PRUTHENIA

Geneza Prus – komentarz archeologa223lat, słynnego zapisu Tacyta, że Estiowie „rzadko posługują się żelazem,często pałkami” 57 (T a c., Germ., 45), odzwierciedlającego, najprawdopodobniej,nie tyle kłopoty z pozyskiwaniem żelaza, co raczej różnice uzbrojeniaposzczególnych ludów Barbaricum 58 . Można więc przypuszczać, żew średniowieczu poganom „zapóźnionym w przyjmowaniu wiary” przypisywano,być może – schematycznie, a bezzasadnie – także zapóźnieniecywilizacyjne 59 . Dość paradoksalnie archeologom przychodzi tu więc apelowaćdo historyków o staranniejszą krytykę źródeł pisanych!Niepokój archeologa budzi również pełne rozpoznanie struktury politycznej,a zwłaszcza osadniczej wczesnośredniowiecznych Prus. Dokładneopisy „ziem”, czy „pól” – mają, niewątpliwie, podbudowę w przekazachśredniowiecznych źródeł pisanych, choć trudno sobie wyobrazić, byktoś próbował dokonać takiej rekonstrukcji dla rzeczywistości starożytnej,znanej z drobiazgowych, „etnograficznych” relacji Herodota czy Tacyta.Archeologowi trudno jednak uwierzyć w rozważania na temat „rozmieszczeniadomów i zabudowań gospodarczych w polu”, bądź przekształcaniasię osiedli jednodworczych w większe osady 60 , gdy brak wyników wykopalisk,które pozwoliłyby na ustalenie modelu rozplanowania osiedlawczesnośredniowiecznych Prusów. Oczywiście, nie można wykluczyć, żew źródłach historycznych zachowały się dokładne plany osad pruskich,ilustrujące wspomniane „rozmieszczenie domów i zabudowań gospodarczychw polu”, szkoda więc tylko, że informacje te nie zostały jeszczeujawnione ...57Ten cytat z Germanii oraz następne według tłumaczenia S. Hammera – por. przyp. 34.58 Na temat żelaza u Estiów i możliwości interpretacji przekazu Tacyta – W. Nowakowski,Krieger ohne Schwerter – Die Bewaffnung der Aestii in der Römischen Kaiserzeit, [w:]Beiträge zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichenJahrhunderten, Veröffentlichung des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg, Sonderbd.8, red. C. v. Carnap-Bornheim, Lublin–Marburg 1994, s. 379–391; idem, Rarus ferri,frequens fustium usus – problem pozyskiwania żelaza przez plemiona zachodniobałtyjskiew okresie wpływów rzymskich na Pojezierzu Mazurskim, [w:] Hutnictwo świętokrzyskieoraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich,red. S. Orzechowski, Kielce 2002, s. 155–158.59Według identycznego schematu Litwinów – wprawdzie już ochrzczonych, ale świeżo i tylkopowierzchownie! – opisywał Henryk Sienkiewicz, podając, że „trafiały się między nimii miedziane [topory], pochodzące z dawnych czasów, kiedy żelazo w małym jeszcze byłoużyciu w tych zapadłych stronach. Niektóre miecze były również z miedzi, ale większość zdobrej, dostarczanej z Nowogrodu stali” – por. H. Sienkiewicz, Krzyżacy, t. II, rozdz. XVII.Być może w tym schemacie mieszczą się również pałki i maczugi, należące do uzbrojeniamorderców Św. Wojciecha – por. interesujące spostrzeżenie W. Długokęckiego, Uwagio genezie i rozwoju..., s. 39.60 W. Długokęcki, Uwagi o genezie i rozwoju..., s. 15.