FRONDA

czyć kilka. Niewielu twórców pozwoliłoby sobie na spostponowanie żeńskichpowabów niewiasty, która stanie się dla jednego z bohaterów książkifinalnym przeznaczeniem. Zapewne dlatego, iż ten karkołomny zabieg stoiw poprzek dobrze pojętego schematu, wedle którego literacki deser winienosładzać z mozołem strawione danie główne. A tak właśnie uczynił Rylski,kreśląc daleką od ideału postać Anny, która ukoi żołnierskie smutki SemenaHoszowskiego. Inny przykład: kiedy Rylski już precyzuje pole konfliktu zaistniałepomiędzy dwiema kluczowymi postaciami powieści, aż się prosi, by z tejwiedzy uczynić użytek i na jej kanwie zbudować logiczny ciąg dalszy. Skoroprzedmiotem sporu, a przynajmniej pretekstem do rozpalenia rywalizacjidwóch oficerów, jest ich stosunek do Napoleona, uzasadnione byłoby pociągnięciei rozwinięcie tego wątku. Ba, dla wielu pisarzy impuls taki stanowićby mógł zapewne przyczynek do rozważań: Bonaparte a sprawa polska. Nieu Rylskiego jednak, gdyż konflikt oficerski pozostaje wedle autora nic nie znaczącymepizodem, nad którym śmiało należy przejść do porządku dziennego.Dorabianie zaś ideologii nie leży w naturze ducha powieści, dlatego Rylskiwkłada w usta swoich bohaterów wymownie brzmiącą prawdę. „Gdyby miałochodzić tylko o Polskę, tobym się tak nie upierał" - to znamienna deklaracjajednego z podkomendnych Rangułta (s. 210). Jest więc dla szwoleżerów napoleońskichawizowany na wstępie honor wartością zgoła nie patriotyczną.Czyż „martyrologicznie" zorientowana literatura przewiduje, jak u Rylskiego,lup wojenny, dzięki któremu możnapo cesarskich wojnach osiąść w Paryżu, kapitalik złożyć w którymśdomu bankierskim i utrzymywać się ze stosownej renty. Czas wolnypoświęcić arytmetyce, chodzić na wykłady Fouriera, a przed nimi zaglądaćdo jednej z niewielkich kawiarń (s. 73)?Ukazanie podobnego wymiaru ludzkiej egzystencji w czasie wojennej zawieruchywyróżnia prozę Eustachego Rylskiego, uwalniając ją od balastu nadętejtromtadracji.Autor Warunku nie raz zresztą zgubi „trop", posługując się zasłonądymną, za którą majaczą niedopowiedzenia i domysły. Wszystko po to, byzaoferować czytelnikowi możliwie największy obszar interpretacyjny. Już samtytuł powieści nabiera w trakcie rozwoju wypadków tylu nowych znaczeń, że146* FRONDA 41