SPIS RZECZY

Rosja ma dwa oblicza. Jedno – urokliwe, pełne nostalgicznychcerkiewek umiejscowionych pośród wzgórz i lasów, z mnichami modlącymisię po staro-cerkiewno-słowiańsku oraz jurodiwymi, którzy mają odwagępowiedzieć prawdę nawet najbardziej obłąkanym władcom. I drugie oblicze– mroczne, pozbawione granic właściwych zachodniej cywilizacji, nie ceniącenadmiernie ludzkiego życia, wyniszczające w imię lepszego jutra całe grupyspołeczne lub prześladujące inaczej wierzących. Nad tymi dwoma aspektami –tak bardzo od siebie różnymi, choć tak samo mocno wyrastającymi z szerokiejduszy rosyjskiej – rozciąga się przestrzeń millenaryzmu, mesjanizmu, którynadaje mocy imperialnym ambicjom Rosji.Owe dwa oblicza tego samego kraju można odnaleźć w twórczości niemalwszystkich wielkich prawosławnych Rosjan. „W Rosji zawsze istniały dwaprawosławia. Jedno jest prawowitą formą chrześcijaństwa, które zrodziłoswych męczenników, świętych, tłum prawdziwych chrześcijan. Drugie żywisię awersją do łacińskiego Zachodu, zwłaszcza do katolicyzmu” 1 – zauważałAlain Besançon. Ten sam myśliciel w innym tekście wskazywał, iż ów druginurt – opierający się na antyzachodnim resentymencie – prowadzi w istociedo religijnego samoubóstwienia narodu: „Wszystkie rosyjskie potworności (...)są o tyle dobre, że są narodowe, a skoro są narodowe, to są również religijne,a tym samym są dobre w dwójnasób. Rosja pełna jest grzeszników, samajednak – jak Kościół – jest święta i bezgrzeszna” 2 .Fiodor Dostojewski, Wasyl Rozanow czy Mikołaj Bierdiajew – jeśli uważnieprzeanalizować ich twórczość – także skrywają w sobie owe dwa odmienneoblicza. Oblicza, które sprawiają, że Rosja – jak sacrum – jednocześnieprzyciąga i budzi lęk. Jest tremendum i fascinosum. Podobne uczucia budzi –gdy opuścimy rejony wielkiej literatury i zapuścimy się w sferę współczesnejpoezji śpiewanej – twórczość Żanny Biczewskiej. „Rosyjskie country-folk”,bo tak nazywa swoje muzyczne poszukiwania pieśniarka, jest jednymz najlepszych współczesnych przykładów rozpięcia duszy rosyjskiej międzydwoma wspomnianymi elementami. I świetnym przykładem, że to, cow polityce mierzi i przeraża, może być świetnym materiałem kulturowym,który fascynuje i pociąga.1 A. Besançon, Tezy o Rosji minionej i obecnej, tłum. W. Dłuski, w: tegoż, Świadek wieku, red. F. Memches, t. I,Warszawa 2006, s. 278.2 A. Besançon, Czy Rosja należy do Europy, tłum. J.M. Kłoczowski, dz. cyt., s. 234.