FRONDA

A co takiego głosił ten niemiecki immoralista? Przeciwstawiał się linearnejkoncepcji czasu, odrzucał teorię rozwoju historycznego (vel postępu), zmierzającegodo jakiegoś celu, negował chrześcijański kreacjonizm. Wieczny powrót byłdla niego manifestacją niewyczerpanej energii, twórczej siły życia, mającej możnośćponawiania byłych stanów rzeczy. „Wszystko powraca: wiecznie toczy siękoło bytu" - pisał. W podobnym duchu Rymkiewicz konstatuje: „Wszystkiemuten sam koniec jest ten sam początek" (Róża oddana Danielowi Naborowskiemu).Atoli w Kwitnącym dereniu znajdujemy dodatkowy trop - pozornie „niewinną"pointę:Urodzę się na nowo pod innym imieniemWtedy będę czym zechcę brzozą czy dereniemMianowicie wolno przypuszczać, że poeta z ideą „wiecznego nawrotu" łączy- dosyć starożytną od strony teoretycznej - możliwość metempsychozy, alepunktem najbardziej intrygującym w ostatnim wersie jest wyraźny pierwiastekwoluntarystyczny. Wola mocy czy moc woli?2.4. BóstwoPróba ustalenia poglądów religijnych Mistrza na bazie jego poezji wydaje sięzadaniem wręcz niewykonalnym, a to z powodu niekoherentnych i niekonsekwentnychuwag „teologicznych", rozsianych po całym dorobku. Żartobliweformuły, aluzje, komentarze splatają się w trudny do zanalizowania „węzeł"myślowy, a sięganie do pozapoetyckich wypowiedzi (choćby do wspomnianegojuż eseju Przez zwierciadło) - niewiele wnosi do sprawy. Faktem jest, że autorCzłowieka z głową jastrzębia uwielbia kontradyktoryjne sugestie, antytezy,sprzeczności, paradoksy, czyli w sumie... grę w chowanego. „Boga nie możnaHg* FRONDA 41