SPIS RZECZY

uczy się traktować innych ludzi przedmiotowo. Przedsiębiorca wciążzajęty sporządzaniem kontraktów i utarczkami prawnymi, a w związkuz tym coraz bardziej oddalony od swych pracowników, ryzykuje utratęludzkich cech empatii i odczuwania społecznego. Za wielkimi przekrętamii nadużyciami finansowymi napędzającymi kryzys gospodarczy wcale niekryją się przypadkowe wykroczenia tych, którzy się pomylili, a teraz skłonnisą żałować, ale trwałe i – wydaje się – nieuleczalne perwersje moralne, któregdyby nie zostały odkryte pod naciskiem finansowego krachu 2008 roku naświecie, nadal psułyby przestrzeń międzyludzkich relacji. W oparciu o tenniepokojący fenomen tworzy się i rozwija nowa dziedzina wiedzy, zwanacorporate psychopaty.Trzeba mówić o psychopatii zawsze tam, gdzie destrukcyjne działaniaczłowieka są trudne do wykrycia, gdyż nie budzą w nim żadnego poczuciawiny. Kwestionariusz do wykrywania oznak psychopatii Psychopaty ChecklistRoberta Hare’a, zmodyfikowany pod wpływem wciąż narastającego zjawiskatego zaburzenia w biurach, obok klasycznej listy symptomów klinicznychowej choroby – takich, jak niestabilność, zachowania jawnie dewiacyjneczy niekontrolowana agresja – uwzględnia zestaw dodatkowych cech: brakskrupułów, odpowiedzialności, wyrzutów sumienia, skłonność do kłamstwai manipulacji, cynizm 14 . Badania prowadzone w Europie przez dwie autorkiz angielskiego Uniwersytetu w Surrey, Belindę Board i Katarinę Fritzon,wykazały wiele wspólnych cech występujących w grupach psychopatówkryminalnych oraz menadżerów firm. Różnice są jedynie ilościowe w tymsensie, że symptomy są mniej jaskrawe w przypadku ludzi z biurowców.Rozwój społecznej rewolucji informatycznej oraz religia pieniądza eliminująz gry osoby wierne, troskliwe i mające wzgląd na innych, premiująctypy cyniczne, kierujące się intuicją i skłonne do oportunizmu, którympsychologowie nadali nazwę psychopatów sukcesu (successful psychopaths) 15 .Oto pytanie: czy rozwój cywilizacyjny sprzyja psychopatii? Liczba stroninternetowych poświęcona temu nowemu zjawisku może jedynie potwierdzaćobawy.Spróbujmy się teraz przenieść na teren kultury, która również od jakiegośczasu stanowi rodzaj przemysłu widowiskowego, w ramach którego jeden14 Por. R. D. Hare, Psychopaci są wśród nas, Kraków 2006; tenże, The Hare PCL-R: Some issues concerning its useand misuse. „Legal and Criminological Psychology”, 3(1998), s. 101-122; tenże, Manual for the Revised PsychopathyChecklist (2nd ed.), Toronto 2003; por. N. Iyer, M. Samociuk, Defraudacja i korupcja. Zapobieganie i wykrywanie,Warszawa 2007.15 Por. B. Board, K. Fritzon, Disordered personalities at work, „Psychology, Crime and Law”, vol. 11 (2005), s.17-32.