani ed by her son Sai l esh.Ri ya al waysconsi der ed her sel f as t he pr ot ect or of her son. But t hr oughout t he ni ght - int hat bus j our ney she sl ept keepi ng her head on t he shoul der of Sai l esh.130


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ma , i t i s t oo col d, pl ease wr ap your sel f wi t h bl anket – and Sai l esh cover edher wi t h bl anket – Ri y a r emember ed hi s f at her behaved i n t he same manner .2Bet a, you al so pr oper l y cover your sel f , ot her wi se you wi l l cat ch col d – youhave t o go back t o Kanpur .Ma, do not worr y f or me . I am f i ne.Al l of a sudden t he bus st opped – perhaps i t i s Zero mile – passenger sst ar t ed get t i ng down f r om t he bus.Ma , you st ay back her e. I get some tea for you. It will refresh you.No bet a, do not bot her . I al so accompany you. We wi l l t ake t ea t her e.Pl ease Ma , i t i s my dut y, do not get down i n t hi s bi t i ng col d.Ri ya l ef t her sel f on hi m t hi nki ng – she i s bl essed wi t h such a cari ng andloving son.Sai l esh i s engi neer i n Kanpur – hi s wi f e Arya i s al so an engi neer . Dur i ngvacat i ons t hey al ways come t o Pat na t o spend t i me wi t h parent s.Ri ya has t wodaught er s – Osha and Pr i yesha.Osha i s mar r i ed and Pr i yesha i s cont i nui ngwi t h her st udi es.Ri ya was happy t o see l ove among t hem, she was par t i cul ar l y pl eased wi t hAr ya as she shower s her l ove on al l of t hem.Ar ya car ed and l oved hersi st er -i n-l aws . She never t hought of her sel f but sacr i f i ced f or ot her s – shet r eat ed her br ot her -in-l aw, sister-i n-l aw as her own br ot her and si st er .Ar ya bel onged t o a r oyal f ami ly – she was large hearted.Ri ya r ecal l ed t he st or y of her chi l dhood f r i end Sheel a – Ri ya,I cannotlive any mor e, I want t o di e.What i s t he mat t er Sheel a? Ri ya was shocked and sur pr i sed.Sheel a had f oursons – al l of t hem wer e hol di ng good post s but none of t hem had t i me f orr et i r ed par ent s.How par ent s sacr i f i ced ever yt hi ng i n or der t o make al lt hei r chi l dr en happi l y set t l ed but t he3same chi l dr en wer e not r eady t o l ook af t er t hem when par ent s needed t hemmost - i t is world’s most shocki ng r eal i t y.131


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्You cannot under st and my gr i ef and angui sh Ri ya – we wor k t hr oughout t heday but r emai n bur den f or t hem – Sheel a st ar t ed cr yi ng.When Sheel a was young she was devot ed t o her i n-laws and treated themasgod. She had hear d somewher e t hat t hose who l ook af ter their in-l aws get t hesame car e and pr ot ect i on f r om t hei r of f -spr i ngs.Ri y a I was mar r i ed at a t ender age and si nce t hen I have been wor ki ng har dlike a machi ne, l ooki ng af t er ever ybody’ s smal l est needs.Now I cannott ol er at e anymor e – I have been dyi ng t o l i st en t o some sweet voi ce f rom myson and daught er -in-l aw.What about Sudesh? Does he car e f or you?No no, Sudesh al ways wor ks accor di ng t o t he whi ms and f anci es of kani ya.Hekeeps on praising his sasural.Sheel a, i t i s not abnor mal t o pr ai se one’ s sasur al – it is a matter ofpr i de t hat hi s sasur al ..Sheel a i nt er r upt ed and sai d – no Ri ya, he t el l s us,we do not know how t ol ead a descent and cul t ured l i f e.Ri ya l aughed and r epl i ed – i s i t so? Sheel a,why do not you t el l hi m t hatyou do not know how t o l ead a descent l i f e but you know how t o endur e andsuf f er .It was almost dawn . The mor ni ng sunr ays had engul f ed t he Basi l don.Dhar a andPri ya had ent ered i nt o a new bond – a new r el at i onshi p as i f t he t woseparated sisters have met agai n. They became one.They vi si t ed Basi l don t unnel whi ch was wel l l i t and consi der ed as t hesecond l ar gest t unnel of t he wor l d.I t was i nundat ed by t our i st s f r omdi f f er ent par t s of t he wor l d.4Tunnel appear ed bot h dar k as wel l as wel l l i t t o Dhar a. Wi t hout Si mant herl i f e was dar k but ot her s had i l l umi nated her life.They al so vi si t ed Lakesi de shoppi ng cent r e.Dhar a f el t col d even when shewas f ul l y cl ot hed.They ent ered i nt o an Amer i can Rest aur ant and or der ed di f f er ent var i et i es ofbur ger s. Dhar a j ust had some pi zza.She was ast oni shed t o obser ve t hat i nEngl and peopl e pr ef er col d dr i nks, j ui ces t o wat er .132


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ti me was f l eet i ng – Dhar a was wander i ng i n di f f er ent Engl i sh Count i es.I twas East er vacat i on.For her i t was t he most appr opr i at e t i me t o l ook f orSi mant .Kadamba – Ma , East er i s a ver y popul ar f est i val . As par t of t he East ert r adi t i on, t he Br i t i sh eat hams, l ambs whi ch ar e symbol of i nnocence.Theygi f t Si mnel cake t o t hei r mot her s on Mot her i ng Sunday.Chocol at e East er eggsal so became popul ar as t hey symbol i ze new l i f e.Har i s h – I t al so i nvol ves Mor r i s dance per f or mance,Pancake r ace on Tuesdayand speci al East er par ade.Wor dswor t h had wr i t t en somewher e – London appear ed t o be j ungl e of peopl e.Dhar a t hought Kol kat a was a bi gger j ungl e of peopl e.They wal ked t hr ough Pi ccadi l l y, Tr af al gar Squar e, Bucki ngham Pal ace,JamesPar k, Bi g Ben, St . Paul ’ s Cat hedr al , Shakespear e’ s Gl obe Theat r e and f i nal l yr eached West mi nst er Abbey Br i dge on r i ver Thames.They saw t he changi ng of guar ds at Bucki ngham Pal ace and t he Hor s e guar dspar ade. But ever ybody was l ooki ng f or j ust one f ace i . e. Si mant .At Tower of London, Ear l and Neul a asked about t he hi st or i cal t al es.Kadambaal so t ol d t hem about t he cr own j ewel s.5They had a gr and vi ew of London f r om t he Tower Br i dge. Due t o Ear l ’ si nsi st ence,t hey al so went f or Thames Ri ver cr ui se and i t was f asci nat i ng t osee London f r om t her e.Kadamba – do you know Ma? – if Seine river is the soul of Paris,riverVal t ava of Pr ague, so r i ver Thames t he hear t and soul of Engl and.Andr ew – Dhar a di di, Thames r epr esent s t he hi st or y and cul t ur e of Engl and.Nobody knows – Dhar a’ s hear t i s al so a t r easur e t r ove of hi dden hi st or y-she t r i ed t o smile.Not hi ng l ast s. East er vacat i on al so ended.Dhar a al so r et ur ned back t oLei cest er .Peopl e cannot compr ehend t he magni t ude of dar kness.Somet i mes even t he goalis not visible. After so much of wander i ng,Dhar a f el t exhaust ed anddi sappoi nt ed.What ever I want , never get and what I get , t hat never makes me happy.Man i sa puppet i n t he hands of fate. Man dances accor di ng t o f at e.Ever ybody i s sadand unhappy f r om wi t hi n but appear s t o be happy t o t he wor l d.133


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्I s t her e any end t o Dhar as’suf f er i ng?TO BE CONTI NUEDOriginal Poemin Mai t hi l i by Gaj endr a Thakur Tr ansl at ed i nt o Engl i sh byJyot i Jha Chaudhar yJyot i Jha Chaudhar y, Dat e of Bi r t h: December 30 1978, Pl ace of Bi r t h- Bel hvar( Madhubani Di st r i ct ), Educat i on: Swami Vi vekananda Mi ddl e School , Ti sco SakchiGi r l s Hi gh Sc hool , Mrs KMPMInter College, IGNOU , ICWAI ( COST ACCOUNTANCY);Resi dence- LONDON , UK ; Fat her - Sh. Shubhankar Jha, Jamshedpur ; Mot her - Smt .Sudha Jha- Shi vi pat t i . Jyot i r ecei ved edi t or ' s choi ce awar d f r omwwwpoet . r y. comand her poems wer e f eat ur ed i n f r ont page of wwwpoet . r ysoup.comfor some per i od. She l ear nt Mi t hi l a Pai nt i ng under Ms . Shvet a Jha,Baser aI nst i t ut e, Jamshedpur and Fi ne Ar t s f r om Tool i ka, Sakchi , Jamshedpur ( I ndi a).Her Mi t hi l a Pai nt i ngs have been di spl ayed by Eal i ng Ar t Gr oup at Eal i ngBr oadway, London.Gaj endr a Thakur ( b. 1971) i s t he edi t or of Mai t hi l i ej our nal “ Vi deha” t hatcan be vi ewed at ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ . Hi s poem, st or y, novel , r esear char t i cl es, epi c – al l i n Mai t hi l i l anguage ar e l yi ng scat t er ed and i s i npr i nt i n si ngl e vol ume by t he t i t l e “ Kur ukShet r am” . He can be r eached at hi semai l : ggaj endr a@ ai r t el mai l . i nIn the formofSurya NamaskaarIpray t he l ord Sun!The eye wi l lr ecogni se t he r edness,Whi ch,i s al so a col our of t he r i si ng and t he set t i ng sunThe ecl i pse i s nott he devour i ng by RahuThe ot her myth of swallowing by t he HanumanBut f or any ecl i pse Rahu i s not i mpor t ant134


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्The moon obscur es t he l i ght of t he sun by i nt er vent i onTher e ar e sci ent i f i c r easons f ort hese f act sSays t he geni us Kul di pThe sci ent i f i c cal cul at i ons ar e pr esent al l overThe f ool pr i est s made i t i mpurity of timeMi xi ng Ganges i nt o Godavar i , t al ki ng about t he pi l gr i ms of PrayagThe l ucky Kaushal ya,got Ram as her sonThe part of mant r a enchant ed af t er bat hWi l l i t open t he way of nat i onal i nt egr i t y and pr ogr essIn the spiritual game of pri est sThe count r y l ef tbehi ndAt l east now open your eyes t o l ook f or war dGi v e me t he power ! Oh l or d of Sun!Ipr ay t he Lor d Sun!St r engt heni ng t he back boneThe pr ocess of Sur ya-namaskaar i s ver y ef f ect i veThe dest i ny ofsur yavani sAnd what about t he Kar na’ s sacr i f i ceThe soci et y accept ed t he syst em ofcast i smBut coul dn’ t accept t he Rahu’ s exi st enceIpr ay t he Lor d Sun!The col our s of seven hor ses depi ct i ng t he seven col our s of a r ai nbowThe pai r of t he char i ot eer Aj at shat r u and t he Mahashi l akant akThe ki ngdom ofMagadh had put good ef f or t135


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्To est abl i sh t he uni t y l i ke bet ween Ger many and I t al yTwo cent ur i es backThey had under st ood t he myst er y of seven hor ses of t he sunLeavi ng t he t heme accept i ng mer el y t he meani ngThe Bhar at put r a di d a squal i d wor kFi l lme wi t h vi gourIIpray you l ord Sun!pr act i ced t he br eat hi ng and suddenl y r ecal l ed t he Kunt iMeet i ng wi t h Sun was vi ct or i ousBut t he pr oof shel l was t aken by I ndr aEkl avya was al r eady f ai l ed by Dr onachar yaAr j una got vi ct or y, di mi nishing the compet i ng t al ent s by cheat i ngAr e you st i l l r eady t o endur e?Ipr ay you Lor d Sun!The sun ent er s ashvi n , agai n a f i ght awai t edThe mast er Jupi t er wi l l bl ess ever yoneMast er i s st i l l supr emeEmphasi si ng i n appendi ng,I am obl i gedHe wi l l empower me by saving his supremacyIn the name of warmth of his gravityIpr ay you t he l or d Sun!Fr om whose whol eness t he Ear t h came out136


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्The life line ofYou made f un ofthe Eartht he t er m gr avi t ySomet i mes a t or t oi seEl se t he cobr aAnd many mor eThe myst er y became har derThe mi ssi ng ofson of Bhar atKeeping himin mi nd oh spher i calbodyIpr ay you t he l or d Sun!The sunr ays spr eadMany myst er i es vani shedThe f og ofdar kness ar e weakenedBut what a st r ange t hi ng i s t hi s!I saw t he seven st ar s at ni ghtEver yt hi ng i s gone i n dayl i ghtBut not al l the starsThe t r ut h st ar t s hi di ng l i ke a gameLi ke a base off ai t hYourappear anceOh under st at ed mast er !Ipr ay you t he l or d Sun!In yourshineThe ocean ofsky i s sunk137


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्The t heor y of sol ar ener gyHad not gi ven any di f f er ent hopeIn the mont h ofMeghaYour power di minishesThen what ’ s t he compet ence ofa humanLear ned t he f act s aboutt he Uni ver seMany cel est i albodi es ar e beyond t hi s st arThe mi ght i ercl ust er s t han t he SunHow can we bar e t hei r heat ?Ipr ay you t he l or d Sun!I r ecal l my f at her ’ s wor dsGayat r i ’ s pr ayer i s wor t hl ess wi t hout pr ayi ng Savi t r iSome combi nat i ons ar e good butSome ar e bad on att he same t i meAfter finishing jackfruit one ate betel leavesThe st omach ache made hi m t hi nki ng t he r eact i onFilled with fastmot i onIpray you t he l ord Sun!The Earth rotates fromwestto eastThe Sun rotates fromeastto westBut t el l me why nort h-east i n summer138


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्And sout h nor t h-wes ti n wi nt erDoesn’ t i t r ot at e on i t s axi s?The sol arecl i pse ment i oned i n Jaydr at h’ s st or y t ooThe effect of night in day t i me was cal l ed sol ar ecl i pseThe presence of Rahu Ket u was st i l l missingRepeat i ng push ups agai n and agai nMeditating with closed eyesConcent r at e and sayIpr ay you t he l or d Sun!Under st andi ng t he l anguage and anal ysi ng i t s f actThe gr ammat i calconf usi on and among t heseFol l owi ng t he pr ocess ofSur ya NamaskarPl ease accept i t oh l or d Sun!Oh mer ci f ulGod dest r oy my si nIcompl et e my Surya NamskarThe decept i ve concept of t he sci enceIn the discipline ofyogaIpr ay you t he l or d Sun!.VI DEHA MAI THI LISANSKRI T TUTOR- XXI Xसंृत िशक्षा च मैिथली िशक्षा च- २९139


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'ं'<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(मैिथली भाषा जगननी सीतायाः भाषा आसीत् - <strong>ह</strong>मः उवान- माषीिम<strong>ह</strong> संृताम ्)-गजे ठुरः(आगा ँ)ACKNOWLEDGEMENTS : chamu kr i shna shasht r y, j anar dan hegde, vi nayak hegde,sudhi sht ha kumar mi shr a, shr avan kumar , kai l ashpat i j ha, HNVI . . SHWAS AND ot herTEACHERS.नव<strong>िव</strong> ंशिततमः पाठःप ूव र्तन पाठे वयम ् चेत् चेत् इित <strong>िव</strong>षयम ् ज्ञातव ंतः। इदानीम ् त<strong>िव</strong> <strong>िव</strong>षये िकित् इत अासं कुम र्ःअ<strong>ह</strong>म ् शयम वदािम– भवः चेत् भोजिया वदंतु अ<strong>ह</strong>म ् िपपासा जलम ् इित वदािम भव ंतः िपपासा अि चेत्जलम ् िपबािम इित वदु। वदंित वा ब ुभुक्षा अि चेत् भोजनं करोिम <strong>िव</strong>ुत अि चेत् द ूरदश र्नम ् पािम–जलम ् अि चेत् वस्म ् क्षालयािम। वि ृ अि चेत् छम ् नयािम। िनवा र्चनम ् अि चेत् मतदानम ् करोिम।भवान शीम ् गतु चेत् िपता तजर्यित औलायम ीकरोतु चेत् रः वध र्ते, सक पठतु चेत् उीण र्न भवित, व ृक्षारोपणम ् करोतु चेत् विः ृ न भवित, अायनम ् करोतु चेत् म ूख र्ः भवित- म<strong>ह</strong>ोदयः मम रामायणम ् पुकम ् आवकम ् कृा ददातु वा- एतत् मम कीयम ् पुकम ् अ एकवार मेव ददािम एकवारम ् ददािम– पुनः न ददािम– ीकरोतु।अ<strong>ह</strong>म ् <strong>िव</strong>ारम ् दंत धावनम ् करोिमअ<strong>ह</strong>म ् <strong>िव</strong>ारम ् शम ् कृतवान ्अ<strong>ह</strong>म ् <strong>िव</strong>ारम ् आ<strong>ह</strong>ारम ीकरोिमअ<strong>ह</strong>म ् वदािम भव ंतः वदंतुएकवारम ्/ <strong>िव</strong>ारम ्/ <strong>िव</strong>ारम ्/ चतुतारम र् ्/ पवारम ्/ षडवारम ्/ सवारम ्/ अवारम ्/ नववारम ्/ दशवारम ्अ<strong>ह</strong>म ् एकम ् वादािम नाव ंतः वारम ् योजिया वदंित वाएकम ्/ े/ ीिण/ चािर/ प/ षड/ स/ अ/ नव/ दश/ - इदानीम ् एकम ् न ूतनम ् अासं कुम र्ः– अ<strong>ह</strong>म ् कः–िकम ् कृतवान ् इित वाम ् वदािम वा अनंतरम संाम अिप वदािम भव ंतः वाम ् सकर् कुव ंतु– र् वरम ् इितयोजिया– कवित र् वा– उदा<strong>ह</strong>रणाथ र्म – ् कालकः शालम ् गित एकम– ् बालकः एकवारम ् रालाम ् गित। सः भोजनम ्करोित– एकम ् सः एकवारम ् भोजनम ् करोित अ<strong>ह</strong>म ् एकम ् <strong>िव</strong>दकिणकाम ् वदािम– एकः <strong>िव</strong>ालयः <strong>िव</strong>ालये एकःछाः उवान ्– अाकम ् अायक वषे र् <strong>िव</strong>ारमेव कोपः आगित– इित– अः छाः उवान ् एवम ् वा– आम–्थमः उवान ्– एकवारम ् कोपः आगित चेत् समासपय ंतम र् ् ितित– अु। इदानीम ् अ<strong>ह</strong>म ् उरम ् वदािम–उर शनम ् प ृंित वा।योदशवारम ् स ूय र्नमारम ् करोित–भवान सा<strong>ह</strong>े कितवारम ् मिदरम ं ् गित सनाः कितवारम ् वदित एकवारम ् साषणस ं<strong>दे</strong>शः मासे कितवारम ्एकवारम ् कािशतः भवित माता दशवारम ् पठतु इित वदित िद <strong>िव</strong>ारम ् वाा र्म ख ुिम–- बाबर ब<strong>ह</strong>ुवारम ् भारत उपिर आमण कृतवान ्140


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- भवान ् कितवारम ् ानम ् करोित-अ<strong>ह</strong>म ् <strong>िव</strong>ारम ानम ् करोिम-इदानीम ् िकित् अासं कृतव ंतः– भव ंतः वाम ् वदंित वा– भव ंती वदतु–वयम ् इदानीम ् एकैकम ् शम योजिया दीघ र्म ् वाम ् रचियतुम शुमः– ताद ृशम एकम ् अासम ् वयम ् इदानीम ्कुम र्ः– अ<strong>ह</strong>म ् एकम ् शम ् वदािम– अएक शम ् योजयित ं वा–खािदतवान– ् कः खािदतवान ्भीमः खािदतवान– ् घटोचः खािदतवान ्रामः खिदतवान ् – िकम ् रामः फलािन खािदतवान ्तूलम ् खािदतवान ्इदािन एतािन ीिण पदािन न पिरवर्नीयािन अद ् एकम ् पदम ् योजियतुम ्रामः ः फलम ् खािदतवान ्अनंतरम ् रामः ः <strong>ह</strong>ेन फलम ् खािदतवान ्रामः ः <strong>ह</strong>ेन गृ<strong>ह</strong>े फलम ् खािदतवान ्रामः ः <strong>ह</strong>ेन पठनंतरम गृ<strong>ह</strong>े फलम ् खािदतवान ्सुभािषतम ्आाथ र् जीवलोकेऽिनको न जीवित मानवः।पर ं परोपकाराथंर्यो जीवित स जीवित॥सुभािषत अथ र्ः एवम ् अि। एव िनिमम ् सवे र् मानवाः जीवित। ं अ आय र्म ् िकमिप नाि िकं तु यःअेसाम ् उपकाराय सेवायै – संतोपाय– ि<strong>ह</strong>ताय जीवित– सः एव वा<strong>िव</strong>क तथा जीवित– त जीवनमेव धम–्इित–वयम ् इदानीम ् एकम ् दृम ् पामः– य वारम ् द ू ब<strong>ह</strong>ुवारम ् योगः भवित1.रनी– रनी– रनी1.कितवारम ् आयािम2.िकम अा141


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्1.प ूव र्पाठः अि खलु– पुकम ् उाटयतु1.एतम ् पाठम ् एकवारम ् पठतु2.अ गिणतः पाठः <strong>िव</strong>ारम ् लेखनीयः अि अ<strong>ह</strong>म ् गिणत स ूम ् न रािम एत1.त िकमि। दशवार ं त<strong>दे</strong>त पठतु– तदा रतुत शोित2.अु।कथाइदानीम ् एकाम ् कथाम ् वदािमकन ् म<strong>ह</strong>ाराजः– सः ब<strong>ह</strong>ुपिरमेण राम ् पिरपालयित जानाम ् ि<strong>ह</strong>ताय र्म ् ब<strong>ह</strong>ुधा यम ् करोित तथािपसव र्दा म<strong>ह</strong>ाराज समाः– समानाम ् पिर<strong>ह</strong>ाराथ र्म ् म<strong>ह</strong>ाराजः यं करोित– तथािप न ूतनाः न ूतनाः समाःआगंित – म<strong>ह</strong>ाराजः ा ंतः सः गुरोः समीपम ् गतवान– ् गुः एकिन ् अरे वासम ् करोित – म<strong>ह</strong>ाराजःगुसमीपम ् गा कािन िनवेिदतवान– ् गुः उवान ्– एवम ् चेत् राम ् जतु– म<strong>ह</strong>ाराजः उवान ् कथम ् राम ्जािम– राे इतोऽिप अराजकता अिधका भवित– सव र्म ् <strong>िव</strong>पय र्म ् भवित एवम ् वा ति<strong>ह</strong>र् भवतः पुाय राम ्ददातु इित गुः उवान ् म<strong>ह</strong>ाराजः वदित मम पुः बालकः सः रापिरपाल असम ंथ र्ः– इित एवम ् चेत्एकम ् काय र्म ् करोतु–संप ूण र्म ् राम ् म<strong>ह</strong>ाम ददातु– अ<strong>ह</strong>म ् पिरपालयािम– म<strong>ह</strong>ाराज ब<strong>ह</strong>ुसंतोषः– िनयेन ददािम– भवते राम ् ददािम–ति<strong>ह</strong>र् जलम ् आनयित– भवते राम ् दवान ् अि– इदम ् न मम इुवा म<strong>ह</strong>ाराजः दानम ् कृतवान– ् गुः प ृित–भवान ् इदानीम ् कु गित– म<strong>ह</strong>ाराजः उवान ् अ<strong>ह</strong>म ् रां गािम– धनकोलतः िकित् धनम ् ीकरोिम– अ<strong>दे</strong>शम ्गा वािणम ् किरािम– गुः उवान ् धनकोषः मम– राम ् अिप मम एव भवान ् कथम ् धनम ् ीकुर्म शोित–क्षताम ् अ<strong>ह</strong>म ् िकम ् करोिम– ति<strong>ह</strong>र् एकम ् काय र्म ् करोतु– अ<strong>ह</strong>मतु संासी– रापालन वायाम ् कुर्म ् अ<strong>ह</strong>म ्अशः– मम एकः उमः सदायकः आवकः भवान ् मम स<strong>ह</strong>ायकः भवतु– राम ् गतु– रापिरपालनम ्करोित अ<strong>ह</strong>म ् वैतनम ् दाािम– इित गुः उवान ् म<strong>ह</strong>ाराजः अंगीकृतवान– ् राम ् गा रा पिरपालनम ्आरवान– मासयम ् अतीतम ्– गुः राम ् गतवान ् म<strong>ह</strong>ाराजम ् दृवा कुशल ं कृतवान ् कथम ् चलित– ं चलितवा– कम अि वा म<strong>ह</strong>ाराजः उवान मम िकमिप कम नाि– अ<strong>ह</strong>म ् तु सेवकः– अ<strong>ह</strong>ोराम ् अा ंतम ् पिरमम ्करोिम– िकं तु कम ्/ सुखम ्/ द ुखम ्/ दािनम ् मम ् न बा ंधते। गुः <strong>ह</strong>सन ् उवान ् स<strong>ह</strong>ोदर। अयमेव कम र्योगः–इदमन ् मम अित भावेन काय र्म ् कुम र्ः चेत् कशतािन अिप सोठ ुम सामर्म ् आगित।संृत अवाद मैिथली अवाद अंजी अवादवायुः एव न वाित। <strong>ह</strong>वा एतऽ नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ैत छलै। Ther e’ s no br eeze atal l .िकम एषा उता! िक, गमीर्क मौसम अिछ? What sul t r y weat her i tis!िकं भोः भवान े<strong>दे</strong>न िःअि।Hey , you ar e soakedwi t h per spi r at i on.घमो घम र्ः। Ver y hot i ndeed!आराि विः आसीत्। भिर राित पािन पडैत र<strong>ह</strong>ल। It rained the wholeni ght .142


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ृृृर्ातः आर एवमेव विः।अखन जे पािन पड र<strong>ह</strong>ल अिछ I t has been r ai ni ngइ तँ भोर खन जे पािन पडैतछलै त<strong>ह</strong> लागे छलै।like this sincemor ni ng.म<strong>ह</strong>ती विः। ब जोरसँ पािन पडैत छलै। Heavy r ai ns.या ता विः। मुसलाधार वषा भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। I t r ai ns cat s & dogs.अ वायुः सुु वाित।ऐतऽ <strong>ह</strong>वा शः– शः ब<strong>ह</strong>ैतछलै।Pl easant br eeze her e.श ैम ् अ<strong>ह</strong>ो श ैम ्। It is extremel y col d.अ िकित् श ैम ् अिधकम ्। It is a bit coldertoday.ः त ि<strong>ह</strong>मपातः अभवत् इितI hear d t hey had aुतवान ्।snowf al l yest er day.भवतः विावारकं ृ मा<strong>िव</strong>रतु।समुतट<strong>दे</strong>शे झंझावातःअि।अ<strong>ह</strong>ा ँ अपन रेनकोट नि<strong>ह</strong>िबसरब।समुतटक <strong>दे</strong>शमे मानस ूनआिबते र<strong>ह</strong>ैत छलै।Don’ t f or get yourraincoat.Ther e i s a cycl one i nt he coast al r egi on.१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ल, ितर<strong>ह</strong> ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी पमे Vi deha e j our nal ' s al li ssues i n Br ai l l e Ti r hut a and Devanagar i ver si onsol d२.मैिथली पोथी डाउनलोड Mai t hi l i३.मैिथली ऑिडयो संकलन Mai t hi l i४.मैिथली वीिडयोक संकलन MaithiliBooks Downl oad,Audi o Downl oads,Videos५.िमिथला िचकला/ आधिनक ु िचकला आ िच Mi thila Painting/Moder n Ar t and Phot os"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क एि<strong>ह</strong> सभ स<strong>ह</strong>योगी िलंकपर से<strong>ह</strong>ो एक बेर जाऊ।६.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली िज :ht t p:// vi dehaqui z. bl ogspot . com/७.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली जालव ृ एीगेटर :ht t p:// vi deha-aggr egat or . bl ogspot . com/८.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong> अंजीमे अन ू िदत :143


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ht t p:// madhubani -ar t . bl ogspot . com/९.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क प ूव र्-प "भालसिरक गाछ" :ht t p:// gaj endr at hakur . bl ogspot . com/१०.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> इ ंडे :ht t p:// vi deha123. bl ogspot . com/११.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फाइल :ht t p://vi deha123. wor dpr ess. com/१२. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : पि<strong>ह</strong>ल ितर<strong>ह</strong>ुता (िमिथला़क्षर) जालव ृ (ब्लॉग)ht t p:// vi deha-sadeha. bl ogspot . com/१३. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:ल: मैिथली लमे: पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराht t p:// vi deha-br ai l l e. bl ogspot . com/१४.V I DEHA " I ST MAI THI L I FORTNI GHTL YEJ OURNAL ARCHI VEht t p:// vi deha-ar chi ve. bl ogspot . com/१५. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का मै िथ ली पो थी कआ का र् इ वht t p:// vi deha-pot hi . bl ogspot . com/१६. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का ऑ िड यो आ का र् इ वht t p:// vi deha-audi o. bl ogspot . com/144


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१७. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का वी िड यो आ का र् इ वht t p:// vi deha-vi deo. bl ogspot . com/१८. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का िम िथ ला िच क ला ,आ ध ु िन क क ला आ िच क लाht t p:// vi deha-pai nt i ngs-phot os. bl ogspot . com/१९. मैिथल आर िमिथला (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालव ृ)ht t p:// mai t hi l aur mi t hi l a. bl ogspot . com/२०.ुित काशनhttp:// wwwshruti . -publ i cat i on. com/२१.ht t p:// gr oups. googl e. comgr / oup/vi deha२२.ht t p:// gr oups. yahoo. comgr / oup/ VI DEHA /२३.गजे ठाकुर इ डेht t p:// gaj endr at hakur 123. bl ogspot . com२४.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रेिडयो:मैिथली कथा-क<strong>िव</strong>ता आिदक पि<strong>ह</strong>ल पोडकासाइटht t p:// vi deha123r adi o. wor dpr ess. com/२५. ना भुटकाht t p:// mangan-khabas. bl ogspot . com/म<strong>ह</strong>त्प ूण र् स ूचना:(१) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क पे ई-कािशत कएल गेल गजे ठाकुरक िनब-ब-समीक्षा,उपास (स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (ग-गु), नाटक(संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका (ा<strong>ह</strong>आ असाित मन) आ बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संप ूण र् ई-काशनक बाद िंट फॉम र्मे। कुम– ् अम र्नकख-१ सँ ७ Combi ned I SBN No . 978-81-907729-7-6 <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> प ृपर नीचा ँमे आ काशकक साइटht t p:// www. s hr ut i -publ i cat i on. com/ पर ।म<strong>ह</strong>त्प ूण र् स ूचना (२):स ूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंजी आ अंजी मैिथली कोष (इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सच र्-िडनरी) एम.एस. एस.ू.एल. सव र्र आधािरत -Based on ms-sql ser ver Maithili-Engl i sh andEnglish-Mai t hi l i Di ct i onar y. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखन ंभमे।कुम ् अम र्नक- गजे ठाकुर145


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गजे ठाकुरक िनब-ब-समीक्षा, उपास (स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (गगु), नाटक(संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका (ा<strong>ह</strong> आ असाित मन) आ बालम ंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संप ूण र् ई-काशनकबाद िंट फॉम र्मे। कुम– ् अम र्नक, ख-१ सँ ७I st edi t i on 2009 of Gaj endr a Thakur ’ s Kur uKshet r am-Ant ar manak ( Vol . I t oVI I )- essay-paper -cr i t i ci sm, novel , poems , st or y, pl ay, epi cs and Chi l dr en-gr own-ups literature in single bi ndi ng:Language:Mai t hi l i६९२ प ृ : म ू भा. . 100/-( f or i ndi vi dual buyer s i nsi de i ndi a)( add cour i er char ges Rs . 50/-per copy f or Del hi / NCR and Rs . 100/- per copy f orout si de Del hi )For Li br ar i es and over seas buyer s $ 40 US ( i ncl udi ng post age)The book i s AVAI LABLE FOR PDF DOWNLOAD ATht t ps:// si t es. googl e. coma / / vi deha. comvi / deha/ht t p:// vi deha123. wor dpr ess. com/Det ai l s f or pur chase avai l abl e at pr i nt -ver si on publ i sher s's si t ewebs i t e: http:// wwwshruti . -publicationcom . /or you may wr i t e t oe-mai l : shr ut i . publ i cat i on@shr ut i -publ i cat i on.com<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : १: २: ३: ४ ितर<strong>ह</strong> ुता : <strong>दे</strong>वनागरी "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क, िंट संरण :<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-ई-पिका(ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/) क चुनल रचना सििलत।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१: २: ३: ४146


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सादक: गजे ठाकुर; स<strong>ह</strong>ायक-सादक: ीमती रि रेखा िसा, उमेश म ंडलभाषा-सादन: नागे कुमार झा आ पीकार <strong>िव</strong>ान झाDet ai l s f or pur chase avai l abl e at pr i nt -ver si on publ i sher s's si t ehttp:// wwwshruti . -publ i cat i on. com or you may wr i t e t oshr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.com(काया र्लय योग लेल)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१ (ितर<strong>ह</strong>ुता/ <strong>दे</strong>वनागरी)क अपार सफलताक बाद <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ आ आगा ँक अंक लेल वािष र्क/ <strong>िव</strong>ािष र्क/<strong>िव</strong>ािष र्क/ पंचवािष र्क/ आजीवन सद्ता अिभयान।ओि<strong>ह</strong> बख र्मे कािशत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सभ अंक/ पुिका पठाओल जाएत।नीचा ँक फॉम र् भ:-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>दे</strong>वनागरी/ वा ितर<strong>ह</strong>ुताक सदता चा<strong>ह</strong>ी: <strong>दे</strong>वनागरी/ ितर<strong>ह</strong>ुतासदता चा<strong>ह</strong>ी: ा<strong>ह</strong>क बन ू (कूिरयर/ रिजडर् डाक खच र् सि<strong>ह</strong>त):-एक बख(२०१०ई.)::I र् NDIA.२००/-NEPAL-( INR 600), Abr oad-( US$25)द ू बख(२०१०-११ र् ई.):: INDIA .३५०/- NEPAL- ( INR 1050), Abr oad-( US$50)तीन बख(२०१०-१२ र् ई.)::I NDIA .५००/- NEPAL- ( INR 1500), Abr oad-( US$75)पा ँच बख(२०१०-१३ र् ई.)::७५०/- NEPAL- ( INR 2250), Abr oad-( US$125)आजीवन(२००९ आ ओि<strong>ह</strong>सँ आगा ँक अंक)::.५०००/- NEPAL- ( INR 15000), Abr oad-( US$750)<strong>ह</strong>मर नाम:<strong>ह</strong>मर पता:<strong>ह</strong>मर ई-मेल:<strong>ह</strong>मर फोन/मोबाइल नं.:147


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>म Cas h/ MO / DD / Cheque i n f avour of AJAY ARTS payabl e at DELHI दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।वा <strong>ह</strong>म रािश Account No.21360200000457 Account hol der (di st r i but or )' s name:Aj ayAr t s , Del hi ,Bank: Bank of Bar oda, Badl i br anch, Del hi क खातामे पठा र<strong>ह</strong>ल छी।अपन फॉम र् एि<strong>ह</strong> पतापर पठाऊ:- shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.comAJAY ARTS, 4393/4A, I st Fl oor , Ansar i Road, DARYAGANJ , Del hi -110002 Ph.011-23288341,09968170107, e-mai l :, Websi t e: ht t p:// www. s hr ut i -publ i cat i on.com(ा<strong>ह</strong>कक <strong>ह</strong>ाक्षर)२. सं<strong>दे</strong>श-[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खक- िनब-ब-समीक्षा,उपास(स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (ग गु), नाटक (संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका (ा<strong>ह</strong> आ असाित मन)आ बाल-म ंडली-िकशोर जगत- सं<strong>ह</strong> कुम ् अंतम र्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong> झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तर ंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे माभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेद जे अपकएि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>म एखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ु ँ। सुत छी अपकेँ सुझाओ आ रचनाक आलोचना ियलगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोन भेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपकेँ सदा उपल र<strong>ह</strong>त।२.ी रमान रे- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक पेँ चला कऽ जे अपन माभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, सेधवाद । आगा ँ अपक सम मैिथलीक काय र्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म दयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३.ी <strong>िव</strong>ानाथ झा "<strong>िव</strong>िदत"- संचार आ ौोिगकीक एि<strong>ह</strong> ितधीर् ोबल युगमे अपन मि<strong>ह</strong>मामय "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"केँ अपना<strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कट <strong>दे</strong>िख जतबा सता आ संतोष भेल, तकरा को उपल "मीटर"सँ नि<strong>ह</strong> नापल जा सकैछ?..एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक म ूा ंकन आ सा ंृितक ितफलन एि<strong>ह</strong> शताीक अंत धिर लोकक नजिरमे आय र्जनक पसँकट <strong>ह</strong>ैत।४. ो. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong> "निचकेता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ा ँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथली भाषाकइित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत। आन भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई जन र्लकेँ पिढ र<strong>ह</strong>लछिथ।...<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क चालीसम अंक पुरबाक लेल अिभनन।५. डा. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कम र्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ा ँक सेदनशील मन, मैिथलीक ित समिप र्त मे<strong>ह</strong>नितकअम ृत र ंग, इित<strong>ह</strong>ास मे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अाय आर ंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ। अशेष शुभकामना आबधाइक स, से<strong>ह</strong>...अ<strong>ह</strong>ा ँक पोथी कुम ् अंतम र्नक थम दृया ब<strong>ह</strong>ुत भ तथा उपयोगी ब ुझाइछ। मैिथलीमेतँ अपना पक ायः ई पि<strong>ह</strong>ले ए<strong>ह</strong>न भ अवतारक पोथी िथक। <strong>ह</strong>ष र्प ूण र् <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ािद र्क बधाई ीकार करी।६. ी रामाय झा "रामर ंग"(आब गीर्य)- "अपना" िमिथलासँ संबिधत...<strong>िव</strong>षय ंवुसँ अवगत भेल<strong>ह</strong>ु ँ।...शेष सभकुशल अिछ।७. ी जे िपाठी- साि<strong>ह</strong> अकादमी- इ ंटरट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर लेल बधाई आशुभकामना ीकार क।148


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्८. ी फुकुमार िसं<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािन कक चिकतमुदा बेसी आािदत भेल<strong>ह</strong>ु ँ। कालचकेँ पकिड जाि<strong>ह</strong> द ूरदृ िक पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ, ओि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मर म ंगलकामना।९.डा. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>ष र् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव स ूचना-ािक मे मैिथली पकािरताकेँवेश िदअएबाक सा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक <strong>ह</strong>म ागत करैत छी,संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताक शुभकामना।१०. ी आाचरण झा- को प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेक स<strong>ह</strong>योगकरता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong> क<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वष र्मे ७५ वष र्क अभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघ म<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मराप ूण र् आ<strong>ह</strong>ुित ा <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाक छी/ र<strong>ह</strong>ब।११. ी <strong>िव</strong>जय ठाकुर- िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ु ँ, सूण र् टीम बधाईक पा अिछ।पिकाक म ंगल भ<strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना ीकार कएल जाओ।१२. ी सुभाषच यादव- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ िनरर प<strong>िव</strong>त-पुित<strong>ह</strong>ो आ चतुिद र्क अपन सुगंध पसारय से कामना अिछ।१३. ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर प ूण र् स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>त।१४. डा. ी भीमनाथ झा- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" इटरट पर अिछ तेँ "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" नाम उिचत आर कतेक पेँ एकर <strong>िव</strong>वरणभए सकैत अिछ। आइ-काि मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी प ूण र् स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।कुम ् अम र्नक <strong>दे</strong>िखअित सता भेल। मैिथलीक लेल ई घटना छी।१५. ी रामभरोस कापिड "मर"- जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँ अराष्ीयर्जगतमे प<strong>ह</strong>ु ँचेल<strong>ह</strong>ँ ु तकरा लेल <strong>ह</strong>ािद र्क बधाई। िमिथला र सभक संकलन अप ूव र्। पालोक स<strong>ह</strong>योग भेटत, से<strong>िव</strong>ास करी।१६. ी राजनन लालदास- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिकाक मामसँ बड नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक अि<strong>ह</strong>ठाम <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ु ँ।एकर वािष र्क अ ंक जखन िंट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>म साइटक पता िलखाए <strong>दे</strong>िछयि। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे िदी आिब कए आशीवा र्द दैत<strong>ह</strong>ु ँ, मुदा उमर आब बेशी भए गेल। शुभकामना<strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोडबाक लेल।.. उृ काशन कुम ् अंतम र्नक लेल बधाइ। अुत काज कएलअिछ, नीक ुित अिछ सात खमे। मुदा अ<strong>ह</strong>ा ँक सेवा आ से िनःाथ र् तखन ब ूझल जाइत जँ अ<strong>ह</strong>ा ँ ाराकािशत पोथी सभपर दाम िलखल नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक। ओि<strong>ह</strong>ना सभकेँ <strong>िव</strong>लि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जइतैक। (ीकरण- ीमान,्अ<strong>ह</strong>ा ँक स ूचनाथ र् <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ारा ई-कािशत कएल सभटा सामी आका र्इवमेht t ps:// si t es. googl e. coma / / vi deha. comvi / deha-pot hi / पर िबना म ूक डाउनलोड लेल उपल छैआ भ<strong>िव</strong>मे से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>तैक। एि<strong>ह</strong> आका र्इवकेँ जे िकयो काशक अमित लऽ कऽ िंट पमे कािशत कएछिथ आ तकर ओ दाम रख छिथ ताि<strong>ह</strong>पर <strong>ह</strong>मर को िनय ंण नि<strong>ह</strong> अिछ।- गजे ठाकुर)... अ<strong>ह</strong>ा ँक ितअशेष शुभकामनाक संग।१७. डा. मश ंकर िसं<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ा ँ मैिथलीमे इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अुतमाभाषारागक पिरचय <strong>दे</strong>ल अिछ, अ<strong>ह</strong>ा ँक िनःाथ र् माभाषारागसँ िरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मर सेवाकयोजन <strong>ह</strong>ो, तँ सिचत ू करी। इ ंटरटपर आोपा ंत पिका <strong>दे</strong>खल, मन फुित भऽ गेल।१८.ीमती शेफािलका वमा र्- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका <strong>दे</strong>िख मोन उाससँ भिर गेल। <strong>िव</strong>ज्ञान कतेक गित कऽ र<strong>ह</strong>लअिछ...अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ अन आकाशकेँ भेिद िदयौ, सम <strong>िव</strong>ारक र<strong>ह</strong>केँ तार-तार कऽ िदयौक...। अपक अुतपुक कुम ् अंतम र्नक <strong>िव</strong>षयवुक दृ िसँ गागरमे सागर अिछ। बधाई।१९.ी <strong>ह</strong>ेतुकर झा, पटना-जाि<strong>ह</strong> समप र्ण भावसँ अप िमिथला-मैिथलीक सेवामे तर छी से ु अिछ। <strong>दे</strong>शकराजधानीसँ भय र<strong>ह</strong>ल मैिथलीक श ंखनाद िमिथलाक गाम-गाममे मैिथली चेतनाक <strong>िव</strong>कास अव करत।149


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२०. ी योगान झा, किबलपुर, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय- कुम ् अंतम र्नक पोथीकेँ िनकटसँ <strong>दे</strong>खबाक अवसर भेटल अिछआ मैिथली जगतक एकटा उट ओ समसामियक दृ िस <strong>ह</strong>ाक्षरक कलमब पिरचयसँ आािदत छी। "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क<strong>दे</strong>वनागरी सँरण पटनामे . 80/- मे उपल भऽ सकल जे <strong>िव</strong>िभ लेखक लोकिनक छायािच, पिरचय पक ओरचनावलीक सक काशनसँ ऐित<strong>ह</strong>ािसक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।२१. ी िकशोरीका िम- कोलकाता- जय मैिथली, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong>ुत रास क<strong>िव</strong>ता, कथा, िरपोट र् आिदक सिच सं<strong>ह</strong><strong>दे</strong>िख आ आर अिधक सता िमिथलाक्षर <strong>दे</strong>िख- बधाई ीकार कएल जाओ।२२.ी जीवका- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मुित अंक पढल- अुत मे<strong>ह</strong>नित। चाबस-चाबस। िकछु समालोचना मरखा<strong>ह</strong>..मुदास।२३. ी भालच झा- अपक कुम ् अंतम र्नक <strong>दे</strong>िख ब ुझाएल जेना <strong>ह</strong>म अप छपल<strong>ह</strong>ु ँ अिछ। एकर<strong>िव</strong>शालकाय आकृित अपक सव र्समावेशताक पिरचायक अिछ। अपक रचना सामर्मे उरोर वि ृ <strong>ह</strong>ो, एि<strong>ह</strong>शुभकामनाक संग <strong>ह</strong>ािद र्क बधाई।२४.ीमती डा नीता झा- अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ् अंतम र्नक पढल<strong>ह</strong>ु ँ। ोितरीर शावली, कृिष मत् शावली आ सीतबस आ सभ कथा, क<strong>िव</strong>ता, उपास, बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong> सभ उम छल। मैिथलीक उरोर <strong>िव</strong>कासक लदृ िगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२५.ी मायान िम- कुम ् अंतम र्नक मे <strong>ह</strong>मर उपास स्ीधनक जे <strong>िव</strong>रोध कएल गेल अिछ तकर <strong>ह</strong>म<strong>िव</strong>रोध करैत छी।... कुम ् अंतम र्नक पोथीक लेल शुभकामना।(ीमान ् समालोचनाकेँ <strong>िव</strong>रोधक पमे नि<strong>ह</strong> लेलजाए।-गजे ठाकुर)२६.ी म<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>जारी- सादक ीिमिथला- कुम ् अंतम र्नक पिढ मोन <strong>ह</strong>िष र्त भऽ गेल..एखन प ूरा पढयमेब<strong>ह</strong>ुत समय लागत, मुदा जतेक पढल<strong>ह</strong>ु ँ से आािदत कएलक।२७.ी केदारनाथ चौधरी- कुम ् अंतम र्नक अुत लागल, मैिथली साि<strong>ह</strong> लेल ई पोथी एकटा ितमान बनत।२८.ी सान पाठक- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>म िनयिमत पाठक छी। ओकर पक श ंसक छल<strong>ह</strong>ु ँ। एर अ<strong>ह</strong>ा ँक िलखल -कुम ् अंतम र्नक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ु ँ। मोन आािदत भऽ उठल। को रचना तरा-उपरी।२९.ीमती रमा झा-सादक िमिथला दप र्ण। कुम ् अंतम र्नक िंट फ◌ॉम र् पिढ आ एकर गुणवा <strong>दे</strong>िख मोनस भऽ गेल, अुत श एकरा लेल यु कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क उरोर गितक शुभकामना।३०.ी नरे झा, पटना- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> िनयिमत <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ैत छी। मैिथली लेल अुत काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३१.ी रामलोचन ठाकुर- कोलकाता- िमिथलाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मोन सतासँ भिर उठल, अंकक <strong>िव</strong>शाल पिरद ृआकारी अिछ।३२.ी तारान <strong>िव</strong>योगी- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ कुम ् अंतम र्नक <strong>दे</strong>िख चकिबदोर लािग गेल। आय र्। शुभकामना आबधाई।३३.ीमती मलता िम “म”- कुम ् अंतम र्नक पढल<strong>ह</strong>ु ँ। सभ रचना उकोिटक लागल। बधाई।३४.ी कीितर्नारायण िम- बेग ूसराय- कुम ् अंतम र्नक ब नीक लागल, आगा ंक सभ काज लेल बधाई।३५.ी म<strong>ह</strong>ाकाश-स<strong>ह</strong>रसा- कुम ् अंतम र्नक नीक लागल, <strong>िव</strong>शालकाय संगि<strong>ह</strong> उमकोिटक।150


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३६.ी अिपु- िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढल..ई थम तँ अिछ एकरा श ंसामे मुदा <strong>ह</strong>म एकरा द ुा<strong>ह</strong>िसकक<strong>ह</strong>ब। िमिथला िचकलाक केँ मुदा अिगला अंकमे आर <strong>िव</strong>ृत बनाऊ।३७.ी म ंजर सुलेमान-दरभंगा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क जतेक श ंसा कएल जाए कम <strong>ह</strong>ोएत। सभ चीज उम।३८.ीमती ोफेसर वीणा ठाकुर- कुम ् अंतम र्नक उम, पठनीय, <strong>िव</strong>चारनीय। जे ो <strong>दे</strong>खैत छिथ पोथी ाकरबाक उपाय पुछैत छिथ। शुभकामना।३९.ी छान िसं<strong>ह</strong> झा- कुम ् अंतम र्नक पढल<strong>ह</strong>ु ँ, ब नीक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ।४०.ी ताराका झा- सादक मैिथली दैिनक िमिथला समाद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ कटेट ोवाइडरक काज कऽ र<strong>ह</strong>लअिछ। कुम ् अंतम र्नक अुत लागल।४१.डा रवी कुमार चौधरी- कुम ् अंतम र्नक ब<strong>ह</strong>ुत नीक, ब<strong>ह</strong>ुत मे<strong>ह</strong>नितक पिरणाम। बधाई।४२.ी अमरनाथ- कुम ् अंतम र्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> द ुन ू रणीय घटना अिछ, मैिथली साि<strong>ह</strong> म।४३.ी पंचानन िम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वै<strong>िव</strong> आ िनररता भा<strong>िव</strong>त करैत अिछ, शुभकामना।४४.ी केदार कानन- कुम ् अम र्नक लेल अक धवाद, शुभकामना आ बधाइ ीकार करी। आ निचकेताकभूिमका पढल<strong>ह</strong>ु ँ। शुमे तँ लागल जेना को उपास अ<strong>ह</strong>ा ँ ारा सिजत ृ भेल अिछ मुदा पोथी उनटौला परज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ <strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ा ँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शताीक जितिथक असारर<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ा ँक पुकक संब ंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong> ु ँ जे ई िकताब मािकताब नि<strong>ह</strong> थीक, ई एकटा उीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ा ँ सन पुक सेवा सँ िनर ंतर सम ृ <strong>ह</strong>ोइत िचरजीवन कएा करत।४७.ी शु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी। िनितपेण क<strong>ह</strong>ल जासकैछ जे समकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम णा र्क्षरमे िलखल जाएत। ओि<strong>ह</strong> कुक घटनासभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमे खतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ् तँ अशेष अिछ।४८.डा. अजीत िम- अपक यासक कतबो श ंसा कएल जाए कमे <strong>ह</strong>ोएतैक। मैिथली साि<strong>ह</strong>मे अ<strong>ह</strong>ा ँ ारा कएलगेल काज युग-युगार धिर प ूजनीय र<strong>ह</strong>त।४९.ी बीरे मिक- अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ् अम र्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पिढ अित सता भेल। अ<strong>ह</strong>ा ँक ा ठीकर<strong>ह</strong>ए आ उा<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>ए से कामना।५०.ी कुमार राधारमण- अ<strong>ह</strong>ा ँक िदशा-िन<strong>दे</strong>र्शमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल मैिथली ई-जन र्ल <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। <strong>ह</strong>मरशुभकामना।५१.ी फूलच झा वीण-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ र<strong>ह</strong>ी मुदा कुम ् अम र्नक <strong>दे</strong>िख बढ़◌ाई <strong>दे</strong>बा लेल बा भऽगेल<strong>ह</strong>ु ँ। आब <strong>िव</strong>ास भऽ गेल जे मैिथली नि<strong>ह</strong> मरत। अशेष शुभकामना।५२.ी <strong>िव</strong>भूित आन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख, ओकर <strong>िव</strong>ार <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।151


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५३.ी मार मज-कुम ् अम र्नक एकर भता <strong>दे</strong>िख अित सता भेल, एतेक <strong>िव</strong>शाल मैिथलीमेआइ धिर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख र<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>ना भ<strong>िव</strong>मे काज करैत र<strong>ह</strong>ी, शुभकामना।५४.ी <strong>िव</strong>ान झा- आइ.आइ.एम.कोलकाता- कुम ् अम र्नक <strong>िव</strong>ार, छपाईक संग गुणवा <strong>दे</strong>िख अितसता भेल।५५.ी अर<strong>िव</strong> ठाकुर-कुम ् अम र्नक मैिथली साि<strong>ह</strong>मे कएल गेल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क पि<strong>ह</strong>ल योग अिछ,शुभकामना।५६.ी कुमार पवन-कुम ् अम र्नक पिढ र<strong>ह</strong>ल छी। िकछु लघ ुकथा पढल अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत मािम र्क छल।५७. ी दीप िब<strong>ह</strong>ारी-कुम ् अम र्नक <strong>दे</strong>खल, बधाई।५८.डा मिणका ठाकुर-कैिलफोिन र्या- अपन <strong>िव</strong>लक्षण िनयिमत सेवासँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक दयमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> भऽगेल अिछ।५९.ी धीरे मिष र्- अ<strong>ह</strong>ा ँक सम यास सरा<strong>ह</strong>नीय। द ुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ जखन अ<strong>ह</strong>ा ँक यासमे अपेिक्षतस<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> कऽ पबैत छी।६०.ी <strong>दे</strong>वश ंकर नवीन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क िनररता आ <strong>िव</strong>शाल प- <strong>िव</strong>शाल पाठक व, एकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक बनबैत अिछ।६१.ी मो<strong>ह</strong>न भाराज- अ<strong>ह</strong>ा ँक सम काय र् <strong>दे</strong>खल, ब<strong>ह</strong>ुत नीक। एखन िकछु परेशानीमे छी, मुदा शी स<strong>ह</strong>योग<strong>दे</strong>ब।६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुम ् अम र्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ा ँ साध ुवादक अिधकारी छी।६३.ी लण झा "सागर"- मैिथलीमे चमािरक पेँ अ<strong>ह</strong>ा ँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ा ँकेँ एखन आर..द ूर..ब<strong>ह</strong>ुतद ूरधिर जेबाक अिछ। आ स र<strong>ह</strong>ी।६४.ी जगदीश साद म ंडल-कुम ् अम र्नक पढल<strong>ह</strong>ु ँ । कथा सभ आ उपास स<strong>ह</strong>बाढिन प ूण र्पेँ पिढ गेलछी। गाम-घरक भौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे स ू वण र्न स<strong>ह</strong>बाढिनमे अिछ, से चिकत कएलक, एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क कथा-उपास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता अनलक अिछ। समालोचना शास्मे अ<strong>ह</strong>ा ँक दृ ि वैयिक नि<strong>ह</strong> वरन ् सामािजक आकाणकारी अिछ, से श ंसनीय।६५.ी अशोक झा-अक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुम ् अम र्नक लेल बधाई आ आगा ँ लेल शुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धवादक संग ाथ र्ना जे अपन मािट-पािनकेँ ानमे रािख अंककसमायोजन कएल जाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong>ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धवाद जे ए<strong>ह</strong>ेन सुर-सुरसचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ। सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बिनाथ ु िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ा ँक सादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुम ् अंतम र्नक’ <strong>िव</strong>लक्षण पिकाआ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी! की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ा ँक सादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयत,िनं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी ब ृखेश च लाल- गजेजी, अपक पुक कुम ् अंतम र्नक पिढ मोन गदगद भय गेल , दयसँअगृि<strong>ह</strong>त छी । <strong>ह</strong>ािद र्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड - ी गजे जी । कुम ् अंतम र्नक पिढ गदगद आ <strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong>ु ँ।152


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे मिष र्क मैिथली गजलपर आलेख पढल<strong>ह</strong>ु ँ। मैिथलीगजल कऽ सँ कऽ चिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोकक चच र् कए छिथ।जेना मैिथलीमे मठक पररा र<strong>ह</strong>ल अिछ। (ीकरण- ीमान, ् मिष र् जी ओि<strong>ह</strong> आलेखमे ई िलख छिथजे िकनको नाम जे छुिट गेल छि तँ से मा आलेखक लेखकक जानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे, एि<strong>ह</strong>मे आन कोकारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ा ँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>ृत आलेख सादर आमित ं अिछ।-सादक)७१.ी म ंर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ा ँक मैगनम ओपस कुम ् अंतम र्नक से<strong>ह</strong>ो, अित उम।मैिथलीक लेल कएल जा र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ा ँक सम काय र् अतुलनीय अिछ।७२. ी <strong>ह</strong>रेकृ झा- कुम ् अंतम र्नक मैिथलीमे अपन तर<strong>ह</strong>क एकमा अिछ, एि<strong>ह</strong>मे लेखकक सम दृ िआ रचना कौशल <strong>दे</strong>खबामे आएल जे लेखकक फील्डवकर्सँ ज ुडल र<strong>ह</strong>बाक कारणसँ अिछ।७३.ी सुका सोम- कुम ् अंतम र्नक मे समाजक इित<strong>ह</strong>ास आ वतर्मानसँ अ<strong>ह</strong>ा ँक ज ुड़◌ाव ब नीक लागल, अ<strong>ह</strong>ा ँएि<strong>ह</strong> मे आर आगा ँ काज करब से आशा अिछ।७४.ोफेसर मदन िम- कुम ् अंतम र्नक सन िकताब मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ले अिछ आ एतेक <strong>िव</strong>शाल सं<strong>ह</strong>पर शोधकएल जा सकैत अिछ। भ<strong>िव</strong>क लेल शुभकामना।७५.ोफेसर कमला चौधरी- मैिथलीमे कुम ् अंतम र्नक सन पोथी आबए जे गुण आ प द ुन ूमे िनन <strong>ह</strong>ोअए,से ब<strong>ह</strong>ुत िदनसँ आका ंक्षा छल, ओ आब जा कऽ प ूण र् भेल। पोथी एक <strong>ह</strong>ाथसँ दोसर <strong>ह</strong>ाथ घिम ु र<strong>ह</strong>ल अिछ, एि<strong>ह</strong>नाआगा ँ से<strong>ह</strong>ो अ<strong>ह</strong>ा ँसँ आशा अिछ।७६.ी उदय च झा "<strong>िव</strong>द": गजेजी, अ<strong>ह</strong>ा ँ जतेक काज कएल<strong>ह</strong>ु ँ अिछ से मैिथलीमे आइ धिर िकयो नि<strong>ह</strong>कए छल। शुभकामना। अ<strong>ह</strong>ा ँकेँ एखन ब<strong>ह</strong>ुत काज आर करबाक अिछ।७७.ी कृ कुमार कप: गजे ठाकुरजी, अ<strong>ह</strong>ा ँसँ भेँट एकटा रणीय क्षण बिन गेल। अ<strong>ह</strong>ा ँ जतेक काज एि<strong>ह</strong>बएसमे कऽ गेल छी ताि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>जार गुणा आर बेशीक आशा अिछ।७८.ी मिणका दास: अ<strong>ह</strong>ा ँक मैिथलीक काय र्क श ंसा लेल श नि<strong>ह</strong> भेटैत अिछ। अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ् अम र्नकसूण र् पेँ पिढ गेल<strong>ह</strong>ु ँ। ा<strong>ह</strong> ब नीक लागल।कुम ् अंतम र्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनब-ब-समीक्षा, उपास (स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (गगु), नाटक(संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका (ा<strong>ह</strong> आ असाित मन) आ बालम ंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संप ूण र् ई-काशनकबाद िंट फ◌ॉम र्मे। कुम ्–अम र्नक, ख-१ सँ ७153


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६३ म अंक ०१ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६३)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्I st edi t i on 2009 of Gaj endr a Thakur ’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essaypaper-criticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups l iterature in singlebi ndi ng:Language:Mai t hi l i( Det ai l s f or pur chase avai l abl e at pr i nt -ver si on publ i sher s's si t ehttp:// wwwshruti . -publ i cat i on. com or you may wr i t e t oshr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on. com )<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong> आोलन( c)२००४-१०. सवािधकार र् लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। सादक: गजेठाकुर। स<strong>ह</strong>ायक सादक: रि रेखा िसा, उमेश म ंडल। भाषा-सादन: नागे कुमार झा आ पीकार<strong>िव</strong>ान झा।रचनाकार अपन मौिलक आ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संप ूण र् उरदािय लेखक गणक म छि)ggaj endr a@ yahoo. co. i n आिक ggaj endr a@ vi deha. co. i n केँ मेल अटैचमेक पमेँ .doc,. docx, . r t f वा .t xt फ◌ॉमे र्टमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपन संिक्ष पिरचय आ अपन ैनकएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशा करैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ, आपि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ा <strong>ह</strong>ोयबाक बाद यथासंभव शी( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक स ूचना <strong>दे</strong>ल जायत। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' थम मैिथली पािक्षक ई पिका अिछआ एि<strong>ह</strong>मे मैिथली, संृत आ अंजीमे िमिथला आ मैिथलीसँ संबिधत ं रचना कािशत कएल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> ईपिकाकेँ ीमित ली ठाकुर ारा मासक ०१ आ १५ ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।( c) 2004-10 सवािधकार र् सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आका र्इवक सवािधकार र् रचनाकार आसं<strong>ह</strong>का र्क लगमे छि। रचनाक अवाद आ पुनः काशन िकं वा आका र्इवक उपयोगक अिधकार िकनबाक <strong>ह</strong>ेतुggaj endr a@ vi deha. co. i n पर संपकर् क। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर, मधिलका ू चौधरी आ रि ियाारा िडजाइन कएल गेल।िसिरु154

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!