MHK-El-kitap

TÜRKĠYEFUTBOL FEDERASYONUMERKEZ HAKEM KURULUHAKEMYARDIMCI HAKEMDÖRDÜNCÜ HAKEMVEGÖZLEMCĠEL KĠTABIMHK-EĞİTİM PLANLAMAAĞUSTOS 20122

25. Dördüncü Hakem - Teknik Alan ve Teknik Alan Ġhlalleri 4925.1. Dördüncü Hakem 4925.2. Teknik Alan Ġhlalleri 5026. Oyuncu DeğiĢikliğinde ĠĢbirliği 5127. Yedek Oyuncular 5228. Ofsaytta ĠĢbirliği 5328.1. Hakem 5328.2. Yardımcı Hakemler 5328.3. Aktif Oyuna Katılım Unsurları 5428.4. Yardımcı Hakemin Ofsayt Sonrası Yeri 5728.5. Pozisyon Gereği Oyun Alanı DıĢına Çıkan OyuncununDeğerlendirilmesi 5828.5.1. Savunma Oyuncusu 5828.5.2. Hücum Oyuncusu 5829. Golde ĠĢbirliği 5829.1. Hakem 5829.2. Yardımcı Hakemler 5829.3. Golün Ofsayttan Atılması Halinde 5930. Gol Kutlaması 5931. TartıĢmalı Goller 6031.1. Kendi Kalesine Atılan Goller (Savunma Yapan Takım) 6031.2. Topun Çarpması/Yön DeğiĢtirmesi Sonucu Olan Goller 60(Hücum eden takım)32. Avantaj Kuralının Uygulanıp Uygulanmaması 6133. Fauller ve Fena Hareketlerde ĠĢbirliği 6333.1. Hakem 6333.1.1. Doğru Karar Verme; Fauller ve Sonuçları 6333.1.2. Faul ġiddetinin Belirlenmesi 6333.1.3. Ġhlalin Yapıldığı KoĢullar 6433.1.4. Diğer sportmenlik dıĢı hareketler 65(topu tutma… gibi)33.1.5. Top Oyunun DıĢındayken Yapılan Ġhlaller 6633.1.6. Fiziksel Temas (el/kol kullanılması) 6633.1.7. Temas Ġçeren Tehlikeli Oyun Biçimi 6733.1.8. Elle/Kolla Kurallara Aykırı Müdahale 676

38. Kale VuruĢunda ve Kalecinin TopuElden Çıkarmasında ĠĢbirliği 8338.1. Kale VuruĢunda ĠĢbirliği 8338.1.1. Hakem 8338.1.2. Yardımcı Hakemler 8338.2. Kalecinin Topu Elden Çıkarmasında ĠĢbirliği 8439. KöĢe VuruĢunda ĠĢbirliği 8539.1. Hakem 8539.2. Yardımcı Hakemler 8539.2.1. KöĢe Bayrak Direği Hizasında DuranYardımcı Hakem 8539.2.2. Diğer Yardımcı Hakem 8640. Hakemlerin Müsabakanın Bitiminden Sonra OyunAlanından Ayrılmaları 86Bölüm 2 Gözlemciler 871. Gözlemciden Beklenenler 882. Sorumluluklar - Görev PaylaĢımı 892.1. Temsilci 892.2. FGAT 892.3. Gözlemci 893. MHK Üyeleri 894. Gözlemcilerin Atanması - Hazırlanma ve Seyahat 904.1. Atama 904.2. Tebligat 904.3. Hazırlanma 904.4. Seyahat Ve Konaklama 905. Stadyumdaki Görevler Ve Sorumluklar 915.1. Stadyuma GeliĢ 915.2. Gözlemcinin Tribündeki Yeri 915.3. Not Alma (Kayıt) 925.4. Konsantrasyon 925.5. Devre Arası 925.6. Medya Ġle ĠliĢkiler 925.7. Prensiplere Uymak 928

5.8. Sorunlu Durumlar 935.9. Maçtan Sonra Yapılacaklar-Skor/Not Bildirimi 935.10. Maç Sonrası Toplantı 946. Gözlem Tekniği 946.1. Yapılan Hataların Not Ġle Bağlantısı 927. Gözlemci Raporu 967.1. Rapor Düzenleme 971. Bölüm 977.1.1. Maç Bilgileri 977.1.2. Hakem Bilgileri 977.1.3. Gözlemci Bilgileri 977.2. Not 987.2.1. Hakemlere, Yardımcı Hakemlere veDördüncü Hakemlere Not Vermek 987.2.1.1.Maç Sırasında Analiz 987.2.2. Hakem ve Yardımcı Hakem ĠçinDeğerlendirme Ölçeği 987.2.2.1.Değerlendirme Ölçeği Ġle ĠlgiliDiğer Açıklamalar 997.2.2.2.Bir Hakem Hatasının Sonuçları 1007.2.3. Dördüncü Hakemler ĠçinDeğerlendirme Ölçeği 1017.3. Zorluk Derecesi 1027.4. Maçın Tanımı 1048. Hakemleri Değerlendirme Referansları 1042. Bölüm: Oyun Kurallarının Uygulanması,Yorumlanması ve Maçın Kontrolü,Taktiksel YaklaĢım ve Maçın Yönetimi 1053. Bölüm: Oyuncuların ve Takım Görevlilerinin (Teknik Alan)Disiplin Amaçlı Kontrolü ve Yönetimi 1094. Bölüm: Fiziksel Durum, Yer Alma ve Hareketlilik 1135. Bölüm: Yardımcı Hakemler veDördüncü Hakemle ĠĢbirliği 1156. Bölüm: KiĢilik 1167. Bölüm: Genel Değerlendirme, Performans veKiĢilik Konusunda Tavsiyeler 1199

8. Bölüm: Olumlu Noktalar VeGeliĢtirilmesi Gereken Noktalar 1199. Bölüm: Yardımcı Hakem Performansları 12010. Bölüm: Yardımcı Hakem Performansları 12011. Bölüm: Dördüncü Hakemle Ġlgili Yorumlar 1239. Rapor Denetim Sistemi 12410. Hata Puanı Sistemi 12511. Ġdari Konular 12711.1. Mazeretler 12712. Maç Sonrası 12713. Ek Rapor 12714. Eğitim Faaliyetleri 12815. ĠletiĢim 12815.1. APS-Kargo ile Rapor ve Eklerini Gönderme Yöntemi 128Klasman Gözlemci Raporu 129Ġl Gözlemci Raporu 133Not 135ĠletiĢim 13610

Hakemliğimizin bu aşamaya gelmesinde her türlü desteğiesirgemeyen UEFA 1.Başkan Vekili Sn. Şenes Erzik’e,yine hakemlerimizin başarısında önemli katkıları bulunanUEFA Hakem Komitesi Üyesi Mr. Uilenberg’e, UEFA’nınseçkin eğitimcileri Mr. Larsen, Mr. Sharp ve Mr. Gilis’eteşekkürlerimizi sunarız. Mentor ve gözlemcilerimizin debu başarıdaki katkılarını yadsıyamayız. Hakemeğitimlerindeki özverili çalışmaları, hakem vegözlemcilerimize rehberlik eden El Kitabı’nınhazırlanmasındaki emekleri nedeniyle eğitimcikadromuza da şükranlarımızı sunarız.Yeni sezonda başta hakemlerimiz olmak üzerefutbolumuzun diğer bütün paydaşlarına başarılar dileriz.Zekeriya ALPMerkez Hakem Kurulu Başkanı12

Bölüm 1HakemYardımcı HakemveDördüncü Hakem13

11415

Futbol Oyun Kuralları Kitabı - Hakem, Yardımcı Hakem,Dördüncü Hakem ve Gözlemci El Kitabı - TürkiyeProfesyonel Lig ve Kupa Müsabakaları Statüsü - FutbolMüsabaka Talimatı, Hakem ve olay raporları, Isınmak için TFF tarafından verilen giysiler.3. Seyahat-Konaklama ve Çevre ile ĠliĢkilerFederasyonumuz, hakemlerimizin lâyıkoldukları en seçkin yerlerde kalmaları, engüvenli araçlarla seyahat etmelerikonusunda hiç bir fedakârlıktankaçınmamaktadır. Bu konuda hakemlikkurumuna yakıĢır tutum ve davranıĢlarda bulunmanızı, en ufakbir Ģüpheye fırsat vermemenizi titizlikle bekliyoruz. Sporkamuoyu ve basınla, sizi ve Kurumumuzu yıpratacakyakınlaĢmalardan kaçınınız. Hakem ekibi, görev yapacağı yere maçtan bir gün öncevarmalıdır. Hakemler, gözlemci ve mentorlerin görev seyahatlerindetoplu ulaşım araçlarını kullanmaları esastır.Zorunlu durumlarda, özel araç kullanımına Hakem İşleriMüdürlüğü'ne çalışma gün ve saatleri içinde yazılı başvuruyapılmak ve onay alınmak suretiyle izin verilecektir. Hakemlerin stada geliĢi, maçın baĢlama saatindeniki saat önce olmalıdır. Hakemler, herhangi bir aile üyesi ya da arkadaĢı ileseyahat etmemelidir (sadece hakem ekibi). GidilenĢehirde dost ve akraba ziyaretlerinden kaçınmalıdır. Hakemler, aĢırı bir konukseverlik beklememeli veistememelidir. Otel rezervasyonu konusunda titiz davranınız. OteleyerleĢmeden önce, herhangi bir takımın oyuncuları veyayöneticilerinin orada kalıp kalmadığını öğreniniz. Eğerkalan veya kalacak olan varsa, baĢka bir otele yerleĢiniz.ġayet o ilde kalınacak baĢka bir otel veya uygun yer yokise, MHK Bölge Sorumlunuz ile temasa geçiniz.16

Stadyuma geliĢinizden itibaren müsabaka mahallindenayrılıncaya kadar cep telefonlarınızı kapalı tutunuz. Hakem soyunma odasına asla ziyaretçi kabul etmeyiniz.4. Hakem ÖdemeleriAĢağıdakileri kapsamaktadır:1) Maç tazminatı,2) Harcırah,3) UlaĢım ücreti.Hakem ödemeleri, TFF “Temsilci, Gözlemci, Mentor, Hakem,Yardımcı Hakem, 4. Hakem ve Eğitimcilere Tazminat, Harcırahve UlaĢım Ücretleri Ġle Ödeme Prensip ve Yöntemleri ĠçTalimatı”nda detaylandırılmıĢtır.5. Hakem Raporua- Raporu doldururken hakemler, aĢağıdakilere özellikledikkat etmelidir: Oyuncu değiĢikliği ve kart gösterilme zamanları, Ġhraç edilen, sarı kart gören ve değiĢtirilen her biroyuncunun takımı ve forma numarası, Ġhraç söz konusuysa aĢağıdakileri içeren ayrıntılı birihraç tanımı:- Suçun Ģekli (Örneğin; hücum oyuncusununformasını çekerek bariz bir gol Ģansınıengellemek.),- Oyuncunun ve topun konumu (topla oynamaolasılığı), niyet,- Temasın vücudun neresinde meydana geldiği.Sonuçlar: Sakatlık var ya da yok.5.1. TanımBir film senaryosu gibi tam olmalıdır (kim, nerede, nezaman, ne ve nasıl); okuyan kiĢi (ilgili disiplin kurulu) uyguncezayı vermek için gerekli tüm unsurları raporda görebilmelidir.17

5.2. Ek OlaylarHakemin, baĢka bir olay daha rapor etmesi durumunda,raporda mümkün olduğunca çok bilgi bulunması oldukçaönemlidir. Belirli gerçekler (Örneğin; atılan yabancı maddesayısı, nereden atıldıkları ve nereye gittikleri; toplu itiraz edenoyuncu sayısı gibi.) çok önemlidir. Bu gibi ciddi olayları raporederken, maçın temsilcisi ile iletiĢimde bulunmak yararlıolacaktır.b- Ġhtar verilen ve ihraç edilen oyuncuların; adı, soyadı,forma numarası ile lisans numarası, listelerden dikkatlice kontroledildikten sonra raporlara yazılmalıdır. Bu iĢlemlerden herhangibirinde yanlıĢlık yapılması, öncelikle oyuncuları, kulüpleri veFederasyonumuzu çok güç durumda bırakmaktadır. Hakemler,bu konuya hassasiyet göstermeli, aksi halde haklarındatalimatlar çerçevesinde gerekli iĢlemlerin yapılacağınıbilmelidirler. Müsabaka sonrası ilgili formlar ve lisanslar, imzakarĢılığı kulüp sorumlularına verilmelidir.c- Müsabaka raporları, APS veya kargo ile talimatlarınöngördüğü süre içinde ilgili birimlere gönderilmelidir.d- Düzenlenecek olan olay raporu, ek rapor veya ilave raporbilgisayar ile yazılmalıdır.Müsabaka öncesi, sırasında ve sonrasındaki bütün olaylar OlayRaporuna işlendikten sonr a Hakem işlerine gönderilecektir. Buraporun yeterli olmadğı durumlarda (Alan olarak yetersiz kalmadurumu) EK RAPOR hazırlanarak olay raporuna iliştirilecektir.Futbol Federasyonunun ilgili birimleri tarafından raporda eksikliklergörülürse hakemlerden ĠLAVE RAPOR istenecektir.5.3. Raporların Gön d eril m e sie- Profesyonel müsabakalara (A2 dahil) ait raporların (hakem,olay, dördüncü hakem raporları ve isim listelerinin) en geç ertesigün saat 12.00'ye kadar (Süper Lig ve 1.Lig maçlarında en geçiki saate kadar) FYS sistemi üzerinden giriş yapılması, sadecemüsabaka isim listeleri (ilgililerce imzalanmış) ve oyuncudeğişiklik kartlarının asılları 24 saat içerisinde TFF Hakem İşleriMüdürlüğü ‟n e kargo ile gönderilmesi gerekmektedir.18

f- BAL ile Bayanlar, Akademi ve Gençlik Geliştirme Liglerimüsabakalarının hakem, olay, dördüncü hakem raporlarııslak imzalı doldurularak isim listeleri ve oyuncu değişiklik kartlarıeklenerek ilgililere kargo ile (24 saat içerisinde) gönderilecektir.Olay olan müsabaka raporları ertesi gün saat 12.00’ye kadarilgililere faks ile gönderimi ve anılan kategorilerdeki tümmüsabakaların FYS üzerinden ertesi gün saat 12.00’ ye kadargirilmesi zorunludur.Profesyonel Kulüplerin özel müsabakalarında olay-ihraçolsun veya olmasın tüm raporlar (Hakem raporu, isim listeleri,4.Hakem raporu ve varsa olay raporu)Hakem İşleri Müdürlüğü'nün0212 323 49 40 nolu faksına müsabakanın ertesi günü saat12.00'ye kadar gönderilecek olup, asıl suretleri (oyuncu değişiklikkartları ile birlikte) 24 saat içerisinde Hakem İşleri Müdürlüğü'neaps veya kargo ile gönderilecektir.g- Faks ile gönderi yapılacak müsabaka hakemlerine faks için“gönderildi belgesi” almaları tavsiye edilir.h- Her zaman raporunuzun, isim listelerinin ve oyuncudeğişiklik kartlarının bir kopyası veya fotokopisini alarak saklayınız.i- Hakem ve dördüncü hakem raporlarını dijital ortamdadoldurma iĢlemi, TFF Bilgi ĠĢlem Müdürlüğü‟nce verilen eriĢimĢifreleri kullanılarak fys.tff.org adresinden gerçekleĢtirilir.5.4. Hakem Raporu GiriĢi Kullanım Kılavuzu• Internet Explorer adres çubuğuna fys.tff.org adresiniyazınız.• Ekrana aĢağıda göreceğiniz kullanıcı adını ve Ģifreniziyazacağınız bir kutucuk çıkacaktır. Her hakemin birkullanıcı ismi (büyük harflerle ve arada boĢlukbırakmadan Türkçe karakter kullanmadan) olacak.Örneğin, “Doğan YetiĢkin” isimli bir hakemin kullanıcı adı“DOGANYETISKIN” olarak yazılmalıdır. Sezon boyuncakullanacağız Ģifre ise sezon öncesinde sizlere iletilecektir.• Bir sonraki adımda ise güvenliğin daha sağlam olmasınısağlayacak olan doğrulama Ģifre alanı açılacak bu Ģifresistemde kayıtlı cep telefon numaranıza SMS olarakgelecektir. Doğrulama Ģifresi sisteme her giriĢtesorulacak ve sistem tarafından doğrulandıktan sonra sizemenüye giriĢ yetkisi verecektir.• Menüye ilk giriĢte karĢınıza çıkacak ekranın sol tarafındayer alan Maç/Yönetilen Maçlar ibaresinin üzerinetıklandığında ekranda maç detayları bölümü açılacaktır.• Maç raporu ve Tazminat Formu kırmızı yazıyla giriĢ içinsize açılmıĢtır.• Rapor ekranları, sizlerin hala mevcutta kullanmıĢ olduğuraporların görüntülerinden düzenlenerek yapılmıĢtır.19

Maçtan sonra doldurmuĢ olduğunuz raporun aynısıdeğiĢikliğe gidilmeden internetten tabanlı sistemüzerinden de sisteme girilecektir.• Son olarak doldurduğunuz raporu tekrar gözden geçirdiktensonra maç raporu ekranının üzerinde “maç raporu bittiktensonra iĢaretleyiniz” kutucuğunun içini iĢaretleyerek rapor girmeiĢlemini gerçekleĢtirmiĢ olacaksınız.• Dördüncü Hakem Raporu da aynı Ģekilde mevcutkullandığınız raporların aynısı olup dördüncü hakemtarafından doldurulacaktır.• Maç Tazminat Formu kısmında; km, harcırah vb. kısımlarsistem tarafından size doldurulmuĢ olarak gelecek fakatüzerinde istediğiniz düzeltmeleri yapabileceksiniz.“Yeniden hesapla” butonunun üzerine tıkladığınızdatoplam, otomatik olarak hesaplanacaktır.• Son olarak, doldurduğunuz tazminat formunu “yazdır”butonuna basarak kaydediniz.Lütfen aĢağıdaki hususlara da dikkat ediniz:• Size verilecek olan ilk giriĢ Ģifrenizi kimse ilepaylaĢmayınız.• Rapor giriĢlerinizi mümkün olduğunca, güvenliği az olan(Internet cafe vb.) yerlerden yapmayınız. Daha güvenliyerler seçiniz.• Bu uygulamanın bir internet uygulaması olduğunu veinternet üzerinden giriĢ yapacağınızı unutmayınız.• Güvenlik açısından sizlere verilmiĢ olan Ģifrenizi 5 defaüst üste yanlıĢ girdiğinizde sistem tarafından kullanıcıkimliğinizin bloke edileceğini unutmayınız. Böyle birdurumda, Bilgi Sistemleri Bölümü‟nden yardım isteyiniz.• Rapor doldururken karĢılaĢtığınız her türlü teknikaksaklıklarda:“Bilgi Sistemleri yardım hattını arayabilirsiniz.Doğan YETĠġKĠNĠĢ: 0 212 362 22 49, Faks:0 212 323 49 89,GSM: 0 530 641 97 33, e-mail: doganyetiskin@tff.org”• Islak imza ile "Tazminat Raporu” gönderme işlemieskiden olduğu gibi devam edecektir.20

5.5. Hakem Raporu Denetim Sistemi ve Hata PuanıTablosu1- Müsabaka hakemlerinin adı, soyadı, lisans numaraları, ilkodu, maç numarası, müsabaka tarihi yazılmamıĢ, yanlıĢ veyaeksik yazılmıĢ,2- Takım adı, takım kodu, stat adı, ilin kodu, ligi,kategorisi veya grubu yazılmamıĢ, eksik veya hatalı yazılmıĢ,3- Skor yazılmamıĢ, eksik veya hatalı yazılmıĢ,4- Ġhtar veya ihraçlar yazılmamıĢ ya da kodlanmamıĢ,eksik veya hatalı yazılmıĢ ya da kodlanmıĢ,5- Olay raporu veya raporları yazılmamıĢ, eksik veyahatalı yazılmıĢ,6- Oyuncu değiĢiklikleri yazılmamıĢ, eksik veya hatalıyazılmıĢ,7- Oyuncu değiĢiklik kart bilgileri ile isim listeleri birbirinitutmuyor, kontrolü tam yapılmamıĢ, eksik ya da hatalı yazılmıĢ,8- Maçın baĢlama saati, baĢladığı saat, zamanındabaĢlamamıĢ ise nedeni yazılmamıĢ, olay / ihraç / anons olupolmadığı iĢaretlenmemiĢ,9- Gollerin hangi oyuncular tarafından atıldığı, türü,dakikası yazılmamıĢ,10- Sahanın durumu ile ilgili bölüm iĢaretlenmemiĢ,11- Rapor zamanında ve prosedüre uygun gönderilmemiĢ,12- Olay raporu veya raporları zamanında fakslanmamıĢ yada hiç fakslanmamıĢ,13- MHK Bölge Sorumlusundan veya HİM' den izinsiz,özel araçla müsabakaya gidilmiş.Hata Puanı uygulamasına iliĢkin kararlar, yazılı olarakhakemlere tebliğ edilir.HATA PUANLARI TABLOSUHATA NOHATA PUANI1, 2, 8, 9, 10, 0,1 PUAN5, 11, 12 0,2 PUAN3, 4, 6, 7, 13 0,3 PUAN21

Hakemler ve dördüncü hakemler, yukarıda belirtilen herhata için, hatanın karĢılığı olan eksi puanları alırlar. Hatalı rapordolduran hakem ve dördüncü hakemlere yaptıkları hatalar biryazı ile bildirilir. Sezon sonunda toplam hata puanları, toplampuan ortalaması hesaplamasında, eksi (-) olarak hesaba katılır.Hata puanı uygulamasıyla ilgili olarak, hakemler ve dördüncühakemler, yazdıkları raporlardan ayrı ayrı sorumludur.6. Basın Röportajları• Hakemler, hiçbir koĢulda, maçla ilgili herhangibir konuda basınla röportaj yapamaz. MHK‟denizinli veya izinsiz beyanda bulunan hakem, yaptığıtüm açıklamalardan sorumludur. Klasman grubundaki hakemlerin, ilk muhatapolacakları resmi kiĢi MHK Bölge Sorumlusu, ilhakemlerinin ise ĠHK baĢkanlarıdır.7. Oyun Esnasında Hakem ve Yardımcı Hakemler Fizik olarak hazır olmayan, bu konuda kendinegüvenmeyen hakem ve yardımcı hakemler müsabakayıbaĢarı ile tamamlamakta zorlanırlar. Buna karĢılık çok iyibir kondisyona sahip olmak da, baĢarı için yeterlideğildir. Sahada yer alamayan, geliĢecek pozisyonlarıönceden sezinleyemeyen hakem ve yardımcı hakemlerpozisyonları değerlendirmede de zorlanırlar.7.1. Hakem7.1.1. Topun Oyunda Olduğu Durumlarda Yer Alma Ġyi yer alma ve yandan görüĢ, faulün Ģiddeti vekoĢullarının doğru değerlendirilmesi için önemlidir. BubakıĢ açısına sahip yardımcı hakem de, hakeme gereklibilgiler sağlayabilir. Hakemler, esnek vegeniĢ çapraz çizgikullanmanın yararlarınınbilincinde olmalıdırlar.22

Mümkün olan her durumda hakem, yardımcı hakemlegöz temasını koruyarak, oyunu kendisi ile yardımcıhakem arasında tutmayı ilke edinmelidir. Hakem, pozisyonun dıĢında ve solunda yer almalıdır. Budurum, oyunun ve yardımcı hakemin görüĢ alanı içindetutulmasını, topun ve oyuncuların kendisine çarpmasınıönler. Hakem, oyuna ve oyunculara müdahale etmeden, oyunugörebilmek için, mümkün olduğu kadar pozisyona yakınolmalıdır. Hakem, koĢan ve top süren oyuncularınkendisini göremeyeceğini unutmamalıdır. Pozisyonunnasıl geliĢeceğini önceden sezerek uygun yer almayaözen göstermelidir. “Görülmesi gereken” her zaman topun civarında değildir.Hakem, Aynı Zamanda AĢağıdakilere Dikkat Etmelidir- Topsuz alanda oyuncuların birbirlerine karĢı saldırgandavranıĢları,- Oyunun yönlendiği alanda muhtemel ihlaller,- Top oynanıp uzaklaĢtıktan sonra meydana gelenkusurlu hareketler. Top atıldıktan/topa vurulduktan sonra arkasından deparatmak yerine, topun nereye atılacağını doğru tahminederek yer almak, bazen yürümek, bazen koĢmak, bazende durarak pozisyonların geliĢimini izlemek, hakeminfutbol bilgisine ve sezgisine bağlıdır. Ġki ceza yayıarasında gidip gelmek, oyuncuların koĢu yollarınıtıkamak, topun önünde kalmak, hakemlik için hiç deistenmeyen durumlardır. Takımların oyunu nereden, kiminle ve nasılbaĢlattıklarını, kalecilerin topu nasıl oyuna soktuklarınıgöz önünde bulundurunuz. Pozisyonun içinde veyaönünde kalmamak için, esnek ve geniĢ çapraz çizgiyikullanmaya dikkat ediniz. Oyunu hep kendi önünüze alarak, oyuncuların pas vekoĢu yollarını tıkamayınız. Pozisyonun önünde kaldığınızdurumlarda, sağa sola koĢarak oyuncuları ĢaĢırtmakyerine, durarak pozisyonun geliĢmesini bekleyiniz.23

7.1.2. Duran Toplarda Yer Alma En iyi yer, hakemin doğru karar verebildiği yerdir. Yeralma hakkındaki bütün tavsiyeler ihtimalleredayanmaktadır ve o ana kadar maç içinde takımlar,oyuncular ve olaylar hakkındaki belirgin bilgilerkullanılarak ayarlanmalıdır. Futbol Oyun Kuralları kitabındaki grafiklerde önerilenpozisyonlar temeldir ve hakemlere tavsiye edilir. Bir“bölgeye” yapılan referans, her önerilen pozisyonungerçekten hakemin etkisini en üst seviyeyeçıkartabileceği bir alan olduğunu kuvvetle belirtmekiçindir. Söz konusu andaki durumlara bağlı olarak, bölgedaha büyük, daha küçük veya farklı Ģekilde olabilir.7.2. Yardımcı Hakemler Bayraklarını kaldırdıkları zaman hakemi bekliyorlardemektir. AĢağıdaki durumlarda bayraklarınıindireceklerdir:- Hakem, bayrağa rağmen, kendi baĢına karar verdiği zaman,- Bayrağı görmesine rağmen gol kararı verdiği zaman,- Top rakip takıma geçtiği zaman,- Veya bunlardan hiçbiri olmazsa 6-7 saniye sonra. Yardımcı hakemler, sondan ikinci savunma oyuncusu ileveya eğer top sondan ikinci savunma oyuncusundan kaleçizgisine daha yakın ise, top ile aynı hizada olmalıdır.7.3. Ceza Sahasına Yakın Serbest VuruĢlardaCeza sahası yakınında kullanılan serbest vuruĢlardahakemler 9.15 metrelik mesafeyi ölçüp, prensip olarak,sol tarafa yakın kullanılan serbest vuruşlarda,sağa doğru;sağ tarafa yakın kullanılan serbest vuruşlarda,sola doğru;uygun pozisyon alır. Bu pozisyonu almanın olayları yanlışyorumlama ve kaçırma ihtimalini aza indirdiği düĢünülür.24

- Yardımcı hakem kale çizgisini de görecek Ģekildesondan ikinci savunma oyuncusu ile aynı hizada(ofsaydı kontrol ederek) pozisyon almalıdır.- Yardımcı hakem her zaman ofsaytı almalı, hakem debarajı, topu, kaleyi ve yardımcı hakemi görebileceği biryerde bulunmalıdır. Yardımcı hakemlerin yüzleri her zaman oyun alanınadönük olacaktır. Zira bu durumda ofsayt tespitikolaylaĢır. Topun kale çizgisinden tamamen çıkıp çıkmadığını kontroletmek için, yardımcı hakemlerin topla beraber kaleçizgisine kadar gitmeleri gerekir.8. Hakem-Oyuncu ĠliĢkileri ve Problemli Oyuncular Hakemin, kurallardan ve objektiflikten ödün vermedeninsani yönünü, yönetici kimliğini ortaya çıkarması,oyuncu ve diğer görevlilerle iyi diyalog kurması,baĢarının en önemli anahtarıdır. Gerektiğinde ciddi bir görünüm sergilemek veyagülümsemek, oyunun kontrolünde hakeme avantajsağlar ve ona olan güveni arttırır. Ancak, olur olmaz herĢeye gülmek veya her defasında sert tavırlar sergilemek,hakemin samimiyetinden Ģüphe duyulmasına nedenolacaktır. Hakem, oyunculara hitap ederken sözcükleri özenleseçmeli, yanlıĢ anlaĢılmalara asla izin vermemelidir. Hakem, oyunculara değer vermeli ve yeri geldiğindebunu belli edebilmelidir. Oyuncularla iliĢkiler eĢit düzeyde olmalıdır. FarklıdavranıĢlar, farklı yorumlara ve güvensizliğe nedenolacaktır. Hakem, zorunlu haller dıĢında oyuncularadokunmamalıdır. Onların da kendisine dokunmasınamüsaade etmemelidir.25

10. Hakemi Yanıltmaya Yönelik AldatmalarHakemi yanıltmak için, oyun sahası üzerinde herhangi biryerde aldatma hareketleri yapan sporcu, sportmenlik dıĢı olmasınedeniyle, bu hareketler için hakem tarafından sarı kartlacezalandırılmalıdır. Hakemi yanıltmaya yönelik aldatmahareketleri Ģunlardır:• Oyuncular arasında bir temas olmadığında,• Bir oyuncu, rakibiyle hafif bir temasta bulunduğunda,• Bir oyuncu rakibiyle temasa geçtiğinde,• Bir oyuncu, rakibinden muhtemel bir temas beklediğinde.Ne yazık ki bu tür davranıĢlarda artıĢ görülmekte, budavranıĢlar hakemin iĢini zorlaĢtırmaktadır. Hakemler,sportmenlik dıĢı bu davranıĢlara karĢı uyanık olmalı, oyunlardaaldatma yapılmasını engellemek için bu davranıĢları ciddi birĢekilde cezalandırmalıdır. Bir aldatma yapıldığında ve bu durumfark edildiğinde, sorumlu oyuncunun mutlaka cezalandırılmasıgerekir.Ancak, oyuncuların davranıĢları hakemi yanıltmaya yönelikolmadığında, davranıĢları aldatma olarak değerlendirilmemeli,oyun devam ettirilmelidir.11. Disiplin Kontrolü11.1. Futbolcuların Tepki Gösterdikleri/ÇatıĢtıklarıOlaylar11.1.1. Oyuncular Arasında ÇatıĢma Bir hakemin baĢarısı disiplin anlayıĢı ile paraleldir.Hakemler, önleyici davranarak müsabakaların olaysıztamamlanmasını sağlamalıdır. Bu nedenle hakem,oyunun baĢında takımların ve oyuncuların niyetinisezmeli ve bu doğrultuda önlemler almalıdır. Eğer hakem, bazı oyuncuların kasti sert hareketlerebaĢvuracağını sezmiĢse, önceden uyarıda bulunmalı,ancak kuralların emrettiği ihtar ve ihraç kararlarını datavizsiz uygulamalıdır.27

Hakemler, cezaların standart olmasını sağlamalıdır.KarmaĢanın olduğu alana anında gitmenin vegerektiğinde disiplin cezasını uygulamanın çok büyükyararları vardır. Eğer, olay yerine hemen gitmezsetepkiler ve rövanĢ hareketler gelir ve sorun kemikleĢir. Oyuncular arasındaki karmaĢayı önlemek olası değilse,hakem neler olduğunu detaylı olarak incelemeli ve kavgaeden oyuncuları ayırmak için araya girmektenkaçınmalıdır. Oyunculara müdahale ederken, hakem ya da yardımcıhakemin neden olduğu fiziksel temaslardan normalĢartlarda kaçınılmalıdır. Düdüğün güçlü bir Ģekildeçalınması yararlı olabilir, fakat oyuncularabağırılmamalıdır. Hakemler, sadece olayı baĢlatan oyuncu ya da oyuncularıdeğil itirazlarda bulunan diğer oyuncuları dacezalandırmalıdır. Bu gibi olaylarda yer alan tümoyunculara, uygun cezalar verilmelidir. Bu karmaĢadaolayları baĢlatan oyuncular tespit edilemediyse, olaylarıniçindeki oyuncular arasından, her takımdan en az biroyuncuya sarı kart verilmelidir. Belirli bir mesafeden gelerek bu gibi olaylara dahil olanoyuncular belirlenerek sarı kart verilmelidir. AĢırı güç kullanılan temaslı kavgalarda kırmızı kartverilmelidir. Oyun kurallarına göre bir takımın kaptanı özel statüyeveya imtiyazlara sahip değildir. Fakat takımınındavranıĢlarından bir dereceye kadar sorumludur. Yardımcı hakemlerden biri, olayları izlerken ve kayıt ederken,diğer yardımcı hakem, hakeme yakın durmalıdır. Dördüncü hakem, durumu izlerken teknik alanlararasındaki konumunu korumalıdır. Hakem, yardımcı hakem(ler) ve dördüncü hakemgerekirse maç yeniden başlamadan önce birbirleri ile konuşmalıdır.28

. Hakemler zamanın boşa harcanmamasına, maçın en kısazamanda yeniden başlatılmasına çabalamalıdır.MHK, saha içinde ve dışında hakemlere itiraz edilmesi vetacizde bulunulmasına son verme konusunda kararlıdır.11.1.2. Oyuncularla Hakem Arasında Çatışma -Hakemin Otoritesinin Zayıflatılması –Oyunun İmajının KorunmasıHakemlerin; saygıyı koruması, hakemin otoritesini sarsmayaçalışanları ve oyunun imajını bozmaya yönelik davranışlardabulunanları cezalandırması beklenir.Hakemler, kendilerini sarı kart göstermesi konusunda bilerek provoke edenoyuncular konusunda dikkatli olmalıdır. Eğer hakem böyle bir durumdan şüpheediyorsa, durum ayrı bir rapor ile açıklanmalı ve ilgili kuruma iletilmelidir.Oyuncular, aşağıda verilen durumlarda hakememuhalefetlerini gösterebilir ya da hakemin otoritesini sarsmaya çalışabilirler:• Jestlerle ya da hakeme veya yardımcı hakeme doğruprotesto amacıyla koşarak,Hakemin etrafını protesto veya kararını etkilemek (örn. Rakibinsarı ya da kırmızı kart görmesi için) amacıyla saran oyunculardanen az bir tanesine sarı kart gösterilmelidir (normal olarak en aktifve saldırgan olanına). Buna ilave olarak, uzaktan koşarak geliphakemleri protesto edenlere de sarı kart gösterilmelidir. Oyuncuların sözle veya hareketle açık bir şekilde rakipleriiçin kart istemesi sarı kart ile cezalandırılmalıdır.Hakem, oyuncuların saygısını kazanmalı ve maç boyunca busaygıyı korumalıdır. Bu amaçla hakemler:• Eğer bir oyuncu / oyuncular hakemin görüşlerinekatılmadıklarına dair işaretler vermeye başlamış(lar)sa,kararlarının arkasında olduğunu göstermelidir.• Eğer oyuncunun davranışını kararlarına itiraz olarakgörüyorsa oyuncuya ihtar vermelidir.• Rakip oyuncuya sarı ya da kırmızı kart verilmesiniisteyen oyuncuya ihtar vermelidir.Zamanında verilen bir ihtar, önleyici bir etki gösterip, diğeroyuncuların hakeme itiraz etmelerini engelleyebilir.MHK, hakemlerin, itiraz eden oyunculara sıkı bir şekildekarşılık vermesini ve kuralları ihlal edenlere kart uygulamasıyapmasını kesinlikle istemektedir.29

MHK, hakemlere itiraz edilmesini ve hakemlerin sahaüzerinde ve saha dıĢında rahatsız edilmesini engellemekkonusunda kararlıdır.11.2. Toplu Protestolarla BaĢa Çıkma(Hakemin Rahatsız Edilmesi)• Toplu protesto ve meydan okuma gibi gergin durumlardahakem sakin kalmalı ve duruma odaklanmalıdır.• Hakem böyle durumlarda ana protestocuyu/saldırganıhızla tespit ederek ortamı sakinleĢtirmeye/kalabalığıdağıtmaya çalıĢmalı, daha sonra tespit edilen bu kiĢilerioyunculardan olabildiğince çabuk bir Ģekilde ayırarak birazuzağa çekmeli ve bu oyunculara sportmenlik dıĢıdavranıĢları için sarı kart vermelidir.• Bu oyuncularla diyalog asgari seviyede tutulmalı, hakem,sakin, güçlü durmalıdır. Söz konusu oyuncularla gözteması kurmalı ve kontrolü elinde tutmalıdır. Hakemle,sportmenlik dıĢı fiziksel bir temas olması gibi, ciddi birihlal söz konusu olduğunda, oyuncuya sakin ve ciddi birĢekilde kırmızı kart verilmelidir.• Böyle durumlarda, en yakında bulunan yardımcı hakem,hakeme destek olmalıdır. Diğer yardımcı hakem vedördüncü hakem olayı gözlemlemeli ve olayın ayrıntılarınıkayıt altına almalıdır. Dördüncü hakem iki teknik alanarasında kalmalıdır.• Oyun en kısa zamanda yeniden baĢlatılmalıdır. Gecikmenedeniyle yaĢanan kayıp zaman, ait olduğu devreye ilaveedilmelidir.11.3. Hatalı oyuncuların tespit edilmesiKonsantrasyon eksikliği ya da aceleci olmak, hata yapanoyuncuların tespit edilmesi sırasında hatalar yapılmasına nedenolabilir. Disiplin cezaları verilirken aĢağıdaki hususlara uymakyararlı olacaktır:• Ceza verilecek oyuncuları olay yerinden uzaklaĢtırarakteĢhis etmek,30

• Hakemin, yardımcı hakemlerin ve dördüncü hakemin deoyuncunun kim olduğunu not etmesi ve oyuncunun dahaönce ihtarı olup olmadığını kontrol etmesi.Ancak bu iĢlem tamamlandıktan sonra oyun yenidenbaĢlatılabilir.11.4. ĠletiĢim ve Yönetim11.4.1.Olumlu Beden Dili. Katılımcıların bazılarının olayı tam olarakanlayamadığı bazı durumlarda söz yerinevücut diliyle olanları ifade etmek yararlıolabilir. Beden dili, oyuncularla iletiĢimkurarken kullanılabilecek olumlu biriletiĢim aracıdır. Beden diliyle kararlardoğru bir Ģekilde ifade edilebilir. Örneğin;peĢ peĢe kural ihlal eden (ard arda faulyapan) bir oyuncuya sarı kart verildiğiniiĢaretlerle basitçe ifade etmek, oyuncuların, sarıkartın yalnızca son ihlal için verilmediğinianlamasını sağlar. Ancak, sözle olmayan, forma çekme gibi, beden diliyleifade yöntemi, sadece kararları anlaĢılır hale getirmekiçin kullanılmalıdır, doğrulamak için değil. Ani geliĢen kontra ataklarda, arka planda kalan problemlive hırçın oyuncuların davranıĢlarını, zaman zaman geriyebakarak kontrol ediniz. Yardımcı hakemleriniz ile dördüncühakeminize bu gibi konularda size yardım etmesi veuyarması için gereken talimatları eksiksiz veriniz. Kaleye yakın serbest vuruĢlarda, bilhassa barajlarda,köĢe vuruĢlarının kullanılması sırasında savunma vehücum oyuncularının birbirleri ile itiĢmelerine asla izinvermeyiniz. Uyarınıza rağmen, itiĢmeye devam edenoyunculara ihtar veriniz. Hakemler yapay bir otorite sağlama yerine, yerinde vezamanında vereceği doğru kararlarla, kural dıĢıdavranıĢlara kim olursa olsun, izin vermeyeceğini31

gösteren tutumuyla gerçek bir otorite sağlamalıdır.Oyunun aniden gerilmesi, oyuncuların saldırgandavranmaları durumunda paniğe kapılmamalı, gereksizdisiplin gösterisinden kaçınmalıdır. Bir hakemin oyunun baĢından itibaren “kartlarımıkonuĢturayım” veya “bu müsabakayı ihtarsız, ihraçsıztamamlayayım” Ģeklindeki ön yargıları çok tehlikelisonuçlar doğuracağından, hakemlerin bundankaçınmaları Ģarttır. Hakemlerin, tutma ve çekmelere karĢıgerekli önlemi almadıkları,sportmenlik dıĢı bir Ģekilde yapılanbu ihlallere gereken disiplincezasını uygulamadıklarıgözlenmiĢtir. Rakibi tutma,formasından, Ģortundan çekme, toplabilerek elle oynama her zaman ihtarıgerektirmez. Çünkü bu ihlallerin cezası, Kural 12‟de direkt serbestvuruĢ olarak tanımlanmıĢtır. Ancak, umut vadeden biratağı önlemek, oyundan düĢtükten sonra topla oynamaĢansı kalmadığı halde rakibi tutmak, çelmelemek, elle golatmaya çalıĢmak, kaba ve sportmenlik dıĢı davranıĢtabulunmak, ihtarı gerektirir. Ġhlal, bir oyuncu tarafından kendi ceza alanında bir rakibeyapılmıĢ ise, penaltı vuruĢu ile cezalandırılacak ve sportmenlikdıĢı bu davranıĢından dolayı da oyuncuya ihtar verilecektir.Oyuncuların ceza alanına ortalanan toplarda, bilhassa kafayaçıkarken ellerini kullandıkları, haksız gol atmaya teĢebbüsettikleri veya rakibin atağını kestikleri dikkatle takip edilmelive gereken ceza mutlaka uygulanmalıdır. Bu konuda yardımcı hakemlerden yararlanılmasıhususunda, gereken memorandum çalıĢması mutlakayapılmalıdır. Oyuncuların rakiple birlikte topa çıkarken,kasıtlı olarak dirseklerini kullanmalarına izin verilmemeli,rakibi sakatlamaya yönelik kasıtlı dirsek vurmalarmutlaka ihraçla cezalandırılmalıdır.32

Kalecilerin topu oyuna sokmak için hazırlık yapmasısırasında (zıplatması veya elinde tutması) rakipoyuncuların topa müdahalelerine izin verilmemelidir. Hakem, devre arası ve maç bitiminde, tüm futbolcularıönüne almalı ve soyunma odalarına gidiĢleri kontrolüaltında tutmalıdır. Hakemin oyun alanına çıktığı andan, maçın bitimindeoyun alanını terk edinceye kadar disiplin cezası uygulamayetkisi vardır. Hakem, bu durumda sarı ve kırmızı kartınıilgili oyuncuya göstermelidir. Oyun baĢlamadan önceki veya oyun alanını terk ettikten(devre arası ve müsabaka bitiminde, koridor ve benzerimekanlarda) sonraki disiplinsiz davranıĢlar için kartgöstermeyip, sadece olayları raporunda belirtmelidir. Oyun baĢlamadan önce ve devre arasında, koridor vebenzeri mekanlarda verilen ihtar ve ihraçlar o devreninbaĢında anons edilmelidir. Kural 12‟de belirtilen “Ġhraç Verilecek Haller”le ilgilihükümler, tüm yedek oyuncular ve değiĢiklikle oyundançıkmıĢ oyunculara tereddütsüz uygulanacaktır.11.5. Hakemlerin Açıkça Hatalı Görünen DisiplinKararları Eğer dördüncü hakem ya da yardımcı hakemlerden biri,hakemin açık bir Ģekilde hatalı disiplin kararı verdiğinifark ederse (Örneğin; ikinci sarı kartını gören oyuncununoyundan ihraç edilmemesi, yanlıĢ oyuncuya sarı ya dakırmızı kart gösterilmesi), hemen müdahale etmelidirler(Bayrak iĢareti, iletiĢim sistemi, bip sinyali ya da hattaoyun alanına girerek). Bu gibi bir olayda diğer yardımcı hakem de (ya dadördüncü hakem) gerekirse yardımcı olmalıdır. Bu sorumluluklar ile ilgili hata yapılmaması, hakemekibinin, ihlalleri gerçekleĢtiren oyuncuları belirlemesi,olayların ayrıntılarını yazılı olarak anında kaydetmeleri veuygun cezayı vermesi çok önemlidir.33

11.6. 1.Kart Göstermek için Oyunun BaĢlamasınıGeciktirmeHakem bir kart göstermeye karar verdiğinde, ihtar vermekveya bir oyuncuyu ihraç etmek için, yaptırım yerine getirilenekadar oyunu tekrar baĢlatmayacaktır.11.7. Kartların DuyurulmasıOyun baĢlamadan önce ve devre arasında, koridor ve benzerimekanlarda verilen ihtar ve ihraçlar o devrenin baĢında anonsedilmelidir. Hakemden bu bilgiyi alan dördüncü hakem, bu bilgiyihemen saha kenarında görev yapmakta olan FGAT/FederasyonTemsilcisi‟ne vermeli, FGAT/Temsilci de, bu bilgiyi anında anonsgörevlisine iletmelidir. Görevli, maç ya da devre baĢlamadan gereklianonsu yapmalıdır.12. Sıvı Ġhtiyacının Giderilmesi Oyuncuların, maçın durdurulduğu zamanlarda, taç çizgisiiçinde kalmak koĢuluyla içecek tüketme hakkı vardır. Sahaya su ĢiĢeleri, su torbası ya da içerisinde su olan başkacisimlerin atılması yasaktır. Plastik su ĢiĢelerinin ya dadiğer su kaplarının oyun alanına atılmasına izin verilmez. Kaleci, kalesinin köĢesinde ve oyun alanı dıĢında plastiksu ĢiĢesi ya da diğer su kabı bulundurabilir.13. Hakemin Maça Gelememesi veya DevamEdememesiFutbol Müsabaka Talimatı uyarınca hakemin, müsabakasaatinde gelmediği veya müsabaka esnasında sakatlanarakoyunu terk etmek zorunda kaldığı durumlarda;Dördüncü hakem, hakemin yerini alacak ve müsabakayıtamamlayacaktır. BoĢalan dördüncü hakemlik görevine,orada bulunan gözlemci veya MHK Bölge Sorumlusununyardımıyla bir hakem atanabilir. Dördüncü hakem atanmamıĢ amatör veya diğermüsabakalarda birinci yardımcı hakem, hakemin yerinialacak, Ģayet müsabaka henüz baĢlamamıĢ ise, biryardımcı hakem bulunup hakem üçlüsü tamamlandıktansonra müsabakaya baĢlanacaktır. Dördüncü hakem atanmamıĢ müsabakalarda, müsabakabaĢladıktan sonra hakemin sakatlanması veya müsabakayadevam edememesi durumunda birinci yardımcı hakem,hakemin yerini alacak, boĢalan yardımcı hakemlik görevinegözlemci veya MHK Bölge Sorumlusunun, amatörmüsabakalarda gözlemci veya Ġl Hakem Kurulu üyelerininyardımı ile bir yardımcı hakem bulunarak görevlendirilecektir.Bulunamaz ise, bir hakem ve bir yardımcı hakem ilemüsabaka tamamlanacaktır.34

Birinci yardımcı hakemin kimin olacağını belirlemek için, önceklasmanına bakılır. Aynı klasmanda iseler o klasmandaki kıdemine,kıdemleri de aynı ise lisans numaralarına bakılarak, numarasıküçük olan hakem birinci yardımcı hakem olarak tayin edilir.Gerekli durumlarda hakem, kimin birinci yardımcı hakemolarak görev yapacağına karar verebilir. Müsabaka öncesi bir yardımcı hakemin gelmemesidurumunda, varsa dördüncü hakem yardımcı hakeminyerine görev yapacaktır. Dördüncü hakem atanmamıĢ ise,orada bulunan bir yardımcı hakemin görevlendirilmesi ilehakem üçlüsü tamamlanacaktır. Hakem üçlüsütamamlanmamıĢ ise, müsabakaya baĢlanmayacaktır.Türkiye Futbol Federasyonu‟nun onayı ile bazı müsabakalar(illerde oynanan U-16, U-15, U-14, U-13, mini minikler gibi)tek hakem ile veya tek hakem ve yardımcı hakemlik göreviniyapacak olan lisanslı ve o yıl için vizesini yaptırmıĢ tarafsız ikifutbolcu ile oynatılabilir. Müsabaka esnasında bir yardımcı hakemin sakatlanmasıdurumunda, dördüncü hakem yardımcı hakemin yerinegeçecek, dördüncü hakem atanmamıĢ müsabakalarda iseorada bulunan bir hakem, yardımcı hakem olarakgörevlendirilecektir. ġayet bulunamaz ise, bir hakem ve biryardımcı hakemle müsabaka tamamlanacaktır. Müsabaka Yönetmeliğine göre yedek bir yardımcı hakematanabilir. Onun tek görevi devam edemeyecek olan yardımcıhakemin veya gerektiğinde dördüncü hakemin yerini almaktır.Bu durumda hakem, diyagonalde gerekli düzenlemeleriyapacaktır. Eğer herhangi bir sebeple hakem; düĢer, sakatlanır veyabayılırsa, en yakın yardımcı hakem varsa dördüncühakem, sahaya girip oyunu durduracak ve hakemineyardım edecektir. Hakemin oyuna devam edememesidurumunda dördüncü hakem onun yerini alacaktır.Yukarıda izah edilen durumlardan herhangi birinin yaşanmasıdurumunda olay raporu düzenlenecektir.35

14. Profesyonel Lig ve Kupa MüsabakalarındaUygulanacak Zaman ÇizelgesiDAKĠKAUYGULAMA09.30 Dördüncü Hakemin stadyuma geliĢi, stadyumunve sahanın denetlenmesi10.00 EĢgüdüm Toplantısı,- 120 Hakemlerin stadyuma geliĢi- 90 Stadyum ve oyun alanının kontrolü,- 60 Dördüncü Hakemin her iki takımdan oyuncu isimlisteleri, lisansları ve forma, Ģort ile tozlukörneklerini (Federasyonca onaylanmıĢ fotoğraflarıgörmesi) teslim alması,- 45 Hakemlerin ısınmak için oyun alanına çıkması,- 25 Hakemlerin soyunma odalarına dönmeleri,- 20 Takımların soyunma odalarına dönmeleri,- 10 Dördüncü hakemin takımları sahaya çıkmayadavet etmesi,- 7 Takımların ve hakemlerin oyun alanına çıkması,giysi ve gereçlerin kontrolü- 5 Ġstiklal MarĢı, seremoni ve iki takım oyuncularınınbirbirleri ve hakemlerle tokalaĢmaları,- 3 Top-kale atıĢı, yardımcı hakemlerin kalelerikontrolü ve dördüncü hakemin oyun alanıçevresini boĢaltıp Temsilci‟ den, veya gözlemciden“baĢla” iĢaretini alması,0 Müsabakanın baĢlatılması.Not: BAL müsabakalarında, BAL müsabaka talimatındakizaman çizelgesi kullanılacaktır.36

15. Oyun Alanına GeliĢ ve Maç Öncesi KonuĢma15.1. Oyun Alanına GeliĢ Oyun alanına zamanında gelinmelidir. Bu müddet, maçınbaşlama saatinden iki saat öncedir.Futbol MüsabakaTalimatı'na göre kötü hava koşullarında maçın tehiriyetkisi 2 saat öncesine kadar Futbol Federasyonu‟na,hakeme aittir.15.2. Maç Öncesi KonuĢma Ekip üyeleri,birbirlerinin farklıgörevlerine saygıduymalıdır. Hakemekibi ancak, hakeminmaç öncesi açık vedürüst talimatlar vemüzakereler içinsorumluluk alması,sorulara açık olması veekibin sonuçlarıpaylaĢması durumundabaĢarılı olur. Müsabaka mahalline gelmeden önce, çok ayrıntılı birçalıĢma yaparak bir müsabakada olabilecek her ihtimaligöz önüne alınız. Hakemler, hakem ekibi her ne kadar daha önce birçokdurumda beraber görev yapmıĢ olsa da maç öncesi ayrıntılıbilgiler vererek maç içindeki iĢbirliğini sağlamak için yardımcıhakemlerin hazırlanmasına yardımcı olmalıdırlar.Yardımcılarınıza, hangi durumlarda hangi iĢaretlerivereceklerini bu el kitabında belirtildiği gibi gösteriniz veonlardan da göstermelerini isteyiniz. Ġlave olarak,konuĢulmayan bir pozisyonun ortaya çıkması, sizi zordurumlara düĢürecek, yardımcılarınızdan ve dördüncühakeminizden gerekli yardımı alamamanıza neden olacaktır.Bu nedenle tüm detayların ele alınması yararlı olacaktır.37

Olabilecek idari ve teknik konularda arkadaĢlarınızın sizehangi iĢareti vereceklerini ayrıntılı bir Ģekilde açıklayınız.Oyun alanını, çizgileri, kale direklerini, köĢe gönderlerini,reklam panolarını, kale ağlarını müsabaka öncesi vedevre arası titizlikle kontrol ediniz. Herhangi bir maçta ekip lideri olarak hakem kararalmadaki son sorumluluğunu kabul etmek zorundadır. Ġki yollu iletiĢim ile göz teması ve karĢılıklı farkındalık çokönemlidir. Hakem ekibinin maç sonrasında, takım çalıĢmasının birdeğerlendirmesini yapmaları tavsiye edilir.Müsabakayı yönetecek hakem ekibinin soyunma odasınagirdikten sonra ilk yapacağı konuĢmada aĢağıdaki hususlar elealınmalıdır (Bu konuĢma deplasmana giden hakemler için otelodasında ayrıntılı bir Ģekilde yapılacaktır): Oyunun seviyesi, Oyunun önemi, Her iki takımın stili, Hangi diyagonalin kullanılacağı, gerektiğinde nasıldeğiĢtirileceği, Oyuncuların beklentileri, Saha ve hava koĢulları, Devre sonuna eklenecek sürenin nasıl iĢaret edileceği vedördüncü hakem tarafından, ne zaman ve nasılgösterileceği, Oyunun durması, kavga ve benzeri olaylarda oyunatekrar nasıl baĢlanacağı, Ofsaydın nasıl değerlendirileceği; ofsayt pozisyonundakioyuncuda, aktif oyuna dâhil olan oyuncuda ve kalecidendönen toplarda iletiĢimin nasıl sağlanacağı, Yardımcı hakemlerin hangifaul ve fena hareketlerde nasılyardımcı olacağı, elle oynama,yumruk vurma, dirsek vurma,tekme atma, rakibin kastenüstüne basma gibi Ģiddetlihareketleri nasıl bildireceği,38

Oyun baĢlamadan önce yapılacak görevleri, Yardımcı hakemlerin verdiği iĢareti gördüğünü, fakatkendisinin aksi fikirde olduğunu belirtir iĢaretin nasılverileceğini belirteceklerdir. Genel kural olarak, belirgin el iĢaretleri yapılmamalıdır.Ancak, bazı durumlarda belirgin olmayan el iĢareti(oyuncu ve seyircilerin dikkatini çekmeyen gizli iĢaretler)hakeme çok faydalı olabilir. El iĢareti açık bir anlam ifadeetmelidir. Bu anlam, maç öncesi konuĢmalarda tartıĢılmıĢve uzlaĢılmıĢ olmalıdır. Soyunma odanıza o müsabakada görevli olan temsilci,gözlemci ve saha komiserinden baĢka kimseningirmesine izin vermeyiniz. Hakem ekibinin maç sonrası ekip çalıĢmasıdeğerlendirmesini yapmak için zaman ayırması tavsiyeedilir. Ayrıca, gözlemci ile hakemler arasında maç sonrasıgörüĢmenin uygun bir zamanda yapılması tavsiye edilir.15.3. Diyagonal DeğiĢikliklerini Gerektiren DurumlarAnormal saha ve seyirci koĢullarında hakem, diyagonaldeğiĢikliğine karar verirse, sırayla veya sıraya bakmaksızın,aĢağıdaki tedbirlerden birini veya birkaçını uygular: Eğer yardımcı hakeminin arkasından görev yapmasınıengelleyen müdahaleler olursa, öncelikle ters diyagonaliyani yardımcı hakemlerin aynı taç hattında fakat diğeryarı sahada görev yapıp yapamayacağını, Aynı diyagonalde kalarak, yardımcı hakemlerin yerinideğiĢtirip değiĢtirmeyeceğini, Her iki yardımcı hakemini de aynı taç hattınayerleĢtirmek suretiyle, kendisinin diğer taç hattınaparalel ve yakın bir hatta görev yapmasını.16. Oyun Alanının KontrolüHakemler oyun alanının kontrolünü aĢağıdaki Ģekildesağlayacaklardır: Oynanabilir durumda mı? Oyuncular için tehlikeli mi? Topun hareketine engel oluyor mu? ĠĢaretler görünüyor mu? Standartlara uyuyor mu? Kale ölçüleri doğru mu?39

Kale ağları yere ve direklere emniyetle tutturulmuĢ mu? Kale ağlarında herhangi bir problem var mı? (Kale ağlarıtakımlar ısınıp sahayı terk ettikten sonra, maçbaĢlamadan önce ve ikinci devrenin baĢında kontroledilmelidir.) KöĢe bayrak direkleri tamam mı ve standartlara uygunmu?17. Maç Öncesi Yapılacak ĠĢlemler17.1. Oyuncu Ġsim Listeleri Her iki kulüp de, maçın baĢlamasından en az 60 dakikaönce isim listelerini teslim etmelidir. Ġlk 11‟de isimleriyazılan oyuncular, maça baĢlamalıdır. Diğer yedi oyuncu,yedek oyuncudur.Oyuncu isim listelerinin tamamlanmasının, her ikitakım tarafından imzalanmasının ve hakeme geriverilmesinin ardından ve eğer maç henüzbaĢlamamıĢsa, aĢağıdaki talimatlar uygulanmalıdır: Oyuncu isim listesinde ilk 11‟de yazılan bir oyuncuherhangi bir nedenle maça baĢlayacak durumda değilse,diğer yedi oyuncudan biriyle değiĢtirilir. Bu gibideğiĢiklikler, yedek oyuncular listesinden tamamlanabilir.Maç esnasında, üç oyuncu değiĢikliği yapılabilir. Oyuncu isim listesinde yedek oyuncu olarak listelenenoyunculardan biri, herhangi bir nedenle sahayaçıkamazsa bu oyuncu yerine baĢka bir yedek oyuncuyazılamaz. Eğer oyuncu isim listesinde adı yazılı olan bir kaleci,herhangi bir nedenle sahaya çıkamazsa, daha önceoyuncu isim listesinde olmayan bir kaleci, sahayaçıkamayan kalecinin yerini alabilir.40

Hakem, müsabaka öncesi aĢağıdaki hazırlıkları yapmakzorundadır:a- Hakem, müsabaka öncesi saha komiserlerinden veyadördüncü hakemden, müsabakanın baĢlama saatinden en az 60dakika önce, her iki takımın forma, Ģort, tozluk ve kalecikazaklarından birer örnek isteyecektir. Takımların ayrı renkteve statüye uygun (kulüp renklerini taĢımak, numara standartlarınauygunluk v.s.) forma giymeleri esastır. Ġki takım oyuncularının ayrırenkte forma, Ģort ve tozluk giymeleri konusunda ısrarcı olunmalıdır.b- Taytın rengi Ģortun ana renginde ve eğer iç çamaĢırı giyilmiĢsekolun rengi forma kolunun ana rengi ile aynı olması gerektiği, sahakomiserleri veya dördüncü hakem aracılığı ile takımlara hatırlatılmalıve buna yine de uymayan oyuncular varsa giysi ve gereçlerinidüzeltinceye kadar oyuna alınmamalıdırlar.c- Hakemler, tek tip kıyafetle sahada ısınmalı, en az 25 dakikaönce soyunma odasına geri dönmelidirler. Dördüncü hakem, takımlarınforma renkleri ile karıĢmayacak bir kıyafet giymelidir.18. Maçın Zamanında BaĢlamasıa- Müsabakanın zamanında baĢlaması esastır. Bunusağlamak için hakem, zaman çizelgesini dikkatleuygulamalı/uygulatmalıdır.b- Devre arası süre 15 dakikadır. Eğer uzatma gerekiyorsa,normal sürenin bitimiyle uzatmanın baĢlangıcı arasında beĢdakikalık bir ara olması gerekir. Kural itibariyle oyuncular, bubeĢ dakikalık ara süresince ve uzatma sırasındaki devrearasında hakem uygun görüyorsa sahada kalırlar.c- Müsabakaların baĢlamasını geciktiren kulüplere yönelikolarak sorumluluk dördüncü hakemlerindir. Dördüncü hakemgörevlendirilmemiĢ müsabakalarda ise sorumlulukhakemlerindir.d- Stadyumda maçın oynandığı süreyi gösteren saatlerkullanılabilir. Bu saatlerin her devrenin bitiĢinde (45. ve 90.dakikalarda) durdurulması gerekir. Bu Ģart uzatmalarda dageçerlidir (Örneğin 15. ve 30. dakikalar).41

e- Dördüncü hakem, müsabaka öncesi bu el kitabında yeralan zaman çizelgesinin aksamadan yürütülmesi için gereklifaaliyetleri zamanında yerine getirecektir. Dördüncü hakematanmamıĢ müsabakalarda bu çizelgenin iĢletilmesini sağlamakiçin hakem, saha komiserleri veya TFF temsilcisi ile iĢbirliğiyapmalıdır.f- Hakem; Süper Lig, TFF 1. Lig, TFF 2. Lig, TFF 3. Lig veTürkiye Kupası müsabakalarında (oyun sırasında hakemin oyunutatil etme yetkisi istisna) Federasyon temsilcisi ve/veyagözlemci ile iĢbirliği kurarak gerçekleĢen olay, erteleme ve tatiletme gibi durumlarda mutlaka MHK Bölge Sorumlusuna veHakem ĠĢleri Müdürlüğü’ne bilgi vermelidir.Aynı durumlarda BAL müsabakalarında BHK‟ya ve Amatörmüsabakalarda ise ĠHK‟ya bilgi verilecektir.19. Giysi ve Gereçler / Takılar19.1. Temel Giysiler Kaleci dahil tüm oyuncular, kendilerini hakem veyardımcı hakemlerden ayırt edecek renkte formagiymelidir. Eğer iki kalecinin forma renkleri aynı ise ve giyecekbaĢka formaları yoksa, hakem, oyunun baĢlamasına izinvermeli ve durumu raporunda belirtmelidir. Kaleciler için eĢofman altı, kullanabileceği giysi vegereçlerden biri olarak kabul edilebilir. Müsabaka öncesi hakem, soyunma odasında, takımlarıngiyecekleri formaların, kaleci kazaklarının, Ģortların vetozlukların renklerini kontrol etmelidir (EĢgüdüm toplantısıyapılan müsabakalar hariç). Hakem, yardımcı hakemlerinin gözetiminde maç baĢlamadanönce oyuncuların giysi ve gereçlerini (forma, Ģort, giyilmiĢ isetayt, tozluk, tekmelik ve ayakkabılar) Kural 4‟de belirtilenĢekilde kontrol etmelidir. Oyuncuların formalarının dıĢarı sarkmamasına ve tozluklarınınçekilmiĢ olmasına dikkat etmesi gereken hakem, ayrıca tümoyuncuların tekmeliklerini takıp takmadıklarını da kontroletmelidir.42

Oyuncu değiĢikliklerinde, oyuna girecek olan yedek oyuncularıngiysi ve gereçlerini dördüncü hakem, dördüncü hakeminatanmadığı müsabakalarda ise, oyuncuların oturduğukulübenin tarafındaki yardımcı hakem kontrol etmelidir. Hakem, bu kontrol tamamlanıncaya ve yardımcı hakem görevyerini alıncaya kadar oyunu baĢlatmamalıdır.Eğer hakem, oyun alanında bir oyuncunun giysi ve/veyagereçlerinin uygun olmadığını fark ederse: Oyunu devam ettirmeli, oyuncuya, giysi ve/veya gereçlerinidüzeltmesi/çıkartması konusunda talimat vermeli, Eğer oyuncu bu talimatı yerine getiremez veya yerine getirmekistemezse, oyunun ilk durduğu anda oyunu terk etmesitalimatını vermeli, Oyuncu bu talimata uymazsa, oyuncuya ihtar vermelidir. Bazı oyuncular çoraplarına beyaz bant ya da bandajuygularlar, hatta çoraplarının üzerine ikinci bir çift çorapgiyerler. Oyuncuların çoraplarına bu Ģekilde bantuygulaması bazen çorapların rengini bariz bir ĢekildedeğiĢtirir ve top yön değiĢtirdiğinde, oyuncuların karĢıtakımın oyuncularıyla karıĢtırılmasına neden olur. Bu nedenle bantlar ve bandajlar çorapların altınauygulanmalı ya da ikinci bir çift çorap, çorapların altınagiyilmelidir. Ya da bu bant ve bandajlar, uygulandığıbölge ile aynı renk olmalıdır.19.2. Diğer Giysi ve Gereçler YumuĢak ve hafif dolgu malzemesi ile yapılmıĢ baĢkoruyucu, yüz maskeleri, diz ve kol koruyucuları gibimodern koruyucu gereçler tehlikeli gereç olarak kabuledilmemeli ve kullanımına izin verilmelidir. Maçın baĢında kontrol edilen ve tehlikeli olmadığıbelirlenen giysi ve malzeme maç sırasında tehlikeli halegelir ve tehlikeli Ģekilde kullanılırsa, kullanımına artık izinverilmemelidir.43

Oyuncular ve/veya teknik kadro arasında telsizle iletiĢimsisteminin kullanılmasına izin verilmez. Kaleciler, hakem uygun gördüğü takdirde, Ģapka, eldivenvb. kullanabilirler.19.3. Takılar Hakemler, dördüncü kural gereğince oyuncuların, kendileri vediğer oyuncular için tehlike oluĢturacak herhangi bir takı(kolye, yüzük, küpe, deri bantlar vb.) takamayacağınıunutmamalıdır. Takıları kapatmak için bant kullanımı kabuledilmez. Hakemler de takı takamazlar. Müsabaka öncesi hakem, soyunma odasında, takımlarıngiyecekleri formaların, kaleci kazaklarının, Ģortların vetozlukların renklerini kontrol etmelidir (EĢgüdüm toplantısıyapılan müsabakalar hariç). Hakem, yardımcı hakemlerinin gözetiminde maç baĢlamadanönce oyuncuların giysi ve gereçlerini (forma, Ģort, giyilmiĢ isetayt, tozluk, tekmelik ve ayakkabılar) Kural 4‟de belirtilenĢekilde kontrol etmelidir. Oyuncuların formalarının dıĢarı sarkmamasına ve tozluklarınınçekilmiĢ olmasına dikkat etmesi gereken hakem, ayrıca tümoyuncuların tekmeliklerini takıp takmadıklarını da kontroletmelidir. Oyuncu değiĢikliklerinde, oyuna girecek olan yedek oyuncularıngiysi ve gereçlerini dördüncü hakem, dördüncü hakeminatanmadığı müsabakalarda ise, oyuncuların oturduğukulübenin tarafındaki yardımcı hakem kontrol etmelidir. Hakem, bu kontrol tamamlanıncaya ve yardımcı hakem görevyerini alıncaya kadar oyunu baĢlatmamalıdır.Eğer hakem, oyun alanında bir oyuncunun giysi ve/veyagereçlerinin uygun olmadığını fark ederse: Oyunu devam ettirmeli, oyuncuya, giysi ve/veya gereçlerinidüzeltmesi/çıkartması konusunda talimat vermeli, Eğer oyuncu bu talimatı yerine getiremez veya yerine getirmek44

istemezse, oyunun ilk durduğu anda oyunu terk etmesitalimatını vermeli, Oyuncu bu talimata uymazsa, oyuncuya ihtar vermelidir.20. Oyun Alanına ÇıkıĢ Yardımcı hakemler, yanlarında bir hakem gibi düdük, sarıkırmızıkart, top-kale parası, bilgi kartı ve kalembulundurmalıdırlar. Yardımcı hakemler, oyun alanına, bayrakları ellerinde sarılıolarak çıkmalıdır.Devre arasında ve maç bittikten sonra,yine bayrakları sarılı olarak hakemle beraber soyunmaodasına dönmelidirler. Oyun alanına çıkıĢta, sahaların konumuna göre seremonisırasında birinci yardımcı hakem, hakemin sağında olacakĢekilde yer almalıdır. Seremoni, hakemler ve takımlarınprotokol tribünün olduğu taraftaki taç çizgisine yaklaĢık 7 metremesafede, paralel hayali bir çizgi üzerinde dizilmeleri ileyapılmalıdır. Hakemin; sağında ev sahibi takım oyuncuları, solunda isemisafir takım oyuncuları yer almalıdır.21. Seremoni, Top-kale atıĢı21.1. Seremoni Seremoni vaziyetinin alınıp Milli MarĢımızınokunmasından sonra, misafir takım oyuncuları, öncehakemlerin ve daha sonra ev sahibi takımınoyuncularının elini, sonra da ev sahibi takımın oyuncuları,hakemlerin ellerini sıkacaklardır. Fotoğraf çektirmek için takımlara kısa bir süre izinverildikten sonra her iki takımın kaptanları, top-kaleatıĢına katılmak üzere hakemin yanına gideceklerdir.21.2. Top-kale atıĢıHakem kendisini ve yardımcı hakemlerini, takımkaptanlarına tanıtır. Top-kale atıĢını yapar ve atıĢı kazanantakım, birinci yarıda hücum edeceği kaleyi seçer. Diğer takımoyunun baĢlama vuruĢunu yapar.45

22. Saygı DuruĢuMüsabaka öncesi saygı duruĢunun yapılabilmesi için,ilgililerce mutlaka TFF‟den gerekli iznin alınmasıgerekmektedir. Bu konuda, müsabakada görevli temsilcive/veya gözlemci ile temasa geçilmelidir. Saygı duruĢununyapılacağı hakem tarafından önceden takımlarahatırlatılmalıdır. Yardımcı hakemler kale ağları kontrolünüsaygı duruĢundan sonra yapmalıdırlar.23. BaĢlama VuruĢunda ĠĢbirliği23.1. Hakem Her iki yardımcı hakemin bayraklarının açık olduğunugördükten sonra, dördüncü hakemden (dördüncühakemin olmadığı müsabakalarda ise birinci yardımcıhakemden), oyun sahası dıĢında her Ģeyin talimatlarauygun olduğuna dair iĢareti almalıdır. Her iki takım oyuncularını saymalı, kalecileri kontroletmeli, baĢlama vuruĢu yapacak takım ve rakipoyuncuların kendi alanlarında olmalarına dikkat etmeli vedüdüğünü çalarak oyunu baĢlatmalıdır. Top hareket ettiği anda; hakem, yardımcı hakemler vedördüncü hakem kronometresini çalıĢtırmalıdır.23.2. Yardımcı Hakemler BaĢlama vuruĢunu yapacak takım belli olunca, her ikiyardımcı hakem, süratle görev yapacakları yarı sahadakikale ağlarını kontrol ettikten sonra, kendi yarı alanındakioyuncuları saymalı, sahayı son kez denetlemeli ve herĢey uygun ise "Benim kontrol ettiğim yarı alanda her Ģeytamam, oyunu baĢlatabilirsiniz" anlamında, o ana kadarsarılı olan bayraklarını açmalıdır. Sondan ikinci savunma oyuncusu ile aynı hizadaolmalıdır.23.3. Dördüncü Hakem BaĢlama vuruĢundan önce, müsabakanın oynatılmasıonayını temsilciden (veya gözlemciden) aldıktan sonrahakeme iletir.46

24. Devre Arası - Uzatmalardan Önce Verilen Ara /Zaman Ayarında ĠĢbirliği / Ġlave Zaman24.1. Devre Arası - Uzatmalardan Önce Verilen Ara Devre arası 15 dakika sürer. Eğer uzatma gerekiyorsa,normal sürenin bitimiyle uzatmanın baĢlangıcı arasındabeĢ dakikalık bir ara olması gerekir. Kural itibariyleoyuncular bu beĢ dakikalık ara süresince ve hakem uygungörüyorsa, uzatma sırasındaki devre aralarında sahadakalırlar.24.2. Zaman Ayarında ĠĢbirliği Hakemler oyun alanına iki kronometre ile çıkmalıdır.Birisini kaybolan sürelerde durdurup yeniden baĢlatırken,diğerini hiç durdurmadan süreyi saptamalıdır. Kronometre bozulursa, hakem, oyunun uygun bir anındahiç kimseye belli etmeden birinci yardımcı hakemine,saatini eliyle kapatarak göstermelidir. Bu iĢareti alanyardımcı hakem, artık resmi zaman hakemidir. Hakem,onun zaman bakımından yapacağı gizli iĢaretleri, diğeryardımcı hakemden de yararlanarak değerlendirmelidir.Eğer yardımcı hakemin saati de arızalanırsa, hakembaktığında o da saatini kapatmalıdır. Hakem, devre veya oyunun bitimine beĢ dakika kalıncayakadar, yardımcı hakemlerden zaman için iĢaretistememelidir. Ġkinci yardımcı hakem, süreyi hiç durdurmadansaptamalı, son beĢ dakikada, kalan süreyi hakeme iĢaretetmelidir. Maçın bitimine beĢ dakika kala hakem, yardımcıhakemlerden hangisine bakıyorsa, o yardımcı hakembayrak tutmayan elinin parmaklarını (5, 4, 3, 2, 1)rakamı halinde kullanarak ve Ģortunun paçası üzerindebastırmak suretiyle hakeme göstermelidir. Bir dakikadan az bir süre kalmıĢ ise yardımcı hakemler,bayrak tutmayan elini serbest bırakarak Ģortunun paçasıüzerinde sağa sola döndürmek suretiyle iĢaret vermelidir.Oyunun bitiĢi ise gösterilmemelidir.47

24.3. Ġlave Zaman Oyunda kaybolan sürenin ait olduğu devreye eklenmesive dolayısıyla topun daha uzun süre oyunda kalması,hakemin baĢlıca görevlerindendir. Kayıp zaman için verilen ilave zaman, hakemintakdirindedir. Ġlave zamanın bildirilmesi maçta kalan tamzaman miktarını belirtmez. Eğer hakem uygun görürsezaman arttırılabilir fakat hiçbir zaman azaltılamaz. Eğer ilave zaman süresince oyuncu değiĢikliği, sakatlıkdeğerlendirmesi, sakat oyuncuların tedavi için oyunalanından çıkarılması, zaman kaybı ya da diğergecikmeler olursa, hakem bu kayıp zaman dilimi için deilave zaman vermeli, ancak bu ilave zaman, dördüncühakem tarafından gösterilmemelidir. Birinci yardımcı hakem, hakem ile birlikte kendikronometresi ile aĢağıdaki durumlar nedeniyle kaybolansüreyi saptamalı ve kalan süreyi, son beĢ dakikadahakeme iĢaret etmelidir:- Oyuncu değiĢtirmeleri,- Oyuncuların sakatlanmaları,- Sakatlanan oyuncuların tedavi için oyun alanındançıkarılmaları,- Zaman geçirilmesi,- Herhangi bir diğer neden dolayısıyla. Hakem her iki devrenin son dakikası içerisinde, Ģortununüzerinden parmaklarıyla kaç dakika ilave edeceğinidördüncü hakeme iĢaret etmelidir. ĠĢareti alan dördüncühakem, ilave edilecek zamanı tabela ile seyircileregöstermelidir. Hakemden ilave zaman süresini alan dördüncü hakem,bu bilgiyi hemen saha kenarında görev yapmakta olanFGAT/Federasyon Temsilcisi‟ne vermeli, Temsilci de, bubilgiyi anında anons görevlisine iletmelidir. Anonsgörevlisi, dördüncü hakemin tabelada ilave zamanıgösterdiği anda “Oyuna en az ……… dakika ilaveedilmiĢtir” Ģeklinde anons yapmalıdır.48

Dördüncü hakem kullanılmayan müsabakalarda, hakemoyunun durduğu bir sırada keskin bir düdük çalarak elinihavaya kaldırmalı, kaç dakika ilave edeceğini parmaklarıile iki yardımcı hakemin ve seyircilerin görebileceği birĢekilde iĢaret etmelidir. Elin 6 saniye kadar havadatutulması bu iĢaretin net bir Ģekilde anlaĢılmasıbakımından önemlidir. Dördüncü hakemler, hakemin talimatına bağlı olarak herbir devre sonunda verilen asgari ilave zamangösterildiğinde, bu göstergenin sadece her bir devreninson dakikasının sonunda gösterilmesi gerektiğiniunutmamalıdırlar. Zaman çalma amaçlı oyuncu değiĢikliği, sakatlık vebenzeri durumlarda, hakem saatini durdurduğunuherkesin görebileceği bir Ģekilde göstermelidir. Sondakikalarda oyundan kasıtlı olarak geç çıkan ve rakibitahrik edici davranıĢlarda bulunan oyunculara karĢıhakem; enerjik bir Ģekilde davranmalı, bu oyuncununalandan çabuk çıkmasını sağlamalı, buna rağmengeciktirici hareketlere baĢvuruyorsa, bu oyunculara ihtarvermelidir.25. Dördüncü Hakem - Teknik Alan Ġhlalleri25.1.Dördüncü Hakem Dördüncü hakemin; Ģiddet içeren davranıĢlar, yanlıĢoyuncu teĢhisi ya da iki sarı kart verilen oyuncununoyundan çıkarılmaması vb. hataların tespiti gibigörevlerine yeni görevler eklenmiĢtir. Oyun Kurallarında Ģimdi, “Hakemin, maçı OyununKurallarına göre kontrol etmesine yardımcı olur. Ancakhakem oyunla ilgili her konuda karar verme yetkisinesahiptir.” denilmektedir. Hakemin maç öncesi talimatlarında dördüncü hakemdenbeklentilerini belirtmesi gerekir. BaĢlangıcından bitimine kadar eĢgüdüm toplantısındabulunmalıdır.49

Maç öncesi, maç süresi ve maç sonrasındaki her türlüidari görevde, hakemin istediği Ģekilde yardımcıolmalıdır. Maç sırasında oyuncu değiĢtirme iĢine yardımcı olmaktansorumludur. Gerektiğinde yedek topları kontrol etmelidir. Yedek oyuncuların kullandıkları giysi ve gereçleri, oyuncuoyuna girmeden önce kontrol etme yetkisine sahiptir.Eğer giysi ve gereçleri oyun kurallarına uygun değilse budurumu hakeme bildirmelidir. Oyun kurallarına uygun olarak hakeme maçınkontrolünde yardım eder. Hakem, bununla birlikte oyunlailgili tüm hususlarda karar vermeye yetkilidir. Maçtan sonra, hakemin ve yardımcı hakemin görmediğiher türlü fena hareket veya diğer olayları raporundabelirtmeli, yazdığı rapor hakkında hakeme ve yardımcıhakemlere bilgi vermelidir. Teknik alan olarak belirlenmiĢ bölgede bulunanlarıntümünün sorumsuz davranıĢlarını hakeme bildirmeyetkisine sahiptir. Oyunun her devresinin son dakikası sonunda, hakemtarafından belirlenen en az ilâve zamanı belirtmelidir.25.2. Teknik Alan Ġhlalleri Dördüncü hakem,hakemin beklentileridoğrultusunda, (maçtanönce konuĢulduğu gibi)görevlerinden haberdarolmalıdır. Ancak teknikadamın da danıĢmayaihtiyaç duymadan kendi görevlerini yerine getirebilmesigerekir. Dördüncü hakemin genel olarak “dikkatçekmeyen” bir yaklaĢım benimsemesi gerekir. Teknik Alanın köĢesinde, sorumlu davranmasıkaydıyla, yalnızca bir kiĢinin kalmasına izin verilir.50

Teknik alanda bazı kiĢilerin uygun olmayan tepkilergöstermesi durumunda, dördüncü hakem etkinliğini vekararlılığını kullanmalı ve bu kiĢileri sakinleĢtirmeyeçalıĢmalıdır. AnlaĢmazlıklara katılmaktan kaçınmalı ve bukiĢilerle uzun tartıĢmalara girmemelidir.Ancak, sorumsuzca davranıĢlar söz konusu olduğunda,oyunun durdurulduğu bir anda dördüncü hakem, hakemehaber vermelidir. Bunun üzerine hakem konuyla ilgilikiĢileri açıkça uyarmalı (ya da daha ciddi durumlarda bukiĢileri teknik alandan çıkarmalıdır). SorumsuzcadavranıĢların tekrarlanması halinde dördüncü hakem yinehakeme haber vermeli, hakem, sorun yaratan kiĢileriteknik alandan çıkarmalıdır.Sonuç olarak, prensipte, teknik adam sorumlu davrandığısürece iĢini yapmakta özgürdür. Ancak hakemi ve diğermaç hakemlerini açık bir Ģekilde eleĢtirdiği zaman, böyledavranmasını engellemek için gerekli iĢlemler yapılmalıdır.Eğer teknik alanda ya da yedek kulübesinin yakınlarında,hakemin durumla ilgilenmesini gerektirecek bir sorunçıkarsa, iki yardımcı hakem normal pozisyonlarını almalıve oyun sahasında herhangi bir olay yaĢanıpyaĢanmadığını kontrol etmeli, bir sorun çıktığındahakeme haber vermelidirler.Bu konuda hakemin otoritesinin zedelenmemesine,hakemlik onurunun korunmasına gereken özengösterilmelidir.26. Oyuncu DeğiĢikliğinde ĠĢbirliği Oyuncu değiĢikliği iĢleminde,yardımcı hakem önce dördüncühakem tarafından haberdaredilmelidir. Yardımcı hakem dahasonra maçın ilk durduğu anda oyuncudeğiĢikliği istendiğini -bayrağı öncehavaya kaldırıp, hakem gördüktensonra bayrağı baĢ üstünde iki elarasında yere paralel tutmaksuretiyle-, hakeme iĢaret etmelidir.51

Hakemin görememesi durumunda değiĢiklik; yardımcıhakemler tarafından hakeme; kulaklıkla ya da bipli sinyalsistemi ile bildirilir veya karĢı taç hattında görev yapandiğer yardımcı hakem tarafından (çapraz iĢaretle) gösterilebilir. DeğiĢtirilen oyuncuyu gösteren numaralı panellerin(oyuncu değiĢtirme tabelaları) kullanımı zorunludur. Ġyibir iletiĢim için panellerin her iki yüzü de numaralandırılmalıdır. Dördüncü hakem, oyuncu değiĢikliği iĢlemini yerinegetirdiğinden, yardımcı hakem orta çizgiye gitmemelidir.DeğiĢiklikle oyuna girecek yedek oyuncunun giysi vegereçlerini dördüncü hakem kontrol etmeli ve oyuncudeğiĢtirme kağıtlarını almalıdır. Eğer dördüncü hakemgörevlendirilmemiĢ ise, bu uygulamayı yardımcı hakemyapmalıdır. Bu durumda, hakem oyunu tekrarbaĢlatmadan önce yardımcı hakemin yerine geridönmesini beklemelidir. Her durumda oyuncu değiĢiklikkağıtları dikkatlice kontrol edilmelidir. Oyuncu değiĢikliğikağıdındaki gerekli düzeltmeler dördüncü hakem yoksa,birinci yardımcı hakem tarafından yapılmalıdır.Eğer yedek oyuncu oyun alanına girmek için hazırdeğilse, oyuncu değiĢtirme isteği yerine getirilemez. DeğiĢiklikle oyuna giren oyuncunun veya herhangi birnedenle oyun alanından çıkmıĢ oyuncunun yeniden oyunalanına alınmasındaki zamanlama ve ilgili oyuncularınsahadaki yerini alması, hakem tarafından dikkatealınmalıdır.27. Yedek Oyuncular Hakem, bir yedek oyuncu ile yer değiĢtirip oyundan çıkanoyuncunun, yedek kulübesinde oturmasına izin vermelidir.Ancak bu oyuncular sorumlu davranıĢlar içindebulunmalıdırlar. Oyun süresince, yedek oyuncuların, ısınmakiçin teknik alandan ayrılmalarına izin verilir. Eğer isim listesinde adı yazılı olan bir kaleci, herhangi birnedenle sahaya çıkamazsa, daha önce oyuncu isim listesindeolmayan bir kaleci, sahaya çıkamayan kalecinin yerini alabilir. Maç öncesi toplantıda hakem, oyuncuların ısınacakları yeri52

(birinci yardımcı hakemin ya da kale arkasındaki reklâmpanolarının arkasında) ve aynı zamanda kaç tane oyuncununısınacağını tam olarak belirler. Ġlke olarak takım baĢına üçyedek oyuncunun aynı anda ısınmasına izin verilmektedir,istisnai durumlarda ve sadece alan uygunsa hakem belirlenenalanda her takımdan yedi oyuncunun aynı anda ısınmasına izinverebilir. Yedek oyuncuların bunun dıĢındaki alanlardaısınmalarına izin verilmemelidir. Yedek oyuncuların ısınmaları sırasında, baĢka kiĢilerin onlarayardım etmesine ya da talimatlar vermesine izin verilmez. Oyuncu değiĢikliği için hazırlanan yedek oyuncular,oyunculardan ve hakemlerden farklı giysi ile ısınmahareketleri yapabileceklerdir. Bütün yedek oyuncular, oyuna girsin veya girmesin,hakemin otorite ve karar yetkisine tabidirler.28. Ofsaytta ĠĢbirliği28.1. Hakem Ofsayt kararı verdiğinde hakem, vuruĢun endirekt birserbest vuruĢ olduğunu belirtmek için, bir kolunu havayakaldırmalıdır. Hakem, oyuncunun ofsayt pozisyonunda olduğundan veaktif oyunda yer aldığından emin olduğu, fakat yardımcıhakemin bayrak kaldırmadığı gibi az rastlanandurumlarda, ofsayt ihlalini cezalandırmak için sonsorumluluğu almalıdır. Yardımcı hakemin ofsayt bayrağını kaldırdığı fakathakemin oyuncunun ofsayt pozisyonunda olmadığını veaktif oyunda yer almadığını düĢündüğü yine azrastlanılan durumlarda hakem bayrağı gördüğünübelirtmeli ve oyunun devam etmesine izin vermelidir.28.2. Yardımcı Hakemler1. Eğer bir yardımcı hakem, ofsayt pozisyonundan emindeğilse, bayrak kaldırmamalıdır (örneğin; Ģüphelidurumda oyun devam ettirilmelidir).2. Bir hücum oyuncusunun rakip kaleye sondan ikincisavunma oyuncusundan daha yakın olup olmadığına53

karar verirken bu sondan ikinci savunma oyuncusunabağlı olarak hücum oyuncusunun baĢının, ayaklarının vevücudunun konumuna bakılmalıdır.3. Doğru ofsayt kararı için, yardımcı hakem bayrağı hemenkaldırmamalı ve aĢağıdaki kriterleri değerlendirmek için“bekle ve gör” tekniğini uygulamalıdır:a. Topun hareketi (yönü, hızı, mesafesi, yön değiĢtirme vs.)b. Oyuncunun aktif oyunun içerisinde olup olmaması:• Oyuna müdahale etmesi ya da• Rakibe müdahale etmesi,• Avantaj kazanması.28.3. Aktif Oyuna Katılım Unsurları• Oyuna müdahale etmek demek, bir takım arkadaĢının pas attığı toplaoynamak ya da topa dokunmak demektir.54

• Rakibe müdahale etmek demek, rakibin görüĢ alanınıkapatarak, hareketlerini engelleyerek ya da hakeme göre,bir jest veya hareketle rakibi kandırarak ya da rakibindikkatini dağıtarak, rakibin topla oynamasını ya daoynama Ģansını engellemektir. Ofsayt pozisyonundaki ve açıkça kalecinin görüĢçizgisindeki bir oyuncu (kaleci ve topa vuran oyuncuarasında), hakemin kararına göre kaleciye müdahaleeder (dikkatini baĢka yere çekme). “Bulunduğu pozisyondan avantaj elde etme”nin anlamı,ofsayt pozisyonundayken kale direkleri ve kale üst55

direğinden geri dönen ya da ofsayt pozisyonunda ikenrakip takım kalecisi veya oyuncularından geri dönentopla oynamaktır.- “Bulunduğu pozisyondan avantaj elde etme” ile ilgiliolarak, yardımcı hakemler, kale direkleri, kale üstdireği ya da kaleciden dönen topun takım arkadaĢıtarafından topun en son oynanıldığı anda ofsaytpozisyonunda bulunan bir oyuncuya gelmesidurumlarında seçici dikkatli olması gerekliliğindenhaberdar olmalıdır.Hakemler ve yardımcı hakemler “hakemin görüĢüne görerakibi yanıltmaya ya da rakibin dikkatini dağıtmaya yönelikjestler" kategorisine giren aĢağıdaki durumlar konusundadikkatli olmalıdırlar:• Ofsayt pozisyonundaki bir oyuncunun tavrı ve hareketyönüyle, topun yolunda ya da yakınında olarak, rakibintopu çıkarmaya çalıĢmasına ya da bir baĢka hareketinemüdahale ederek; oyuncunun kontrolünü kaybettirmesiya da kaybetmesine neden olması.• Ofsayt pozisyonunda ve kalecinin görüĢ alanındaki biroyuncunun (kaleciyle Ģutu atan oyuncu arasında)kaleciye, dikkat dağıtarak müdahale etmesi.“Bulunduğu pozisyondan avantaj sağlama" konusundakiofsayt kuralını yorumlayıp uygularken, yardımcı hakemlerin;topun kalenin yan direklerine, üst direğine ya da kaleciyeçarparak, en son takım arkadaĢı topu oynadığında oluĢan ofsaytpozisyonunda olan oyuncuya geri geldiği durumlarda dikkatliolma sorumluluğunu taĢır.Yardımcı hakemlerin ayrıca akılda tutması gerekenlerĢunlardır:• Ofsayt iĢareti verirken, biraz geç, ancak doğru bir iĢaretvermek, çabuk ve yanlıĢ bir iĢaret vermekten daha iyidir.• Eğer ofsayt için bir bayrak iĢareti verildiyse ve bunu hakemhemen görmemiĢse; yardımcı hakem, hakem görünceyekadar ya da top açıkça savunma takımının kontrolünegeçinceye kadar iĢareti vermeye devam etmelidir (Hakeminbayrak iĢaretini görmesi için elektronik bip sinyali kullanılır).56

• Hakemin göremeyeceği yerdeki ofsaydı bozan birsavunma oyuncusunu el ile iĢaret etmesi ve hücum edenoyuncunun, ofsayt pozisyonundan geri koĢarak aktifoyunun içinde olduğu durumu (girdi-çıktı) iĢaret etmesidıĢında yardımcı hakemler gereksiz el iĢaretiyapmamalıdır.• Hakemin, oyuncunun ofsayt pozisyonunda olduğuna veaktif olarak oyunda olduğuna dair kesin bir kanaati varsave yardımcı hakem bayrağını kaldırmamıĢsa böyle azgörülen bir durumda, hakem sorumluluğu üstlenerekofsaydı yapan oyuncuyu cezalandırmalıdır.• Tam tersi Ģekilde, yardımcı hakemin ofsayt için bayrakkaldırdığı; ancak hakemin oyuncunun aktif olarak oyundaolmadığını düĢündüğü nadir durumlarda hakem bayrakiĢaretini gördüğünü kolunu eli açık biçimde havayakaldırarak belirtmeli ve oyunu devam ettirmelidir.Hakemler cesaretli olmalı ve belirgin bir hata olduğundayardımcı hakemin iĢaretine göre davranmamalıdır.• Ofsayt pozisyonunda bulunan bir oyuncuya topatıldığında, ofsayt olmayan takım arkadaĢlarının bu toplaoynama ihtimali yoksa; yardımcı hakem bu oyuncununtopla oynamasını beklemeden bayrağını kaldırarakofsaydı iĢaret etmelidir.• Yardımcı hakemin, bayrağı oyun alanına yakın olanelinde tutması ve hareket yönünü değiĢtirdikçe bayrağıtuttuğu elini de değiĢtirmesi tavsiye edilir, böyleliklehakem bayrağı her zaman görebilir.• Yardımcı hakeme daha iyi görüĢ çizgisi sağlayacağından,bayrak, sağ el kullanılarak kaldırılmalıdır.28.4. Yardımcı Hakemin Ofsayt Sonrası YeriOfsayt iĢareti veren yardımcı hakem, serbest vuruĢunkullanılacağı yerin hizasında bulunmalı ve daha sonra derhalofsaydı değerlendirmek (öncelikli olan görevi budur) üzere,sondan ikinci savunma oyuncusunun hizasında yer almalıdır.57

28.5. Pozisyon Gereği Oyun Alanı DıĢına ÇıkanOyuncunun Değerlendirilmesi28.5.1. Savunma OyuncusuHakemin iznini almadan herhangi bir nedenle oyun alanınıterk eden bir savunma oyuncusu oyundaki bir sonraki duruĢakadar, ofsayt gerekçesiyle kendi kale çizgisinde veya taççizgisinde sayılacaktır. Eğer futbolcu oyun alanını kasten terkederse, topun bir sonraki oyun dıĢı oluĢunda ihtar görmelidir.28.5.2. Hücum OyuncusuTopla oynama çabası içinde olan hücum oyuncusununpozisyon gereği oyun alanı dıĢına düĢmesi sonrası geliĢenpozisyonda, o oyuncunun oyun alanına dönüp aktif oyunakatılması halinde, rakip kale çizgisine toptan ve sondan ikincisavunma oyuncusundan daha yakın ise söz konusu oyuncuofsayt addedilir.29. Golde ĠĢbirliği29.1. Hakem Gol kararı vermeden önce, yardımcı hakeminin herhangibir iĢaret verip vermediğini (ofsayt, elle gol atma, topundıĢarıdan gelmesi vb.) kontrol etmelidir. Gol iĢaretinden sonra topa arkasını dönmeyerek, ortayuvarlağa doğru geri geri gelmelidir. Golü atan oyuncunun numarasını ve golün dakikasınıkaydetmelidir. Atılan gol nizami değil ise, ellerini havaya kaldırarakçapraz iĢaretini 3-4 kez tekrarlamalıdır.29.2. Yardımcı Hakemler• Bir gol atıldığında ve kararda hiçbir Ģüphe olmadığında,hakemle göz temasında bulunur ve daha sonra süratleorta çizgiye doğru taç çizgisi boyunca 25-30 metrebayrağını kaldırmadan koşar. Topun kale çizgisini aĢıp aĢmadığının anlaĢılmadığıdurumlarda, topun kale çizgisini tamamen geçtiğinianlatmak için yardımcı hakem hakemle göz temasıkurmaya çalışmalı ve hızlı bir şekilde orta çizgiye doğrukoşmalıdır.58

Eğer yardımcı hakeme göre doğru bir Ģekilde golatılmamıĢsa, yardımcı hakem sabit durmalıdır. Hakem,daha sonra daha fazla bilgiye ihtiyaç duyarsa kendisinedanıĢabilir. Hakem bu duraksamayı dikkate almıyorsa,onun verdiği karara uyarak orta çizgiye doğruyürümelidir. Topun tamamının kale çizgisini geçmediği ve oyununnormal olarak devam ettiği durumlarda yardımcı hakem,hakem ile göz göze gelmeli ve eğer gerekirse belirginolmayacak Ģekilde, hakeme gizli iĢaret bir el iĢaretiyapmalıdır.29.3. Golün Ofsayttan Atılması Halinde Bayrak, hakem görünceye kadar havada tutulmalı vehakemin bilgilendirilmesi için her türlü çaba sarfedilmelidir. Golü ofsayt durumundaki oyuncunun pas verdiği, ofsaytolmayan bir oyuncu atmıĢ ise, yukarıdaki gibi hareketedilmelidir.30. Golün KutlanmasıHakemler, bir gol atıldığında oyuncunun sevincine vemantıklı kutlamalara izin vermeli, fakat aĢırı zaman kaybınasebep olduklarından, önceden planlanmıĢ figürler içerenkutlamalara ise müdahale etmelidir.AĢağıdaki hallerde oyuncuya ihtar verilmelidir: Hakeme göre oyuncu, kıĢkırtıcı veya alaycı hareketleryaparsa, Gol kutlaması için çevre parmaklıklarına tırmanırsa, Formasının üstünü çıkarır ya da baĢına geçirirse, BaĢını ya da yüzünü maske ya da benzeri bir Ģeyleörterse.Gol kutlaması için saha dıĢına çıkması oyuncuya ihtarverilmesini gerektirmez; ancak oyuncunun olabildiğince çabukbir Ģekilde sahaya dönmesi gerekir.Oyuncuların üstlerini çıkararak üzerinde slogan ya daherhangi bir reklam olan bir atlet göstermemeleri gerekir.59

Bulundurulması zorunlu olan temel giysi ve gereçlerde; siyasî,dinî ya kiĢisel ifadeler kullanılmamalıdır. Ancak, hakemlerbilmelidir ki, oyuncuların formalarını çıkararak üzerinde sloganya da reklâm olan atletlerini göstermeleri bu oyunculara ihtarverilmesini gerektirmez. Hakem, bunu yapan oyuncuları hakemraporunda belirtmelidir.Hakemlerin bu davranıĢları önlemeye çalıĢmaları ve gollerinkutlanması sırasında sağduyulu davranmaları gerekir.31. TartıĢmalı GollerHangi oyuncu golü attı? Gol kimin hanesine yazılacak? Kimsorumlu tutulacak? Bu sorulara yanıt bazen çok açık değildir vebir karar vermek gereklidir. Bu karar verilirken aĢağıdaki yolgösterici ilkeler uygulanacaktır.31.1. Kendi Kalesine Atılan Goller (Savunma Yapan Takım)AtılmıĢ bir gol, aĢağıda belirtilen durumlarda, kendi kalesineatılmıĢ gol olarak değerlendirilir. Bir oyuncu istemeyerek topu kendi kalesine doğruoynadığında: Oyuncunun aktif olarak katılımı sonucutopun kendi kalesine gitmesi durumudur. Bir oyuncu, rakibin atmıĢ olduğu ve kaleye gitmeyen birĢutu kendi kalesine doğru yeniden yönlendirdiğinde:- Kaleye çekilmiĢ olan Ģutların, ağlara giderkensavunma oyuncusuna çarpması/sıyırması kendikalesine atılan goller olarak değerlendirilmemelidir.Böyle durumlarda atılmıĢ olan gol, Ģutu kaleye doğruçeken hücum oyuncusunun hanesine yazılmalıdır.- Top kale direklerinden geri döndüğünde çevredebulunan oyunculardan birisi ya da kaleci tarafındanyeniden yönlendirilmesi sonucu kendi ağlarınagittiğinde, kendi kalesine atılmıĢ bir gol olarakdeğerlendirilecektir.31.2. Topun Çarpması/Yön DeğiĢtirmesi SonucuOlan Goller (Hücum eden takım)Topun, Ģut çekildikten sonra takım arkadaĢlarındanbirisine, isteği dıĢında çarparak rakip takımın kalesine60

girmesi durumunda atılmıĢ olan gol, kaleye ilk olarakĢut çekmiĢ olan oyuncunun hanesine yazılacaktır. EğerçekilmiĢ olan Ģut kaleye doğru gitmiyorsa ve bir takımarkadaĢına çarparak kaleye girerse; gol, topa en sondokunan oyuncunun hanesine yazılacaktır.Kaleye doğru çekilmiĢ olan bir Ģutun, bir takım arkadaĢıtarafından oynanması/yeniden yönlendirilmesi ile rakipkaleye girmesi sonucu atılmıĢ olan gol, aktif katılımıylatopun yönünü değiĢtiren oyuncunun hanesineyazılacaktır.32. Avantaj Kuralının Uygulanıp UygulanmamasıOyuncular, teknik sorumlular ve taraftarlar, oyununakmasını isterler, fakat bazen avantaja izin vermek oyunkontrolünü tehdit edebilir.Avantaj kullanımı düĢünülürken (ya daoyunu durdurup durdurmamakdüĢünüldüğünde), hakemlerin, haksızlığauğrayan takımın oyunun devametmesinden fayda sağlayıpsağlamayacağını düĢünmesi gerekir.Topu kontrolünde tutmak bir takım içinher zaman yararlı değildir. Mümkünse,hakemler “bekle ve gör” yaklaĢımınıbenimseyerek, hemen düdük çalmayıphaksızlığa uğrayan takımın gerçekten bir hücumimkanı olup olmadığını görmeyi beklemelidirler.Fakat birçok takımın artık rakibin ceza sahasına yakınyerlerden serbest vuruĢ çalıĢmaları yaptığını hatırlamak, avantajınuygulanmasını göze almaktansa, özellikle fiziksel müdahaleler içinbir serbest vuruĢ kararına varmak takımın yararınadır.Hakemler, avantaj uygulandığında bunu anında SESLEbelirtmek ve KOL iĢareti ile onaylamanın önemli olduğunuunutmamalıdır, böylelikle oyuncular faulün görüldüğünü vekaçırılmadığını anlarlar. Bu yaklaĢım, avantajın hemen ortayaçıkmaması ve daha sonra bir serbest vuruĢ verilmesi dahil tümdurumlarda kullanılmalıdır.61

Topu yalnızca mevcut pozisyonunda tutmak, geriye pasvermek ya da top kontrol altında olduğunda bile savunmanınbaskısı altında olmak çok nadir avantaj sağlar. Ġlke olarak,yalnızca, umut vadeden bir atak ya da bariz bir gol Ģansı sözkonusu olduğunda oyunu avantaja bırakmak gerekir. Müdahaleyapıldığında avantajı olan oyuncunun hızı kesiliyorsa avantajoynatılmamalıdır.Buna ek olarak hakem, aĢağıdakileri de göz önündebulundurmalıdır:• Ġhlalin saha üzerinde nerede gerçekleĢtiği,• Faulü yapan oyuncunun uyarılması gerekiyor mu?• Faulü yapan oyuncuya ikinci bir sarı kart verilmeli mi?• Faulü yapan oyuncuya doğrudan kırmızı kart verilipoyuncu sahadan çıkarılmalı mı?Eğer hakem, bir faulün tehlikeli ya da ciddi olduğuna kararverirse, çok önemli bir atak yoksa oyunu durdurmalıdır. Çünkü,oyunu kontrol altında tutmak “takım yararından” dahaönemlidir.Bu koĢullarda hakem, faulü yapan oyuncunun ikinci sarıkart görmesi gerektiğini ya da ilk faulden dolayı doğrudankırmızı kart ile ihraç edilmesi gerektiğini düĢünüyorsa, avantajgöz ardı edilmeli (bariz gol Ģansı durumları haricinde) ve rakiptakım lehine hemen serbest vuruĢ ya da penaltı verilmelidir.Özet Olarak• Hakemler sadece faule (gerekli cezaya ve pozisyonuna)odaklanmamalı, daha geniĢ bir bakıĢ açısı benimsemelidir Oyun avantaja bırakıldıktan sonra oyunun durdurulduğuanda disiplin yaptırımları uygulanmalıdır, Oyunun çok fazla avantaja bırakılması, daha ciddiihlallerin yapılmasına neden olabilir, Savunma oyuncularına yapılan ihlallerde; kendi cezaalanlarında ya da bu alanın yakınlarında ya da kendi yarıalanlarında nadiren avantaj uygulanmalıdır (Yalnızca,topun kontrolünün tamamen savunmada olduğunda;savunmanın yakınında rakip oyuncular olmadığında ...gibi).62

33. Fauller ve Fena Hareketlerde ĠĢbirliği33.1. Hakem33.1.1. Doğru Karar Verme; Fauller ve SonuçlarıĠhlallerin ciddiyetini, bir gol imkânını veya baĢarıylasonuçlanacak bir hücumu engelleyip engellemediğini (ayrıcaböyle durumlarda uygulanacak cezayı) belirlemek üzereaĢağıdaki kriterler ortaya konmuĢtur:33.1.2. Faul ġiddetinin BelirlenmesiTekme atma, çelme takma, baĢka bir oyuncunun üzerineatlama, ittirme, suçlama gibi hususlarla faul Ģiddetinibelirlerken, hakemlerin Ģu konuları akıllarında tutması gerekir:• Niyetin ne olduğu ya da iyi mi kötü mü olduğu,• Oyuncunun ihlal hareketindeki hızı (Ģiddeti),• Topu kapan oyuncunun oyun Ģansı,• Ayakların yönü ve kramponla müdahale,• Oyuncu rakibinin güvenliğini tehlikeye atıyor mu?• Hakem, araçla silah arasındaki farkı ayırt edebilmelidir.Örneğin, topa vurmak için havaya sıçrayan biroyuncunun kollarından kuvvet alması tabiidir. Ancakdirseği ile rakibine dirsek vurması durumunda dirsek birsilaha dönüĢmektedir. Topla oynamak niyetiyle topaayağını uzatan oyuncunun ayağı araçken, ayağıyla topadeğil rakibe yönelik hareketleri yapması halinde ayaksilah olmaktadır.• Oyuncunun, hızla rakibine yaklaĢıp fiziksel olarakmüdahale ettiği durumlar da dahil olmak üzere, rakibiningüvenliğini ve iyi halini önemsemeden gösterdiğidavranıĢların önlenmesine özellikle önem verilmelidir.• Hakemler, oyuncuların rakiplerinin güvenliğini vehareketlerinin sonuçlarını düĢünmeden rakiplerine hızlafiziksel müdahale ettiklerinde bu durumu derhal tespitedebilmeli ve müdahale edebilmelidirler.• Hakemler, hata yapan bir sporcunun niyetinin iyi mi kötümü olduğunu tespit etmeye çalıĢırken, sporcununayağının yönüne ve krampon kullanımına özellikle dikkatetmelidir.63

• Bir başka oyuncuyamüdahale eden sporcunun,müdahalesinin ardından topu oynasa bile, müdahalesi,dikkatsizlik sonucu (hatta fazla güç kullanımı kaynaklı)olarak yorumlanabilir. Bir oyuncu başka bir oyuncuya,davranışının ortaya çıkardığı oluşabilecek tehlikeyidüşünmeden hızla bir fiziksel müdahalede bulunursa, budavranış uygun bir şekilde cezalandırılmalıdır. Normaldebu davranışlar sarı kartla cezalandırılır. Ancak ciddi birfaul yapılmışsa, kırmızı kartla cezalandırılır.• Fazla güç kullanımından kaynaklanan, dolayısıyla rakipoyuncunun güvenliğini tehlikeye atan bir davranışgösterildiğinde, ciddi bir faul olarak değerlendirilmeli ve bunuyapan oyuncu oyundan atılmalıdır. Barbarcadavranışlar, her zaman için kırmızı kartla cezalandırılmalıdır.• Eğer bir oyuncu fazla güç kullanır ya da rakibiningüvenliğini tehlikeye atarsa, bu müdahalenin; arkadan,önden ya da yandan olması fark etmez.• Hakemler, kontrolsüz müdahaleler veya ciddi faullüoyun/şiddetli hareket ile sportmenlik dışı oyun konularındakesinlikle tolerans göstermemeli, oyuncuları korumakiçin gerekli önlemleri almalı ve disiplin cezalarını uygulamalıdır.• Hakemlerin sert/adil müdahalelere izin vermeleri, yalnızcaadil olmayan davranışları cezalandırmaları gerekir.Hakemler, rakiplerinin sarı ya da kırmızı kart görmesi içinçok hafif veya olmayan bir fiziksel teması abartarakşiddetli gibi gösteren oyuncular konusunda dikkatliolmalıdır. Bu oyunculara gerekli disiplin cezası uygulanmalıdır.33.1.3. İhlalin Yapıldığı Koşullar• Hakemler, ihlallerin ciddiyetini belirlemenin yanında,ihlalin yapıldığı koşulları da (sahadaki pozisyon da dahilolmak üzere) dikkate almalıdırlar.• Bariz gol şansı engellenmiş midir? (kırmızı kartlasonuçlanacak ihlal)• Umut vadeden bir atak önlenmiş midir? (sarı kartlasonuçlanacak ihlal)İhlalin bariz bir gol şansını engelleyip engellemediğinibelirlemek için aşağıda verilen kriterlere başvurulmalıdır.• Topu kontrol etme olasılığı,64

• Hücum oyuncusunun pozisyonu,• Hareketin genel yönü (hücum oyuncusu ve top),• Kaleye olan uzaklık,• Savunma oyuncularının / kalecinin pozisyonu,• Hücum, eğer serbest vuruş (ya da penaltı vuruşuyla)cezalandırılması gereken bir hareket olması nedeniyledurdurulmasaydı bir barizgolşansınıengellemedurumu varmıydı?Bir ihlal nedeniyle durdurulan bir hareketin, umut vadedenbir atak olup olmayacağını belirlemek için aşağıdaki kriterlerkullanılmalıdır:• Hücum pozisyonu,• Oyuncunun topu kontrol etme şansı,• Takım arkadaşlarının pozisyonu,• Rakiplerin pozisyonu,• Kaleye olan uzaklık.• Eğerhücum hareketiihlal nedeniyledurdurulmasaydı birkaç saniye içinde hücum gelişecek miydi?Bariz gol şansı kriterlerine ek olarak, kaleci bir hücum oyuncusunubire-bir pozisyonda müdahale yaparak durdurduğunda, çoğu durumlardakırmızı kart gösterilmesi gerekir (İstisna olarak eğer forvet oyuncusu açıkbir şekilde gol yapamayacağı bir pozisyona giriyorsa bu durumda bir sarıkart gösterilmesi uygun olur).33.1.4. Diğer sportmenlik Dışı hareketler(Topa Elle Dokunma, Topu Elle Tutma, Topla Elle Oynama)Topa dokunmanın ya da topu elle kasten tutmanın gerektirdiği yaptırım,Oyun Kurallarına göre, sadece serbest vuruştur. Ancak: Oyun içinde kaleye doğru giden topla ya da serbest vuruşta kaleyevurulan topla elle oynayan oyuncuya sarı kart gösterilmelidir. Ceza alanına yapılan ortalarda elle oynama ihlali varsa sarı kartgösterilmesi şart değildir. Ancak, elle oynama ihlali umut vadedenbir atağı durduruyorsa ya da rakibin pozisyon kazanmasınıönlüyorsa, ihlali yapan oyuncuya sarı kart gösterilmesi gerekir(Sportmenliğe aykırı bir şekilde açıkça ellerin yana açılması ilegenişlemek veya yukarı açılması ile uzamak hedeflenip topunkesilmesi her zaman bir sarı kart gerektirir). Oyuncunun ihlali bariz bir gol şansını engellerse, bu oyuncuoyundan ihraç edilmelidir.65

33.1.5. Top Oyunun DıĢındayken Yapılan ĠhlallerĠhlaller top oyundayken ya da oyun dıĢındayken deyapılabilir. Her iki durumda da, ihlali yapan oyuncular, ihlalinmahiyetine / ciddiyetine göre cezalandırılmalıdır. Eğer ihlal topoyun dıĢındayken yapılmıĢsa ihlali yapan oyuncu yine ihlalinciddiyetine göre cezalandırılmalıdır. Yalnızca ihlalin gerçekleĢtiğiĢartlar hesaba katılmayacaktır. (Çünkü ortaya hücum ya da açıkbir gol fırsatı zaten hiç çıkmamıĢtır.)33.1.6. Fiziksel Temas (el/kol kullanılması)Fiziksel temas, futbolun doğal bir parçasıdır. Sadece, haksızfiziksel temas cezalandırılmalıdır.Fiziksel temasların değerlendirilmesinde daha tutarlıolunabilmesi için, hakemin adil ya da haksız olan fizikseltemasları ayırt edebilmesine yardımcı olacak bazı kriterlerbelirlenmiĢtir.Hakem kararını verirken aĢağıdaki kriterleri hesabakatmalıdır:• Savunma oyuncusu hücum oyuncusunun hareketini el/koltemasıyla haksız bir Ģekilde engellemiĢ midir?• Bu temas hücum oyuncusunun ilerlemesini ya da takımhücumunun akıĢını olumsuz olarak etkilemiĢ midir?• Bu temas hücumu engellemek amaçlı mıdır? Yoksakazayla mı meydana gelmiĢtir?• Savunma oyuncusu hücum oyuncusunun sahada seçtiğipozisyonu engellemek için mi ellerini/kollarınıkullanmıĢtır?• Haksız olan el/kol temasını baĢlatan hücum oyuncusumudur?• Hücum oyuncusu, savunma oyuncusunun vücudunahakemi kandırarak bir serbest vuruĢ ya da penaltı atıĢıkullanmak için mi temas etmiĢtir?Eğer tüm kriterleri inceledikten sonra hakem;• Haksız fiziksel temas (dokunma, ittirme…) olduğunakarar vermiĢse, bir serbest vuruĢ/penaltı vuruĢu verilir.• Hücum oyuncusunun hakemi aldatmaya çalıĢtığına66

karar vermiĢse, bu davranıĢ, sportmenliklebağdaĢmadığından dolayı sarı kartla cezalandırılır veoyun karĢı takıma verilen endirekt serbest vuruĢla tekrarbaĢlatılır.Haksız fiziksel teması, yani ihlali baĢlatan kiĢinin bir hücumya da savunma oyuncusu olabileceğine dikkat etmek gerekir.Eğer iki oyuncu da haksız fiziksel teması kullanıyorsa, bunubaĢlatan, karĢı takıma serbest vuruĢ ya da penaltı vuruĢuverilmesiyle cezalandırılır. Ayrıca, iki oyuncuya da disiplinyaptırımı uygulanır.33.1.7. Temas Ġçeren Tehlikeli Oyun BiçimiEğer bir oyuncu tehlikeli bir Ģekilde hareket eder ve bir derakibe temas ederse, hakem oyuncuyu daha ciddi olan hatasıiçin cezalandırmalıdır (Örnek: Diğer oyuncuya temas etmeninsonucu olarak karĢı takıma serbest vuruĢ verilmesi).Eğer gerekiyorsa disiplin cezası verilmelidir (Örnek: Rakipoyuncuyla kontrolsüz biçimde mücadeleye girilmişse sarı kartverilmesi).33.1.8. Elle/Kolla Kurallara Aykırı MüdahaleHakemlerin ve yardımcı hakemlerin, elle/kolla kurallaraaykırı mücadele olması durumuna karĢı yüksek konsantrasyonaihtiyaçları vardır. Oyunu dikkatli bir Ģekilde gözlemlemeli veuyanık olmalıdırlar.Hakemler, mücadele anlarında yalnızca ayak/bacaklaraodaklanmamalı, aynı zamanda dirsek ve kollarla, güç kullanarakyapılan fiziksel temasları da tespit edebilmelidirler. Dirsek vekollarla yapılan fiziksel temas da uygun ve tutarlı bir Ģekildecezalandırılmalıdır.Bir oyuncu, rakip bir oyuncuya yakın bir pozisyondaykenzıplayıp kasten, doğal olmayan bir hareketle kolunu açıyorsa, buduruma dikkat etmek gerekir; çünkü oyuncu, dirseğiyle rakipoyuncu için bir tehlike oluĢturmaktadır.Hakemler adil olmayan bir oyun Ģeklinden oyuncularıkoruma sorumluluklarının farkında olmalı, bunun için,oyuncuların aĢırı güç kullandığı (dolayısıyla rakibin güvenliğini67

tehlikeye attığı) durumlar ciddi birer faul olarak değerlendirilmelive hatalı oyuncuya kırmızı kart verilmelidir.Rakibe karşı dirsek/kolların, kasten bir silah gibikullanılması da elbette bu kategoridedir.33.1.8.1. Köşe Vuruşu ve Ceza SahasınaYakın Serbest Vuruş YönetimiÖzellikle köşe vuruşları ve kaleye yakın serbest vuruşlardanönce kolların gayrinizami bir şekilde kullanılması, gittikçe dahafazla yapılan bir ihlal olmaya başlamıştır.. Hakemleri, oyunun köşe vuruşu ya da serbest vuruşlayeniden başlamasından önce proaktif olmalı, önlemalmalıdırlar. Örneğin, ceza sahasında oyuncularpozisyonlarını almak için itişirken önlem alınarakuzlaşmazlık çıkması engellenebilir.. Ceza alanı içindeki itiş-kakışlarda ilgili oyuncuları gruptanayırarak uyarınız. Bu durumda, kendilerine herkesinönünde açık bir şekilde uyarı verilmiştir ve bu davranış,genel uyarı niteliği taşır.. Köşe vuruşlarında; itiş-kakışlardan önce uyarınızıyapınız, oyuncunun yere düşmesini beklemeyiniz. İtişkakışesnasında topa bakmayan oyuncunun davranışıdikkate alınmalıdır.. Mümkün olduğu müddetçe hakemler, yardımcılarını,oyun hakem işaretiyle tekrar başlatılmadan topun oyunagirmesini engellemekle görevlendirmelidirler.Hakemin aldığı önlemlere rağmen benzer hatalaryapıldığında, bu duruma sıkı bir şekilde müdahale edilmelidir:. Top oyuna girmeden önce yapılan hata, ciddiyetine göresarı ya da kırmızı kartla cezalandırılabilir.. Top oyuna girdikten sonra oyuncular dokunma ve ittirmegibi hareketlere devam ederse hakem bu duruma ciddibir şekilde müdahale etmelidir, ihlali yapan takım, karşıtakıma serbest vuruş/penaltı vuruşu hakkı verilmesiylecezalandırılmalıdır. Bazı durumlarda, daha fazla disiplinyaptırımlarının da uygulanması gerekebilir (ikinci sarıkarttan ihraç).68

Son zamanlarda büyük geliĢme kaydedildiği, ihlallerekarĢı sıkı bir Ģekilde müdahale edildiği görülmektedir.Ancak hakemlerin ceza sahasında dokunma, tutma,çekme ve ittirme gibi hareketlere sıkı bir Ģekildemüdahale etmeye ve tavsiye edilen prosedürüuygulamaya devam etmelerinin gerekliliği hatırlatılır.Eğer bir savunma oyuncusu bir hücum oyuncusunu cezaalanı dıĢında tutmaya baĢlar fakat ceza alanı içindetutmaya devam ederse, hakem bir penaltı vuruĢunahükmetmelidir.33.1.9. Vücudun Kurallara Aykırı KullanımıUmut vadeden bir atağı durdurmak ya da bir oyuncununtakım arkadaĢından pas almak için hareket etmesini engellemekiçin vücudun kullanımı konusunda artan bir eğilim vardır.Hücumu durdurmak amacıyla çelme takma ve forma çekme gibifaullerin sayısının az olması sevindirici olsa da, birçok hücumhareketi vücudun kurallara aykırı kullanımı (vücut kontrolü) iledurdurulmaktadır.Umut vadeden bir atağın haksız bir Ģekilde durdurulduğu bugibi durumlarda hakemlerin sportmenlik dıĢı davranıĢ nedeniylesarı kart ve ek olarak serbest vuruĢ/penaltı vuruĢu vermeleritavsiye edilir.Vücudun kurallara aykırı kullanımında; aĢırı güç kullanımı,Ģiddet ve barbarlık varsa, Oyun Kuralları gereğince bu davranıĢkırmızı kartla cezalandırılmalıdır.33.1.9.1. Yardımcı Hakem Yakınında ya da hakemin görüĢ alanına girmeyen biryerde bir faul yapıldığını (ya da sportmence olmayan,barbarca davranıĢları) hakeme bildirmek için bayrağı,serbest vuruĢun yönünü göstermek için faul yönündekieliyle kaldırması ve sallaması gerekir.• Hakemin bir ihlali tespit edemediği, ihlalle ilgili herhangibir iĢlem yapmadığı ya da yardımcı hakemin daha iyi birpozisyonda olduğu zamanlarda yardımcı hakem, hakemlegöz teması kurmalı ve bayrağını kaldırmalıdır.69

Eğer yardımcı hakemin ihlalle ilgili hakeme vereceği bilgivarsa ya da eğer hakem, yardımcı hakemin bayrak iĢaretinigörmemiĢse, yalnızca bu iĢaretin görülebilmesini sağlamakiçin, iletiĢim sistemi ya da elektronik bip sinyalini kullanmakgerekir.• Yardımcı hakemin, bu hareketi, ceza alanındakiler dedâhil olmak üzere tüm ihlallerde kullanılabilir.Yardımcı hakemlerin ayrıca akılda tutması gerekenlerĢunlardır:• Bir ihlalin yapıldığına dair iĢaret vermeden önce yardımcıhakem, hakemin bu ihlali görmüĢ olsa oyunu avantajabırakmayacağından emin olması gerekir. Yardımcı hakembu durumda, “bekle ve gör” tekniğini uygulayarakhakemle göz teması kurmalıdır.• Eğer hakem ihlal iĢaretini hemen görmezse, yardımcıhakem; hakem görene kadar ya da ihlal edilen takımınavantajı olduğunu anlayıncaya kadar iĢaret vermeyedevam etmelidir.• Yardımcı hakemle hakem arasındaki göz teması ve eliĢaretleri, ihlalin ne tür olduğu ya da bir sonraki adımdane yapılacağı gibi bilgilerin hakeme ulaĢtırılmasını sağlar.Böylece yardımcı hakemin, danıĢmak üzere hakeminyanına gitmesine gerek kalmaz.• Yardımcı hakemin doğrudan hakeme giderek danıĢmasınıgerektiren durumlarda hakemle yardımcısı, tam olarak neolduğunu, hangi oyuncuların olaya dâhil olduğunu, olayıngerçekleĢtiği konumu, yapılması gereken iĢlemi veoyunun tekrar baĢlaması konusunu konuĢmalıdırlar.Böyle durumlarda yardımcı hakem, oyun alanı içine4-5 metre kadar ilerleyebilir.• GörüĢme sırasında iki hakem de oyun sahasına dönükolmalıdırlar. Bu görüĢmeyi baĢkalarının duymaması,anlamaması doğru olacaktır.70

• ġiddet içeren davranıĢlar nedeniyle meydana gelen,yardımcı hakem tarafından iĢaretle bildirilen ihlallerdurumunda, hakem, Oyunun Kurallarına göre iĢlemyapmalıdır. Eğer oyun disiplin cezası verilmek üzeredurdurulmuĢsa (iĢaret hemen görülmemiĢ ve oyun devametmiĢ olsa bile), oyun tekrar, oyunun kurallarına göre(serbest vuruĢ / penaltı vuruĢu ile) baĢlatılmalıdır.• Ancak, eğer yardımcı hakemin iĢareti hemen görülmemiĢve oyun tekrar aynı koĢullar altında baĢlatılmıĢsa,yardımcı hakemin verdiği bilgi oyun baĢladıktan sonrahakeme ulaĢmıĢsa, ihlali gerçekleĢtiren oyuncuya, yalnızcadisiplin cezası verilir.• Bir hakem, yardımcısından ceza alanına yakın olan birbölgede gerçekleĢen ihlalin gerçekleĢtiği yeri öğrenmek içinyardım istemiĢse, yardımcı hakem:a. Eğer ihlal ceza alanında gerçekleĢmiĢse, taç çizgisindenköĢe bayrağına kadar yürür.b. Eğer ihlal ceza alanının dıĢında gerçekleĢmiĢse, cezaalanının köĢesine kadar yürür ve durur.33.1.10. Topa Elle MüdahaleninDeğerlendirilmesiFutbol, oyuncuların, hareketlerinin doğal bir parçası olarak,sürekli bir Ģekilde ellerini ve kollarını hareket ettirerekoynadıkları bir oyun olsa da, oyuncuların topu kasten tutuptutmadığını belirleyebilmek için aĢağıdaki durumlarıdeğerlendirmek gerekir:• El mi topa gitmiĢ, yoksa top mu ele çarpmıĢtır?• Oyuncunun elleri ya da kolları “doğal” bir pozisyondamıdır?• Oyuncu kollarını kullanarak “vücudunu uzatmaya veyageniĢletmeye” çalıĢmıĢ mıdır?• Oyuncu, topun eline çarpmasından kaçınmıĢ mıdır?• Top, oyuncunun eline çarpmadan önce, uzun birmesafeden mi yoksa kısa bir mesafeden mi gelmiĢtir?• Oyuncu, elini topun çarpmasından kaçırabilmiĢ midir?71

• Oyuncu kasıtlı olarak topa dokunmak için elini ya dakolunu kullanmıĢ mıdır?Hakemler bu durumda ayrıca, oyuncunun topla elle ya dakolla temas ettiği andaki Ģartları ve doğan sonuçlarıdüĢünmelidir. Örneğin: Topla temas nasıl ve nerede gerçekleĢti?(Oyuncu temasla, umut vadeden bir hücumu engelledi mi? Barizbir gol Ģansını engelledi mi?) Hakem topla temas eden oyuncuyuOyun Kuralları çerçevesinde cezalandırmalıdır.33.2. Kart Gösterme Prosedürü1. Sakin olunuz,2. TartıĢma ortamında hemen kart göstermeyiniz. Bir anortalığın yatıĢmasını bekleyiniz,3. Yerde yatan oyuncuya kart göstermeyip, kalkmasınıbekleyiniz,4. Sakatlanan ve tedavi için oyun alanını terk etmesigereken bir oyuncuya kart göstermeye karar vermiĢseniz,oyuncuya oyun alanını terk etmeden önce kartı gösteriniz.Sakatlanarak sedye ile oyun alanını terk etmek durumunda olanoyuncunun kartı, sedye iĢaret edilerek gösterilir ve takımkaptanı bu konuda bilgilendirilir,5. Kalabalık içerisindeki oyuncuya kart göstermeyiniz,6. Kart göstereceğiniz oyuncuyu diğerlerinden ayırınız,arkası dönük oyuncuya kart göstermemeye özengösteriniz,7. Oyunculara kaba davranmayınız,8. Oyuncuyu çağırırken, siz de ona doğru yöneliniz,seri bir biçimde kartınızı gösteriniz,9. Bir adım sporculardan, diğer adımın da sizden olduğunu,unutmayınız,10. Sahanın bütünlüğünü görebilecek bir konum alınız,11. Oyuncuyu tahrik edecek derecede göz temasındankaçınınız ve sporcuların suratına vurur gibi kartgöstermeyiniz,12. Dakika, neden, takım ve forma numaralarını mutlaka notediniz,13. Sarı ve kırmızı kartlarınızı birbirine karıĢtırmayacakĢekilde ceplerinize koyunuz.72

Yardımcı hakemler ve dördüncü hakem; ihtar ve ihraçlarınot almalı, devre arasında ve maç sonrası hakem raporudoldurulurken, hakemle bunları karĢılıklı teyitetmelidirler. Yardımcı hakemler ve dördüncü hakem,hakemin daha önce ihtar alan bir futbolcuya, bir ihtardaha vermesine rağmen ihraç etmediğini fark ettiklerian, (sahaya girmek de dahil) her türlü Ģekilde oyunubaĢlattırmayıp, hakemi uyarmalıdırlar. Ayrıca bir ihtarı olan oyuncu, bir ihtarlık harekette dahabulunursa, oyundan ihraç edilirken hakem önce sarı kartıhemen ardından da kırmızı kartı göstermelidir. Yardımcıhakemler, hakemin görmediği bir pozisyonda ihraçlık bir ihlalsöz konusu olduğu takdirde, hakemi bayrak kaldırarak(varsa iletiĢim araçları öncelikle kullanılmalıdır) yanlarınaçağırmalı, durumu yüzleri sahaya dönük bir Ģekilde, elleriyleağızlarını kapatarak kısa ve öz bir biçimde aktarmalı, cezaönerisinde bulunmalı; ancak, ihlal için uygulanacak cezayahakem karar vermelidir. Top diğer yarı sahada oynanırken, yardımcı hakemin önündeihracı gerektiren bir durum olursa, bayrağı kaldırıp sallayarakdiğer yardımcı hakeme iĢaret etmeli, o da hakemi uyarmalıdır.33.3. Serbest VuruĢlarda YönetimAĢağıdaki prosedürler, serbest vuruĢların kontrolü ve yönetimindeyardımcıdır.33.3.1. HakemlerDisiplin cezaları verildikten sonra, topun olabildiğince çabuk bir Ģekildeihlalin gerçekleĢtiği noktaya konulması gerekir. Serbest vuruĢları en kısa süredekullandırmalıdır.Eğer hücum eden takım “hızlı serbest vuruĢ”yapmamaya karar vermiĢse, vuruĢu yapacakoyuncuya/oyunculara düdüğünü yandakigörüntüde olduğu gibi göstererek, iĢaret içinbeklemelerini açıkça belirtmelidir. Eğer iĢaretverilmeden vuruĢ kullanılırsa, erken kullanılan buserbest vuruĢun sonucu ne olursa olsun vuruĢu tekrar ettirmelidir,ayrıca düdük çalmadan vuruĢu yapan oyuncuya sarı kart vermelidir.73

• Topun önündeki savunma oyuncularını topun önündenuzaklaĢtırmalıdır. Ceza alanı yakınındaki serbest vuruĢlarda, 9.15 m. uzaklığı (11adımı belirgin biçimde sesli sayarak) barajın içinden değil,yanlardan hesaplayıp, aynı zamanda topun yerini kontrol ederekbarajı oluĢturmalıdır (Oyun alanı üzerinde 9.15 m. uzaklığıniĢaretlendiği bölgeler de dâhil). Hakem ölçümlemeyi yaparken, yardımcı hakem ihlalnoktasındaki topun kontrolünden sorumludur. 9.15 m. mesafe kadar geri çekilmeyi reddeden oyuncuya sarı kartvermelidir. Doğru bir pozisyon (hem topu, hem barajı hem de yardımcıhakemi görebilecek Ģekilde) almalıdır. Serbest vuruĢun kullanılabileceğine dair iĢareti vermeli, eğer vuruĢyapılırken savunma oyuncuları barajdan ilerlerlerse, eğer golatılmazsa vuruĢu tekrar ettirmeli ve ihlal yapan oyunculara sarıkart vermelidir. Topun tekrar vuruĢ yapılması için aynı pozisyonda olduğundanemin olmalı ve aynı yöntemi uygulamalıdır. Baraj oluĢtuktan ve yerini aldıktan sonra, tekrar barajagitmesine neden olan oyuncu ya da oyunculara ihtarvermelidir.33.3.2. Hızlı Serbest VuruĢAĢağıda verilen koĢullar dâhilinde, hızlı serbest vuruĢ,hakem düdük çalmadan kullanılabilir:• Bir disiplin cezası verilmesi gerekmiyorsa,• Serbest vuruĢ oyun durduktan sonra birkaç saniye gibi kısabir süre içerisinde kullanılır,• Top ihlal noktasında hareketsizse,• Serbest vuruĢ kullanma sürecinde hakemin yönetimineihtiyaç yoktur,• Hakem barajı/rakip oyuncuları doğru uzaklıktakalmaları için kontrol etmeye baĢlamamıĢsa.Eğer bir rakip oyuncu, hızlı serbest vuruĢun kullanılmasınıkasten engellemeye çalıĢırsa, o oyuncuya ihtar verilmelidir.74

33.3.3. Birçok Oyuncunun KarıĢtığı Kavga veBenzeri DurumlarBu tür durumlarda, hakeme yardımcı olmak için en yakınyardımcı hakem oyun alanına girebilir. Diğer yardımcı hakem vedördüncü hakem de olayı gözlemlemeli ve detayı kaydetmelidir.Bilgi Almak Ceza gerektiren konularda, yardımcı hakemin hakemlegöz göze gelmesi ve sadece hakemin görebileceğianlaĢılır bir el iĢareti vermesi bazı durumlarda yeterliolabilir. Maçın hakemi ile yardımcı hakem arasında doğrudandanıĢılacak bir durum ortaya çıkarsa, olayın ne olduğu,hangi oyuncuların yer aldığı, tam yeri, önerilen ceza veoyunun yeniden baĢlaması ile ilgili kısa bilgi verilmelidir.Bu gibi durumlarda yardımcı hakemin maçın hakeminedoğru 4-5 metre yaklaĢması tavsiye edilir. KonuĢma esnasında, hakemin ve yardımcı hakemin yüzüoyun alanına dönük olmalıdır. Bu özellikle, konuĢulanlarındiğer kiĢilerce duyulmasının önlenmesi açısındanuygundur. Yardımcı hakem tarafından görülen ve iĢaret edilensaldırgan davranıĢlar, hakem tarafındandeğerlendirilmelidir. Eğer oyun, disiplin cezası nedeniyledurdurulmuĢsa (iĢaret hemen görülmemiĢ ve oyundevam etmiĢ olsa da), oyun kurallara uygun olarak(serbest vuruĢ/penaltı vuruĢu) yeniden baĢlatılmalıdır.Fakat eğer yardımcı hakemin iĢareti hemengörülmemiĢse ve oyun bir sonraki durum için yenidenbaĢlatılmıĢsa, ihlali yapan oyuncuya uygun disiplin cezasıverilmelidir.33.4. Yardımcı Hakemler33.4.1. Bir Ġhlal Ġçin ĠĢaret Vermeden Önce,Yardımcı Hakem AĢağıdakileri Belirlemelidir Ġhlal yardımcı hakeme, hakemden daha yakın bir alandameydana gelmiĢse (belirli durumlarda ceza alanındayapılan ihlaller için de geçerlidir).75

. İhlal hakemin görüş alanının dışında olmuş veya hakemingörüşü engellenmişse.. Eğer hakem ihlali görmüş olsaydı avantaj kuralınıuygulamazdı.33.4.2. Bir Faul veya Fena HareketYapıldığında, Yardımcı Hakem Aşağıdakileri YerineGetirmelidir. Yardımcı hakemin bir faul ya da yanlış bir davranışnedeniyle bayrağını kaldırması gerektiğinde, bayrağı,serbest vuruşun yönünü göstermek için kullanacağı eliylekaldırması gerekir.. Hakem ile göz göze gelir.. Bayrağı hafif şekilde sallar (gereğinden fazlahareketlerden kaçınılmalıdır).. Eğer gerekirse, elektronik bipli sinyalini kullanır.. Yardımcı hakem, oyunun devam etmesine olanaksağlamak için “bekle ve gör” tekniğini kullanacak veihlale maruz kalan takım avantajdan yararlanacaksa,bayrağını kaldırmayacaktır. Bu durumda, yardımcıhakemin hakem ile göz göze gelmesi önemlidir. Yardımcı hakemlerin oyun esnasında bayraklarını devamlıolarak sahaya ve dolayısı ile hakeme bakan elindetaĢımaları tavsiye edilir. Hakeme hemen iĢaret verilmesigereken durumlarda da; bayrağı, serbest vuruşun yönünügöstermek için kullanacağı eliyle kaldırması ve sallamasıgerekir.33.4.3. Ceza Alanı Dışındaki Fauller. Ceza alanı (ceza alanı çizgisine yakın) dışında faulyapıldığında, hakemin nerede bulunduğunu ve nasıl birkarar verdiğini belirlemek için yardımcı hakem, hakem ilegöz temasında bulunmalıdır. Yardımcı hakem ceza alanıön çizgisi hizasında durmalı ve gerekirse bayrağınıkaldırmalıdır.33.4.4. Ceza Alanı İçindeki Fauller. Yardımcı hakemler genelde ofsayt tespitineodaklanmaktadır. Seçici dikkatle sadece ofsayt tespitine değilfaul ve fena hareketlere de üst düzeyde motive olunmalıdır.. Hakemin görüş alanı dışında, bilhassa yardımcı hakeminbulunduğu yere yakın, ceza alanı içinde savunma oyuncusutarafından direkt serbest vuruşu gerektiren bir ihlal(penaltı) yapılmış ise, yardımcı hakem, hakemin neredebulunduğunu ve ne karar verdiğini belirlemek için ilkönce hakem ile göz göze gelmelidir.76

Eğer hakem hiçbir karar vermemişse, yardımcı hakem, kulaklıkve/veya elektronik bip sinyalini kullanmalı ve bariz şekilde köşebayrağına doğru taç çizgisi boyunca hareket etmelidir.Kulaklık ve/veya elektronik bip sinyali kullanılmayanmüsabakalardaki penaltı yardımlarında bayrak kullanılmalıdır.Bu yardım, önceden olduğu gibi bayrağın göğse çaprazgetirilmesi şeklindedir.. Hakemin verdiği bir karar sonrasında, kulaklık ve/veyaelektronik bip sinyali ya da işaretlerle doğru iletişimikuramadıkları takdirde yüz yüze görüşme yapılmasıönerilir. Ancak zorunlu olmadıkça bu yöntem kullanılmamalıdır.33.4.5. Ceza Sahasına Yakın Serbest Vuruş. Ceza sahasına yakın serbest vuruşlarda, yardımcı hakemkale çizgisini de görecek şekilde sondan ikinci savunmaoyuncusu ile aynı hizada (ofsaydı kontrol ederek)pozisyon almalıdır. Hakem ise, topu ve barajıkontrol etmelidir.33.4.6. Baraj Mesafesinin Kontrolü. Taç çizgisine ve yardımcı hakeme çok yakın bir noktadanserbest atış kullanılacağı zaman yardımcı hakemzorunlu olmadıkça oyun alanına girmemelidir.. Yardımcı hakemin 9.15 metrelik mesafeyi ölçmesi değil,topun olduğu konumdan bu mesafeyi kontrol etmesitavsiye edilir. Yardımcı hakem, açtırılan mesafeninkorunmasında ısrarcı olmalıdır. Bu durumda hakem,oyunu tekrar başlatmadan önce yardımcı hakemin yerinedönmesini beklemelidir.77

34. Sakatlanmada ĠĢbirliği34.1. HakemOyunun Kurallarında; hakemin, bir oyuncu ciddi bir Ģekildesakatlandığında veya kafa çarpıĢmalarında, oyuncularasormadan oyunu durdurması, oyuncuların saha dıĢındatedavi edilmesi gerektiği net bir Ģekilde ifade edilmiĢtir.Hakem, oyunu durdurmak için tek sorumlu olan kiĢidir.Oyuncuların, topu oyun dıĢına çıkarmak konusunda teĢvikedilmemeleri gerekir. Böyle yapan oyuncular, oyun tekrarbaĢladığında, karĢı takım tarafından topun kendilerine geriverilmesini beklememelidirler. Hakemler, sakatlananoyuncu olduğunda, aĢağıda verilen talimatlara uymalıdırlar:• Eğer hakeme göre bir oyuncu ciddi bir ĢekildesakatlanmamıĢsa, oyunun, top oyundan çıkana kadardevam etmesine izin verilir.• Eğer hakem bir oyuncunun ciddi bir Ģekildesakatlandığına kanaat getirmiĢse oyun derhal durdurulur.• Sakatlanan oyuncuya sorduktan sonra hakem, bir ya daen fazla iki doktoru sahaya girip oyuncunun sakatlığınıöğrenmek ve oyuncunun sahadan güvenli ve hızlı birĢekilde dıĢarı taĢınması için gerekli ayarlamaları yapmakkonusunda görevlendirir.• Sedyeciler, bir sedyeyle sahaya girmek için hakemdeniĢaret beklemelidirler.• Hakem, sakatlanan oyuncunun sahadan güvenli birĢekilde dıĢarı taĢınmasını sağlamalıdır.• Sakatlanan oyuncular, eğer, sakatlıkları istisnai birĢekilde ciddi değilse, hareket ettiklerinde durumlarıkötüleĢmeyecekse, saha dıĢında tedavi edilmelidir.• Kanaması olan bir oyuncu, sahayı terk etmelidir. Hakemkanamanın durduğu konusunda emin olmadan oyuncusahaya dönemez. Oyuncu, üzerinde kan lekesi olanformayla oynayamaz.• Eğer hakem doktorları sahaya girmek üzeregörevlendirmiĢse, oyuncu sahayı sedye üzerinde ya da78

ayakta terk etmelidir. Eğer bir oyuncu bu talimatauymazsa, sportmence olmayan davranıĢları nedeniyle buoyuncuya ihtar verilmelidir.• Sakatlanan oyuncu ancak maç, yeniden baĢladığında vehakem kendisine gerekli iĢareti verdiğinde sahayadönebilir.• Sakatlanan oyuncu sahaya, ancak top oyuna girdiğinde,taç çizgisinden girebilir. Top oyun dıĢındayken,sakatlanan oyuncu herhangi bir sınır çizgisinden sahayatekrar girebilir.• Top oyun içinde ya da dıĢındayken, sakatlanan oyuncuyasahaya tekrar girme iznini verebilecek olan tek kiĢihakemdir.• Eğer oyun bir baĢka nedenden dolayı durdurulmamıĢsa,ya da eğer oyuncunun sakatlığı Oyunun Kurallarının ihlaledilmesinden kaynaklanmıyorsa hakem, oyunu hakematıĢıyla tekrar baĢlatır.• Hakem sakatlanan ve tedavisi için saha dıĢına çıkarılmasıgereken bir oyuncu için kart çıkarmaya karar verirse,hakem oyuncu sahayı terk etmeden bu kartı çıkarmalıdır.34.2. Özel Durumlar: Bu kurallar için özel birer durumolarak kabul edilebilecek durumlar sadece Ģunlardır:• Kalecinin sakatlanması,• Bir kaleci, saha içindeki veya saha dıĢındaki bir baĢkaoyuncu ile çarpıĢır ve derhal tedaviye ihtiyaç olursa,• Aynı takımdan oyuncular çarpıĢıp, acilen tedaviye ihtiyaçduyduğunda,• Dil yutma, sarsıntı ve kemik kırılması gibi ciddi birsakatlanma gerçekleĢtiğinde…gibi.34.3. Yardımcı Hakem veya Dördüncü Hakem Yardımcı hakem veya dördüncü hakem, hakemden iĢaretalmadan sağlık görevlilerinin sahaya girmelerine engelolmalıdır. Yardımcı hakem veya dördüncü hakem, oyuncunun hazırolduğunu belirtirse, hakem sakatlanan oyuncunun oyunalanına dönmesine izin verebilir.79

35. Oyunun Geçici Olarak Durdurulduğu ZamanlardaĠĢbirliği35.1. Hakem Oyunu durdurduğunda, yeniden baĢlatmak için vereceğiiĢareti belleğine yerleĢtirmelidir. Mutlaka oyunu durduracak bir hatanın iĢlenmesi halinde,lehine karar verdiği takımın avantajının kaybolmamasıiçin, oyunun hemen baĢlamasına yardımcı olmalıdır. Futbolda hız, en önemli unsurlardan biridir. Oyunuhemen baĢlatmak isteyen oyuncunun, haksız bir avantajelde etmeyecek Ģekilde, topu ihlal yerine koyupkullanmasına izin vermelidir. Hücum eden takımın, ihlal yerinin ilerisinden topu oyunasokarak, haksız bir avantaj elde etmesine izinvermemelidir.35.2. Yardımcı Hakemler Sakatlık nedeniyle, hakem atıĢı veya serbest vuruĢverildikten sonra oyun durdurulduğunda, atıĢ yapılmadanönce ortaya çıkabilecek olaylar sebebi ile hakeminmeĢgul olduğu durumlarda, o yarı sahadan sorumluyardımcı hakem, atıĢ veya vuruĢ yerinin belli olması içinilgili olayın hizasında beklemelidir. Hakem oyunu baĢlatmak için yardımcı hakemindenyardım isterse, yardımcı hakem, oyunun baĢlayacağı yerihakeme iĢaret ettikten sonra görevine devam etmek içinsahadaki yerini almalıdır.36. Penaltı VuruĢunda ĠĢbirliği36.1. Hakem Penaltı kararını verdikten sonra, hızla yüzü oyunculara vesahaya dönük olarak, kale çizgisine doğru gitmelidir. Gelebilecek itirazları giderdikten sonra, penaltınınkullanılabilmesi için gerekli koĢulları sağlamalı, düdükçalmalı ve penaltı vuruĢu iĢaretini vermelidir. Oyuncularailgili pozisyonu, uzun uzun izah etmeye kalkmak hakemizor duruma düĢürebilir. Penaltı vuruĢu kullanılmadan önce ceza alanınagirebilecek oyuncular için tedbirli olmalıdır.80

. Oyun kurallarına göre, bu kusuru işleyen oyuncuya ihtarvermemeli; vuruşun tekrarlanması gerekiyorsa kurallarauygun koşullarda yapılmasını sağlamalıdır.. Tekrarlarda ihlale izin vermeyeceğini açık açık ifade etmelive penaltı vuruşunun kurallara uygun yapılmasını sağlamalıdır.. Hakemler ve yardımcı hakemler; kalecinin, kale direkleri arasındakendi kale çizgisi üzerinde yüzü vuruşu yapacak oyuncuya dönükpozisyonda kalması gerektiğini unutmamalıdır.. Penaltı vuruşu sırasında hız alırken rakipleri şaşırtmakiçin yanıltıcı hareketler yapmak futbolun bir parçasıdır veizin verilir. Ancak, oyuncu hız almayı bitirdiğinde, topavurur gibi yapmak, 14 no’lu kuralın çiğnenmesi vesportmenliğe aykırı bir davranış olarak değerlendirilmelive oyuncuya ihtar verilmelidir.36.2. Yardımcı Hakemler. Kulaklık kullanılan müsabakalardaki penaltı yardımlarındabayrak kullanılmamalıdır.Kulaklık kullanılmayan müsabakalardaki penaltıyardımlarında bayrak kullanılmalıdır. Bu yardım, bayrağıngöğse çapraz getirilmesi şeklindedir.. Oyunun normal akışında verilen penaltı vuruşu için, yardımcıhakem, kale çizgisinin ceza sahası sınır çizgisi ile birleştiğiyerde pozisyon almalıdır.. Hakem penaltı kararını verdikten sonra, o yarı sahayı kontroletmekte olan yardımcı hakem, hiçbir işaret vermeden kaleçizgisinin ceza alanı ile birleştiği yere gelmelidir.. Maçın galibini belirleyecek penaltı vuruşları için ikinciyardımcı hakem kale çizgisinin kale alanı sınır çizgisi ilebirleştiği yerde dururken birinci yardımcı hakem de ortayuvarlakta oyuncuları kontrol etmelidir.Kale çizgisi ile ceza alanının birleştiği noktada duranyardımcı hakem;. Kalecinin topa vurulmadan ileri çıkıp çıkmadığını,. Top çizgiyi geçtikten sonra, kale vuruşu, köşe vuruşuveya gol olup olmadığını, işaret etmelidir.37. Taç Atışında İşbirliği37.1. Hakem. Taç atışını, topun taç çizgisini geçtiği yerdenyaptırmalıdır.81

Top taca çıktığında, gerekiyorsa topun çıktığı yereyaklaĢmalı, diyagonalden ayrılmalıdır. Taç atılacak yerieliyle açık bir Ģekilde göstermeli, gerekirse düdük çalarakoyuncuyu atıĢ yeri konusunda uyarmalıdır. Buna rağmenoyuncu, tacı doğru yerden atmazsa, taç diğer takımın biroyuncusu tarafından kullanılmalıdır. Rakip oyuncuların, taç atıĢının kullanıldığı noktaya 2metreden daha yakın olmamaları gerektiği hakemlerehatırlatılır. Gerektiği yerde, taç atıĢı yapılmadan öncehakem bu mesafe içinde bulunan oyuncuyu uyarmalı veeğer doğru mesafeye gelmezse oyuncuya ihtarvermelidir. Oyun taç atıĢı ile tekrar baĢlatılmalıdır.37.2. Yardımcı Hakemler Top yardımcı hakemin bulunduğu yere yakın bir yerdentaç çizgisini geçtiğinde, taç atıĢının yönünü belirtmek içindoğrudan iĢaret vermelidir. Top yardımcı hakemin bulunduğu yerden uzakta taççizgisini geçtiğinde ve taç atıĢı kararı bariz ise yardımcıhakem taç atıĢının yönünü belirtmek için doğrudan iĢaretvermelidir (tüm taç çizgisi boyunca). Yön konusunda herhangi bir Ģüphe varsa yardımcı hakemsadece bayrağını kaldırmalı, hakemle göz teması kurarakhakemin iĢaretini takip etmelidir. Hakemin pozisyona hâkim olduğu durumlarda hemeniĢaret vermemeli, hakemin bir iĢaret verip vermediğianlaĢıldıktan sonra yön göstermelidir. Yardımcı hakemler, yakınlarında yapılan taç atıĢlarısırasında, rakip oyuncuların atıĢın yapılacağı yerden enaz 2 metre mesafeye açılmaları konusunda hakemeyardımcı olmalıdırlar. Çok zor kararlarda, topun oyunda kaldığı durumlardaihtiyatlı bir el hareketi hakeme önemli bir desteksağlayacaktır. Yardımcı hakem topun oyun alanı dıĢına çıktığını iĢaretettiği zaman (oyuncular topla oynamaya devam etse de)iĢareti hakem görene kadar vermelidir.82

37.3. Taç AtıĢı SorumluluğuYardımcı hakem, taç atıĢının doğru Ģekilde yapılmasısorumluluğunun maçın hakemi ve yardımcı hakem arasındapaylaĢıldığını, hakemin taç atıĢında ellerin doğru kullanımınabakarken yardımcı hakemin oyun kurallarına uygun olarakayakların durumuna baktığını (taç çizgisi üzerinde ya dagerisinde, yere temas etmesi) unutmamalıdır. Ancak, hakemlerkendi pozisyonlarında hatalı bir atıĢ belirlemiĢlerse buna göredavranmak için tüm sorumluluğu almalıdırlar.38. Kale VuruĢunda ve Kalecinin Topu EldenÇıkarmasında ĠĢbirliği38.1. Kale VuruĢunda ĠĢbirliği38.1.1. Hakem Top kale çizgisini kendi sorumluluk bölgesinden geçmiĢise, doğru kararı kendisi vermelidir. Kale vuruĢu içinhafifçe öne eğilerek kale vuruĢu iĢareti yapmalıdır. Budurumlarda yardımcı hakemler, hakemin iĢaretindensonra ona uymalıdırlar. Topun kimden çıktığından emin değilse hemen yardımcıhakemi aramalı, yardımcı hakemin iĢaretine göre kararvermelidir. Kale vuruĢunda, hakem geri geri giderek sahadaki yerinialırken, yardımcı hakem ceza sahasını kontrol ederekyan yan koĢmalıdır.38.1.2. Yardımcı Hakemler Top, kendi sorumluluk alanlarından dıĢarıya çıktığı herdurumda, vücudunu taç çizgisine paralel hale getirerekbayrak kaldırmalı ve kale vuruĢunun yapılacağını iĢaretetmelidir. Hakem pozisyona hakim ise yöngösterilmemeli, hakemin bir karar verip vermediğianlaĢıldıktan sonra iĢaret vermelidir. Kale vuruĢu yapılacağı zaman yardımcı hakemler, uygundurumlarda topun kale alanı içine konup konmadığını,vuruĢu oyuncu kullanıyor ise, kale çizgisine paralel kalealanı çizgisi hizasında durarak, kaleci kullanıyor ise kaleçizgisine paralel ceza alanı çizgisi hizasında durarak83

kontrol etmeli, top nizami olarak yerine konmuĢ ise hızlason savunma oyuncusu hizasında yerlerini almalıdır. Kale vuruĢu için top nizami olarak yerine konmamıĢ ise,bayrağını kaldırarak hakemi uyarmalıdır. Kale vuruĢunda topun, yardımcı hakeme yakın cezaalanı çizgisini, nizami olarak terk edip etmediğini o yarıalandaki yardımcı hakem kontrol etmeli, Ģayet terketmemiĢ ise bayrağı ile hakemi uyarmalıdır. Topun, ceza alanı uzak çizgisini nizami olarak terk edipetmediğini ise; diğer yarı alanı kontrol eden yardımcıhakem kontrol etmeli, Ģayet terk etmemiĢse, bayrağınıkaldırarak hakemi uyarmalıdır. Her defasında kale alanı çizgisi hizasında durupbeklemek, olası bir pozisyonda ofsaydın doğru tespitedilememesine neden olabilir. Asıl olan, yardımcıhakemin ofsayt için hizadaki yerini almasıdır.38.2. Kalecinin Topu Elden Çıkarmasında ĠĢbirliği Aynen gol kararlarında olduğu gibi, kalecinin topu eldençıkarmasında da hakemle, ilgili yardımcı hakem göz gözegelmelidir. Kaleci, topu ceza alanı içinde elden çıkarmıĢise yardımcı hakem, sondan ikinci savunma oyuncusununhizasını almak üzere diyagonaldeki yerine doğrukoĢmalıdır. Bu iĢlem uygun durumlarda yapılmalıdır.(Örneğin son savunma oyuncusu ceza sahasına yakınolduğunda.) Ofsaydın değerlendirilmesi önceliklidir. Kalecinin topu elden çıkarması esnasında, topun elle cezaalanı dıĢına bariz bir Ģekilde taĢınması halinde, yardımcıhakem bayrağını kaldırarak elle oynandı iĢaretiyapmalıdır. Eğer bir kaleci topu 6 saniyeden daha fazla bir süreelinde tutarsa, hakem bu hareketi vakit geçirme olarakdeğerlendirmeli ve endirekt serbest vuruĢa kararvermelidir.84

39. KöĢe VuruĢunda ĠĢbirliğiSorumluluk alanları aynen kalevuruĢlarında olduğu gibidir. Top, en yakınköĢe bayrak direğinin yanındaki köĢeyayının içine konmalıdır. Top, vurulduğu vehareket ettiği anda oyundadır.39.1. Hakem KöĢe vuruĢu hangi taraftan yapılırsa yapılsın hakem,FIFA'nın tavsiye ettiği yeri göz önüne alarak, pozisyonungerektirdiği en uygun yerde bulunmalıdır. Oyuncuların arasına girip, kendi görüĢ alanınıkısıtlamaktan kaçınmalıdır.39.2. Yardımcı Hakemler KöĢe vuruĢu için yardımcı hakem, kale çizgisi hizasında,köĢe bayrağının gerisinde pozisyon almalıdır. KöĢe vuruĢunda da, kale vuruĢunda olduğu gibi hareketedilmelidir. Ancak kritik hallerde, özellikle hakeminuzakta bulunduğu zamanlarda derhal bayrağı kaldırmalıve hemen köĢe yayını iĢaret etmelidir. ĠĢaretten hemen sonra, hızlı adımlarla köĢe yayınagiderek ve atıĢı yapan oyuncuya engel olmadan köĢebayrak direği hizasında durmalıdır.39.2.1. KöĢe Bayrak Direği Hizasında DuranYardımcı Hakem Topun köĢe yayının içine konulup konulmadığını kontroletmeli, top yerine konmamıĢ ise oyuncuyu uyarmalı, topa veoyuncuya asla dokunmamalı, gerektiğinde hakeme topunyerine konmadığını bayrak kaldırarak iĢaret etmelidir. Topun yerindesabit durduğunu,kolunu yanayukarı doğrukaldırarak iĢaretetmelidir.85

Topun yerden veya havadan dıĢarı çıktığında kale vuruĢu mu, yoksayine köĢe vuruĢu mu olduğunu, iĢaret etmelidir. VuruĢ yapılıp, top baĢka bir oyuncu tarafından oynandıktan sonra,ofsaydın meydana gelip gelmediğini, iĢaret etmelidir. Savunma oyuncularının 9.15 metreye uyup uymadıklarını bizzatkontrol etmeli, zorunlu hallerde oyun alanına girip topun olduğu yerdenbu mesafeyi açtırmalı, oyunculara fiziki temastan kaçınmalıdır. VuruĢu kullanan oyuncu vuruĢtan sonra topa bir baĢkası dokunmadanikinci kez dokunduğunda, bayrakla hakeme iĢaret etmelidir. Topun dıĢarıdan içeriye girmesi durumunda zaman geçirmedenbayrakla hakemi ikaz etmeli, düdükten sonra standart iĢaretlerle kalevuruĢu veya köĢe vuruĢu için iĢaret vermelidir. Hakem, köĢe vuruĢuyapılmadan önceceza alanı içindekiitme, tutma veçekmeleri önlemekamacıyla vuruĢunyapılmamasınıistediğinde, yardımcıhakem topun önünegeçerek topun oyunasokulmasını engellemelidir.39.2.2. Diğer Yardımcı Hakem Topun, kendisinin kontrol ettiği taç çizgisinin kale çizgisiile kesiĢtiği noktadaki köĢe yayının içine konulupkonulmadığını kontrol etmeli top yerine konmamıĢ isehakemi uyarmalıdır.40. Hakemlerin Müsabakanın Bitiminden Sonra OyunAlanından Ayrılmaları Oyunun bitiminden sonra hakemler, oyuncuların ve teknikalandakilerin oyun sahasını terk etmelerini beklemeli ve olasıolayları tespit etmelidirler. Hakemlerin soyunma odasına gitmek zorunda kaldığı hallerdedördüncü hakem sahada kalarak gerekli tespitleri yapmalıdır. Dördüncü hakem maç bitiminde hakemlerin yanına kimseyiyaklaĢtırmamaya özen göstermelidir.86

Bölüm 2Gözlemci87

1. Gözlemciden BeklenenlerGözlemci, hakemin performansını değerlendiren kiĢi olmaklabirlikte, aynı zamanda hakemin eğitmeni ve rehberidir.Gözlemci, görevlendirildiği maçta hakemlerin performansınıobjektif ve bağımsız bir Ģekilde değerlendirmeli ve MHK'yedestek sağlamalıdır. Gözlemci raporu MHK ve hakem tarafındannet bir Ģekilde anlaĢılmalıdır. MHK'ye hakemin performansıkonusunda somut ve kesin bir fikir vermelidir. Gözlemci,hakeme vereceği not ile de adalet duygusunu yansıtabilmelidir.Yapılacak değerlendirme ve verilecek not, diğer hakemler içineĢitsizlik yaratmamalıdır.Gözlemci Raporu; hakemin o maçtaki performansını,hakemlik yeteneklerini, geliĢtirilmesi gereken yönleriniyansıtmalıdır. Hakemlerin eğitiminde ele alınacak konularınseçimine yardımcı olmalıdır. Gözlemci, hakemin neden hatalıkararlar verdiğini bulup değerlendirmeli ve aynı hataları dahasonraki maçlarda tekrarlamaması için hakeme rehberlikyapmalıdır. Hakem, raporunu aldıktan sonra kendiperformansını, olumlu ve olumsuz yönlerini öğrenerekeksikliklerini gidermeye yönelmelidir.Gözlemci Raporu, hakemin performansını yansıtmasınınyanında, aynı zamanda gözlemcinin de bilgi ve beceri düzeyiniyansıtır. Gözlemciler bilgilerini sürekli yenilemeli, yapılanseminerlere, eğitim çalıĢmalarına katılmalı ve Futbol OyunKuralları Kitabı'nı, Hakem, Yardımcı Hakem, Dördüncü Hakemve Gözlemci El Kitabı‟nı, statü, talimat, iç talimat ve MHKtalimatlarını dikkatle izlemelidir.88

2. Sorumluluklar - Görev PaylaĢımıBir futbol maçının organizasyonu etkili ve iyi bir ekipçalıĢması gerektirir.Maç mahallindeki sorumluluklar, MHK ve TK tarafındangörevlendirilen kiĢilerce aĢağıdaki gibi paylaĢılmaktadır:2.1. TemsilciTemsilci, TFF adına müsabaka organizasyonunu denetleyerektalimatlara uygun iĢleyiĢi kontrol eden ve durumu raporla TFF'yebildiren kiĢidir.2.2. FGAT (Federasyon Güvenlik ve AkreditasyonTemsilcisi)FGAT, maçın sağlıklı ve güvenli bir ortamda oynanmasınısağlamak üzere; saha içi, koridorlar, hakem ve sporcu soyunmaodalarının denetiminden sorumludur.2.3. GözlemciGözlemci, müsabakada görevli hakemlerin uluslararası veulusal mevzuata uygun olarak görev yapıp yapmadıklarıhakkında gözlem yaparak, ilgili hakemler hakkında raporhazırlamakla görevli kiĢidir. Maçta görevli temsilci bulunmadığıhallerde temsilcinin de görevlerini üstlenir.3. MHK ÜyeleriMHK Üyeleri, hakemleri izlemek ve gözlemcileri yerindedenetlemek amacı ile müsabakalarda bulunabilirler. Budurumda, MHK Üyesinin o müsabakanın organizasyonu ile ilgilibir görevi yoktur. Ancak, MHK BaĢkan ve Üyeleri stadyumlardaistediği yere girebilme, bilgi ve belge temin etme hakkınasahiptir.89

4. Gözlemcilerin Atanması - Hazırlanma ve Seyahat4.1. AtamaGözlemciler, MHK tarafından atanır. Her müsabakada esasolarak bir gözlemci görevlendirilir. Gerekli görüldüğü takdirde busayı arttırılabilir.4.2. TebligatTebligat MHK'nın belirlediği ve gözlemcilere ilan ettiği yöntemile yapılır.4.3. HazırlanmaGözlemci gerekli tüm dokümanları yanına almalıdır. Ayrıca,bilgi tazelemek amacı ile sorumlu olduğu yazılı dokümanlarıgözden geçirmelidir.Hakem, Yardımcı Hakem, Dördüncü Hakem ve Gözlemci ElKitabı, gözlemcinin rehberi olmakla birlikte; MHK tarafındanverilen talimatlar, MHK TeĢkilatlanma, ÇalıĢma Prensipleri veGörevleri Ġle Ġlgili Talimat ve bu talimata bağlı diğer ĠçTalimatlar, Futbol Oyun Kuralları Kitabı ile Profesyonel Lig veKupa Müsabakaları Statüsü, Futbol Müsabaka Talimatı ve TFFBaĢkanlığı tarafından yürürlüğe konulan diğer talimat ve içtalimatlar da gözlemcilerin sorumluluk alanındadır.4.4. Seyahat ve KonaklamaMüsabakaya atanan gözlemci; “Temsilci, Gözlemci,Mentor, Hakem, Y.Hakem, 4. Hakem ve EğitimcilereTazminat, Harcırah ve UlaĢım Ücretleri ile ÖdemePrensip ve Yöntemleri Ġç Talimatı”nda belirtilenkoĢullara tabidir. Gözlemci, “Tazminat Formu”düzenleyerek seyahat belgelerini (uçak, otobüs vb.biletin aslı) görevden sonra raporuyla birlikte HakemĠĢleri Müdürlüğü‟ne gönderir. Gözlemcinin tahakkuk90

edecek olan tazminatı, harcırahı ve ulaşım bedeli Hakem İşleriMüdürlüğü’ne bildirdiği banka hesabına yatırılır.Gözlemciler, görev yapacakları müsabaka yeri ilebulundukları kent arası mesafeyi de göz önünde bulundurarak,görevini riske atmayacak şekilde bir seyahat planı yapmakzorundadır. Müsabakaya gidiş ve dönüş sürecinde bir sorunyaşanması durumunda, zaman kaybetmeksizin önce MHK BölgeSorumlusuna, ona ulaşamazsa Hakem İşleri Müdürlüğü’ne bilgiverilmelidir. Gözlemciler müsabaka mahalline yalnız olarakgitmelidir. Gözlemciler, müsabaka yerine gidiş-dönüş ve görevsırasında, temsil ettikleri kuruma yakışır şekilde giyinmeli,uygun yerlerde konaklamalıdır. Gözlemciler, görevleri süresinceakreditasyon kartlarını görünür şekilde taşımalıdır.Hakemler, gözlemci ve mentorlerin görev seyahatlerinde topluulaşım araçlarını kullanmaları esastır. Zorunlu durumlarda, özelaraç kullanımına Hakem İşleri Müdürlüğü’ne çalışma gün vesaatleri içinde yazılı başvuru yapılmak ve onay alınmak suretiyleizin verilecektir.5. Stadyumdaki Görevler ve Sorumluluklar5.1.Stadyuma GelişGözlemci, Zaman Çizelgesi’ne uyacak şekilde maçın başlamasaatinden iki saat önce stadyuma gelmeli, temsilciler vehakemler ile irtibata geçmeli ve kendini tanıtmalıdır.Gözlemci, temsilciler ile iletişim ve işbirliği içinde göreviniyürütmelidir. Gözlemci, hakemler ısınmaya çıkmadan önceuygun bir zamanda hakem odasına tanışma ve bilgi amaçlıgirmeli, çok uzun süre kalmamalıdır.5.2.Gözlemcinin Tribündeki YeriGözlemci maç sırasında protokol tribününde, temsilci ilebirlikte kendisi için ayrılmış olan koltuğa oturmalıdır. Oturacağıyer ile ilgili olarak herhangi bir sorun yaşaması durumunda,tribün görevlileri veya yerel yöneticiler ile tartışmaya girmemeli,sorunu temsilciye iletmelidir. Olağanüstü bir durumda hakemodasına gitmesi gerektiğinde zaman kaybı yaşamaması için,maçtan önce, tribündeki yeri ile hakem odası arasındakigüzergahı kontrol etmelidir.91

5.3. Not Alma (Kayıt)Gözlemcinin maç sırasında, rapor yazarkenyararlanabileceği Ģekilde kayıt tutması temelzorunluluktur. Not almak için kağıt-kalem veyases kayıt cihazı kullanılmalıdır.5.4. KonsantrasyonGözlemci maç boyunca dikkatini ve konsantrasyonunubozmaktan kaçınacak Ģekilde davranmalıdır. Temsilci, olayçıkacağını sezinlediği hallerde sahaya inebilir. Böyle bir durumdagözlemciden olayları tespit edip sonradan kendisine iletmesinitalep edebilir.5.5. Devre ArasıGözlemci, yalnızca herhangi bir olayın hakemlerledeğerlendirilmesi gerektiğinde veya maçın güvenliğinietkileyebilecek çok özel durumlarda devre arasında hakemodasına girmelidir. Gözlemci, stada geldiği andan itibaren maçsonuçlanıncaya kadar hakemlerin konsantrasyonunu bozmaktankaçınmalıdır.5.6. Medya ile ĠliĢkilerGözlemci medya mensuplarına karĢı mesafesini korumalı;maç, hakemler, hakem kararları ve temsilci uygulamaları ileilgili yorum yapmamalıdır.5.7. Prensiplere UymakGözlemciler görevlerini yerine getirirken profesyonel bir iĢanlayıĢı içinde ve uygun bir Ģekilde davranmalıdır.Gözlemci, görevi sırasında ve sonrasında, görevi veya iĢlevidolayısıyla elde ettiği gizli bilgileri kullanmamalı veyaaçıklamamalıdır. TFF ve MHK adına konuĢmamalı, bu kurumlarınilke ve prensiplerine uymayan davranıĢlardan kaçınmalıdır.92

Gözlemci Raporu’nun içeriği sadece MHK ve hakemlereaçıklanmalıdır.Gözlemciler bir kulüp ile maddi veya ailevi bağlantılarınıMHK’ye bildirmelidir.5.8. Sorunlu DurumlarGözlemci, görevi sırasında olağanüstü bir durum veya çözemediği birsorunla karşılaştığında, gözlemcilerden sorumlu MHK Üyesi’ni aramalıdır.TFF’nin organize ettiği müsabakalarda görevlendirilengözlemciler herhangi bir saldırıya maruz kaldıklarında; cezakanunlarının uygulanması bakımından, kendilerinin işlediklerisuçlar ile kendilerine karşı işlenen suçlarda devlet memurlarınailişkin hükümler uygulanır.5.9. Maçtan Sonra Yapılacaklar-Müsabaka SkorlarınınBildirimi ve Gözlemci Notlarının İletilmesiGözlemci, hakemler ve her iki takımın oyuncuları sahayıterk etmeden protokol tribününü terk etmemelidir.Gözlemci, maç bitiminden makul bir süre sonra hakemodasına gitmelidir. Hakem ile sarı-kırmızı kartları ve diğerolayları görüşüp kendi kayıtları ile karşılaştırmalıdır. Hakemlerinperformansı ile ilgili rapora yazılması planlanan tespit vegörüşler tartışma ortamı yaratılmadan kısaca hakemlerlepaylaşılmalıdır. Önce olumlu yönler, daha sonra olumsuz yönler,akabinde de geliştirilmesi gereken yönler konuşulmalıdır. Varsaolaylar, temsilcinin de katılımıyla, karşılıklı değerlendirilmelidir.Gözlemcilerin, özellikle sorunlu durumlarda stadyumuhakemler ile birlikte terk etmesi gerekir.Müsabaka Skorlarının BildirimiGözlemciler, görevlendirildikleri profesyonel müsabakanınskorunu, müsabakanın tamamlanmasını takip eden en geç 5dakika içinde 7833’e SMS ile iletmelidirler.Gözlemci Notlarının İletilmesiSpor Toto Süper Lig ve Bank Asya 1. Lig müsabakaları ile ÜKHve ÜKYH’nin görevlendirildiği Türkiye Kupası ve diğer ligmüsabakalarının gözlemcileri; hakemler için değerlendirdiklerinotları, maçın ertesi günü saat 11.00'e kadar sadece SMS ile(SMS alındısı onayı görülmelidir) MHK Gözlemci AtamaSorumlusu’na bildirmelidirler.93

5.10. Maç Sonrası Toplantı(Tüm Profesyonel maçlar için)Gözlemci Raporu’nun “Maç Sonrası Toplantı”bölümündeki, “Olay(lar) dakikaları kısacaaçıklayınız:” ifadesindeki “olay” sözcüğü,müsabakadaki önemli pozisyonlarıkapsadığından ilgili kutucuk boşbırakılmamalı, maç sonrası hakemlerle yapılangörüşmede konuşulan önemli pozisyonlar dakika belirterekkısaca aktarılmalıdır.Maçtan sonra uygun bir ortamda hakemlerle birlikte maçınanalizini yapmalıdır. Bu görüşme, 10 dakikadan az, 20dakikadan fazla sürmemelidir. Gözlemci, bu görüşmederaporunda yazacağı olumlu ve olumsuz noktaları belirtmelidir.Önce olumlu yönler, daha sonra olumsuz yönler, akabindede geliştirilmesi gereken yönler konuşulmalıdır.Bu görüşmedeüzerinde durulan pozisyonlar dakikası belirtilerek açıklanmalıdır.Hakemlere, maçta gerçekleşen olaylara dayanarak, anlaşılırve ölçülebilir somut tavsiyelerde bulunulmalıdır. Görüşmetek taraflı olmamalı; öncelikle hakemlerin maçla ilgiligörüşleri alınmalı, konuşmalar tartışma düzeyine getirilmeden,özeleştiri ortamı yaratılmalıdır. Gözlemci, hakemler ileişbirliği halinde gelişmeye yönelik çözümler ve seçeneklersunmalıdır. Bu görüşme sırasında hakemlere notlarınınsöylenmemesi gerekir. Görüşmede konuşulmayan konularrapora yazılmamalıdır.6. Gözlem TekniğiGözlem, ön hazırlık gerektiren; kayıt, değerlendirme verapor düzenleme organizasyonudur.Gözlem; dikkat, konsantrasyon, doğru açıdan bakma veyetenek gerektirir.Hakem, yardımcı hakemler ve dördüncü hakemperformanslarının değerlendirilmesi gözlemcinin temel görevidir.Konsantrasyon, dikkatin bir olaya yönlendirilmesi veodaklanmasıdır. Aynı zamanda, görev bilincinin göstergesidir.Doğru ve objektif değerlendirme yapabilme, öncelikle dikkat vekonsantrasyona bağlıdır. Maça dikkatini veremeyen gözlemcininpozisyonlara yoğunlaşması mümkün değildir.94

Gözlemci, maç boyunca dikkatinin dağılmayacağı uygun birortamda bulunmalı ve dikkatini sadece hakemler üzerindeyoğunlaĢtırmalıdır. Gözlemci, ancak bu durumda, hakeminkararlarını doğru yorumlayabilir ve objektif değerlendirmeleryapabilir. Protokol tribününde ön sırada oturma uygulaması,gözlemcilerimizi büyük ölçüde rahatlatmasına karĢın, maçsırasında yanında bulunan kiĢilerle sohbet eden bir gözlemcinin,dikkatini maça vermesi veya pozisyonlara yoğunlaĢması,bunların sonucunda da hakemleri objektif değerlendirmesimümkün değildir.Hakemin verdiği herhangi bir karar, tamamen kurallarçerçevesinde ve doğru olabilir. Ancak, bu karar öncesindehakem; çağdaĢ yorum, olumlu futbol, yönetici kimlik ve yetkipaylaĢımı gibi futbol değerlerini dikkate almalıdır.Hakem kararlarını değerlendirmedeki en önemli kriterlerdenbiri de GÖREMEME ile gördüğü halde YAPAMAMA arasındakifarktır.Hakem performanslarının değerlendirilmesinde kullanılacakkriterler, FIFA ve UEFA kriterleridir. Bu kriterlerin temel amacı,hakemlerin o müsabakadaki genel performanslarının futbol oyunkurallarının ruhunu yansıtan EĢitlik (adalet), Güvenlik (sağlık)ve Zevk (keyif) temel ilkeleri doğrultusunda aĢağıda belirtilenbeĢ ana baĢlık altında toplanan değerlerle ölçülmesidir.• Oyun Kurallarının Uygulanması, Yorumlanması ve MaçınKontrolü, Taktiksel YaklaĢım ve Maçın Yönetimi• Disiplin Kontrolü, Oyuncuların ve Takım Yetkililerinin (YedekKulübesi) Yönetimi• Fiziksel Durum, Yer Alma ve Hareketlilik• Yardımcı Hakemler ve Dördüncü Hakem ile ĠĢbirliği• KiĢilik95

6.1. Yapılan Hataların Not Ġle BağlantısıHakemin çok fazla hata ve eksiği varsa verilecek not dabununla paralellik taĢımalıdır. Çok yetenekli ve özellikliolduğunu sahada gösteren bir hakemin yapacağı basit bir ikihata için (yanlıĢ bir taç, bir faulü görememe gibi) notundüĢürülmesi doğru değildir.Hakem hatalarının öncelikle niteliği, oyunun seyrine, skora vesonuca etki edip etmediği, daha sonra ise, aynı hatanın sürekliyapılıp yapılmadığı önemlidir.7. Gözlemci RaporuGözlemci, rapor düzenlemek için MHK tarafından bu kitaptayayınlanan talimatları izlemeli ve değerlendirme kriterleriniuygulamalıdır. Hakemleri değerlendirirken, hakemlere verilmiĢolan talimatları mutlaka göz önünde bulundurmalıdır.Hakemleri ve yardımcı hakemleri gözlemlemeninamaçları Ģunlardır:• Hakemlerin performanslarını nasıl arttırabileceklerikonusunda yol göstermek• Oyun Kurallarının standart ve tutarlı bir Ģekildeyorumlanmasını ve uygulanmasını sağlamak• Hakemlerin performanslarını değerlendirmek• Genç ve yetenekli hakemlerin tespit edilmesine yardımcıolmak• Hakemlerin klasmanlara ayrılmasına baz oluĢturacakdeğerlendirmeler yapmak• Hakem eğitimine temel oluĢturacak bilgiler vermekGözlemci Raporu'nun amacı ise:• Standart notlar verilmesini sağlamak,• Hakemlere ve yardımcı hakemlere en yakın ondalığa kadarkesin notlar vermek (7.4, 8.2, 8.9, vs.),• Uluslararası maçlar için UEFA ile standart ölçeğe sahip olmak,96

• Raporun doldurulması ve gönderilmesi için bir elektronik formkullanılmasını sağlamak,• Yapılan yorum ve değerlendirmeleri maçtan örneklerledesteklemek.7.1. Rapor Düzenleme1. Bölüm:7.1.1. Maç Bilgileri• FYS ortamında hazırlanan raporlarda, maçın numarası, tarihi,saati; stad adı, lig, grup, takım adları ve skor sistemtarafından girilecektir.• Bu bölüm, FYS ortamında hazırlanan raporlar dıĢında isegözlemci tarafından doldurulacak; skor rakamla (0, 1, 2, vb.)yazılacaktır.• Ġhtar ve ihraçlar, takımlarla ilgili bölümleri taĢmayacakĢekilde yazılmalıdır. Forma numarası tek rakamlı olan biroyuncu, örneğin; 9 numaralı oyuncu kart görmüĢ ise 09 değil9 olarak yazılmalıdır. Ġhtar almıĢ bir oyuncu sonradan ihraçedilmiĢ ise, ihtarı yazılmamalıdır. Bu bölümlere baĢka biriĢaret (x, /, --, vb.) konulmamalıdır.• Raporun yazımında küçük harf ile aynı büyüklükte puntokullanılmalı, rapor formatı bozulmamalıdır.• Not bölümünde rakamların önüne ve arkasına herhangi biriĢaret konulmamalı (=8.2=, 7/6 vb.), ondalıklı iki rakamınarasına nokta konulmalıdır (7.0, 8.4, v.b.)• Zorluk dereceleri her hakem için ayrı ayrı belirlenecektir.7.1.2. Hakem BilgileriFYS ortamında hazırlanan raporlarda sistem tarafındangirilecektir. FYS ortamında hazırlanan raporlar dıĢında isegözlemci tarafından doldurulacaktır.7.1.3. Gözlemci BilgileriFYS ortamında hazırlanan raporlar dıĢında, Rapor Tarihibölümüne maçın oynandığı tarih değil, raporun düzenlendiğitarih yazılmalıdır.97

Ġmza unutulmamalı, imza yerine paraf ya da kaĢekullanılmamalıdır.7.2. Not7.2.1. Hakemlere, Yardımcı Hakemlere veDördüncü Hakemlere Not Vermek7.2.1.1. Maç Sırasında Analiz:a) Maçın gidiĢatını etkileyecek önleyici veya koruyucu (can alıcıan) kararları belirlemek,b) Tepkisel çözümleri, maçın gereklerine göre verilen kararlarıdeğerlendirmek,c) Zor durumların/kararların sonuçlarının sonraki kararlara(kiĢilik) etkisini göz önünde bulundurmak: Tutarlılık vecesaret7.2.2. Hakem ve Yardımcı Hakemler ĠçinDeğerlendirme Ölçeği:AĢağıdaki değerlendirme ölçeği, gösterildiği üzere uygun notverme biçimini belirlemektedir:PuanAçıklama9.0 – 10 Mükemmel Performans (Eksiksiz)8.5 – 8.9 Çok iyi (Övgüye değer performans)8.3 – 8.4 Ġyi. Beklenen performans8.2 Tatminkâr. GeliĢtirilecek küçük noktalar8.0 – 8.1 Tatminkâr. GeliĢtirilecek önemli noktalar7.9 Bariz önemli bir hata, aksi takdirde 8.3+7.8 Bariz önemli bir hata, aksi takdirde 8.0 - 8.27.5 – 7.7Beklentilerin altında, zayıf kontrol, geliĢtirilecek önemlinoktalar7.0 – 7.4Hayal kırıklığı. Bariz önemli bir hata ile beklentinin altındaveya 2 veya daha fazla bariz önemli hatalı performans6.0 – 6.9 Kabul edilemezaltında veya 2 veya daha fazla bariz önemli hatalıperformans98

Gözlemci öncelikle performansı bütünüyle değerlendirir.Rapordaki her kriter, madde 2‟den 7‟ye kadar olan maddeler(artı yardımcı hakemler için 9‟dan 10‟a kadar olan maddeler)maç sırasında ortaya çıkan olaylar bazında değerlendirilmeli vedoğru Ģekilde özetlenerek açıklanmalıdır.Beklenene uygun olan MHK performans değerlendirmearalığının 8.3‟den 8.4‟e kadar olduğu, bunun da etkinperformansa eĢdeğer olduğu hatırlanmalıdır. Temel performansave daha fazlasına eriĢecek potansiyele sahip hakemler, buaralığın daha yüksek kısmındaki notu bekleyebilirler.7.2.2.1. Değerlendirme Ölçeği Ġle Ġlgili DiğerAçıklamalar:a) 8.3 ve 8.4, beklenildiği kadar iyi bir performans eldeedildiğini, ancak iyileĢtirilebilecek birkaç küçük ayrıntıolabileceğini, performansın genel olarak iyi olduğunugösterir. Bu not, hakemin gelecekte baĢka maçlardagörevlendirilmeye hazır olduğunu gösterir.b) 8.2, performansın kabul edilebilir olduğunu; ancak bazıkonularda iyileĢtirme olması gerektiğini; maç kontrolününkabul edilebilir bir derecede olduğunu, ancak bazı belirginhata ya da hataların olduğunu gösterir.c) 8.0 ve 8.1, hakemin maçın kontrolünü elinde tuttuğunu;ancak iyileĢtirme yapılması gereken bazı “ önemli “ alanlarolduğunu, bu iyileĢtirmelerin yapılmasının hakemingelecekteki maçları için önemli olduğunu veMHK‟nin bu hakemin gelecekteki görevlendirme aĢamasındadikkatli olması gerektiğini gösterir.Gözlemci, hakemin maç esnasındaki hatalı uygulamalarınımaç sonrası görüĢmede sözlü olarak hakemlere iletir ve sonraraporda da bunları açık olarak dakika dakika belirtir.99

7.2.2.2. Hakem Hatalarının Sonuçları:Bir gözlemcinin kanaatine göre:a) Hakeme, 8.3 veya üstü not ile değerlendirilecekken, önemlibir kararında bariz bir hata (örn. Kırmızı kart, penaltı,skoru/sonucu etkileyen ofsayt vs.) söz konusu ise, not enfazla 7.9 olmalıdır.b) Hakem, 8.0, 8.1 veya 8.2 not ile değerlendirilecekken,önemli bir kararında bariz bir hata söz konusu ise, not enfazla 7.8 olmalıdır.c) Hakemin maçın genelinde kontrol eksiği ve geliĢtirilmesigereken önemli hususlar söz konusu ise, not 7.7 veya dahadüĢük olmalıdır.d) Birden fazla bariz hakem hatası var ise, not 7.4 veya dahaaltına kadar inmelidir.Böyle hata ve eksiklikler sonrasında doğru ve olumlukararlar verse de hakemin notu yukarıda belirtilen not sınırlarınıaĢmamalıdır.Yardımcı hakemin yaptığı hata hakemin notunuetkilememelidir. Ancak hakem, yardımcı hakemin iĢaretiniyardımınıdeğerlendirebilecek konumda ise hakemin notu da buiĢaretten-yardımdan etkilenmelidir.Notun 7.7‟nin altında olması halinde, gözlemci iyileĢtirme içingörüĢlerini belirtmek, bunları hakem ve/veya yardımcı hakemlereiletmek ve onları bölüm 7‟ye (Genel Değerlendirme, Performans veKiĢilik Konusunda Tavsiyeler) ve bölüm 8‟e (OlumluNoktalar/GeliĢtirilmesi Gereken Noktalar), yardımcı hakemler içinmadde 9‟a ve 10‟a yazmak zorundadır.8.4 „ün üzerinde bir not almak için hakem kritik ve önemlikararları doğru vermek mecburiyetindedir (bu aynı zamanda maçınkontrolüne olumlu katkı sağlayan önleyici eylem de olabilir). Maçınzorluk derecesi “normal” de olsa 8.4‟ün üzerinde bir notmümkündür. Maç hakemin performansından dolayı “normal” ise, buhakem için olumlu bir nokta olarak takdir edilmelidir. Eğer takdir8.4‟lük bir notun üzerinde ise gözlemci, performansın MHK normalölçüt aralığının üzerinde bulunmasına neden olan unsurları(dakikalara dayalı olarak) tanımlamak zorundadır.100

Gözlemci, maç sonrası görüĢmede DVD kullanmıĢ isegözlemci raporundaki kutucuğu iĢaretlemeli, o bölüme hakemleyapılan pozisyon görüĢmesini/görüĢmelerini açıklamalıdır.Maçın DVD‟sini görmeye imkân olmayan maçlarda gözlemci,herhangi bir kuĢku halinde, değerlendirmesini hakemlerinlehinde yapmalıdır.Televizyonda yayınlanan maçlarda kritik ve önemli kararlarmaçtan sonra (ertesi gün olsa dahi) DVD ile tekrar gözdengeçirilmelidir. Ancak, gözlemci bunu yapacağını hakemlereaçıkça bildirmeli ve bunu da raporunda net olarak belirtmelidir.Gözlemci, gözlemci raporunu doldururken MHKMÜDAHALESĠ bölümündeki “HAYIR” kutucuğunu iĢaretlemelidir.Gözlemcinin gönderdiği rapora, MHK‟nin maçı fiilen izlemesiile TV görüntülerinden yapacağı değerlendirme sonucundakatılmadığı takdirde (raporun kendi içindeki çok bariz çeliĢki,rapor içeriği ile notun uyuĢmaması vb.) rapor tekrar incelenmesiiçin gözlemciye gönderilecektir. MHK gözlemciye e-posta yolu ileraporu hangi nedenle geri gönderdiğini bildirecektir. MHKmüdahalesindeki pozisyonun gözlemcideki DVD‟de görüntüsüyoksa bu MHK'ye ilgili bölümde bildirilmelidir.MHK‟den geri gelen rapor gözlemci tarafından tekrardoldurulurken MHK MÜDAHALESĠ bölümündeki “EVET” kutucuğuiĢaretlenecek ve açıklama bölümüne MHK'nin gönderme gerekçesiniiçeren e-postasına mutlaka ve kısaca yanıt verilecektir.7.2.3. Dördüncü Hakemler Ġçin DeğerlendirmeÖlçeğiDördüncü hakemlere not verme sisteminde “bariz hakemhatası sistemi” hesaba katılmaz. Etkin bir performansa 8.0olarak not verilmelidir. Dördüncü Hakem önemli bir durumlaolumlu biçimde ilgilendiği takdirde not 8.0‟ın üzerinde olmalıdır.8.0‟in altında veya üstünde olan hallerde sebebinin açıkçabelirtilmesi gerekir.101

PuanAçıklama9.0 – 10 Mükemmel performans (Eksiksiz)8.5 – 8.9 Çok iyi (övgüye değer performans)8.0 – 8.4 Ġyi (etkin performans)7.5 - 7.7Beklentilerin altında, zayıf kontrol, geliĢtirilecekönemli noktalar7.0 – 7.4Hayal kırıklığı. Bariz önemli bir hata ile beklentininaltında veya 2 veya daha fazla bariz önemli hatalıperformans6.0 – 6.9 Kabul edilemez7.3. Zorluk DerecesiMaçta görevli her hakem için ayrı değerlendirilmelidir.Maçlar; normal, zor veya çok zor olarak derecelendirilir.Normal maç : Maç içinde hakemleri zorlayıcı çok az durum yada pozisyon olmuĢtur.Zor maç: Hakemler için zor maç olmuĢ, zor durum veyapozisyonlarda kararlar almaları gerekmiĢtir.Çok Zor maç : Hakemler için çok zor bir maç, çok zor durumveya pozisyonlarda kararlar almaları gerekmiĢtir.Her maçtaki zorluk derecesi, gözlemci tarafından kritiknoktalar göz önünde bulundurularak belirlenmelidir. Gözlemci,kritik kararlara dakika belirterek yer vermelidir. Hakem, oyunkuralları ile ilgili önemli kararlar vermiĢ ise bu durum zorlukderecesine yansıtılmalıdır. Maçın zorluk derecesi, her hakemintüm maç boyunca karĢılaĢtığı durumları da içermelidir.Gözlemci, not değerlendirmesini yaparken, varsa yaĢanankritik ve zor pozisyonların dakikasını da belirterek, hakemlerinperformansının önemli unsurlarına değinmelidir.102

Gözlemci maçın zorluk derecesini her hakeme vereceği not ilebütünleĢtirmeli ve değerlendirmesinde her hakemin zor ve kritikpozisyonlarla baĢa çıkabilme yeteneğini göz önündebulundurmalıdır.Hakem oyun kurallarını iyi ve olumlu bir Ģekilde uygulamıĢ,kritik ve zor pozisyonlarda kararlar vermek durumunda kalmıĢise, bu durum maçın zorluk derecesine yansımalıdır. Bu derece,bu pozisyonların sıklık ve yoğunluğuna da bağlıdır.Gözlemci, raporunda ayrıca maçın yönetilmesinin niçin zorolduğunu veya zor hale geldiğini de "Maçın Tanımı" bölümündeher hakem için ayrı ayrı belirtmelidir.Bir derbi, takımların puan durumu, iki kulüp arasında öncekiolaylar bir maçın yönetilmesinin zor olmasını gerektirmez.Belirleyici faktör, takımların o maçta nasıl futbol oynadığı vediğer unsurlardır (hava ve saha koĢulları, seyircilerin tutumu,teknik alandakilerin tutumu vb.).Eğer yanlıĢ kararlar nedeniyle maçın yönetimini zor veya çokzor hale getirmekten sorumlu ise; hakemin, yardımcıhakemlerin ve 4. hakemin notu düĢmelidir. Hakemin, yardımcıhakemlerin ve 4. hakemin hataları veya yanlıĢ davranıĢ vekararları sonucu maç zorlaĢmıĢsa, maçın zorluk derecesiartırılmamalıdır. Bu durumda, gözlemci bunu göz önündetutmalı ve raporun "Genel Değerlendirme" bölümündebelirtmelidir.Bunun aksine, eğer her iki takım, hakemin, yardımcıhakemlerin ve 4. hakemin iyi performansları nedeniyle iyi vedürüst Ģekilde davranmıĢ ise; hakemin, yardımcı hakemlerin ve4. hakemin notları artacaktır. "Normal" zorluk derecesi, göreviniiyi bir Ģekilde yapan hakemleri cezalandırmamalıdır.Gözlemci zorluk derecesini belirlerken, aĢağıdaki gibi önemlipozisyonlara ve kararlara dikkat etmelidir:• Ceza alanına yakın yerlerdeki fauller, aldatmalar103

• Bariz golün ve gol Ģansının önlenmesi• ġiddetli hareketler• Oyuncular arasında toplu çatıĢmalar ve hakem kararlarınayoğun protestolar• Ġkinci sarı kart• Önemli ofsayt pozisyonları (özellikle yardımcı hakemler için)Maçın zorluk derecesi, "Maçın Tanımı" bölümünde yazılanlarladoğrulanmalıdır.7.4. Maçın TanımıBu bölümde; maçın atmosferi ve seyri, aĢağıdaki ölçütlerçerçevesinde tanımlanmalıdır:• Maçın takımlar için önemi• Saha ve hava koĢulları• Ev sahibi takımın ve misafir takımın seyirci sayısı, seyircilerindavranıĢı, (çirkin tezahürat, yabancı madde atılması, fiilimüdahaleler vs.)• Futbolcuların birbirlerine ve hakemlere karĢı tutumları• Oyunun temposu (faullerin ve ikili mücadelelerin yoğunluğu)• Teknik alandakilerin davranıĢları• Her hakemin ayrı ayrı karĢılaĢtığı kritik durumlar8. Hakemleri Değerlendirme Referansları:Her bölüm için yararlı referans noktalar aĢağıda verilmiĢtir.Bu noktalar eksiksiz olmasa da, gözlemciye hakemin iyiözelliklerini ve iyileĢtirilmesi gereken yönlerini belirlemedeyardımcı olacaktır.Gözlemcilere, aĢağıdaki bölümlerin; ilgili hususlarıhatırlatmak, raporu oluĢturmada yardımcı olmak amacıyladüzenlendiğini ve rapor düzenlemede arzu edilen standardaulaĢabilmeyi sağlamak için, titizlikle takip edilmesi veuygulanması gerektiğini belirtmek isteriz.104

Yazılanların notu etkilemesi için, hakemin maçta hatayapması gereklidir. Yoksa yazılan, sadece tavsiye niteliğindeolmalı notu etkilememelidir.2. BölümOyun Kurallarının Uygulanması, Yorumlanması veMaçın Kontrolü, Taktiksel YaklaĢım ve Maçın YönetimiGözlemci; iki ayrı parçadan oluĢan bu bölümde, konuyla ilgilideğerlendirmesini yorum bölümüne yazdıktan sonra, buradabelirttiği olumlu veya olumsuz hususlardan önemli gördüklerinidakika belirterek alt parçadaki pozisyon açıklamaları bölümüneyazmalıdır. Olumsuz hususların nedeni ve nasıl düzeltilmesigerektiğini belirtmelidir. Bu bölümle ilgili değerlendirmeyaparken Ģu ölçütleri göz önünde bulundurmalıdır:Oyunun hızı, hakemin dikkat etmesini gerektiren durumlar vesüre, önemli kararlar, oyuna hakim olma (oyunun kontrolü),ceza alanındaki tutma ve çekmeler (alınacak tedbirler), faulsayısı-isabet oranı, avantaj uygulaması, serbest vuruĢ yönetimi.• Oyunun, hemen baĢlamasına izin vermesi,• ġüpheli ve önemsiz ihlallerde, oyunu kesmemesi,• Maçı, oyunun ruhuna uygun olarak, akıĢına bırakması,• BaĢlangıçtan itibaren (maçın ilk saniyeleri de çok önemlidir)maçın gidiĢatını anlaması, doğru tutumu benimsemesi,• Çabuk, açık, anlaĢılır ve güvenilir kararlar vermesi,• Hakemin proaktif-önleyici kararları uygulaması (Ġhlaliengelleyebilir miydi? Ya da ihlal, hakem ve/veya yardımcıhakemin hatalarından mı kaynaklandı (gecikme, dikkatsizlik,yanlıĢ karar verme vb.).• Hakemin reaktif-tepkisel kararları uygulaması (Patlayan birolay sonrası - Aniden kavga çıktı, bu kavgada yapmasıgerekeni yaptı mı? Gerekli iĢlemleri uyguladı mı?),• Oyun kurallarını yorumlaması (taktik yaklaĢımı),• Beklenmeyene hazır olması, oyunu okuması (HiçdüĢünmediği, beklemediği bir olayı beklemeli. Kendisiniönceden hazır tutmalı),105

• Farklı durumların ortaya çıkması halindeki uygulaması; (“Ġhlalyapan oyuncuları sakin Ģekilde yönetmeli”, “Baraj açtırmada,etkin ve kararlı olmalı”, “Aldatmada, seçici dikkat uygulamalı”vb.),• Her aĢamada maçın kontrolünü sağlaması (Maçın baĢındansonuna kadar maça tam hakim olmalı),• Oyun alanındaki fazla toplarla ilgili uygulaması (Sadece,oyunun engellenmesi durumunda oyunu durdurmalı),• Oyuncu değiĢtirme yöntemindeki uygulaması,• Oyun alanında fazladan kiĢilerin bulunması durumundakiuygulaması (Saha dıĢı kiĢiler, oyun alanı dıĢındaki oyuncu,yedek oyuncu veya değiĢtirilen oyuncu),• Avantaj uygulama veya oyunu durdurma kararını verirkenönemli durumları göz önüne alması (Topu yalnızca mevcutpozisyonunda tutmak, geriye pas vermek ya da top kontrolaltında olduğunda bile savunmanın baskısı altında olmak çoknadir avantaj sağlar. Ġlke olarak, yalnızca, umut vadeden biratak ya da bariz bir gol Ģansı söz konusu olduğunda oyunuavantaja bırakmak gerekir.), ayrıca ihlalin ciddiyeti; ihlalinyapıldığı yer; rakibin kalesine ani, tehlikeli hücum Ģansı;maçın atmosferi de diğer önemli ölçütlerdir,• Avantaj uygulaması ile maçın hızını ve kalitesini artırması,(Avantaj gerçekleĢmemiĢ ise ilk ihlale dönmeli),• Avantaja bırakması, avantaj iĢaretini vermesi (Verdiği kararıbeden diliyle anlatması: Avantaj uyguladığında; elleriniaçarak, oyunculara ve izleyenlere verdiği kararı göstermeli),• Serbest vuruĢ yöntemindeki uygulaması (rakibi ĢaĢırtma;çabuk kullanma; mesafe; topun gideceği yeri görmek çokönemli, ona göre pozisyon almalı),• Ceza alanına yakın serbest vuruĢlardaki uygulaması, (Penaltınoktasını ve civarını izlemeli, pozisyona yakın olmalı),• Ceza alanı içindeki itme-tutmalardaki uygulaması (Özellikleserbest vuruĢ veya köĢe vuruĢları sırasında ceza alanı içindeoyuncular arasındaki itme-tutma ihlallerine erken ve kararlıbiçimde müdahale etmeli),• 9.15 m. barajını yönetmesi (Barajın belirlenen mesafedeolmasını sağlamalı-Ceza alanına yakın serbest vuruĢlarda106

9.15 m. ölçümü yapmalı, uzak yerlerde ve baraj olmadığındaölçüm yapmamalı),• Aynı anda birden fazla ihlalin meydana gelmesi durumundakiuygulaması,• Maçın gidiĢatındaki değiĢikliklere derhal ve uygun tepkisi,• Topa ve rakibe yönelik müdahaleleri ayırt etmesi,• Bariz gol Ģansının veya umut vadeden bir atağınönlenmesinin doğru tespiti ve yorumu,• Topu elle tutmak (oyuncunun eli veya kolu ile topa kastiolarak temasını içerir) ile ilgili durumları göz önündebulundurması (Topla bilerek oynama ile topun ele çarpmasınıayırt etmeli),• Direkt ve endirekt serbest vuruĢları ayırt etmesi, (Direktendirektserbest vuruĢ ayrımındaki hata notladeğerlendirilmemeli, hakeme tavsiye edilmelidir),• Ġhlali değerlendirmesi (Ġhlal için; avantaj var mı diye birazbekleyip bir-iki saniye sonra düdük çalmalı),• Genel olarak faul sayısı ile faullerin doğru ve tutarlıcezalandırılmasındaki doğruluk oranı (Topu kaybettiktensonra yapılan taban hareketi, çelme, toptan önce rakibetemas, ayağa veya ayak bileğine basma),• Dikkatsiz, kontrolsüz ve aĢırı kuvvet kullanma ile ilgili doğruayrım yapması ve değerlendirmesi (Dikkatsiz harekette;topla oynama niyeti var, zamanlama hatasından ihlalmeydana geliyor, Kontrolsüz harekette, ihlali yapanoyuncunun topla oynama niyeti yoktur),• Hata yapmaktan kaçınması (Proaktif-önleyici davranarak,oyuncuların hata yapmalarını önlemeli ki, daha ağır kararlarvermemeli),• Ağır kararlardaki uygulaması, (YanlıĢ verilen penaltı kararı,verilmeyen penaltı kararı, yanlıĢ ihraç kararı, verilmeyenihraç kararı, verilmeyen ikinci ihtar kararı)• ġarj ile ihlâl içeren Ģarjı doğru ayırt etmesi vedeğerlendirmesi,• KöĢe gönderlerine yakın faullerde risk almaması (bir avantajolmadığı için oyunu daha erken durdurmalı),107

• Ciddi faule maruz kalan oyuncuları korumak için derhalmüdahalesi,• Ġtme, çekme ve tutmaya karĢı uyanık olması (doğru ve tutarlıcezalandırmalı),• Dirseklerin kullanımına karĢı dikkatli olması,• Aldatma, itiraz, zaman çalma vs.ye karĢı dikkatli olması,doğru ve tutarlı cezalandırması (KöĢe gönderleri yakınındahücum oyuncusu zaman geçirmeye çalıĢıyor, problemçıkıyor),• Oyunun yeniden baĢlamasında doğru gözetim yapması(baĢlama vuruĢu, kale vuruĢu, köĢe vuruĢu, taç atıĢı vb.),• Kaleci tarafından yapılan ihlallerdeki uygulaması (Kalecinintopu elinde altı saniyeden fazla tutması, elinden topuçıkardıktan ve baĢka bir oyuncuya temas etmeden topatekrar eli ile müdahale etmesi, bir takım arkadaĢı tarafındantop kasıtlı olarak kaleciye pas olarak vurulduğunda topa elleriile dokunması, bir takım arkadaĢı tarafından taç atıĢındandoğrudan gelen topa elleri ile dokunması),• Kaleciye karĢı yapılan ihlallerdeki uygulaması (Bir oyuncununkalecinin elinden topu çıkarmasına engel olması; kaleci topuelinden çıkarırken bir oyuncunun topa vurması veya vurmayaçalıĢması; kalecinin hareketini adil olmayan Ģekildeengelleyerek onu kısıtlaması, örneğin, köĢe vuruĢlarıkullanılırken),• Oyun kurallarında olmayan iĢaret kullanması (“Bir Ģey yokoyna” anlamında iki kolunu yana açarak iĢaret etmesi -düdük çalmadığı için oyun zaten devam ediyor, iĢarete gerekyok),• “Bir Cismin veya Topun Atılması” ile ilgili ihlallerdekiuygulaması,• Taç atıĢı yöntemindeki uygulaması,• Kale vuruĢu yöntemindeki uygulaması,• KöĢe vuruĢu yöntemindeki uygulaması,• “Penaltı VuruĢu” ve “Penaltı Noktasından VuruĢlar”yöntemindeki uygulaması (Oyuncunun, hız almayıbitirdiğinde, topa vurur gibi yapması-ihtar),• Etkili iĢaretler vermesi (AĢırı olmayan ve açık iĢaretler),108

• Sakatlanan oyuncularla ilgili yöntemi uygulaması(Sakatlanmalarda yakın olmalı ama dibinde de olmamalı vediğer oyunculara arkasını dönmemeli; sakatlık sonrasında,tedavi gören oyuncuyu, topun oynandığı bölgeden oyunaalmamalı),• Derhal tedaviye ihtiyaç duyulan sakatlanmalardakiuygulaması, (Kafa çarpıĢmasında vb. durumlarda, oyunudurdurmalı, yerde yatan oyuncuyu iĢaret etmeli, sakatlananoyuncuyla ilgili uygulamayı hızla yapmalı, sakatlanmayasebep olan oyuncuyu kontrol altına almalı),• Sedye taĢıyıcıların, sadece, kendi iĢaretiyle oyun alanınagirmesini sağlaması,• Düdüğü uygun kullanması (Gereksiz olarak, sıklıklakullanmamalı),• Uzatma sürelerinin doğru belirlenip gösterilmesi,• Maçı, süresi dolmadan bitirmesi (EĢit, dürüst ve güvenliĢartlar yoksa, sahayı terk edip içeri girdikten sonra maçıbitirmeli).3. BölümOyuncuların ve Takım Görevlilerinin (Teknik Alan)Disiplin Amaçlı Kontrolü ve YönetimiGözlemci; bu bölümde, konuyla ilgili değerlendirmesini yorumbölümüne yazdıktan sonra, burada belirttiği olumlu veya olumsuzhususlardan önemli gördüklerini dakika belirterek alt parçadakipozisyon açıklamaları bölümüne yazmalıdır. Olumsuz hususlarınnedeni ve nasıl düzeltilmesi gerektiğini belirtmelidir. Bu bölümle ilgilideğerlendirme yaparken Ģu ölçütleri göz önünde bulundurmalıdır:Oyuncuların genel tutumu, itirazlara yönelik kabul edilebilirsınırlar, sarı ve kırmızı kartların sayısı, nedeni ve doğruluk derecesi,kart gösterme ve oyuncuları uyarmadaki tavrı (sakinliği ve kendinegüveni), düdüğün Ģiddeti.• Yaptığı uygulamalarla, oyuncuların, olumlu veya olumsuztutum ve davranıĢlarına neden olması,• Oyuncuyu tanıması (Ġhlali yapan oyuncunun belirlenmesi için;oyuncuyu bedeninin bütününden tanımalı; yürümesinden,109

- ĠtiĢip-kakıĢan oyuncuları gruptan ayırarak uyarmalı. Bu,genel uyarı niteliği taĢır.- Uyarıdan sonra itiĢip-kakıĢan oyunculara eğer top oyunagirmiş ise teknik ve disiplin cezası uygulamalı(Penaltı, direkt serbest vuruş, ihtar,ihraç).- Ġhtarı olan bir oyuncuyu ceza alanındaki itiĢ - kakıĢlardandolayı ikinci ihtardan ihraç etmeli.• Uyarmadaki uygulaması (Ġki takımdan birer oyuncuyuuyarmak için çağırırken, ikisinin aynı anda gelmesini veikisinin de aynı anda ayrılmasını sağlamalı, erken gelenoyuncuyla konuĢmaya baĢlamamalı),• Kart göstermedeki uygulaması (Grubun içinde kalmamayaçalıĢmalı; elleriyle “gelmeyin iĢareti” yapmalı; kartgösterirken, oyuncunun yüzü, hakeme dönük olmalıdır),• Net sarı kartlık olaydaki uygulaması (Net sarı kartlık olayda;“1, 2 hareket yaptın bu da 3 üncüsü, onun için sana sarı kartveriyorum” Ģeklinde iĢaret vermemeli. O zaman, sonhareketin sarı kart olmadığı anlamı çıkar. Bu, yanlıĢuygulama olur.),• Kart göstermede tutarlılık ve ne yapacağının tahminedilebilmesi, baĢtan itibaren aynı çizgide olması (önemsizihlaller için kart göstermemeli),• Kart göstermede beden dili uygulaması (Eğer kartgösterecekse, kart gösterecekmiĢ gibi davranmalı (bedendilini bu yönde sergilemeli); eğer kart göstermeyecekse, kartgöstermeyecekmiĢ gibi davranmalı (beden dilini bu yöndesergilemeli),• Gereksiz kart göstermemesi (Oyuncu itirazını, kollarını geriyedoğru açarak yaparsa makul olabilir, ancak kollarını ileriyedoğru sallarsa ihtar olmalıdır),• Kartlarını; sakin ve açık Ģekilde göstermesi (Kartı görenoyuncunun anlaĢılması. Sarı kartı gösterirken hakem ihlalyerinde ise ve oyuncu hakeme yakınsa oyuncuyu ihlal yerineçağırmamalı),• Hakeme saldırıda bulunan oyunculara taviz vermemesi,• “Normal” bir mücadele esnasında tehlikeli Ģekilde oynamada,disiplin cezası uygulamaması,111

• Tehlikeli Ģekilde oynama hareketinin belirgin Ģekildesakatlanma riski taĢıyarak yapılması halinde disiplin cezasıuygulaması (sarı kart),• Tehlikeli Ģekilde oynayarak bariz gol Ģansınınengellenmesindeki disiplin cezası uygulaması (kırmızı kart),• Bir rakibin ilerlemesine engel olma ile ilgili uygulaması (sarıkart),• Kart göstermek için oyunun baĢlamasını geciktirmemesi,• Oyuncunun, rakibini, topa sahip olmasını veya avantajlı birpozisyon almasını engellemek için tutmasına, sportmenlik dıĢıdavranıĢtan dolayı sarı kart göstermesi,• Kendisini aldatmaya yönelik profesyonelce yapılan hareketlerideğerlendirmesi (ceza alanında hafif temasta forvetinkendisini yere bırakması, sarı kart),• AĢırı kuvvet kullanılan müdahalelerdeki uygulaması, (kırmızıkart)• Umut vadeden atağı önlemedeki disiplin uygulaması (sarıkart),• Bir golü veya bariz gol Ģansını engellemedeki disiplinuygulaması (kırmızı kart)• Sportmenlik dıĢı davranıĢtan dolayı disiplin uygulaması (sarıkart),• Ġhlâlde, açık bir avantaj durumu yoksa, derhal oyunudurdurması ve oyuncuya ihtar vermesi, eğer ihtarı, oyununilk durdurulmasında vermediyse, daha sonra vermemesi,• Bir golün mantıklı kutlanmamasındaki disiplin uygulaması(sarı kart),• Söz veya davranıĢ ile itiraz etmedeki disiplin uygulaması (sarıkart),• Oyunun tekrar baĢlamasını geciktirmedeki uygulaması (sarıkart),• Devamlı ihlallerdeki uygulaması (sarı kart),• Siyah-beyaz hatada disiplin uygulaması, (Penaltılık birdurumda penaltı vermemesi siyah-beyaz hatadır. Kırmızı kartgöstermemek bariz bir hatadır),• “Ciddi Faullü Oyun”daki veya “ġiddetli Hareket”tekiuygulaması (kırmızı kart),112

• “Bir Cismin (veya top) Atılması” ile ilgili ihlallerdekiuygulaması,• Serbest vuruĢ yöntemindeki disiplin uygulaması (çabukkullanma, mesafe vb.),• Taç atıĢı yöntemindeki uygulaması (uyarı, sarı kart),• Kale vuruĢu yöntemindeki uygulaması (sarı kart, kırmızıkart),• KöĢe vuruĢu yöntemindeki uygulaması (sarı kart),• “Penaltı VuruĢu” ve “Penaltı Noktasından VuruĢlar”yöntemindeki uygulaması (oyuncunun koĢusunutamamladıktan sonra rakibi ĢaĢırtması-sarı kart),• Oyuncularına talimat veren ve sorumlu davrananantrenörlere karĢı yaklaĢımı,• Yardımcı hakemlere ve dördüncü hakeme; oyuncular (sarı kart)veya takım görevlileri itiraz ettiğindeki uygulaması,• Teknik alandakilerin; aĢağılama, hafife alma Ģeklindeki el-kolhareketlerine ve alaycı alkıĢlamalarına karĢı tutumu,• Düdük sesinin Ģiddetini, ihlalin; ağırlığına, sıklığına,sürtüĢme-çatıĢmalara göre; yükseltmesi, uzatması.4. BölümFiziksel Durum, Yer Alma ve HareketlilikGözlemci; üç ayrı parçadan oluĢan bu bölümdeki ilkparçanın üst kısmına hakemin fiziksel görünümü vekondisyonuna iliĢkin yorumunu kısaca yazdıktan sonra, biralttaki yer alma ve hareketlilik kısmında yer alan kutucuklardakiolumlu, normal ve olumsuz kısımlardan uygun olanları, kendiyorumuna göre iĢaretleyecektir.Bu iĢaretledikleri içerisinde olumsuz olanlar varsa,bunlardan önemli olanları alt parçadaki bölüme dakika belirterekaçıklamalıdır. Olumsuz hususların nedeni ve nasıl düzeltilmesigerektiğini belirtmelidir.Bu bölümle ilgili değerlendirme yaparken Ģu ölçütleri gözönünde bulundurmalıdır:Asıl olan, hakemin bir atlet gibi çok koĢması değil, doğruyer almasıdır. Fiziki görüntüsü, koĢu stili, kondisyonu,113

dayanıklılığı da çok önemlidir. Yer alma hakkındaki bütünöneriler varsayımlara dayanmaktadır. Doğru yer alma, maçiçinde; takımlar, oyuncular ve olaylar hakkındaki belirgin bilgilerkullanılarak ayarlanmalıdır. En iyi yer, hakemin doğru kararverebildiği yerdir.• Oyunu, kendisi ile o yarı alanı kontrol eden yardımcı hakemarasına alması,• Oyunun dıĢ tarafına doğru yer alarak, yardımcı hakemi, görüĢalanı içine alması, geniĢ diyagonal sistem kullanması,• Kontratakta koĢması (Sola doğru koĢarak açı geniĢletippozisyonu görebilmeli),• Oyuna müdahale etmeden, oyunu görebilmek için, mümkünolduğu kadar pozisyona yakın olması ve doğru açıdabulunması,• Topsuz alanda, oyuncunun hırçın davranıĢlarını görecekpozisyon alması,• Oyunun yönlendiği alanda, muhtemel ihlalleri görecekpozisyon alması, (Topun gittiği yönü ve gideceği yerdekipozisyonu izlemeli),• Top, oynanıp uzaklaĢtıktan sonra, meydana gelen kusurluhareketleri görecek pozisyon alması,• Ceza alanı içine veya yakınına yapılacak atıĢlarda, doğrupozisyon alması ve sonra oyunu baĢlatması,• Mükemmel genel fiziksel görünümü, son düdüğe kadar iyikoĢması,• Dayanıklılığı, uzun mesafe koĢması,• Maçın sonlarındaki kontrataklarda bile depar atabilmesi,• Herhangi bir karĢı hareket veya itiraz riskini önlemek için,hemen ihlal yerine koĢması,• Ġyi bir genel görüĢ sağlamak için geri geri ve yan yankoĢabilmesi,• Ġyi bir koĢu stiline sahip olması,• Oyunu okuması, bir sonraki aĢamada ne olacağınısezinleyebilmesi, gereksiz yere koĢmaması,114

• Performansını göstermesi (Maçın sonlarında da, ceza alanıiçindeki pozisyona yakın olmalı, dönerek yerini almalı vedayanıklılığını-kondisyonunu göstermeli).5. BölümYardımcı Hakemler ve Dördüncü Hakemle ĠĢbirliğiGözlemci; bu bölümde hakemin yardımcılarıyla ve dördüncühakemle iĢbirliği konusundaki olumlu ve olumsuz yorumlarınıyazmalıdır.Bu bölüm, hakem açısından iĢbirliğine ait kısımdır. Yardımcıhakem veya dördüncü hakem hatası, yardımcı hakem veyadördüncü hakem bölümlerinde iĢlenmelidir.Olumsuz hususların nedeni ve nasıl düzeltilmesi gerektiğinibelirtmelidir. Bu bölümle ilgili değerlendirme yaparken Ģuölçütleri göz önünde bulundurmalıdır:Maç öncesi ve esnasındaki iĢbirliği, yardımcı hakemlerin faulyardımı, yardımcı hakemlerin önlerindeki olaylarda oyuncularıyatıĢtırmaları, yardımcı hakemlerin iĢaretlerinin anlaĢılabilirliği,dördüncü hakemlerin; oyuncu değiĢikliği, sağlık ekibiniyönlendirmesi, ilave sürelerdeki yöntem, göz teması ve genelanlaĢma.Yardımcı hakemlerin tüm iĢaretlerini fark etmesi ve derhaltepki vermesi (Yardımcı hakemin iĢaretine katılıp onu onureetmede veya iĢaretine katılmamada, kolunu eli açık Ģekildehavaya kaldırarak, yardımcı hakemle iletiĢim kurmalıdır.),ĠletiĢim setinden faydalanırken bile, yardımcı hakemlerlegöz temasında bulunması,Hakem ekibi içinde yetkinin doğru paylaĢılması (yardımcıhakemlerin yakınındaki fauller),115

• Doğal otorite uygulaması (Kendisine verilen yetkiyi, eksiksizve fazlasız kullanmalı),• Özgüveninin olması (Dikkat toplaĢımı, doğru hedef koyma,kontrol, ısrarcılık-azim),• Motivasyonu (Ġstekli olmalı, kendini bu iĢe adamıĢ olmalı),• Dik durması, oyuncuları okuması (Oyunculara, liderliğinigöstermeli; en iyi dinleyiciler olan gözleriyle oyuncularıdinlemeli ve okumalı),• Maçı daha rahat yönetmesi (Oyuna doğru müdahale etmelive beden dilini etkin kullanmalı)• ĠletiĢim ve empatik davranıĢ uygulaması, (Kendinegüvenmeli, özgüvenini sergilemeli ve baĢarı duygusuaĢılamalı).• Esnek ve yaratıcı olması,• Kararlı olması (Karar vermesi, hareketin oluĢtuğu anda veyamümkün olan en kısa sürede olmalıdır),• Tutarlı kararlar vermesi (Ġyi bir tekniğe “kural bilgisi veyorumlama” ile zihinsel ve duygusal becerilere sahip olmalı),• Uyum kurması (Yardımcılarıyla, oyuncu, antrenör ve diğerkatılımcılarla iyi iletiĢim kurmalı, mesafeli ve eĢit yaklaĢımlariçinde olmalı),• Denge kurması (Sakin ve dengede kalmalı, baĢkalarınınduygularını kontrol etmek yerine öncelikle kendi duygularınıkontrol etmeli, “Hakemler, en doğru kararlarını; sakin verahat oldukları zaman verirler),• El-kol hareketlerini uygulaması, (Zor durumlarlakarĢılaĢtığında “sakin olun” iĢareti vermeli vb.),• Çok zor durumlardaki uygulaması (Sakin davranmalı,oyuncuya bakmalı, sesini yükseltmeli vb. rollere girmeli),• KoĢması ve yürümesi (Kararlı-hızlı koĢmalı, enerjikyürümeli),• Oyuncular, takım görevlileri ve taraftarlardan etkilenmemesi,• Oyuncular ve takım görevlileri tarafından saygı ve kabulgörmesi (Maçın sorumlusu olarak tanınmalı; oyun alanındaistenen gerekli kiĢiliği yansıtmalı; ödün vermeyen, kendinegüvenen ve kendinden emin görüntü vermeli),117

d) Hakeme kendini ifade etme fırsatı vermeli, öz eleĢtiriyiteĢvik etmelidir,e) Hakemle iĢbirliği içinde geliĢme için çözümler ve alternatiflersunmalıdır.Müzakereyi teĢvik etmek ve tartıĢılan hususların raporlaörtüĢmesini sağlamak için gözlemci, maç sonrası görüĢmedehakeme iletmek zorunda olduğu iki veya üç olumlu noktayı veolumsuz noktaları not etmelidir.7. BölümGenel Değerlendirme, Performans ve KiĢilik KonusundaTavsiyelerBu bölümde hakemin performansı hakkında raporda yer alanbeĢ ana baĢlık altında toplanan bölümlerle ilgili olarak yorumlaryapılmalı ve tavsiyelerde bulunulmalıdır.Hakemin değerlendirilmesine iliĢkin, gözlemcilerinyapacakları yorumlar MHK'ye yol gösterecektir. Bu yüzden;gözlemci, hakemin genel olarak maçı nasıl kontrol ettiğini, dahaiyi olması için tavsiyelerini, maç sonrası konuĢmadaki tavrınıbelirtmelidir.Hakeme 8.4 üstü notlar veriliyorsa, bu notun niçin verildiğiaçıklanmalıdır (Bariz gol Ģansı, penaltı, ihraç ve sadece önemlikararlar (önleyici ve/veya çözüm içeren).Hakeme siyah-beyaz hata nedeniyle 7.8-7.9 notlarıverildiğinde, siyah-beyaz hata olmasaydı, verilmesi düĢünülennot belirtilmelidir (Ör: Siyah-beyaz hatası olmasaydı 8.3verecektim, siyah-beyaz hatası nedeniyle 7.9 verdim).8. BölümOlumlu Noktalar - GeliĢtirilmesi Gereken NoktalarBu bölümde gözlemci hakemin o maçta öne çıkan olumlu veyaolumsuz yönlerinden önem sırasına göre öncelikli olanlarınadeğinmelidir. Maçtan sonra, hakemlere tartıĢma ortamıyaratmadan, yapıcı eleĢtiri ve önerilerini sözel olarakbelirtmelidir.119

9. ve 10. BölümlerYardımcı Hakem PerformanslarıGözlemci; yardımcı hakemin performansına yönelik üç ayrıparçadan oluĢan bu bölümdeki ilk parçada bulunankutucuklardaki olumlu, normal ve olumsuz kısımlardan uygunolanları, kendi yorumuna göre iĢaretleyecektir. Bu iĢaretledikleriiçerisinde olumsuz olanlar varsa, bunlardan önemli gördüklerinien alt parçadaki pozisyon açıklamaları bölümde dakikabelirterek açıklamalıdır.Gözlemci, ayrıca kutucukların altında bulunan bölüme heryardımcı hakem için ayrı ayrı yorumunu yazmalıdır. Olumsuzhususların nedeni ve nasıl düzeltilmesi gerektiğini belirtmelidir.Bu bölümle ilgili değerlendirme yaparken Ģu ölçütleri gözönünde bulundurmalıdır: Yer alma, göz teması, ofsaytlardaisabet oranı, iĢaretlerinin anlaĢılabilirliği, oyuncu değiĢikliğindekitutumu (yardımı-iĢbirliği), bekle ve gör uygulaması,konsantrasyonu.Yardımcı hakemleri ihmal etmemek önemlidir. Gol yapmadurumlarında ofsayt kararları genellikle belirleyicidir. Buna ekolarak, faullerin iĢaret edilmesi için yardımcı hakemlerinsorumlulukları daha da arttırılmıĢtır. Dolayısıyla busorumluluklarını aĢmadan kullanmaları için yardımcı hakemlerinyeteneklerinin değerlendirilmesi önemlidir. Yardımcılarınperformansı bütünüyle iyi bir ekip performansının can alıcı birunsurunu oluĢturmaktadır.Bu nedenle 9. ve 10. bölümlerin altındaki kısımlar dikkatlidoldurulmalıdır.120

Yardımcı hakeme siyah-beyaz hata nedeniyle 7.8-7.9notları verildiğinde, siyah-beyaz hata olmasaydı, verilmesidüĢünülen not belirtilmelidir (Ör: Siyah-beyaz hatası olmasaydı8.1 verecektim, siyah-beyaz hatası nedeniyle 7.8 verdim).Gözlemci, ofsayt kararlarıyla ilgili olarak, bir kararındoğruluğunu TV çekimine dayanarak kontrol edebilir. Böyle birhalde raporunda bunu not etmeli ve yardımcı hakemibilgilendirmelidir. TV çekimi karĢısında kontrol etme süreci, gollesonuçlanan veya gol yapma fırsatları ile sınırlı kalmalıdır.Yardımcı hakemler için referans noktaları• Yer alma ve takım çalıĢmasındaki uygulaması,• Hakem ile göz teması,• Ön plana fazla çıkmaması (hakemin iĢine çok karıĢmamalı,ihtiyacı olduğu durumda hakeme yardım etmeli),• Kendisine yakın pozisyonlarda faul yok anlamına gelen eliĢareti kullanmamalıdır (Bu bir tavsiye olmalı, nota etkietmemelidir.),• Ofsayt kararlarının doğruluğu (önemli ofsayt pozisyonları),• Ofsaydı belirlemek için, sondan ikinci savunma oyuncusuveya son iki savunma oyuncusu ile aynı hizada bulunması,• Bir oyuncunun pozisyonu dolayısı ile ne zaman ofsayt olarakcezalandırılacağını iĢaret etmesi,• Aktif alanda ve aktif oyunda olmanın doğru ayrımını yapması("Bekle gör" tekniği),• Kural ve talimatlara uygun, açık ve anlaĢılabilir iĢaretlervermesi,• Bayrak tekniğini uygulaması (bayrağı, sahaya dönük eldetaĢıma; ofsayt, kale vuruşu ve köşe vuruşlarını işaret ederkenbayrağı sağ elle kaldırma),• Oyuncu değiĢikliği yöntemindeki yardımı,• Bayrak tutmayan elini, gerekli pozisyonlarda, hakemle gözteması halinde, kısıtlı kullanması,• Hakemin göremediği fena hareketleri ve diğer olayları iĢaretetmesi,121

• Hemen yakınında veya hakemin görüĢ alanı dıĢında bir faulveya hatalı davranıĢ yapıldığında, iĢaret vermesi (Yardımcıhakemin bir faul ya da yanlıĢ bir davranıĢ nedeniyle bayrağınıkaldırması gerektiğinde, bayrağı, serbest vuruĢun yönünügöstermek için kullanacağı eliyle kaldırması ve sallamasıgerekir),• Pozisyona hakemden daha yakın olduklarında meydana gelenihlalleri (bu, bazı özel durumlarda, ceza alanı içinde meydanagelen ihlalleri de kapsar) iĢaret etmesi,• Ceza alanı çizgisi civarında yapılan bir faulün yeri ile ilgilidoğru yardımı (çizginin dıĢında veya içinde)• Bir ihlal için iĢaret vermeden önce, ihlalin hakemin görüĢalanının dıĢında olmasını veya hakemin görüĢününengellenmiĢ olmasını, hakemin ihlali görüp avantaj kuralınıuygulamayacak olmasını, göz önünde bulundurması,• ÇatıĢma durumlarında oyun alanına girerek zamanındamüdahale etmesi,• Hakemin arkasında yapılan ihlaller için doğru iĢaretlervermesi,• Gollerdeki yardımı (Topun gol çizgisini geçip geçmediğininbelirgin olmadığı durumlarda açık ve anlaĢılır iĢaret vermesi),• Hangi takımın köĢe vuruĢu, kale vuruĢu veya taç atıĢıyapacağını iĢaret etmesi,• Taç çizgisi boyunca akıcı hareketlilik içinde olması,• 9.15 m. mesafeyi belirlemede yardımcı olması (ölçümyapmadan),• Hakem gibi düĢünerek, pozisyonların geliĢiminde aceleetmeyerek bekle-gör tekniğini uygulaması,• Sahayı, kullanılan topları ve oyuncuların giysi ve gereçlerinikontrol etmesi,• Giysi ve gereçlerin veya kanama ile ilgili problemlerinçözüldüğünü belirlemesi,• Zaman, goller ve disiplin uygulamalarının kayıtlarını tutması,• Topun ne zaman tamamıyla oyun alanından çıktığını iĢaretetmesi,• Kale vuruĢunda, kalecinin topu elden çıkarmasında, penaltıvuruĢunda, penaltı noktasından yapılan vuruĢlarda, gol122

sayılma-sayılmama durumlarında, köĢe vuruĢunda ve serbestvuruĢtaki uygulaması,• ĠletiĢim setini, faydalı olduğu durumlarda, hakemin dikkatiniçekmek için, sadece gerektiğinde kullanması (ofsayt, fauller“hakemin görüĢ alanının dıĢında”, taç atıĢı, köĢe vuruĢu veyakale vuruĢu ile gol durumları “çok kritik kararlar”),• ĠletiĢim seti olduğundan, kart iĢaretini elle vermemesi,• Siyah-beyaz hata yapması (Geçerli gol, yanlıĢ ofsaytiĢaretiyle geçersiz sayılırsa; yanlıĢ bir ofsayt iĢaretiyle gollükbir pozisyon kesilirse; yanlıĢ veya kaçırılmıĢ kritik ofsaytpozisyonu olursa),• Hakem, herhangi bir sebepten dolayı geçici olarak oyunuyönetemeyecek hale gelirse, top oyun dıĢına çıkana kadaroyunu, denetimi altında devam ettirmesi,• Hakemin bariz yanlıĢ kararlarına uygun Ģekilde müdahaleetmesi,• Hakemin kararına karĢı çıkmaması, yetkilerini aĢmaması,• Konsantrasyonu,• Teknik alandaki davranıĢları izlemesi.11. BölümDördüncü Hakemle Ġlgili YorumlarGözlemci; dördüncü hakem ile ilgili yorumlarını yazmalıdır.Bu bölümle ilgili değerlendirme yaparken Ģu ölçütleri gözönünde bulundurmalıdır:Genel olarak görevini nasıl yaptı (maç öncesi, sırası vesonrası), teknik alandakilerin tavrı, hakem ve yardımcıhakemlerle göz teması, oyuncu değiĢikliği ve sakatlıklardakitutumu, teknik alana müdahalesinin uygunluğu.• Maç öncesi, süresi ve sonrasındaki her türlü idari görevdehakemin istediği Ģekilde, hakeme yardımcı olması,• Oyunun Kuralları'na uygun olarak hakeme, maçınkontrolünde yardım etmesi,123

• Maç süresince, hakem ve yardımcı hakemlerle göz teması,• Teknik alanda bulunanların tümünün sorumsuz davranıĢlarınıhakeme bildirmesi,• Oyuncu değiĢtirme yöntemindeki yardımı,• Oyuncu değiĢikliklerinde proaktif-önleyici ve aktif olması(Giysi ve gereçler ile takı kontrolü),• Gerektiğinde yedek topları kontrol etmesi, hakemintalimatına göre yedek top temin ederek zaman kaybının enaza inmesini sağlaması,• Sakatlanan oyuncuları değerlendirmek üzere doktor,fizyoterapist ve ilk yardım görevlilerinin (sedye taĢıyıcıların)oyun alanına giriĢini denetlemesi,• Sakatlığı geçen oyuncunun yanında bulunması ondansorumlu olması, oyun alanına giriĢine nezaret etmesi,• Teknik alanda bulunan takım yetkililerine karĢı gerektiğindekatı, fakat tahrik etmeyen bir tutum içinde, teknik alanıuygun ve doğru bir Ģekilde kontrol etmesi,• Oyunun her devresinin son dakikası sonunda, hakemtarafından belirlenen en az ilave zamanı belirtmesi.• Maç sırasında oyuncu değiĢikliğine yardım etmekleyükümlüdür.9. Rapor Denetim SistemiGözlemcilerin performansı, MHK tarafından üç farklı Ģekildedenetlenmektedir:• Raporlar üzerinden• Görüntüler üzerinden• Yerinde denetlemeMHK‟ye ve hakemlere gönderilen gözlemci raporlarındayapılacak hatalar gözlemciye hata puanları verilmesine nedenolmaktadır.Gözlemci raporlarındaki hatalı değerlendirmelerin giderilmesiiçin; gözlemci eğitimleri, merkezi ve bölgesel olarak sürekliyapılmaktadır. Düzenlenen kurs, seminer vb. eğitimçalıĢmalarında, dikkat çekilen konuların ve MHK‟nin verdiğitalimatların gözlemciler tarafından titizlikle uygulanmasıgerekmektedir.124

Kurulumuzun hedefi, eğitim çalıĢmalarına ağırlık vererekhatasız gözlemci raporlarının düzenlenmesini sağlamaktır.10. Hata Puanı Sistemi1. Maçın, niçin; “normal”, “zor”, “çok zor” olduğu herhakem için ayrı ayrı açıklanmamıĢ veya “zorlukla ilgilikullanılan ifadeler” ile “verilen zorluk derecesiarasında” çeliĢki oluĢmuĢ.2. Zorluk derecesi belirlenirken; belirleyici faktörlere,önemli pozisyonlara ve kararlara dikkat edilmemiĢ.3. Zorluk derecesi, “Maçın Tanımı” bölümündeyazılanlarla doğrulanmamıĢ.4. Maçın Tanımı‟nda değinilmeyen ve/veya açıklanmayanölçüt/ölçütler var.5. Maçın Tanımı‟nda; çok uzun ve/veya gereksizanlatımlarda bulunulmuĢ.6. Zorluk derecesi ile maçın tanımı bölümünde ve diğerbölümlerde kullanılan ifadeler arasında çeliĢki var.7. Yorum bölümlerinde yazılanlar yetersiz veya anlamsızveya gereksiz veya bu bölümde, pozisyon açıklamasıyapılmıĢ.8. Yorum bölümlerine baĢka bölümlerle ilgili konularyazılmıĢ veya eksik anlatımlarda bulunulmuĢ veyakonu ait olduğu bölüm dıĢında bir bölüme de yazılmıĢ.9. Pozisyon açıklamaları, ait oldukları bölümlerdeyapılmamıĢ.10. Yapılan yorum ile dakika belirtilerek yazılan pozisyonaçıklamaları arasında uyumsuzluk var.11. 4. veya 9. veya 10. bölümlerde, ilgili kutucuğa “-“iĢareti konulmamasına rağmen, pozisyonaçıklamasında bulunulmuĢ veya “-“ iĢareti konmasınarağmen pozisyon açıklamasında bulunulmamıĢ.125

12. Genel değerlendirme yetersiz, öncelikli noktalaradeğinilmemiĢ, gereksiz anlatımlarda bulunulmuĢ.13. Raporun içeriği ve yapılan yorumlar ile 7. ve 8.bölümlerde yazılanlar arasında çeliĢki var.14. 9. ve 10. bölümlerde iĢaretlenen kutucuklar ileyorumlar arasında çeliĢki var.15. Raporun içinde tutarsızlık ve çeliĢki var.16. Hakemlere yönelik; yanlıĢ, hatalı, kural ve talimatlaraaykırı tavsiye ve önerilerde bulunulmuĢ, uygunolmayan ifadeler kullanılmıĢ.17. Değerlendirme yapılırken, yardımcı hakemlerkarıĢtırılmıĢ.18. Hiçbir eksik belirtilmediği ve/veya tavsiyedebulunulmadığı halde, hakemlere; 8.0 veya 8.1 veya8.2 verilmiĢ.19. 7.8 veya 7.9 notları, siyah-beyaz hata değerlendirmesidıĢında kullanılmıĢ, siyah - beyaz hata olmasaydıverilmesi düĢünülen not 7. , 9. ve 10. bölümlerdebelirtilmemiĢ.20. Dördüncü hakeme, belirtilen ölçütler oluĢmadığı halde8.0‟in üzerinde not verilmiĢ.21. 7. bölümde; eksik, fazla, gereksiz ifadeler kullanılmıĢveya siyah-beyaz hata olmasaydı verilecek notbelirtilmemiĢ.22. Rapor ve dokümanları talimatlara uygun ĢekildedüzenlenmemiĢ ve/veya gönderilmemiĢ,23. Maç görüntüleri üzerinden veya maçta yapılandeğerlendirmelerde; belirlenememiĢ veya yanlıĢbelirlenmiĢ hatalar yapılmıĢ.24. TanımlanmamıĢ hatalar (Bu El Kitabı‟ndakitanımlanmamıĢ hataları kapsar ve MHK tarafından,hatanın ağırlığına göre değerlendirilir.)126

10.1. Gözlemci Rapor Hata Puanlama TablosuHATA GRUBU HATA BÖLÜMÜ HATA PUANIA 1-2-3-4-5-6 25B 7-8-9-10-17-18-19-20-21-22-23 50C 11-12-13-14 75D 15-16 100E 24 25-10011. Ġdari Konular11.1. MazeretlerÜKG, UG ve BG kadrolarında yer alanlar mazeretlerini,mazeret başlangıç gününden 5 (beş) gün önce FYS üzerindenbildireceklerdir.Ġllerde mazeret bildirimi ĠHK'nin belirlediği yönteme uygunolarak yapılmalıdır. MHK'ye iletilen mazeretler ĠHK'ye debildirilmelidir.12. Maç SonrasıGözlemci, maçtan sonra bilgi vermek amacı ile MHK üyeleriniaramamalı, sadece olaylı maçlardan sonra ve olağanüstü birdurum olduğunda gözlemcilerden sorumlu MHK Üyesi'niaramalıdır.13. Ek RaporTFF gerekli gördüğü hallerde müsabaka hakkında yapılandisiplin soruĢturmasına yardımcı olması amacıyla mevcuttemsilci raporuna/ raporlarına ilave olarak gözlemciden "EkRapor" talebinde bulunabilir.127

14. Eğitim FaaliyetleriBölgesel Gözlemciler ve Ulusal Gözlemciler (ÜKG hariç) ĠHKtarafından düzenlenen eğitim faaliyetlerine katılmak ve ildekiamatör müsabaka görevlerini aksatmamak durumundadır.15. ĠletiĢimGözlemci Raporu, maçın oynandığı günün ertesi gün saat16.00'ya kadar http://mhk.tff.org adresindeki yönlendirmelerdoğrultusunda gönderilmelidir. Herhangi bir nedenle belirtilensaate kadar raporunu gönderememe konusunda geçerlimazereti olanlar, Hakem ĠĢleri Müdürlüğü ile iletiĢim kurmalıdır.Ġl Gözlemci Raporu'nu gönderme yöntemi ĠHK tarafındanbelirlenecektir.15.1 APS - Kargo Ġle Rapor Ve Eklerini GöndermeYöntemi1.Tazminat Formu önce FYS ile daha sonra APS veye Kargoile Hakem ĠĢleri Müdürlüğü'ne ıslak imzalı, eksiksiz doldurulmuşşekilde seyahat belgeleri ile birlikte gönderillecektir.2.Gönderilen seyahat belgeleri, biletlerin aslı (uçak, otobüs,v.s.) olmalıdır.128

129

130

131

132

133

134

Not:Hakemler ve gözlemciler olarak göreviniz, müsabakalarınsağlıklı ve güvenli ortamlarda herhangi bir yanlıĢlığa meydanvermeden yönetilmesini sağlamaktır.Bu sebeple müsabakaların yönetiminde, FIFA Oyun KurallarıKitabı ile Hakem, Yardımcı Hakem, Dördüncü Hakem veGözlemci El Kitabı rehberiniz olmakla birlikte, Türkiye FutbolFederasyonu BaĢkanlığı tarafından yürürlüğe konulan,Profesyonel Lig ve Kupa Müsabakaları Statüsü, Futbol MüsabakaTalimatı, Tahkim Kurulu Talimatı, Profesyonel Futbol DisiplinKurulu Talimatı, Merkez Hakem Kurulu Talimatı ile TemsilcilerKurulu TeĢkilatlanma, ÇalıĢma Prensipleri ve Görevleri Ġle ĠlgiliTalimat ve bu talimata bağlı diğer Ġç Talimatlar ile Fair-PlayTalimatı‟nın da sorumluluk alanınızda olacağı unutulmamalıdır.135

Merkez Hakem Kur uluZekeriya ALPBaĢkanYüksel OKÇUOĞLU BaĢkan VekiliÜnsal ÇİMENÜyeDr. M. Zihni AKSOY ÜyeSeyfi GÖZAYDINÜyeHamza IŞINÜyeTurgay GÜDÜÜyeSadettin GÜLERÜyeMusa SOYKARCIÜyeMHK - Bölge Eğitim SorumlularıSeyfettin CANDEMĠRMehmet DOĞANH. Ahmet ERDOĞANEsat ERĠġNurettin KARAKOÇġeref KÜSKÜNDoğan ġENMünir TAKPAKMuammer TOKATİletişim :Merkez Hakem KuruluĠstinye Mah. DarüĢĢafaka Cad. No:45 Kat:2 Ġstinye - ĠstanbulSantral Tel 0 212 362 24 80Faks 0 212 323 49 40MHK Hakem İşleri MüdürlüğüTuba ÇIKITAlper DEMİRELSevinç CEYRANRamazan YILMAZNurşah GÜNDAYAyten AKKUŞ0 212 362 24 840 212 362 24 860 212 362 24 880 212 362 24 830 212 362 24 870 212 362 24 89Hak em Gelişim MüdürlüğüBurçin KESKİNÖzlem NEİDİM0 212 362 27 770 212 362 24 90136

138

139