FRONDA

Szara i strzelista z zewnątrz, w środku koi krągłością romańskich łukówi potężnych filarów, na których wspierają się niebotyczne, mleczne sklepienia.Niezwykłą miękkość wnętrza łamie tylko typowy zygzakowaty normańskiornament, który jak fastryga zamyka kamienną przestrzeń łuków trójkątnymi„psimi zębami", wprowadzając w jasny świat katedry pewną surowość,niemal wojenność. Nie można się oprzeć wrażeniu, że świątynia przemawiainnym językiem niż wszystko dookoła, a mimo to nietrafne byłoby chyba nazwaniejej francuską ideą zaszczepioną w samym sercu północnej Anglii. Jestangielska, ale nie do końca. Jest normańska, ale tylko w najbardziej angielskimtego słowa znaczeniu. Jest wreszcie piękna - pięknem tak przedziwnym,jak tylko piękne może być to, co masywne i lekkie zarazem.Jeżeli przyjrzeć się ozdobnej tablicy, na której wypisano wszystkich biskupówDurham, łatwo zauważyć, że po bitwie pod Hastings zanikają tajemniczeanglosaskie imiona Eadmundów i Eadredów, a pojawiają się nowe, normańskie:Wilhelm, Geoffroy. Pierwszy z Wilhelmów zaplanował i rozpocząłw 1093 roku budowę kamiennego kościoła, który zastąpił wcześniejszą, anglosaskąbudowlę. Będąc imiennikiem Zdobywcy, stał się też chyba, poprzezswój projekt, pierwszym z tak licznych w nowym tysiącleciu teoretykówwładzy królewskiej. Katedra, dostojna, potężna i urzekająco piękna zarazem,mogła przecież stanowić prefigurację nowego porządku.Fakt istnienia na wyspie normańskich katedr, jakkolwiek ich niebywałauroda zapada w pamięć, jest dla Anglików nieco niewygodny. Kojarzą sięnieodwołalnie z najazdem, który zniszczył sielską, anglosaską monarchięWessexów, opierającą się na idei władcy współrządzącego ze swoim ludemi mówiącego tym samym, co on, językiem. Po podboju wprowadzono ścisłącentralizację, objawiającą się na przykład w nakazie dziedziczenia dóbr przezjedną tylko osobę, co było wbrew rodzinnym, anglosaskim tradycjom. Całośćmiała pozostawać nienaruszona - czy dotyczyło to pola, czy państwa.Zmiana, jaka pojawiła się w Anglii wraz z rządami Wilhelma Zdobywcyi jego następców, objawiła się najpełniej w architekturze i języku. Materialnie- była zamianą drewnianych świątyń, rzeźbionych misternie w zwierzęcewzory i sprawiających wrażenie wyrastających wprost z ziemi, na monumentalnekatedry i zamki, przypominające wybrzeża północnej Francji. W języku,nad czym ubolewał na przykład cichy oksfordzki profesor Tolkien, najazd tenodbił się zalewem francuszczyzny. Mowa, którą posługiwano się na wyspie,ZIMA 200685