FRONDA

Nadzieja bywa, jeżeli ktoś wierzy,Ze ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem,I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie.[...]Niektórzy mówią, że nas oko łudziI że nic nie ma, tylko się wydaje,Ale ci właśnie nie mają nadziei.Autor Świata odwołuje się notabene do - wiary i nadziei, mając świadomośćbraku logicznych argumentów za realnym istnieniem czasoprzestrzeni,którą potocznie nazywamy światem prawdziwym.Udoskonaloną i unowocześnioną wersję solipsyzmu Berkeleya przedstawiłStanisław Lem w Fantomologii, eseju o możliwościach kreacji wirtualnychświatów, całkowicie nieodróżnialnych - dla „partycypujących" w nich istot rozumnych- od tzw. obiektywnej rzeczywistości. Wieloaspektowy motyw śnieniakosmicznego występuje u Rymkiewicza np. w utworze Ogród w Milanówku,sen zimowy, gdzie wszystko pogrążone jest we śnie, gdzie zwierzęta i Bóg śniąsiebie nawzajem, gdzie również:Patrzą na nas otwarte wielkie oczy BogaJest sen - i jeśli wejdziesz - to we śnie jest drogaDroga to korelat nadziei, może symbolizować ogniwo łączące świat sensualnyze sferą transcendentną, może wreszcie być zapowiedzią ostatniej podróży,czyli przejścia z „bycia-w-świecie" w zaświaty. Spodziewanego „przeskoku"z domeny pozorów do samej głębi bytu...2.3.2. PanpsychizmPomijając różnicujące niuanse, można by rzec, iż panpsychizm to doktrynaprzyjmująca, że wszelka materia, nieożywiona i ożywiona, jest natury psychicznej,a jej najpełniejszy przejaw stanowi psychika ludzka. Pogląd ten,począwszy od starożytnych filozofów (np. Tales, stoicy) - poprzez filozofówodrodzenia (np. Bernardino Telesio, Giordano Bruno) - aż po czasy nam bliższe(np. Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Wilhelm Schelling, Eduard vonZIMA 2006115*