SPIS RZECZY

269przez państwo religia przestała formować sumienia Rosjan. W tym kontekściefilm Łungina stanowi ważny głos w dyskusji o relacjach między państwema Cerkwią (w obu tych instytucjach największe wpływy mają dziś dawniludzie KGB – w pierwszym funkcjonariusze tych służb, w drugiej zaś ichagenci).Wymowa filmu Łungina zbiega się z oczekiwaniami wielu prawosławnychduchownych młodego pokolenia, którzy nie byli „umoczeni” we współpracęz komunistyczną bezpieką, i którzy mają nadzieję, że Rosyjska CerkiewPrawosławna wyswobodzi się w końcu z trwającej wciąż zależności odmoskiewskich władz. Wyraz takiemu stanowisku dał chociażby najbardziejznany dziś rosyjski teolog prawosławny diakon Andriej Kuriajew, którynapisał: „Przypadkowo czy nie, ukazanie się tego filmu zbiegło się w czasiez początkiem urzędowania nowego patriarchy. Czy nie godzi się patriarszeCyrylowi zostać następcą nie tylko tronu św. Filipa, lecz także jego krzyża?Czy film ten nie jest swego rodzaju duchowym testamentem od św. Filipa dlapatriarchy Cyryla?”.Warto wspomnieć, że Paweł Łungin przed przystąpieniem do kręceniafilmu uzyskał błogosławieństwo moskiewskiego patriarchy, a jako swoichkonsultantów zatrudnił prawosławnych duchownych: o. Kosmę z MonastyruDońskiego i ks. Aleksandra Dwornika, szefa Centrum im. Ireneusza z Lyonu.Ten drugi, który obronił właśnie doktorat zatytułowany Iwan Groźny jako typreligijny, zagrał także w filmie epizodyczną rolę arcybiskupa Pimena.Mimo to obraz spotkał się z krytyką wielu środowisk prawosławnychi nacjonalistycznych. Związek Prawosławnych Chorążych oraz Związek BractwPrawosławnych zorganizowały przed kinami, w których wyświetlano Cara,pikiety. Protestujący nazwali film „sadystyczną karykaturą pierwszego caraRosji” i zarzucili Łunginowi, że „opluwa historię Rosji”. Historyk WiaczesławManiagin opublikował list otwarty do prezydenta Dmitrija Miedwiediewaz postulatem, by potraktować Cara jak produkcję pornograficzną i zabronićjego publicznych emisji. Głosy potępienia zabrzmiały też ze strony innychhistoryków: Leonida Simonowicza-Nikszycza, Nikołaja Burliajewa, IgoraFrojanowa czy Michaiła Babkina. Ten ostatni ostrzegł, że film próbuje wbićklin między Cerkiew a państwo, podczas gdy obie te instytucje powinny byćjednością.Wydaje się, że Babkin dostrzegł najtrafniej istotę filmu, choć wzbudziłaona jego niechęć. Spór między carem a metropolitą jest bowiem sporemBój www.wydawnictwofronda.pl/prenumeratao rosyjską duszę, czyli między carem, błaznem i biskupem